Www.examenscorriges.org



ENGLISH — GAELIC

DICTIONARY

Compiled by

ROY WENTWORTH

FACLAIR

BEURLA —GÀIDHLIG

Air a chur ri chèile le

ROY WENTWORTH

|"Copyleft" statement |"Copyleft" statement |

|This document is a draft of work in progress. It is not in the "public |'S e dreachd a tha san sgrìobhainn seo de dh'obair a tha a' dol air adhart. Chan|

|domain". However, I am happy for people to make use of it for |eil i anns an "raon phoblach". Tha mi toilichte daoine a bhith a' dèanamh feum |

|non-profit purposes, and to pass copies free of charge to other people |dhith ann an dòighean nach eil a chum prothaid, agus a bhith a' cur lethbhreac |

|provided that it remains unaltered and that this notice remains |saor 's an asgaidh gu daoine eile, cho fad agus nach tèid atharrachadh a dhèanamh|

|attached. It may not be distributed in any amended format or included |oirre, agus gum fuirich an sanas seo an ceangal rithe. Chan fhaod i a bhith air |

|in any for-profit product or website without my written permission. For|a sgaoileadh ann an riochd eadar-dhealaichte sam bith no air a cur a-steach ann |

|further details see: |an bathar no làrach-lìn sam bith a tha a chum prothaid gun chead sgrìobhte |

| |bhuamsa. Airson tuilleadh fios faic: |

| | |

|Roy Wentworth, 19 An t-September 2000 |Roy Wentworth, 19 An t-Sultain 2000 |

Uncorrected draft: September 2000

Dreach neo-cheartaichte: An t-Sultain 2000

A FEW POINTS OF GRAMMAR — BEAGAN PHUINGEAN GRÀMAIR

comparative adjective in English • expressed in Gaelic with nas plus adjective in comparative degree. Mary is taller than John, tha Màiri nas àirde na Iain

• expressed in Gaelic with as plus adjective in comparative degree. Brose keeps you going longer than porridge, ’s e am prothas as fhaide bheir thu na an lite

• expressed in Gaelic with adjective in positive degree (ie not in comparative form). It was once thought desirable to start with the smaller units of language, bha latha ann a bhathar a’ meas gun robh e riatanach tòiseachadh leis na h-aonadan-cànain beaga. It is very much easier for pupils to see what is required for such larger units of meaning, tha e cus nas fhasa do chloinn a thuigsinn dè tha riatanach airson aonadan-brìgh mòra den t-seòrsa seo. Interviews with older people will give a picture of former ways of life, bheir còmhraidhean ri seann daoine dealbh dhuinn air dòighean-beatha a dh’fhalbh

indefinite singular noun having no article in English • expressed in Gaelic with indefinite noun (ie noun with no article). I was making porridge and broth, bha mi a’ dèanamh lite is brot. He had no liking at all for cats at first, cha robh spèis sam bith aige do chait an toiseach

• expressed in Gaelic with indefinite noun (ie noun with no article) plus ann. The teacher will ensure that variety of activities helps pupils, bidh an tidsear a’ dèanamh cinnteach gum bi caochladh ghnìomhan ann gus a’ chlann a chuideachadh

• expressed in Gaelic with definite noun (noun with article). Do you like porridge? an caomh leat an lit? Do you like broth? an caomh leat am brot? Mist is deceiving, tha an ceò meallta. You could get meat for sixpence a pound, gheibheadh tu an fheòil air sia sgillingean am punnd. You’ve made good tea anyway, rinn thu an deagh theatha co-dhiù. The assumption was that use needed to be preceded by knowledge, bha am beachd a’ dol gum feumadh eòlas a bhith ann mus bitheadh an cleachdadh ann. The technical terms by which teacher and pupil can discuss such matters, na h-ainmean-eagair leis am faod an tidsear agus am pàiste beachdachadh air nithean den t-seòrsa seo

indefinite plural noun (having no article) in English • expressed in Gaelic with indefinite noun (ie noun with no article). I can see cows and sheep on the field, tha mi a’ faicinn cruidh is chaorach air an raon. They keep goats, tha iad a’ cumail ghobhair. Groups should be able to work independently, tha còir gum bitheadh buidhnean comasach air obair a dhèanamh air an ceann fhèin

• expressed in Gaelic with definite noun (noun with article). They like sheep, is caomh leotha na caoirich. She’s keen on horses, tha i dèidheil air na h-eich. Terriers are bloodthirsty, tha na h-abhaig fuilteach. Pupils should be able to communicate, tha còir comas a bhith aig a’ chloinn conaltradh a dhèanamh. Isn’t that the way accidents happen? nach ann mar sin a thachras an tubaist?

• expressed in Gaelic with caochladh plus noun. Providing them with settings to adopt roles, a’ cur suidhichidhean nan tairgse gus a dhol ann an caochladh riochd

• when following two numeral adjectives expressed in Gaelic with a (leniting, plus dative) plus plural noun. We used to put every four or five peats together, bha sinn a’ cuir a h-uile ceithir is a còig a dh’fhàdan còmhla

plural noun in English • expressed in Gaelic with plural noun

• expressed in Gaelic with singular noun. Isn’t that the way accidents happen? nach ann mar sin a thachras an tubaist? Information on which they have to make decisions and choices, fiosrachadh a dh’fheumas iad co-dhùnadh no roghainn a dhèanamh mu dheidhinn

• expressed in Gaelic with gach plus singular noun. To examine how Gaelic culture should address the challenges of a changing world, beachdachadh air mar as còir do dhualchas na Gàidhlig aghaidh a chur air gach dùbhlan a tha saoghal caochlaideach a’ cur air

• expressed in Gaelic with singular noun plus sam bith. Enquiries should be made to…, bu chòir ceist sam bith a chur gu…

possessive adjective in English • expressed in Gaelic with possessive adjective. Their hats, an adan. Her feet, a casan. So that they can fully realise their ability to understand Gaelic, gus an toirt a dh’ionnsaigh an làn chomais air a’ Ghàidhlig a thuigsinn

• expressed in Gaelic with possessive adjective plus cuid (plus genitive). My shoes, mo chuid bhròg. Their education, an cuid foghlaim. About how to develop their own assessment policies, a thaobh an cuid poileasaidhean measaidh fhèin a thoirt air adhart

• expressed in Gaelic with prepositional pronoun from aig. Our house, an taigh againn. Biographical details about poets can help make their work more accessible to pupils, bidh fiosrachadh mu bheatha nam bàrd na chuideachadh don chloinn ann a bhith a’ cur am barrachd eòlais air an obair aca

• expressed in Gaelic with a tha aig. Which stimulates pupils’ imaginations and their interest in language in all its aspects, a bheothaicheas mac-meanmna na cloinne agus an ùidh a tha aca anns gach raon de chànain

• (before noun in English) expressed in Gaelic with pronoun. To accept the value of their contributions, a bhith a’ gabhail ri cho fiachail ’s a tha na tha iad a’ toirt seachad

• (before gerund in English) expressed in Gaelic with pronoun. We might go home without their seeing us, dh’fhaodadh sinn a dhol dhachaigh gun iad ar faicinn. She didn’t say anything about their going to Kyle, cha tuirt i guth mu iad a bhith a’ dol don Chaol. They were so annoyed at my having been there before without their knowing it, bha iad cho amhainneach mi bhith ann roimhe is gun fhios a bhith aca

• (when associated with verb having some sense of deprivation) expressed with definite noun plus prepositional pronoun from air. A fox killed all our hens, mharbh mada-ruadh na cearcan uile òirnn

• (in other Gaelic idioms requiring preposition air) expressed with prepositional pronoun from air. Real models of effective Gaelic whose features they can adapt to suit their needs, eisimpleirean dligheach de Ghàidhlig dhòigheil a dh’fhaodas iad atharrachadh mar as fheàrr a fhreagras orra fhèin

• also expressed with a tha air. Familiarity with their various structures, eòlas air gach seòrsa cumaidh a tha orra

• not directly expressed in Gaelic. The youngest pupils will start to compose and communicate their ideas, bidh a’ chlann as òige a’ tòiseachadh air smaointean a chur ri chèile agus a chur an cèill. Pupils’ writing of poetry will be aided by their reading aloud, bidh a’ chlann air an cuideachadh ann a bhith a’ sgrìobhadh bàrdachd le bhith a’ leughadh a-mach

tenses and voices of verb :

future tense in English • expressed in Gaelic with future tense. She will be going there, bidh i a’ dol ann. They’ll be building them next year, bithear gan togail an ath bhliadhna

• expressed in Gaelic with present tense. If I move that, the pots will be down on top of you, ma ghluaiseas mi sin tha na poitean a-bhàn air do mhuin

present tense of verb “to be” in English • expressed in Gaelic with present tense of substantive verb. I’m tired, tha mi sgìth

• expressed in Gaelic with future tense of substantive verb. Who’s coming? cò bhios a’ tighinn?

• expressed in Gaelic with present tense of copula (plus present tense of substantive verb where appropriate). It’s him, ’s e th’ ann. It’s not him, chan e th’ ann. I think Donald is a great support to the church as well, cha chreid mi nach e taic mhòr don eaglais a tha an Dòmhnall cuideachd

future tense of verb “to be” in English • expressed in Gaelic with future tense of substantive verb. You’ll be tired, bidh tu sgìth

• expressed in Gaelic with present tense of copula (plus future tense of substantive verb when present). It’ll be him, ’s e bhios ann. It won’t be him, chan e bhios ann. It’ll be easier for me to stay at the church, ’s fhasa dhomh fuireach aig an eaglais

past tense of verb “to be” in English • expressed with past tense of substantive verb. I was tired, bha mi sgìth

• expressed in Gaelic with past tense of copula (plus past tense of substantive verb when present). It wasn’t her, cha b’ i bh’ ann. It was nothing at all for a sheep to be lost for two years, cha bu rud sam bith caora a bhith air chall dà bhliadhna

• expressed in Gaelic with present tense of copula (plus past tense of substantive verb when present). It was her, ’s i bh’ ann. It was in the winter, ’s ann anns a’ gheamhradh a bh’ ann. Since it wasn’t her herself who made them, bho nach e i fhèin a rinn iad

participle or gerund (in -ing) in English • expressed in Gaelic with a’ or ag plus verbal noun. We are walking, tha sinn a’ coiseachd. I’m eating, tha mi ag ithe. Are you going? a bheil thu a’ falbh?

• expressed in Gaelic with ann a bhith plus a’ or ag plus verbal noun. Working in this way pupils will be introduced to aspects of performance, ann a bhith ag obair anns an dòigh seo gheibh clann aithne air nithean a tha a’ bualadh air a bhith a’ gabhail pàirt

• expressed in Gaelic with ’s e sin plus a tha plus a’ or ag plus verbal noun. Adventure games let pupils explore situations which give a sense of reality, challenging them to make decisions and confront problems, tha geamannan dùbhlain a’ toirt cothroim do chloinn a bhith a’ rannsachadh shuidhichidhean anns a bheil caran de choltas an t-saoghail againn fhìn, ’s e sin, a tha gan cur gu dùbhlan gus co-dhùnaidhean a dhèanamh agus aghaidh a chur air duilgheadasan

• expressed with agus (is) plus verbal noun. I tripped going to the byre, thug mi clìobadh is mi a’ dol don bhàitheach

• expressed with agus (is) (without verbal noun in Gaelic idiom). The gillies used to be down there carrying loads of grouse, bhiodh na gilidhean a-bhàn a sin is eallach orra de chearcan-fraoich. He always used to be wearing the clothes the bard describes in the song, bhiodh e an còmhnaidh is an t-aodach air a tha am bàrd ag ainmeachadh anns an òran

• expressed in Gaelic with verbal noun in new sentence. Teachers encourage pupils through stimulating contexts to use and develop their language, offering knowledge about it when it is likely to help them improve their performance, ’s ann a tha tidsearan a’ misneachadh cloinne le suidhichidhean beothail gu bhith a’ cleachdadh agus ag adhartachadh an cuid chànain. Bithidh iad a’ tairgse eòlais air cànain an uair a tha coltas ann gun cuidich sin a’ chlann gus an cleachdadh air cànain a chur am feobhas

• expressed with finite tense of verb. The cat must have given up hope of getting anything, feumaidh e bhith gun tug an cat suas a dhùil gum faigheadh e rud

• expressed in Gaelic with finite verb plus agus. Keeping the dyke on your right follow the path across the burn, cùm an gàrradh air do làimh chlì agus lean an ceum tarsainn air an allt

passive voice of verb • expressed in Gaelic with impersonal construction with transitive verb. She was born in 1900, rugadh i an 1900

• expressed in Gaelic with impersonal construction with intransitive verb. The new houses were being built at that time, bhathar a’ togail nan taighean ùra aig an àm sin. Nests would be being built, bhite a’ dèanamh nead. It could be heard from the jetty, bhite ga chluinntinn às a’ chidhe. When the hay was dry big stacks were made of it, nuair a bha am feur tioram bhathar a’ dèanamh chruachan mòra dheth. They’ll be taken to the river, thèidear leotha chon na h-aibhne. They are chanced upon more often than you would think, thigear orra nas trice na shaoileadh tu

• expressed in Gaelic with impersonal construction with preposition gun. He came without being asked, thàinig e gunar iarraidh air. This metre may be represented by the following formula, without some lines which have an unstressed syllable more or less being included, dh’fhaoidte a’ mheadrachd seo riochdachadh leis an fhoirmle a leanas, gunar corra sreath air a bheil lide gun chudthrom a dhìth no bharrachd a ghabhail a-steach

• expressed in Gaelic with periphrastic construction rach plus verbal noun or infinitive. They’ll be eaten today, thèid an ithe ’n diugh. The biscuits were eaten yesterday, chaidh na briosgaidean ithe an-dè. They would be, would have been eaten yesterday, rachadh an ithe an-dè. I don’t know where this will be put, chan eil fhios agam càite ’n tèid seo chur

A

A, a1 1 (the letter) A, a f (pronounced in Gaelic when reciting the alphabet [à]). The letter ‘a’, an litir ‘a’. Capital ‘A’, ceannlitir ‘A’. Small ‘a’, ‘a’ bheag. Lower case ‘a’, ‘a’ chèise bige. Long ‘À’, ‘à’, ‘À’, ‘à’, fhada. ‘À’, ‘à’, with an accent, ‘À’, ‘à’, le stràc

He doesn’t know A from B, chan eil sgot aige

A1 (i) (nautical) den chiad sreath

(ii) taghta. It looks A1, tha e a’ coimhead taghta. I’m feeling A1, tha mi a’ faireachdainn taghta

• fìor mhath. It turned out A1, thionndaidh e a-mach fìor mhath

2 (music) A f. In A flat, an A mhaoil

a2, an indefinite article 1 English noun with indefinite article expressed in Gaelic with indefinite noun (noun with no article). A man and a woman, fear agus bean. I can see a cow and a sheep on the field, tha mi a’ faicinn bò is caora air an raon. She has a dog, tha cù aice. They have a pet rabbit, tha peata rabaid aca. A weasel! a weasel! neas! neas! There is a latent phase in the immersion process, tha ùine fhalchaidh an cois an drùdhaidh. Ullapool, a small town in Wester Ross, Ulapul, baile beag ann an Ros an Iar. I should like a second opinion, bu mhath leam dara beachd fhaighinn

• expressed with indefinite noun (noun with no article) plus an (preposition) plus possessive adjective (ie na etc). She is an engineer, tha i na h-innleadair. Pupils could be encouraged to undertake different roles, for example being a secretary, dh’fhaoidte misneachadh a dhèanamh air a’ chloinn gus dleastanasan eadar-dhealaichte a ghabhail os làimh, mar eisimpleir a bhith nad rùnaire

• expressed with indefinite noun (noun with no article) plus gach. The teacher will be able to assess a pupil’s level of response, thèid aig an tidsear air ìre freagairt gach pàiste a mheasadh. An incident will be dealt with as soon as it occurs, thèid dèiligeadh ri gach tachartas cho luath ’s a ghabhas e àite

2 English noun with indefinite article expressed in Gaelic with definite noun (noun with article) (a) (generalising use). She’s like a gimlet, tha i coltach ris a’ ghimleid. The use of an assessment profile should be flexible, tha còir cleachdadh an teisteanais-mheasaidh a bhith fosgailte. There’s not many can get a bargain from a tinker, cha mhòr a gheibh bargan bhon cheàird

(b) (distributive use). Eighty pence a pound, ceithir fichead sgilling am punnd. You could get meat for sixpence a pound, gheibheadh tu an fheòil air sia sgillingean am punnd. A pound a head, not an neach

We’ll try to hold one a month, feuchaidh sinn ri aonan a chumail sa mhìos. I write home once a week, tha mi a’ sgrìobhadh dhachaigh aon uair san t-seachdain. Three times a week, trì uairean san t-seachdain, also trì uairean mu choinneimh na seachdain

(c) (for vividness). I think he’s just a fool, cha chreid mi gu bheil ann ach an t-amadan. Donald has a good smoke showing (from his chimney), tha an deagh shocan aig Dòmhnall. Perhaps he’s nothing but a rascal, dh’fhaodadh nach eil ann ach an Ruaraidh.

3 (a) (= a certain). The genre to which a text belongs is usually revealed early in the text, tha a’ ghnè dom buin teacsa àraidh mar as trice ga foillseachadh tràth anns an teacsa. I know a Dr Munro, is aithne dhomh neach (àraidh) air a bheil an Dotair Rothach

(b) (= the same). To eat two at a time, a dhà ithe còmhla, also a dhà ithe aig an aon àm. They came in two at a time, thàinig iad a-steach a dhà is a dhà còmhla

(c) (= a single) expressed in Gaelic with aon. I didn’t understand a word, cha do thuig mi aon fhacal

(d) (with ordinal numbers). I didn’t bother with it a third time, cha do bhodraig mi an treas turas ris. He made a fourth attempt to do it, thug e an ceathramh oidhirp air a dhèanamh

aard-vark n aard-vark m, pl aard-varks, aard-varkan

Aaron’s beard n (Hypericum calycinum), see rose of Sharon n

Aaron’s rod n (Verbascum thapsus), see mullein, great n

aback adv (a) (of ship). To be aback, a’ ghaoth a bhith na h-aghaidh. She was caught, taken aback, thàinig a’ ghaoth na h-aghaidh

(b) (familiar) I was taken aback when I heard it, thàinig stad orm nuair a chuala mi e

abacus n 1 (mathematics) cèis-chunntais f, gen cèise-cunntais, pl cèisean-cunntais

2 (architecture) abacas m, gen & pl abacais

abaft 1 adv (rest) anns an deireadh, ann an deireadh an t-soithich. They are abaft, tha iad na deireadh

(motion) chun an deiridh, gu deireadh an t-soithich. They went abaft, chaidh iad gu a deireadh

2 prep. Abaft the mast, air taobh deiridh a’ chroinn

abandon v tr trèig (bean, clann), vn trèigsinn m. He abandoned his family, thrèig e a theaghlach. Many children were abandoned, bha mòran cloinne air an trèigsinn. Do not abandon me forever, na trèig mi gu bràth

• leig an dàrna taobh, vn leigeil an dàrna taobh. The teacher will not be abandoning existing plans and practice, cha bhi an tidsear a’ leigeil nam planaichean a tha ann a-cheana an dàrna taobh

• cuir air chùl, vn cur air chùl, also cuir cùl ri, vn cur cùil ri, also thoir cùl do, vn toirt cùil do. I had to abandon the attempt, b’ fheudar dhomh an oidhirp a chur air chùl. Nobody will abandon his own offspring, cha chuir duine sam bith air chùl a shliochd fhèin. We abandoned the work, chuir sinn cùl ris an obair. I had to abandon it, b’ fheudar dhomh mo chùl a thoirt da

• cuir às do cheann (smuain), vn cur às do cheann. We abandoned all hope of succeeding, chuir sinn às ar ceann gach dòchas a bha againn gun soirbhicheadh leinn

• fàg, vn fàgail f. To abandon ship, an soitheach fhàgail. We abandoned the ship, rinn sinn an soitheach fhàgail

• sguir a chleachdadh, vn sgur a chleachdadh. The shieling huts were abandoned about 1840, chaidh sgur a chleachdadh nam bothan-àirigh mu 1840

abandoned a air a thrèigsinn. Many abandoned children, mòran cloinne a chaidh a thrèigsinn

• trèigte. Abandoned channel, cladhan trèigte

Abandoned townships, bailtean a tha an sluagh air am fàgail

abandonment n trèigsinn m. This would be an abandonment of all principles, bhitheadh seo na thrèigsinn air gach prionnsabal

This led to the abandonment of the village, dh’adhbharaich seo gun d’fhàg an sluagh am baile

abase v tr irioslaich, vn irioslachadh m. They would have to abase themselves first, dh’fheumadh iad iad fhèin irioslachadh an toiseach

• ìslich, vn ìsleachadh m. He abased himself, dh’ìslich e e fhèin

• thoir leagail do, vn toirt leagail do. To abase someone, leagail a thoirt do neach. We abased them in that way, thug sinn leagail dhaibh san dòigh sin

abased a irioslaichte, air irioslachadh

• ìslichte, air ìsleachadh

abasement n 1 ìsleachadh m, gen ìsleachaidh. The abasement they suffered, an t-ìsleachadh a fhuair iad

2 irioslachd f. They showed some small measure of abasement, nochd iad tomhas beag de dh’irioslachd

abash v tr nàraich, vn nàrachadh m, also cuir nàire f air, vn cur nàire air. That abashed him somewhat, nàraich siod rudeigin e, chuir siod tomhas de nàire air

• cuir an t-sochar air, vn cur na sochair air. I don’t think it will abash them at all, cha chreid mi gun cuir e an t-sochar orrasan idir

abashed a air a nàrachadh, fo nàire

He was abashed at what he had done, bha an t-sochar air leis a rud a rinn e

abashment n nàire f

abate 1 v tr lùghdaich, vn lùghdachadh m, also beagaich, vn beagachadh m. It abated my fear, lùghdaich e m’eagal

(commerce) thoir lasachadh do, vn toirt lasachaidh do. He abated him two shillings, thug e lasachadh de dhà thastan dha

2 v i traogh, vn traoghadh m. The storm abated, thraogh an stoirm. When the floods have abated, nuair a bhitheas na tuiltean air traoghadh

• tuit, vn tuiteam m. The wind abated, thuit a’ ghaoth

abatement n 1 lùghdachadh m, gen lùghdachaidh, also beagachadh m, gen beagachaidh

• traoghadh m, gen traoghaidh. The abatement of the floods, traoghadh nan tuiltean

2 (commerce) lasachadh m, gen lasachaidh. An abatement of rent, lasachadh màil

abattoir n taigh-spadaidh m, pl taighean-spadaidh

abbacy n abaideachd f, pl abaideachdan

• dreuchd-aba f, pl dreuchdan-aba

• ùghdarras-aba m, gen ùghdarrais-aba, pl ùghdarrasan-aba

abbess n ban-aba f, pl ban-abachan

abbey n abaid f, gen abaide, pl abaidean

abbot n ab or aba m, gen aba, pl abachan

abbreviate v tr giorraich, vn giorrachadh m

abbreviation n giorrachadh m, gen giorrachaidh, pl giorrachaidhean. Abbreviations and sources, giorrachaidhean agus bunan

abdicate v tr leig dhìot, vn leigeil dhìot, also leig uat, vn leigeil uat. The king will abdicate, leigidh an rìgh dheth. The king abdicated the crown, leig an rìgh dheth an crùn. He abdicated his rights, leig e uaithe a chòraichean

• thoir suas, vn toirt suas. He abdicated the crown, thug e suas an crùn

• dìobair, vn dìobradh m. He abdicated his responsibilities, dhìobair e a chuid dhleastanasan

abdication n leigeil m dheth, toirt f suas. The abdication of the crown, leigeil dheth a’ chrùin

• dìobradh m, gen dìobraidh. Abdication of rights, dìobradh chòraichean

abdomen n balg, bolg m, gen & pl builg. Head, thorax and abdomen, ceann, tòracs agus balg

(familiar : belly) brù, broinn f, gen bronn, broinn, dat broinn, pl brùthan

abdominal a balgach. The abdominal organs, buill a’ bhuilg. Abdominal cavity, lag a’ bhuilg. Abdominal belt, crios builg.

He suffers from abdominal pain, bithidh e a’ fulang le pian na bhalg, bithidh greim mionaich air

abduct v tr thoir air falbh, vn toirt air falbh, also goid air falbh, vn goid air falbh. The child was abducted from the school, chaidh an neach-cloinne a ghoid air falbh bhon sgoil

abduction n toirt m air falbh, goid f air falbh. Some days after his abduction, beagan làithean an dèidh dha a bhith air a thoirt air falbh

abed adv anns an leabaidh, na laighe. He is still abed, tha e fhathast na laighe

Aberdeen pr n Obar Dheathain. Aberdeen University, Oilthigh Obar Dheathain

Aberdeen Angus pr n pòlaidh m dubh, gen pòlaidh dhuibh, pl pòlaidhean dubha. The Aberdeen Angus came here at the time of the first world war, thàinig na pòlaidhean dubha an seo aig àm a’ chiad chogaidh

Aberdonian 1 a He talks with an Aberdonian accent, tha e a’ bruidhinn le blas Obar Dheathain

2 n neach m à Obar Dheathain, pl daoine à Obar Dheathain, muinntir Obar Dheathain

• Obar-Dheathaineach m, gen & pl Obar-Dheathainich

aberrant a 1 mearachdach, comp mearachdaiche. Aberrant opinions, barailean mearachdach

2 (biology) aimhriaghailteach, comp aimhriaghailtiche. Aberrant forms, riochdan aimhriaghailteach

aberration n 1 claonadh m, gen claonaidh, pl claonaidhean. An aberration from normality, claonadh bhon nì ghnàthach

2 (optics) iomrall m, gen iomraill. Spherical aberration, iomrall co-chruinnein

3 (biology) aimhriaghailteachd f, also mearachadh m, gen mearachaidh

abet v tr brosnaich (gu eucoir), vn brosnachadh m (gu eucoir). To abet a person in a crime, neach a bhrosnachadh gu eucoir. This abetted him in his course, bhrosnaich seo e na chùrsa. He abetted her, bhrosnaich e gu eucoir i

abettor n neach-brosnachaidh m, gen neach-bhrosnachaidh, pl luchd-brosnachaidh

abeyance n. In abeyance, am buidheachas, fo bhuidheachas. The ownership of the land is in abeyance, tha sealbhachadh an fhearainn am buidheachas

The work is in abeyance, tha an obair na stad

abhor v tr is lugha ort. She abhors him, is lugha oirre e

• tha gràin agad air. I abhor it, tha gràin agam air. Nature abhors a vacuum, tha gràin aig nàdar air an fhalmhachd

abhorrence n gràin f, gen gràine. The abhorrence he felt for it, a’ ghràin a bha aige air

• gràinealachd f. Tha abhorrence of the matter, gràinealachd na cùise

abhorrent a gràineil. The whole thing was most abhorrent, bha an rud gu lèir fìor ghràineil. It is abhorrent to me, tha gràin agam air

abide 1 v i (a) bi a chòmhnaidh, bi a’ còmhnaidh. They abide in a small village, tha iad a chòmhnaidh ann am baile beag

• gabh còmhnaidh, vn gabhail còmhnaidh

• fuirich, vn fuireach m. They were long abiding there, is fada a bha iad a’ fuireach ann

I abide by what I said, seasaidh mi ris na thuirt mi. Did he abide by his word, his promise? an do chùm e ri fhacal, ri ghealltanas? He abided by his resolve, chùm e ri rùn

(b) (of thing) fan, vn fantainn, also mair, vn maireann or mairsinn. The hills abide, fanaidh na cnuic fhathast, mairidh na cnuic fhathast. Do they still abide? a bheil iad fhathast maireann?

2 v tr I can’t abide those things, chan fhuiling mi na rudan sin. She simply can’t abide him, chan urrainn dhi a sheasamh idir. He could not abide it any longer, cha b’ urrainn dha cur suas ris na b’ fhaide

abiding a leantainneach, comp leantainniche. It had an abiding affect, bha buaidh leantainneach aige

• buan, comp buaine. An abiding presence, làthaireachd bhuan

ability n comas m, gen comais, pl comasan. Most classes are mixed ability, tha a’ chuid mhòr de chlasaichean de chomas measgaichte. The ability of employees to use Gaelic is increasingly seen as an asset, thathar a’ sìor thuigsinn gur nì feumail e comas a bhith aig luchd-obrach Gàidhlig a chleachdadh. So that they can fully realise their ability to understand Gaelic, gus an toirt a dh’ionnsaigh an làn chomais air a’ Ghàidhlig a thuigsinn. His mental abilities, a chuid comasan inntinn. The integration of English into Gaelic-medium schools will be dependent on pupils’ abilities and needs, is ann a-rèir comasan agus feuman na cloinne a bhitheas a’ Bheurla air a gabhail a-staigh do sgoilean meadhan-Gàidhlig. It is now recognised that pupils’ ability to understand and use language depends more on their ability to see how larger units are manipulated, a-nis thathar a’ gabhail ris gu bheil comas-tuigse agus comas-cleachdaidh na cloinne air cànain nas motha an urra ri an comas air a bhith a’ tuigsinn mar tha aonadan nas motha air an ullachadh

• expressed with comas m agad. With the ability to recognise genre, readers and listeners are also aided in making predictions, le comas a bhith aca air mar aithnichear gnè, gheibh luchd-leughaidh agus luchd-èisteachd cuideachadh ann a bhith ri fàisneachd

• expressed with comasach a. All pupils, no matter what their ability, a’ chlann air fad, ge b’ e air bith dè cho comasach ’s a tha iad

He did it to the best of his ability, rinn e e cho math is a bha na chomas

ab initio Latin adv phr o thùs

abject a 1 truagh, comp truaighe. He’s an abject creature, ’s e creutair truagh a tha ann

• dìblidh. They live in abject poverty, tha iad beò ann am bochdainn a tha dìblidh

• fìor iriosal. He made them an abject apology, thug e lethsgeul dhaibh a bha fìor iriosal

2 suarach, comp suaraiche. An abject liar, breugadair suarach

abjectly adv gu truagh ; gu suarach

abjection, abjectness n 1 truaghanachd. Such abjectness as he saw in them, a leithid a thruaghanachd a dh’fhairich e orra

• dìblidheachd f. The abjectness of his situation, dìblidheachd an t-suidheachaidh sa bheil e

2 suarachas m, gen suarachais. The abjectness of the lie, suarachas na brèige

abjure v tr dìult, vn diùltadh m. He abjured his faith, dhiùlt e a chreideamh

• àicheidh, vn àicheadh m. He abjured all connection with them, dh’àicheidh e gach ceangal a bha aige riutha

ablation n 1 (medicine) toirt f air falbh (le lannsa). It was decided that ablation would be necessary, cho-dhùineadh gum biodh e riatanach a thoirt air falbh le lannsa

2 (geology) caitheamh-uachdair m, gen caitheimh-uachdair. The ablation of the glacier, caitheamh-uachdair an eigh-shrutha

ablative 1 a adhbharach. The ablative case, an tuiseal adhbharach

2 n adhbharach m, gen adhbharaich. The ablative absolute, an t-adhbharach lethoireach

ablaut n ablabht m. An example of ablaut or vowel gradation, eisimpleir de dh’ablabht no ceumadh fhuaimreag

ablaze adv & pred a na lasraichean. The house was ablaze, bha an taigh na lasraichean

able a (a) comasach, comp comasaiche. He’s an able fellow, ’s e gille comasach a th’ ann. In the case of abler pupils, a thaobh a’ chlann as comasaiche. Most pupils, including the most able, a’ mhòrchuid de chloinn, agus an fheadhainn as comasaiche nam measg

• expressed with ann an dòigh chomasach. Drama gives pupils the confidence to become more able users of Gaelic, tha dràma a’ toirt misnich do chloinn a bhith a’ cleachdadh na Gàidhlig ann an dòigh nas comasaiche

• adhartach, comp adhartaiche. The advice offered here for more able pupils is in two parts, tha a’ chomhairle a thathar a’ tairgse an seo, airson a’ chlann a tha nas adhartaiche, ann an dà phàirt

• (determined) coileireach. She is a really able woman, ’s e boireannach coileireach dha rìridh a tha innte

(law) Able in mind and body, slàn an corp is an inntinn

Able as you are at lying, air cho math is gu bheil thu air na breugan

(b) To be able to do something expressed with comasach air. He’s able to do it, tha e comasach air a dhèanamh. To recognise the genre of the communication and be able to recall it, a bhith ag aithneachadh gnè a’ chonaltraidh agus a bhith comasach air cuimhneachadh air. Groups should be able to work independently, tha còir gum bitheadh buidhnean comasach air obair a dhèanamh air an ceann fhèin

• expressed with comas m, gen comais (agad). Pupils should be able to communicate, tha còir comas a bhith aig a’ chloinn conaltradh a dhèanamh. They will be able to listen selectively at some times, bidh comas aca a bhith ag èisteachd gus nithean sònraichte a thogail aig amannan. Readers will be better able to comprehend the content of a text, bidh barrachd comais aig luchd-leughaidh air na tha anns an teacsa a thuigsinn

• expressed with cothromach air. Are you able to do that? a bheil thu cothromach air sin a dhèanamh?

• expressed with cothrom m, gen cothruim (agad). Are you able to do that? a bheil cothrom agad air sin a dhèanamh?

I am still able to get about, tha cothrom mo choise agam fhathast

• expressed with air chothrom. Is he able to get up? a bheil e air chothrom èirigh? Is she able to do anything for herself? a bheil i air chothrom dad a dhèanamh dhi fhèin? or simply a bheil i air chothrom?

• expressed with is urrainn (dhut). Is she able to do it? an urrainn dhi a dhèanamh? As often as I was able, cho tric ’s a b’ urrainn dhomh. Are they able? an urrainn iad. If I am able, mas urrainn mi. If I were able, nam b’ urrainn mi. As well as I was able, mar a b’ fheàrr a b’ urrainn mi

• expressed with rach agad, vn dol agad. Will she be able to do it? an tèid aice air a dhèanamh? Language is passively absorbed until pupils feel able to use it, tha cànain air a gabhail a-staigh gu socair gus am bi clann an dùil gun tèid aca air a cur am feum. The teacher will be able to review and evaluate the learning and teaching which is taking place, thèid aig an tidsear air sgrùdadh agus luachadh a thoirt air an ionnsachadh agus air an teagasg a tha a’ gabhail àite. John was able to go to the shops, chaidh aig Iain air a dhol do na bùthan. I was able to defend myself tolerably well, bha dol agam air mi fhèin a dhìon an ìre mhath

• expressed with gabh v. Ideas which are able to be used in writing, bun-bheachdan a ghabhas an cleachdadh ann an sgrìobhadh

• expressed with tàr, vn tàrsainn. Will you be able to come? an tàr thu a thighinn? Come to visit when you’re able, thig a chèilidh nuair a thàras tu

• expressed with continuous tense. Are you able to hear it? a bheil thu ga chluinntinn? Huh! wasn’t I able to see for long enough, homh! nach robh mi a’ faicinn fada gu leòr

You are little able to do it, is beag cothroim a tha agad air a dhèanamh. You are less able to do it, tha cothrom as lugha agad air a dhèanamh. You are least able to do it, ’s ann agadsa as lugha cothrom air a dhèanamh

You are more able to do it, tha cothrom as motha agad air a dhèanamh. You are most able to do it, ’s ann agadsa as motha cothrom air a dhèanamh

You are better able to do it, tha thusa nas fhèarr gu dhèanamh

to be not able to do something also expressed with fairtlich ort, vn fairtleachadh ort. I wasn’t able to get Donald, bha fairtleachadh orm Dòmhnall fhaighinn. This was something which she wasn’t able to do, ’s e bha seo ach rud anns an d’fhairtlich oirre

ably adv gu comasach, etc

able-bodied a làidir, also fallain. He looks quite able bodied, tha an coltas air gu bheil e làidir, tha e a’ coimhead gu math fallain

(military) corp-làidir. All able-bodied men were called up, chaidh a h-uile duine corp-làidir a ghairm gu seirbheis

abloom adv & pred a am blàth, fo bhlàth

ablution n ionnlad m, gen ionnlaid. He performed his ablutions, rinn e ionnlad

abnegate v tr diùlt (dhut fhèin), vn diùltadh m. He abnegated his right to it, dhiùlt e dha fhèin a’ chòir a bha aige air

abnegation n diùltadh m, gen diùltaidh, also fèin-dhiùltadh m, gen fèin-dhiùltaidh

abnormal a mì-ghnàthach, comp mì-ghnàthaiche. An abnormal use of the word, cleachdadh mì-ghnàthach air an fhacal

• mì-nàdarrach, mì-nàdarra. Abnormal weather, tìde mhì-nàdarrach

• às a’ chumantas. This action was rather abnormal for her, bha an nì a rinn i caran às a’ chumantas dhi

• meangail, comp meangaile. There is something abnormal about that sheep, tha rudeigin meangail air a’ chaora a tha siod

abnormally adv. Pollution due to abnormally high numbers of micro substances, truaillidheachd mar thoradh air àireamh tuilleadh is àrd de mhiocro-stuthan

abnormality n mì-ghnàthachd f, pl mì-ghnàthachdan. Abnormalities of grammatical usage, mì-ghnàthachd ann an cleachdadh gràmadach

• meang f, gen meanga & meing, pl meangan. Some abnormality in the liver, meang air choireigin air an adha

aboard 1 adv air bòrd. To go aboard, a dhol air bòrd. Is everybody aboard? a bheil a h-uile duine air bòrd? All aboard! air bòrd leibh!

2 prep air bòrd (plus gen). We went aboard the ship, chaidh sinn air bòrd an t-soithich

abode n 1 còmhnaidh f, pl còmhnaidhean. His abode was a hovel outside the village, ’s e bothan suarach taobh a-muigh a’ bhaile a bu chòmhnaidh dha

2 àite-còmhnaidh m, gen àite-chòmhnaidh, pl àitean-còmhnaidh. The heroes’ abode, àite-còmhnaidh nan laoch

To take up one’s abode in the country, a dhol a chòmhnaidh air an dùthaich

(law) Place of abode, àite-còmhnaidh. Of no fixed abode, gun àite-còmhnaidh seasmhach

abolish v tr cuir às do, vn cur às do. The traditional runrig system was abolished in 1845, chaidh cur às don t-siostam dualchasach, an roinn-ruithe, ann an 1845. After the death-penalty was abolished, an dèidh cur às don pheanas-bhàis

abolition n cur m às do, gen cuir às do. Working for the abolition of slavery, ag obair airson cuir às don tràillealachd

abominable a gràineil, comp gràineile. Abominable practices, cleachdaidhean gràineil

abominate v tr tha gràin agad do. I abominate all they stand for, tha gràin agam don h-uile nì tha iad a’ riochdachadh

abomination n cùis-ghràin f, gen cùise-gràin, pl cùisean-gràin. It was a real abomination, ’s e fìor chùis-ghràin a bha ann

An abomination on everything! dùbh-ghràin air a h-uile càil a th’ ann!

aboriginal a tùsanach. The aboriginal inhabitants of the country, luchd-tuineachaidh tùsanach na dùthcha

• Thùsanach. The Aboriginal languages of Australia, cànain Thùsanach Astràilia

aborigine n tùsanach, gen & pl tùsanaich. Australian aborigines, tùsanaich Astràilia

abort v tr 1 (through miscarriage) beir an-abaich, vn breith an-abaich. The foetus was aborted, bha an toircheas air a bhreith an-abaich

(through procurement) dèan casg-breith air, vn dèanamh caisg-bhreith air. She decided to abort the foetus, chuir i roimhpe casg-breith a dhèanamh air an toraicheas

2 They aborted the flight, chuir iad stad ron àm air an turas-adhair. The mission was aborted, chaidh stad neo-thìmeil, neo-tharbhach, a chur air a’ mhisean

abortion n 1 (a) (miscarriage) breith f an-abaich, pl breithean an-abaich

(procured) casg-breith m, gen caisg-bhreith, pl casgan-breith

(b) toraicheas m an-abaich, gen toraicheis an-abaich

2 (a) (deformed creature, thing) tàcharan m, gen & pl tàcharain

It was an abortion of a thing, ’s e rud grànda gun fheum a bh’ ann

(b) The mission ended in abortion, chrìochnaich am misean gun toradh, thàinig stad neo-thìmeil air a’ mhisean

abortive a (a) an-abaich

(b) (of plan) gun toradh. They made an abortive attempt, thug iad oidhirp gun toradh. It was an abortive mission, ’s e misean gun toradh a bha ann

• neo-tharbhach, comp neo-tharbhaiche. Abortive project, pròiseact neo-tharbhach

• neo-thìmeil, comp neo-thìmeile. It came to an abortive end, thàinig crìoch neo-thìmeil air

abound v i bi lìonmhor. They abound in some parts of the country, tha iad lìonmhor ann an cuid a dh’àiteachan san dùthaich

• bi làn (in, with, de). The skies abound with birds, tha an iarmailt làn de dh’eunlaith

• expressed with lìonmhorachd f, also am pailteas. The lochs abound with trout, tha lìonmhorachd de bhric anns na lochan, tha am pailteas bhreac anns na lochan

abounding a làn. Abounding in energy, làn de lùths

• am pailteas. Grace Abounding to the Chief of Sinners, Gràs am Pailteas do Cheann-feadhna nam Peacach

about adv & prep 1 (a) mu (lenites) (plus dat) :

With article mun, mu na

With relative pronoun mu, mum, mun

With possessive adjective mum, mud, ma, ma, mar, mur, mun / mum

Prepositional pronouns umam(sa), umad(sa), uime(san), uimpe(se), umainn(e), umaibh(se), umpa(san)

He stays somewhere about Perth, tha e a’ fuireach an àiteigin mu Pheairt. The cows are about the (village) passage, tha an crodh mun phasaid. The children were running about her feet, bha a’ chlann a’ fidealadh ma casan

• timcheall (plus gen), also mu thimcheall (plus gen)

With possessive adjective mum thimcheall(-sa), mud thimcheall(-sa), ma thimcheall(-san), ma timcheall(-se), mar timcheall(-ne), mur timcheall(-se), mun timcheall(-san)

The hills about the town, na cnuic timcheall a’ bhaile, na cnuic mu thimcheall a’ bhaile

• timcheall air (plus dat), also mu thimcheall air (plus dat). Putting a fence about the field, a’ cur feansa timcheall air an raon

• mun cuairt or mu chuairt (plus gen), also mun cuairt air or mu chuairt air (plus dat). They were going about the whole village, bha iad a’ dol mun cuairt a’ bhaile air fad. They were going about me, bha iad a’ dol mun cuairt orm

• air feadh (plus gen). He was walking about the streets, bha e a’ coiseachd air feadh nan sràidean

(b) mun cuairt or mu chuairt. To walk about, a choiseachd mun cuairt. You don’t know who’s going about these days, chan eil fhios aig neach cò tha dul mu chuairt an diugh. One doesn’t know what may come about, chan eil fhios aig neach dè thig mun cuairt

He is about again, tha e air a chois a-rithist

(c) There was a look of kindness about his face, bha coltas coibhneil air. There is something uncommon about him, tha rudeigin neo-chumanta ann

(d) ma seach. It’s my knees that are sore, each of them about, ’s e mo ghlùinean a tha goirt, fear ma seach dhiubh

To do something turn (and turn) about, rud a dhèanamh turas ma seach. We’ll do it time about, nì sinn e turas ma seach

bring about, come about v phr, see sv bring v tr, and come v i

opposite ways about adv phr, see sv opposite a

2 To turn something about, car a chur de rud. To turn about, car a chur dhìot

3 mu (lenites) (plus dat). That was about six o’clock, bha sin mu shia uairean. About this time yesterday, mun àm seo an-dè

• timcheall air (plus dat), also mu thimcheall air (plus dat). There were about a twelve of them there, bha timcheall air dusan dhiubh ann. It happened about twenty years ago, thachair e mu thimcheall air fichead bliadhna air ais

• mu thuaiream (plus gen). About twenty people, mu thuaiream fichead pearsa. They were about a mile from the shore, bha iad mu thuaiream mìle bhon chladach. About as big as it, mu thuaiream cho mòr ris. Much about the same place, mu thuaiream an aon àite

It’s about time, (i) tha e a’ tarraing air an àm. It is about time we were going, tha e tarraing air àm dhuinn a bhith a’ falbh

(ii) (ironical). It’s about time! tha e làn thìde!

4 mu (lenites) (plus dat). Have you heard about Donald? an cuala tu mu Dhòmhnall? They’re not really coming to an agreement about the Skye bridge yet, chan eil iad a’ fìor chòrdadh mu dhrochaid an Eilein Sgitheanaich fhathast. Knowledge children have gained about the conventions of print itself, eòlas a fhuair a’ chlann mu chleachdaidhean clò fhèin. They will write about matters which go beyond their real-life experiences, bidh iad a’ sgrìobhadh mu nithean a tha a’ dol thar am fiosrachaidh anns an t-saoghal sa bheil iad beò. Understand questions about what something is, ceistean a thuigsinn mu dè a tha ann an rud àraidh. Understand questions about where something is, ceistean a thuigsinn mu càit a bheil rud àraidh. Understand questions about who someone is, ceistean a thuigsinn mu cò a tha ann an neach. The advice offered here about developing programmes of work for these pupils, a’ chomhairle a thathar a’ tairgse an seo mu bhith a’ deilbh phrògraman obrach don chloinn seo. They will encourage pupils to talk in Gaelic about what they are doing, misnichidh iad a’ chlann gu bhith a’ labhairt anns a’ Ghàidhlig mu na nithean a bhitheas iad a’ dèanamh. Things about which teachers often express uncertainty, nithean mu bheil tidsearan gu tric a’ nochdadh mì-chinnt

• timcheall (plus gen), also mu thimcheall (plus gen). They were talking about them, bha iad a’ bruidhinn mun timcheall. Pupils will discuss conflicts and inter-relationships, and make predictions about them, bidh a’ chlann a’ beachdachadh air strì agus air eadar-dhàimh, agus bidh iad a’ dèanamh fàisneachd mun timcheall

• mu dheidhinn (plus gen) :

With possessive adjective mum dheidhinn(-sa), mud dheidhinn(-sa), ma dheidhinn(-san), ma deidhinn(-se), mar deidhinn(-ne), mur dheidhinn(-se), mun deidhinn(-san)

She was talking about them, about us, bha i bruidhinn mun deidhinn-sa, mar deidhinn-ne. What the author feels about it, mar a tha an t-ùghdar a’ faireachdainn ma dheidhinn. What about it then? dè ma dheidhinn ma thà? I don’t want to hear about that, na cluinneam mu dheidhinn siod. I thought about it right enough, smuainich mi ma dheidhinn ceart gu leòr. Helping pupils to speak confidently about themselves, a’ cuideachadh na cloinne gu bhith a’ labhairt le misneach mun deidhinn fhèin. They will talk appropriately about experiences, opinions, feelings and texts, bidh iad a’ bruidhinn gu h-iomchaidh mu dheidhinn fhiosraichidhean, bheachdan, fhaireachdainnean agus theacsaichean. What about, how about, a pint just now? dè mu dheidhinn pinnt an-dràsta?

• air (plus dat). We weren’t talking about you, cha robh sinn a’ bruidhinn ortsa. The more I think about it, the more it affects me, mar as motha tha mi smuaineachadh oirre, ’s ann as motha tha e bualadh orm. Many’s the unkind remark Ann made about Peggy, ’s iomadh goth a thug Anna air Peigi. When pupils want to talk about an experience, an uair a tha a’ chlann ag iarraidh a bhith a’ bruidhinn air rud a dh’fhiosraich iad. Access to Gaelic will provide all pupils with a knowledge about language, bheir cothrom air a’ Ghàidhlig eòlas air cànain don chloinn air fad

• airson (plus gen). They were upset about John, bha iad air an cur mu chuairt airson Iain. She knew you were very upset about Donald, bha fhios aice gu robh thu glè throimhe-chèile airson Dhòmhnaill. He complained about their cattle, ghearain e airson a’ chruidh aca

• a thaobh (plus gen). I don’t know what to do about that, chan eil fhios agam dè a ghabhas dèanamh a thaobh sin

The teacher may gradually free such pupils to make choices about how to learn, faodaidh an tidsear saorsa a thoirt do chloinn den t-seòrsa seo gus roghainn a dhèanamh a thaobh dòigh ionnsachaidh. To make choices about how to learn and sometimes what to learn, gus roghainn a dhèanamh a thaobh dòigh ionnsachaidh, agus aig amannan a thaobh dè dh’ionnsaicheas iad

about whom, who … about, cò air, also cò mu dheidhinn. About whom were you speaking? cò air a bha thu a’ bruidhinn? I don’t know about whom you were speaking, who you were speaking about, chan eil fhios agam cò air a bha thu a’ bruidhinn

about what, what … about, cò air. What was he talking about? cò air a bha e a’ bruidhinn? What are you thinking about? cò air a tha thu smuaineachadh?

5 (a) To be about to do something, a bhith an impis rud a dhèanamh. What were you about to say? dè a bha thu a’ dol a ràdh? or dè bha thu gu bhith ag ràdh? What were you about to do? dè bha thu a’ dol a dhèanamh? He’s about to be a father, tha e gu bhith na athair

(b) an ceann (plus gen). He is about his work, tha e an ceann a chuid obrach. Be about your duties, bi an ceann do dhleastanasan

go about a thing, rach an ceann rud, rach timcheall air rud. This is how I go about it, seo mar a thèid mi na cheann, or seo mar a thèid mi timcheall air

• rach an seilbh rud. I’ll go about fetching them, thèid mi an seilbh gan toirt leis. He has two fathers : isn’t the One that created him a father to him, and the one that went about making him? tha dà athair aige : nach eil an Tì a chruthaich e na athair dha, agus an tì a chaidh an seilbh ga dhèanamh? (reply made by the mother of an illegitimate child to the accusation that the boy ‘had no father’)

We can buy two while we’re about it, ceannaichidh sinn a dhà fhad ’s a tha sinn ris. You weren’t long about it, cha robh sibh fada ris. What are you about? dè tha thu ris? or dè tha thu a’ cur ris?

above a, adv & prep 1 (a) os cionn (plus gen). The water reached above their knees, bha an t-uisge os cionn an glùinean

• gu h-àrd. Big William with the five rows of teeth, three above and two below, Uilleam Mòr nan còig breath fhiacail, a trì gu h-àrd ’s a dhà gu h-ìosal (rhyme)

(b) os cionn (plus gen). Above the house, os cionn an taighe. We could see it above us, bha sinn ga fhaicinn os ar cionn

• air muin (plus gen). The walls of this house are narrower and would not have supported a turf wall above, tha ballachan an taighe seo nas caoile, agus chan fhuilingeadh iad balla fàil air am muin

• gu h-àrd. The rooms above, na rumannan gu h-àrd. It’s the One above who has the final word, and not humans, ’s ann aig an Fhear a tha gu h-àrd a tha am facal fo dheireadh, is chan ann aig clann daoine. A voice from above, guth bho gu h-àrd

(c) os cionn (plus gen). A mountain rises above the lake, tha beinn na sheasamh os cionn an loch. A place directly above Creag an Leum, àite dìreach os cionn Creag an Leum. His voice was heard above the din, chualas a ghuth os cionn na h-othail

(d) He is above me in rank, tha e nas àirde na mi ann an ceum-inbhe

(e) She has ideas above her station in life, tha miannan aice tha a’ dol os cionn a h-inbhe

above all, os cionn gach nì (eile)

• gu h-àraidh. This must be remembered above all, feumar cuimhneachadh air an seo gu h-àraidh

2 (in book, document) shuas. At the above address, aig an t-seòladh shuas. In the above paragraph, sa pharagraf shuas

• gu h-àrd. In the writing tasks above, anns na gnìomhan-sgrìobhaidh gu h-àrd. In order to achieve the above overall aim, gus am prìomh amas a tha gu h-àrd a choileanadh.

• expressed with a chaidh ainmeachadh. They will be constructed bearing in mind the above principles, cuirear iad air dòigh le aire thoirt do na prionnsabalan a chaidh an ainmeachadh

• expressed with sin. All the above genres can be further refined, faodar na seòrsachan gnè sin uile a dhèanamh nas mìne fhathast

3 (of person) He was above criticism, bha e os cionn cronachaidh. Above (all) suspicion, os cionn amharais. He is above doing that, chan fhiach leis sin a dhèanamh. I am above the like of that, chan ìslichinn mi fhèin chun a leithid sin. He is above telling a lie, cha chromadh e chun na brèige

4 (a) There were above twenty of them, bha barrachd is fichead dhiubh ann

(b) He can trace his descent above four hundred years, tha a shloinneadh aige air ais tuilleadh is ceithir cheud bliadhna

above-board 1 adv Everything was kept above board, bha a h-uile nì air a chumail san fhollais

2 pred a gun fhoill. His dealings were all above-board, bha a chuid dhèiligidhean uile gun fhoill, or onarach

above-ground a phr os cionn talmhainn. The above-ground part of the development, am pàirt den obair-leasachaidh a tha os cionn na talmhainn

abrade v tr sgrìob, vn sgrìobadh m. The grit was abrading the surface of the metal, bha a’ ghainmheach a’ sgrìobadh uachdar na meatailt

• suath, vn suathadh m. The design was being abraded away, bha an deilbh ga suathadh air falbh

• caith le suathadh, vn caitheamh m le suathadh. The design was being abraded, bha an deilbh ga caitheamh le suathadh

abraded a air a sgrìobadh. The surface was abraded, bha an t-uachdar air a sgrìobadh

2 air a chaitheamh le suathadh. The design was abraded, bha an deilbh air a caitheamh le suathadh

Abraham, Isaac and Jacob n (Trachystemon orientalis) Abrahàm, Isaac is Iàcob m

abrasion n 1 sgrìobadh m, gen sgrìobaidh. A degree of abrasion was visible on its surface, bha tomhas de sgrìobadh ri fhaicinn air an uachdar aige

• expressed with caith le suathadh, vn caitheamh le suathadh. This was resulting in abrasion of the metal, bha seo ag adhbharachadh gun robh a’ mheatailt air a caitheamh le suathadh

2 (geography) sgrìobadh-creige m, gen sgrìobaidh-chreige. Note the abrasion of the river-bed, thoir fa-near an sgrìobadh-creige air amar na h-aibhne

3 (medical) sgrìobadh, gen sgrìobaidh

abrasive n sgrìoban m, gen & pl sgrìobain

abrasive a 1 sgrìobach, comp sgrìobaiche. Abrasive substances, stuthan sgrìobach

2 greannach, comp greannaiche. An abrasive personality, nàdar greannach

abreast adv (a) ann an aon loidhne. The machines were lined up all abreast, bha na h-innealan air an tarraing suas ann an aon loidhne. To come abreast of a car, a thighinn suas ann an loidhne ri car

(b) (of persons). They were walking abreast, bha iad a’ coiseachd ri taobh a chèile or taobh ri taobh. They reached the line abreast, ràinig iad an loidhne ri taobh a chèile. We kept all abreast, dh’fhuirich sinn gualainn ri gualainn

She keeps abreast of the news, cumaidh i suas ris na tha anns na naidheachdan. She is abreast of the times, tha i a’ cumail suas ri gnothaichean an là an diugh

abridge v tr 1 giorraich, vn giorrachadh m. You will have to abridge the article, feumaidh tu an t-artaigil a ghiorrachadh

An abridged edition, deasachadh giorraichte

2 lùghdaich (còraichean, saorsa, ùghdarras), vn lùghdachadh m. His authority was abridged, bha ùghdarras air a lùghdachadh

abridgment n giorrachadh m, gen giorrachaidh, pl giorrachaidhean. I have finished the abridgement, chuir mi ceann air a’ ghiorrachadh

• tionntadh m giorraichte, gen tionntaidh ghiorraichte, pl tionntaidhean giorraichte. I have only seen an abridgment of the article, chan fhaca mi ach tionndadh giorraichte den artaigil

2 geàrr-chunntas m, gen geàrr-chunntais, pl geàrr-chunntais, geàrr-chunntasan

abroad adv 1 (a) (rest) thall, also thall thairis. Are they abroad just now? a bheil iad thall an dràsda? They live abroad, tha iad a’ fuireach thall tharais. Are they (over) abroad just now? a bheil iad thall tharais an dràsda?

• an cèin. Troops serving abroad, saighdearan air seirbheis an cèin

(motion from speaker) thairis, also a-null, also a-null thairis. He’ll be going abroad in four months, bidh e a’ dol tharais an ceann ceithir mìosan. They went abroad to Canada, chaidh iad thairis a Chanada. He went abroad to get work, chaidh e thairis a dh’fhaighinn obair. Will they be going abroad? am bi iad a’ dol a-null? They went abroad to Canada, chaidh iad a-null a Chanada. The minister didn’t want to go abroad but he’d be thinking that it was his duty to do it, cha robh am ministear ag iarraidh a dhol a-null ach bhiodh e a’ smuaineachadh gu robh e dleasail dha a dhèanamh. He went abroad to get work, chaidh e a-null thairis a dh’fhaighinn obair

• a-null cèin. They’re sending too much abroad, tha iad a’ cur cus a-null cèin

(motion towards speaker) a-nall. They’ll soon be coming over from abroad, bidh iad gu h-aithghearr a’ tighinn a-nall. Perhaps that’ll make her actually come over from abroad, dh’fhaodadh gun toir sin oirre gun tig i fhèin a-nall

• o chèin. We received funds from abroad, fhuair sinn airgead o chèin

(b) on taigh. Dining abroad, a’ gabhail dìnnear on taigh

(c) a-mach. The badger ventures abroad at dusk, bithidh am broc a’ tighinn a-mach aig beul na h-oidhche

2 Scattered abroad, sgapte a-null is a-nall. There is a rumour abroad, tha fathann a’ dol. The news got abroad, sgaoil an naidheachd, ruith an naidheachd mu sgaoil. The news was spread abroad, bha an naidheachd air a sgaoileadh fad is farsaing

abrogate v tr ais-ghairm, vn ais-ghairm f. Many laws were abrogated, bha mòran laghannan air an ais-ghairm

• cuir air chùl, vn cur air chùl, also cuir a leth-taobh, vn cur a leth-taobh, also cuir mu làr, vn cur mu làr. His power was abrogated, bha a chumhachd air a chur mu làr

abrogation n ais-ghairm f

abrupt a 1 aithghearr, comp aithghearra, aithghiorra. She made an abrupt decision, rinn i co-dhùnadh aithghearr

• grad, comp graide. He gave her an abrupt answer, thug e freagairt ghrad dhi

2 cas, comp caise. An abrupt slope, bruthach cas

3 (geology, ling) grad-bhriste. An abrupt outcrop, nochdadh-creige grad-bhriste

abruptly adv 1 gu h-aithghearr. She turned abruptly, chuir i car dhith gu h-aithghearr

• gu grad. She answered abruptly, fhreagair i gu grad

2 gu cas. Abruptly rising above the loch, ag èirigh gu cas os cionn an loch

abruptness n 1 (a) graide f

(b) aithghearrachd

2 caise f

abscess n neasgaid f, gen neasgaide, pl neasgaidean

• iongrachadh m, gen iongrachaidh, pl iongrachaidhean. An abscess below a tooth, iongrachadh fo fhiacail

abscissa n aibsiosa m, pl aibsiosathan

abscond v i 1 teich air falbh, vn teicheadh air falbh

• teich air fògradh, vn teicheadh air fògradh, also teich on lagh, vn teicheadh on lagh. The treasurer absconded with the money, theich an t-ionmhasair air fògradh leis an airgead

2 (familiar) thoir na buinn às, vn toirt nam bonn às. He absconded one night and hasn’t been seen since, thug e na buinn às oidhche bha seo agus chan fhacas bhon uair sin e

absconder n 1 neach-teichidh m, gen neach-theichidh, pl luchd-teichidh

2 (law) fògarrach m, gen & pl fògarraich

absence n 1 neo-làthaireachd f. Presence and absence, làthaireachd agus neo-làthaireachd

• expressed with às an làthair. He was sentenced in his absence, dhìteadh e is e às an làthair

• expressed with neg plus tha agad. For some schools this might compensate for the absence of opportunities to engage in social interaction, faodaidh sin do chuid a sgoiltean seasamh an àite cothroman nach eil aca gus a bhith a’ dol an sàs ann an co-luadar sòisealta

• expressed with neg plus bi an prep. The reason for her absence from school, an t-adhbhar nach robh i anns an sgoil

• expressed with neg plus bi ann. He was conspicuous by his absence, bheireadh an saoghal fa-near nach robh e ann

• easbhaidh f. Absence of sun, easbhaidh ghrèine

2 In the absence of, às eugmhais (plus gen). In the absence of definite information, às eugmhais fiosrachaidh chinntich

• ann an uireasbhaidh (plus gen). All this is merely conjecture, in the absence of evidence, chan eil ann a sin uile ach tuairmeas, ann an uireasbhaidh fhianaise

due to the absence of, a chion (plus gen). Due to the absence of food, a chion a’ bhidhe

3 Absence of mind, dearmad m inntinn, gen dearmaid inntinn. His work showed some absence of mind, nochd an obair aige tomhas de dhearmad inntinn

• neo-aire f, cion-aire f. Absence of mind in his answer to me, neo-aire na fhreagairt dhomh

• neo-àird f. He showed absence of mind while about his duties, nochd e neo-àird an ceann a dhleastanasan

absent a 1 (a) neo-làthaireach. Absent or present? neo-làthaireach no an làthair?

• às an làthair

• expressed with neg plus an làthair, gun a bhith an làthair. The ones that were absent from the meeting, an fheadhainn nach robh an làthair aig a’ choinneimh. Those absent from the meeting, an fheadhainn a bha gun a bhith an làthair aig a’ choinneimh

His secretary will tell you if the head-teacher is absent, innsidh a rùnaire dhut ma bhios an ceann-sgoile air falbh. Why were you absent from school? carson nach robh thu anns an sgoil?

(b) a dhìth. Some of the pieces are absent, tha cuid de na pìosan a dhìth

2 = absent-minded

absently adv, see absent-mindedly adv

absent v tr fan às an làthair (from, bho). He absented himself while the rest were discussing it, dh’fhàn e às an làthair nuair a bha càch a’ beachdachadh air

• cùm air falbh, vn cumail air falbh (from, bho). He absented himself from work, chùm e air falbh bho a chuid obrach

absentee n 1 neo-làthaireach m, gen & pl neo-làthairich

2 Absentee landlord, uachdaran m neo-chòmhnaidheach, gen uachdarain neo-chòmhnaidhich, pl uachdarain neo-chòmhnaidheach

absenteeism n neo-làthaireachd f. A high rate of absenteeism in industry, ràta àrd de neo-làthaireachd ann an gnìomhachas

absent-minded a dearmadach, le dearmad inntinn. He had the appearance of an absent-minded professor, bha coltas an àrd-ollaimh dhearmadaich air. He was terribly absent-minded, bha e cianail le dearmad-inntinn

2 neo-aireach, cion-aireach. A rather absent-minded answer, freagairt caran neo-aireach

3 neo-àirdeil. An absent-minded approach to the problem, dòigh-obrach air an duilgheadas a tha neo-àirdeil

absent-mindedly adv gu dearmadach, etc

absent-mindedness n dearmad m (inntinn), gen dearmaid

• neo-àird f

absinth, absinthe n 1 (drink) absaint f

2 (wormwood, Artemisia absinthium), see wormwood n

absolute 1 a (a) iomlan, comp iomlaine. Absolute control of the situation, smachd iomlan air an t-suidheachadh

Absolute discharge, saoradh m iomlan, gen saoraidh iomlain, pl saoraidhean iomlan. Absolute majority, mòr-chuid f iomlan, gen mòr-chodach iomlain, pl mòr-chodaichean iomlan

• expressed with uile gu lèir. The confidence and the need to communicate are more important than absolute grammatical accuracy, tha misneach ann an conaltradh, agus am feum air conaltradh a dhèanamh, nas cudthromaiche na an gràmar a bhith uile gu lèir gun mhearachd

absolute power, làn-chumhachd f

absolute alcohol, dearbh-alcol m, gen dearbh-alcoil

(physics) absolute temperature, dearbh-theothachd f

(mathematics) absolute term, saor-thèarm m, pl saor-thèarman

(b) ceannasach. An absolute ruler, neach-riaghlaidh ceannasach

(c) (familiar) expressed with dearg, also dubh. An absolute fool, dearg amadan. It’s an absolute lie, ’s e an dubh bhreug a th’ann

• expressed with dèante. He is an absolute fool, ’s e an t-amadan dèante a tha ann

2 n (philosophy). The absolute, an absaloid f, gen na h-absaloid

3 a (grammar) lethoireach. Absolute use of the verb, cleachdadh lethoireach air a’ ghnìomhair. The ablative absolute, an t-adhbharach lethoireach

absolutely adv 1 gu lethoireach

2 gu tur, gu h-iomlan

• buileach. I am absolutely certain, tha mi buileach cinnteach, tha mi cinnteach is deimhinn. I’m absolutely exhausted, tha mi anns an toirt thairis buileach glan

It is absolutely forbidden to smoke, tha smocadh dian-thoirmisgte. Absolutely necessary, fìor-riatanach, do-sheachnaichte èiseil

Absolutely! (in assent : I absolutely agree) dìreach sin!

absolution n (ecclesiastical) easbaloid f

absolve v tr 1 fuasgail, vn fuasgladh m (from, bho). He was absolved from paying, chaidh fhuasgladh bho bhith a’ pàigheadh

To absolve a person from a sin, neach a shaoradh o pheacadh, easbaloid a thoirt do dhuine ann am peacadh

absorb v tr 1 (a) (eg water) sùgh, sùigh, vn sùghadh m. The sponge absorbed the water, shùigh an spong an t-uisge. What’s the use of putting oil on boots if they won’t absorb it? dè am feum ola chur air brògan mur sùigh iad i? The ground isn’t absorbing the rain, it’s running on top of it, chan eil an talamh a’ sùghadh an uisge, tha e a’ ruith air ’uachdar

• gabh a-staigh, vn gabhail a-staigh, also thoir a-staigh, vn toirt a-staigh. There is a latent phase in the immersion process, during which language is passively absorbed, tha ùine fhalchaidh an cois an drùdhaidh anns a bheil cànain air a gabhail a-staigh gu socair

(b) To absorb a shock, buille a ghabhail a-staigh, a mhaolachadh

2 His work absorbs him, tha e a’ cur dian-ùidhe na chuid obrach. He was absorbed in his book, bha e a’ cur dian-ùidhe anns an leabhar

absorbing a 1 sùighteach

2 fìor ùidheil. An absorbing subject, cuspair fìor ùidheil

absorbent a 1 sùighteach, sùghach. Absorbent substances, stuthan sùighteach

absorption n 1 sùghadh m, gen sùghaidh, also sùghadh m a-steach, gen sùghaidh a-steach. The principles of absorption, prionnsabalan an t-sùghaidh

2 (mental) dian-ùidh f, gen dian-ùidhe. He shows great absorption in the subject, tha e a’ nochdadh dian-ùidhe mòire anns a’ chuspair

3 maolachadh m (fuaim, buille), gen maolachaidh

abstain v i 1 To abstain from something, rud a sheachnadh. He abstains from alcohol, seachnaidh e alcol. He abstains from drink, tha e a’ cumail on deoch, cha bhuin e don deoch

• (informal) expressed with neg plus obhnaig v, vn obhnaigeadh m. He abstains from drink, chan eil e ag obhnaigeadh an deoch

• expressed with neg plus gabh pàirt an, vn gabhail pàirt an. They abstained from the final vote, cha do ghabh iad pàirt sa bhòtadh mu dheireadh

abstainer n expressed with neg plus buin ri, etc. He is an abstainer (from drink), cha bhuin e don deoch. They are total abstainers, cha bhuin iad don an deoch idir, chan obhnaig iad an deoch idir

abstemious a (a) measarra, also stuama, comp stuaime

(b) gann, comp gainne. They took an abstemious meal, cha do ghabh iad ach biadh gann

abstemiousness n 1 measarrachd f, stuaime f, stuamachd f

abstention n (politics) neo-làthaireachd f. A high degree of abstention from the vote, ìre mhòr de neo-làthaireachd anns an bhòtadh

There were a large number of abstentions, bha àireamh mhòr ann nach d’rinn bhòtadh

abstinence n seachnadh m, gen seachnaidh. Abstinence from drink, seachnadh air deoch. Total abstinence n phr làn-sheachnadh m (air deoch mhisgeil), gen làn-sheachnaidh

abstinent a. He is abstinent, bithidh e a’ seachnadh (na dighe)

abstract1 1 a (a) easchruthach, comp easchruthaiche. Abstract terminology, briathrachas easchruthach. Abstract noun, ainmear easchruthach. Abstract number, àireamh easchruthach

(b) do-thuigsinn. Abstract subjects, cuspairean do-thuigsinn

2 n He knows it in the abstract, tha fios aige air o thaobh na teòraidh

abstract2 n geàrr-chunntas m, gen geàrr-chunntais, pl geàrr-chunntasan. We obtained an abstract of the report, fhuair sinn geàrr-chunntas den aithisg. She made an abstract of the speech, rinn i geàrr-chunntas air an òraid

abstract3 v tr 1 (a) tog à, vn togail à, also thoir à, vn toirt à. Abstract from the passage four words, tog às an earrainn ceithir facail

• às-tharraing, vn às-tharraing f

2 (extract) tarraing à, vn tarraing à

3 (summarise) dèan geàrr-chunntas air, vn dèanamh geàrr-chunntais air

abstracted a neo-àirdeil, neo-aireach

abstractedly adv gu neo-àirdeil, etc

abstraction n 1 (a) (philosophy) eas-chruthachd f

(b) (abstract concept) cùis-bheachd m, gen cùis-bheachdan. Good and evil are abstractions, is cùis-bheachdan am math is an t-olc

• beachd m easchruthach, gen beachd easchruthaich, pl beachdan easchruthach

2 (preoccupation) neo-aire f. Abstraction of mind, seachran inntinne

abstruse a 1 do-thuigsinn. Abstruse points of mathematics, puingean do-thuigsinn ann am matamataig

2 doirbh a thuigsinn. It is a rather abstruse subject, ’s e cuspair caran doirbh a thuigsinn a tha ann

abstruseness n do-thuigsinneachd f

He was dismayed by the abstruseness of the subject, chuireadh eagal air le cho doirbh is a bha an cuspair a thuigsinn

absurd a mì-reusanta. This would lead to an absurd situation, bhitheadh suidheachadh mì-reusanta ann a thoradh air an seo

• amaideach, comp amaidiche, also gòrach, comp gòraiche. Don’t be absurd! na bi gòrach! It’s absurd! amaideachd a th’ ann!

absurdly adv gu mì-reusanta, etc

absurdity, absurdness n amaideachd f, gòraiche f

abundance n pailteas m, gen pailteis. Abundance of money, pailteas airgid

expressed with ìre f phailteis, gen ìrean pailteis, also expressed with dè cho pailt. To measure the abundance of uranium in the rock, gus ìre-phailteis an uràiniam sa chreig a thomhas, or gus tomhas dè cho pailt is a tha an t-uràiniam sa chreig

In abundance, am pailteas, gu pailt

The abundance of my heart, fialaidheachd mo chridhe

abundant a pailt, comp pailte. The primroses are not so abundant as they used to be, chan eil na seòbhraichean cho pailt is a b’ àbhaist

• lìonmhor, comp lìonmhoire. Trout are abundant in these lochs, tha na bric lìonmhor sna lochan seo

abundantly adv gu pailt. Bless me abundantly, beannaich mi gu pailt

abuse1 n 1 (a) mì-ghnàthachadh m, gen mì-ghnàthachaidh, pl mì-ghnàthachaidhean. That were an abuse of power, bu mhì-ghnàthachadh air cumhachd sin

Drug abuse, mì-ghnàthachadh dhrogaichean, mì-fheum dhrogaichean

• mealladh m, gen meallaidh, pl meallaidhean. An abuse of trust, mealladh earbsa

(b) To remedy an abuse, deireadh a chur air droch cleachdadh

(c) Abuse of a word, mì-chleachdadh m air facal, mì-chleachdadh facail

(d) (of person, thing) droch-dhìol m, gen droch-dhìola. Your donation will help us prevent child abuse, cuidichidh ur tabhartas sinn gus casg a chur air droch-dhìol air cloinn. Sexual abuse, droch-dhìol feiseil. Disclosure or discovery of abuse, nochdadh no lorg droch-dhìola

2 (verbal) càineadh m, vn càinidh

• droch bheul m, gen droch bheòil. She gave him dog’s abuse, thug i fìor dhroch bheul dha

• ana-cainnt f, gen ana-cainnte

abuse2 v tr 1 mì-ghnàthaich, vn mì-ghnàthachadh m. He abused his power, rinn e mì-ghnàthachadh air a chumhachd

2 dèan droch-dhìol air, vn dèanamh droch-dhìola air. He had abused a number of children, bha e air droch-dhìol a dhèanamh air àireamh de chloinn

3 (verbal) (a) thoir droch bheul do, vn toirt droch bheòil do. She really abused them, thug i droch-bheul dha-rìribh dhaibh

• dèan ana-cainnt ri, vn dèanamh ana-cainnte ri. Did you need to abuse them in that way? am feumadh tu ana-cainnt a dhèanamh riutha san dòigh sin?

(b) càin, vn càineadh m. She abused and calumniated us, chàin agus chùl-chàin i sinn

abused a expressed with droch-dhìol. Abused children, clann air an deach droch-dhìol a dhèanamh

abuser n neach-dèanamh droch-dhìola, pl luchd-dèanamh droch-dhìola. This could turn out to be an abusers’ charter, dh’fhaodadh seo a thionntadh a-mach na chairt-chòraichean do luchd-dèanamh droch-dhìola

abusive a 1 (cleachdadh) mì-cheart a dhèanamh air facal

2 ana-cainnteach, comp ana-cainntiche. Abusive talk, ana-cainnt f

• expressed with droch bheul m, gen droch bheòil. They were most abusive to her, thug iad droch bheul dha-rìreabh dhi

• maslach, comp maslaiche. He was most abusive to us, bruidhinn e rinn fìor mhaslach

abusively adv gu h-ana-cainnteach. Speaking abusively and blasphemously, a’ labhairt gu h-ana-cainnteach is gu toibheumach

• expressed with droch bheul, gen droch bheòil. They spoke to her abusively, thug iad droch bheul dhi

• gu maslachail

abusiveness n. Such abusiveness he showed to us, a leithid a chàineadh a rinn e òirnn. The degree of his abusiveness to us, an ìre chun an do chàin e sinn

abut v i & tr 1 bi ri taobh a chèile. The two fields abut, tha an dà raon ri taobh a chèile

2 coinnich, vn coinneachadh m. It abuts on the wall, tha e a’ coinneachadh (ris) a’ bhalla

3 To abut two planks, dà phlanc a chur am bun a chèile

abutting a 1 ri taobh a chèile

2 Abutting joint, alt m bun air bhun, gen & pl uilt bun air bhun

abutment n stèidh f (togalaich), gen stèidhe, pl stèidhean. The abutments of the bridge, stèidhean na drochaid

abysmal a fìor dhona. She is in an abysmal situation, tha i ann an suidheachadh fìor dhona

Abysmal ignorance, tur-aineolas m, gen tur-aineolais

abyss n àibheis f, gen àibheise, pl àibheisean. His mind fell into an abyss of despair, thuit inntinn a-steach do dh’àibheis de dh’eu-dòchas

• aigeann m, gen aigeinn, pl aigeannan. The bottom of the abyss, grunnd an aigeinn

abyssal a àibheiseach. As in a formless and abyssal void, mar ann am falamhachd àibheisich, gun chruth

• aigeannach. In the abyssal depths, san doimhneachd aigeannaich

Abyssinia n Aibisinia f

Abyssinian 1 a Aibisinianach

2 n Aibisinianach m, gen & pl Aibisinianaich

acacia n acàisia f

acacia, false n (Robinia pseudacacia) acàisia f bhrèige, gen acàisia brèige

academic 1 a (a) acadamhail. Academic philosophy, feallsanachd acadamhail

(b) acadamhail. Academic discussion, deasbaireachd acadamhail. She prefers academic studies, ’s fheàrr leatha foghlam acadamhail

• sgoilearach, comp sgoilearaich. He is a most academic pupil, ’s e pàist fìor sgoilearach a tha ann

(c) mì-phrataigeach. That point is rather academic, tha a’ phuing sin caran mì-phrataigeach

(d) expressed with oilthighean. In academic life, ann an saoghal nan oilthighean

(e) (art) acadamhail

2 n oilthigheach m, gen & pl oilthighich. Suitable for scholars and academics, freagarrach do sgoilearan is do dh’oilthighich

• neach-oilthigh m, pl luchd-oilthigh. He has spent too much time in the company of academics alone, tha e air ro fhada a thoirt ann an cuideachd luchd-oilthigh a-mhàin

academician n 1 acadamhaiche, pl acadamhaichean. He is a leading academician in the country, tha e na phrìomh acadamhaiche san dùthaich

2 ball m den acadamh, gen & pl buill den acadamh. We met a number of academicians in the hotel, choinnich sinn ri grunnan de bhuill an acadaimh san taigh-òsda

academy n 1 acadamh m, gen acadaimh, pl acadamhan

Military Academy, Sgoil-Shaighdearachd f, gen Sgoile-Saighdearachd, pl Sgoilean-Saighdearachd

2 (high school) àrd-sgoil f, gen àrd-sgoile, pl àrd-sgoiltean

acanthite n (mineralogy) acaintit f

acanthus n acantas m, gen acantais

accede v i 1 To accede to an office, a dhol an ceann dreuchd. To accede to the throne, a thighinn chun na rìgh-chathrach

2 aontaich, vn aontachadh m (to, ri), also bi aontach (to, ri). I don’t know if I accede to that, chan eil fhios agam a bheil mi aontach ris an sin

• gabh, vn gabhail m (to, ri). To accede to a treaty, a ghabhail ri cùmhnant

• strìochd, vn strìochdadh m (to, ri). We accede to your request, strìochdaidh sinn ri t’iarrtas

accelerate 1 v tr luathaich (air), vn luathachadh m (air). He accelerated his pace, luathaich e air a cheum. It accelerated his death, luathaich e am bàs dha

• greas, vn greasad m. One is afraid it will only accelerate the disease, tha eagal air neach nach dèan e ach an galar a ghreasad

2 v i luathaich, vn luathachadh m

The car accelerated away, dh’fhalbh an càr aig astar (mòr)

accelerated a luathaichte. Accelerated motion, gluasad luathaichte

acceleration n luathachadh m, gen luathachaidh. Constant acceleration, luathachadh buan, luathachadh co-sheasmhach. Uniform acceleration, luathachadh cothrom

accelerator n luathsair m, pl luathsairean. Accelerator pedal, troighean luathsair

• inneal-luathachaidh m, gen inneil-luathachaidh, pl innealan-luathachaidh

accent1 n 1 (a) (speech) blas m, gen blais. Accents will be a term used in considering diversity in spoken Gaelic, ’s e briathar a tha ann am blas a bhithear a’ cleachdadh ann am beachdachadh air iomadalachd sheòrsachan cainnt-bheòil Ghàidhlig. Pupils will encounter a range of dialects and accents, bidh a’ chlann a’ coinneachadh ri caochladh sheòrsachan dualchainnt agus blais

She has a Lewis accent, tha blas Leòdhais (air a’ Ghàidhlig) aice. He has an English (from England) accent, tha blas Sasannach aige, tha blas Sasannach air a’ Bheurla aige. He has an English (of English) accent (to his Gaelic), tha blas Beurla aige, tha bristeadh Beurla air. He has a really strong English accent, tha bristeadh fiadhaich Beurla air

She has a foreign accent, tha blas cànain eile air a’ Ghàidhlig, air a’ Bheurla, aice

2 (a) (prosody) cudthrom m (-gutha), gen cudthroim (-ghutha), pl cudthroman (-gutha). The accent is on the last syllable, tha an cudthrom air an lide mu dheireadh

• buille f, pl buillean

(b) (music) aiceann m, gen & pl aicinn

3 (grammar) cudthrom m, gen cudthroim. Grammatical accent, cudthrom gràmadach

• stràc f, gen stràice, pl stràcan. Acute accent, stràc gheur. Grave accent, stràc throm

accent2 v tr cuir cudthrom air, vn cur cudthroim air

• cuir aiceann air, vn cur aicinn air

accentuate v tr cuir cudthrom air, vn cur cudthroim air. One accentuates the final syllable, thathar a’ cur cudthroim air an lide dheireannach

• meudaich. It accentuates the sound, tha e a’ meudachadh an fhuaim

• dèan na follaisiche, vn dèanamh nas follaisiche. It accentuates the red colour, tha e a’ dèanamh an dath dheirg nas follaisiche

accentuated a (a) le cudthrom. The accentuated syllables, na lidean le cudthrom

• expressed with cudthrom air. The first syllable is accentuated, tha cudthrom air a’ chiad lide

(b) meudaichte, air a mheudachadh

• air a dhèanamh nas follaisiche. The accentuated points, na puingean a tha air an dèanamh nas follaisiche

accentuation n (a) aiceann m, gen aicinn

(b) expressed with cuir cudthrom air, vn cur cudthroim air. This results in the accentuation of certain points, mar thoradh air an seo tha cudthrom ga chur air puingean àraidh

• meudachadh m, gen meudachaidh

accept v tr 1 gabh (airgead, prèasan), vn gabhail m. We accepted the money, ghabh sinn an t-airgead. Did you accept the gift, an do ghabh thu an tabhartas? Don’t accept anything from them, na gabh rud sam bith bhuapa. We’ll accept your excuse, gabhaidh sinn do leisgeul. We’ll have to accept your excuse, tha do leisgeul ri ghabhail

• gabh ri, vn gabhail ri. Do you accept what I said to you? a bheil thu a’ gabhail ris na thuirt mi riut? One has to accept the Lord’s will and be submissive to it, feumar gabhail ri toil Nì Math is a bhith strìochdte ris. To accept the value of their contributions, a bhith a’ gabhail ri cho fiachail ’s a tha na tha iad a’ toirt seachad. But it is reasonable to accept that he had some place in that genealogical tree, ach tha e reusanta gabhail ris gu robh àite air choireigin aige sa chraoibh ghinealaich sin. Pupils will listen and respond to different points of view by accepting, justifying or challenging these, bidh a’ chlann ag èisteachd ri beachdan eadar-dhealaichte, agus gam freagairt, le bhith a’ gabhail riutha, gan dearbhadh no a’ cur nan aghaidh. These responses will be simple and uncritically accepted, cha bhi na freagairtean seo ach sìmplidh agus gabhar riutha gun cheist

• gabh os làimh, vn gabhail os làimh. To accept roles such as chairman, secretary, a bhith a’ gabhail os làimh riochdan mar neach-cathrach, rùnaire

• aontaich ri, vn aontachadh ri, also bi aontach a ri. Do you accept that? a bheil thu ag aontachadh ris an sin? I accept it now, tha mi aontach ris a-nis. He’ll have to accept his lot, feumaidh e bhith aontach ri chrannchur

accepted a expressed with gabh ri. The need for such resources is already widely accepted, thathar a’ gabhail ris cheana anns an fharsaingeachd gu bheil feum air an leithidean sin de ghoireasan

• nòsail, nòsach. The accepted custom, an cleachdadh nòsail

• expressed with mar a mheasar. In evaluating these policies in relation to accepted good practice, ann a bhith a’ tomhas nam poileasaidhean sin an co-bhonn ri deagh ghnìomhachadh mar a mheasar sin

acceptable a expressed with a thèid gabhail ris. Children need simple guidelines to help them understand what is acceptable behaviour within the pre-school and what is not acceptable, tha feum aig a’ chloinn air stiùireadh sìmplidh a bheir cuideachadh dhaibh gus tuigsinn cò an giùlan a thèid gabhail ris san ro-sgoile agus cò nach tèid gabhail ris

• expressed with deònach plus gabhail ris. That is an acceptable offer, ’s e tairgse a tha sin a thathar deònach gabhail ris

• ceutach, comp ceutaiche, also taitneach, comp taitniche. Your cheque was most acceptable, bha do sheic dha-rìreabh ceutach leam

• deagh-. Staff will not label a child as naughty and will reward acceptable behaviour positively, cha bhi luchd-obrach a’ comharrachadh neach-cloinne mar mhì-mhodhail agus thèid deagh-ghiùlan a dhuaiseachadh gu deimhinneach

acceptably adv gu ceutach, gu taitneach

acceptance n (a) gabhail m, gabhail m ris. Acceptance of proposal, gabhail ri moladh

To beg a person’s acceptance of something, iarraidh air neach gabhail ri rud. He secured their acceptance of the proposal, thug e orra gabhail ris a’ mholadh. Did your proposal get acceptance? an deach do mholadh gabhail ris? The proposal met with general acceptance, chaidh gabhail sa choitcheannas ris a’ mholadh

access n 1 rathad m, gen rathaid, rothaid. Is there any access to it? a bheil rathad idir thuige?

• rathad a-steach, gen rothaid a-steach. Access to parking area, rathad a-steach don àite-phàircidh

• expressed with a-steach adv. This is the door which gives access to the room, seo an doras a-steach don rùm

There must be security against unauthorised access to the building, feumaidh tèarainteachd a bhith ann an aghaidh a bhith a’ faighinn a-steach don togalach gun ùghdarras

• cothrom m, gen cothroim. Only by doing so can it give the access that is the right of all pupils studying Gaelic, ’s ann a-mhàin le bhith a’ dèanamh seo as urrainn dhi an cothrom sin air a’ Ghàidhlig a thoirt dhaibh air a bheil còir aig a’ chloinn air fad. Access to Gaelic will provide all pupils with a knowledge about language, bheir cothrom air a’ Ghàidhlig eòlas air cànain don chloinn air fad. Access to more advanced programmes of study should be available for pupils who are beyond Level E, tha còir cothrom a thoirt do chlann a tha seachad air Ìre E air prògraman obrach nas adhartaiche. So that pupils have access to word-processing wherever language is used, gus am bi cothrom aig cloinn air dealbh-sgrìobhadh anns gach suidheachadh anns a bheil cànain ga cleachdadh

It is difficult to get access to it, tha e doirbh cothrom fhaighinn air. Exemplified by increased interest in, and access to, literature, mar eisimpleir air a seo tha barrachd ùidh ga gabhail ann an litreachas, agus barrachd cothroim ga fhaighinn air

Access to the beach is by steps or a lift. ’S ann le steapaichean no le àrdaichear a gheibhear cothrom dol chun a’ chladaich. Particularly in rural areas where there is no direct access to an appropriate casualty unit, gu h-àraidh ann an àiteachan dùthchail far nach fhaighear cothrom a dhol gu dìreach gu aonad-thubaist iomchaidh

A steep path gives access to the shore, tha ceum cas a’ toirt cothroim fhaighinn chun a’ chladaich

• expressed with cothrom m eòlais. Providing access through drama, a’ toirt cothrom eòlais tro dhràma

• expressed with rach v, vn dol m. Access to the trail is by arrangement with the landowner, thèidear air an t-slighe le cead bho uachdaran an fhearainn. Access to the door is by a flight of steps, ’s ann suas staidhre a thèidear chun an dorais. No child should be allowed access to the kitchen unless it is safe to do so, cha chòir gun tèid leigeil le cloinn a dhol don chidsin mur bi e sàbhailte sin a dhèanamh

• expressed with ruig, vn ruigheachd f. There is no way of getting access to it, chan eil dòigh air ruigheachd air

I obtained access to him, chaidh agam air a dhol na chainnt, chaidh agam air bruidhinn fhaighinn ris

Capturing, storing, gaining access to, changing and interpreting information, a’ glacadh, a’ stòradh, a’ lorg, ag atharrachadh agus a’ breithneachadh fiosrachaidh

access road n phr rathad m a-steach, gen rothaid a-steach, pl ròidean a-steach. The access road to the house was a great expense, bha an rathad a-steach don taigh na chosgais mhòr

• rathad-ruigheachd m, gen rothaid-ruigheachd, pl ròidean-ruigheachd. They are putting in an access road to the hospital, tha iad a’ dèanamh rathad-ruigheachd don ospadal

2 (bout, as of illness ; fit, as of rage) taom m, gen taoma. An access of fever, taom fiabhrais. An access of rage, taom feirge

accessibility n ruigsinneachd f, so-ruigsinneachd f

• expressed with mar a ruigear. A problem about the accessibility of the site, duilgheadas a thaobh mar a ruigear an làrach

accessible a 1 so-ruigsinn, also ruigsinneach, comp ruigsinniche. They should consider whether the text is accessible in structure, tha còir aca beachdachadh air co-dhiùbh a tha an teacsa so-ruigsinn a thaobh structair

• expressed with (furasta) faighinn gu (rud). The new houses are easily accessible from town, tha na taighean ùra furasta faighinn thuca bhon bhaile

• expressed with ri fhaighinn. This is knowledge that is accessible to every one, ’s e eòlas a tha seo a tha ri fhaighinn don h-uile duine

2 (of person) fosgarra. He is quite accessible by nature, tha e gu math fosgarra na nàdar

(b) expressed with furasta bruidhinn ri. She is quite accessible at work, tha i furasta dhol a bhruidhinn rithe aig a cuid obair

• expressed with cuir eòlas air, vn cur eòlais air. Biographical details about poets can help make their work more accessible to pupils, bidh fiosrachadh mu bheatha nam bàrd na chuideachadh don chloinn ann a bhith a’ cur am barrachd eòlais air an obair aca

accession n 1 Accession of light, air, leigeil a-steach solais, èadhair. Accession of funds from abroad, airgead a thighinn o chèin

2 meudachadh m, gen meudachaidh. Accession to your income, meudachadh air do theachd a-steach

• ball-meudachaidh m, gen & pl buill-mheudachaidh. Accessions register, leabhar-clàraidh bhall-meudachaidh.

There have been many new accessions to the museum this year, chaidh iomadh nì ùr a ghabhail a-steach don taigh-thasgaidh am bliadhna

3 (a) Accession to manhood, a thighinn gu aois fir

(b) Accession to power, a thighinn gu cumhachd. Accession to the throne, a thighinn chun na rìgh-chathrach. Accession to office, a thighinn an ceann dreuchd. Accession to an estate, a thighinn an seilbh oighreachd

accessory 1 expressed with a chuidicheas, a mheudaicheas

• expressed with a bharrachd

2 n (supplementary or accompanying part, item) (a) trealamh m, gen trealaimh, pl trealaimhean. Office accessories, trealamh oifis. Household accessories, trealamh taighe

(b) expressed with cuir le, vn cur le. A red dress and accessories, dreasa dhearg agus na tha a’ cur leatha. She was wearing a blue costume and accessories, bha trusgan gorm oirre agus na bha a’ cur leis

3 n & pred a co-chiontaiche m, pl co-chiontaichean. Accessory to a crime, co-chiontaiche ann an eucoir

• expressed with an com-pàirt. They were accessory to what she did, bha iad ann an com-pàirt ris na rinn i

• (law) com-pàirtiche m, pl com-pàirtichean. An accessory before the fact, com-pàirtiche ron ghnìomh

accidence n (grammar) cumaidheachd f

accident n 1 (a) tuiteamas m, gen & pl tuiteamais. It was just an accident that it turned out like that, ’s e dìreach tuiteamas a bha ann gur ann mar sin a thàinig e a-mach

By accident, tro thuiteamas

• tro thubaist, a thaobh tubaist, gu tubaisteach. By a mere accident, dìreach tro thubaist, dìreach tro thuiteamas

• air thuairmeas. We met by accident, thachair sinn air thuairmeas

(b) tubaist f, gen tubaiste, pl tubaistean. A road accident, tubaist rothaid. A serious accident, droch thubaist. A fatal accident, tubaist bhàsmhor. An accident happened to us in the morning, thachair tubaist rinn anns a’ mhadainn. Isn’t that the way accidents happen? nach ann mar sin a thachras an tubaist?

• sgiorradh m, gen sgiorraidh, pl sgiorraidhean. They’d have so many accidents while they were playing! a liuthad sgiorradh a thigeadh orra a’ cluich!

accident book, leabhar m thubaistean, gen leabhair thubaistean, pl leabhraichean thubaistean. An accident book must be maintained and kept with the first-aid box, feumar leabhar thubaistean a chumail agus a ghlèidheadh còmhla ris a’ bhocas chiad-fhuasglaidh

2 (geology) aimh-rèidh m, pl aimh-rèidhean

accidental 1 a tubaisteach

2 n (music) seachran m, gen & pl seachrain

accidentally adv gu tubaisteach. A thing that happened accidentally, when it wasn’t anybody’s fault, rud a thachair gu tubaisteach, nuair nach robh coire aig neach ris

• tro thubaist, a thaobh tubaist, tro thuiteamas, air thuaiream

acclaim1 n moladh m, gen molaidh. He returned to great acclaim, air dha tilleadh thugadh àrd-mholadh dha

• caithream m, gen caithreim m, also luath-ghàir m

acclaim2 v tr dèan caithream ri, vn dèanamh caithreim ri

The following day he was acclaimed king, air an ath latha ghairmeadh rìgh dheth le caithream, le luath-ghàir

acclamation n caithream m, gen caithreim

The office-bearers were chosen by acclamation, bhathar a’ taghadh an luchd-dreuchd gu caithreamach

• luath-ghàir m. He was received with (shouts of) acclamation, chaidh gabhail ris le luath-ghàir, le caithream

acclimatisation n dèanamh m cleachdte, gen dèanaimh cleachdte, also fàs cleachdte, gen fàis cleachdte. The process of acclimatisation was difficult for them, bha e duilich dhaibh fàs cleachdte ris an t-suidheachadh ùr

acclimatise 1 v tr dèan cleachdte ri, vn dèanamh cleachdte ri (clìomaid ùir, àrainneachd ùir)

2 v i fàs cleachdte ri, vn fàs cleachdte ri (clìomaid ùir, àrainneachd ùir)

become acclimatised, fàs cleachdte ri, vn fàs cleachdte ri (clìomaid ùir, àrainneachd ùir). We’ll have to wait and see how they become acclimatised to their new situation, feumaidh sinn fuireach ach am faic sinn mar a dh’fhàsas iad cleachdte ris an t-suidheachadh ùr sa bheil iad

acclivity n dìreadh m, gen dìridh, pl dìridhean. We came to an acclivity on the track, thàinig sinn gu dìreadh air an fhrith-rathad

• uchdan m, gen uchdain, pl uchdanan. A steep crag at the top of an acclivity, creag chas aig mullach uchdain. The acclivity of the clods, Uchdan nam Ploc (place-name)

accolade n 1 (of knighthood) acalaid f

2 àrd-mholadh m, gen àrd-mholaidh. They received great accolade in the capital, fhuair iad àrd-mholadh mòr sa phrìomh-bhaile

• duais f, gen duaise, pl duaisean. This was all the accolade he received for his bravery, b’ e seo na fhuair e mar dhuais airson a threuntais

accommodate v tr 1 (a) gabh, vn gabhail m. I can accommodate myself to that view, gabhaidh mi ris a’ bheachd sin

(b) gabh a-steach, vn gabhail a-steach, also gabh a-staigh. More differentiated targets which will accommodate the range of experiences of Gaelic, cuimsean nas eadar-dhealaichte a ghabhas a-steach gach seòrsa fiosrachaidh air a’ Ghàidhlig. Experiences which could not be accommodated within the realities of the classroom, fiosrachaidhean nach b’ urrainn an gabhail a-staigh anns a’ chlas

• gabh ri, vn gabhail ri. To accommodate the variety of needs, gus gabhail ri gach caochladh sheòrsa feum

• thoir cothrom do, vn toirt cothroim do. To accommodate a greater range and variety of experiences, gus cothrom a thoirt do bharrachd fhiosraichidhean de chaochladh sheòrsachan

• còmhdaich, vn còmhdach m. To accommodate pupils’ individual needs, gus na feuman aig sgoilearan fa leth a chòmhdach

• cùm, vn cumail. Dig a hole in the ground to accommodate the cylinder, dèan toll san talamh airson an siolandair a chumail

2 To accommodate a person, còmhstadh m, gen còmhstaidh, a dhèanamh do neach

To accommodate a person with a loan, iasad a thoirt do neach

3 thoir loidseadh do, vn toirt loidsidh do. Finally she decided to accommodate them, mu dheireadh rinn i suas a h-inntinn loidseadh a thoirt dhaibh

• gabh, vn gabhail m. The house will accommodate them all, gabhaidh an taigh iad uile

accommodating a còmhstadhach. He’s an accommodating fellow, ’s e gille còmhstadhach a tha ann

• so-rèiteach, soireiteach

accommodation n 1 (agreement) còrdadh m, gen còrdaidh, also co-chòrdadh m, gen co-chòrdaidh. They came to an accommodation about the matter, thàinig iad gu còrdadh mun ghnothach

• rèite f. They came to an accommodation about the matter, thàinig iad gu rèite mun ghnothach

2 (a) còmhstadh m, gen còmhstaidh. It would be a great accommodation for me, bu mhòr an còmhstadh dhomh e

• fàbhar m, gen fàbhair

(b) àite-fuirich m. They asked for accommodation, dh’iarr iad àite-fuirich

• loidseadh m, gen loidsidh

• aitreabh m, gen aitreibh. No smoking should be allowed in accommodation used by children, cha choìr do smocadh a bhith ceadaichte ann an aitreabh sam bith a bhitheas a’ chlann a’ cleachdadh

(c) iasad m (airgid), gen iasaid

accompaniment n (a) expressed with nì m, pl nithean a thèid an cois rud. Various sauces as an accompaniment to the meal, caochladh shabhsan mar nì bhitheas an cois a’ bhidhe

(b) (music) com-pàirt f, gen com-pàirte, pl com-pàirtean. With piano accompaniment, le com-pàirt piàno

accompanist n (music) com-pàirtiche m, pl com-pàirtichean

accompany v tr 1 rach an cois, vn dol an cois. Which will accompany talking, a bhitheas a’ dol an cois labhairt

To accompany the distribution of these guidelines, gus a sgaoileadh còmhla ris an stiùireadh seo. He was accompanied by his wife, bha a bhean còmhla ris

2 (a) He accompanied his words with a cuff, bha an sglabhart cho luath ris an fhacal aige

(b) Fever accompanied by, with, delirium, fiabhras agus boilisg cuide ris

3 (music) com-pàirtich, vn com-pàirteachadh m

(b) dèan com-pàirt do, vn dèanamh com-pàirte do. To accompany a person on the piano, com-pàirte a dhèanamh do neach air a’ phiàno

accompanying a expressed with an cois (plus gen). Thank you for your letter and accompanying cheque, taing airson do litreach agus na seic na cois. The accompanying grid has the following strands, anns a’ chlèith a tha an cois seo tha na h-iallan a leanas

accomplice n com-pàirtiche m, pl com-pàirtichean

• co-chiontaiche m, pl co-chiontaichean

accomplish v tr thoir gu buil, vn toirt gu buil. They have accomplished most of the work now, tha iad air a’ chuid mhòr den obair a thoirt gu buil a-nis

• crìochnaich, vn crìochnachadh m, also cuir crìoch air, vn cur crìche air

• rach plus agad air, vn dol plus agad air. I finally accomplished it, chaidh agam air mu dheireadh thall

• dèan, vn dèanamh m. I could easily accomplish that, bu bheag orm sin a dhèanamh

• dèan a’ chùis air, vn dèanamh na cùise air. I finally accomplished it, rinn mi a’ chùis air mu dheireadh thall

• dèan an gnothach air, vn dèanamh a’ ghnothaich air. I accomplished it, rinn mi an gnothach air

• coilean, vn coileanadh. He has now accomplished all he wished, tha e a-nis air a h-uile nì bu mhiann leis a choileanadh

accomplished a (a) coileanta, crìochnaichte

(b) dèante. He is an accomplished joiner, ’s e saor dèante a th’ ann

• ionnsaichte (at, ri). He is accomplished at many skills, tha e ionnsaichte ri iomadh sgil. She is accomplished in a number of different fields of study, tha i ionnsaichte ann an grunn de raointean eadar-dhealaichte foghlaim

accomplishment n 1 toirt f gu buil

This resulted in the accomplishment of the task, mar thoradh air an seo bha an obair air a toirt gu buil

A thing difficult of accomplishment, nì a tha duilich a dhèanamh, a tha duilich crìoch a chur air

2 feart m, gen fearta, pl feartan, also buaidh f, gen buaidhe, pl buaidhean. A man of many accomplishments, duine aig a bheil iomadh feart agus buaidh

A woman of many talents and accomplishments, boireannach aig a bheil iomadh tàlant agus a choilean iomadh nì. This is her one great accomplishment, ’s e seo an t-aon nì mòr a tha i air a choileanadh

accord n 1 (a) aonta m, co-aontachd f

• co-chòrdadh m, gen co-chòrdaidh

• rèite f

in accord with, ann an co-aontachd ri. This is also in accord with what we heard yesterday, tha seo cuideachd ann an co-aontachd ris na chuala sinn an-dè

Out of accord with it, ann an eas-aontachd ris

of your own accord, 1 de do thoil fhèin. She did it entirely of her own accord, rinn i uile gu lèir de toil fhèin e

• dad dheòin fhèin. Did you do that of your own accord? an d’rinn thu sin dhad dheòin fhèin?

• às do cheann fhèin

with one accord adv phr a dh’aon inntinn, gu h-aon ghuthach

accord 1 v i còrd, vn còrdadh m, also co-chòrd, vn co-chòrdadh m

• thig a-rèir a chèile, vn tighinn a-rèir a chèile. Did they accord at all? an robh iad a’ tighinn a-rèir a chèile idir?

2 v tr thoir do, vn toirt do. He was accorded a measure of honour, thugadh tomhas de dh’urram dha

• deònaich, vn deònachadh m. On their return they were accorded many favours, air dhaibh tilleadh chaidh iomadh fàbhar a dheònachadh dhaibh

• cuir ro, vn cur ro. She was accorded a great welcome, chuireadh fàilte mhòr roimhpe

according 1 conj phr : According as, a-rèir mar. According as we are rich or poor, a-rèir mar tha sinn bochd no beartach. There are frequently six or seven syllables in the first half-line, according as there is an unstressed syllable before the first stressed syllable in the line, or not, tha gu minig sia no seachd a lidean anns a’ chiad leth-shreath, a-rèir mar tha lide gun chuideam ann ron chiad lide le cudthrom anns an t-sreath, gus nach eil

2 prep phr : According to (a) a rèir (plus gen). According to the orders, a-rèir nan òrduighean. According to age, height, a-rèir aoise, àirde

• a rèir agus. Their suitability for assessment purposes will vary according to the year stage at which they are used, bidh am freagarrachd mar adhbhair measaidh a rèir ’s dè a’ bhliadhna anns am bithear gan cleachdadh

• rèidh ri (plus dat). If that is according to Your will, ma tha sin rèidh ri Do thoil

(b) According to himself, masa fìor dha fhèin, a-rèir mar a their e fhèin. According to that, masa fìor sin, a-rèir sin. The Gospel according to St Matthew, an Soisgeal a-rèir Mhata. According to the ways of the world, a-rèir gnàthachadh an t-saoghail

accordingly adv 1 (a) a-rèir sin. I knew what was right and tried to act accordingly, bha fios agam dè a bha ceart agus dh’fheuch mi ri nithean a dhèanamh a-rèir sin

(b) Accordingly as = according as

2 (therefore) mar sin, uime sin, air an adhbhar sin. Accordingly I wrote to him, mar sin sgrìobh mi thuige

accordance n co-aontachd f

in accordance with, a-rèir (plus gen). The relative proportion of time allocated to Gaelic and English language will vary in accordance with the needs of the child, bidh a’ chuibhreann ùine a thathar a’ cur mu choinneamh na Gàidhlig agus na Beurla ag atharrachadh a-rèir feuman a’ phàiste

• a-rèir mar (plus rel v). In accordance with your instructions, a-rèir mar a dh’òrdaich thu. In accordance with my wish, a-rèir mar a bha mo thoil

• mar (plus rel v). This was in accordance with an undertaking made to us, bha seo mar chaidh a ghealltainn dhuinn

• ann an co-rèir ri. Statement in accordance with the truth, iomradh ann an co-rèir ris an fhìrinn

accordion n bogsa-ciùil m, gen bogsa-chiùil, pl bogsaichean-ciùil, also bogsa m, pl bogsaichean. He played them a tune on the accordion, thug e port air a’ bhogsa dhaibh

accordion pleats n pl mion-phleatan m pl

accost v tr còmhlaich, vn còmhlachadh m

• rach an cainnt, vn dol an cainnt. A weaver might accost him, dh’fhaodadh breabadair a dhol na chainnt

• fàiltich, vn fàilteachadh, also cuir fàilte air, vn cur fàilte air

account n 1 (calculation) cunntas m, gen cunntais, pl cunntais, cunntasan. To cast an account, cunntas a dhèanamh

2 (a) (commerce, finance) cunntas m, gen cunntais, pl cunntais, cunntasan. I received the account yesterday, fhuair mi an cunntas an-dè. We opened an account, dh’fhosgail sinn cunntas. My bank account, mo chunntas-banc, mo chunntas sa bhanc. To do the accounts, na cunntasan a dhèanamh. To keep the accounts, na cunntasan a chumail. To settle an account, cunntas a phàigheadh, a ghlanadh. Account book, leabhar-cunntais. Current account, cunntas ruithe. Deposit account, cunntas taisgte. Detailed account, mion-chunntas. Accounts payable, cunntasan rim pàigheadh. Accounts receivable, cunntasan rim faighinn. To be in account with someone, cunntas a bhith agad còmhla ri neach. To pay ten pounds on account, deich not a phàigheadh mar chuid den chunntas, mar mheidhis air cunntas

On, for, account of someone, fo chosgais neach

(b) Account of expenses, cunntas chosgaisean

(c) To turn, put a thing to account, tairbhe, buannachd, a thoirt à rud. We must turn it to the best account, feumaidh sinn an rud as fhèarr a dhèanamh dheth. He can turn everything to account, bheir e buannachd às a h-uile nì. He turned it to (good) account, rinn e feum dheth, rinn e deagh fheum dheth, chuir e gu feum e

(d) To call someone to account for something, for doing something, cunntas iarraidh air neach a thaobh rud, a thaobh rud a rinn e. To bring someone to account, duine a thoirt gu dìoladh. He gave quite a good account of himself, ghiùlain e e fhèin cuimseach math, is math a rinn e

3 (a) Person of account, of high account, neach urramach, neach aig a bheil urram, neach inbheil, neach aig a bheil inbhe àrd. He is held in account, tha meas mòr air, tha urram mòr aige

Person of little account, neach air a bheil beag mheas. She took little account of the state of the road, cha do chuir i ach beag diù ann an staid an rothaid

Person of no account, neach nach fhiù. It is of no account, chan fhiach e. The matter is of no account, chan fhiach bruidhinn air a’ chùis

take into account or take account of, gabh ealla ri, vn gabhail ealla ri. Taking into account, take account of, local circumstances, a’ gabhail ealla ri suidhichidhean na sgìre. A school’s policy will also take account of the particular needs of its pupils, gabhaidh poileasaidh sgoile cuideachd ealla ris na feuman sònraichte a tha aig a chuid sgoilearan. Pupils are expected to take due account of appropriate forms of presentation, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ gabhail ealla mar as còir ri modhan taisbeanaidh iomchaidh

• gabh a-staigh, vn gabhail a-staigh. Pupils will be asked to take account of the needs of the audience, iarrar air a’ chloinn feumalachdan an luchd-amais a ghabhail a-staigh

• gabh cunntas air, vn gabhail cunntais air. He took account of all that he saw, ghabh e cunntas air a h-uile nì a chunnaic e

• coimhid ri, vn coimhead ri. Discussions will take account of the views and attitudes of those involved in the texts, bidh beachdachadh a’ coimhead ri barail agus sealladh na feadhnach a tha a’ gabhail pàirt anns na teacsaichean

• thoir aire air, vn toirt aire air, also thoir an aire do, vn toirt an aire do. They should learn to take some account of register, tha còir aca aire air choireigin a thoirt air gnè

• thoir fa-near, vn toirt fa-near. Did you take account of what I said? an tug thu fa-near an rud a thubhairt mi?

• cuimhnich, vn cuimhneachadh m. Did you take account of what happened last time? an do chuimhnich thu air an rud a thachair an turas fo dheireadh?

(b) on account of, mar thoradh air, a thoradh air. This happened on account of what she had said, thachair seo mar thoradh air na bha i air a ràdh. On account of the war, a thoradh air a’ chogadh

• air sgàth (plus gen), airson (plus gen), às leth (plus gen). I was nervous on his account, bha mi eagalach air a sgàth-san

On that account, a thaobh sin, air an adhbhar sin

On every account, air gach dòigh. it’s better like that on every account, tha e nas fheàrr mar sin air gach dòigh

On no account, on any account, air chor sam bith, air adhbhar sam bith. On no account buy any of their stuff, na ceannaich dad den stuth a th’ aca air na chunnaic thu riamh, na ceannaich dad den stuth a th’ aca air do bheatha. I would not do it on any account, cha dèanainn idir e

(c) On his own account, air a cheann fhèin. They are working on their own account, tha iad ag obair air an ceann fhèin

4 cunntas m, gen cunntais, pl cunntais, cunntasan. Each account of an issue provides a summary, tha gach cunntas air cùis a’ toirt geàrr-chunntas. How an account of a battle differs from a description of the life cycle of a butterfly, mar tha cunntas air blàr eadar-dhealaichte o iomradh air cearcall-beatha dealain-dè. Throughout this account of the targets, air feadh a’ chunntais seo air na cuimsean. Giving an ordered account of a topic, a’ toirt cunntais rianail air cuspair. Detailed accounts of each of these strands, cunntas mionaideach air gach aon de na h-iallan seo. Eye witness accounts, cunntasan sùil-fhianais

• iomradh m, gen iomraidh, pl iomraidhean. A brief oral account might be given to the group, dh’fhaoidte iomradh goirid a thoirt don bhuidhinn, ann an cainnt-bheòil. Pupils will give a succinct, coherent account of their experience of texts, bidh a’ chlann a’ toirt iomraidh ghoirid, dhòigheil, phongail air an cuid fiosrachaidh air teacsaichean

• tuairisgeul m, gen tuairisgeil. They gave a good account of what they had done during their holidays, thug iad tuairisgeul math air na rinn iad anns na saor-làithean

To have a good account of someone, teist a bhith agad air neach. John had a really good account of the new minister, bha teist dha-rìridh aig Iain air a’ mhinistear ùr

He gave an account of himself, thug e cunntas air a ghnìomhan, air a chuid obair

By his own account, a-rèir mar a their e fhèin, masa fìor dha fhèin

By all accounts, a-rèir gach sgeòil, a-rèir gach tuairisgeil

account v tr & v ind tr 1 They account her a scholar, thathar ga meas mar sgoilear. He accounts himself lucky, tha e ga shaoilsinn fhèin sealbhach

2 (a) To account for something, mìneachadh a thoirt air rud. You’ll have to account for your actions, feumaidh tu mìneachadh a thoirt air na rinn thu

To account for a sum of money, cunntas a thoirt mu airgead. Can you account for the (sum of) money? an urrainn daibh cunntas a thoirt mun airgead?

(b) I can’t account for it, cha thuig mi e, chan urrainn dhomh a mhìneachadh

accounting n = accountancy. The accounting department, roinn a’ chunntais

accountability n cunntachalachd f

accountable a cunntachail. Who is accountable for this, cò a tha cunntachail air an seo. Grant us to see that we are accountable to you, thoir dhuinne faicinn gu bheil sinn cunntachail dhut (in prayer)

• freagrach, comp freagraiche. Are you accountable for these mistakes? a bheil thusa freagrach airson nam mearachdan seo?

He is accountable for them, tha e an urra riutha

accountancy n cunntasachd f

accountant n cunntasair m, pl cunntasairean, also neach-cunntais m, gen neach-chunntais, pl luchd-cunntais

account-day n (stock exchange) latha-cunntais m

accoutre v tr uidheamaich, vn uidheamachadh, also èid, vn èideadh ; armaich, vn armachadh.

To accoutre a knight, ridire a chur na uidheam is na èideadh. Fully accoutred, fo làn airm

accoutrements n pl (a) uidheam m, gen uidheim

The correct accoutrements for any sport, an t-uidheam agus an t-aodach ceart do gach spors

(familiar) gudramanan m pl. They were surrounded by all sorts of accoutrements, bha a h-uile seòrsa gudramanan aca timcheall orra

(b) airm m pl agus èideadh m, gen èididh (saighdeir)

accredit v tr 1 thoir creideas do, vn toirt creideis do. A thing that was difficult to accredit, nì a bha doirbh creideas a thoirt dha

• barantaich, vn barantachadh. They were accredited as capable, chaidh am barantachadh mar chomasach

To accredit something to someone, rud a chur as leth neach

2 To accredit an ambassador to a government, ambasadair a chur an dreuchd do riaghaltas

accredited a 1 air do chur an dreuchd (gu h-ùghdarrasach)

2 barantaichte. An accredited dealer, neach-dèiligidh barantaichte

• ùghdarraichte. Accredited opinion, barail ùghdarraichte

accretion n cruinneachadh m, gen cruinneachaidh. Accretion disk around a star, diosg-cruinneachaidh mu thimcheall rèil

accrue v i fàs, vn fàs m (from, à) (to, ri). The profit that accrued from his investment, a’ phrothaid a dh’fhàs às na chuir e an seilbh. The interest that accrued to the sum, an riadh a dh’fhàs ris an t-suim

To accrue to a person, a thighinn gu neach. The profit that accrued to him, a’ phrothaid a thàinig thuige. Much good will accrue to you, thig mòran maith ad ionnsaidh

accumulate 1 v tr cruinnich, vn cruinneachadh m. He accumulated many different kinds of them, chruinnich e iomadh diofar seòrsa dhiubh

• càrn, vn càrnadh m. He was accumulating money, bha e a’ càrnadh airgid

• cruach, cruachadh m. To accumulate piles of wealth, dùin shaidhbhreis a chruachadh

He accumulated a fortune, rinn e fhortan, chuir e fortan mu seach

2 v i cruinnich, vn cruinneachadh m. They simply accumulated without my knowing, ’s ann a rinn iad cruinneachadh gun fhios domh

• càrn, vn càrnadh m. Phlegm accumulating in his chest, sglongraich a’ càrnadh na bhroillich

• cruach, cruachadh m

accumulation n 1 cruinneachadh m, gen cruinneachaidh, also co-chruinneachadh m, gen co-chruinneachaidh

• càrnadh m, gen càrnaidh, also cruachadh m, gen cruachaidh

Accumulation of capital, meudachadh calpa le riadh

2 càrn m, gen & pl cùirn. Accumulations of gravel, cùirn grinneil

accumulative a cruinneachail, tionalach

It has an accumulative effect, tha buadh aige tha a’ sìor mheudachadh

accumulator n 1 (person) cruinneachair m, pl cruinneachair, also neach-cruinneachaidh m, pl luchd-cruinneachaidh

• càrnair m, pl càrnairean

2 (horse racing) càrn-gheall m, gen & pl càrn-ghill. A four-horse accumulator, càrn-gheall ceithir each

3 (electricity : storage cell) taisg-chealla f, pl taisg-cheallan. You would need an accumulator to run it, dh’fheumadh tu taisg-chealla airson a ruith. We were shown the huge accumulators, chaidh na taisg-cheallan mòra a shealltainn dhuinn

accuracy n cothromachd f. The teacher will highlight the need for relevance and accuracy, bidh an tidsear a’ seulachadh cho riatanach ’s a tha freagarrachd agus cothromachd

• fìor-chunntas m, gen fìor-chunntais. To identify elements such as bias and accuracy, gu bhith a’ comharrachadh nithean mar tha claon-bheachd agus fìor-chunntas

• cruinneas m, gen cruinneis

• expressed with gun mhearachd. The confidence and the need to communicate are more important than absolute grammatical accuracy, tha misneach ann an conaltradh, agus am feum air conaltradh a dhèanamh, nas cudthromaiche na an gràmar a bhith uile gu lèir gun mhearachd

• expressed with dòigheil a. Spell less frequently used words with increasing confidence and accuracy, a’ sìor fhàs misneachail agus dòigheil ann a bhith a’ litreachadh fhaclan nach eilear a’ cleachdadh cho tric

• expressed with ceart a. More emphasis should be given to effective communication than to formal accuracy, bu chòir barrachd àite thoirt do chonaltradh buadhmhor na do chòmhradh a tha foirmeil agus ceart. Pupils will talk in situations which make demands for accuracy and relevance, bidh a’ chlann a’ labhairt ann an suidhichidhean anns a bheil dùbhlan a thaobh a bhith ceart agus iomchaidh

• expressed with cinnteach a. In order to locate with increasing accuracy genre, purpose and audience, gus aithne nas cinntiche agus nas cinntiche a chur air gnè, air adhbhar ’s air luchd-amais

• expressed with gu mionaideach adv. Since accuracy of recall will become more important, seach gum bi e a’ fàs nas cudthromaiche a bhith a’ cuimhneachadh gu mionaideach

accurate a (a) neo-mhearachdach, comp neo-mhearachdaich. Pupils will ensure that sentence construction is accurate and varied, bidh a’ chlann a’ dèanamh cinnteach gu bheil deilbh sheantansan neo-mhearachdach agus ioma-chruthach

• mionaideach, comp mionaidich. A true and accurate account, cunntas fìor agus mionaideach. Accurate measurement, tomhas ceart, mionaideach

Writing fluently and with accurate spelling and punctuation, a bhith a’ sgrìobhadh gu fileanta, le litreachadh agus pungadh a tha dòigheil cothromach

To be strictly accurate…, le bhith ga ràdh mar as ceart…

To take accurate aim at a thing a chuimseachadh gu dìreach air rud

(b) Accurate memory, cuimhne ghlan. How accurate your memory is! nach glan a’ chuimhne a tha agaibh! Accurate sketch, sgeidse bheachdaidh

accurately adv gu dòigheil. Learning to read accurately becomes increasingly important, tha a bhith ag ionnsachadh a bhith a’ leughadh gu dòigheil a’ sìor fhàs nas cudthromaiche

• anns an dòigh cheart. And to use it accurately, agus air a cleachdadh anns an dòigh cheart

• gu h-eagnaidh. He carried everything out accurately, chuir e a h-uile nì an gnìomh gu h-eagnaidh

accursed a mallaichte

accusation n gearan m, gen & pl gearain. He made all sorts of accusations about me, rinn e a h-uile seòrsa gearain mum dheidhinn

• casaid f, pl casaidean. He levelled accusations against them, rinn e casaidean orra. He must withdraw his accusations or prove them, feumaidh e na casaidean aige a thoirt air ais neo dearbhadh a thoirt orra

(law) casaid f, pl casaidean. A false accusation, casaid bhrèige. A ground of accusation, cùis-chasaid

accusative 1 a cuspaireach. The accusative case, an tuiseal cuspaireach

2 n tuiseal m cuspaireach, gen tuiseil chuspairich, also cuspaireach m, gen & pl cuspairich

accuse v tr cuir às leth (plus gen), vn cur às leth. To accuse a person of something, rud a chur às leth neach. The bard could not be accused of concealing his own foolishness over drink, cha b’ urrainnear a chur às leth a’ bhàird gum bitheadh e a’ cleith fhaoineis fhèin mun deoch. What made you accuse me of that? dè a thug oirbh siud a chur às mo leth?

• cuir mu choinneimh, vn cur mu choinneimh. That is what they were accusing him of anyway, ’s e sin a bha iad a’ cur ma choinneimh co-dhiù

• cuir air, vn cur air. They were accusing her of witchcraft, bhathar a’ cur oirre gu robh i ri buidseachd

• fàg air, vn fàgail air. He was being accused of dishonesty, bhathar a’ fàgail air gu robh e mì-onarach. He was accused of going away with people’s coal, bhathas a’ fàgail air gu robh e falbh le gual feadhainn eile

• tog air, vn togail air. They accused her of being a liar, thog iad oirre gu robh i ris na breugan

• agair air, vn agar air. I certainly wasn’t accusing him of that, cha robh mise ag agar sin air

(law) casaidich air, vn casaideachadh m air, also dèan casaid air, vn dèanamh casaid air. They accused him, chasaidich iad air. He accused her falsely, rinn e casaid bhrèige oirre. He was accused of stealing a car, bha e fo chasaid gun do ghoid e càr

accused n (law) neach m fo chasaid. He addressed the accused, bhruidhnich e ris an neach fo chasaid

accusing a casaideach. He said it in an accusing voice, thubhairt e e leis a’ chasaid na ghuth

accusingly adv gu casaideach. She looked at him accusingly, thug i sùil chasaideach air

accuser n casaidiche m, pl casaidichean, also neach-casaid m, pl luchd-casaid

accustom v tr cleachd, vn cleachdadh m. Over time he accustomed himself to it, tro thìde chleachd e e fhèin ris. She is accustoming herself to their ways, tha i ga cleachdadh fhèin ris na dòighean a tha aca

• dèan cleachdte ri, vn dèanamh cleachdte ri. You will accustom her to our work practices, nì thu cleachdte i ris na dòighean-obrach againn

accustomed a 1 cleachdte. He is accustomed to it, tha e cleachdte ris. I am quite accustomed to the heat, tha mi gu math cleachdte ris an teas. To get accustomed to something, a dh’fhàs cleachdte ri rud

• air do chleachdadh. We are not accustomed to this weather, chan eil sinn air ar cleachdadh ris an t-sìde a tha seo

• expressed with cleachd v, vn cleachdadh. I wasn’t accustomed to do that, cha do chleachd mi sin a dhèanamh. That is not what I am accustomed to, cha b’ e sin a chleachd mi riamh. He is accustomed to go there, tha e a’ cleachdadh a dhol ann. Everyone who is accustomed to go out was at the communion, cha robh duine a tha a’ cleachdadh a dhol a-mach nach robh aig na h-òrdaighean. Discomfort becomes accustomed to itself, cleachdaidh an anshocair i fhèin (proverb)

• expressed with tha e na chleachdadh dhut. I am accustomed to go there, tha e na chleachdadh dhomh a dhol ann

• expressed with is àbhaist dhut. I am accustomed to do this, is àbhaist domh seo a dhèanamh. I wasn’t accustomed to eat much fish, cha b’ àbhaist dhomh a bhith ag ithe mòran èisg

expressed with nòs m, gen nòis. He is accustomed to going there, tha e mar nòs aige a dhol an sin. He was not accustomed to do that, cha bu nòs da sin

2 cleachdail. This is the accustomed manner of doing it, seo an dòigh a tha cleachdail air a dhèanamh

• gnàthach. She did it in the accustomed manner, rinn i e anns an dòigh a bu ghnàthach

• àbhaisteach, comp àbhaistiche. She did it in the accustomed manner, rinn i e anns an dòigh àbhaistich

ace n 1 (cards, etc) aon m, eus m. The ace, an t-aon, an t-eus. The ace of hearts, of spades, of clubs, of diamonds, eus a heart, a spaid, a chlub, a dhaoimean. Four aces, ceithir eus

2 (aviation : of person) gaisgeach m (itealaiche), gen & pl gaisgich

within an ace of, expressed with theab. She was within an ace of drowning, theab i bàthadh

• expressed with an coinneimh, an impis. They were within an ace of giving up, bha iad an coinneimh toirt suas. She was within an ace of drowning, bha i an impis a bhith air a bàthadh

• expressed with cha robh guth ri ràdh. I was within an ace of falling, cha robh guth ri ràdh nach do thuit mi

acerbic a searbh, comp seirbhe

• nimheil, comp nimheile

acerbity n searbhachd f, also cainnt f shearbh, gen cainnte seirbhe

• nimh m, gen nimhe, also nimhealachd f

acetaldehyde n aiceataildèad m

acetamide n aiceataimìd f

acetate n aiceatait f, pl aiceataitean. Calcium acetate, aiceatait chailciam

acetic a aiceatach

acetify 1 v tr dèan bineagair de, vn dèanamh bineagair de

2 v i fàs geur, vn fàs geur, also fàs na bhineagair, vn fàs na bhineagair

acetone n aiceatòn m, gen aiceatòin

acetylene n aiceatailin m

Achaean a Achaitheach

ache1 n pian f, gen pèin, pl piantan

• cnàmhan m, gen & pl cnàmhain, also cnàmhan m pian, gen cnàmhain pian. I’ve an ache in my side, tha cnàmhan pian nam chliathaich

• goirteas m, gen goirteis

headache, ceann m goirt, gen & pl cinn ghoirte, also goirteas m cinn, gen goirteis chinn. I have a headache, tha ceann goirt agam, orm

heartache, cràdh m cridhe, gen cràidh chridhe. It is just a heartache, ’s e dìreach cràdh cridhe a tha ann

toothache, dèideadh m, gen dèididh. I have toothache, tha an dèideadh orm

severe ache, cràdhadh m, gen cràdhaidh, also cràdh m, gen cràidh. There was a severe ache in my knees, bha cràdhadh anns na glùinean agam

I am all aches and pains, chan eil aon bhall de mo chorp anns nach eil pian

ache2 v i My head is aching, tha mo cheann goirt. My leg is aching, tha cnàmhan nam chois, tha cnàmhan pian nam chois

The walking has made my bones ache, dh’fhàg a’ choiseachd cnàmhan orm, dh’fhàg a’ choiseachd proinnte mi

It makes my heart ache, tha mo chridhe cràite leis

My knees were aching severely, bha cràdhadh anns na glùinean agam

aching a goirt, pianail. An aching tooth, fiacail ghoirt

Aching heart, cridhe cràite, cridhe brùite

achene n aicein f, pl aiceinean

achievable a so-ruigsinn. A number of achievable aims, grunn amasan a tha so-ruigsinn

• expressed with a thèid ruigheachd air, a ruigear air. This last is an easily achievable aim, tha am fear mu dheireadh seo na amas a thèid ruigheachd air gu furasta. Tasks should have clear, identifiable objectives, achievable by group consensus, tha còir amasan soilleir a bhith aig iomairtean gus an aithnichear iad agus gus an ruigear orra le co-aontachd buidhne

achieve v tr 1 coilean, vn coileanadh m. In order to achieve the above overall aim, gus am prìomh amas a tha gu h-àrd a choileanadh. Many pupils should in practice achieve much more, tha còir gun coileanadh mòran chloinne cus a bharrachd. The attainment targets are intended to help the teacher plan what might be achieved, is e a tha air cùl nan cuimsean coileanaidh, cuideachadh a dhèanamh leis an tidsear gus deasachadh a dhèanamh fa chomhair na ghabhadh a choileanadh. Achieving the targets will ensure that a pupil’s learning will be comprehensive and progressive, ’s ann le bhith a’ coileanadh nan cuimsean a nithear cinnteach gur ann ioma-chruthach agus adhartach a tha na bheil pàiste ag ionnsachadh. Some pupils may continue to achieve at Level A, faodaidh cuid leantainn orra gan coileanadh fhèin aig Ìre A

• thoir gu buil, vn toirt gu buil. Taking responsibility for achieving a set purpose, a’ gabhail uallaich gus adhbhar suidhichte a thoirt gu buil. They should not dominate the principal aim of achieving communicative competence, chan eil còir aca bàrr a thoirt air a’ phrìomh amas, ’s e sin comas conaltraidh a thoirt gu buil

• ruig, vn ruigheachd f. Some will have achieved Level E in all the attainment outcomes, bidh cuid air Ìre E a ruigheachd anns na builean coileanaidh air fad

• ruig air, vn ruighinn air or ruigheachd air. In order to achieve this, gus ruighinn air an seo. Pupils will use some of the conventions of a chosen literary form to achieve particular effects, bidh a’ chlann a’ cur an gnìomh cuid de chleachdaidhean a bhuineas do mhodh litreachail a chaidh a thaghadh gus ruigheachd air buaidhean àraidh. New effects can be achieved by showing pupils how to turn basic story ideas into plays, ruigear air buaidhean ùra le bhith a’ sealltainn don chloinn mar a chuireas iad bun-bheachdan sìmplidh stòiridh ann an riochd dhealbh-chluichean. The choices that have to be made and the techniques by which these can be achieved, na roghainnean a dh’fheumar a dhèanamh agus na modhan leis an ruigear orra seo. The essential additional demand between Level E and Standard Grade is achieved by means of enhanced difficulty in text and task, ruigear air na dh’fheumar a choileanadh a bharrachd, eadar Ìre E agus an Ìre Choitcheann, le duilgheadas nas motha ann an teacsa ’s ann an gnìomh

• ruig ceann-uidhe, vn ruigheachd cinn-uidhe. An agreed policy statement helps ensure that everyone is clear about what they are trying to achieve, tha aithris poileasaidh aontaichte a’ cur ri cinnt gu bheil an ceann-uidhe air am bheil iad a’ feuchainn ri ruigheachd soilleir do gach neach

• thig gu, vn tighinn gu. In so doing they will achieve an awareness of genre and knowledge about language, ann a bhith a’ dèanamh seo thig iad gu mothachadh air gnè cànain agus gu eòlas air cànain

• faigh, vn faotainn f. Provided that it helps teacher and pupil to achieve a balanced view of the pupil’s performance, fhad ’s a chuidicheas e an tidsear agus am pàiste gus sealladh cothromach fhaotainn air na tha am pàiste a’ coileanadh

To achieve resolutions, a dh’fhuasgladh cheistean

To achieve a victory, a dh’fhaighinn buaidh

He has achieved the impossible, tha e air rud a dhèanamh a shaoileadh a bhith do-dhèante

achieving n coileanadh m, gen coileanaidh

• toirt f gu buil

achievement n 1 coileanadh m, gen coileanaidh. An overall level of achievement can be recorded when that is appropriate, faodar ìre-choileanaidh fharsaing a chlàradh an uair a tha sin iomchaidh

Since they indicate reasonable expectations of achievement for most pupils, seach gu bheil iad a’ comharrachadh na thathar gu reusanta a’ sùileachadh a bhitheas a’ mhòrchuid den chloinn a’ coileanadh. She has many achievements behind her, tha i air iomadh nì a choileanadh is a thoirt gu buil na latha

• expressed with thoir gu buil, vn toirt gu buil. This allows learners to gauge more effectively their own progress and achievements, bheir seo cothrom do luchd-ionnsachaidh tomhas nas buadhmhoire a dhèanamh air an adhartas a rinn iad agus air na tha iad a’ toirt gu buil. Including the assessment of achievements, agus sin a’ gabhail a-staigh measadh air na thathar a’ toirt gu buil. It is now crucial to build on these achievements so that Gaelic maintains its dynamic as a living language in Scotland, tha e a-nis do-sheachnaichte cudthromach gum bithear a’ togail air na chaidh a thoirt gu buil mar-thà gus an glèidh a’ Ghàidhlig a clì mar chànan beò ann an Alba

• adhartas m, gen adhartais. There will be pupils in S2 for whom attainments at Level D, or earlier levels, will be major achievements, ’s e fìor adhartas mòr a bhitheas ann do chuid ann an A2 ma thèid aca air cuimsean a choileanadh aig Ìre D, no ìrean nas ìsle na sin

2 gnìomh m, pl gnìomhan. The achievements of genius, gnìomhan na sàr-inntleachd

• euchd m, pl euchdan

(b) When I consider his achievement, nuair a smaoinicheas mi air an euchd a tha e air a dhèanamh

Achilles pr n Aichioll m, gen Aichill, also Aicilleas m, gen Aicilleis

Achilles heel, laigse f chruaidh

Achilles tendon, fèith f Aicilleis

achromatic a neo-chròmatach, comp neo-chròmataiche

achromatism n neo-chròmatas m, gen neo-chròmatais

acid 1 a (a) searbhagach. Acid rain, uisge searbhagach, or sileadh uisge searbhagach. Acid drops, mìlseanan searbhaig

(b) searbh, comp searbha, seirbhe. That has an acid taste, tha blas searbh air an sin

• geur, comp geòire. That tastes more acid still, tha blas fiù ’s nas geòire air an sin

2 n searbhag f, gen searbhaig, pl searbhagan

acid-proof, acid-resisting a searbhag-dhìonach

acidification n searbhagachadh m, gen searbhagachaidh

acidify 1 v tr searbhagaich, vn searbhagachadh m, also dèan searbhag de, vn dèanamh searbhaig de

2 v i fàs searbhagach, vn fàs searbhagach, also fàs na shearbhaig, vn fàs na shearbhaig

acidity n (chemistry) searbhagachd f

(taste) searbhachd f, gèire f

acidulate v tr searbhaich, vn searbhachadh m, also dèan searbh, vn dèanamh searbh

acknowledge v tr 1 (a) aidich, vn aideachadh m. He acknowledged his guilt in the matter, dh’aidich e a chiont anns a’ chùis. He acknowledged himself beaten, dh’aidich e gun tugadh buaidh air, gun d’fhairtlich air. Currently available resources for delivery of some areas of the curriculum are generally acknowledged to be below a desirable level, thathar gu coitcheann ag aideachadh nach eil na tha ri fhaotainn an-ceartuair de ghoireasan airson cuid de raointean a’ chlàir-theagaisg a thoirt gu buil cho math ’s bu mhiann leinn

• thoir àite do, vn toirt àite do. Care has been taken to acknowledge the processes which will enable that extension to take place, tha àite air a thoirt gu faiceallach do na ceumannan a bheir cothrom don leudachadh sin a bhith a’ tighinn gu buil. Opportunities will be given to children to explore, acknowledge and value similarities and differences between themselves and others, thèid cothroman a thoirt do chloinn gus na nithean a rannsachadh anns a bheil iad coltach agus anns a bheil iad eadar-dhealaichte ri chèile, agus gus àite a thoirt do na nithean seo agus gus luach a chur orra

• gabh ri, vn gabhail ri. They acknowledged him as king, ghabh iad ris mar rìgh

• leig ort, vn leigeil ort. Don’t acknowledge that you have seen him, na leig ort gu faca thu e

2 To acknowledge a salute, altachadh a fhreagairt. I acknowledge (receipt of) your letter, tha mi a’ toirt buidheachais airson ur litreach

acknowledged a aidichte, air aideachadh. He is an acknowledged expert in the field, thathar a’ gabhail ris mar neach a tha eòlach air a’ chuspair

acknowledgement n 1 aideachadh m, gen aideachaidh. This was some acknowledgement of their guilt, bha seo na thomhas de dh’aideachadh air an ciont

• aidmheil f, pl aidmheilean. Acknowledgement of the truth, aidmheil na fìrinne

2 buidheachas m, gen buidheachais. This is some small acknowledgement of your help to us, seo tomhas beag de bhuidheachas airson a’ chuideachaidh a thug thu dhuinn. Acknowledgements, buidheachas

3 fios-freagairt m. She received no acknowledgement of her letter, cha d’fhuair i fios-freagairt da litir

aclinic a Aclinic line (= magnetic equator), loidhne eu-claonaidh

acme n bàrr m, gen barra, also fìor bhàrr m. This was the acme of her achievement in the theatre, b’ e seo bàrr agus mullach na choilean i ann an dràma. He had reached the acme of power, bha e air fìor bhàrr a chumhachd a ruighinn

He had reached the acme of success, bha air soirbheachadh leis anns gach cùis

acne n (pathology) aicnidh m

• cnàimhseag f, gen cnàimhseig, pl cnàimhseagan

acolyte n (a) neach-frithealaidh m, gen luchd-frithealaidh, also acailit m, pl acailitean

(b) frithealaiche m Aifrinn, pl frithealaichean Aifrinn

aconite n 1 (pharmacy) acainit f

2 (botany) see monk’s-hood n, and wolf’s-bane n

aconite, winter n (botany) (Eranthis hyemalis) acainit f gheamhraidh, gen acainit geamhraidh

acorn n dearc-dharaich f, gen dearc-daraich, pl dearcan-daraich, also dearcan m, gen & pl dearcain, and darcan m, gen & pl darcain

• cnò dharaich f, gen cnò-daraich, pl cnothan-daraich

acorn-worm n (Hemichordata) boiteag-dhearcain f, gen boiteig-dearcain, pl boiteagan-dearcain

acotyledon n acotailèadon m, gen & pl acotailèadoin

acotyledonous a acotailèadonach

acoustic, acoustical a fuaim-eòlasach

• fuaimneach

An acoustic guitar, giotàr neo-dhealanta. Acoustic tiles, leacagan bodhara

acoustically adv gu fuaim-eòlasach. The room is acoustically unsuitable, tha an rùm mì-fhreagarrach a thaobh an fhuaim-eòlais

acoustics n 1 fuaim-eòlas m, gen fuaim-eòlais

(familiar) The acoustics of the hall are good, tha èisteachd an talla math

acquaint v tr 1 cuir an cèill do, vn cur an cèill do. We acquainted her with the situation, chuir sinn an suidheachadh an cèill di. I acquainted him with the facts of the matter, chuir mi an gnothach gu h-iomlan an cèill da

• thoir fios do, vn toirt fios do, also thoir fiosrachadh do, vn toirt fiosrachaidh do. We acquainted her with the situation, thug sinn fios di mun t-suidheachadh

2 (a) be acquainted with, expressed with eòlach a air. We haven’t been long acquainted, chan eil sinn fada eòlach air a chèile. Are you acquainted with this area, a bheil thu eòlach air an àite seo

• expressed with eòlach a an prep. Are you acquainted with the stalking ground, a bheil thu eòlach anns an talamh stàcaigidh?

• expressed with is aithne dhut. Are you acquainted with these people? an aithne dhut na daoine seo?

• expressed with fiosrach a mu. Are you acquainted with the situation there? a bheil thu fiosrach mun t-suidheachadh an siod?

(b) become acquainted with someone, cuir aithne air neach, vn cur aithne air neach

make yourself acquainted with something, cuir eòlas air rud, vn cur eòlais air rud

acquaintance n 1 aithne f, also expressed with is aithne dhut. His acquaintance with Donald, an aithne a tha aige air Dòmhnall. He has a long acquaintance with Donald, b’ aithne dha Dòmhnall bho chionn fada

• eòlas m, gen eòlais, also expressed with eòlach a. His acquaintance with Gaelic, an t-eòlas a tha aige air Gàidhlig. He has a long acquaintance with Gaelic, tha e fada eòlach air Gàidhlig. Have you had a long acquaintance with Donald? a bheil thu fada eòlach air Dòmhnall?

make someone’s acquaintance, cuir aithne air duine, vn cur aithne air duine

To make acquaintances, aithne fhaighinn air daoine. You must try to make acquaintances there, feumaidh tu feuchainn ri aithne fhaighinn air daoine ann

2 (persons) neach-eòlais m, pl luchd-eòlais. An acquaintance of mine, aon de mo luchd-eòlais. He has a wide circle of acquaintances, tha mòran luchd-eòlais aige

• eòlach m, gen & pl eòlaich. Seeing old acquaintances, a’ faicinn seann eòlaich

acquaintanceship n 1 aithne f, also eòlas m, gen eòlais

2 (collectively) luchd-eòlais m. He has a wide acquaintanceship in the area, tha mòran luchd-eòlais aige san sgìre. Everyone of her acquaintanceship, a h-uile neach den luchd-eòlais aice

acquiesce v i aontaich, vn aontachadh m (in, ri), also co-aontaich, vn co-aontachadh m (in, ri). He acquiesced in their plan, cho-aontaich e sa phlana aca

acquiescence n 1 aonta m, co-aonta m (in, ri)

2 strìochdadh m, gen strìochdaidh (in, do)

acquiescent a 1 aontach, co-aontach. We were acquiescent in the matter, bha sinn co-aontach ris a’ chùis

expressed with thoir aonta do, vn toirt aonta do. He had a most acquiescent nature, bha e gu mòr na nàdar a bhith a’ toirt aonta (ri rud)

2 strìochdail, comp strìochdaile. The people appeared acquiescent to what was being done to them, bha an coltas air an t-sluagh gu robh iad strìochdail ris na bhathar a’ dèanamh orra

• umhal, comp umhaile

acquire v tr faigh, vn faighinn f, faotainn f. In so doing they will convey information in a variety of contexts and acquire knowledge about language, ann a bhith a’ dèanamh seo bheir iad fiosrachadh ann an caochladh shuidhichidhean agus gheibh iad eòlas air cànain. Listening is the main means by which knowledge is acquired, is ann gu seachd àraidh tro èisteachd a thathar a’ faotainn eòlais. Apply the information acquired from a number of different sources, a’ cur gu feum am fiosrachadh a fhuaras o chunntas ghoireasan eadar-dhealaichte

• faigh seilbh air, vn faighinn seilbhe air. In this way he acquired the estate, air a’ mhodh seo fhuair e seilbh air an oighreachd

• tog, vn togail f. Through language they acquire skills, is ann tro chànain a tha iad a’ togail sgilean. They will acquire knowledge about language, togaidh iad eòlas air cànain. In doing so, additional terms will be acquired, ann a bhith a’ dèanamh seo, togar briathran a bharrachd. The teacher will help pupils acquire words to articulate their feelings, cuidichidh an tidsear a’ chlann gus faclan a thogail leis an cuir iad am faireachdainnean an cèill. Children’s earliest language is acquired, tha clann a’ togail cànain bho thùs. Acquiring writing skills begins in the earliest years, tòisichear aig an fhìor thoiseach air sgilean sgrìobhadh a thogail. Complex structures acquired naturally by pupils, structairean ioma-fhillte a tha a’ chlann a’ togail gu nàdarrach. The policy should recognise that skills acquired in Gaelic may be expected to transfer readily to English, bu chòir don phoileasaidh aideachadh gum faodar a bhith a’ sùileachadh gun gabh na sgilean a thogar sa Ghàidhlig an steidheachadh gu furasta anns a’ Bheurla

• coisinn, vn cosnadh m, also, buannaich, vn buannachadh m. The power which he had acquired over the years, an cumhachd a bha e air cosnadh, a bha e air buannachadh, tro na bliadhnachan

• ionnsaich, vn ionnsachadh m. Skills which the child has already acquired, sgilean a dh’ionnsaich am pàiste cheana

• gabh, vn gabhail m. In which pupils can acquire confidence, anns an gabh a’ chlann misneach

• expressed with thig gu, vn tighinn gu. Teachers will ensure that pupils acquire fluency as quickly as possible, bidh tidsearan a’ dèanamh cinnteach gu bheil a’ chlann a’ tighinn gu fileantachd cho luath ’s a ghabhas

• expressed with fàs, vn fàs m. As pupils acquire experience across a wide variety of forms, mar a tha a’ chlann a’ fàs nas eòlaiche feadh mòran sheòrsachan chruth. She has acquired a taste for it, tha i air fàs dèidheil air

acquire a habit of something, dèan cleachdadh de rud, vn dèanamh cleachdaidh de rud. They acquired a habit of going to restaurants, rinn iad cleachdadh de bhith a’ dol gu taighean-bidhe

acquire a taste for something, fàs dèidheil air rud, vn fàs dèidheil air rud

To acquire a language, cànain a thogail, cànain ionnsachadh. He had acquired Gaelic, and it was frightful, bha e air Gàidhlig ionnsachadh, agus bha i uamhasach aige

acquired a air fhaighinn

• buannaichte, air a bhuannachadh, also coisinnte, air a chosnadh

acquired taste, blas m coisinnte, gen blais choisinnte

They are certainly an acquired taste, gu cinnteach is blas coisinnte iad, gu cinnteach is rud iad air a bheil neach a’ fàs dèidheil tro ùine

As control over these newly acquired skills increases, mar a bhitheas smachd air na sgilean ùra seo a’ dol am meud

acquirement n 1 faighinn f, faighinn f seilbhe air, gabhail m, gabhail m seilbhe air

2 sgil m, pl sgilean. Her acquirements were considerable, bha i air iomadh sgil ionnsachadh

• buaidh f (inntinn), gen buaidhe, pl buaidhean

acquirer n neach-cosnaidh m, pl luchd-cosnaidh, also neach-buannachaidh m, pl luchd-buannachaidh

acquisition n faighinn f

He is obsessed with the acquisition of riches, tha e air a’ bheò-ghlacadh gu bhith a’ faighinn beairteis

• faighinn f seilbhe air. The acquisition of the estate became his main aim, dh’fhàs e na phrìomh amas aige gum faigheadh e seilbh air an oighreachd

(of languages) togail f. Gaining a command of Gaelic is a process involving the gradual acquisition and expansion of knowledge, skills and understanding, gus a’ Ghàidhlig ionnsachadh feumar eòlas, sgilean agus tuigse a thogail agus a leudachadh mean air mhean. An apprenticeship for the acquisition of a third language, oileanachadh airson an treas cànain a thogail. Not least for the acquisition of yet more languages, agus gu h-àraidh gus an tuilleadh ’s am barrachd chànan a thogail

• ionnsachadh m, gen ionnsachaidh. A natural way of contributing to the acquisition of Gaelic, dòigh nàdarrach air a bhith a’ cur ri ionnsachadh na Gàidhlig

acquisitive a sanntach, comp sanntaiche. Her nature was rather acquisitive, bha nàdar caran sanntach aice

• gionach, comp gionaiche. Acquisitive for money, gionach airson an airgid

acquit v tr 1 ìoc, vn ìocadh m. He acquitted the debt, dh’ìoc e na fiachan

2 saor, vn saoradh m (of, o), also saor o chùis, vn saoradh o chùis. She was acquitted of all charges, chaidh a saoradh bhon h-uile casaid. As a result of this he was acquitted, mar thoradh air an seo chaidh a shaoradh on chùis

3 (a) fuasgail, vn fuasgladh m (of, o). Thus was he acquitted of his obligation to them, mar sin chaidh fhuasgladh bhon chomain fon robh e aca

• cuir dhìot, vn cur dhìot. She acquitted herself of her duty to them, chuir i dhi an dleastanas a bha aice dhaibh

(b) giùlain, vn giùlan m. I thought she acquitted herself rather well, bha mi an dùil gun do ghiùlain i i fhèin cuimseach math

• dèan, vn dèanamh m. You’ve acquitted yourself well, is math a rinn thu. You’ve acquitted yourself badly, is olc a rinn thu

• expressed with impersonal voice of faigh. You’ve acquitted yourself well, is math a fhuaras tu, or is math a fhuaireadh thu

acquittal n 1 (law) saoradh m, gen saoraidh, also breitheanas m saoraidh, gen breitheanais shaoraidh. The case resulted in acquittal, ’s e breitheanas saoraidh an deireadh a bha air a’ chùis-lagha

2 coileanadh m, gen coileanaidh. Acquittal of a duty, coileanadh dleastanais

acquittance n 1 ìocadh m fhiach, gen ìocaidh fhiach

2 saoradh m o fhiachan, gen saoraidh o fhiachan

acre n 1 (a) God’s acre, cladh m, gen claidh

(b) pl The broad acres of the Carse, fearann farsaing a’ Chars

2 acair, acaire m & f, pl acraichean. An acre of ground, acair fhearainn. Crofts of four acres, croitean de cheithir acraichean

acreage n acaireachd f, pl acaireachdan

• tomhas m acairean, gen tomhais acairean

acrid a 1 (taste, smell) searbh, comp seirbhe. An acrid smell, fàileadh searbh

• garg, comp gairge. An acrid (tasting) drink, deoch gharg

2 (speech) geur, comp geòire

acridly adv gu searbh, etc

acridity n seirbhe f, searbhachd f

• gèire f

acrimonious n searbh, comp seirbhe, also garg, comp gairge

• neimheil, comp neimheala. The debate became rather acrimonious, dh’fhàs an deasbad caran neimheil

• sgaiteach, comp sgaitiche. Acrimonious words, briathran sgaiteach

acrimony, acrimoniousness n gairge f, searbhachd f, neimh m. He showed them so much acrimoniousness, bha a leithid a neimh aige riutha

acrobat n lùth-chleasaiche m, pl lùth-chleasaichean

acrobatic a lùth-chleasach, comp lùth-chleasaiche

acrobatics n lùth-chleasachd f

acronym n geàrr-ainm m, pl geàrr-ainmean

acropolis n acrapail f

across adv & prep 1 With arms folded across his breast, na làmhan paisgte air a’ bhroilleach

2 (a) tarsainn (plus gen), also tarsainn air. To walk across the street, a choiseachd tarsainn na sràide, a choiseachd tarsainn air an t-sràid. Figures running across the page, figearan a’ ruith tarsainn na duilleig. I went across the field, ghabh mi tarsainn an raoin

• thairis air (plus dat). He went across the bridge, chaidh e thairis air an drochaid

• feadh (plus gen). Across the curriculum, feadh a’ chlàir-theagaisg. An important concept across all four outcomes of language, bun-bheachd cudthromach feadh nan ceithir builean cànain. As pupils acquire experience across a wide variety of forms, mar a tha a’ chlann a’ fàs nas eòlaiche feadh mòran sheòrsachan chruth

from across, o thaobh gu taobh de. Group tasks from across the whole curriculum, iomairt-bhuidhne o thaobh gu taobh den chlàr-theagaisg

(from this side, to the other side) a-null air (plus dat). They are going across (to the other side of) the burn, tha iad a’ dol a-null air an allt. He sent them across the burn, chuir e a-null air an allt iad

• a-null. She didn’t get transport to take her across, cha d’fhuair i còmhdhail a bheireadh a-null i

(from the other side, to this side) a-nall air (plus dat). They are coming across (to this side of) the burn, tha iad a’ tighinn a-nall air an allt

• a-nall. She didn’t get transport to fetch her across, cha d’fhuair i còmhdhail a bheireadh a-nall i

• thall. We shall soon be across, chan fhad is gum bi sinn thall

(b) To lay something across something, rud a chur na laighe tarsainn air rud

To throw a bridge across a river, drochaid a chur air abhainn

(c) To come across a person, a thachairt ri neach, a thighinn tarsainn air neach

3 (a) The distance across, (i) an leud

(ii) fad an turais, fad na bòidse, fad na pasaid

(b) air taobh thall (plus gen). Across the road, air taobh thall an rathaid. He lives across the street, tha e a’ fuireach air taobh thall na sràide

• air taobh eile (plus gen). The schoolmaster used to live in the cottage across the road, bha am maighstir-sgoil a chòmhnaidh san taigh air taobh eile an rothaid

acrostic n acrastaic f

acrylic n aicriolaig f

act1 n 1 (a) gnìomh m, pl gnìomhan, gnìomharan. A just act, gnìomh còir. A kind act, gnìomh coibhneil

(b) (legal) achd f, pl achdan, achdannan. Act of Parliament, Achd Pàrlamaid. The Welsh Language Act should serve as a model for Scottish legislation, bu chòir do dh’Achd a’ Chànain Chuimris a bhith na modail airson lagh a chruthachadh ann an Alba

(c) The Acts of the Apostles, Gnìomhara nan Abstol

2 The act of walking, coiseachd. It was made worse by the very act of walking, rinneadh na bu mhiosa e dìreach leis a’ choiseachd fhèin

In the act of doing something, an sàs ann an dèanamh rud

He was caught in the act, bha e glacte sa ghnìomh, thàinigeas air ri linn na coire

Act of God, (i) gnìomh m Dhè

(ii) rud nach gabh a leasachadh, a tha do-sheachanta

3 (theatre) earrann f, gen earrainn, pl earrannan. In three acts, ann an trì earrannan

act2 1 v tr (a) To act a play, dealbh-chluich a dhèanamh, dealbh-chluich actadh. To act a character, pearsa a chluich. To act a part, pàirt a ghabhail. He acted the part of Hamlet, ’s esan a bha mar Hamlet, ’s esan a chluich Hamlet

He acted the fool, rinn e cleas amadain, bha e a’ dèanamh cleas amadain

(b) He was only acting a part, cha robh sa ghnothach ach cur an ìre. He was only acting, cha robh e ach a’ leigeil air (fhèin)

(c) He acted the part of an honest man, rinn e an gnothach gu h-onarach

2 v i (a) obraich, vn obrachadh m, also expressed with bi ag obair. Pupils will act individually or as editors in writing groups, bidh a’ chlann ag obair air an ceann fhèin no mar eagraichean ann am buidhnean sgrìobhaidh

To act for a person, a dh’obrachadh às leth neach, ionad neach a ghabhail. He acted for me in the matter, dh’obraich e às mo leth sa ghnothach, ghabh e m’ionad sa ghnothach. Which lawyers are acting for her? cò an luchd-lagha a tha ag obrachadh às a leth?

• gnìomhaich, vn gnìomhachadh m, also dèan gnìomh, vn dèanamh gnìomh. He acted according to his principles, ghnìomhaich e a-rèir a phrionnsabal. It is time for us to act, tha e thìde dhuinn gnìomh a dhèanamh

• expressed with cuir an gnìomh, vn cur an gnìomh. To act upon advice, comhairle a chur an gnìomh. Texts containing information on which they have to make decisions and choices, and act upon these, teacsaichean anns a bheil fiosrachadh a dh’fheumas iad co-dhùnadh no roghainn a dhèanamh mu dheidhinn, agus sin a chur an gnìomh

• expressed with dèan nì m or nithean, vn dèanamh nithean. I knew what was right and tried to act accordingly, bha fios agam dè a bha ceart agus dh’fheuch mi ri nithean a dhèanamh a-rèir sin

• expressed with dèan, vn dèanamh m. He did not know how to act, cha robh fios aige dè bu chòir dha a dhèanamh. I thought I was acting for the best, ’s ann le deagh-rùn a rinn mi e

To act as a secretary, obair rùnaire a dhèanamh. His daughter acts as his secretary, tha a nighean mar rùnaire aige

He was acting as head-teacher for the week, bha e a’ riochdachadh a’ chinn-sgoile airson na seachdaine

He acted as a friend to me, bha e càirdeil dhomh. She acted as an advisor to them for some months, bha i grunn mhìosan na comhairleach dhaibh. Their dung acts to fertilise the soil, bithidh am buachar aca a’ mathachadh na h-ùire. The teacher will decide with pupils the main points, and act as scribe, bidh an tidsear a’ suidheachadh leis a’ chloinn air na prìomh phuingean, agus a’ sgrìobhadh às leth na cloinne

• (conduct oneself) giùlain fhèin, vn giùlan fhèin. She acted very well over the matter, ghiùlain i i fhèin glè mhath mun chùis. If a child’s behaviour is causing concern staff will make every effort to find out why the child is acting in such a way, ma bhitheas dragh ann a thaobh giùlan neach-cloinne nì an luchd-obrach a h-uile oidhirp gus lorg carson as ann mar sin a tha i/e ga giùlan fhèin

(b) The pump is not acting well, chan eil am pumpa ag obair ceart, tha rudeigin ceàrr air a’ phumpa. The engine acts as a brake, tha an t-einnsean ag obrachadh mar bhreig

(c) Force acting on an object, fòrsa a’ gnìomhachadh air nì

(d) To act on the brain, a thoirt buaidh air an inntinn

(e) (in drama) cluich, vn cluich m, also bi ag actadh

To act in a play, pàirt a ghabhail ann an dealbh-chluich

acting a 1 (i) gnìomhach

(ii) sealach

Acting manager, (i) manaidsear gnìomhach ; (ii) manaidsear sealach. Lieutenant acting captain, leifteanant a’ gnìomhachadh mar chaiptean

2 (theatre) Acting company, còmhlan actaidh, còmhlan actaireachd

acting n 1 gnìomh m

2 (a) (theatre) actadh m, gen actaidh, also actaireachd f. Acting version, tionndadh airson na h-amharclainn, tionndadh airson actaireachd. An acting version of ‘Hedda Gabler’, tionndadh de ‘Hedda Gabler’ airson actaireachd

(b) To go in for acting, a dhol air an àrd-ùrlar

(c) (familiar) It is mere acting, chan eil ann ach cur an ìre

actinic n aictineach

actinolite n (mineralogy) aictineilit f

actinometer n aictinimeadar m, gen aictinimeadair, pl aictinimeadaran

action n 1 gnìomh m, pl gnìomhan, gnìomharan. Especially songs involving action and repetition, gu sònraichte òrain anns a bheil gnìomh agus atharrais. A man of action, fear ghnìomharan. To suit the action to the word, an gnìomh a chur ris an fhacal

action song, gnìomh-òran m, gen & pl gnìomh-òrain

• expressed with dè mar a thachair. Pupil self- and peer-evaluation will include consideration of the success with which information transfer, and subsequent action, took place, bidh a’ chlann a’ breithneachadh orra fhèin ’s air an co-aoisean agus a’ toirt fa-near dè cho math ’s a chaidh fiosrachadh a lìobhraigeadh agus dè mar a thachair mar thoradh air sin

• expressed with dèan v, vn dèanamh m. This will help pupils to understand the actions of others in situations in school, cuidichidh seo clann gu bhith a’ tuigsinn na bheil càch a’ dèanamh ann an suidhichidhean san sgoil. Pupils can come to deeper understandings of characters, their actions and motives, thig clann gu tuigse nas motha air pearsachan agus air dè tha na pearsachan seo a’ dèanamh agus dè tha gan gluasad

bring, set, into action, cuir an gnìomh, vn cur an gnìomh. He brought the law into action, chuir e an lagh an gnìomh

come into action, tòisich air obair, vn tòiseachadh air obair

take action, dèan gnìomh, vn dèanamh gnìomha. If necessary preventative physical action may be taken to avoid the risk of injury to a child, ma bhitheas e riatanach faodar gnìomh corporra bacaidh a dhèanamh gus nach bi cunnart ann gun tèid neach-cloinne a dhochann

• expressed with cuir gu buil, vn cur gu buil. People listen best when the information is of importance to them and when they have to take some action on it, is ann an uair a tha am fiosrachadh cudthromach dhaibh agus an uair a dh’fheumas iad a chuir gu buil ann an dòigh air choireigin as fheàrr a dh’èisteas daoine

Out of action, o fheum

To put something out of action, (i) stad a chur air rud. They put the machinery out of action, chuir iad stad air an innealradh

(ii) rud a chur o fheum. They put the enemy guns out of action, chuir iad gunnaichean an nàmhaid o fheum

2 (deed) gnìomh m, pl gnìomhan, gnìomharan. A splendid action, gnìomh fìor ghrinn. He is not responsible for his actions, chan eil e freagrach air a ghnìomhan

3 (theatre) gnìomhachadh m, gen gnìomhachaidh. Action! gnìomh! The scene of action is in Glasgow, ’s ann an Glaschu a tha suidheachadh an sgeòil

4 (a) gluasad m, gen gluasaid. The athlete’s, horse’s, action, gluasad an lùth-chleasaiche, an eich

(b) obrachadh m, gen obrachaidh. The action of the pump, obrachadh a’ phumpa

5 (law) Action at law, cùis-lagha, gen cùise-lagha, pl cùisean-lagha. To bring an action against someone, an lagh a chur air neach, neach a thoirt gu lagh

6 (military, navy) cath m, gen catha, pl catha, cathannan, also blàr m, gen blàir, pl blàir, blàran. A minor action in the desert, cath beag san fhàsach

• còmhrag m, gen còmhraig, pl còmhragan. A naval action, còmhrag chabhlaich

To go into action, a dhol a chòmhrag. He was killed in action, mharbhadh e an còmhraig. He saw action in Africa, bha e am fianais còmhraig an Afraga. He was put out of action, chuireadh à còmhraig e

actionable a peanasail, comp peanasaile. The matter is actionable, faodar casaid a thogail mun ghnothach

activate v tr cuir a dh’obair, vn cur a dh’obair

activated a grìoste. Activated carbon, carbon grìoste

activation n cur-thuige m, gen cuir-thuige

activation energy, lùth-thòiseachadh m, gen lùth-thòiseachaidh

active a 1 gnìomhach, comp gnìomhaiche. I see that you have been active, tha mi a’ faicinn gu bheil thu air a bhith gnìomhach

• dèantanach, comp dèantanaiche. It encourages the development of all the language components through an active, naturally integrated process, tha e a’ misneachadh leasachaidh air na h-earrainnean cànain uile tro adhartas a tha dèantanach agus a tha air a cheangal ri chèile gu nàdarra

• beothail, comp beothaile. Active brain, eanchainn bheothail. She is very active for her age, tha i glè bheothail de h-aois

• expressed with beò. Active volcano, bolcàna beò. Active permafrost layer, filleadh beò sìor-reothaidh, or breith bheò shìor-reothaidh

• èasgaidh. He’s young and active enough for that work, tha e òg, èasgaidh gu leòr airson na h-obrach sin

• expressed with dian- preceding v. Drama provides a medium for the active exploration of areas of complex meaning, tha dràma na mheadhan air a bhith a’ dian-rannsachadh raointean de thuigse ioma-fhillte

• expressed with sgoinn f. He is always active, tha sgoinn air daonnan. He is still active, tha sgoinn fhathast ann

• expressed with cleachdadh m, gen cleachdaidh. The transition from the relatively latent to the active phase in the immersion process will require sensitivity on the part of the teacher, feumaidh geur mhothachadh a bhith aig an tidsear ann a bhith a’ gluasad na cloinne on ùine a tha caran falchaidh a dh’ionnsaigh cleachdadh a’ chànain

• expressed with eadar-phearsanta. Listening effectively is an active process, is e nì eadar-phearsanta a tha ann a bhith ag èisteachd gu h-èifeachdach

There is an active demand for wool, tha iarraidh mòr, fèill mhòr, air an olainn

2 (grammar) spreigeach. Active voice, guth spreigeach

3 He was an active party to the matter, he took an active part in the matter, bha làmh dhèantanach aige sa ghnothach

4 (military) Active service, làn sheirbheis. On active service, air làn sheirbheis

actively adv gu dèantanach. Pupils learn effectively when they are stimulated, interested and actively involved in the learning process, tha deagh bhuaidh air ionnsachadh na cloinne an uair a tha iad air am brosnachadh, an uair a tha ùidh aca anns na bheil iad a’ dèanamh agus an uair a tha iad an sàs gu dèantanach nan cuid ionnsachaidh

• expressed with làn preceding n. Talk and listening should be actively promoted, bu chòir làn bhrosnachadh a dhèanamh air labhairt agus èisteachd

• expressed with deagh. Pupils should actively consider audience needs, tha còir aig a’ chloinn an deagh aire thoirt do fheuman an luchd-èisteachd

activity n 1 gnìomh m, pl gnìomhan. No learning or teaching activity has these elements tidily separated, chan eil na h-earrainnean seo air an sgaradh gu rèidh ann an gnìomh ionnsachaidh no gnìomh teagaisg sam bith. Any worthwhile Gaelic activity will move in and out of components, bidh gnìomh Gàidhlig sam bith as fhiach an t-saothair a’ gluasad a-mach agus a-steach à earrainnean. The activities associated with these outcomes cannot usually be separated, cha ghabh sgaradh a dhèanamh air na gnìomhan a tha co-cheangailte ris na builean seo. In contexts such as in-service activities, ann an suidhichidhean mar ghnìomhan in-sheirbheis. Teaching and learning in the classroom will involve pupils in a broader range of language activities, cuiridh teagasg agus ionnsachadh anns a’ chlas a’ chlann an sàs ann am barrachd ghnìomhan-cànain. The range of group activities will now include structured situations, bidh na seòrsachan ghnìomhan a thathar a’ dèanamh ann am buidhnean a-nis a’ gabhail a-staigh suidhichidhean òrdaichte. Pupils should be helped to make discoveries for themselves through a range of activities, tha còir gum faigheadh clann cuideachadh gus nithean a lorg dhaibh fhèin le bhith an sàs ann an caochladh ghnìomhan

• gnìomh-cluiche m, gen gnìomha-chluiche, pl gnìomhan-cluiche. Activities and the use of play equipment offer children opportunities to develop in an environment free from prejudice and discrimination, tha gnìomhan-cluiche agus a bhith a’ cleachdadh stuth-chluiche a’ cur an tairgse cloinne chothroman air fàs ann an àrainneachd saor o chlaon-bhàidh agus o lethbhreith

• uidheam-ghnìomha f, gen uidheim-gnìomha, pl uidheaman-gnìomha. No running in the group, when the activities are out, cha cheadaichear ruith sa bhuidhinn, nuair a tha na h-uidheaman-gnìomha a-muigh

• gnìomhachd f. These rocks have been affected by volcanic activity, tha buaidh air a bhith aig gnìomhachd bholcànach air na creagan seo

• obair f, gen obrach. Group activity, obair buidhne. One-to-one activity, obair aon-ri-aon. Though the intention of the activity may be the teaching of reading or writing, ged as e teagasg leughaidh no sgrìobhaidh a dh’fhaodadh a bhith air cùl na h-obrach. Respond by contributing, with support, to the purpose of the activity, a’ freagairt, le taice, gu h-iomchaidh ri adhbhar na h-obrach. Through practical activity in a real situation, tro obair ghnìomhaich ann an suidheachadh da-rìreabh. Gaelic activities in schools will have the following purposes, bidh na h-adhbhair a leanas aig obair na Gàidhlig anns na sgoiltean. Opportunities to talk together will occur in class activities, bidh cothrom ann a bhith a’ bruidhinn còmhla ann an obair a’ chlas

• iomairt f, pl iomairtean. Such activities may also provide opportunities to explore texts, tha iomairtean den t-seòrsa seo cuideachd a’ toirt cothroim a bhith a’ rannsachadh theacsaichean. The activity of reading should take place in an appropriate context, bu chòir do leughadh, mar iomairt, a bhith a’ dol air adhart ann an suidheachadh freagarrach

• obair f, gen obrach. Agricultural activities, obair àiteachais

• expressed with nì m, pl nithean (a tha a’ dol, anns a bheil … an sàs). Most pupils will respond readily to class activities, gabhaidh a’ chuid mhòr de chloinn gu deònach ri nithean a tha a’ dol anns a’ chlas. Simple instructions concerning activities and classroom management, seòladh sìmplidh mu nithean a tha a’ dol anns an rum-theagaisg agus mu riaghladh a’ chlas. A natural way of developing pupils’ own out-of-school interests and activities, dòigh nàdarrach air a bhith ag adhartachadh nithean taobh a-muigh na sgoile anns a bheil ùidh aig cloinn agus anns a bheil iad an sàs

• expressed with bi a’ dol (air adhart). Reading aloud should be an every-day class activity, tha còir aig leughadh a-mach a bhith a’ dol gu làitheil anns a’ chlas. The normal activities of a busy classroom provide many real opportunities for pupils to convey information, tha iomadach fìor chothrom anns na bheil a’ dol gu làitheil ann an clas trang do chloinn a bhith a’ cur fiosrachaidh an cèill. Ensure all pupils participate fully in classroom activity, dèanamh cinnteach gu bheil a’ chlann air fad a’ gabhail pàirt gu h-iomlan anns na bheil a’ dol air adhart anns an rum-theagaisg

I don’t see any sign of activity in the house, chan eil mi faicinn coltas dad a bhith a’ tachairt san taigh

• drip f. What a lot of activity there is here, dè an drip a tha seo. The activity of a large town, drip baile mhòir. The place was a hive of activity, bha fìor dhrip air feadh an àite, bha an t-àite trang dha-rìribh

written activity, gnìomh-sgrìobhaidh m, pl gnìomhan-sgrìobhaidh. Written activities may follow from discussions, faodaidh gnìomhan-sgrìobhaidh fàs à gnìomhan beachdachaidh

2 pl Spare time activities, cur-seachadan

actor n (a) actair m, pl actairean. Tragic actor, actair ann an traidseadaidh. Film actor, actair ann am filmichean

• cleasaiche m, pl cleasaichean

(b) The chief actor in this event, an neach a bu mhotha aig an robh làmh sa ghnothach seo

actress n ban-actair f, pl ban-actairean, also bana-chleasaiche f, pl bana-chleasaichean

actual a 1 dearbh. The actual time he arrived, an dearbh àm a ràinig e

• fìor. The actual figures show there to have been a loss, tha na figearan fìor a’ sealltainn gu robh call ann. Take an actual case, smaoinich air eisimpleir fìor

• riochdail, comp riochdaile. This is an actual example of it, ’s e eisimpleir riochdail dheth a tha seo

• expressed with fhèin. He gave the actual dates it had happened, dh’innis e na cinn latha fhèin air an do thachair e. Explicit teaching will address the needs of pupils but will be subordinate to actual writing activities, faodaidh teagasg follaiseach coinneachadh ri feuman na cloinne, ach bheir gnìomhan sgrìobhaidh fhèin bàrr air teagasg

It is an actual fact, chan eil facal brèige ann. In actual fact, mar a tha a’ chùis

2 The actual position of affairs, an suidheachadh a tha air a’ ghnothach an-dràsta

3 Actual grace, gràs gnìomha. Actual sin, peacadh gnìomha

actually adv 1 (a) gu fìor, gu dearbh, gu riochdail

• ann an da-rìreabh. By comparing the original aims with what pupils actually attain in relation to the targets, le bhith a’ dèanamh coimeas eadar na h-amasan a bha ann an toiseach agus na bheil na sgoilearan a’ coileanadh ann an da-rìreabh fa chomhair nan cuimsean

(b) cheana. There is actually such a word as it, tha a leithid a dh’fhacal ann ris cheana

• expressed with fhèin. I think the new tax will actually affect Mr Macdonald, with all the houses he has, cha chreid mi nach ruig a’ chìs ùr air an Dòmhnallach fhèin, leis na tha aige a thaighean

expressed with double neg. John was making out that it was actually a sprain she had, cha robh Iain a’ dèanamh mach nach e snìomh a bh’ aice

• expressed with neg plus ach. Those are actually private things, chan eil an sin ach rudan dìomhair

• expressed with ann. I don’t actually say them in Gaelic, chan eil mi gan ràdh ann an Gàidhlig ann. I doubt whether any of the ministers could actually do Gaelic, bhithinn teagmhach gun dèanadh duine dhe na ministearan Gàidhlig ann

• expressed with grammatical construction ’s e…. I actually prefer it to a glass of wine, ’s e as fheàrr lium na glainne fìon. Rain is actually better for black peat than too much dry weather, ’s e an t-uisge as fheàrr don mhòine dhuibh na cus den tiormachd. She’s as like her grandmother as if she were actually her, tha i cho coltach ri seanmhair agus ged a b’ i bhiodh ann

• expressed with ’s e sin a th’ ann… Our village actually is a nice place, ’s e sin a th’ anns a’ bhaile againn àite brèagha

• expressed with grammatical construction ’s ann… I realised that I’ll actually be short of coal, bha mi cuimhneachadh gur ann a bhios mi gann a ghual. His father went very suddenly, actually outside spreading manure, dh’fhalbh ’athair glè chleibhear, ’s ann a-muigh ag uirsgeileadh. I actually found the door open! nach ann a fhuair mi an doras fosgailte romham!

actually doing, expressed with ann. We’re sitting at the fire, we’re actually doing that today, tha sinn nar suidhe aig an teine, tha sinn ann an sin an diugh

2 an-dràsta, san àm a tha làthair

actuality n riochdalachd, dearbhachd f. The actuality of the situation, riochdalachd an t-suidheachaidh

In actuality, gu fìrinneach, mar a tha a’ chùis

actualize v tr 1 cuir an gnìomh, vn cur an gnìomh

2 thoir cunntas riochdail, vn toirt cunntais riochdail

actuary n actuaraidh m, pl actuaraidhean. Actuaries tables, clàir actuaraidhean

actuate v tr 1 cuir (inneal) a dh’obair, vn cur a dh’obair, also cuir a’ dol, vn cur a’ dol

2 gluais, vn gluasad m. He is actuated by jealousy, ’s e an t-eudach a tha ga ghluasad

• brosnaich, vn brosnachadh m

actuating a 1 Actuating mechanism, uidheam m tòiseachaidh, gen uidheim thòiseachaidh, pl uidheaman tòiseachaidh, also uidheam m gnìomhachaidh, gen uidheim ghnìomhachaidh, pl uidheaman gnìomhachaidh

2 Thoughts that are actuating for an author, smaointean a dhèanadh ùghdar a ghluasad

acuity n gèire f

acumen n gèire f inntinn, also gèire f bhreithneachaidh, gen gèire breithneachaidh

acute a 1 (a) caol, comp caoile. An acute angle, ceàrn f chaol, gen ceàrna caoile, pl ceàrnan caola

(b) Acute accent, stràc m geur, gen stràic ghèir, pl stràcan geura

2 (a) guineach, comp guiniche. An acute pain, pian ghuineach

Acute remorse, dubh-aithreachas

(b) dian, comp dèine. Acute appendicitis, dian aipindicìteas. Acute stage of disease, an ìre dhian aig galar

3 (a) Acute ear, cluas gheur. Acute sight, fradharc geur

(b) Acute mind, inntinn gheur, inntinn gheurchuiseach

acutely adv 1 gu geur, gu biorach. It juts out acutely, tha e a’ stobadh a-mach gu geur, gu biorach

2 gu guineach. I felt it acutely, ghoin e mi

3 gu geur, gu geurchuiseach

acuteness n 1 (of angle) caoile f

2 (a) (of pain, sorrow) meud m

(b) (of disease) dèine. The acuteness of its onset, cho dian, cho aithghearr, is a thòisich e

3 (hearing, eyesight) gèire f

(mind) gèire. His natural talents, in particular the acuteness of his mind, a bhuadhan nàdarrach, gu sònraichte cho geurchuiseach is a bha e

ad (anno domini) ac. 563 ad, 563 ac

adage n seanfhacal m, gen & pl seanfhacail. Old sayings and adages, facail is seanfhacail

• gnàth-fhacal m, gen & pl gnàth-fhacail

adagio (a) adv adagio

• an-mhall

(b) n adagio m

He was walking at an adagio, bha e a’ coiseachd fìor mhall, fìor shlaodach

Adam pr n Àdhamh m. Adam and Eve, Àdhamh is Eubha

Adam’s apple n phr meall m sgòrnain. That will go under my Adam’s apple very well, thèid sin glè mhath fo mheall mo sgòrnain

I don’t know from Adam…, chan eil fios agam fo thalamh. I didn’t know him from Adam, cha robh fhios agam fo thalamh cò bh’ ann

adamant 1 n (a) (archaic : legendary stone) adhmaint f

(b) (familiar) Heart of adamant, cridhe cloiche

2 a He is adamant about it, tha e uile gu lèir daingeann ma dheidhinn

adamantine a adhmainteach

(familiar) He showed adamantine fortitude, nochd e misneach do-chlaoidhte

adamite n (mineralogy) adaimit f

adapt v tr atharraich, vn atharrachadh m. Real models of effective Gaelic whose features they can explore, imitate or adapt to suit their needs, eisimpleirean dligheach de Ghàidhlig dhòigheil a dh’fhaodas iad a rannsachadh no atharrais orra no atharrachadh mar as fheàrr a fhreagras orra fhèin. This later building has in turn been adapted for use as a small sheep pen, chaidh an togalach as fhadalaiche seo atharrachadh a-rithist gu bhith air a chleachdadh mar chrò beag do chaoraich

• ullaich, vn ullachadh m. It will help teachers to adapt their programmes of work, bidh e na chuideachadh do na tidsearan gus am prògraman obrach ullachadh

• dèan freagarrach, vn dèanamh freagarrach. He adapted his language to the occasion, rinn e a chainnt freagarrach don àm

• expressed with ceangail ri chèile, vn ceangal ri chèile. To adapt their mode of listening to their intention in listening, a bhith a’ ceangal ri chèile modh èisteachd agus na tha san amharc aca ann a bhith ag èisteachd

• fàs suas, vn fàs suas (to, ri). He adapted himself to the change, dh’fhàs e suas ris an atharrachadh

adapted a 1 air a ghleusadh. They might be set specially adapted targets related to their specific difficulties, dh’fhaoidte cuimsean air leth a chur romhpa a bha air an gleusadh a rèir nan duilgheadasan sònraichte a tha aca

Adapted to something, (air a dhèanamh) freagarrach do rud. Well adapted for the work, air a dheagh dhèanamh freagarrach don obair

2 Play adapted from the French, riochdachadh de dhealbh-chluich air a toirt bhon Fhraingis

adaptability n freagarrachd f

She showed great adaptability, nochd i deagh chomas air atharrachadh a-rèir an t-suidheachaidh

adaptable a 1 freagarrach

• expressed with dèan freagarrach, vn dèanamh freagarrach. It is easily adaptable for other uses, thèid a dhèanamh freagarrach airson adhbhair eile gu furasta

2 Adaptable person, neach as urrainn atharrachadh a-rèir an t-suidheachaidh, neach so-ghluaiste. Children are so adaptable, tha a’ chlann cho comasach air fàs suas ris an t-suidheachadh sam bi iad. Adaptable mind, inntinn a ghabhas ri gach suidheachadh, inntinn sho-lùbaidh

adaptation n 1 freagarrachadh m, gen freagarrachaidh. This process of adaptation will be informed by…, bidh am freagarrachadh seo fo bhuaidh…. Adaptation pond, lochan freagarrachaidh

• expressed with tomhas m de dh’atharrachadh. The types of activities described in the Programmes of Study will also require adaptations, feumar aig a’ cheart àm tomhas de dh’atharrachadh a dhèanamh air na seòrsachan obrach a tha air an cur a-mach anns na Clàran Oideachaidh

2 riochdachadh m, gen riochdachaidh, pl riochdachaidhean. Film, TV, radio adaptations, riochdachadh air film, telebhisean, rèidio

• ath-riochdachadh m, gen ath-riochdachaidh, pl ath-riochdachaidhean

adapter n 1 (of play, etc) ath-riochdaire m, pl ath-riochdairean

2 (device) freagraiche m, pl freagraichean

add v tr 1 (a) cuir (something to something else, rud ri rud eile), vn cur m. Which continues to add to the discussion, a tha a’ sìor chur ris a’ bheachdachadh. To add someone to the committee, neach a chur ris a’ chomataidh. To add the interest to the capital, an riadh a chur ris a’ chalpa

• meudaich, vn meudachadh m. This news added to our joy, mheudaich an naidheachd seo ar n-aighear

• leasaich, vn leasachadh m

• expressed with an ceann (plus gen). ‘Stiùireag’ is a drink of oatmeal and salt with boiling water added, ’s e tha ann an ‘stiùireag’ deoch de mhin-choirc is salainn le uisge goileach na ceann. Keep on adding to it, bi a’ sìor chur na cheann. Wild thyme and nettle leaf and soda were added to it, and the fox-glove, bha ’m beatanaidh ’s duilleag na deanntaig ’s sòda na ceann ’s an lus-mòr (song)

Added to which, agus cho math ri sin, agus a thuilleadh air an sin

To add to my work, mar nì a bharrachd air mo chuid obrach. To add to my distress, mar nì a bharrachad air m’àmhghar

To add something in, rud a chur san àireimh, sa chunntas

(b) He added that…, thuirt e cuideachd gu…

2 (arithmetic) cuir (to, ri), vn cur m. Add three to four, cuir trì ri ceithir. To add (up, together) ten numbers, deich àireamhan a chur ri chèile

• suim, vn suimeadh m. To add figures, figearan a shuimeadh

His debts add up to a thousand pounds, tha luach mìle not a dh’fhiachan air eadar a h-uile rud

added a an còrr. This gives added point to what was said, tha seo a’ fàgail an còrr brìgh air na chaidh a ràdh

• a bharrachd. Added value, luach a bharrachd

It gives it added rigidity, tha e ga dhèanamh nas rìghne

addendum n (a) As an addendum to what he had said, mar nì a bharrachd air na thubhairt e

(b) (of book) leasachan m, gen & pl leasachain

• foir-lìonadh m, gen foir-lìonaidh, pl foir-lionaidhean

adder n (Vipera berus) nathair-nimhe f, gen nathrach-nimhe, pl nathraichean-nimhe. Adders formerly used to be plentiful here, bha na nathraichean-nimhe pailt an seo roimhe

adder’s-tongue n (Ophioglossum vulgatum) teanga-na-nathrach f

addict n an-dùileach m, gen & pl an-dùilich. Drug addicts, an-dùilich air drogaichean

addict v tr. To addict yourself to something, thu fhèin a thoirt suas do rud. To be addicted to study, a bhith air do thoirt suas do dh’fhoghlam, a bhith fìor dhèidheil air foghlam

To be addicted to alcohol, to drugs, a bhith nad an-dùileach air alcol, air drogaichean

addiction n an-dùil f, gen an-dùile

drug addiction, an-dùil f air drogaichean

To have an addiction to study, a bhith air do thoirt suas do dh’fhoghlam, a bhith fìor dhèidheil air foghlam

addition n 1 tuilleadh m. We were expecting additions to the staff, bha sinn an dùil ri tuilleadh luchd-obrach

• meudachadh m, gen meudachaidh. An addition to the amount, meudachadh air an uimhir

• àrdachadh m, gen àrdachaidh, pl àrdachaidhean. An addition to my salary, àrdachadh air mo thuarastal

• leasachadh m, gen leasachaidh. Three months’ work as an addition to the project, obair thrì mhìosan mar leasachadh air a’ phròiseact

• expressed with pìos air a chur (ri rud). There is a small addition to the house on the east side, tha pìos beag air a chur ris an taigh air an taobh an ear

In addition, a thuilleadh, or a thuilleadh air sin

• a bharrachd, or a bharrachd air sin

In addition to that, a thuilleadh air an sin, a bharrachd air an sin, an cois sin. In addition to being taught in their own right, a thuilleadh air a bhith gan teagasg air an sgàth fhèin

2 (mathematics) cur-ris m, gen cuir-ris. Addition with tens and units, cur-ris le deichean is aonadan

• suimeadh m, gen suimidh

additional a (a) expressed with barrachd m. Additional opportunities for talking and listening, barrachd cothrom labhairt agus èisteachd. The second means by which additional demand can be made on pupils is through independent learning, an dàrna dòigh air barrachd iarraidh air cloinn ’s ann tro ionnsachadh neo-eisimeileach

• expressed with a bharrachd. Additional expense, cosgais a bharrachd. Additional Teaching Qualification, Barantas Teagaisg a Bharrachd. Pupils will require additional time to be spent on talking and listening, cuiridh a’ chlann feum air ùine a bharrachd a chur seachad a’ labhairt agus ag èisteachd. Setting and motives are additional terms which will be used in considering texts, tha suidheachadh agus rùintean nan ainmean a bharrachd a bhithear gan cleachdadh ann am beachdachadh air teacsaichean. By the additional support available in most schools, leis an taice a bharrachd a gheibhear anns a’ chuid as motha de sgoiltean. The essential additional demand between Level E and Standard Grade, na dh’fheumar a choileanadh a bharrachd, eadar Ìre E agus an Ìre Choitcheann

• expressed with an tuilleadh. With additional advice being given, leis an tuilleadh comhairle ga toirt seachad

• expressed with a thuilleadh. The additional comments on the interpretation of levels and targets, na chanar a thuilleadh air mìneachadh ìrean agus chuimsean

• expressed with a bhàrr air seo. Both documents advise an additional 20% of class time, tha gach pàipear dhiubh sin a’ comhairleachadh, a bhàrr air seo, 20% den ùine anns a’ chlas

• expressed with eile. I’ll give you an additional reason, bheir mi dhut adhbhar eile

(commerce) Additional payment, ìocadh a bharrachd

additionally adv a thuilleadh air seo or a thuilleadh air sin, also a bharrachd air seo or a bharrachd air sin

• an cois sin

addle1 a 1 Addle egg, ugh deachaidh, ugh diuchaidh

He is addle-headed, addle-brained, tha e na bhoil, tha e na bhra-cheò

addle2 1 v tr (familiar) cuir troimhe-chèile, vn cur troimhe-chèile, also cuir na bhoil, vn cur na bhoil

2 v i lobh, vn lobhadh m

• rach am mùth, vn dol am mùth

addled a Addled egg, ugh deachaidh

His brains are addled, tha a cheann na bhoil, chaill e a thamail

address1 n 1 (of body, mind) gleusdachd f, cliseachd f

• ealantachd f, sgil m

2 (person, letter) seòladh m, gen seòlaidh, pl seòlaidhean. The addresses on the letters, na seòlaidhean air na litrichean. What is your address? dè an seòladh a tha agad? càite bheil thu a’ fuireach, a’ còmhnaidh?

3 (a) A person of good address, neach a tha teachd an làthair ann ; neach aig a bheil deas-labhairt, neach deas-labhrach

(b) To pay one’s addresses to a lady, brìodal a dhèanamh ri boireannach, cainnt bhrìodalach a chur air boireannach

4 (speech) òraid f, pl òraidean

5 Form of address, a’ ghairm, an tiotal (a bheir thu do neach a’ bruidhinn ris). What is her form of address? dè a’ ghairm, an tiotal, a tha aice?

address2 v tr 1 (letter) cuir seòladh air, vn cur seòlaidh air

• seòl, vn seòladh m (to, gu). A letter addressed to my mother alone, litir air a seòladh gu mo mhàthair na h-aonar

2 (a) To address a prayer to God, guidhe a chur suas gu Dia, tagradh a dhèanamh ri Dia

(b) To address someone, (i) neach a chòmhlachadh

• neach fhàilteachadh, fàilte a chur air neach

(ii) a dhol an cainnt neach. A weaver might address him, dh’fhaodadh breabadair a dhol na chainnt

Were you addressing me? an ann riumsa a bha sibh a’ bruidhinn?

To address oneself to someone, a dhol an cainnt neach

(c) bruidhinn ri, vn bruidhinn ri. To address the crowd, a bhruidhinn ris an t-sluagh. You have to address young people from another island about your own island, tha agad ri bruidhinn ri òigridh à eilean eile mu dheidhinn an eilein agad fhèin

• labhair ri, vn labhairt ri. He addressed the candidate, labhair e ris an tagraiche. When he addresses the House, nuair a labhras e sa Phàrlamaid

• dèan òraid ri, vn dèanamh òraid ri. He addressed the conference delegates, rinn e òraid ris na riochdairean aig a’ cho-labhairt

3 (golf) He addressed the ball, dh’ullaich e e fhèin gu bualadh

4 cuir aghaidh air, vn cur aghaidh air. To examine how Gaelic culture should address the challenges of a changing world a bheachdachadh air mar as còir do dhualchas na Gàidhlig aghaidh a chur air gach dùbhlan a tha saoghal caochlaideach a’ cur air. It increases their confidence in addressing these issues, tha e a’ cur ri am misneachd ann a bhith a’ cur aghaidh air na cùisean sin

• coinnich ri, vn coinneachadh ri. Explicit teaching to groups or class will address the needs of pupils, faodaidh teagasg follaiseach air buidhnean no air clas coinneachadh ri feuman na cloinne

• beachdaich air, vn beachdachadh air. The report addresses several specific issues, tha an aithisg a’ beachdachadh air grunn de chùisean sònraichte

• expressed with thoir aire do, vn toirt aire do. Gaelic must also address the needs of a range of pupils, a thaobh na Gàidhlig, feumar aire thoirt do na tha a dhìth air caochladh sheòrsachan chloinne

To address oneself to a task, a dhol an ceann obrach

address-book n leabhar-sheòlaidhean m, gen leabhair-sheòlaidhean, pl leabhraichean-sheòlaidhean

addressee n seòlaiche m, pl seòlaichean. Name of addressee, ainm an t-seòlaiche. Various addressees, daoine eadar-dhealaichte chun an deach litrichean a sheòladh

adduce v tr thoir, vn toirt f, also thoir air aghaidh, vn toirt air aghaidh. It was adduced as evidence, chaidh a thoirt mar fhianais, chaidh a thoirt air aghaidh mar fhianais. It was adduced as proof, chaidh a thoirt mar dhearbhadh

Aden pr n Protectorate of Aden, Comhairceas Àidin

adenine n adenin m

adenoidal a adanòideach

adenoids n pl adanòidean f pl

adenoma n adanòma f

adept 1 a To be adept in something, at doing something, a bhith deas, sgileil, air rud, a bhith ionnsaichte ri rud a dhèanamh. She’s making them adept at cooking, tha i gan ionnsachadh gu math ris a’ chòcaireachd

2 n He is an adept at it, tha e na mhaighistir air, tha e na làimh eòlaich air, tha e aige air bàrr a chorragan

adequacy n freagarrachd f. Its adequacy was never in doubt, cha robh teagamh riamh ga chur na fhreagarrachd

• leòr f. I have had an adequacy, fhuair mi mo leòr

adequate a 1 expressed with gu leòr. One will assume an adequate amount of time for learning, bithear a’ gabhail ris gum bi ùine gu leòr ann airson ionnsachaidh. Did he get adequate help? an d’fhuair e cuideachadh gu leòr, an d’fhuair e an cuideachadh a dh’fhòghnadh dha?

It is adequate, is leòr e

• expressed with a dh’fhòghnas. And with adequate vocabulary, agus le briathrachas a dh’fhòghnas. There must be adequate toilet and wash hand basin provision, feumaidh goireasan a dh’fhòghnas a bhith ann a thaobh thoileatan agus mhiasan glanaidh-làmh

• expressed with aig ìre iomchaidh. There must be adequate maintenance of premises and equipment, feumaidh càradh an togalaich agus na h-uidheamachd a bhith aig ìre iomchaidh

Adequate reward for his work, luach cothromach a shaoithreach. Remuneration adequate to the work performed, luach saoithreach freagarrach air an obair a rinneadh. Adequate recompense, cuidhteachadh ceart

2 I can find no one adequate to the task, chan fhaigh mi neach idir a tha murrach air, cothromach air, an obair a dhèanamh

adequately adv gu cothromach. He performed the task adequately, choilean e an obair gu cothromach. They were adequately supplied, bha iad air an riarachadh gu cothromach, gu h-iomchaidh

adhere v i 1 (of thing) greimich, vn greimeachadh m (to, ri). It is not adhering to the wall, chan eil e a’ greimeachadh ris a’ bhalla

• lean, vn leantainn m (to, ri). The skate adhered to my fingers, lean an sgait ri mo mheòir. Each group shall adhere to the above statement, leanaidh gach buidheann ris an aithris gu h-àrd

2 (of person) (a) To adhere to a party, a leantainn ri pàrtaidh, a thaobhadh ri pàrtaidh

(b) I adhere to what I said, tha mi a’ cumail, a’ seasamh, ris an rud a thubhairt mi. He adheres to his decision, tha e daingeann na rùn

adherence n 1 (of thing) greimeachadh m (to, ri), gen greimeachaidh

2 (of person) leanmhainn m. Adherence to the party, leanmhainn air a’ phàrtaidh. Your trust was in Janet and not your adherence to the apostles, ’S ann an Seònaid a bha t’ earbsa, ’S cha b’ e d’ leanmhainn air na h-abstoil (song)

• dìlseachd f. His adherence to his principles, a dhìlseachd ri chuid phrionnsabal

The teacher will encourage adherence to the purpose of the task, bheir an tidsear dhaibh misneach gu bhith a’ cumail ri adhbhar na h-iomairt

adherent 1 a It is adherent to the rock, tha e a’ greimeachadh ris a’ chreig, tha e a’ leantainn ris a’ chreig

2 n (in a church) neach-leanmhainn m, pl luchd-leanmhainn. He’s an adherent in the Free Church, in the Free Presbyterian Church, ’s e neach-leanmhainn anns an Eaglais Shaoir, anns an Eaglais Shaoir Chlèirich, a th’ ann. An adherent of Luther, neach a tha a leanmhainn air Luther

adhesion n 1 greimeachadh m, gen greimeachaidh

Adhesion to a party, leanmhainn air pàrtaidh, taobhadh ri pàrtaidh. It depends on their adhesion to the plan, tha e a-rèir mar a leanas iad am plana

2 (medicine) greimean m, gen greimein, pl greimeanan

adhesive 1 a (a) leanailteach, comp leanailtiche

• tàthach, comp tàthaiche, also tàthaidh. Adhesive dressings, ìoc-chòmhdaichean tàthaidh

adhesive tape, teip f thàthaidh, pl teipichean tàthaidh

• sticeanta, steigeanta

(b) (mechanics) Adhesive capacity, comas greimeachaidh

2 n stuth m leanmhainn, pl stuthan leanmhainn

• stuth-tàthaidh m, pl stuthan-tàthaidh. The strength of modern adhesives, an neart a tha aig stuthan-tàthaidh an latha an diugh

adiabatic a (physics) aidiabàtach

adieu 1 int slàn leat, leibh, also soraidh leat, leibh, also beannachd leat, leibh

2 n To bid someone adieu, (a) slàn fhàgail aig neach, beannachd fhàgail aig neach

(b) a dhealachadh ri neach

ad infinitum Latin adv phr gu bràth

ad interim Latin adv phr (law) gu sealach

adipose 1 a sailleach, comp sailliche. Adipose tissue, maothran saille

• reamhar, comp reamhra

2 n saill f, gen saille. The innkeeper’s wife was a mass of adipose, bha bean an òsdair na meall saille

adit n 1 toll-rathad m, gen toll-rothaid, pl toll-ròidean (do mhèinn)

2 rathad m a-steach (gu neach, àite)

adjacency n fagasachd f (to, air)

• dlùthas m, gen dlùthais (to, air)

adjacent a Adjacent angles, ceàrnan fagasach

Adjacent fields, raointean sìnte ri chèile, ri taobh a chèile. Adjacent countries, dùthchannan sa chrìch aig a chèile, dùthchannan a’ crìochnachadh ri chèile, dùthchannan ri taobh a chèile. The two cars were parked adjacent to each other, bha an dà chàr air am pàirceadh ri taobh a chèile

adjectival a buadhaireach. Adjectival phrase, abairt bhuadhaireach

adjectivally adv gu buadhaireach, a thaobh bhuadhairean

adjective n buadhair m, pl buadhairean. Demonstrative adjective, buadhair comharrachaidh, or buadhair sònrachaidh. Numerical adjective, buadhair àireamhach, or buadhair cunntair. Possessive adjective, buadhair seilbheach

adjoin 1 v tr bi dlùth ri, bi ri taobh, bi taobh ri taobh ri. It adjoins my field, tha e ri taobh an raoin agam

2 v i The two farms adjoin, tha an dà thuathanas sìnte ri chèile, ri taobh a chèile. The two crofts adjoin, are adjoining, tha an dà lot an còmhdhail a chèile

adjoining a (a) sìnte ri, ri taobh (plus gen). The land adjoining mine, an talamh a tha sìnte ri mo chuid-sa, a tha ri taobh mo chodach-sa

(b) In the adjoining room, san rum a tha rim thaobh etc, san rum a tha ri taobh an fhir seo

• 

adjourn 1 v tr cuir an dàil, vn cur an dàil (gu àm eile), also dàilich, vn dàileachadh m. It was adjourned for a week, chaidh a chur an dàil gu ceann seachdain

• cuir air ath-là, vn cur air ath-là. It was adjourned, chaidh a chur air ath-là

• cuir dheth, vn cur dheth (gu àm eile). It was adjourned till the next day, chaidh a chur dheth chun an ath latha

2 v i (a) (of meeting, etc) The meeting adjourned (until the following week) sguir a’ choinneamh, thàinig a’ choinneamh gu ceann (chun na h-ath sheachdain)

(b) (familiar) To adjourn to a place, a dhol gu àite. We’ll adjourn to the sitting-room, thèid sinn chun an ruim-shuidhe

adjournment n (a) sgur m, gen sguir (de dh’obair)

(b) dàil f, dàileachadh m, gen dàileachaidh. They asked for an adjournment of two days, dh’iarr iad dàileachadh sa chùis airson dà latha

• cur m dheth, gen cuir dheth, also cur m air ath-là, gen cuir air ath-là. The adjournment of the meeting had not been really necessary, cha robh e fìor riatanach gun d’reigheadh a’ choinneamh a chur dheth, a chur air ath-là

adjudge v tr 1 thoir breith air (cùis lagha, etc), vn toirt breith air

2 (predicative) He was adjudged a bankrupt, chaidh fhaighinn na neach-briste. To adjudge someone (to be) guilty, neach fhaighinn ciontach

3 To adjudge a prize to someone, duais a mholadh do neach, a mholadh gun d’rachadh duais a thoirt do neach. He was adjudged worthy of a prize, chaidh a mholadh gu robh e airidh air duais fhaighinn

adjudicate v tr To adjudicate in a case, cùis a rèiteachadh, breith a thoirt ann an cùis

(in competitions) bi nad bhritheamh. Who will be adjudicating this year? cò am britheamh, na britheamhnan, a bhitheas ann am bliadhna?

adjudication n breith f

As a result of the adjudication of bankruptcy, mar thoradh air gun deach (an companaidh) fhaighinn briste

(in competitions) breith f. There were complaints about the adjudication of the competitions, bhathar a’ gearan mun bhreith a chaidh a thoirt air na co-fharpaisean. The standard of adjudication was not high, cha robh mathas na breith (a bha na britheamhnan a’ toirt) aig ìre àrd

Who will be doing the adjudication this year? cò a bhitheas nam britheamhnan, cò a bhitheas a’ dol nam britheamhnan, am bliadhna

adjudicator n (a) britheamh m, gen britheimh, pl britheamhnan

• rèiteachair m, pl rèiteachairean. An independent panel of adjudicators, pannal neo-eisimeileach de rèiteachairean

(b) (in competitions) britheamh m, gen britheimh, pl britheamhnan. There will be three adjudicators this year, bithidh triùir bhritheamhnan ann am bliadhna

adjunct n 1 (a) (person) cuidiche m, pl cuidichean

• co-oibriche m, pl co-oibrichean

(b) (thing) leasachan m, gen & pl leasachain

As an adjunct to the main part of the exhibition, mar nì a bharrachd air prìomh earrann an taisbeanaidh

2 (grammar) co-shnaidhm f, pl co-shnaidhmean

adjunctive a (grammar) co-shnaidhmeach

adjuration n cur m fo bhòidean, gen cuir fo bhòidean

• ìmpidh f, pl ìmpidhean

• achanaich f shòlaimte, gen achanaich sòlaimte, pl achanaichean sòlaimte

adjure v tr 1 (exact an oath) cuir fo bhòidean, vn cur fo bhòidean

2 (entreat) cuir ìmpidh air, vn cur ìmpidh air

adjust v tr 1 (a) atharraich, vn atharrachadh m. To adjust programmes of work, gus prògraman obrach atharrachadh. Pupils will be helped to adjust reading approaches to the different ways information is presented, cuidichear a’ chlann gu bhith ag atharrachadh dhòighean-leughaidh a rèir dhòighean eadar-dhealaichte anns a bheil fiosrachadh ga chur an cèill

(b) rèitich, vn rèiteachadh m. (Insurance) To adjust a claim, tagradh a rèiteachadh

2 (a) To adjust yourself to something, a dh’fhàs suas ri rud, a dh’fhàs air do chleachdadh ri rud

(b) ceartaich, vn ceartachadh m. To adjust a clock, cleoc a cheartachadh

(nautical) To adjust the compass, a’ chombaist a cheartachadh

• cuir air dòigh, vn cur air dòigh, also cuir air ghleus, vn cur air ghleus. They adjusted the machine, chuir iad air dòigh an t-inneal

(c) He adjusted his hat, shocraich e ad air a cheann. He adjusted his clothing, sgioblaich e a chuid aodaich air fhèin

adjusting a cur m air dòigh, gen cuir air dòigh

• ceartachadh m, gen ceartachaidh

Adjusting screw, sgriubha riaghailteachaidh, sgriubha cheartachaidh

adjustable a (a) a ghabhas atharrachadh, a ghabhas socrachadh

(b) (mechanical engineering) so-atharrach, comp so-atharraiche, also so-riaghailtichte

adjuster n ceartaiche m, pl ceartaichean

loss adjuster, rèiteachair m calla, pl rèiteachairean calla

adjustment n 1 atharrachadh m, gen atharrachaidh, pl atharrachaidhean. Any adjustment of policy will mean…, ma bhios atharrachadh ga dhèanamh air poileasaidh tha seo a’ ciallachadh…

• rèiteachadh m, gen rèiteachaidh, pl rèiteachaidhean

2 ceartachadh m, gen ceartachaidh, pl ceartachaidhean. A small adjustment to the scales, ceartachadh beag air a’ mheidh-chothroim

• riaghailteachadh m, gen riaghailteachaidh, pl riaghailteachaidhean. To give a screw an adjustment, riaghailteachadh a thoirt air sgriubha

Some small adjustments were made to the machine, chaidh atharrachaidhean beaga a dhèanamh air an inneal

adjutancy n aidiutanachd f

• dreuchd f oifigich chòmhnaidh, inbhe f oifigich chòmhnaidh

adjutant n aidiutanach m, gen & pl aidiutanaich

• oifigeach m còmhnaidh, gen & pl oifigich chòmhnaidh

adjutant-bird, adjutant-stork n còrr f Innseanach, gen corra Innseanaich, pl corran Innseanach

ad libitum, ad lib Latin adv phr air do thoil, air a thoil, etc

administer v tr (a) riaghail or riaghlaich, vn riaghladh m. To administer a country, dùthaich a riaghladh

• cùm rian air, vn cumail rian air. To administer a place of work, rian a chumail air àite-obrach. He administers the company office, ’s esan a tha cumail rian air oifis a’ chompanaidh

• cuir an gnìomh, vn cur an gnìomh. To administer justice, ceartas a chur an gnìomh

(b) To administer the sacrament to someone, comanachadh, sàcramaid, a riarachadh do neach. To administer a remedy to someone, leigheas a thoirt do neach. To administer an oath to someone, neach a chur fo mhionnan

administration n 1 (a) rianachd f. In administration, ann an rianachd. Office administration, rianachd oifis

• riaghladh m, gen riaghlaidh. Administration of a country, riaghladh dùthcha

(b) (law) riaghailtearachd f. Letters of administration, litrichean riaghailtearachd. Those responsible for administration of the affairs of a minor, iadsan a tha an urra ri gnothaichean mion-aoiseir a riaghladh

(c) cur m an gnìomh, gen cuir an gnìomh. Administration of justice, cur an gnìomh ceartais. Those responsible for the administration of justice, iadsan a tha an urra ri ceartas a chur an gnìomh

• Administration of a remedy, expressed with a bhith a’ toirt seachad leighis

• Administration of the sacrament, riarachadh m, gen riarachaidh, a’ chomanachaidh, also riarachadh m na sàcramaid

2 (colloquial) The Administration, an Riaghaltas m, gen an Riaghaltais

administrative a rianachd. Administrative duties, dleastanasan rianachd. Administrative assistant, cuidiche rianachd

administrator n rianaire m, pl rianairean, also rianadair, pl rianadairean

• neach-riaghlaidh m, pl luchd-riaghlaidh, also riaghailtear m, gen riaghailteir, pl riaghailtearan

administratorship n rianaireachd f

• riaghailtearachd f

administratrix n ban-riaghailtear f, gen ban-riaghailteir, pl ban-riaghailtearan

admirable a ionmholta. They are doing admirable work with children, tha iad a’ dèanamh obair ionmholta le cloinn

• cliùiteach, comp cliùitiche. Admirable deeds, gnìomhan cliùiteach

• ceutach, comp ceutaiche. His wife takes admirable care of him, tha a bhean a’ coimhead às a dhèidh gu ceutach

admirably adv gu h-ionmholta, gu cliùiteach

You carried it out admirably, rinn thu gu ceutach e, rinn thu fìor mhath e

admiral n 1 àrd-mharaiche m, pl àrd-mharaichean

(of fishing or merchant fleet) ceannard-cabhlaich m, gen ceannaird-chabhlaich, pl ceannardan-chabhlaichean. The admiral of the fishing fleet, of the merchant fleet, ceannard a’ chabhlaich iasgaich, a’ chabhlaich mharsantachd

2 (entomology) Red admiral, and white admiral, see sv butterfly n

admiralty n 1 dreuchd f àrd-mharaiche. The badge of his admiralty, suaicheantas a dhreuchd mar àrd-mharaiche

• dreuchd f ceannaird-chabhlaich

2 The Admiralty, An Aimirealachd f, gen na h-Aimirealachd. First Lord of the Admiralty, Prìomh-Mhorair na h-Aimirealachd. Court of Admiralty, Muir-chùirt f, gen Muir-chùirte

admiration n (a) meas m, mòr-mheas m. There was great admiration locally for the doctor, bha meas mòr sa sgìre air an dotair. They had great admiration for the minister, bha mòr-mheas aca air a’ mhinistear

• moladh m, gen molaidh. I was struck with admiration for it, cha b’ urrainn dhomh gun a mholadh, dh’fheumainn moladh a dhèanamh air. He cried out in (sheer) admiration, ghlaodh e a-mach le meud a mholaidh, leig e gàir molta às

He had great admiration for her, bha e a’ saoilsinn mòran dhith, bha e a’ saoilsinn an t-saoghail dhith.

(b) He is the admiration of everyone, tha moladh aig a h-uile duine dha

admire v tr 1 tha meas agad air. I admire the minister, tha meas agam air a’ mhinistear

• bi uasal à. I admire you for what you said today, tha mi uasal asad airson na thubhairt thu an diugh

• saoil mòran de, vn saoilsinn mòrain de. I admired her for that, bha mi a’ saoilsinn mòran dhith airson sin. I admired him very much indeed for that, bha mi a’ saoilsinn an t-saoghail dheth airson sin

• mol, vn moladh m. I admire your management of that affair, tha mi a’ moladh mar a làimhsich thu an nì sin. I’m admiring the card you sent me, tha mi a’ moladh na cairt a chuir thu thugam

She was admiring herself in the glass, bha i a’ gabhail beachd oirre fhèin san sgàthan is taitneas oirre leatha fhèin

2 (familiar) He forgot to admire her coat, cha do chuimhnich e a ràdh gum bu toigh leis a còta

admiring a He gave it an admiring look, thug e sùil mholtach air. He gave her an admiring look, thug e sùil mheasail, spèiseil, oirre

admiringly adv gu moltach, gu measail, le meas, le mòr-mheas

admirer n (a) He is a great admirer of your work, tha meas mòr aige air do chuid obrach

(b) He was an admirer of hers, bha e an geall oirre uaireigin. She has many admirers, tha iomadh fear an geall oirre

admissibility n ceadachalachd f. They raised a question about the admissibility of the evidence, thog iad ceist mun fhianais a bhith ceadachail

admissible a The argument is not admissible, cha ghabhar ris an argamaid sin

2 (law) ceadachail. Admissible as evidence, ceadachail mar fhianais

admission n 1 (a) tighinn m a-steach. Admission policy, poileasaidh tighinn a-steach. For a description of this system see the admissions policy of the pre-school, airson tuairisgeil air an t-siostam seo faic poileasaidh tighinn a-steach na ro-sgoile. Admission fee, cìs thighinn a-steach

(b) cead m tighinn a-steach. How many were given admission? co mheud a fhuair cead tighinn a-steach? Admission £1, cead a-steach £1. Admission free, cead a-steach an-asgaidh

Admissions (eg as heading), cead m tighinn a-steach ; àireamh f tighinn a-steach

2 (a) Admission of proof, an opinion, gabhail m ri dearbhadh, ri barail

It was tantamount to an admission of his being wrong, bha e ionann is a bhith ag aideachadh gu robh e ceàrr. It would be an admission of defeat, b’ e a bhith ag aideachadh gun d’fhairtlich ort etc

(b) (law) Admission of evidence, gabhail m ri fianais

• aideachadh m, gen aideachaidh, pl aideachaidhean. Admission of guilt, aideachadh cionta. To make full admission of guilt, an ciont aideachadh gu h-iomlan

3 (mechanics) leigeil m a-steach, gen leigealach a-steach. Admission of gas, leigeil a-steach gas. Admission pipe, pìob leigealach

admit v tr 1 (a) leig a-steach, vn leigeil a-steach. She admitted him to the house, leig i a-steach don taigh e

• thoir cead do (neach) a thighinn a-steach, vn toirt cead.

‘Admit bearer,’ ‘leigear a-steach an t-iomchaire’

To admit someone to one’s friendship, càirdeas a ghabhail o neach

(b) The windows do not admit enough air, chan eil na h-uinneagan a’ leigeil gu leòr èadhair a-steach

(c) Harbour that admits large ships, cala a tha so-sheòladh aig soithichean mòra, a ghabhas seòladh le soithichean mòra

(d) gabh ri, vn gabhail ri. I admit the truth of what you say, tha mi a’ gabhail ris gu bheil na tha thu ag ràdh fìrinneach. We admit that argument, tha sinn a’ gabhail ris an argamaid sin

(confess) aidich, vn aideachadh m. We admitted that, bha sinn ag aideachadh sin. I admit my guilt, tha mi ag aideachadh mo chiont. It must be admitted that…, feumar aideachadh gu…. I was wrong, I admit, tha mi ag aideachadh gu robh mi ceàrr

• leig air, vn leigeil air. They are not admitting this to the degree you would expect, chan eil iad a’ leigeil seo orra chun na h-ìre a shùilicheadh tu

(e) To admit a claim, a right, a ghèilleadh do thagradh, do chòir. He admitted their claim to take part, ghèill e don tagradh a bha aca pàirt a ghabhail. To admit someone to bail, neach a leigeil fo urras

2 v ind tr It admits of no doubt, chan eil teagamh sam bith ann. It admits of improvement, gabhaidh e a chur am feabhas

admitted a 1 Admitted custom, nòs coitcheann

2 An admitted thief, gadaiche dearbhte

admittedly adv It is admittedly incorrect, aithnichear nach eil e ceart. The country is admittedly in a bad way, thathar ag aideachadh gu bheil an rìoghachd ann an droch shuidheachadh. Admittedly I was once of a different opinion, tha mi ag aideachadh gu robh barail eadar-dhealaichte agam uaireigin

admittance n cead m tighinn a-steach, cead m dol a-steach, cead m a-steach. To give someone admittance, cead (a dhol) a-steach a thoirt do neach

• expressed with leig a-steach, vn leigeil a-steach. He gave them admittance, leig e a-steach iad. He was denied admittance, cha leigeadh a-steach e, cha deach a leigeil a-steach e

They somehow gained admittance, fhuair iad a-steach ann an dòigh air choireigin. It was impossible to gain admittance, bha e do-dhèante fhaighinn a-steach

No admittance, na rachar a-steach, chan fhaodar a dhol a-steach, dol a-steach toirmisgte

admix v tr measgaich, vn measgachadh m

• coimeasg, vn coimeasgadh m

admixture n 1 coimeasgadh m, gen coimeasgaidh

2 (pharmacy) Water with an admixture of alcohol, uisge agus roinn alcoil ann

admonish v tr (a) thoir achmhasan do, vn toirt achmhasain do

• thoir rabhadh do, vn toirt rabhaidh do

• comhairlich, vn comhairleachadh m

(b) To admonish someone to do something, neach a bhrosnachadh gu rud a dhèanamh

admonishment, admonition n achmhasan m, gen & pl achmhasain. He received an admonition from the judge, fhuair e achmhasan on bhritheamh

• rabhadh m, gen rabhaidh, pl rabhaidhean

• comhairle f

admonitory a rabhachail, comp rabhachaile

• achmhasanach, comp achmhasanaiche

adnominal 1 a co-ainmearach

2 n co-ainmear m, gen co-ainmeir, pl co-ainmearan

ado n 1 othail f. With much ado, le mòran othail

• callan m, gen callain

With much ado, le mòran saoithreach. Without (any) more ado, without further ado, gun tuilleadh saoithreach

2 duilgheadas m, gen duilgheadais, pl duilgheadasan

• trioblaid f, pl trioblaidean

I had much ado to manage him, is gann a b’ urrainn dhomh a chumail fo smachd

adobe n adòib f

adolescence n òigeachd f

adolescent (a) a òigeanta

(b) n òganach, gen & pl òganaich

adopt v tr 1 (law) uchd-mhacaich, vn uchd-mhacachadh m. The children are adopted, tha a’ chlann air an uchd-mhacachadh

2 gabh ri, vn gabhail ri. The policy was adopted last year, chaidh am poileasaidh a ghabhail ris an uiridh

• cuir an gnìomh, vn cur an gnìomh. All staff must adopt good practice in hygiene and safety, feumaidh an luchd-obrach air fad deagh chleachdadh a chur an gnìomh a thaobh slàinteachais agus sàbhailteachd

• cleach, vn cleachdadh m. Adopt a policy statement on safeguarding the welfare of children, cleachd aithris phoileasaidh air dìon deagh chor cloinne

Capacity for adopting various roles within group discussion, comas air a dhol ann an caochladh riochdan taobh a-staigh beachdachadh-buidhne. Providing them with settings to adopt roles, a’ cur suidhichidhean nan tairgse gus a dhol ann an caochladh riochd

adopted a 1 (law) uchd-mhacaichte. His adopted son, a mhac uchd-mhacaichte. His adopted daughter, a nighean uchd-mhacaichte

2 expressed with cuir an gnìomh. Hygiene measures adopted should be sufficient to prevent the spread of HIV, bu chòir gum bitheadh na dòighean-obrach slàinteachais a thèid a chur an gnìomh gu leòr gus casg a chur air HIV o bhith a’ sgaoileadh

• expressed with a chuireadh air. A range of purposes and examples related to the strand structure adopted in the Attainment Targets, sreath adhbharan agus eisimpleirean a bhuineas ris a’ chumadh iallach a chuireadh air na Cuimsean Coileanaidh

My adopted country, tìr mo dhìdein

adopter n (law) uchd-mhacair m, pl uchd-mhacairean

adoption n 1 (law) uchd-mhacachd f. Adoption Act, Achd na h-Uchd-mhacachd

2 gabhail m ri. This led to the adoption of foreign customs, dh’fhàg seo gun deach gabhail ri nòsan coigreachail

adoptive a uchd-mhacaichte

adorable a ion-adhraidh, adhradhail

(familiar) grinn, comp grinne. She is simply adorable, tha i dìreach grinn

adorably adv gu h-adhradhail

• gu grinn

adoration n adhradh m, gen adhraidh. Adoration of God, adhradh do Dhia

(familiar) His adoration for her, an gràdh, an trom-ghràdh, a tha aige dhi, an gaol a tha aige dhi

adore v tr (a) dèan adhradh, vn dèanamh adhraidh

(b) gràdhaich, vn gràdhachadh m, also trom-ghràdhaich, vn trom-ghràdhachadh m. He absolutely adores her, tha trom-ghràdh aige dhi anns gach dòigh, tha fìor ghaol aige dhi

I adore black puddings, is fìor thoigh leam maragan dubha. She adores going dancing, is fìor thoigh leatha a bhith a’ falbh a’ dannsa

adorer n neach-adhraidh m, pl luchd-adhraidh, also adhradair m, pl adhradairean

• neach-gaoil m, pl luchd-gaoil. Her adorers, an fheadhainn a tha an gaol rithe, an fheadhainn a tha an geall oirre

adorn v tr sgèimhich, vn sgèimheachadh

• sgeadaich, vn sgeadachadh m

Writer who adorns his age, sgrìobhaiche a chuireas sgèimh air a linn

adorned a sgèimhichte, sgeadaichte

adornment n 1 sgèimheachadh m, gen sgèimheachaidh, also sgeadachadh m, gen sgeadachaidh

2 loinn f, gen loinne

• maise f

adrenaline n aidreanalain m

Adrian pr n Aidrian m, gen Aidriain

Adriatic 1 a Aidriad

2 n (Muir m) Aidriad, gen (Mara f) Aidriad

adrift adv (nautical) (soitheach) a’ falbh leis an t-sruth, leis a’ ghaoith

To be adrift, a bhith air iomadan, air seacharan. You are all adrift, tha thu (buileach) air seacharan

To turn someone adrift, neach a thrèigsinn, an doras a thoirt do neach

To cut a boat adrift, bàta fhuasgladh, bàta thuanaigeadh, ceann sgaoilte a leigeil le bàta

To cut (oneself) adrift from someone, cùl a thoirt do neach

adroit a 1 làmhach, comp làmhaiche, also deas-làmhach, comp deas-làmhaiche. Adroit at the work, làmhach, deas-làmhach, air an obair

• cluiceanta. She was adroit with her stick, bha i cluiceanta leis a’ bhata

2 clis, comp clise. Adroit cavalry, marcshluagh clis

• cothromach, comp cothromaiche, also comasach, comp comasaiche. Adroit in business, cothromach ann an gnothachas

adroitly adv gu deas-làmhach, etc

adroitness n 1 deas-làmhachd f

2 cliseachd f

adsentential 1 a co-sheantansach

2 n co-sheantans m, pl co-sheantansan

adsorb v tr (physics) ad-sùigh, vn ad-sùghadh m

adularia n (mineralogy) adularia f

adulate v tr bi sodalach ri, also bi brosgalach ri

adulation n sodal m, gen sodail, also brosgal m, gen brosgail

adulator n sodalach m, gen & pl sodalaich, also brosgalair m, pl brosgalairean

adulatory a sodalach, comp sodalaiche, also brosgalach, comp brosgalaiche

adult (a) n inbheach m, gen & pl inbhich. In a group led by a known adult, ann am buidhinn fo iùil inbhich eòlaich. Talks and interviews given by classmates and visiting adults, òraidean is agallamhan o cho-aoisean no o inbhich a bhitheas a’ tadhal. Good examples of the writing of adults, deagh eisimpleirean de sgrìobhadh inbheach

(as modifier) o inbhich. Pupils begin to be much less dependent on adult help, bidh a’ chlann a’ tòiseachadh air a bhith cus nas lugha an urra ri cuideachadh o inbhich. Albeit with some adult assistance, ged as ann fhèin le cuideachadh o inbhich

(b) a inbheach. An adult view of matters, sealladh inbheach air cùisean

adulterate v tr truaill-mheasg, vn truaill-mheasgadh m

• truaill, vn truailleadh m

To adulterate milk, uisge, etc, a chur ann am bainne

adulteration n truaill-mheasgadh m, gen truaill-mheasgaidh

adulterer n adhaltraiche m, pl adhaltraichean

adulteress n ban-adhaltraiche f, pl ban-adhaltraichean

adulterous a adhaltranach, comp adhaltranaiche. An adulterous child, urra m adhaltranach, gen urra adhaltranaich, pl urrachan adhaltranach

adultery n adhaltranas m, gen adhaltranais. To commit adultery, adhaltranas a dhèanamh

adumbrate v tr 1 tarraing (suas), vn tarraing f

• comharraich, vn comharrachadh m. The scheme was adumbrated in this way, bha an sgeama air a chomharrachadh dhuinn san dòigh seo

2 thoir fann-choltas air, vn toirt fann-choltais air

• ro-shamhlaich, vn ro-shamhlachadh m. Noah is adumbrated to us in Prometheus, tha Nòah air a ro-shamhlachadh dhuinn ann am Prometheus

adumbration n 1 dreachd f, pl dreachdan. Adumbration of a scheme, dreachd sgeama

• comharra m, pl comharran

2 fann-choltas m, gen fann-choltais

samhladh m, samhla m, gen samhlaidh, pl samhlaidhean. An adumbration of our passage through life, samhla der slighe tron bheatha

ad valorem (Latin phrase) (commerce) Ad valorem duty, cìs a-rèir luach

advance1 n 1 (a) dol m air adhart

• gluasad m air adhart, gen gluasaid air adhart. To make an advance, gluasad air adhart a dhèanamh

• ceum m air thoiseach. To make an advance, ceum a ghabhail air thoiseach

(administration) Advance in seniority, àrdachadh m, gen àrdachaidh, a thaobh inbheachd

(military) Advance guard, tùs-gheàrd m

Advance party, buidheann-thoisich f, gen buidhne-toisich

(b) In advance (i) air thoiseach. To arrive in advance of the others, a ruighinn air thoiseach air càch, ro chàch

(ii) ro làimh. By discussing in advance the purpose of their listening, le bhith a’ beachdachadh ro làimh air an adhbhar a tha aca a bhith ag èisteachd

ron àm. To pay in advance, ìocadh ron àm. To book a seat in advance, suidheachan a chur sìos ron àm

Advance payment, ro-ìocadh m, gen ro-ìocaidh

• airgead m air eàrlas, gen airgid air eàrlas

(c) (mechanics) Advance of the ignition, luathachadh an adhnaidh

2 adhartas m, gen adhartas. Advances in knowledge, adhartas ann an eòlas, ann am fios

• fàs m, gen fàis

3 To make advances to someone, a dhol an cainnt neach

4 (commerce) (a) ro-ìocadh m, gen ro-ìocaidh. Advance on security, ro-ìocadh air bharantas

(b) (increase in price) daorachadh m, gen daorachaidh

• àrdachadh m, gen àrdachaidh

advance2 I v tr 1 (a) gluais air adhart, vn gluasad air adhart. He advanced a pawn, ghluais e pàn air adhart

(b) thoir air adhart, vn toirt air adhart, also thoir a-steach, vn toirt a-steach. They advanced the date, thug iad a-steach an deat

(mechanics) To advance the ignition, an t-adhnadh a luathachadh

(c) cuir air adhart, vn cur air adhart. To advance a cause, adhbhar a chur air adhart. If I may advance an opinion, ma dh’fhaodas mi mo bharail a chur an cèill

2 (a) thoir air adhart, vn toirt air adhart. Sympathetic assistance in advancing the pupil’s developing skills, taice cho-fhaireachail ann a bhith a’ toirt air adhart sgilean a’ phàiste mar a tha iad a’ fàs

(b) thoir àrdachadh (an inbheachd) do, vn toirt àrdachaidh do

3 meudaich, vn meudachadh m. To advance the value of something, luach rud a mheudachadh

• àrdaich, vn àrdachadh m. To advance the value of something, luach rud àrdachadh

4 (of money) thoir (airgead) air eàrlas, vn toirt (airgid) air eàrlas (to, do). They advanced me the money, thug iad dhomh an t-airgead air eàrlas

II advance v i 1 (of troops) rach air adhart, vn dol air adhart. They advanced as far as the town, chaidh iad air adhart cho fada ris a’ bhaile. He advanced on me (threateningly), rinn e (a-nuas) orm

2 (a) Advancing in age, a’ dol suas am bliadhnachan. Advancing in studies, a’ tighinn air adhart ann am foghlam. The work is advancing, tha an obair a’ tighinn air adhart

(of officers, etc) faigh àrdachadh (ann an inbheachd), gen faighinn àrdachaidh

3 àrdaich, vn àrdachadh m, also rach an àirde, vn dol an àirde. It’s value is advancing, tha an luach aige a’ dol an àirde

advanced a 1 (a) adhartach, comp, adhartaiche. Access to more advanced programmes of study should be available for pupils who are beyond Level E, tha còir cothrom a thoirt do chlann a tha seachad air Ìre E air prògraman obrach nas adhartaiche. The most advanced level of attainment, an ìre choileanaidh as adhartaiche. He holds very advanced ideas, tha e glè adhartach na bheachdan

Advanced studies, foghlam m adhartach, gen foghlaim adhartaich, also àrd-fhoghlam m, gen àrd-fhoghlaim

Advanced guard, geàrd-toisich m, gen geàrda-thoisich

Advanced in years, suas ann am bliadhnachan

(b) Advanced Latin, Laideann aig àrd-ìre. Advanced students, sgoilearan, oileanaich, (a tha am foghlam) aig àrd-ìre

2 The night is advanced, tha e fada den oidhche. The season is advanced, tha an ràith, an sèasan, fada air adhart, fada troimhe

3 Advanced cost, cosgais f àrdaichte

advancement n àrdachadh m, gen àrdachaidh. Advancement in rank, àrdachadh ann an inbhe

• leasachadh m, gen leasachaidh. An advancement in the situation, leasachadh air an t-suidheachadh

(law) ro-shocrachadh m, gen ro-shocrachaidh. An advancement made for the children, ro-shocrachadh a rinneadh don chloinn

advantage1 n 1 buannachd f, pl buannachdan. The advantage of the rigs was that they allowed areas of thin soil to be deepened, ’s e a’ bhuannachd a bha ann am feannagan gum faodadh an ùir ann an àiteachan far nach robh i ach tana a bhith air a dèanamh na bu doimhne. The advantages of bilingualism should have an important place in teaching and learning, bu chòir àite cudthromach a bhith aig na buannachdan a tha an cois dà-chànanais ann an teagasg ’s ann an ionnsachadh. I gained little advantage from it, ’s e beag bhuannachd a fhuair mi às

• tairbhe f. I gained little advantage from it, ’s e beag thairbhe a fhuair mi às. What advantage is it to you? dè an tairbhe a th’ agad às?

• leas m. He turned it to advantage, chuir e a chum a leas fhèin e. It is to your own advantage, ’s ann airson do leas fhèin a tha e

• sochair f. That is no advantage to me, cha sochair sam bith sin dhomhsa. The thing turned out to his advantage, chaidh an rud air sochair dha

• expressed with feumail a. To record pupils’ performances on tape, where possible, will be an advantage, far an gabh a dhèanamh, bidh e feumail obair na cloinne a chlàradh air teip

gain, get, the advantage of, over, (someone), faigh làmh an uachdar air (neach), vn faighinn làmh an uachdar air

have the advantage of, over, (someone), tha làmh an uachdar agad air (neach). So I had the advantage of him, a-rèiste bha làmh an uachdar agam air

• tha an cothrom agad air (neach). You have the advantage of him, tha an cothrom agad air

take (unfair) advantage of (someone), gabh brath air (neach), vn gabhail brath air. He took advantage of me, ghabh e brath orm

take advantage of (something), gabh cothrom air (rud), vn gabhail cothroim air. To take advantage of employment opportunities, gus cothrom a ghabhail air na cothroman cosnaidh. To take full advantage of gaelic dialects, a’ gabhail làn chothroim air dualchainntean na gàidhlig. The plants growing here are taking advantage of the soils enriched by previous settlers, tha na lusan a tha a’ fàs an seo a’ gabhail cothroim air ùir a chaidh a mhathachadh leis an luchd-tuineachaidh a bha ann roimhe

He has the advantage of youth, tha an òige aige

To the best advantage, cho math ’s a ghabhas

• san dòigh as fheàrr. He executed the deal to the best advantage, rinn e am bargan san dòigh as fheàrr a b’ urrainn dha, rinn e am bargan a b’ fheàrr a b’ urrainn dha dhèanamh

To show of something to (the best) advantage, an taobh as fheàrr de rud a shealltainn

You might with advantage apply to…, dh’fhaodadh gur fiach dhut iarrtas a chur gu…

(tennis) buannachd f

2 Mechanical advantage, buannachd f inneil

advantage2 v tr expressed with bi na bhuannachd do, bi buannachdail do. It advantaged him considerably, bha e na bhuannachd mhòr dha, bha e gu math buannachdail dha

• leasaich, vn leasachadh m. It advantaged the situation considerably, leasaich e an suidheachadh gu mòr

advantaged a leasaichte

expressed with bho shealladh cothroim. The school will review its options for these advantaged and disadvantaged pupils, bidh an sgoil a’ breithneachadh air a cuid roghainnean airson na cloinne seo, bho shealladh cothroim agus anacothroim

advantageous a buannachdail, comp buannachdaile (to, do)

• tairbheach, comp tairbhiche

advantageously adv gu buannachdail, etc

advection n tar-ghluasad m, gen tar-ghluasaid

advent n 1 (ecclesiastical) (a) an Aidbheint f, gen na h-Aidbheint. Advent Sunday, a’ chiad Dòmhnach den Aidbheint

Advent calendar, mìosachan m Aidbheint, gen & pl mìosachain Aidbheint

• mìosachan m Nollaig, gen & pl mìosachain Nollaig

(b) The Second Advent, Ath-theachd an t-Slànaigheir

2 teachd m. The advent of the Normans, teachd nan Normanach

Until the advent of the motor car, gus an tàinig an càr a-mach

adventitious a tuiteamach, comp tuiteamaiche

• teagmhaiseach, comp teagmhaisiche. Adventitious streaks on leaves, strìochan teagmhaiseach air duilleagan

• air thuaiream

adventure1 n 1 euchd m, pl euchdan. Life of adventure, beatha làn euchdan, saoghal euchdach

• driodfhortan m, gen & pl driodfhortain. He told us all his adventures, dh’innis e dhuinn a chuid dhriodfhortan, a chuid sgiorraidhean

• guais-bheart f, gen guais-bheairt, pl guais-bheartan. He was not afraid of adventure, cha robh eagal air ro ghuais-bheart

• tachartas m, gen tachartais, pl tachartasan. You had quite an adventure today, nach ann agad a bha an tachartas an diugh

He had a lot of adventures during the holidays, thachair mòran ris tro na làithean-saora

Adventure games, geamannan dùbhlain

2 (commerce) guais f, pl guaisean

adventure2 1 v tr cuir an cunnart, vn cur an cunnart. We had adventured our lives, bha sinn air ar beatha a chur an cunnart

• cuir an guais, vn cur an guais. To adventure money upon a project, airgead a chur ann an guais air pròiseact

• meantraig, vn meantradh m. We adventured our money, mheantraig sinn ar cuid airgid

2 v i & pr To adventure (oneself) upon an undertaking, a dhùraigeadh air gnothach, ionnsaigh a thoirt air gnothach

adventurer n neach-dùraigidh m, gen neach-dhùraigidh, pl luchd-dùraigidh. The Fife adventurers, an luchd-dùraigidh Fìobhach

adventurous a dàna

• deuchainneach, comp deuchainniche

adverb n co-ghnìomhair m, pl co-ghnìomhairean

adverbial a co-ghnìomhaireil. Adverbial phrase, abairt cho-ghnìomhaireil. Adverbial particle, mion-fhacal co-ghnìomhaireil

adverbially adv gu co-ghnìomhaireil

adversary n (a) nàmhaid m, gen nàmhad, pl nàimhdean

• eascaraid m, pl eascairdean

• cèile-còmhraig m, gen cèile-chòmhraig

• cuspairiche m, pl cuspairichean

(b) The adversary, an t-aibhistear m, gen an aibhisteir

adverse a 1 (a) expressed with an aghaidh (plus gen). We had adverse gales, fhuair sinn gèileachan nar n-aghaidh

Adverse wind, gaoth chinn

(b) nàimhdeil, comp nàimhdeile

(c) mì-fhàbharach, comp mì-fhàbharaiche. Adverse situation, suidheachadh mì-fhàbharach. In adverse conditions, ann an suidheachadh mì-fhàbharach

2 expressed with mu choinneimh (plus gen)

The adverse page, an taobh-duilleig ma choinneimh

adversely adv (a) To act adversely to someone, a dh’oibreachadh an aghaidh neach

(b) To influence someone adversely, buaidh mhì-fhàbharach (a bhith agad) air neach

adversity n cruaidh-chàs m, gen cruaidh-chàis, pl cruaidh-chàsan. He suffered many adversities, is iomadh cruaidh-chàs a dh’fhuiling e

• cruadal m, gen cruadail. The day of adversity, là a’ chruadail

• teinn f, gen teinne. In adversity, ann an teinn

advert v i thoir luaidh, vn toirt luaidh (to, air). In adverting to the subject, ann a bhith a’ toirt luaidh air a’ chuspair

• dèan iomradh, vn dèanamh iomraidh (to, air). I shall now advert to some other matters, a-nis nì mi iomradh air gnothaichean eile

advertise v tr & i (a) cuir sanas, vn cur sanais. To advertise a job, sanas a chur (a-mach) mu obair. The job was advertised in the newspapers, chaidh sanas mun obair a chur sna pàipearan-naidheachd, bha sanas mun obair sna pàipearan-naidheachd. She advertised for a cook, chuir i sanas (a-mach) airson ban-chòcaire

(b) sanasaich, vn sanasachadh m. They do not advertise their products in these magazines, chan eil iad a’ sanasachadh an cuid bathair sna h-irisean seo

• dèan sanasachd mu, vn dèanamh sanasachd mu. In spring they advertised their new range of shoes, as t-earrach rinn iad sanasachd mun sreath ùr de bhrògan. It pays to advertise, is math as fhiach sanasachd a dhèanamh

You needn’t advertise the fact, cha ruig thu leas an sgeul a chur an cluasan an t-saoghail

advertising n sanasachd f. Advertising medium, meadhan sanasachd. Advertising agency, buidheann shanasachd. Advertising manager, manaidsear sanasachd

advertisement n (a) sanas m, gen sanais, pl sanasan. They will have to place an advertisement for the post, feumaidh iad sanas a chur a-mach airson na dreuchd

job advertisement, sanas-obrach m, gen sanais-obrach, pl sanasan-obrach. Looking through the job advertisements, a’ coimhead tro na sanasan-obrach

(b) sanas-reice m, gen sanais-reice, pl sanasan-reice. It was full of drink advertisements, bha e làn shanasan airson deoch

advertiser n neach-sanasachd m, gen neach-shanasachd, pl luchd-sanasachd

• sanasaiche m, pl sanasaichean

advice n 1 comhairle f. The advice offered here, a’ chomhairle a thathar a’ tairgse an seo. Good advice, comhairle mhath. Bad advice, droch comhairle

At, on, someone’s advice, air comhairle neach. He didn’t do it on my advice, cha d’rinn e air mo chomhairle-s’ e

To take advice, comhairle a ghabhail. Won’t you take advice! nach gabh thu comhairle! I don’t think he takes his father’s advice too well, cha chreid mi gun gabh e comhairle athar ro mhath

To take medical advice, barail dotair fhaighinn

To give someone advice, comhairle a thoirt do neach, comhairle a thoirt air neach. To give advice, comhairle a thoirt seachad. The advice I’d give you is not to give the money to any of them yet, ’s e a’ chomhairle bheirinn dhut, gun an t-airgead a thoirt do neach sam bith aca fhathast. I will give you advice, bheir mi comhairle ort, bheir mi a chomhairle ort. He did not follow the advice he was given, cha do lean e a’ chomhairle a chaidh a thoirt dha. It is easier to give advice than to take it, is fhasa comhairle a thoirt seachad na gabhail

To ask (someone) for advice, comhairle iarraidh (air neach)

To act on someone’s advice, comhairle neach a dhèanamh

2 (commerce) Advice note, bileag fhiosa. Letter of advice, litir fhiosa

3 fiosrachadh m, gen fiosrachaidh

• brath m, gen bratha. We have advices from abroad, fhuair sinn brath o chèin

advice-boat n bàta-teachdaireachd m, gen bàta-theachdaireachd, pl bàtaichean-teachdaireachd

advisability n (a) freagarrachd f

• iomchaidheachd f

(b) gliocas m, gen gliocais. I doubt the advisability of it, tha eagal orm nach e an gliocas e

advisable a 1 glic, comp glice. That would be more advisable for them, ’s e sin a bu ghlice dhaibh

It would be advisable to lock the door, b’ e an gliocas an doras a ghlasadh

2 freagarrach, comp freagarraiche. A course not now advisable, dòigh nach eil a-nis freagarrach

• iomchaidh, comp iomchaidhe. An advisable way to proceed, dòigh iomchaidh air a dhol air adhart

It might be advisable to consult him, dh’fhaodadh gum bu chòir comhairle a chur ris

If you deem it advisable, ma shaoileas tu gu bheil e freagarrach, gu bheil e ceart. As shall be deemed advisable by us, a-rèir mar a chì sinn iomchaidh

advisableness n = advisability

advise I v tr 1 comhairlich, vn comhairleachadh m. Both documents advise…, tha gach pàipear dhiubh sin a’ comhairleachadh…. I’m advising you to do it, tha mi gad chomhairleachadh a dhèanamh

• comhairlich do, vn comhairleachadh do. Teachers are advised to make descriptive notes of the pupil’s strengths and development needs, thathar a’ comhairleachadh do thidsearan notaichean a dhèanamh le iomradh air na feartan agus air na feumalachdan fàis aig a’ phàiste

• thoir comhairle do, vn toirt comhairle do, also thoir a chomhairle air, vn toirt a chomhairle air. I would advise you to do that, bheirinn a’ chomhairle ort sin a dhèanamh. Surely your mother advises you to go to church, is cinnteach gum bi do mhàthair a’ toirt a chomhairle ort a dhol gu eaglais

• tairg comhairle do, vn tairgsinn comhairle do. To advise on a situation, comhairle a thairgsinn air suidheachadh

To advise someone against doing something, neach a chomhairleachadh gun rud a dhèanamh, a thoirt a chomhairle air neach gun rud a dhèanamh

I strongly advise you to go, ’s e mo chomhairle dhut a dhol ann

• mol do, vn moladh do. What do you advise me to do? dè a tha thu a’ moladh dhomh a dhèanamh?

• earalaich air, vn earalachadh m air. They advised him not to do it, dh’earalaich iad air gun a dhèanamh

2 To advise someone of something, fiosrachadh a thoirt do neach air rud. We have not been advised of the date yet, cha d’fhuair sinn fiosrachadh air a’ cheann-latha fhathast

II advise v i To advise with someone (i) comhairle iarraidh air neach

(ii) comhairle a chur ri neach

advised a expressed with a dh’aona ghnothaich. This was the advised course he took, seo an cùrsa a ghabh e a dh’aona ghnothaich

He’d be ill-advised to go, cha bu ghlic dha a dhol ann. You’d be well-advised to do it, bu ghlic dhut, bu chiallach dhut, a dhèanamh

advisedly adv 1 a dh’aona ghnothaich. It was no accident, but a thing that he had done advisedly, chan e tuiteamas a bha ann, ach rud a rinn e a dh’aona ghnothaich

2 an dèidh beachdachaidh. It was no whim, but a thing that he had done advisedly, chan e faoideag a bha ann, ach rud a rinn e an dèidh beachdachaidh

adviser, advisor n comhairleach m, gen & pl comhairlich. Gaelic advisor, comhairleach Gàidhlig. Legal adviser, comhairleach lagha. Spiritual adviser, neach-comhairle spioradail

advisory a comhairleachaidh. With the advisory and other professional services, ris na seirbheisean comhairleachaidh agus na seirbheisean proifeiseanta eile

advocacy n 1 dreuchd f neach-thagraidh

2 tagradh m, gen tagraidh

Advocacy of a cause, tagradh airson adhbhair ; taic do dh’adhbhar

advocate1 n 1 neach-tagraidh m, gen neach-thagraidh, pl luchd-tagraidh. He is an advocate in Edinburgh, tha e na neach-tagraidh an Dùn Èidinn. We have an advocate with the Father, tha fear-tagraidh againn maille ris an Athair (scripture)

• tagrair m, pl tagrairean, also tagradair m, pl tagradairean

2 He is an advocate of drug legalisation, tha e airson gum bi drogaichean air an dèanamh laghail. The advocates of free trade, luchd-molaidh na saor-mhalairt

advocate2 v tr tagair, vn tagradh m. He has advocated many causes, is iomadh adhbhar a thagair e

• bi airson. Surely he must advocate free speech, is cinnteach gur ann a tha e airson saorsa cainnte

• mol, vn moladh. That is the course I should advocate, siod an cùrsa a mholainn

advowson n còir f ainmeachaidh, gen còrach ainmeachaidh, pl còraichean ainmeachaidh (do bheathachadh eaglais). The traffic in advowsons has never been prevented, cha deach casg a chur riamh air a’ mhalairt a tha air na còraichean ainmeachaidh do bheathachadh eaglais

adze n tàl m, gen tàil, pl tàlan

Aedile n aidileach m, gen & pl aidilich

Aegean (a) a Aigianach

(b) n Aigian m, gen Aigiain. A holiday in the Aegean, saor-làithean san Aigian

aegirine n (mineralogy) aigirin f

aegis n (Greek myth) sgiath f dhìona, gen sgèithe dìona, also aigis f

Under the aegis of the State, fo chomhairc na Stàite. Under the aegis of various groups, fo sgiath caochladh bhuidhnean

Aeneas Pr n Ainèas m, gen Ainèais

Aeneid Pr n (An) Ainiad f, gen (Na h-) Ainiaid

Aeolian a Aiòlach. Aeolian harp, cruit Aiòlach. Aeolian mode, modh Aiòlach

aeon n aois f, gen aoise, pl aoisean (den domhan)

(familiar) During aeons upon aeons, feadh nam mìltean de mhìltean bhliadhnachan. I haven’t seen you for aeons, chan fhaca mi thu bho chionn fhad an t-saoghail

aerate v tr 1 (a) èadharaich, vn èadharachadh m

(b) (physiology) To aerate the blood, an fhuil ocsaideanachadh

2 To aerate water, uisge èadharachadh, gas a chur ann an uisge

aerated a èadharaichte. Aerated drinks, deochan èadharaichte

Aerated wine, fìon èadharaichte, fìon drithleannach

aeration n èadharachadh m, gen èadharachaidh

aerial 1 a adharail. Aerial railway, càball adharail

aerial photograph, dealbh-camara f adharail, pl dealbhan-camara adharail ; also adhar-dhealbh f, pl adhar-dhealbhan

2 n (wireless telegraphy) (receiving aerial) iadhaire m, pl iadhairean. Receiving aerial, iadhaire glacadaireachd

• aer-ghath m, gen aer-ghatha, pl aer-ghathan

transmitting aerial, crann-sgaoilidh m, gen & pl croinn-sgaoilidh. These new channels will be received through the presently existing transmitting aerials, gheibhear na sianalan ùra seo tro na croinn-sgaoilidh a tha againn an-dràsta

aerobatics n (aviation and familiar) cleas-itealaich f

aerobic a aireòbach. Aerobic exercise, eacarsaich aireòbach. Aerobic system, seòl, siostam, aireòbach

aerobics n aireòbaich m pl

aerodrome n adhar-dròm m, gen adhar-dròim, pl adhar-dròman

aerodynamic a adhar-dionàmaigeach. The aerodynamic shape of the car, an cruth adhar-dionàmaigeach, an cruth sruth-loidhneach, a tha air a’ chàr

aerodynamics n pl adhar-dionàmaigs f

aero-engine n adhar-einnsean m, gen adhar-einnsein, pl adhar-einnseanan

aerofoil n adhar-foidhl f. The aerofoil of the wing had been computer developed, bha adhar-foidhl na sgèithe air a deilbh le coimpiutar

aerogram, aerogramme n adharagram m, gen adharagraim, pl adharagraman

aerolite, aerolith n dreag-chloiche f, gen dreige-cloiche, pl dreagan-cloiche

• adhar-liot m, pl adhar-liotan

aeronaut n adhar-sheòladair m, pl adhar-sheòladairean

aeronautical a adhar-sheòladaireach

aeronautics n adhar-sheòladaireachd f

aeroplane n plèana f, pl plèanaichean

• itealan m, gen & pl itealain

aerosol n aireosol m, gen aireosoil, pl aireosolan

aerospace n adhar-fhànas m, gen adhar-fhànais. The aerospace industry, an gnìomhachas adhar-fhànais

aerostatics n adhar-stataigs f

Aeschylus pr n Aiscileas m, gen Aiscileis

Aesop pr n Aiseòp m, gen Aiseòip. Aesop’s fables, fionn-sgeòil Aiseòip

aesthete n aistèat m, gen aistèit, pl aistèatan

aesthetic a aistèataigeach, comp aistèataigiche. Aesthetic pleasure, toileachas aistèataigeach

To give satisfaction and aesthetic pleasure, gus riarachadh agus toileachas-inntinn a thoirt seachad

• expressed with ealdhain. Pupils are expected to appreciate the aesthetic effects used in a text, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ cur meas air na buaidhean ealdhain a thathar a’ cleachdadh ann an teacsa

• expressed with ann am mothachadh na bòidhchid. Including intellectual, emotional and aesthetic development, agus sin a gabhail a-staigh fàs ann an tuigse, ann am faireachadh agus ann am mothachadh na bòidhchid

aesthetically adv gu h-aistèataigeach

aesthetics n aistèataigs f

aestival a samhranda

Vernal, aestival and autumnal garlands, lus-chrùintean an earraich, an t-samhraidh is an fhoghair

aestivate v i caidil an samhradh, vn cadal an t-samhraidh

aestivation n cadal m an t-samhraidh, gen cadail an t-samhraidh

afar adv. I saw it from afar, chunnaic mi fada bhuam e. I saw you coming from afar, chunnaic mi a’ tighinn sibh is sibh fad air falbh

afar off, fad às, fad air falbh. When they were still afar off, nuair a bha iad fhathast fad air falbh

affability n suairceas m, gen suairceis. Such good humour and affability, a leithid a ghean is a shuairceas

• fosgarrachd f

affable a suairc, comp suairce. He’s an affable fellow, ’s e gille suairc a th’ ann

• fosgarra. Obliging and affable, èasgaidh fosgarra

affair n cùis f, gen cùise, pl cùisean. Affairs are not too bad just now, chan eil cùisean ro-dhona an-dràsta

• gnothach m, gen gnothaich, pl gnothaichean. A private affair, gnothach dìomhair. That is my affair, sin mo ghnothach-sa. The affairs of this world, gnothaichean an t-saoghail seo

• nì m, gen nithean. I admire your management of that affair, tha mi a’ moladh mar a làimhsich thu an nì sin

Affair of honour, còmhrag f dithis, gen còmhraig dithis

She was having an affair at the time, bha i a’ cumail ri neach eile aig an àm

The house is a poor affair, cha mhòr as fhiach, as fiù, an taigh

It is a sad state of affairs, ’s e gnothach truagh a th’ ann, is bochd an sgeul e

affect1 v tr 1 (a) cleachd, vn cleachdadh m. To affect new fashions, fasanan ùra a chleachdadh

(b) He affects to be an artist, tha e a’ cur an ìre gur e ealantair a tha ann. He affects the high-brow, bidh e a’ cur an cèill gur e duine inntleachdail a th’ ann. He affects big words, bidh e a’ cleachdadh fhaclan mòra

(c) gabh ort, vn gabhail ort, also leig ort, vn leigeil ort. He affects stupidity, gabhaidh e air gu bheil e claon, leigidh e air gu bheil e claon

2 (of animals) tathaich, vn tathaich f

affected1 a (a) (of person, manners) leòmach, comp leòmaiche

• sgòdach, comp sgòdaiche

(b) (feigned) brèige. She showed affected interest, nochd i ùidh bhrèige. He maintained an affected indifference, bha e a’ leigeil air gu robh e coma

affectedly adv gu leòmach, etc

affect2 v tr 1 tha buaidh agad air. How aspects of delivery can affect the success of talk, mar a dh’fhaodas buaidh a bhith aig lìobhraigeadh air mar a shoirbhicheas le labhairt. These rocks have been affected by volcanic activity, tha buaidh air a bhith aig gnìomhachd bholcànach air na creagan seo. The cost of printing affects it, tha buaidh aig cosgais a’ chlò-bhualaidh air. That affected the course of the war, bha buaidh aige siod air cùrsa a’ chogaidh

• thoir buaidh air, vn toirt buaidh air. That affected the whole affair, thug siod buaidh air a’ ghnothach air fad

• buail air, vn bualadh air. The more I think about it, the more it affects me, mar as motha tha mi smuaineachadh oirre, ’s ann as motha tha e a’ bualadh orm. It was after she got home that it affected her, ’s ann às dèidh dhi thighinn dhachaigh a bhuail e oirre. It affects me personally, tha e a’ bualadh ormsa gu sònraichte. That does not affect the matter, chan eil sin a’ bualadh air a’ ghnothach

• innis air, vn innse air. It’s afterwards that it will affect her, ’s ann às dèidh làimhe a dh’innseas e oirre. He was doing too much from the beginning and there was no way it wouldn’t affect him, bha esan a’ dèanamh cus bho thùs agus cha robh rian nach innseadh e air. It has affected me more than I could tell you, dh’innis e orm còrr na b’ urrainn dhomh innse dhut. The climate is affecting his health, tha an aimsir ag innse air a shlàinte. It affected his heart, dh’innis e air a’ chridhe aige

• beir air, vn beireachd air. The cold is affecting the sore part of my arm, tha am fuachd a’ beireachd air an àite a tha goirt nam ghàirdean

• ruig air, vn ruighinn air, also ruig, vn ruighinn. I think the new tax will actually affect Mr Macdonald, with all the houses he has, cha chreid mi nach ruig a’ chìs ùr air an Dòmhnallach fhèin, leis na tha aige a thaighean. The rain hasn’t affected the ground at all, cha d’ràinig an t-uisge an talamh idir

• expressed with freagair, vn freagairt f. I got a blow and it affected my ankle, fhuair mi buille agus bha i a’ freagairt anns an adhbrann. I had stabbing pains in my ear and they affected the side of my neck, bha saighdidhnean nam chluais agus bha iad a’ freagairt ann an taobh m’amhaich, bha saighdidhnean nam chluais agus bha taobh m’amhaich a’ freagairt. I stumbled and it affected my leg from the knee to the ankle, thug mi clìobadh is fhreagair mo chas bhon ghlùin chun an adhbrainn. Every joint that was in my body was affected, a h-uile h-alt a bha nam chorp, bha e a’ freagairt

affect badly, thoir droch bhuaidh air, vn toirt droch bhuaidh air. The matter affected him badly, thug an gnothach droch bhuaidh air

It wasn’t affecting him badly at all, cha robh e a’ sgath air idir

2 drùidh air, vn drùidheadh air. The play affected him greatly, dhrùidh an dealbh-chluich gu mòr air

• meath, vn meath m. She affected each heart, mheath i gach cridhe

I was affected by the sight of it, thàinig reachd orm nuair a chunnaic mi e

affected2 a (a) He is well, ill, affected towards me, tha bàidh, tnùth, aige dhomh

(b) He is affected with the disease, tha an galar air. His lungs are affected (by the disease), tha e anns na sgamhain aige

(c) I was very much affected by what she said, dhrùidh an rud a thubhairt i orm gu mòr

affecting a meathach, comp meathaiche. The children’s cartoon was most affecting, dhèanadh an dealbh-èibhinn a rinn a’ chlann do mheath gu mòr

affectation n 1 cur m an ìre, gen cuir an ìre, also cur m an cèill, gen cuir an cèill

He had such affectation, bha e cho mòr às fhèin

2 leòmachas m, gen leòmachais, also leòm f, gen leòime

affection n 1 mothachadh m, gen mothachaidh. Without affection, gun mhothachadh, gun chàil

To play on someone’s affections, brath a ghabhail air faireachdainnean neach

2 bàidh f, gen bàidhe. They don’t have the same affection for each other, chan eil an aon bhàidh aca ri chèile

• gràdh m, gen gràidh, also gaol m, gen gaoil. He gained her affections, bhuannaich e an gràdh aice. His affection for his children, an gaol a bha aige da chloinn

• spèis f, gen spèise. He didn’t show them much affection at all, cha do nochd e spèis mhòr sam bith dhaibh

He has an affection for her, he feels an affection to her, tha e an geall oirre

He has everyone’s affections, tha deagh rùn gach neach aige. Evil affection, droch rùn

I have no great affection for any of them, chan eil mòran agam mu dheidhinn duine aca

3 (medical) tinneas m, gen tinneis, pl tinneasan. It was an affection of the heart, ’s e tinneas cridhe a bha ann

4 (philosophy : metaphysics) aificsean m, gen aificsein, pl aificseanan

affectionate a bàidheil, comp bàidheile. People aren’t so affectionate towards each other as they used to be, chan eil daoine cho bàidheil ri chèile ’s a bha iad

• gràdhach, comp gràdhaiche, also gaolach, comp gaolaiche. He is a very affectionate little boy, ’s e balach beag glè ghràdhach a tha ann. An affectionate daughter, nighean ghràdhach

• spèiseil

affectionately adv gu bàidheil, etc

Yours affectionately, is mise le spèis

affiance v tr dèan ceangal-pòsaidh ri, vn dèanamh ceangail-phòsaidh ri

affianced a To be affianced to someone, a bhith fo cheangal-pòsaidh aig neach. Affianced couple, càraid a tha fo cheangal-pòsaidh aig a chèile

affidavit n mionn-sgrìobhainn f, pl mionn-sgrìobhainnean. Evidence taken on affidavit, fianais mionn-sgrìobhainn

They have a sworn affidavit (from a person), tha iad air fianais a ghabhail bho dhuine fo mhionnan

affiliate v tr 1 (of a society) To affiliate members, buill a cho-cheangal, buill a ghabhail a-steach (do chomann)

2 To affiliate someone to, with, a society, neach a cheangal ri comann, neach a ghabhail a-steach do chomann. He affiliated himself to the society, cho-cheangail e e fhèin ris a’ chomann, ghabh e mar bhall den chomann

These clubs are all affiliated, tha na clubaichean seo uile cleamhnaichte ri chèile

affiliation n 1 (a) co-cheangal m, gen co-cheangail

• cleamhnachadh m, gen cleamhnachaidh

(b) What are her political affiliations? dè a’ bhuidheann phoileataigeach ris a bheil e ga ceangal fhèin?

2 Affiliation order, òrdugh m athaireachd, gen òrduigh athaireachd, pl òrduighean athaireachd

affinity n (a) spèis f, gen spèise. They had a natural affinity for each other, ghabh iad spèis dha chèile gu nàdarrach. There was an affinity between them, bha spèis eatarra, bha spèis aca dha chèile

• dìlseachd f. The affinity they had for each other, an dìlseachd a bha aca dha chèile

Spiritual affinity, càirdeas spioradail

(b) coltas m, gen coltais, also co-choslas m, gen co-choslais. An affinity in their characteristics, coltas nam beusan

(c) (philology, natural history, chemistry) aifinideachd f

(d) cleamhnas m, gen cleamhnais. Related by affinity, rather than consanguinity, càirdeach a thaobh cleamhnais, agus chan ann a thaobh na fala

• dàimh f (phòsaidh), gen dàimhe

affirm v tr 1 dearbh, vn dearbhadh m. He would affirm that black was white, dhearbhadh e gur e an dubh an geal

• deimhinnich, vn deimhinneachadh m.

2 (law) (a) dearbhaich, vn dearbhachadh m. It is permitted to affirm instead of swearing, tha e ceadaichte dearbhachadh a dhèanamh an àite mionnachaidh

(b) daingnich, vn daingneachadh m

• deimhinnich, vn deimhinneachadh m. To affirm a judgement, breith a dhaingneachadh, breith a dheimhinneachadh

affirmation n 1 (a) deimhinneachadh m, gen deimhinneachaidh, pl deimhinneachaidhean

(b) (law) dearbhachadh m, gen dearbhachaidh. Affirmation instead of swearing, dearbhachadh an àite mionnachaidh

2 (law) deimhinneachadh m, gen deimhinneachaidh

• daingneachadh m, gen daingneachaidh. Affirmation of a judgement, deimhinneachadh air breith, daingneachadh air breith

affirmative 1 a dearbhach

• deimhinneach

(grammar) aontach. The affirmative form, an riochd aontach

He made an affirmative sign, rinn e comhar aontachaidh

2 n He answered in the affirmative, thug e freagairt dhearbhach. The answer is in the affirmative, ’s e freagairt dhearbhach a tha ann

One holds the affirmative, the other the negative, their an darna fear tha, is am fear eile chan eil

affirmatively adv gu dearbhach, etc

affirmatory a dearbhach

affix1 v tr ceangail, vn ceangal m (to, ri)

• tàth, vn tàthadh m (to, ri)

To affix a stamp to a letter, stampa a chur air litir. To affix a seal to a document, seula a chur air sgrìobhainn

To affix a signature to a document, ainm-sgrìobhte a chur ri sgrìobhainn

affix2 n (grammar) leasachan m, gen & pl leasachain

afflatus n spreigeadh m, gen spreigidh. Divine afflatus, spreigeadh diadhaidh

afflict v tr sàraich, vn sàrachadh m

• claoidh, vn claoidheadh m

• dèan leatrom air, vn dèanamh leatruim air

The afflicted, luchd a’ bhròin

affliction n 1 airc f, gen airce. Bread of affliction, aran na h-airce

2 àmhghar, àmhghair m, gen àmhghair, pl àmhgharan, àmhghairean. He looked on my affliction, dh’amhairc e air m’ àmhghar

• doilgheas m, gen doilgheis

• sàrachadh m, gen sàrachaidh. Affliction of spirit, sàrachadh spioraid

3 tubaist f, pl tubaistean

• calldachd f

The afflictions of old age, leatrom na h-aoise

afflictive a àmhgharach, comp àmhgharaiche

• leatromach, comp leatromaiche

affluence n 1 sluagh m mòr, gen sluaigh mhòir

2 pailteas m, gen pailteis. They lived in affluence, bha iad beò ann am pailteas

• saidhbhreas m, gen saidhbhreis

• toic f, gen toice

affluent1 a 1 pailt, comp pailte. Affluent fortune, am fortan pailt

2 saidhbhir, comp saidhbhire. They grew affluent, dh’fhàs iad saidhbhir

toiceach, comp toiciche

He is in affluent circumstances, tha beatha shaidhbhir aige

The affluent society, an comann-sòisealta soirbheasach

affluent2 n (geography) in-sruth m, gen in-srutha, pl in-sruthan

afflux n 1 sruthadh m, gen sruthaidh. An afflux of blood to the head, sruthadh de dh’fhuil chun a’ chinn

2 cruinneachadh m, gen cruinneachaidh

Afflux of strangers, brùthadh mòr shrainnsearan, dòmhlachd mhòr shrainnsearan

afford v tr 1 (a) ruig air, vn ruighinn air, ruigsinn air. Can you afford it? an ruig thu air? I couldn’t afford to buy a car, cha ruiginn air càr a cheannach. It wasn’t easy for me to afford them, cha robh e furasta dhomh ruighinn orra

• expressed with neg plus na phàigheas, na phàigheadh. He cannot afford it, chan eil aige na phàigheas e

I can’t afford it, cha ruig mi air, tha e ro dhaor dhomh

I cannot afford to be idle, cha leig an saoghal dhomh a bhith dìomhain

He can well afford to build a house, ’s ann dha as fhasa taigh a thogail

(b) expressed with is urrainn. We could afford to speak freely, b’ urrainn dhuinn bruidhinn gu fosgailte

I can afford to wait, cha mhisde mi fuireach

Can you afford the time? a bheil ùine gu leòr agad?

2 (give, provide) thoir do, vn toirt do. These trees afforded us but little shelter, is beag fasgadh a thug na craobhan seo dhuinn

afforest v tr coilltich, vn coillteachadh m. An attempt to afforest large areas, oidhirp air farsaingeachd mhòr a choillteachadh

• cuir chraobh, vn cur chraobh. That ground was afforested last year, chaidh craobhan a chur san talamh sin an uiridh

afforestation n coillteachadh m, gen coillteachaidh

affranchise v tr saor, vn saoradh m (o dhaorsa, o dhleastanas)

affranchisement n saoradh m, gen saoraidh

affray n caonnag f, gen caonnaig, pl caonnagan. Many affrays in the glen, iomadh caonnag sa ghleann

• tuasaid f, pl tuasaidean. In the affray, san tuasaid

affricate n (linguistics) aifricead m, gen aifriceid, pl aifriceadan

affront n tàmailt f. To put an affront on someone, neach a thàmailteachadh. To suffer an affront (at the hands of someone), tàmailt fhaighinn (o neach)

• masladh m, gen maslaidh. What an awful affront she suffered, dè am masladh a fhuair i

She took an affront (at it), ghabh i tàmailt (leis), ghabh i gu dona e, ghabh i san t-sròin e

affront v tr tàmailtich, vn tàmailteachadh m. I was affronted, bha mi air mo thàmailteachadh. We were all affronted by her, bha sinn uile air ar tàmailteachadh leatha

• maslaich, vn maslachadh m

affronting a tàmailteach, comp tàmailtiche. It’s most affronting, tha e glè thàmailteach. It was most affronting for her, bha e glè thàmailteach dhi

Afghan pr n 1 Afganach m, gen & pl Afganaich

2 (language = Pashto) Afganais f

Afghan a Afganach

Afghanistan pr n an Afganastain f, gen na h-Afganastain

afield adv (a) (literary) To be afield (of labourer) a bhith san achadh ; (of warrior) a bhith ann an cogadh, a bhith air an fhaiche

(b) on bhaile. They drive their cattle afield, tha iad a’ saodachadh an cuid chruidh on bhaile

Far afield, fad on bhaile, fad air falbh. Farther afield, nas fhaide air falbh, nas fhaide a-mach

afire adv & pred a na theine

To be afire with desire to…, a bhith a’ losgadh le miann gu.

aflame adv & pred a na lasair

To be aflame with colour, a bhith air lasadh le dathan. This rumour set the country aflame, chuir am fathann an dùthaich na theine

afloat adv & pred a 1 (a) air bhog, air snàmh, air uachdar. Is the dinghy afloat yet? a bheil a’ gheòla air bhog fhathast? What remained afloat, a mheud is a dh’fhuirich air snàmh, air uachdar

• air fleòdradh, air fleod. Is she still afloat? a bheil i fhathast air fleòdradh, air fleod?

To set a ship afloat, soitheach a chur air an uisge, soitheach a chur gu muir

Is she afloat or aground? a bheil i air snàmh no air grunnd? Is she afloat or ashore, a bheil i aig muir no air tràigh?

Ann’s house was afloat with the heavy rain that came the other night, bha an taigh aig Anna a’ seòladh leis an tuil a thàinig an oidhche roimhe

(familiar) (of solvency) If he can keep afloat, mas urrainn dha cumail os cionn nam fiach

(b) Service afloat, seirbheis air bòrd soithich. He served afloat, bha e na mharaiche

2 (of rumour) To be afloat, a bhith a’ falbh. This notion is afloat again, tha am beachd seo a’ togail (a chinn) a-rithist

afoot adv 1 To go, come, afoot, a dhol, a thighinn da chois. She came afoot, thàinig i da cois

2 She is early afoot, ’s ann tràth a tha i air a cois

3 What is afoot? dè tha air chois? There is something afoot, tha rudeigin air chois. A plan is afoot, tha plan air bhonn. Their is mischief afoot, tha an t-olc a’ togail

afore adv & prep 1 (nautical) Afore the mast, ron chrann

2 (archaic and dialect) = before

afore-cited, afore-named, afore-mentioned a ro-ainmichte, ro-luaidhte

aforesaid a ro-ainmichte

aforethought a With malice aforethought, le droch-rùn ro-thionnsgainneach

afraid a expressed with tha eagal m ort (or agad) (of, ro). I’m afraid, tha eagal orm. Don’t be afraid of him, na bitheadh eagal ort roimhe. I am afraid of you, tha eagal orm, agam, romhad. He is afraid of me, tha eagal air, aige, romham. She’s afraid of them, tha eagal oirre, aice, romhpa. Neil is afraid of Donald, tha eagal aig Niall ro Dhòmhnall. The dog is afraid of the bridge, tha eagal air a’ chù ron drochaid. Of whom should I be afraid? cò roimhe a bhitheadh eagal orm? I am afraid he will die, tha eagal orm gur e am bàs a bhitheas aige. I am afraid that he will not come, tha eagal orm nach tig e

Do you think he’ll come? — I’m afraid not, saoil an tig e? — tha eagal orm às

To make someone afraid, eagal a chur air duine

He is afraid to do it, cha leig an t-eagal leis a dhèanamh

I’m greatly afraid that the boys have got drunk, is mòr m’ eagal gun do ghabh na balaich daorach (song)

I am not at all afraid that that will happen, is beag m’ eagal gun tachair sin

• expressed with leis an eagal. I’m afraid, tha mi leis an eagal

• expressed with gabh eagal, vn gabhail eagail. Don’t be afraid, na gabh eagal

become afraid, gabh eagal, vn gabhail eagail. He became afraid, ghabh e eagal. They became afraid of him, ghabh iad eagal roimhe

• eagalach, comp eagalaiche. He is afraid, tha e eagalach

• expressed with cunnartach a. I’m afraid they’re not going to come after all, tha e cunnartach nach tig iad cheana. I’m afraid it’s a hard year that’s before us, tha e cunnartach gur e bliadhna chruaidh a tha romhainn. It’s actually going to rain I’m afraid, ’s e an t-uisge a tha e cunnartach a nì e

• expressed with duilich a. I’m afraid I can’t tell you that, tha mi duilich nach urrainn dhomh sin a ràdh riut. I’m afraid she’s out, tha mi duilich ach tha i a-muigh

afresh adv as ùr

• a-rithist

Africa pr n Afraga f

African 1 a Afraganach. African languages, cànain Afraganach

2 n Afraganach m, gen & pl Afraganaich

Afrikaans pr n (language) Afrikaans f

Afro-Asiatic a Afro-Àisianach. Afro-Asiatic languages, cànain Afro-Àisianach

aft adv (stationery) san deireadh

(motion towards) chun deiridh

Aft of the mast, air taobh deiridh a’ chroinn

after I adv 1 (place, order) To come after, a thighinn an dèidh sin. Jill came tumbling after, thàinig Sìleas car mu char na dhèidh. You speak first, I shall speak after, bruidhinn thusa an toiseach, bruidhinnidh mise às do dhèidh

2 (time) I never spoke to him after, cha do bhruidhinn mi riamh ris an dèidh sin. I heard of it after, ’s ann an dèidh sin, an dèidh làimhe, a chuala mi e. He was ill for years after, bha e a’ gearan airson bhliadhnachan an dèidh sin. Soon after, goirid an dèidh sin, an dèidh làimhe. Long after, fada an dèidh sin

The night after, an oidhche an dèidh sin, an oidhche na cheann

II after prep 1 (place) (a) an dèidh or às dèidh (plus gen), also an deaghaidh or às deaghaidh (plus gen)

(forms with personal pronouns) nam dhèidh(-sa), nad dhèidh(-sa), na dhèidh(-san), na dèidh(-se), nar dèidh(-ne), nur dèidh(-se), nan dèidh(-san) ; or às mo dhèidh(-sa), às do dhèidh(-sa), às a dhèidh(-san), às a dèidh(-se), às ar dèidh(-ne), às ur dèidh(-se), às an dèidh(-san)

To walk after someone, a choiseachd an dèidh neach. You might close the door after me, dh’fhaodadh tu an doras a dhùnadh às mo dhèidh. We went after him, chaidh sinn às a dhèidh. Where the strand ends after a few levels, far a bheil iall a’ crìochnachadh às dèidh beagan ìrean

(b) To run after someone, a ruith an dèidh neach. There were so many people after him, bha uibhir a dh’fheadhainn às a dhèidh

(familiar) To be after someone, something, a bhith an tòir air neach, air rud. The police are after you, tha am poileas gad lorg. He knew the police would be after him, bha fhios aige gum biodh na poileis an tòir air

I think they are after her croft, cha chreid mi nach eil an sùil anns an lot aice. The boys are after your apples, tha na balaich an tòir air do chuid ùbhlan

Everybody is after him for hay, tha a h-uile duine ag èigheachd ris airson feur. Weren’t they after him for everything? nach robh èigheamh aca air airson a h-uile dad? They’ll be after him for everything, as long as he’s near them, bidh èigheamh air airson a h-uile sìon, fhad ’s a bhios e nam bun-san

What is he after? (i) dè a tha na cheann? What is she after now? dè a tha i ag iarraidh a-nis?, dè a tha a dhìth oirre a-nis?

(ii) dè a tha e air a thòir?

2 (time) an dèidh or às dèidh (plus gen). To reign after someone, a rìoghachadh an dèidh neach. They arrived after us, ràinig iadsan às ar dèidh-ne. I don’t know where the sheep went after the dipping, chan eil fhios agam càite an deach na caoirich an dèidh an doibidh. Ideas can be shared if, after group discussion, pupils’ opinions are displayed for others to read, faodar iomlaid a dhèanamh air bun-bheachdan ma tha barailean na cloinne air an taisbeanadh, an dèidh beachdachadh orra ann am buidhnean, gus an leugh càch iad. It is after five, tha e an dèidh còig. Kenny is at home till after New Year, tha Ceinnidh aig an taigh gu an dèidh Bliadhn’ Ùr

The teacher can focus on texts before, during and after reading, faodaidh an tidsear a bhith a’ cuimseachadh air teacsaichean mus leughar, fhad ’s a thathar a’ leughadh agus às dèidh làimhe

• an ceann (plus gen). She came back after a week, thill i an ceann seachdaine

• expressed with neg plus gus. All such steps will be taken after consideration of pupil progress, cha dèanar dad de na dh’ainmicheadh an seo gus an tèid beachdachadh air adhartas na cloinne

After this date, on latha seo suas, on cheann-latha seo suas. On and after the first of the month, air a’ chiad latha den mhìos agus on sin suas

The day after the battle, an latha an dèidh a’ chatha. The day after tomorrow, an earair

They entered one after the other, chaidh iad a-steach neach is neach, neach às dèidh neach

He read page after page of it, leugh e duilleagan is duilleagan dheth

Time after time I said it to him, thuirt mi ris e a-rithist is a-rithist

after all, cheana. It was Donald that did it after all, ’s e Dòmhnall a rinn e cheana. I’m going with the post after all, tha mi a’ falbh còmhla ris a’ phost cheana

• aig deireadh gnothaich, mu dheireadh thall

• an dèidh a h-uile nì, an dèidh sin agus na dhèidh

named after, see sv name v tr

3 (order) (a) After you, sir, às ur dèidh-se, a mhaighstir

(b) I put Milton after Dante, is fheàrr leam Dante na Milton

4 (manner) After a pattern, a-rèir ball-sampaill

III after conj expressed with an dèidh do. After he left, I locked the door, an dèidh dha falbh, ghlais mi an doras, also air dha falbh, ghlais mi an doras. I come after he goes, thig mise an dèidh dhàsan falbh. After drafting, pupils can mark possible errors, an dèidh dha dreachdadh a dhèanamh faodaidh am pàiste comharraidhean a chur far am faodadh mearachdan a bhith

• expressed with an uair plus rel. Pupils will engage in a programme which will occur after skills in talking and listening are well established, bidh a’ chlann a’ dol an sàs ann am prògram a bhios aca an uair a tha sgilean labhairt agus èisteachd air an làn stèidheachadh

After close reading and discussion, an uair a tha leughadh mionaideach agus beachdachadh seachad

• expressed with aon uair ’s gu. After the pupils have had experience of variety, aon uair ’s gu bheil a’ chlann air fiosrachadh fhaotainn air caochladh sheòrsachan

afterbirth (of cow) n 1 glanadh m na bà, gen glanaidh na bà

2 salchar m na bà, gen salchair

cast afterbirth v phr expressed with glan, vn glanadh. She hasn’t cast the afterbirth at all, cha do ghlan i idir

afternoon n feasgar m, gen & pl feasgair. It’s going to do an afternoon of rain, tha e a’ dol a dhèanamh feasgar de dh’uisg. The whole afternoon, fad an fheasgair

during the afternoon adv phr am fheasgar. The wind will get strong during the afternoon, fàsaidh a’ ghaoth mòr am fheasgar

good afternoon n phr 1 (greeting) feasgar math

2 (farewell) feasgar math leat (or leibh)

in the afternoon adv phr 1 am fheasgar. I’ll be there in the afternoon, bidh mi an sin am fheasgar

2 feasgar. I’ll see you at four o’clock in the afternoon, chì mi aig ceithir uairean feasgar thu

tomorrow afternoon n phr, adv phr feasgar m a-màireach

yesterday afternoon n phr, adv phr feasgar m an dè

afterthought n ath-smuain f

afterwards adv 1 an dèidh làimhe, or às dèidh làimhe. It’s afterwards that you remember things, ’s ann às dèidh làimhe a chuimhnicheas neach air rud

2 an dèidh sin. I saw her shortly afterwards, chunnaic mi i goirid an dèidh sin

again adv 1 a-rithist, a-rìs. Say that again, can sin a-rithist. When will you come again? cuine thig thu a-rithist? What did you say again? dè thuirt thu a-rithist?

2 uair eile

3 tuilleadh. I don’t know if he will ever come again, chan eil fhios agam an tig e a-chaoidh tuilleadh. Maybe we’ll never meet again, dh’fhaodadh nach coinnich sinn gu bràth tuilleadh

again and again adv phr a-rithist is a-rithist. He said it again and again, thuirt e a-rithist is a-rithist e

as much again n phr 1 (a) uiread m eile, urad m eile. You can put in as much again, faodaidh tu urad eile a chur ann. Half as much again, a leth uiread eile

(b) uimhir f eile, uibhir f eile

2 a cheart uiread m eile

now and again adv phr an-dràsta ’s a-rithist

time and again adv phr uair is uair. I’ve told you time and again, tha mi air innse dhut uair is uair

against prep 1 às aghaidh (plus gen) or an aghaidh (plus gen)

(forms with personal pronouns) (a) (às aghaidh) : à m’aghaidh(-sa), à t’aghaidh(-sa), às aghaidh(-san), às a h-aghaidh(-se), às ar n-aghaidh(-ne), às ur n-aghaidh(-se), às an aghaidh(-san)

They are against that, tha iadsan às aghaidh sin. It’s against the law of the church, tha e às aghaidh lagh na h-eaglais. There was a time they’d have been against that, bha uair a bhiodh iad às aghaidh sin. They’re always against us, tha iad an còmhnaidh às ar n-aghaidh. The day went against us, chaidh an latha às ar n-aghaidh. Is she against your going to meet him? a bheil i às aghaidh thu a dhol na choinneimh? I’m not against them being there, chan eil mi às aghaidh iad a bhith ann

(forms with personal pronouns) (b) (an aghaidh) : nam aghaidh(-sa), nad aghaidh(-sa), na aghaidh(-san), na h-aghaidh(-se), nar n-aghaidh(-ne), nur n-aghaidh(-se), nan aghaidh(-san)

He was against me, bha e nam aghaidh. I think she went against her will, cha chreid mi nach deach i an aghaidh a toil

2 (a) ri (plus dat). Put it against the wall, cuir ris a bhalla e. Be careful it doesn’t push that thing against the wall, feuch mas puisig e an rud sin ris a’ bhalla. Pupils will be encouraged to set their understandings of texts against their own knowledge, misnichear a’ chlann gu bhith a’ co-chur an tuigse air na teacsaichean ris an eòlas aca fhèin

(b) expressed with coimeas ri v phr, vn coimeas ri. A careful audit of existing programmes against this framework, tomhas faiceallach air na prògraman a tha ann cheana, gan coimeas ris na tha sna cuimsean

3 ro (plus dat). Nothing will hold against the spate, cha chùm rud sam bith ron an tuil

4 air (plus dat). He shut the door against me, dhùin e an doras orm. Watching for any opportunity against him, a’ gabhail fàth air

5 ann an (plus dat). Against such a socio-economic background, ann an leithid sin de shuidheachadh sluagh-eacanomaigeach

against which prep phr expressed with gus. The purpose will suggest the criteria against which the content of the talking or writing might be assessed, gheibhte anns an adhbhar na comharraidhean gus measadh a dhèanamh air susbaint na labhairt no an sgrìobhaidh

strongly against prep phr fad an aghaidh (plus gen). They are strongly against that, tha iad fad an aghaidh sin

agaric n (gill fungus, fleshy fungus bearing gills) agairg f, pl agairgean

agaric, fly n (Amanita muscaria) agairg f chuileag, pl agairg chuileag

agate n (mineralogy) agait f

age n 1 aois f, gen aoise, pl aoisean. What age is he? dè an aois a tha e? He thinks age won’t catch up with him, tha e an dùil nach beir an aois air. They are not directly related to age, chan eil ceangal dìreach aca ri aois. He has reached an advanced age, tha e air aois mhòr a ruighinn. He lived to a good old age, fhuair e aois mhath mhòr. She is under the age of driving, tha i fo aois dhràibhidh

2 expressed with beatha f. From as early an age as possible, cho tràth ’s a ghabhas nam beatha

3 expressed with saoghal m, gen saoghail. He lived to a good old age, fhuair e saoghal fada

3 linn f, pl linntean. The Ice Age, Linn na h-Eighe. From age to age, o linn gu linn

come of age v phr 1 thig gu aois, vn tighinn gu aois. When you come of age, nuair a thig thu gu aois

2 thig gu inbhe, vn tighinn gu inbhe

coming of age n phr 1 tighinn m gu aois

2 tighinn m gu inbhe

for ages adv phr 1 (past) bho chionn fhada. I haven’t seen her for ages, chan fhaca mi bho chionn fhad i

2 (past) o chian nan cian

3 (future) gu cian nan cian. I don’t expect her for ages yet, chan eil dùil agam ri gu cian nan cian fhathast

of age adv phr expressed with aois f. Is he of age to drive yet? a bheil e aois dhràibhidh fhathast?

2 inbheach. Are all the children of age now? a bheil a’ chlann air fad inbheach a-nis?

not of age adv phr expressed with neg plus aois f

2 neo-inbheach. He is not of age, tha e neo-inbheach

old age n phr 1 expressed an aois f, gen na h-aoise. Old age doesn’t come alone, cha tig an aois leatha fhèin (proverb)

2 seann aois f, gen seann aoise

same age n phr 1 aon aois. Mary and I are the same age, tha mi fhìn is Màiri an aon aois

2 expressed with co-aoisean pl. Mary and I are the same age, tha mi fhìn is Màiri sna co-aoisean. Mary and I are exactly the same age, tha mi fhìn is Màiri sna ceart cho-aoisean. I think that she and Ann were the same age, cha chreid mi nach robh i fhèin is Anna sna co-aoisean

under-age a phr fo-aoise. Under-age children, clann fo-aoise

2 expressed with fo aois adv phr. Under-age drinkers, òigridh ag òl fo aoise

under age adv phr fo aois. Many of them were drinking under age, bha mòran dhiubh ag òl fo aois

age v i fàs aosta, vn fàs aosta

aged a 1 aosta

2 sean, comp sine

agency n 1 buidheann f, gen buidhne, pl buidhnean

2 cumhachd m and f, pl cumhachdan. From the earliest years the mass media, like other social agencies, exert an influence on pupils’ lives, o thùs an òige tha buaidh aig na mòr mheadhain, mar a tha aig cumhachdan sòisealta eile, air beatha chloinne

3 rud m, pl rudan. They should be examined in their own right as agencies which can have great influence on children’s lives, tha còir an sgrùdadh air an sgàth fhèin mar rud aig am bi buaidh mhòr air beatha chloinne

4 (commerce) cead m reice

5 (a) obair f, gen obrach

(b) obrachadh m, gen obrachaidh. Through the agency of water, tro obrachadh uisge

agenda n clàr-gnothaich m, gen & pl clàir-ghnothaich

agent n 1 tagraiche

2 neach-ionaid m, pl luchd-ionaid

3 obraiche m, pl obraichean. Agent of erosion, obraiche bleithe-talmhainn, or bleitheadair. Chemical agent, obraiche ceimigeach

4 (semantics) obraiche m, pl obraichean

agent mod obraiche

agent noun n phr (grammar) ainmear m obraiche, gen ainmeir obraiche, pl ainmearan obraiche

agglomerate n (geology) creag-ceirtlein f, gen creige-ceirtlein

agglutinate v i co-ghlaodh, vn co-ghlaodhadh m

agglutination n (grammar) co-ghlaodhadh m, gen co-ghlaodhaidh

agglutinative a co-ghlaodhach

aggravate v tr 1 an-tromaich, vn an-tromachadh m

2 meudaich, vn meudachadh m

aggregate n meall m, gen & pl mill

aggression n 1 ionnsaigh m & f

2 bagarrachd f

aggressive a 1 ionnsaigheach

2 bagrach, comp bagraiche

agile a 1 fiuchair. She’s agile, tha i fiuchair

2 sgiolcanta. That was very agile of you, bha sin glè sgiolcanta dhìot

3 subailte. Perhaps I’m not as agile as I used to be, dh’fhaodadh nach eil mi cho subailte ’s a bha mi

4 lùthmhor

agility n sgiolcantachd f. What a show of agility! abair sgiolcantachd!

agitate v tr 1 cuir troimhe chèile, vn cur troimhe chèile. She agitated them, chuir i troimhe-chèile iad

2 gluais, vn gluasad m

agitated a 1 troimhe-chèile. She’s quite agitated about it, tha i gu math troimhe-chèile ma dheidhinn. It’s a bad wind — the sea is agitated with it, ’s e droch ghaoth a th’ ann — tha am muir troimhe-chèile leatha

2 (of cattle) ri mear. When you see the cattle agitated, that’s a sign of bad weather, nuair a chì thu an crodh ri mear, sin agad soighn air an droch thìde

agitation n 1 troimhe-chèile f

2 gluasad m, gen gluasaid

3 luasgadh m, gen luasgaidh

ago adv 1 expressed with o chionn or bho chionn prep (plus gen). A week ago, o chionn seachdain. Seven weeks ago, bho chionn seachd seachdainean. He arrived an hour ago, ràinig e o chionn uair a thìde. She came a little while ago, thàinig i o chionn dreiseig

2 bhuaithe. It’s a little while ago, tha e dreiseag bhuaithe. It’s not so long ago, chan eil e cho fada bhuaithe. I’m sure it’s fifty years ago, tha mi cinnteach gu bheil leth-cheud bliadhna bhuaithe. It’s a long time ago that he first came the way, ’s fhada bhuaithe o thàinig e an rathad an toiseach

3 air ais. Eight years ago, ochd bliadhna air ais. It happened some weeks ago, thachair e beagan sheachdainean air ais

4 expressed with gus. He was there a week ago tonight, bha e ann a sheachdain gus a-nochd. A fortnight ago yesterday, ce-la-deug gus an-dè. A year ago next month, bliadhna gus an ath-mhìos

a long time ago adv phr o chionn fhada

long ago adv phr o chionn fhada

agog pred a 1 togarrach

2 air bhiod

all agog a phr air bhiod

agony n cràdh m, gen cràidh

in agony a phr expressed with a’ cràdhadh. Some are in agony with rheumatism, tha cuid a tha cràdhadh leis an t-sèataig

agrarian a 1 expressed with a thaobh fearainn

2 (a) expressed with a thaobh àiteachais

(b) àiteachais

agree v i & tr 1 aontaich, vn aontachadh m (with, ri). I am not sure that I can agree, chan eil mi cinnteach gur h-urrainn dhomh aontachadh. I don’t agree with you there, chan eil mi ag aontachadh riut an sin. Why did I agree to get involved in it? carson a dh’aontaich mi a dhol an sàs ann? But in the end he agreed, ach mu dheireadh dh’aontaich e. If he would agree to give it to us, nan aontaicheadh e le thoirt dhuinn. He said that it had been agreed to close it, thuirt e gun deach aontachadh le dhùnadh. Pupils and teacher can agree on a checklist or grid which will be used for noting and recording observations, faodaidh an tidsear agus a’ chlann aontachadh air liosta-dearbhaidh no air clèith a bhithear a’ cleachdadh gu bhith a’ gabhail cunntais air beachdan. I agree to make every effort to sell all the tickets supplied to me, tha mi ag aontachadh gun dèan mi mo dhìcheall gus na tiocaidean a bheirear dhomh a reic gu h-iomlan

2 thig gu aonta, vn tighinn gu aonta. We shall just have to agree not to talk about politics, feumaidh sinn dìreach a thighinn gu aonta nach bi sinn a’ bruidhinn air poileataics

3 deònaich, vn deònachadh m. The committee agreed that they would begin to give prizes, dheònaich a’ chomataidh gun tòisicheadh iad air duaisean a thoirt seachad

agree to v phr gabh ri, vn gabhail ri. I agree to that, tha mi a’ gabhail ris a sin

agree with v phr 1 aontaich ri, vn aontachadh ri

2 cuir t’aonta ri, vn cur t’aonta ri. I agree with that, tha mi a’ cur m’aonta ris a sin

expressed with rach le, vn dol le. I agree with you, tha mi a’ dol leat. I don’t agree with you on that point at all, chan eil mi a’ dol leat air a’ phuing sin idir

2 (eg of food) còrd, vn còrdadh m. They don’t agree with you, chan eil iad gad chòrdadh. I don’t know whether the bananas will agree with me, chan eil fhios agam an còrd iad mise, na bananathan

3 expressed with thig air, vn tighinn air. Wet weather does not agree with me, chan eil an tìde fhliuch a’ tighinn orm

agree with each other v phr 1 (a) thig air a chèile, vn tighinn air a chèile. They didn’t agree with each other at all, cha robh iad a’ tighinn air a chèile idir

(b) thig a-rèir a chèile, vn tighinn a-rèir a chèile. How can those two things agree with each other? ciamar as urrainn don dà rud sin a thighinn a-rèir a chèile?

2 (of facts, situation) freagair a chèile, vn freagairt a chèile. The two facts don’t agree with each other, chan eil an dà rud a’ freagairt a chèile

agreed a 1 (a) aontaichte. They should reflect an agreed school policy, tha còir gum biodh iad a’ dol a-rèir poileasaidh aontaichte na sgoile. Apply agreed procedures for protecting children to all staff, cleachd modhan aontaichte gus clann a dhìon airson luchd-obrach gu lèir

(b) air plus poss adj plus aontachadh. The teaching of spelling should be part of an agreed scheme, tha còir aig teagasg litreachaidh a bhith na phàirt de sgeama a tha air a h-aontachadh. Using objectives agreed between teachers and pupils, a’ cleachdadh amasan a tha air an aontachadh leis an tidsear agus a’ chloinn

2 suidhichte

agreeable a 1 aontach, comp aontaiche. They will have to be agreeable to it, feumaidh iad a bhith aontach ris

2 leigte. I think everyone is agreeable to it, cha chreid mi nach eil a h-uile duine leigte ris

3 (a) taitneach, comp taitniche. Agreeable words, briathran taitneach

(b) ciatach, comp ciataiche

4 còrdaidh. How agreeable they are, ’s iad a tha còrdaidh

agreement n 1 (a) aonta m ; aontachd f. They said they’d come to an agreement, bha iad ag ràdh gun tigeadh iad gu aonta. There should be agreement across the curriculum, tha còir aig aonta a bhith ann feadh a’ chlàir-theagaisg

(b) co-aontas m, gen co-aontais

2 còrdadh m, gen còrdaidh, pl còrdaidhean. They made an agreement between them, rinn iad còrdadh eatarra

3 cùmhnant m, gen cùmhnaint, pl cùmhnantan

be in agreement with v phr cuir t’aonta ri, vn cur t’aonta ri. I understand that the group operates a policy on equal opportunities which I am in agreement with, tha mi a’ tuigsinn gu bheil a’ bhuidheann a’ cur an gnìomh poileasaidh air co-ionannachd chothroman ris a bheil mi a’ cur m’aonta

come to an agreement v phr 1 thig gu aonta, vn tighinn gu aonta

2 còrd, vn còrdadh m. They’re not really coming to an agreement about the bridge yet, chan eil iad a’ fìor chòrdadh mun drochaid fhathast

agricultural a àiteachail

agriculture n 1 (a) àiteachas m, gen àiteachais

(b) àiteachd f

2 tuathanachas m, gen tuathanachais

agrimony n (Agrimonia eupatoria) (i) muir-dhroighinn m

(ii) mirean-nam-magh m, gen mirein-nam-magh

(iii) geur-bhileach m, gen geur-bhilich

agrimony, bastard n (Agrimonia agrimonioides) muir-dhroighinn m brèige, gen muir-dhroighinn bhrèige

agrimony, fragrant n (Agrimonia procera) muir-dhroighinn m cùbhraidh, gen muir-dhroighinn chùbhraidh

agrimony, hemp n (Eupatorium cannabinum) cainb-uisge f

agrion, banded n (Agrion splendens) agrion m bannach, gen agrion bhannaich

aground adv 1 air grunnd. The boat is aground, tha am bàta air grunnd

2 an sàs. She went aground on a rock, chaidh i an sàs air sgeir

3 not directly expressed. She went aground on a rock, chaidh i air sgeir

go aground v phr expressed with gabh, vn gabhail m. The boat was going aground on a rock, bha ma bàta a’ gabhail air sgeir

ah int 1 a

2 och

3 ò

aha int ahà

ahead adv 1 air thoiseach

2 air adhart

ahead of prep phr air thoiseach air (plus dat)

aid n 1 (a) cuideachadh m, gen cuideachaidh. We did it without your aid, rinn sinn e às aonais do chuideachaidh. The microcomputer can be a valuable aid, faodaidh am mion-choimpiutar a bhith na chuideachadh air leth

(b) expressed with uidheam m gus cuideachadh le. The skills necessary to enable them to use word processors and other aids to writing, na sgilean a dh’fheumas iad gus dealbh-sgrìobhadairean agus uidheam eile a chleachdadh gus cuideachadh le sgrìobhadh

2 cobhair f, gen cobhrach or coibhre

3 còmhnadh m, gen còmhnaidh

in aid of prep phr airson (plus gen). We were fund-raising in aid of the hall, bha sinn a’ togail airgid airson an talla

what … in aid of, expressed with carson. What was that in aid of? carson a rinn thu sin? I don’t know what it is all in aid of, chan eil fhios agam carson a tha siod uile ann

aid v tr 1 (a) (i) cuidich, vn cuideachadh m. Tape recording can help pupils hear how fluency aids the conveying of meaning, cuidichidh teiprecòrdadh a’ chlann gu bhith a’ cluinntinn mar tha fileantachd a’ cuideachadh ann a bhith a’ cur brìgh an cèill. Pupils’ writing of poetry will be aided by their reading aloud, bidh a’ chlann air an cuideachadh ann a bhith a’ sgrìobhadh bàrdachd le bhith a’ leughadh a-mach

(ii) cuidich le, vn cuideachadh le. This will be aided by discussion, cuidichidh beachdachadh le seo. This can be aided by the provision of printed words, faodar cuideachadh le seo le bhith a’ toirt dhaibh fhaclan ann an clò. To aid their responses, gus cuideachadh le an cuid fhreagairtean

(b) expressed with faigh cuideachadh, vn faighinn cuideachaidh. With the ability to recognise genre, readers and listeners are also aided in making predictions, le comas a bhith aca air mar aithnichear gnè, gheibh luchd-leughaidh agus luchd-èisteachd cuideachadh ann a bhith ri fàisneachd

(c) expressed with na chuideachadh. Word processing aids re-drafting, tha dealbh-sgrìobhadh na chuideachadh do dh’ath-dhreachdadh. They aid categorization of spoken texts, tha iad nan cuideachadh ann a bhith a’ seòrsadh theacsaichean labhairt

2 (a) dèan còmhnadh le, vn dèanamh còmhnaidh le. Aid us, dèan còmhnadh leinn

(b) dèan cobhair air, vn dèanamh cobhrach air. Aid us, dèan cobhair òirnn

ail v tr 1 cuir air, vn cur air. What ails her? dè tha a’ cur oirre?

2 expressed with thig ri, vn tighinn ri. What ails her? dè tha a’ tighinn rithe?

3 gearain, vn gearan. She has been ailing for some time, tha i air a bhith a’ gearan ùine

ailing a 1 tinn

2 euslainteach

aileron n ailearan m, gen & pl ailearain

ailment n 1 eucail f, gen eucalach, pl eucailean

2 galar m, gen galair, pl galaran

3 tinneas m, gen tinneis, pl tinneasan

aim n 1 amas m, gen amais, pl amasan. The main aim in learning Gaelic, am prìomh amas ann a bhith ag ionnsachadh na Gàidhlig. The aims of study, amasan oideachaidh. Aims of Gaelic learning and teaching, ionnsachadh agus teagasg na Gàidhlig : na h-amasan. There are four broad aims, tha ceithir amasan coitcheann ann. By comparing the original aims with what pupils actually attain in relation to the targets, le bhith a’ dèanamh coimeas eadar na h-amasan a bha ann an toiseach agus na bheil na sgoilearan a’ coileanadh ann an da-rìreabh fa chomhair nan cuimsean.

2 cuimse f, pl cuimsean. But rather clarifying the aims and objectives for the whole class, ach a’ soilleireachadh chuimsean agus amasan don chlas air fad

3 rùn m, gen rùin, pl rùintean

with the aim being, expressed with a’ cuimseachadh. The process of development will continue, with the aim being to help pupils build up an easy flow, leanaidh cothrom fàis air, a’ cuimseachadh air clann a chuideachadh gus dòigh shaor shiùbhlach a thogail

aim v i 1 (a) cuimsich, vn cuimseachadh m (at, air or ri). He was aiming at the target, bha e a’ cuimseachadh air an targaid. He was aiming a blow at him, bha e a’ cuimseachadh buille ris

(b) cuimsich air vn cuimseachadh air. Schools should aim to bring pupils to the stage of broadly equal competence, tha còir aig sgoiltean a bhith a’ cuimseachadh air a’ chlann a thoirt an ìre mhaith gu comas co-ionnan

2 (a) (i) amais, vn amas m, amaiseadh m (at, air). He was aiming at the target, bha e ag amaiseadh air an targaid

(ii) amais air, vn amas air. The response to discriminatory behaviour will aim to be sensitive to the feelings of the victim or victims, ann a bhith a’ dèiligeadh ri gnìomhan lethbhreitheach bithear ag amas air a bhith mothachail air faireachdainnean an neach no na feadhna a dh’fhuiling

(b) expressed with bi plus mar amas dhut. We aim to ensure that all who wish to work in our pre-school have an equal chance to do so, tha e mar amas dhuinn a dhèanamh cinnteach gu bheil aig na h-uile leis am miann a bhith ag obair nar ro-sgoil cothrom co-ionann sin a dhèanamh

3 cuir romhad. Schools will aim to enable all pupils, bidh na sgoilean a’ cur romhpa cothrom a thoirt don chloinn air fad

aimed at a phr 1 expressed with aig a bheil e mar amas. A number of local and national production programmes exist, aimed at producing teaching resources, tha grunnan ann de phrògraman deasachaidh ionadail agus nàiseanta, aig a bheil e mar amas goireasan-teagaisg a thoirt a-mach

2 expressed with a tha a’ cuimseachadh air. Ancillary material and facilities aimed at enhancement and enrichment of the core Gaelic course, stuthan faice agus sochairean faice a tha a’ cuimseachadh air leasachadh air a’ bhun-chùrsa Ghàidhlig agus air a bhith a’ cur ris

air n 1 àile m. The air is cold, tha an àile fuar. Fresh air, àile glan

2 (a) èadhar m & f, gen èadhair, pl èadharan. What cold air is coming in? dè an èadhar fhuar a tha a’ tighinn a-staigh? Air sacs, còsagan èadhair. The air pressure, brùthadh an èadhair, or brùthadh na h-èadhair

(b) àidhear m, gen àidheir

3 gaoth f, gen gaoithe. I’ll have to put air in the tyres, feumaidh mi gaoth a chur anns na taidhrichean

4 adhar m, gen adhair. The cars were flying up in the air with the bombing, bha na càraichean a’ leum an àird anns an adhar leis a’ bhomaigeadh

5 (appearance) aogas m, gen aogais, pl aogaisean

air charter firm n phr buidheann f fhastaidh itealan, gen buidhne fastaidh itealan, pl buidhnean fastaidh itealan

air photograph n phr, see aerial photograph n phr, sv aerial a

air resistance n phr bacadh-èadhair m, gen bacaidh-èadhair

breath of air n phr deò f

by air adv phr 1 air itealan. We travelled by air, shiubhail sinn air itealan

2 (mail) air a’ phost-adhair. She sent the letter by air, chuir i an litir air falbh air a’ phost-adhair

in mid air adv phr eadar speur is talamh

in open air adv phr fon adhar. It’s good to be out in the open air, tha e math a bhith a-muigh fon adhar

light air n phr 1 (Beaufort Scale, force 1) èadhar f aotrom, gen èadhair aotruim, pl èadharan aotrom

2 èadharag f, gen èadharaig, pl èadharagan

air n (music) fonn m, gen & pl fuinn

air n (appearance) 1 aogas m, gen aogais, pl aogaisean

2 coltas m, gen coltais. He has a prosperous air, tha coltas air gu bheilear a’ soirbheachadh leis

give yourself airs v phr bi mòr asad fhèin. She is really giving herself airs, nach i tha mòr aiste fhèin

air v tr 1 leig an t-àile gu, vn leigeil an àile gu. Have you aired the sheets? an do leig thu an t-àile chun nan siotachan?

2 (a) cuir an cèill, vn cur an cèill. She was airing her grievances, bha i a’ cur an cèill a cuid ghearanan

airborne a 1 air sgèith

2 air iteig

aircraft n 1 itealan m, gen & pl itealain

2 plèana f, pl plèanaichean

aircraft carrier n phr soitheach-giùlain m itealan, gen soithich-ghiùlain itealan, pl soithichean-giùlain itealan

airfield n raon-adhair m, gen raoin-adhair, pl raontan-adhair

airline n 1 buidheann-adhair f, gen buidhne-adhair, pl buidhnean-adhair. He is an airline pilot, tha e na phìleat do bhuidhinn-adhair

2 companaidh phlèanaichean m, pl companaidhean-phlèanaichean

airlock n stopadh-èadhair m, gen stopaidh-èadhair, pl stopaidhean-èadhair

airmail n post-adhair m, gen puist-adhair

airport n port-adhair m, gen & pl puirt-adhair

airstream n sruth-èadhair m, pl sruthan-èadhair

airstrip n raon-laighe m, gen raoin-laighe, pl raontan-laighe

airt n àird f, gen àirde, pl àirdean. What airt is the wind from? cò an àirde às a bheil a’ ghaoth?

airtight a èadhar-dhìonach

airwave n tonn-adhair, gen & pl tonnan-adhair

aisle n (ecclesiastical architecture) taobhroinn f, gen taobhroinne, pl taobhroinnean

2 (between seats) (a) pasaid f, pl pasaidean

(b) trannsa f, pl trannsaichean

ajar a 1 expressed with gròbadh m, gen gròbaidh. Leave the door a slightly ajar, fàg gròbadh beag aig an doras

2 sgeòideach. Don’t leave the door ajar like that, na fàg an doras sgeòideach mo siod

akin a 1 càirdeach

2 (a) coltach (to, ri)

(b) coltach ri chèile

alabaster n oillbhastair m

alacrity n 1 sùrd, gen sùird. She moved with alacrity, ghluais i le sùrd

2 sunnd m

alarm n 1 alàram, gen & pl alàraim

2 rabhadh m, gen rabhaidh, pl rabhaidhean. They raised the alarm immediately, thug iad rabhadh air ball

alarm v tr 1 thoir rabhadh do, vn toirt rabhaidh do

2 cuir eagal air, vn cur eagail air

alarmed a 1 eagalach

2 expressed with bi plus eagal ort. Don’t be alarmed, na bitheadh eagal ort. You don’t need to be alarmed about them in the least, cha ruig sibh a leas a bheag a dh’eagal a bhith oirbh air an son-san

alarming a eagalach

alarm-clock n 1 gleoc-alàraim m, pl gleocaichean-alàraim

2 gleoc-rabhaidh m, pl gleocaichean-rabhaidh

alas int 1 och

2 mo chreach

3 mo thruaighe

Albania pr n Albàinia f

Albanian pr n 1 Albàinianach m, gen & pl Albàinianaich

2 (language) Albàinianais f

Albanian a Albàinianach

albatross n (ornithology) (family Diomedeidae) albatras m, gen & pl albatrais

albatross, black-browed n (Diomedea melanophris) albatras m mala-duibhe, gen & pl albatrais mhala-duibhe

albeit conj ged as ann fhèin. They will show a readiness to talk, albeit with some adult assistance, nochdaidh iad gu bheil iad deònach a bhith a’ còmhradh, ged as ann fhèin le cuideachadh o inbhich

albinism n ailbineachd f

albino n ailbineach m, gen & pl ailbinich

albino a ailbineach

albite n (mineralogy) ailbit f

album n 1 albam m, gen & pl albaim

2 leabhar-chuimhneachan, gen leabhair-chuimhneachan, pl leabhraichean-chuimhneachan

alcohol n alcol m, gen alcoil, pl alcolan

alcoholic n alcolach m, gen & pl alcolaich

alcoholic a alcolach

alcoholism n alcolachd f

alder n (Alnus glutinosa) feàrna f. It’s alder right enough, ’s e feàrna a th’ ann ceart gu leòr

alder mod feàrna. Alder buckthorn, ramh-dhroigheann feàrna

alder, grey n (Alnus incana) feàrna f liath, gen feàrna lèithe

alder fly n (Sialis lutaria) cuileag f fheàrna, gen cuileig feàrna, pl cuileagan feàrna

alder-tree n (Alnus glutinosa) craobh-fheàrna f, gen craoibhe-feàrna, pl craobhan-feàrna

ale n leann m, gen leanna

alert a 1 mothachail, comp mothachaile. Pupils will be alert to the structures of words from specialist vocabularies, bidh a’ chlann mothachail air cumaidhean fhaclan à briathrachais speisealta

2 furachail, comp furachaile

3 beur, comp bèire ; or beurr, beurtha, comp beurra, beurtha

4 expressed with gabh ealla ri v, vn gabhail ealla ri. Teachers should be alert to the need to challenge some pupils, tha còir aig tidsearan a bhith a’ gabhail ealla ris gum feum cuid de chloinn an cur gu dùbhlan

on the alert adv phr furachail. They remained on the alert all night, dh’fhuirich iad furachail fad na h-oidhche

alert v tr 1 cuir am faireachadh, vn cur am faireachadh. The pupils should be alerted to these differences, bu chòir a’ chlann a chur nam faireachadh mu na h-eadar-dhealachaidhean a tha an-seo

2 cuir an sùilean, vn cur an sùilean. By alerting pupils to unfamiliar content, le bhith a’ cur an sùilean na cloinne susbaint air nach eil iad eòlach

alert-looking a (sharp-looking) beurr, also beurtha. The cat is very alert-looking, tha an cat glè bheurr

alertness n 1 expressed with beòthail a. Some may already possess good general alertness, faodaidh cuid a bhith gu math beòthail dhiubh fhèin

2 expressed with mothachail a. Pupils will develop a greater alertness to the changes in ideas, bidh a’ chlann a’ fàs nas mothachaile air na h-atharraichidhean ann am bun-smuaintean

Alexander pr n Alasdair m, gen Alasdair, pl Alasdairean

Alexanders n (Smyrnium olusatrum) 1 lus m Alasdair

2 lus-nan-gràn-dubh m

Alexanders, biennial n (Smyrnium perfoliatum) 1 lus m Alasdair dà-bhliadhnach, gen lus Alasdair dhà-bhliadhnaich

2 lus-nan-gràn-dubh m dà-bhliadhnach, gen lus-nan-gràn-dubh m dhà-bhliadhnaich

Alexander system n phr dòigh f MhicAlasdair

Alexandrite n (mineralogy) Alasdairit f

alfalfa n (Medicago lupulina) alfalfa m

alga n 1 alga f

2 (familiar) (a) lìonanach m, gen lìonanaich

(b) lìrean m, gen lìrein. When the river is low the stones are covered in alga, nuair a bhios an abhainn beag bidh na clachan làn lìrean. I cleaned the alga out of the well, ghlan mi an lìrean às an fhuaran. When the weather is too calm alga hangs in strands from the salmon nets, nuair a bhios an tìde ro fhèathach bidh an lìrean na shèapan a’ slaodadh ris na lìn aig an iasgach-gheal

brown algae n phr (Phaeophyceae) algae f pl dhonna

green algae n phr (Chlorophyceae) algae f pl uaine

red algae n phr (Rhodophyceae) algae f pl dhearga

alga, fresh-water n alga f fhìor-uisge, gen alga fìor-uisge

algal a algach

algebra n ailgeabra f, pl ailgeabraichean

algebraic a ailgeabrach

alias n ainm m brèige, gen ainme bhrèige, pl ainmean brèige

alias adv 1 (a) no air dòigh eile

(b) no air mhodh eile

2 no fo ainm eile

alien n 1 coigreach m, gen & pl coigrich

2 allmharach m, gen & pl allmharaich

3 àilianach, gen & pl àilianaich

alien a 1 coigreach

2 allmharach

3 àilianach

alienate v tr expressed with cuir an aghaidh, vn cur an aghaidh. His actions alienated people, chuir na rudan a rinn e daoine na aghaidh

alienated a expressed with cuir cùl ri (chèile). They became alienated, chuir iad cùl ri chèile

alight a 1 laiste

2 na theine

alight v i 1 teirinn, vn teàrnadh m

2 laigh, vn laighe m

alike pred a 1 coltach ri chèile. They were very much alike, bha iad fìor choltach ri chèile

2 co-ionann

alimony n airgead m sgaraidh, gen airgid sgaraidh

alison, hoary n (Berteroa incana) ailioson m liath, gen ailioson lèith

alison, small n (Alyssum alyssoides) ailioson m beag, gen ailioson bhig

alison, sweet n (Lobularia maritima) ailioson m milis, gen ailioson mhilis

alive a 1 beò, comp beòtha. I’m still alive, tha mi beò fhathast. There’s no-one alive would do that, chan eil duine beò a dhèanadh sin. He isn’t alive today, chan eil e beò an diugh. They won’t take him alive, cha ghlac iad beò e

2 beothail

alive and well a phr beò slàn. He got home alive and well, fhuair e dhachaidh beò slàn

barely alive a phr 1, He is barely alive, chan eil an còrr ann ach gu bheil e beò

2 expressed with beò air èiginn. We’re just barely alive here, tha sinn dìreach beò air èiginn an seo

3 (of animals only) expressed with neg plus an ràmhadh m. She’s barely alive, chan eil innte ach an ràmhadh

dead or alive a phr beò no marbh

alkali n alcalaidh m, pl alcalaidhean

alkaline a alcalaidheach

alkalinity n alcalaidheachd f

alkanet n 1 (dye) alcanat m, gen alcanait

2 (botany) (Anchusa officianalis) alcanat m, gen alcanait

alkanet, green n (Pentaglottis sempervirens) 1 bog-lus m

2 alcanat m uaine, gen alcanait uaine

alkanet, large blue n (Anchusa azurea) alcanat m mòr gorm, gen alcanait mhòir ghuirm

alkanet, yellow n (Anchusa ochroleuca) alcanat m buidhe, gen alcanait bhuidhe

all n 1 (a) gach neach m. The teacher must create a climate in which all feel confident, feumaidh an tidsear suidheachadh a chruthachadh anns am bi gach neach a’ faireachdainn misneachail

(b) gach aon m. All of these may stimulate thinking, faodaidh gach aon dhiubh sin brosnachadh a thoirt do smaoineachadh

2 (a) expressed with uile a following n. Reference to all of the strands is not necessarily required, cha leigear a leas iomradh a dhèanamh air na h-iallan uile

(b) expressed with uile a preceding n, leniting. It is not possible or desirable to assess all of a class’s activities in language all of the time, chan eil rian air, ’s cha mhotha tha iarraidh air, gum biodhte a’ measadh uile ghnìomhan clas ann an cànain fad na h-ùine

(c) expressed with a h-uile gin. It is likely that such pupils will demonstrate some or all of the following characteristics, bidh dùil gun nochd a leithid seo de chloinn cuid de na comasan a leanas, no a h-uile gin diubh

(d) na h-uile. And then all went out to the garden, agus an uair sin chaidh na h-uile a-mach don leas. We aim to ensure that all who wish to work in our pre-school have an equal chance to do so, tha e mar amas dhuinn a dhèanamh cinnteach gu bheil aig na h-uile leis am miann a bhith ag obair nar ro-sgoil cothrom co-ionann sin a dhèanamh

3 expressed with na rel pron. I’ll do all I can, nì mi nas urrainn dhomh. Oh dear! all she had to say, o shìorraidh! na chuir i às a corp

4 uilidh. I saw one trout, that’s all, chunna mi aon bhreac, sin uilidh

5 expressed with fad plus gen. It is not possible or desirable to assess all of a class’s activities in language all of the time, chan eil rian air, ’s cha mhotha tha iarraidh air, gum biodhte a’ measadh uile ghnìomhan clas ann an cànain fad na h-ùine

6 expressed with air fad. Note that not all of the procedures need be used, thoir an aire nach fheumar na h-iomairtean air fad a chleachdadh

7 expressed with neg plus ach conj. All he had in the van was silly stuff for children, cha robh aige anns a’ bhan ach gabhdradh do chloinn

all and sundry n phr a h-uile neach fon ghrèin

all but n phr uile … ach. All but two had been eaten, bha iad uile air an ithe ach a dhà

All Fools’ Day pr n Là m na Gocaireachd

all of you n phr expressed with uile. Come in all of you, thigibh a-steach uile

all he can do, expressed with tha e gu leòr dha. It was all he could do to walk over to him, bha e gu leòr dha choiseachd a-nall thuige

all that n phr expressed with na rel pron. I’ll do all that I can, nì mi nas urrainn dhomh. Oh dear! all that she had to say, o shìorraidh! na chuir i às a corp. We made tea for all that came, rinn sinn teatha do na thàinig

all the best n phr (eg in letter) gach deagh dhùrachd f

all those people n phr na plus tha etc plus a sin (or a siod) a shluagh. Then tea would be made for all those people, rachadh a-rèiste teatha dhèanamh do na bhiodh a sin a shluagh. He gave me a big kiss in front of all those people, thug thu an tè mhòr ud dhomhsa air beulaibh na bha siod a shluagh

all those things n phr 1 na rudan sin uile. All those things are important, tha na rudan sin uile cudthromach

2 a h-uile dad den sin. When all those things were finished didn’t we used to start shearing, nuair a bha h-uile dad den sin deis nach robh sinn a’ sìneadh air rùsgadh

3 expressed with repetition of n. She’s sorry because she hears all those things, tha i duilich on tha i a’ cluinntinn rud is rud is rud

my all n phr mo chuid den t-saoghal (air fad)

when all is said an done, 1 (a) aig deireadh gnothaich

(b) aig deireadh an latha

2 aig ceann na cùise

all a 1 (a) uile. Are they all there? a bheil iad uile ann? Why didn’t you all come? carson nach tàinig sibh uile? The herring were so good, they were all fat, bha an sgadan cho math, bha iad nam blonaig uile. As will all cross-curricular concerns, agus tha seo fìor a thaobh nan nithean uile a tha a’ gluasad feadh a’ chlàir-theagaisg. Thus are all women, mar seo na mnathan uile

(b) a h-uile. People are all so critical, tha a h-uile feadhainn cho biorach. They stole all my hens, ghoid iad a h-uile cearc a bh’ agam

(c) a h-uile nì. It is all changed, tha a h-uile nì air atharrachadh

(d) expressed with a h-uile … a tha ann. At all stages, aig a h-uile ìre a tha ann. To explore the underlying reasons for all viewpoints, rannsachadh a dhèanamh air na tha a’ gluasad a h-uile beachd a tha ann

2 (a) gach. By all those involved in the teaching of Gaelic, leis gach neach a tha an sàs ann an teagasg na Gàidhlig. Visual material of all kinds, stuth faicsinneach de gach seòrsa. Teachers should help all pupils to participate, is còir do thidsearan a bhith a’ cuideachadh gach pàiste gus pàirt a ghabhail. In Gaelic and all other languages, anns a’ Ghàidhlig agus anns gach cànain eile. We shall take all reasonable measures to ensure the safety and well-being of all members and leaders of the group, gabhaidh sinn gach ceum reusanta gus dèanamh cinnteach à sàbhailteachd is deagh chor buill is ceannardan na buidhne gu lèir

(b) gach aon, gach aona. All attempts at using Gaelic in the initial stages are praiseworthy, tha gach aon oidhirp a nithear air a bhith a’ cleachdadh na Gàidhlig aig toiseach cùise ri a moladh. Detailed assessment criteria for all the specific language tasks that pupils are likely to undertake, comharraidhean-measaidh mionaideach air gach aona ghnìomh cànain a bhitheas dùil againn a ghabhas a’ chlann os làimh. Traces of all three types of walling survive in this area, gheibhear lorg fhathast air gach aon de na trì seòrsaichean gàrraidh san àite seo

(c) gach seòrsa. All transport used should have forward-facing seats with seat-belts fitted, a thaobh gach seòrsa còmhdhalach a thèid a chur am feum, is còir gum bitheadh suidheachain a tha a’ coimhead chun an toisich air fad aca le criosan-sàbhalaidh air an cur a-steach

3 expressed with air fad adv phr. To develop in all pupils a range of positive attitudes, caochladh bheachdan fallain àrach anns a’ chloinn air fad. This should allow for the development of all the language skills, tha còir aige seo àite thoirt do leasachadh nan sgilean cànain air fad. All food must be hygienically prepared and stored, feumaidh am biadh air fad a bhith air ullachadh agus air a stòradh gu slàinteachail

4 expressed with gu h-iomlan adv. I agree to make every effort to sell all the tickets supplied to me, tha mi ag aontachadh gun dèan mi mo dhìcheall gus na tiocaidean a gheibh mi a reic gu h-iomlan

5 expressed with gu lèir adv. Good evening to you all, feasgar math dhuibh gu lèir. We shall take all reasonable measures to ensure the safety and well-being of all members and leaders of the group, gabhaidh sinn gach ceum reusanta gus dèanamh cinnteach à sàbhailteachd is deagh chor buill is ceannardan na buidhne gu lèir

6 expressed with na plus a prep, leniting. I think it will actually affect Mr Brown, with all the houses he has, cha chreid mi nach ruig e air Brown fhèin, le na tha aige a thaighean. He gave me a big kiss in front of all those people, thug thu an tè mhòr ud dhomhsa air beulaibh na bha siod a shluagh

7 expressed with def art. All four will interact, bidh na ceithir a’ dol an lùib a chèile. An important concept across all four outcomes of language, bun-bheachd cudthromach feadh nan ceithir builean cànain

8 expressed with sam bith. Phone this number for all customer enquiries, fòn an àireamh seo mar chustamair le ceist sam bith

9 expressed with a-mhàin. And that’s not all : he also broke the window, agus chan e sin a’ mhàin : bhris e an uinneag cuideachd

all in a phr (exhausted) anns an toirt thairis. I’m all in, tha mi anns an toirt thairis

all over a phr crìochnaichte. It’s all over now, tha an gnothach crìochnaichte a-nis

all set a phr 1 làn dheiseil

2 deiseil. Are you all set then? a bheil thu deiseil a-rèiste?

all the same a phr 1 uile (…) an aon rud. Are they all the same? a bheil iad uile an aon rud. They look all the same to me, tha iad uile a’ coimhead an aon rud dhomhsa

2 den aon ghnè

all there a phr, She is all there, cha b’ ann an dè a rugadh i

not all there a phr expressed with neg plus ann gu lèir. She is not all there I’m afraid, tha eagal orm nach eil i ann gu lèir

all adv uile gu lèir. There used to be all thatched houses, ’s e taighean-tughaidh a bha ann uile gu lèir

all the time adv phr 1 fad na tìde

2 fad na h-ùine

3 fad an t-siubhail

all along adv phr 1 fad na tìde

2 fad na h-ùine

3 fad an t-siubhail

all about, all around adv phr ceithir thimcheall. He looked all around, choimhead e ceithir thimcheall

all about, all around prep phr 1 ceithir thimcheall (plus gen)

2 ceithir thimcheall air (plus dat). They were playing all around me, bha iad a’ cluich ceithir thimcheall orm

all at once adv phr 1 còmhla. Everything was happening all at once, bha a h-uile nì a’ tachairt còmhla

2 gu h-aithghearr. All at once I realised what was wrong, gu h-aithghearr thuig mi dè a bha ceàrr

all but adv phr an coinneimh. I’m all but finished, tha mi an coinneimh a bhith deis. They were all but perished with the cold, bha iad an coinneimh a bhith air meileachadh leis an fhuachd

all day, all day long adv phr fad an latha. Have you been sitting there all day? a bheil thu air a bhith nad shuidhe a sin fad an latha?

all in adv phr (everything included) le gach nì gabhte a-steach. It cost £100 all in, chosg e ceud not le gach nì gabhte a-steach

all in all adv phr uile gu lèir. All in all, it wasn’t a bad day, uile gu lèir, chan e droch latha a bh’ ann

all out adv phr le làn neart. We were going all out to win the prize, bha sinn a’ feuchainn ris an duais a bhuannachd ler làn neart

all over (the place) adv phr 1 anns a h-uile àite. It the same weather all over just now, tha an aon tìde anns a h-uile àite an-dràsta

2 feadh an t-saoghail. You get them all over now, gheibh thu feadh an t-saoghail a-nis iad

all the same adv phr ge-tà. He shouldn’t have done it all the same, cha robh còir aige bhith air a dhèanamh ge-tà

at all adv phr 1 idir. He didn’t go there at all, cha deach e idir ann. That is not it at all, chan e sin idir e

2 sam bith. I didn’t go out much at all, cha deach mi mòran sam bith a-mach. She wasn’t at all to blame for the way the girl was, cha robh coire sam bith aicese ris mar a bha a’ chaileag

3 ann. We don’t play cards at all, chan eil sinn a’ cluich cairtean ann

not at all adv phr (eg on receiving thanks) expressed with na luaidhibh air

for all that conj phr 1 air a shon sin

2 an dèidh sin is na dhèidh. For all that, it turned out well in the end, an dèidh sin is na dhèidh thionndaidh e a-mach gu math aig deireadh gnothaich

allanite n (mineralogy) allainit f

allay v tr 1 ciùinich, vn ciùineachadh m

2 caisg, vn casgadh m

3 lùghdaich, vn lùghdachadh m

allegation n expressed with rud m, pl rudan, plus cuir às leth, vn cur as leth. A number of allegations were made against him, chaidh grunn de rudan a chur às a leth

allege v tr expressed with cuir às leth, vn cur as leth. He was alleged to have stolen the car, Chuireadh às a leth gun do ghoid e an càr

2 expressed with fàg air, vn fàgail air. It was alleged that he had been there, chaidh fhàgail air gu robh e an làthair

3 expressed with mas fhìor or ma b’ fhìor

alleged a 1 expressed with cuir às leth, vn cur às leth

2 expressed with thoir, vn toirt f. The alleged reason for it, an t-adhbhar a thugadh air a shon

allegiance n 1 ùmhlachd f

2 dìlseachd f, pl dìlseachdan

allegorical a 1 samhlaithriseach

2 samhlachail

allegory n samhlaithris f, pl samhlaithrisean

allele n aileal m, gen & pl aileil

allelomorph n ailealomorf m, pl ailealomorfan

allergy n aileirgidh m, pl aileirgidhean. Each child’s record sheet must contain information on any medical condition or allergies that the child suffers from, feumaidh fios a bhith air bileig-chlàraidh gach neach-chloinne a thaobh gnothaich mheidigich sam bith no aileirgidhean a bhitheas a’ cur air an neach-chloinne

alleviate v tr 1 lùghdaich, vn lùghdachadh m. As a way of alleviating any difficulties experienced as a consequence of a later start in Gaelic, mar dhòigh air na duilgheadasan a lughdachadh a bhitheas acasan a bha na b’fhaide gun tòiseachadh anns a’ Ghàidhlig

2 aotromaich, vn aotromachadh m

alleviation n 1 lùghdachadh m, gen lùghdachaidh

2 aotromachadh m, gen aotromachaidh

All fools Day n, see April Fools day n

all-good n (Chenopodium bonus-henricus), see Good King Henry n

all-heal, clown’s n, see woundwort, marsh n

alliance n 1 (a) caidreabhas m, gen & pl caidreabhais

(b) caidreachas m, gen & pl caidreachais

2 co-chòrdadh m, gen co-chòrdaidh, pl co-chòrdaidhean

3 càirdeas m, gen càirdeis

alligator n ailigeutair m, pl ailigeutairean

alligator, Mississippi n (Alligator mississippiensis) ailigeutair m Misisipeach, gen ailigeutair Mhisisipich, pl ailigeutairean Misisipeach

all-inclusive a expressed with còmhdaich na cùisean uile. These statements are intended to be neither all-inclusive nor conclusive, chan eilear a’ meas gum bi seo a’ còmhdach nan cùisean uile no a’ tighinn gu co-dhùnadh daingeann mun timcheall

alliteration n uaim f, gen uaime

alliterative a uaimeach

allocate v tr 1 cuir mu choinneamh, vn cur mu choinneamh. The relative proportion of time allocated to Gaelic and English language will vary in accordance with the needs of the child, bidh a’ chuibhreann ùine a thathar a’ cur mu choinneamh na Gàidhlig agus na Beurla ag atharrachadh a-rèir feuman a’ phàiste

2 thoir do, vn toirt do. Most of the time allocated to Gaelic, a’ mhòrchuid den ùine a thathar a’ toirt don Ghàidhlig

3 sònraich, vn sònrachadh m

allocation n 1 (a) cuibhreann. Time allocation, cuibhreann ùine. The Education Department suggested a minimum time allocation in the primary school of 15% for language, thog Roinn an Fhoghlaim gum biodh 15% na chuibhrinn iomchaidh do chànain anns a’ bhunsgoil

(b) expressed with cuibhreann a dh’fheumar a thoirt. Guidance concerning the minimum time allocation for Language, an stiùireadh a tha ann cheana mun chuibhrinn ùine a dh’fheumar a thoirt do chànain air a’ char as lugha

2 sònrachadh m, gen sònrachaidh

3 expressed with cuir mu choinneamh, vn cur mu choinneamh. The Council proposed a minimum time allocation of 20% for language and communication, thug a’ Chomhairle mun aire gum bu chòir 20% den ùine air a’ char bu lugha a chur mu choinneamh cànain is conaltraidh

allomorph n almorf m, pl almorfan

allophone n alfon m, pl alfonan

allotment n 1 cuibhreann m (talmhainn), gen cuibhrinn (thalmhainn), pl cuibhreannan (talmhainn). He’s working in the allotment, tha a ag obair air a’ chuibhreann thalmhainn aige

2 (croft) lot f, pl lotaichean

allow v tr 1 leig le, vn leigeil le. I allowed them to go, leig mi leotha a dhol ann. They were allowed to stay up late, chaidh leigeil leotha fuireach air an cois anmoch. They wouldn’t be allowed to do that, cha reigheadh leigeil leotha sin a dhèanamh. They allow pupils to consider experiences, leigidh iad le cloinn a bhith a’ beachdachadh air fiosrachaidhean. They will not allow him to perish, cha leig iad leis a dhol a dhìth

2 fuiling, vn fulang m. Some won’t allow him in the churches, chan fhuiling cuid anns na h-eaglaisean e. His mother wouldn’t allow anyone to say a word to him, chan fhuilingeadh a mhàthair guth a ràdh ris

3 (a) thoir cothrom do, vn toirt cothroim do. This allows learners to gauge more effectively their own progress and achievements, bheir seo cothrom do luchd-ionnsachaidh tomhas nas buadhmhoire a dhèanamh air an adhartas a rinn iad agus air na tha iad a’ toirt gu buil. It allows them to concentrate on the content of their own work, tha e a’ toirt cothroim dhaibh a bhith a’ bualadh air susbaint na h-obrach aca fhèin. To allow for the development of all the language skills, gus cothrom a thoirt do na sgilean cànain air fad a bhith air an leasachadh. And to say what are the markers which allowed them to make the distinction, agus a ràdh gu dè na comharraidhean a thug cothrom dhaibh an t-eadar-dhealachadh a dhèanamh

(b) thoir cothrom, vn toirt cothroim. But they may well offer information to allow the curriculum to be revised, ach faodaidh iad air a shon sin fiosrachadh a thoirt seachad a bheir cothrom ath-sgrùdadh a dhèanamh air a’ chlàr-theagaisg

(c) leig cothrom le, vn leigeil cothroim le. Group discussion will allow the development of ideas, leigidh beachdachadh ann am buidhnean cothrom fàis le bun-bheachdan

(d) expressed with faigh cothrom air, vn faighinn cothroim air. To allow them to hear, watch and reflect upon what they themselves and their classmates have said, gus cothrom fhaighinn air a bhith ag èisteachd, a’ coimhead agus a’ cnuasachadh air na thuirt iad fhèin agus feadhainn eile anns a’ chlas. Attractive displays of posters allow experience of variety in text and style, gheibhear cothrom air caochladh sheòrsachan theacsaichean agus stoidhle o thaisbeanaidhean tarraingeach de shanasairean

(e) expressed with bidh cothrom le. Studying media representations of males and females will allow discussion of stereotyping and gender roles, bidh cothrom ann, le bhith a’ gabhail ealla ris mar a tha fireann agus boireann gan cur far comhair anns na meadhain, air beachdachadh air lèir-sheiseachadh agus air an àite a tha aig boireann agus fireann

4 ceadaich, vn ceadachadh m

5 (a) thoir, vn toirt f. The teacher can allow time for reading purely for enjoyment, faodaidh an tidsear ùine thoirt airson a bhith a’ leughadh airson toileachaidh a-mhàin

(b) thoir àite do, vn toirt àite do. This should allow for the development of all the language skills, tha còir aige seo àite thoirt do leasachadh nan sgilean cànain air fad

6 expressed with faod v aux. The advantage of the rigs was that they allowed areas of thin soil to be deepened, ’s e a’ bhuannachd a bha ann am feannagan gum faodadh an ùir ann an àiteachan far nach robh i ach tana a bhith air a dèanamh na bu doimhne

allow for v phr cuir sa chunntas, vn cur cunntas. We shall have to allow for bad weather, feumaidh sinn droch aimsir a chur sa chunntas. It will cost a lot more after allowing for expenses, cosgaidh e mòran a bharrachd an dèidh na cosgaisean a chur sa chunntas

allowed a 1 ceadaichte. Dogs are not allowed, chan eil coin ceadaichte

2 expressed with faod v. Are you allowed to go in? am faod neach a dhol a-staigh? His father wasn’t allowed to take to do with him, chan fhaodadh athair obhnaigeadh

allowable a ceadaichte

allowance n cuibhreann m (airgid), gen cuibhrinn, pl cuibhreannan

make allowance for v phr cuir sa chunntas, vn cur sa chunntas. Allowance should be made for Neil’s limited mentality, bu chòir a chur sa chunntas gu bheil laige aig Niall a thaobh inntinn

alloy n laghd-mheatailt f, pl laghd-mheatailtean

all-powerful a uile-chumhachdach

allseed n (Radiola linoides) lus m meanbh meanganach, gen lus mheanbh mheanganaich

allseed, four-leaved n (Polycarpon tetraphyllum) lus m meanbh nan ceithir duilleag, gen lus mheanbh nan ceithir duilleag

All-souls pr n, see Hallow-tide pr n

allude v tr

allude to v tr phr thoir tarraing air, vn toirt tarraing air. Allude to things like … in your answer, thoir tarraing air nithean mar … nad fhreagairt

allusion n iomradh m, gen iomraidh, pl iomraidhean

make allusion to v phr 1 (a) thoir iomradh air, vn toirt iomraidh air

(b) dèan iomradh air, vn dèanamh iomraidh air. He made an allusion to me, rinn e iomradh orm

2 thoir tarraing air, vn toirt tarraing air. In what way does the author make allusion to the events without naming them, dè an dòigh anns a bheil an t-ùghdar a’ toirt tarraing air na nithean a thachair gun an ainmeachadh

alluvial a 1 aluibhium. Alluvial fan, sgiathan aluibhium

2 alùbhiach. Alluvial fan, fana alùbhiach

alluvium n aluibhium m ; alùbhium m

ally n 1 caraid, pl càirdean

2 caidreabhach m, gen & pl caidreabhaich

ally v tr ceangail, vn ceangal

2 dèan caidreabhas, vn dèanamh caidreabhais

almanac n 1 almanac f, pl almanacan

2 fèillire m, pl fèillirean

almandine n (mineralogy) almandain m

Almighty n. The Almighty, an t-Uile-Chumhachdach

almighty a uile-chumhachdach

almond n (Prunus dulcis) almon m, gen & pl almoin. An almond (nut), cnò almoin. Do you like almonds? an caomh leat cnothan almoin?

almond-tree n (Prunus dulcis) craobh-almoin f, gen craoibhe-almoin, pl craobhan-almoin

almost adv 1 expressed with cha mhòr. He almost fell, cha mhòr nach do thuit e. Almost as much came out of it as other people got out of two, cha mhòr nach tàinig uibhir às is a thàinig às na dhà aig feadhainn eile. This should be attainable by almost all pupils, tha seo so-ruigsinn cha mhòr leis a’ chloinn air fad

2 (a) gu ìre bhig. I’ve almost eaten them, tha mi air an ithe gu ìre bhig

(b) ach beag. I almost had them ready on Tuesday, bha iad deis agam ach beag Dimàirt

(c) is beag nach. I almost fell where I was standing, is beag nach do thuit mi às mo sheasamh

3 an ìre mhaith. Are you nearly ready? a bheil thu an ìre mhaith deiseil?

4 an coinneimh. I’ve almost eaten them, tha mi an coinneimh an ithe. I had almost finished when they arrived, bha mi an coinneimh bhith deiseil nuair a ràinig iad

5 ach gann. I almost had them ready on Tuesday, bha iad deis agam ach gann Dimàirt

6 expressed with gu bhith. I’m almost ready dear, tha mi gu bhith deiseil m’eudail

7 expressed with theab. Didn’t they almost kill themselves? nach do theab iad iad fhèin a mharbhadh? I almost did it, theab mi dhèanamh. I had almost done it, theab mi dhèanamh, or theab mi bhith air a dhèanamh

8 expressed with faisg air (plus dat). Almost five hundred names have been put to a petition, chaidh faisg air còig cheud ainm a chur ri athchuinge

alms n dèirc f, gen dèircean. Giving alms, a’ toirt dèirce. I’ll have to go begging for alms, feumaidh mi a dhol a shireadh na dèirce

Alness pr n Alanais

aloft adv 1 (a) (rest) gu h-àrd

(b) (motion) an àird. He went aloft, chaidh e an àirde

2 (a) (rest) shuas

(b) (motion) suas

alone a 1 expressed with prep pron from le plus fhèin. I was alone last night, bha mi leam fhèin a-raoir. She lived alone, bha i fuireach leatha fhèin. Were you alone? a robh thu leat fhèin?

2 na aonar. We are alone here, tha sinn nar n-aonar a seo. Is she alone? a bheil i na h-aonar? A letter addressed to my mother alone, litir air a seòladh gu mo mhàthair na h-aonar

3 expressed with neg plus aige ach e fhèin. He was alone, cha robh aige ach e fhèin. She was alone apart from Ann, cha robh aice ach i fhèin is Anna

4 expressed with ònrachan m, gen ònrachain, pl ònrachanan. Why are you staying alone over there? carson a tha thu a’ fuireach nad ònrachan thall a sin?

5 expressed with dùdag f. She’s none the better of that, to be staying in alone like that, chan fheàirrd i sin, a bhith a’ fuireach a-staigh na dùdag mar siod

all alone a phr 1 expressed with lethneach m. He always stayed all alone away from other people, bha e riamh a’ fuireach na lethneach bho chàch

2 expressed with lethfhear m. The drake would be the better of a duck, he wouldn’t be all alone over there, b’ fheàirrd an ràc tunnag, cha bhiodh e na lethfhear thall a sin

let alone conj phr expressed with gun luaidh air. You’d be proud with just one of them, let alone both, bhiodh pròis air neach le aon neach dhiubh, gun luaidh air na dhà

along prep 1 air. Cut it along its length, geàrr air fhad e. We were walking along the shore, bha sinn a’ coiseachd air a’ chladach. I was going along the road, bha mi a’ falbh air an rathad. I don’t go along the beach so much now, chan eil mi a’ dèanamh uibhir a dh’fhalbh air a’ chladach a-nis. Along which streets do John and Mary walk in opposite directions? dè na sràidean air am bi Iain agus Màiri a’ coiseachd an aghaidh a chèile?

2 air fad (plus gen). Now move your fingers down column F and along row 7 till they both meet in the same square, a-nis gluais do chorragan sìos colbh F agus air fad sreath 7 gus an coinnich na dhà anns an aon cheàrnaig

3 sìos, or suas. I was going along the road, bha mi a’ dol sìos, suas, an rathad. They might have made the road along the shore, dh’fhaodadh iad a bhith air an rathad a dhèanamh suas an cladach

4 expressed with a-null. The gap in the dyke going along to the peats, a’ chab air a’ ghàrradh a’ dol a-null chon na mòine

5 expressed with leatha prep pron. There’s hay from Donald’s house along to the south, tha feur ann bho thaigh Dhòmhnaill suas leatha

6 not directly expressed. I saw them going along hand-in-hand, chunnaic mi iad a’ falbh air làmhan a chèile. Did you walk along the Druim Ruadh alone at night? an do choisich thu an Druim Ruadh leat fhèin air an oidhche? The dyke goes along beside the burn, tha an gàrradh a’ falbh ri taobh an uillt

along with prep phr 1 (a) còmhla ri (plus dat). Who was along with you? cò bha còmhla riut? The teacher can demonstrate reading for pleasure along with pupils, faodaidh an tidsear leughadh airson toileachaidh fhoillseachadh còmhla ris a’ chloinn

(b) cuide ri (plus dat)

(c) maille ri (plus dat)

2 a thuilleadh air (plus dat). Along with audio and video recordings, a thuilleadh air teipichean-èisteachd agus bhideo

3 an cois (plus gen). They must follow the rules that come along with the dipping stuff, feumaidh iad na riaghailtean a leantainn a tha a’ tighinn an cois an stuth dhoibidh

alongside adv expressed with ri taobh (with prep pron). She came in alongside, thàinig i a-steach rir taobh

alongside prep 1 ri taobh (plus gen). She came in alongside the quay, thàinig i a-steach ri taobh a’ chidhe

2 làimh ri (plus dat). Right alongside them, ceart làimh riutha

aloud adv 1 a-mach. Reading aloud, a’ leughadh a-mach. Stories read aloud, stòiridhean air an leughadh a-mach. Reading aloud should be an every-day class activity, tha còir aig leughadh a-mach a bhith a’ dol gu làitheil anns a’ chlas. Developing the skills of reading aloud, a’ toirt air adhart sgilean leughaidh a-mach

2 os n-àird. They will also read, on occasion aloud, bidh iad cuideachd a’ leughadh, uairean os n-àird

3 gu h-àrd-ghuthach

alp n ailp f or alp m, gen ailp, pl ailpean or alpan

alphabet n aibidil f, pl aibidilean

International Phonetic Alphabet (IPA), Aibidil Fhogharach Eadar-Nàiseanta (AFE)

alphabetical a 1 aibidileach

2 na h-aibidil. In alphabetical order, ann an òrdugh na h-aibidil

Alpine a Ailpeach or Alpach

already adv 1 cheana, a cheana. Pupils who are already beyond Level E, clann a tha cheana seach Ìre E. Although the speech children bring to school already makes use of complex structures, ged a tha a’ chainnt-bheòil a tha a’ chlann a’ toirt don sgoil a’ dèanamh feum cheana de structairean ioma-fhillte. Some may have already started to recognise single words, bidh cuid, ’s dòcha, a bhitheas air tòiseachadh cheana air faclan fa leth aithneachadh. He had done that already, rinn e sin a cheana

2 mar-thà. The scones are getting hard already, tha na sgonaichean a’ fàs cruaidh mar-thà. He had done that already, rinn e sin mar-thà. She already has false teeth, tha fiaclan tilgte innte mar-thà

3 not directly expressed. Some may already possess good general alertness, faodaidh cuid a bhith gu math beòthail dhiubh fhèin

alright a 1 gu math. Perhaps if everything is alright he’ll come tomorrow, dh’fhaodadh ma bhios a h-uile cùis gu math gun tig e a-màireach

2 ceart gu leòr. Are you alright? a bheil thu ceart gu leòr?

3 (quite alright, perfectly alright) snasail. The sheep is quite alright, tha a’ chaora snasail. She is quite alright now, tha i snasail gu leòr a-nis. There wasn’t any leak, the house was quite alright, cha robh aoidean ann, bha an taigh snasail

4 expressed with an ìre mhath. They work was difficult for some, but I found it alright, bha an obair duilich do chuid, ach bha mise ga faighinn an ìre mhath

alsatian n (German shepherd dog) alsàiseach m, gen & pl alsàisich

also adv 1 cuideachd. He also lost a proportion of customers because of it, chaill e roinn chustamairean mar thoradh air cuideachd

2 mar an ceudna. He came also, thàinig esan mar an ceudna

3 aig a’ cheart àm. The types of activities described in the Programmes of Study will also require adaptations, feumar aig a’ cheart àm tomhas de dh’atharrachadh a dhèanamh air na seòrsachan obrach a tha air an cur a-mach anns na Clàran Oideachaidh

alter n altair f, gen altarach, altaire, pl altairean

alter v tr 1 atharraich, vn atharrachadh m

2 mùth, vn mùthadh m

3 expressed with fiaradh m. That did not make him alter his ways, cha tug sin fiaradh às

alteration n 1 atharrachadh m, gen atharrachaidh, pl atharrachaidhean

alternate a expressed with mu seach. Alternate permeable and impermeable layers, breathan so-dhrùidhteach agus neo-dhrùidhteach ma seach

alternately adv 1 mu seach. Do it alternately, dèan mu seach e

2 expressed with neach mu seach. We’ll do it alternately, nì sinn e neach ma seach

alternative n 1 (a) roghainn f, pl roghainnean. To offer alternatives and raise issues, roghainnean a chur an cèill agus puingean a thogail

(b) roghainn f eile, pl roghainnean eile. What alternatives does she have? dè na roghainnean eile a tha aice?

no alternative n phr 1 expressed with neg plus roghainn f eile. There is no alternative, chan eil roghainn eile ann

2 (a) expressed with neg plus dà dhòigh air. There is no alternative, chan eil dà dhòigh air

(b) expressed with neg plus dà rian air. The poor man had no alternative, cha robh dà rian aig an duine bhochd air

3 expressed with neg plus air plus ach. There was no alternative but to make for home, cha robh air ach dèanamh air an dachaigh

alternative a 1 eadar-dhealaichte. Some pupils may demonstrate their attainment by using alternative forms of communication, faodaidh cuid a bhith a’ nochdadh na bheil iad air a choileanadh le bhith a’ cleachdadh modhan conaltraidh eadar-dhealaichte. Respond relevantly by questioning, supporting an opinion or offering an alternative point of view, a’ freagairt gu h-iomchaidh le bhith a’ cur cheistean, a’ cur taice ri beachd no a’ tairgse barail eadar-dhealaichte

2 eile. Teachers should use texts in English on Gaelic matters to provide an alternative point of view, bu chòir do thidsearan teacsaichean Beurla air cùisean na Gàidhlig a chleachdadh gus beachd eile a chur

3 expressed with seach an àbhaist. Some pupils will have difficulties that may require the provision of alternative means of communication, bidh duilgheadasan aig cuid a dh’fheumas, ’s dòcha, modhan conaltraidh seach an àbhaist a chur nan tairgse

make alternative arrangements v phr cuir rian eile air dòigh, vn cur rian eile air dòigh. My child may only be collected by myself unless I make alternative arrangements with group staff, chan fhaod ach mi fhèin an neach-cloinne agam a thogail mur cuir mi rian eile air dòigh le luchd-obrach na buidhne

alternator n riaghladair m (sruth-dealain), pl riaghladairean

although conj 1 ged

2 ach. They may need a greater emphasis on oral work, although reading and writing skills should be encouraged, ’s dòcha gum bi feum aca air cudthrom nas motha a bhith air obair labhairt, ach bu chòir misneachadh a dhèanamh air obair leughaidh agus sgrìobhaidh

altitude n àirde f (os cionn)

altocumulus n altocumulus m

altocumulus mod altocumulus. Altocumulus cloud, sgòth altocumulus

altogether adv 1 cuideachd. Let’s go altogether, nach tèid sinn ann cuideachd

2 buileach. That was worse altogether, bha siod na bu mhiosa buileach. The other path is narrower altogether, tha an ceum eile nas caoile buileach

3 (a) gu lèir

(b) uile gu lèir

4 gu h-iomlan

5 còmhla. Altogether now! a h-uile duine còmhla a-nis!

(b) còmhla ri chèile. Sing altogether, seinnibh còmhla ri chèile

altostratus n altostratus m

altostratus mod altostratus. Altostratus cloud, sgòth altostratus

altruism n altrachas m, gen altrachais

altruist n altraidheach m, gen & pl altraidhich

altruistic a altraidheach

alum n alm m, gen ailm

alum salts n phr alm m, gen ailm

aluminium n 1 alùmanam m, gen alùmanaim. Aluminium sulphate, sulfait alùmanaim

2 almain m

alunite n (mineralogy) aluinit f

alveolar a ailbhealach

alveo-palatal a ailbheal-phalatach

alveoli n pl 1 ailbheoili m pl

2 còsagan f pl

always adv 1 daonnan. He’s always in a good mood, bidh fonn math air daonnan. But they should always be relevant to children’s own lives and experiences, ach tha còir aca daonnan a bhith a tighinn a-rèir beatha agus fiosraichidhean na cloinne fhèin. Poems may no longer always have rhymes, ’s dòcha nach bi comhardadh daonnan a-nis anns na duain. Such teaching should always be within a meaningful context, tha còir aig a leithid seo de theagasg a bhith daonnan ann an suidheachadh brìoghmhor

2 an-còmhnaidh. They always say the same thing, tha iad an còmhnaidh ag ràdh an aon rud. We always used to do it, bhiodh sinn ga dhèanamh an-còmhnaidh. I always have a list for him, tha liost agam dha an-còmhnaidh. He was always so friendly and he was always going to see people, bha e a-riamh cho duineil is bha e an-còmhnaidh a’ dol a choimhead air feadhainn

3 a ghnàth

4 gu sìorraidh. She’s always trailed in the mud like that, tha an aon roisean oirre gu sìorraidh

5 am-feast

6 (with past reference) a-riamh. He was always like that, bha e riamh mar sin. Fish always made me feel lacking in energy, bha an t-iasg a-riamh gam dhèanamh mì-shunndach. He was always so friendly and he was always going to see people, bha e a-riamh cho duineil is bha e an còmhnaidh a’ dol a choimhead air feadhainn

7 a h-uile uair

8 anns gach àm

Alzheimer’s disease n phr tinneas m Alzheimer, gen tinneis Alzheimer

am v i, see be v i

a.m., sa mhadainn. At seven a.m., aig seachd sa mhadainn. Abbreviated m. 10 a.m., 10 m.

amalgamate v tr 1 amalaich, vn amalachadh m

2 cuir le chèile, vn cur le chèile

amalgamated a 1 amalaichte

2 aonaichte

amaranth n 1 (dye) amarantas m, gen amarantais

2 (botany) (a) (Amaranthus spp.) amarantas m, gen & pl amarantais

(b) (Amaranthus caudatus), see love-lies-bleeding n

amateur n amaitearach m, gen & pl amaitearaich

amateur a 1 neo-dhreuchdail

2 amaitearach

amaze v tr 1 cuir mòr-iongnadh air, vn cur mòr-iongnaidh air. It amazed me, chuir e mòr-iongnadh orm

2 cuir iongnadh air, vn cur iongnaidh air

amazing a iongantach

amazement n mòr-iongnadh m, gen mòr-iongnaidh

2 iongnadh m, gen iongnaidh ; also iongantas m, gen iongantais

amazonite n = amazonstone n

amazonstone n (mineralogy) clach-amasoin f, gen cloiche-amasoin

ambassador n ambasadair m, pl ambasadairean

amber n òmar m, gen òmair

ambidextrous a co-dheaslamhach

ambience n àrainneachd f. A Gaelic ambience in the classroom, àrainneachd Ghàidhlig anns an rùm-theagaisg

ambiguity n dà-sheaghachd f, pl dà-sheaghachdan ; also dà-sheaghachas m, gen dà-sheaghachais, pl dà-sheaghachasan. If one were seeking a concise way to represent a type of metre definitely, without ambiguity, one would have to name the kind of feet occurring in the lines as well as give the formula for the syllables, nam bite a’ lorg dòigh ghoirid gus gnè mheadrachd a riochdachadh gu cinnteach, gun dà-sheaghachd, dh’fheumte an seòrsa throìghean a bha air na sreathan ainmeachadh cho math ri foirmle nan lidean a thoirt

ambiguous a dà-sheaghach

ambit n raon, gen raoin. That comes under its ambit, tha sin a’ tighinn san raon aige

ambition n 1 glòir-mhiann m, gen glòir-mhianna

2 euchd-mhiann m, gen euchd-mhianna

ambitious a 1 glòir-mhiannach. An ambitious man, duine glòir-mhiannach

2 dian-thograch

amblygonite n (mineralogy) aimbliogoinit f

ambulance n 1 carbad-eiridinn m, gen carbaid-eiridinn, pl carbadan-eiridinn

2 ambaileans f, pl ambaileansan

ambush n feall-fhalach m, gen & pl feall-fhalaich ; also feall-fholach m, gen & pl feall-fholaich

ambush v tr 1 dèan feall-fhalach air, vn dèanamh feall-fhalaich air

2 thig air gun fhios, vn tighinn air gun fhios

ameliorate v tr 1 cur am feabhas, vn cur am feabhas

2 dèan nas fheàrr, vn dèanamh nas fheàrr

amen adv amen

amenable a 1 fosgailte (to, do)

2 srìochdte. He was formerly short-tempered, but since illness has come his way he has become amenable, bha e roimhe goirid san nàdar, ach bho thàinig trioblaid air dh’fhàs e srìochdte

amend v tr 1 atharraich, vn atharrachadh m

2 leasaich, vn leasachadh m

amends n pl 1 dìoladh m, gen dìolaidh

2 èirig f

make amends v phr 1 dèan rèite, vn dèanamh rèite (to, ri)

2 thoir ceartas, vn toirt ceartais (to, do)

amendment n 1 atharrachadh m, gen atharrachaidh, pl atharraichidhean. Amendments to current practice, atharraichidhean air an obair a tha a’ dol an ceartuair

2 leasachadh m, gen leasachaidh, pl leasachaidhean

amenity n 1 goireas m, gen goireis, pl goireasan. The area has many amenities, tha mòran ghoireasan san àite

2 goireas-taitneis m, gen goireis-thaitneis, pl goireasan-taitneis. Water amenity, goireasan-taitneis co-cheangailte ri uisge

amenity mod ghoireasan. Amenity index, ìre ghoireasan

America pr n Ameireagaidh f

American n Ameireaganach m, gen & pl Ameireaganaich

American a Ameireaganach. American bittern, corra-ghràin Ameireaganach

amethyst n aimitis f, pl aimitisean

amiable a geanail

amicable a 1 càirdeil. An amicable chap, fear a tha càirdeil

2 suairce. He was quite amicable about it, bha e suairce gu leòr ma dheidhinn

amid, amidst prep 1 am measg (plus gen)

2 am meadhan (plus gen)

amino acid n phr searbhag f amino, gen searbhaig amino, pl searbhagan amino

amiss a ceàrr. Is there anything amiss? a bheil dad ceàrr?

ammonia n amòinia f

ammunition n 1 connadh-làmhaich m, gen connaidh-làmhaich

2 adhbhar-làmhaich m, gen adhbhair-làmhaich

amnesty n 1 mathanas m coitcheann, gen mathanais choitchinn

2 lèir-loghadh m, gen lèir-loghaidh

amoeboid a amoebeach

among, amongst prep 1 am measg (plus gen). Among us, nar measg-ne. Among you, nur measg-se. Among them, nam measg-san. The calf is running amongst the lambs, tha an laogh a’ ruith am measg nan uan. Put it amongst the rest, cuir e am measg a’ chorra. He’ll be amongst the others, bidh e am measg chàich. We divided them amongst ourselves, roinn sinn iad nar measg fhèin. The land was divided amongst the tenants into crofts, chaidh am fearann a roinn am measg nan teanantan na chroitean

2 air (plus dat). My father was among the first to go, chaidh m’athair ann air a’ chiad fheadhainn. He’d be amongst the oldest of them, bhiodh e air an fheadhainn a bu shine dhiubh

3 air feadh (plus gen)

4 eadar (plus rad). Among ourselves, eadarainn fhìn. Among yourselves, eadaraibh fhèin. Among yourselves, eatorra fhèin

amorous a gaolach

amount n 1 meud m. Amount of surface, meud uachdair

2 (a) uimhir f. The same amount, a cheart uimhir. She had the same amount of sense, bha a cheart uimhir de chèill aice

(b) uiread m, gen uireid. The same amount, a cheart uiread

3 (sum of money) suim f, gen suime, pl suimean, suimeannan. What amount of money did they want? dè an t-suim airgid a bha iad ag iarraidh? It’s not the amount but the spirit that counts, chan e an t-suim ach an spiorad a tha cunntadh

4 expressed with na plus faigh, vn faighinn. Pupils will begin to learn Gaelic at different points and the amount and nature of their experience of it will vary, bi a’ chlann a’ tòiseachadh air a’ Ghàidhlig aig amannan eadar-dhealaichte, agus chan ionnan na tha iad uile a’ faighinn dhith

5 not directly expressed. Progress will assume an adequate amount of time for learning, bithear a’ gabhail ris gum bi ùine gu leòr ann airson ionnsachaidh

amount v i

amount to v phr thig gu, vn tighinn gu. It amounts to a few pounds, tha e a’ tighinn gu beagan notaichean

amphibian n 1 dà-bheathach m, gen dà-bheathaich, pl dà-bheathaichean

2 muir-thìreach m, gen & pl muir-thìrich

amphibian a dà-bheathach

amphibious a 1 dà-bheathach. An amphibious vehicle, carbad dà-bheathach

• (botany) dà-bheathach

amphibole n (mineralogy) aimfibol m, gen & pl aimfiboil

amphibolite n (mineralogy) aimfiobailit f

amphitheatre n amharclann f, gen amharclainn, pl amharclannan

ample a 1 pailt

2 mòr

3 làn preceding n. Pupils should be given ample opportunity to hear Gaelic, tha còir làn chothrom a thoirt don chloinn a bhith a’ cluinntinn Gàidhlig

amplification n meudachadh m, gen meudachaidh

amplify v tr meudaich, vn meudachadh m

amplitude n meudachd f. Sound amplitude, meudachd fuaim

amputate v tr teasg, vn teasgadh m

2 expressed with thoir, vn toirt f, plus de. His leg was amputated, chaidh a’ chas a thoirt dheth

amputation n 1 teasgadh m, gen teasgaidh, pl teasgaidhean

2 expressed with thoir, vn toirt f, plus de

amuse v tr 1 toilich, vn toileachadh m

2 expressed with thoir gàire air, vn toirt gàire air

amusing a èibhinn

amusement n 1 fealla-dhà m

2 caitheamh-aimsire m, gen caitheimh-aimsire

3 faoin-chleas m, pl faoin-chleasan

amusement mod fhaoin-chleasan. Amusement arcade, ionad fhaoin-chleasan

amygdaloidal a (mineralogy) amagdaloideach

anachronism n às-aimsireachd f, pl às-aimsireachdan

anachronistic a às-aimsireil

anacoluthia n ao-cheangal m, gen ao-cheangail

anaconda n (Eunectes murinus) anacanda m, pl anacandathan

anaemia n 1 cion-fala m

2 anaemachd f

anaemic a 1 expressed with le cion-fala

2 anaemach

anaerobic a anaireòbach. Anaerobic respiration, analachadh anaireòbach

anaesthesia n an-fhaireachdainn m

2 anaisteisia f

anaesthetic n 1 an-fhaireachdair

2 anaisteataig

anaesthetise v tr anaisteataich, vn anaisteatachadh m

anaesthetist n anaisteataiche m, pl anaisteataichean

anagram n anagram f, gen anagraim, pl anagraman

analcime n (mineralogy) analsaim m

analogical a samhlachasail

analogous a coltach

2 coltach ri chèile

analogy n 1 samhlachas m, gen samhlachais, pl samhlachasan. What analogy is the poet drawing between … and…, dè an samhlachas a tha am bàrd a’ dèanamh eadar … agus…

2 expressed with samhlaich v, vn samhlachadh m. They will be encouraged to draw analogies between what a text is portraying and their own ideas, gheibh iad am misneachadh gu bhith a’ samhlachadh na tha teacsa a’ dealbhachadh ri an cuid bhun-bheachdan

analyse v 1 mìnich, vn mìneachadh m. Analyse what is in the poet’s mind when he says…, mìnich dè a tha ann an inntinn a’ bhàird an uair a tha e ag ràdh…

2 (grammar) bris sìos, vn briseadh sìos. Analyse the word ‘òigridh’, making clear how it is put together, bris sìos am facal ‘òigridh’, a’ dèanamh soilleir mar a tha e air a chur ri chèile

•  dèan anailis f air, vn dèanamh anailis air

3 (a) sgrùd, vn sgrùdadh m. In analysing a taped performance, the pupils will recognise key points in the discussion, ann a bhith a’ sgrùdadh na chaidh a chur air teip de an cuid bheachdachaidh aithnichidh a’ chlann na nithean as cudthromaiche. Reports based on pupils’ reading will involve the teacher in helping them to analyse the text, cuiridh aithisgean a tha air am bonntachadh air leughadh chloinne an tidsear an greim ann a bhith gan cuideachadh gus sgrùdadh a dhèanamh air an teacsa

(b) geur-sgrùd, vn geur-sgrùdadh m. They may analyse reading strategies for evidence of skill or difficulties, faodaidh iad innleachdan leughaidh a gheur-sgrùdadh mar dhearbhadh air sgil no duilgheadasan. They may analyse by observation the nature of physical difficulties in handwriting, faodaidh iad geur-sgrùdadh a dhèanamh air gnè thrioblaidean corparra ann an làmh-sgrìobhadh

(c) mion-sgrùd, vn mion-sgrùdadh m

4 (a) rannsaich, vn rannsachadh m. This enables pupils to collect, organise, analyse and apply information through databases, tha seo a’ toirt cothroim do chloinn fiosrachadh a thional, a riaghladh, a rannsachadh agus a chur an sàs tro stòir-dàta

(b) mion-rannsaich, vn mion-rannsachadh m

5 (a) sgar, vn sgaradh m. In order to analyse issues raised in discussion, gus cùisean a sgaradh a chaidh a thogail rè beachdachaidh

(b) eadar-sgar vn eadar-sgaradh. An ability to analyse, comas eadar-sgaradh a dhèanamh

analysis n 1 mion-sgrùdadh m, gen mion-sgrùdaidh. Terms and concepts to be used in the analysis and study of texts, briathran agus bun-smuaintean a tha gus an cleachdadh ann am mion-sgrùdadh agus rannsachadh nan teacsaichean

2 eadar-sgaradh m, gen eadar-sgaraidh. Growing independence in the analysis of what is required, fàs ann an neo-eisimeileachd ann an eadar-sgaradh air na tha riatanach

3 (a) mion-rannsachadh m, gen mion-rannsachaidh

(b) expressed with rannsaich v, vn rannsachadh m. Studying representations of Gaelic culture for discussion and analysis, a’ gabhail ealla ri dòighean-riochdachaidh air dualchas na Gàidhlig gus am beachdachadh ’s an rannsachadh

4 (grammar) briseadh-sìos m, gen brisidh-sìos. Grammatical analysis, briseadh-sìos gràmarach

•  anailis f

5 (chemistry) anailis f

analysis mod sgrùdaidh. They may use miscue analysis procedures in reading, faodaidh iad dòighean sgrùdaidh air iomrallan a chleachdadh ann an leughadh

analyst n 1 mion-sgrùdair m, pl mion-sgrùdairean

2 anailise m, pl anailisean

analytic a (linguistics) sgaoilte. Analytic verb, gnìomhair sgaoilte

anarchy n ain-riaghailt if

anatase n (mineralogy) anatàs m, gen anatàis

anatomical a 1 bodhaigeach

2 anatomach

anatomy n 1 eòlas-bodhaig m, gen eòlais-bhodhaig

2 anatomachd f

ancestor n sinnsear m, gen sinnsir, pl sinnsirean. But my ancestors, they’d use sickles, ach mo shinnsirean, bhiodh iad ag obair le corranan

ancestry n 1 sinnsearachd f

2 fineachas m, gen fineachais. It’s what you’d expect of someone of his ancestry, cha bu dol à fineachas dha e (said of someone who resembles someone else to whom he is related)

anchor n acair f, gen acrach, pl acraichean. A boat’s anchor, acair bàta. Coming to anchor, a’ tighinn gu h-acair. Dragging the anchor, a’ tarraing na h-acrach. The boat dragged the anchor with the force of the wind, tharraing am bàta an acair aig neart na gaoithe. Riding at anchor, a’ laighe ri h-acair, or a’ laighe air acair. They weighed anchor, thog iad an acair. Weighing anchor, a’ togail na h-acrach

stone-anchor n cruaidh f, gen cruadhach, pl cruadhaichean. They dropped the stone-anchor, chuir iad a-mach a’ chruaidh

anchor v 1 v tr (a) acraich, vn acrachadh m

(b) cuir air acair, vn cur air acair

2 v i tilg acair, vn tilgeil acrach. The ship anchored, thilg an long acair

anchored a 1 air acair

2 expressed with na laighe air acair

anchorage n acarsaid f, gen acarsaide, pl acarsaidean

anchovy n (Engraulis encrasiocolus) ainseabhaidh m, pl ainseabhaidhean

ancient a àrsaidh

anciently adv o shean

ancillary a faice. Ancillary material and facilities, stuthan faice agus sochairean faice

and conj 1 agus

2 is

and conj 1 (a) (i) agus

(ii) is, ’s

(b) expressed with an dà chuid … agus. They enable information to be relayed by means of a fast and cost-effective electronic process, tha iad a’ toirt cothroim do dh’fhiosrachadh a bhith air a lìobhraigeadh tro mheadhan-dealain a tha an dà chuid luath agus cosg-èifeachdach. Information, written and spoken, will be clearly communicated in as many languages as necessary, thèid fiosrachadh, an dà chuid air a sgrìobhadh agus air a labhairt, a chur an cèill gu soilleir ann an uiread de chànainean a tha riatanach

2 often omitted between adjectives in Gaelic. With colourful and interesting reading materials, le stuthan leughaidh dathail, inntinneach. Work should continue in a progressive and systematic fashion, tha còir gun leanadh an obair aca ann an dòigh adhartach, rianail

3 expressed with cho math ri. It should cover the language of personal interaction, and language related to the topics and processes involved in school work, bu chòir cànain phearsanta eadar dhaoine a ghabhail a-staigh, cho math ri cànain a tha co-cheangailte ris na cuspairean agus na gnìomhan a bhuineas do dh’obair-sgoile. Pupils will read short narrative texts, and transcripts of tapes and dialogues, bidh a’ chlann a’ leughadh theacsaichean-aithris goirid, cho math ri sgrìobhaidhean a thogadh o theipichean agus o chòmhraidhean

4 expressed with ach a, ach an, ach am (plus dep v). Come and see this, trobhad ach am faic thu seo

5 expressed with gus. This approach enables pupils to concentrate their minds and make the task manageable for both teacher and class, bheir sin cothrom don chloinn an inntinn a shocrachadh gus an gnìomh a làimhseachadh an dà chuid leis an tidsear agus leis a’ chlas

andalusite n (mineralogy) andaluisit f

andesite n (mineralogy) aindeisit f

andradite n (mineralogy) andraidit f

anecdote n naidheachd f, pl naidheachdan. She was full of anecdotes, bha i làn naidheachdan

anecdotal a naidheachdail

anecdote n naidheachd f, pl naidheachdan

anemometer n meidh-ghaoithe f, pl meidhean-gaoithe

anemone, beadlet n (Actinia equina) cìoch-thraghad f ghrìogaig, gen cìche-traghad grìogaig, pl cìochan-traghad grìogaig

anemone, dahlia n (Tealia felina) cìoch-thraghad f dhàilia, gen cìche-traghad dàilia, pl cìochan-traghad dàilia

anemone, sea n (order Actinaria) cìoch-thraghad f, gen cìche-traghad, pl cìochan-traghad ; cìochag-thraghad f, gen cìochaig-traghad, pl cìochagan-traghad

anemone, wood n (Anemone nemerosa) 1 lus m na gaoithe

2 flùr m na gaoithe, gen flùir na gaoithe

anemone, yellow n (Anemone ranunculoides) lus m buidhe na gaoithe, gen lus bhuidhe na gaoithe

anew adv 1 às ùr. They started anew, thòisich ias às-ùr

2 a-rithist. We’ll just have to start anew, feumaidh sinn dìreach tòiseachadh a-rithist

angel n aingeal m, gen aingil, pl ainglean. You’re an angel! tha thu nad aingeal!

angel-fish n (Squatina squatina) manach m, gen & pl manaich

angelic a 1 ainglidh ; also ainglidheach

2 mar aingeal

angelica n (Angelica sylvestris) 1 aingealag f, gen aingileig

2 gall-odharan m, gen gall-odharain ; also gall-fhiùran m, gen gall-fhiùrain

3 lus-nam-buadh m

angelica, garden n (Angelica archangelica) 1 aingealag f ghàrraidh, gen aingileig gàrraidh

anger n fearg f, gen feirge

anger v tr cuir fearg air, vn cur feirge air. He angered me, chuir e fearg orm. Don’t anger yourself, na cuir fearg ort fhèin

angina a aingine f

angle n ceàrn m, pl ceàrnan. Acute angle, ceàrn caol. Obtuse angle, ceàrn farsaing. Reflex angle, ceàrn fosgailte

at an angle adv phr air fiaradh

angled bracket n phr camag f bhiorach, pl camagan biorach

angle v tr iasgaich, vn iasgach m, (le slait)

angling n iasgach m (slaite), gen iasgaich (slaite). He’s keen on angling, tha e dèidheil air an iasgach

angler n 1 iasgair m (slaite), pl iasgairean (slaite)

2 see anglerfish n

anglerfish n (Lophius piscatorius) mac-làmhaich m

anglesite n (mineralogy) anglaisit f

anglophone a expressed with luchd na Beurla. To explore the underlying reasons for all viewpoints, including the dominance and attractions of anglophone culture, rannsachadh a dhèanamh air na tha a’ gluasad a h-uile beachd a tha ann, agus sin a’ gabhail a-staigh uachdranachd agus tarraingeachd dualchas luchd na Beurla

angry a 1 feargach, comp feargaiche. He got angry, dh’fhàs e feargach. He was angry with him, bha e feargach ris

2 diombach, comp diombaiche. Daddy will be angry with you, bidh Dadaidh diombach ort. If I didn’t comb my hair my Mummy would be angry, mur cìrinn mo cheann bhiodh mo Mhamaidh diombach

3 gnù. He was looking angry, bha e a’ coimhead gnù

4 expressed with greadan m air, gen greadain air. no-one ever saw him scowling or angry, chan fhaca duine a-riamh greann na greadan air

become angry v phr 1 fàs feargach, vn fàs feargach

2 gabh fearg f, vn gabhail feirge

very angry a phr 1 glè fheargach

2 expressed with an cuthach m, gen a’ chuthaich. He was very angry about it, bha an cuthach air ma dheidhinn

3 expressed with de thabhaill. The Lord will be very angry, bidh an Tighearna de thabhaill

anguish n 1 cràdh m, gen cràidh. The cause of my anguish, fàth mo chràidh

2 àmhghar m, gen àmhghair

3 dòrainn f

angular a 1 ceàrnach

2 geur. She was so thin and angular somehow, bha i cho caol is cho geur rathad-eigin

anhydrite n (mineralogy) anhidrit f

animal n 1 ainmhidh m, gen ainmhidhe, pl ainmhidhean. An animal may become a focus for imagined events, faodaidh ainmhidh a thighinn gu bhith ann an teis mheadhan nithean a tha a’ tachairt anns a’ mhac-mheanmna

2 beathach m, gen beathaich, pl beathaichean. There are no wild animals here, chan eil beathaichean fiadhaich ann an seo ann. Every animal has its own use, tha fheum fhèin aig a h-uile beathach. To protect the crops and to preserve the grazing the animals were moved to summer pastures, gus am bàrr a dhìon agus gus an talamh-ionaltraidh a ghlèidheadh bha na beathaichean air an gluasad gu àirighean san t-samhradh

3 brùid f, gen brùide, pl brùidean

animal mod ainmhidheach. Animal resources, stòras ainmhidheach

animalcule, wheel n (rotifer) rothanach m, gen & pl rothanaich

animate v tr beothaich, vn beothachadh m

animated a 1 beothaichte

2 beothail

animation n 1 beothachadh m, gen beothachaidh

2 beothalachd f

3 beò-dhealbh m, pl beò-dhealbhan

animosity n gamhlas m, gen gamhlais

anise cap n (aniseed toadstool, Clitocybe odora) ceap m ainise, gen cip ainise, pl ceapan ainise

ankerite n (mineralogy) ancairit f

ankle n 1 adhbrann f, gen adhbrainn, pl adhbrainnean. My ankles, m’adhbrainnean. My leg is sore down to the ankle, tha mo chas goirt a-bhàn don adhbrann. Down to the ankles, a-bhàn do na h-adhbrainnean

small of the ankle n phr expressed with caol m na coise, gen & pl caoil na coise

Annabel pr n 1 Barabal f, gen Barabail

2 (a) Anbaile or Anabaile f

(b) Anabal f, gen Anabail

annabergite n (mineralogy) annabeirgit f

annals n pl 1 eachdraidh f bhliadhnail

2 annaladh m, gen annalaidh

annex n 1 leas-thaigh m, gen leas-thaighe, pl leas-thaighean

2 leas-phàipear m, gen leas-phàipeir, pl leas-phàipearan

annihilate v tr 1 dìthich, vn dìtheachadh m

2 (a) (i) sgrios, vn sgrios m, sgriosadh m

(ii) dèan sgrios air, vn dèanamh sgrios air ; also bheir sgrios air, vn toirt sgrios air. I shall annihilate the lot of them, bheir mi sgrios air a h-uile gin aca

(b) (i) lèirsgrios, vn lèirsgrios

(ii) dèan lèirsgrios air, vn dèanamh lèirsgrios air

3 cuir às do, vn cur às do. They were annihilated, chuireadh às dhaibh

annihilation n lèirsgrios m

anniversary n 1 (a) cuimhneachan m bliadhnail, gen & pl cuimhneachain bhliadhnail

(b) cuimhneachan m latha, gen & pl cuimhneachain latha. A wedding anniversary, cuimhneachan latha-phòsaidh

2 ceann-bliadhna m, gen & pl cinn-bhliadhna

annotate v tr 1 notaich, vn notachadh m

2 sgrìobh notaichean, vn sgrìobhadh notaichean

annotated a le notaichean. The teacher can provide annotated lists of recommended books, faodaidh an tidsear liostaichean leabhraichean a thathar a’ moladh a thoirt seachad le notaichean

annotation n 1 notachadh m, gen notachaidh, pl notachaidhean

2 mìneachadh m, gen mìneachaidh, pl mìneachaidhean

announce v tr 1 ainmich, vn ainmeachadh m. It was announced in the church on Sunday, chaidh ainmeachadh anns an eaglais latha na Sàboid

2 cuir an cèill, vn cur an cèill

announcement n expressed with rud m plus ainmeachadh vn. Today’s announcements are…, ’s iad na rudan a tha rin ainmeachadh an-diugh…. Today’s announcements were…, ’s iad na rudan a chaidh ainmeachadh an-diugh….

announcer n neach-innsidh m, pl luchd-innsidh

annoy v 1 (a) cuir amhainn air, vn cur amhainn air ; also cuir athainn air. He annoyed me or I was annoyed by him, chuir e amhainn orm.

(b) cuir dragh air, vn cur dragh air. It will not annoy him, cha chuir e dragh air

(c) cuir tàmailt air, vn cur tàmailt air. It annoyed me or I was annoyed by it, chuir e tàmailt orm

(d) cuir comholc air, vn cur comholc air. What they said annoyed me, chuir an rud a thuirt iad comholc orm

(e) cuir conas air, vn cur conais air. It annoyed me, chuir e conas orm

2 buair, vn buaireadh m

3 anadaich, vn anadachadh m. He was trying to annoy me, bha e feuchainn ri m’anadachadh

4 expressed with bi ag obair air. He’s annoying me, tha e ag obair orm. Stop annoying me! sguir a dh’obair orm!

5 expressed with bi ri. Don’t be annoying the cat, na bi ris a’ chat

annoyed a 1 (a) amhainneach. They were so annoyed at my being there before and their not knowing it, bha iad cho amhainneach mi bhi ann roimhe is gun fhios a bhi aca

(b) expressed with amhainn air. They were annoyed that she didn’t go, bha amhainn orra nach deach i ann

2 diombach, comp diombaiche (with, air)

3 greannach, comp greannaiche. He was going to get annoyed when I started talking to him, ’s ann a bha e a’ dol a dh’fhàs greannach nuair a thòisich mi air bruidhinn ris

4 (a) air do shàrachadh

(b) sàraichte. How annoyed I am with you, cho sàraichte ’s a tha mi leat

5 expressed with leamh. How annoyed I am with you, is mi tha leamh dhìot

annoying a 1 amhainneach. That is annoying, tha sin amhainneach

2 tàmailteach. That is annoying, tha sin tàmailteach. The situation is so annoying, when people won’t come out, tha an rud cho tàmailteach, nuair nach tig sluagh a-mach

3 tàireil. I’m paying for everything, that’s what’s so annoying, tha mise a’ pàigheadh a h-uile dad, sin agad an rud a tha tàireil

4 leamh

annoyance n dragh m, gen dragha, pl draghannan

annual n 1 (publication) bliadhnachan m, gen & pl bliadhnachain

2 (plant) bliadhnag f, gen bliadhnaig, pl bliadhnagan. Annuals and biennials, bliadhnagan agus dà-bhliadhnagan

annual a bliadhnail. Annual average, cuibheas bliadhnail. Annual budget, buidsead bliadhnail. Annual precipitation, sileadh bliadhnail

annually adv 1 gach bliadhna

2 sa bhliadhna

annuity n 1 suim f bhliadhnail, gen suime bliadhnail, pl suimean bliadhnail. He settled an annuity on her, shuidhich e suim bhliadhnail oirre

2 bliadhnachas m, gen bliadhnachais, pl bliadhnachasan

annul n 1 cuir às do, vn cur às do. They annulled it, chuir iad às dha

2 cuir air cùl, vn cur air cùl

3 neo-dhèan, vn neo-dhèanamh m

4 neonich, vn neoneachadh, neonitheachadh m

annular n fàinneach

annulment n 1 neonitheachadh m, gen neonitheachaidh, pl neonitheachaidhean

2 cur m air cùl

anoint v tr ung, vn ungadh m

anointing n ungadh m, gen ungaidh

anon adv a dh’aithghearr

anonymous a 1 gun urra ; also gun urrainn

2 (a) gun ainm

(b) neo-ainmichte

anorak n anarag f, gen anaraig, pl anaragan

anorthosite n (mineralogy) anortaisit f

another pron fear eile, tè eile. It is not, however, the business of media education to choose one view at the expense of another, ach cha bhuin e do dh’oideachadh mu na meadhain a bhith a’ taghadh aon seallaidh ’s a’ cur sìos air fear eile

love one another, biodh gràdh agaibh da chèile

another a eile. Have another one, tog fear eile. Perhaps you’d be in another house the next night, dh’fhaodadh gur ann an taigh eile bhiodh tu an ath oidhche. I remember another Sunday he came to fetch me, tha cuimhne agam latha Sàboid eile a thàinig e gam iarraidh

answer n 1 (a) freagairt f, pl freagairtean ; also freagradh m, gen freagraidh, pl freagraidhean. I got no answer from him, cha d’fhuair mi freagairt bhuaidhe. I got no answer to my letter yet, cha d’fhuair mi freagairt dom litir fhathast

(b) fios m freagairt, gen fios fhreagairt. I got no answer to my letter yet, cha d’fhuair mi fios freagairt dom litir fhathast

2 expressed with guth m. I phoned but I got no answer, dh’fhònaig mi ach cha d’fhuair mi guth

3 fuasgladh m, gen fuasglaidh, pl fuasglaidhean. It is a difficult question to answer, ’s e ceist a tha innte a tha duilich a fuasgladh

answer v tr & i 1 freagair, vn freagairt f. Don’t answer back! na bi a’ freagairt air ais! Pupils are expected to question and answer relevantly, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ cur ’s a’ freagairt cheist gu h-iomchaidh

2 (a) thoir freagairt, vn toirt freagairt. Won’t you answer! nach toir thu freagair!

(b) thoir freagairt do, vn toirt freagairt do. He didn’t answer me, cha tug e freagairt dhomh

3 fuasgail, vn fuasgladh m. They couldn’t answer the riddle, cha b’ urrainn dhaibh an tòimhseachan fhuasgladh

answerable a 1 freagrach (to, do) (for, à, or a thaobh). She is answerable for these duties, tha ise freagrach às na dleasdanasan seo. He is answerable to you for the quality of his work, tha e freagrach dhutsa a thaobh maitheas a chuid obrach

2 expressed with bi an urra ri. Mary is answerable for these duties, tha na dleasdanasan seo an urra ri Màiri

3 (a) (i) expressed with gabh freagairt. The question will one day be answerable, gabhaidh a’ cheist freagairt latha air choireigin. The question is not yet answerable, cha ghabh a’ cheist freagairt fhathast

(ii) expressed with is urrainnear freagairt. The question is not yet answerable, chan urrainnear a’ cheist freagairt fhathast

(b) expressed with gabh fuasgladh. The question will one day be answerable, gabhaidh a’ cheist fuasgladh latha air choireigin

ant n (Formicidae) seangan m, gen seangain, pl seangain, seanganan

ants’ eggs n pl phr (actually ants’ grubs) uighean-shneaghan m pl

ant’s nest n phr nead-shneaghan f, gen nide-shneaghan, pl neadan-shneaghan

ant, black garden n (Lasius niger) seangan m dubh, gen seangain dhuibh, pl seangain dhubha

ant, flying n phr (from mating swarms of Formicidae species) seangan-sgiathach m, gen seangain-sgiathaich, pl seangain-sgiathach, seanganan-sgiathach

ant, red n (Myrmica spp.) seangan m dearg, gen seangain dheirg, pl seangain dhearga

ant, wood n (Formica rufa) seangan m coille, gen & pl seangain choille

antagonise v tr rach a-mach air, vn dol a-mach air. To disagree without antagonizing others, a bhith a’ nochdadh easaonta gun a dhol a-mach air feadhainn eile

antagonist n 1 cèile-còmhraig m, gen cèile-chòmhraig, pl cèileachan-còmhraig

2 neach a tha nad aghaidh. He was my antagonist, is esan an neach a bha nam aghaidh

3 co-sheise m & f, pl co-sheiseachan

antagonistic a 1 eascàirdeil

2 expressed with cuir an aghaidh, vn cur an aghaidh

Antarctic pr n Antartaig f, Antarctaig

Antarctic mod na h-Antartaig. The Antarctic Circle, Cearcall na h-Antartaig, Cearcall na h-Antarctaig

Antarctic a Antartaigeach

Antarctica pr n Antartaigea, Antarctaiga

antecedent n (grammar) roi-theachdaire m, pl roi-theachdairean

antediluvian a ron tuil

antelope n antalop f, pl antalopan

2 bocanach m, gen & pl bocanaich

antepenultimate a roi-leth-dheireannach. The antepenultimate syllable, an lide roi-leth-dheireannach. In the fourth phrase of each strophe the second stress is on the antepenultimate syllable, anns a’ cheathramh abairt de gach stròf tha an dara cudthrom air an lide roi-leth-dheireannach

ant-fly n, see ant, flying n

ant-heap n, see ant-hill n

anthem n laoidh m, pl laoidhean

anther n antair m, pl antairean

ant-hill n dùn-shneaghan m, gen & pl dùin-shneaghan

anthology n 1 (a) cruinneachadh m, gen cruinneachaidh, pl cruinnichidhean. Attractive displays of posters, poems and short anthologies, taisbeanaidhean tarraingeach de shanasairean, de dhàin agus de chruinnichidhean goirid. A prose anthology, cruinneachadh ruisg. A poetry anthology, cruinneachadh bàrdachd. If you had to compile a poetry anthology of the work of the twentieth century, list three pieces of poetry you could not omit, nam bitheadh agad ri cruinneachadh bàrdachd a dhèanamh de dh’obair na ficheadamh linn, sgrìobh trì pìosan bàrdachd nach b’ urrainn dhut fhàgail às

(b) cruinneachadh m sgrìobhaidh, pl cruinnichidhean sgrìobhaidh

2 (of verse) duanaire m, pl duanairean

3 expressed with taghadh m, gen taghaidh, pl taghaidhean

anthophyllite n (mineralogy) antaifilit f

anthracite n antraisit f, antrasait f

anthropology n 1 daonn-eòlas, gen daonn-eòlais

2 antraipeòlas, gen antraipeòlas. Social anthropology, antraipeòlas sòisealta

antibiotic n antibiotaig f

antibody n anticorp m, gen & pl anticuirp

anticipate v tr 1 (a) sùilich, vn sùileachadh m

(b) bi plus sùil agad. You anticipated what I was going to say, bha sùil agad ris na bha mi a’ dol a’ ràdh

2 bi plus dùil agad. Once pupils anticipate the likely nature of the content of text, aon uair ’s gum bi dùil aig a’ chloinn ris an nàdar susbaint a tha dualtach a bhith anns an teacsa

3 thoir beachd ro làimh, vn toirt beachd ro làimh. To anticipate how it might be structured, gus beachd a thoirt ro làimh ach ciamar a dh’fhaodadh e bhith air a chur ri chèile

4 ro-ghabh, vn ro-ghabhail m

5 faigh aithne air, vn faighinn aithne air. By showing them how to anticipate what will come next in the text, le bhith a’ nochdadh dhaibh mar a gheibh iad aithne air an ath rud a thig anns an teacsa

6 ro-aithnich, vn ro-aithneachadh m

anticipation n 1 sùileachadh m, gen sùileachaidh

2 ro-ghabhail m

3 ro-aithneachadh m, gen ro-aithneachaidh

anti-climax n dubh-leagail f

anti-clockwise adv & pred a tuathail

antics n 1 expressed with agallaich f, pl agallaichean. What antics are you up to? dè an agallaich a tha ort? or dè na h-agallaichean a tha ort?

2 expressed with eacarsaidh f or eacarsaich f. What antics are you up to? dè an eacarsaidh a tha ort? He’s full of antics, tha e làn eacarsaich

anticyclone n ana-chuairt f èadhair, pl ana-chuairtean èadhair

antidote n ùr-chasg m, gen ùr-chaisg, pl ùr-chasgan

antigen n antigine f, pl antiginean

antigorite n (mineralogy) antiogoirit f

antimony n antamon m, gen antamaoin

anti-oxidant n anti-ogsaidear m

antipathy n 1 fuath f, gen fuatha

2 gràin, f, gen gràine

antiquarianism n àrsaidheachd f

antiquarian n, see antiquary n

antiquarian a expressed with àrsaidh. He has antiquarian interests, tha ùidh aige ann an nithean àrsaidh

antiquary n àrsaidhear m, gen àrsaidheir, pl àrsaidhearan, or àrsair m, pl àrsairean

antique n 1 seann-rud m, pl seann-rudan

2 ball-seanndachd m, gen & pl buill-sheanndachd

antique a 1 seanndaidh

2 seann-saoghlach

antiseptic n antiseipteig m, pl antiseipteigean

antiseptic a antiseipteach. Antiseptic cream, cè antiseipteach

antithesis n frith-choimeas m, gen frith-choimeis, pl frith-choimeasan. How suitable is the antithesis which the poet uses in these lines? dè cho freagarrach ’s a tha am frith-choimeas a tha am bàrd a’ cleachdadh anns na sreathan seo?

the antithesis of prep phr expressed with calg-dhìreach an aghaidh. This is the antithesis of his opinion, tha seo calg-dhìreach an aghaidh a’ bheachd aige

antler n 1 cabar m, gen & pl cabair. The antler was visible past the ear, bha an cabar am fradharc seachad air a’ chluais

2 cabar m fèidh, gen & pl cabair fhèidh

point of antler n phr meur m, gen meòir, pl meòirean

antlered a 1 cabrach, comp cabraiche

2 (poetic) cròiceach. The antlered stag, an damh cròiceach

ant-lion n (Myrmeleonidae) leomhann-shneaghan m, gen & pl leomhainn-shneaghan

antonym n frith-fhacal m, gen & pl frith-fhacail. Write down an antonym for each of the following words, sgrìobh sìos frith-fhacal mu choinneimh gach facail a leanas

anvil n innean m, gen innein, pl inneanan

anxiety n 1 iomagain f. You keep me in anxiety, tha thu gam chumail ann an iomagain

2 expressed with mun cuairt. The affair caused me much anxiety, chuir an rud a bha ann gu mòr mun cuairt mi

anxious a 1 (a) iomagaineach. I’m anxious about it, tha mi iomagaineach ma dheidhinn

(b) expressed with iomagain f. Are you anxious? a bheil iomagain oirbh?

2 expressed with iomnaidh f. I am anxious about them, tha iomnaidh orm air an son

3 (a) cùramach, comp cùramaiche. She is anxious about them, tha i cùramach air an son. He was anxious that you should come, bha e cùramach gun tigeadh tu

(b) expressed with fo chùram. They will be anxious about her, bithidh iad fo chùram air a son

4 expressed with an càs. He was anxious that you should come, bha e an càs gun tigeadh tu

any pron 1 duine m. I haven’t seen any of them this week, chan fhaca mi duine dhiubh an t-seachdain-sa. I doubt whether any of the ministers could actually do Gaelic, bhithinn teagmhach gun dèanadh duine de na ministearan Gàidhlig ann

2 neach m sam bith. The advice I’ d give you is not to give the money to any of them yet, ’s e a’ chomhairle bheirinn dhut, gun an t-airgead a thoirt do neach sam bith aca fhathast

3 gin m. Have you got any? a bheil gin agad? There aren’t any of my sheep getting in, chan eil gin de mo chuid-sa chaorach a’ faighinn a-steach. There’s not any left, chan eil gin air fhàgail

4 (a) rud m Did you manage to get any of it at all? an do thàr thu rud idir dheth fhaighinn?

(b) (informal) boi’d m (from Eng ‘bit’). Have you any at all of the song? a bheil boi’d idir dhen òran agad?

any more pron phr an còrr. There weren’t any more, cha robh an còrr ann

not any n phr also expressed with neg plus ann. There haven’t been any since after the war, cha robh iad ann bho an dèidh a’ chogaidh

any a 1 sam bith. It won’t do any harm, cha dèan e cron sam bith. There isn’t any difference between them, chan eil diofar sam bith eatarra. Any worthwhile Gaelic activity will move in and out of components, bidh gnìomh Gàidhlig sam bith as fhiach an t-saothair a’ gluasad a-mach agus a-steach à earrainnean. Such criteria should be limited to one or two at any one time, tha còir an leithid seo de bhun-chomharraidhean a bhith air an cuingealachadh ri aon no dhà aig àm sam bith

2 expressed with gach. By such means they get a rapid sense of the gist of any communication, tha iad anns an dòigh sin a’ faighinn tuigse gu h-ealamh air brìgh gach adhbhar-chonaltraidh. Any incident will be dealt with as soon as it occurs, thèid dèiligeadh ri gach tachartas cho luath ’s a ghabhas e àite

3 expressed with def art. As a way of alleviating any difficulties experienced as a consequence of a later start in Gaelic, mar dhòigh air na duilgheadasan a lughdachadh a bhitheas acasan a bha na b’ fhaide gun tòiseachadh anns a’ Ghàidhlig

4 expressed with following noun being indefinite. Did she have any brothers? a robh bràithrean aice? He doesn’t have any dog that can do a thing, chan eil cù aige a nì sìon. One mustn’t deny any person his own good, chan eil math a mhath fhèin a thoirt de neach (saying)

any adv not directly expressed. Perhaps that’s not any easier for them, dh’fhaodadh nach ann a sin as fhasa dhaibh e

anybody n, see anyone n

anyone n 1 (a) neach m sam bith. Does anyone know what it is? a bheil fhios aig neach sam bith dè a th’ ann?

(b) neach m. If anyone would see Donald then we’d know, na faiceadh neach Dòmhnall bhiodh fhios

2 not expressed directly. His mother wouldn’t allow anyone to say a word to him, chan fhuilingeadh a mhàthair guth a ràdh ris

anything n 1 (a) rud m. Is anything the matter? a bheil rud ceàrr? She comes on Saturday in case I’m needing anything over the weekend, bidh i a’ tighinn Disathairne mas bithinn feumach air rud air an deireadh sheachdain. The cat must have given up hope of getting anything, feumaidh e bhith gun tug an cat suas a dhùil gu faigheadh e rud. We weren’t getting half or anything like it before, cha robh sinne a’ faighinn a leth no rud nach ionann is e roimhe

(b) rud m sam bith. If he feels anything (any illness) he goes round the houses spreading it, ma dh’fhairicheas e rud sam bith ’s ann a’ falbh nan taighean a bhios e ga sgaoileadh. Watch the needle, that it doesn’t stick in you for anything, thoir an aire air an t-snàthaid, nach tèid i tromhad air rud sam bith

2 (a) nì m

(b) nì m sam bith

3 dad m. Did you get anything? an d’fhuair thu dad? Did he say anything? an tubhairt e dad? I don’t need anything, chan eil feum agam air dad. Is anything the matter? a bheil dad ceàrr?.You wouldn’t have known that there was anything wrong with her, chan aithnicheadh tu gu robh dad dochair rithe

4 càil m. Is anything the matter? a bheil càil ceàrr?

5 sìon m. Did you see anything? am faca tu sìon?

6 (with negative) (informal) steama. I can’t make anything of it, cha dèan mi steama dheth

7 (with a negative v expressing speech) guth m. He didn’t say anything, cha tubhairt e guth. None of her relatives said anything to her, cha tuirt duine de na bhuineadh dhi guth rithe. Have you heard anything about the Martinmas (rent)? an cuala tu guth man Fhèill-Mhàrtainn?

anything else n 1 dad m eile. Will you take anything else? an gabh thu dad eile?

2 rud m sam bith eile. Are you needing anything else? a bheil rud sam bith eile bhuaibh?

3 expressed with na plus faigh. baking soda was better for me than anything else, ’s e soda an arain a b’ fheàrr dhomh dhe na gheobhainn

anyway adv co-dhiù. He had a good fire on anyway, bha deagh theine aige air co-dhiù. It’s certainly wet just now anyway, gu dearbh tha i fliuch an-dràsta co-dhiù. I’d have to get up anyway to feed the cows and horses, dh’fheumainn-sa co-dhiù èirigh a bhiathadh a’ chruidh is na h-eich

anywhere adv 1 àite m sam bith

2 taobh m sam bith. You’ll eat something before you go anywhere, ithidh tu rud mun tèid thu taobh sam bith

anywhere else adv phr 1 expressed with ann an àite eile. I haven’t seen it anywhere else, chan fhaca mi e ann an àite eile

2 expressed with gach àite. Diabaig was as cold as anywhere else, bha Dìobaig cho fuar ri gach àite

aorist a ao-riochda. The aorist tense, an tràth ao-riochda

aorta n cuisle-chinn f, pl cuislean-cinn

apace adv 1 gu luath

2 gu brais

apart adv 1 air leth. We’ll have to keep the pieces apart, feumaidh sinn na pìosan a chumail air leth. They are living apart, tha iad a’ fuireach air leth

2 o chèile, bho chèile. The houses are a good bit apart, tha na taighean caob math bho chèile

apart from prep phr 1 saor o (plus dat)

2 a-mach air (plus dat)

3 expressed with ach a-mhàin. The land beside the river was cleared of people apart from the shepherd, chaidh an sluagh fhuadach às an fhearann ri taobh na h-aibhne, ach an cìobair a-mhàin

come apart v phr sgaoil, vn sgaoileadh. This wheelbarrow is coming apart, tha am bara seo a’ sgaoileadh

coming apart a phr expressed with drabhach (pronounced ‘dra’och’) a. This wooden partition is coming apart so badly, tha an talaint fhiodha seo cho drabhach. These clothes are coming apart, tha an t-aodach seo drabhach

tell apart v phr, see sv tell v

apartheid n apartheid f

apartment n 1 seòmar m, gen seòmair, pl seòmraichean

2 àrosan m, gen & pl àrosain

apathy n cion m ùidhe

apatite n (mineralogy) apaitit f

ape n apa m & f, pl apaichean

ape, barbary n (Macaca sylvana) apa m barbarach, gen apa bharbaraich, pl apaichean barbarach

ape v tr bi ag atharrais air ; also dèan atharrais air, vn dèanamh atharrais air. He aped me, rinn e atharrais orm

aperture n 1 fosgladh m, gen fosglaidh, pl fosglaidhean

2 toll m, gen & pl tuill

apex n 1 binnean m, gen binnein, pl binneanan

2 bàrr m, gen barran, pl barran

aphid n (very small pear-shaped sap-sucking homopteran bug) 1 aifid f, pl aifidean

2 mial-phlannda f

aphid, black bean n (Aphis fabae) (‘blackfly’) aifid f dhubh phònrach f, gen aifid duibhe pònrach pl aifidean dubha pònrach

aphid, cabbage n (Brevicoryne brassicae) aifid f chàil f, pl aifidean càil

aphid, rose n (Macrosiphum rosae) (‘greenfly’) 1 aifid f ròis f, pl aifidean ròis

2 cuileag f ghlas, gen cuileig glaise

aphid, woolly n (Eriosoma lanigerum) aifid f chlòimheach, gen aifid clòimhich, aifidean clòimheach

apiary n beach-lann f, gen beach-lainn, pl beach-lannan

apical a (linguistics) bàrr-teangaidh. An apical consonant, connrag bhàrr-teangaidh

apiece adv 1 an t-aon

2 am fear ; or an tè

3 an neach

apocope n eàrr-ghiorrachadh m, gen eàrr-ghiorrachaidh

apologise v i 1 (a) dèan leisgeul, vn dèanamh leisgeil

(b) thoir leisgeul, vn toirt leisgeil

2 iarr maitheanas, vn iarraidh maitheanais

apology n leisgeul m, gen leisgeil, pl leisgeulan

apologies n pl (meeting) leisgeulan m pl

apophyllite n (mineralogy) apaifilit f

apostle n abstol m, gen abstoil, pl abstoil, abstolan

apostrophe n 1 (grammar) (the mark ’) asgair m, pl asgairean, also ascair m, pl ascairean

2 (literature) gairmeachas m, gen gairmeachais

appal v tr cuir uamhas air, vn cur uamhais air

appalled a expressed with uamhas ort. We were simply appalled, bha fìor uamhas òirnn

appalling a uamhasach, comp uamhasaiche

apparatus n 1 acfhainn f

2 uidheam f, gen uidheim, pl uidheaman

apparent a 1 follaiseach, comp follaisich

2 soilleir, comp soilleire

apparently adv 1 expressed with bidh e coltach. Apparently he won’t be coming, tha e coltach nach eil e gu bhith a’ tighinn. She did it, apparently, ’s i a rinn e, bidh e coltach

2 expressed with is coltach. Apparently he can do that much, is coltach gun dèan e an uibhir ud

3 expressed with a shaoileadh tu. It will permit imaginative investigation of situations apparently remote from themselves, bheir e cothrom do rannsachadh tro mhac-meanmna air suidhichidhean a shaoileadh tu a tha aig astar bhuapa fhèin

apparition n 1 taibhse f, pl taibhsean. They saw an apparition, chunnaic iad taibhse

2 manadh m, gen manaidh, pl manaidhean. He saw an apparition, chunnaic iad manadh

3 sealladh m, gen seallaidh, pl seallaidhean. He was an apparition when he got home, bha e na shealladh nuair a fhuair e dhachaigh

appeal n 1 (law) (a) ath-agairt f, pl ath-agairtean

(b) tagradh m, gen tagraidh, pl tagraidhean. In the Court of Appeal, ann an Cùirt nan Tagraidhean

of appeal prep phr expressed with còrd v, vn còrdadh m. The specific audiences for whom texts would be of appeal, an luchd-amais sònraichte a chòrdadh na teacsaichean riutha

appeal v i 1 (a) tagair, vn tagairt f

(b) dèan tagradh, vn dèanamh tagraidh. He appealed to the king, rinn e tagradh ris an rìgh

2 (law) ath-agair, vn ath-agairt f

appeal against v phr cur às aghaidh (plus gen). He can appeal against the matter, faodaidh e cur às aghaidh an rud

appeal to v i phr expressed with thig ri càil, vn tighinn ri càil. Studying television programmes which appeal to pupils will provide a way of discussing content, ann a bhith a’ gabhail beachd air prògraman telebhisein a thig ri càil chloinne gheibhear dòigh air beachdachadh air na bheil annta

appear v i 1 nochd, vn nochdadh m. No matter its length, complexity or the component in which it appears, ge b’e air bith dè cho fada no cho toinnte ’s a bhitheas e no dè an earrann anns a bheil e a’ nochdadh. Where a feature identified earlier in a target does not appear subsequently in the strand, far a bheil rud air choireigin a chomharraicheadh na bu thràithe ann an cuimse a’ sgur a nochdadh as a dhèidh sin anns an èill. tasks that appear at Level E, obair a tha a’ nochdadh aig Ìre E

2 seall, vn sealltainn m. The sites of the old houses appear as patches of green ground among the more sombre coloured heather, tha làraichean nan seann taighean a’ sealltainn mar mhìrean de thalamh gorm am measg an fhraoich a tha nas duirche an dath

3 (a) thig am fradharc, vn tighinn am fradharc. He was appearing in order to ask for something from her, bha e a’ tighinn am fradharc a dh’iarraidh rud oirrese. The moon was quite straggly when it first appeared, bha a’ ghealach gu math sgèiteach nuair a thàinig i am fradharc an toiseach

(b) thig am fianais, vn tighinn am fianais. He appeared suddenly, thàinig e am fianais gu h-obann

(c) thig, vn tighinn. Here he appears on the horizon, seo e a’ tighinn eadar sinn is fàire

4 (informal) aipìrig. She appeared on Saturday, dh’aipìrig i Disathairne

5 (a) expressed with saoil, vn saoilsinn. The croft appears to be getting greener, saoilidh tu gu bheil an lot a’ fàs nas guirme

(b) expressed with coltas air. So it appears, sin an coltas a tha air

appear likely v phr 1 expressed with (an) coltas air. He appears likely to win, tha an coltas air gum buannaich e. It appears likely to rain, tha coltas an uisge oirre

2 expressed with a thuar air. They appeared likely to let him go, bha a thuar orra a leigil às

appearance n 1 coltas m, gen coltais. That’s the appearance he had, sin an coltas a bh’ air

2 aogas m, gen aogais, pl aogaisean

3 sealladh m, gen seallaidh. It gives people a different appearance, tha e a’ cur sealladh eile air feadhainn

bad appearance n phr mì-loinn f. It gives the house a bad appearance, tha e a’ cur mì-loinn air an taigh

good appearance n phr expressed with dreach m. It has lost its good appearance, tha e an dèidh a dhreach a chall

ill (unwell) appearance n phr expressed with droch thuar m, gen dhroch thuar ; also tuar m, gen tuair. He has an awfully ill appearance, dè an droch thuar a th’ air, or dè an tuar a th’ air

keep up appearances v phr cùm aghaidh ris an t-saoghal, vn cumail aghaidh ris an t-saoghal

make an appearance, put in an appearance v phr nochd, vn nochdadh m. He didn’t put in an appearance at all, cha do nochd e idir

to all appearances adv phr a-rèir a h-uile coltais

appease v tr 1 rèitich, vn rèiteachadh m

2 sìthich, vn sìtheachadh m

appellative n ainmear m gnàthach, gen ainmeir ghnàthaich, pl ainmearan gnàthach

append v tr 1 cuir, vn cur m. I appended a postscript to the letter, chuir mi fo-sgrìobhadh ris an litir

2 cuir ri, vn cur ri. Was their anything appended? an robh dad air a chur rithe?

appendage n 1 sgòdan m, gen & pl sgòdain

2 clibean m, gen clibein, pl clibeanan

appendicitis n 1 aipeandaigìteas m

2 (familiar) (a) an greim-mòr m, gen a’ ghreim-mhòir

(b) an greim-mionaich, gen a’ ghreim-mhionaich

appendix n 1 (a) eàrr-ràdh m, gen eàrr-ràidh, pl eàrr-ràidhean

(b) pàipear-taice m, gen pàipeir-thaice, pl pàipearan-taice

2 (body organ) aipeandaig f, pl aipeandaigean

appetite n càil (do bhiadh) m & f. You’ve a good appetite today, tha an deagh chàil agad an diugh. Has he an appetite (for food)? a bheil a’ chàil aige dha bhiadh? I have no appetite for food, chan eil càil do bhiadh agam. He has a good appetite, tha càil math aige. My appetite hasn’t come back to me properly, cha tàinig mo chàil air ais thugam ceart

give you an appetite v phr 1 thoir càil dhut, vn toirt càile dhut. It will give you a bit of an appetite, bheir e beagan càile dhut

2 expressed with càilear a. Being at sea gives you an appetite, tha a bhith aig muir càilear

lose your appetite v phr caill do chàil, vn call do chàile, or call do chàlach. She lost her appetite badly, chaill i a càil gu dona

whet you appetite v phr tog do chàil, vn togail do chàile. Here’s something to whet your appetite, seo rud a thogas do chàil

applause n 1 (a) bas-bhualadh m, gen bas-bhualaidh

(b) bualadh m bhas, gen bualaidh bhas. I could hear the sound of applause, bha mi a’ cluinntinn fuaim bualadh bhas

2 moladh m, gen molaidh. He got great applause for it, fhuair e àrd mholadh air a shon

apple n ubhal m, gen ubhail, pl ùbhlan. The apples aren’t ripe yet, chan eil na h-ùbhlan abaich fhathast

apple, crab n, see crab-apple n

apple of the eye n phr (pupil) clach f na sùla, gen cloiche na sùla

apple of one’s eye n phr (beloved person or object) 1 expressed with gràdhaichte. Donald is the apple of her eye, tha Dòmhnall fìor ghràdhaichte aice

2 expressed with miadhail. Donald is the apple of her eye, ’s e Dòmhnall as miadhaile leatha air fad

apple-pie order n phr expressed with fìor ghrinn. She had everything in apple-pie order, bha a h-uile nì fìor ghrinn aice

Applecross pr n a’ Chomraich f, gen na Comraich. In Applecross, air a’ Chomraich. The Applecross people, muinntir na Comraich

Applecross man n phr Comrach m, gen & pl Comraich. The tale of the Applecross man, sgeula a’ Chomraich

apple-tree n (Malus domestica) 1 craobh-ùbhlan f, gen craoibhe-ùbhlan, pl craobhan-ùbhlan

2 abhall m, gen & pl abhaill

appliance n goireas m, gen goireis, pl goireasan

applicable a 1 freagarrach, comp freagarraiche

2 iomchaidh

3 expressed with cleachd v, vn cleachdadh m. Many of the terms may also be applicable in other outcomes of language, faodaidh mòran de na briathran a bhith air an cleachdadh ann an toraidhean-cànain eile

applicable to prep phr expressed with a bhuineas do (plus dat). a summary of concerns and approaches applicable to programmes of study, geàrr-chunntas air na nithean cudthromach agus na dòighean a bhuineas do chlàran oideachaidh

not applicable a phr neo-iomchaidh

applicant n tagraiche m, pl tagraichean. The pre-school will treat fairly all applicants for jobs, buinidh an ro-sgoil gu cothromach ri gach tagraiche airson obrach. Treat all applicants in the same way, dèilig ri tagraichean gu lèir anns an aon dòigh

application n 1 iarrtas m, gen iarrtas, pl iarrtasan. He put in an application for it, chuir e a-steach iarrtas air a shon

2 tagradh m, gen tagraidh, pl tagraidhean

3 innleachd f, pl innleachdan. Databases, spreadsheets, teletext, view data, and multimedia applications generally, stòir-dhàta, duilleagan-sgaoilte, teleteacsa, lèir-dàta agus innleachdan ioma-mheadhanach anns an fharsaingeachd

4 expressed with mar a chleachdar. Applications of the computer for them are noted elsewhere, tha cunntas air a thoirt an àite eile air mar a chleachdar an coimpiutar leothasan

5 cur m an sàs, gen cuir an sàs

6 cuir gu buil, vn cur gu buil. They never made proper application of what they knew, cha do chuir iad riamh ceart gu buil na bha a dh’fhios aca

application form n phr 1 foirm-iarrtais m, pl foirmean-iarrtais

2 bileag-thagraidh f, gen bileig-tagraidh, pl bileagan-tagraidh

apply v tr 1 cuir, vn cur m. Apply it to yourself, cuir riut fhèin e

2 co-chuir, vn co-chur m. Applying it to ourselves, ga cho-chur rinn fhìn

3 (a) cuir an sàs, vn cur an sàs. It is the responsibility of the school to apply the attainment targets in ways which will permit pupils to demonstrate their attainments, tha e mar uallach air an sgoil na cuimsean coileanaidh a chur an sàs ann an dòighean a bheir cothrom do chloinn a bhith a’ nochdadh na tha a’ dol aca air a dhèanamh. This enables pupils to collect, organise, analyse and apply information through databases, tha seo a’ toirt cothroim do chloinn fiosrachadh a thional, a riaghladh, a rannsachadh agus a chur an sàs tro stòir-dàta

(b) cuir gu feum, vn cur gu feum. Apply the information acquired from a number of different sources, a’ cur gu feum am fiosrachadh a fhuaras o chunntas ghoireasan eadar-dhealaichte

(c) cuir an cèill, vn cur an cèill. Apply that knowledge in their own talking and writing, an t-eòlas sin a chur an cèill anns a’ chòmhradh ’s anns an sgrìobhadh aca fhèin

(d) cuir an gnìomh, vn cur an gnìomh. They will be expected to apply what they have learned, bithear a’ sùileachadh orra gun cuir iad an gnìomh na nithean a dh’ionnsaich iad

(e) cuir an greim, vn cur an greim. An ability to apply technical devices of communication, comas air modhan conaltraidh teicnigeach a chur an greim. Pupils will act individually in collating information and applying conventions, bidh a’ chlann ag obair air an ceann fhèin, a’ tional fiosrachaidh agus a’ cur chleachdaidhean an greim

4 cleachd, vn cleachdadh m. They will continue to be applied at later levels, leanar air an cleachdadh aig na h-ìrean as a dhèidh sin. Apply agreed procedures for protecting children to all staff, cleachd modhan aontaichte gus clann a dhìon airson luchd-obrach gu lèir

5 (a) cuir a-steach, vn cur a-steach ; also cuir a-staigh, vn cur a-staigh (for, airson plus gen). He applied for the job, chuir e a-steach airson na h-obrach

(b) cuir tagradh, vn cur tagraidh. For funding apply to the head office, airson maoineachaidh cuir tagradh chon a’ phrìomh oifis

(c) cuir, vn cur m. I had to apply to the council for it, bha agam ri chur chon na comhairle air a shon. She applied to the manager for redress, chuir i chon a’ mhanaidseir airson dìolaidh

applied a gnìomhaichte. Applied linguistics, cànanachas gnìomhaichte

apply to v phr buin ri, vn buntainn ri. Their advice and framework apply to all pupils, tha a’ chomhairle agus a’ bheairt aca sin a’ buntainn ris a’ chloinn air fad

apply your mind to v phr leig t’inntinn air, vn leigeil t’inntinn air. She applied her mind to it, leig i a h-inntinn air

appoint v tr 1 cuir an dreuchd, vn cur an dreuchd. The pre-school will appoint the best person for each job, cuiridh an ro-sgoil an dreuchd an neach as fheàrr do gach obair

2 suidhich, vn suidheachadh m. Arbitrators will be appointed, thèid luchd-rèiteachaidh a shuidheachadh

appointed a 1 a thèid a shuidheachadh

2 a thèid a shònrachadh. She came on the appointed day, thàinig i air an latha a chaidh a shònrachadh

2 a thèid a chur an dreuchd. The pre-school will treat fairly all applicants for jobs and all those appointed, buinidh an ro-sgoil gu cothromach ri gach tagraiche airson obrach agus riuthasan air fad a thèid a chur an dreuchd

4 stèidhte. The prime-minister’s cabinet is now appointed, tha cabanat a’ phrìomhair a-nis stèidhte

appointment n 1 (career) dreuchd f, pl dreuchdan

2 (meeting) (a) coinneamh m, gen coinneimh, pl coinneamhan. I have an appointment with him, tha coinneamh agam ris

(b) còmhdhail f, gen còmhdhalach, pl còmhdhailean. I have an appointment with the doctor, tha còmhdhail agam leis an dotair

make an appointment v phr 1 cuir coinneamh air bhonn, vn cur coinneimh air bhonn. I must make an appointment with them, feumaidh mi coinneamh a chur air bhonn leotha

2 cuir còmhdhail air bhonn, vn cur còmhdhalach air bhonn. I made an appointment with the doctor, chuir mi còmhdhail air bhonn leis an dotair

3 dèan ceann-latha, vn dèanamh cinn-latha (with, ri)

4 suidhich àm. vn suidheachadh ama. They made an appointment to meet, shuidhich iad àm airson coinneachadh

apportion v tr dèan roinn air, vn dèanamh roinne air. We had to apportion the food between us, b’ fheudar dhuinn roinn a dhèanamh air a’ bhiadh eadarainn

apportionment n 1 roinn f, gen roinne, pl roinnean

2 co-roinn f, gen co-roinne, pl co-roinnean. They got an apportionment of the common grazing, fhuair iad co-roinn den mhonadh choitcheann

apposite a iomchaidh

apposite to prep phr a bhuineas do. Apposite to both Parts 1 and 2, a bhuineas do Phàirt 1 agus do Phàirt 2

apposition n co-shuidheachadh m, gen co-shuidheachaidh. Words in apposition, facail ann an co-shuidheachadh

appraisal n 1 measadh m, gen measaidh, pl measaidhean

2 beachd m, pl beachdan. Give an appraisal of the stories, thoir do bheachd fhèin air na sgeulachdan

appraise v tr 1 (a) meas, vn measadh m

(b) dèan measadh air, vn dèanamh measaidh air. The jeweller appraised the ring, rinn an seudair measadh air an fhàinne

2 expressed with beachd m. Appraise how suitable is…, dè do bheachd air cho freagarrach ’s a tha…

appreciate v tr 1 (a) cuir meas air, vn cur meas air. In order to recognise and appreciate textual conventions, gus cleachdaidhean teacsa aithneachadh agus meas a chur orra. Pupils are expected to appreciate the aesthetic effects used in a text, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ cur meas air na buaidhean ealdhain a thathar a’ cleachdadh ann an teacsa

(b) dèan meas air, vn dèanamh meas air. Pupils will recognise and appreciate textual conventions, bidh a’ chlann ag aithneachadh chleachdaidhean co-cheangailte ri teacsaichean agus a’ dèanamh meas orra

(c) dèan lèirmheas air, vn dèanamh lèirmheas air. Pupils can discuss and appreciate the many varieties of language, faodaidh a’ chlann beachdachadh agus lèirmheas a dhèanamh air gach iomadh seòrsa cànain a tha ann

2 (a) tuig, vn tuigsinn f. Pupils will begin to appreciate linguistic diversity, tòisichidh clann air tuigsinn cho iomachruthach ’s a tha cànain

(b) faigh tuigse air, vn faighinn tuigse air. Rather, it is the business of media education to appreciate the strengths of Gaelic culture, ’s e a tha fa-near do dh’oideachadh mu na meadhain, tuigse fhaotainn air cho neartmhor ’s a tha dualchas na Gàidhlig

(c) tuig gu math, vn tuigsinn gu math

3 cuir luach air, vn cur luach air. You don’t appreciate a single thing that’s done for you, chan eil sibh a’ cur luach air rud idir a thèid a dhèanamh dhuibh. He appreciated her endeavour, chuir e luach air an spàirn aice

4 (financial) àrdaich, vn àrdachadh m

appreciation n 1 breithneachadh m, gen breithneachaidh. Respond in a way that shows some appreciation of the differing viewpoints of characters, a’ freagairt ann an dòigh a tha a’ nochdadh breithneachadh air diofar bharail na tha a’ gabhail pàirt

2 tuigse f. Showing some appreciation of the differing viewpoints of characters, a’ nochdadh tuigse air na beachdan eadar-dhealaichte aig na pearsachan. The curriculum must establish the setting for the growth of appreciation in these vital areas of the Gaelic experience, feumaidh an clàr-teagaisg na crìochan a shuidheachadh anns am bi tuigse a’ fàs air na raointean ro-chudthromach seo de dh’fhiosrachadh na Gàidhlig

3 barail f chothromach. Give an appreciation of…, thoir barail chothromach air…

4 expressed with dòighean f pl. The study of mass media enables pupils to increase their critical appreciation and enjoyment of the mass media, tha a bhith a’ beachdachadh air na mòr mheadhain a’ toirt comais do chloinn leudachadh air na dòighean anns an dèan iad measadh orra agus anns am faigh iad toileachadh asta

5 àrdachadh m, gen àrdachaidh. Appreciation in value, àrdachadh ann an luach

apprehend v tr 1 thoir fa-near, vn toirt fa-near

2 (law) glac, vn glacadh m

apprehensive a eagalach, comp eagalaiche

apprentice n 1 preantas m, gen preantais, pl preantasan

2 foghlamaiche m, pl foghlamaichean

apprentice v tr cuir, vn cur. Neil should be apprenticed to some trade, bu chòir Niall a chur ri ceàird air choireigin

apprenticeship n 1 preantasachd f, pl preantasachdan

2 expressed with tìde f ri ceàird. He served his apprenticeship in Glasgow, chuir e a-steach a thìde ri ceàird ann an Glaschu

3 oileanachadh m, gen oileanachaidh. An apprenticeship for the acquisition of a third language, oileanachadh airson an treas cànain a thogail

approach n 1 (a) dòigh f, pl dòighean. What is unusual about the approach the author has chosen to make his view clear? dè a tha annasach mun dòigh a thagh an t-ùghdar gus a bheachd a dhèanamh soilleir? To ensure progression, balance and consistency of approach and content at different ages and stages, gus daingneachadh a dhèanamh air leantainneachd agus air co-ionnanachd a thaobh dhòighean teagaisg agus a thaobh na thathar a’ teagasg aig caochladh aoisean agus ìrean. Visual approaches, dòighean-lèirsinn. a summary of concerns and approaches applicable to programmes of study, geàrr-chunntas air na nithean cudthromach agus na dòighean a bhuineas do chlàran oideachaidh. Such approaches should stress the richness and diversity of gaelic culture, tha còir aig dòighean den t-seòrsa seo cudthrom a chur air cho saidhbhir agus cho ioma-chruthach ’s a tha dualchas na Gàidhlig. These approaches to teaching and learning presuppose that…, tha na dòighean ionnsachaidh agus teagaisg seo a’ gabhail ris gu bheil…. The programmes of study which follow provide some teaching and learning approaches, tha na Clàran Oideachaidh a leanas a’ tairgse cuid de dhòighean teagaisg agus ionnsachaidh

(b) dòigh-obrach, f, pl dòighean-obrach. Teachers will use a variety of approaches, bidh tidsearan a’ cleachdadh caochladh dhòighean-obrach. The teaching of Gaelic from P1 to B2, a unitary process with similar approaches across the age range, teagasg na Gàidhlig bho B1 gu A2, oir is obair aonaichte, leantainneach sin, le dòighean obrach den aon ghnè o aois gu aois. They cannot identify all the possible approaches to be followed, chan eil rian aca air a h-uile dòigh obrach a ghabhas fheuchainn a chomharrachadh. From such approaches, schools will create appropriate contexts for learning, is ann às a leithid sin de dhòighean obrach a chruthaicheas sgoiltean suidhichidhean freagarrach foghlaim

(c) dòigh f fhreagarrach, gen dòigh freagarraich, pl dòighean freagarrach. Teaching and learning approaches, dòighean freagarrach airson teagaisg agus ionnsachaidh

(d) expressed with dòigh f air coimhead air, pl dòighean air coimhead air. One approach to the relationship between text and task is set out in the following diagram, tha aon dòigh air coimhead air an dàimh eadar teacsa agus gnìomh air a chur an cèill anns a’ chlàr a leanas

2 (a) modh m, pl modhan. The language programme may take the form of a less structured topic-based approach, faodaidh am prògram cànain a bhith ann an riochd modh nach eil buileach cho stèidhichte ach air a shuidheachadh air cuspairean. It will be necessary to provide regular challenges through teaching and learning approaches, feumar iad sin a chur gu an dùbhlan gu cunbhalach le modhan teagaisg agus ionnsachaidh

(b) modh-teagaisg m, pl modhan-teagaisg. Language activities and approaches designed to meet special educational needs will vary according to the particular requirements of pupils, bithear a’ cleachdadh caochladh sheòrsachan ghnìomhan agus mhodhan-teagaisg gus feuman foghlaim shònraichte a choileanadh, agus sin a rèir nam feuman fa leth aig cloinn

(c) modh-gabhail m, pl modhan-gabhail

3 expressed with lean slighe v phr, vn leantainn slighe. Some will need different approaches to these targets, feumaidh cuid slighean eadar-dhealaichte a leantainn a dh’ionnsaigh nan cuimsean seo

4 not directly expressed. Using discussion or a dramatic approach, bidh iad fhathast a’ rannsachadh teacsa tro dhràma no cho-bheachdachadh. Pupils with specific learning difficulties may require a diagnostic approach, dh’fhaodadh gum bi feum air geur-bhreithneachadh aig clann le duilgheadasan ionnsachaidh sònraichte. This approach enables pupils to concentrate their minds and make the task manageable for both teacher and class, bheir sin cothrom don chloinn an inntinn a shocrachadh gus an gnìomh a làimhseachadh an dà chuid leis an tidsear agus leis a’ chlas

approach to prep phr expressed with dòighean plus gen. Which sets out the approach to learning, a tha a’ toirt far comhair nan dòighean ionnsachaidh

reading approach n phr dòigh-leughaidh f, pl dòighean-leughaidh. Pupils will be helped to adjust reading approaches to the different ways information is presented, cuidichear a’ chlann gu bhith ag atharrachadh dhòighean-leughaidh a rèir dhòighean eadar-dhealaichte anns a bheil fiosrachadh ga chur an cèill

teaching approach n phr dòigh-theagaisg f, pl dòighean-teagaisg Teaching approaches, tasks and experiences will motivate and support pupils, bidh a’ chlann air an gluasad le dòighean-teagaisg, le obair agus le fiosrachadh, agus a’ faotainn taice bhuapa

visual approach n phr dòigh-lèirsinn f, pl dòighean-lèirsinn

writing approach n phr dòigh-sgrìobhaidh f, pl dòighean-sgrìobhaidh. They should be introduced to a variety of authors, styles and writing approaches, tha còir an cur an aithne caochladh ùghdairean, stoidhlichean agus dòighean-sgrìobhaidh

approach v tr 1 teann ri, vn teannadh ri. Approaching land, a’ teannadh ri tìr

2 dlùthaich ri, vn dlùthachadh ri. We were approaching the town, bha sinn a’ dlùthachadh ris a’ bhaile

3 bi a’ streap ri. The time is now approaching twenty minutes past eight, tha an uair a-nis a’ streap ri fichead mionaid an dèidh h-ochd. He is approaching eighty, tha e a’ streap ri ceithir fichead

3 rach faisg air, vn dol faisg air

4 rach a dh’ionnsaigh, vn dol a dh’ionnsaigh ; also thig a dh’ionnsaigh, vn tighinn a dh’ionnsaigh

5 rach an sàs an, vn dol an sàs an. Ways in which the kinds of learning outlined can be approached, dòighean anns am faodar a dhol an sàs anns na seòrsachan ionnsachaidh air a bheilear a’ dèanamh iomraidh. In approaching language awareness in this way, ann a bhith a’ dol an sàs ann am mothachadh air cànain anns an dòigh seo

6 feuch air, vn feuchainn air. A pupil with visual impairment may approach Reading in ways that are perhaps dependent on Braille, ’s dòcha gum bi pàiste a tha gann anns an fhradharc a’ feuchainn air leughadh le dòighean a tha an urra ri Braille

approbation n 1 moladh m, gen molaidh. They won respect and approbation, choisinn iad cliù is moladh

2 deagh bharail f

appropriate a 1 iomchaidh. As appropriate, an uair a tha sin iomchaidh. Where appropriate, far a bheil sin iomchaidh. And show, when appropriate, that they can use what has been heard, agus a’ nochdadh gun cuir iad gu feum na chualas ma tha sin iomchaidh. That teachers have access to an appropriate range of resources, gu bheil cothrom aig tidsearan air sreath iomchaidh de ghoireasan. In an appropriate context, ann an suidheachadh iomchaidh. Pupils are expected to attain an appropriate level of spelling, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann ag amas air ìre iomchaidh litreachaidh. It will be appropriate for pupils to give information, bidh e iomchaidh don chloinn fiosrachadh a thoirt

2 freagarrach, comp freagarraich. which can usually be overcome by an appropriate methodology, gheibhear thairis orra sin mar as trice le dòighean-teagaisg freagarrach. There will be a need for all such pupils to be provided with appropriate programmes of study, bidh e riatanach clàran oideachaidh freagarrach a thoirt do an leithid sin a chloinn air fad. From such approaches, schools will create appropriate contexts for learning, is ann às a leithid sin de dhòighean obrach a chruthaicheas sgoiltean suidhichidhean freagarrach foghlaim. The teacher will make sure that contexts are realistic and appropriate, bidh an tidsear a’ dèanamh cinnteach gu bheil na suidhichidhean iomchaidh agus freagarrach. At an appropriate stage, aig ìre fhreagarraich. Pupils will be reminded of the appropriate terminology, cuirear an cuimhne na cloinne am briathrachas a tha freagarrach. Or simple flowcharts, as appropriate, no clàir-srutha shìmplidh, mar a bhitheas freagarrach. This will be aided by discussion, with appropriate teacher intervention, cuidichidh beachdachadh le seo, agus an tidsear a’ tighinn a-staigh mar a bhitheas sin freagarrach

3 cubhaidh

4 dòigheil, comp dòigheala

as appropriate conj phr mar a bhitheas iomchaidh

if appropriate conj phr ma tha sin iomchaidh

appropriate to prep phr 1 (a) freagarrach air. Texts should be simple but varied and appropriate to age and stage, tha còir aig teacsaichean a bhith sìmplidh ach de chaochladh gnè agus freagarrach air aois is ìre

(b) expressed with a’ freagairt air, or a fhreagras air. In contexts appropriate to the needs of individuals, an lùib chuspairean a tha a’ freagairt air feuman na cloinne fa leth. In ways appropriate to their ages, needs and attainments, ann an dòighean a fhreagras air an aois, air am feuman agus air na tha iad a’ coileanadh

(c) expressed with gus freagairt air. This work should be set within a context based on work appropriate to the age of the pupils, bu chòir don obair seo a bhith air a suidheachadh gus freagairt air cloinn den aois seo

(d) expressed with mar a fhreagras air. Texts of differing degrees of difficulty appropriate to the needs of different pupils, teacsaichean de chaochladh ìrean duilgheadais mar a fhreagras air feuman sgoilearan fa leth. Pupils will write to convey meaning in Gaelic appropriate to audience and purpose, bidh sgoilearan a’ sgrìobhadh ach an cuir iad brìgh an cèill ann an Gàidhlig mar a fhreagras air luchd-amais agus adhbhar

2 expressed with a’ bointinn ri. Things that were appropriate to each area, rudan a bha bointinn ris gach raon

3 a-rèir plus gen. Appropriate to their abilities, a-rèir an cuid chomasan. To respond to more complex visual stimuli appropriate to their age, freagairt a dhèanamh ri nithean faicsinneach a tha nas ioma-fhillte agus a tha a rèir an aois

appropriately adv 1 (a) gu h-iomchaidh. To use Gaelic appropriately, a’ Ghàidhlig a chleachdadh gu h-iomchaidh. They will talk appropriately about experiences, opinions, feelings and texts, bidh iad a’ bruidhinn gu h-iomchaidh mu dheidhinn fhiosraichidhean, bheachdan, fhaireachdainnean agus theacsaichean

(b) ann an dòigh iomchaidh. To respond appropriately, gus freagairt ann an dòigh iomchaidh. They will learn to ask questions appropriately, ionnsaichidh iad ceistean a chur ann an dòigh iomchaidh

2 gu freagarrach. Contribute appropriately to the purpose of the activity, a’ cur gu freagarrach ri adhbhar na h-obrach

appropriate v tr 1 gabh seilbh air, vn gabhail seilbhe air. They appropriated the money, ghabh iad seilbh air an airgead

2 cuir an dara taobh, vn cur an dara taobh

appropriateness n 1 freagarrachd f. Appropriateness of theme is a main criterion for choice of text, ’s e prìomh chomharra-stiùiridh air taghadh teacsa freagarrachd a’ chuspair. In order to recognise and categorize the appropriateness of information sources, gus freagarrachd tùsan fiosrachaidh aithneachadh agus a sheòrsadh

2 expressed with dè cho freagarrach. For example, the appropriateness of the language used for the purpose of the text, mar eisimpleir, dè cho freagarrach ’s a tha a’ chànain a thathar a’ cleachdadh a thaobh adhbhar an teacsa

approval n 1 toileachadh m, gen toileachaidh

2 expressed with riaraichte a

approve v tr 1 aontaich ri, vn aontachadh ri

2 gabh ri, vn gabhail ri

3 is math le. I approve of your having done it, is math leam gun d’rinn thu e

4 expressed with taitinn riut, vn taitinn riut. I don’t approve of your friends, chan eil na càirdean agad a’ taitinn rium

5 ceadaich, vn ceadachadh m

not approve v phr also expressed with is beag air. I don’t approve of their carry-on at all, is beag orm an dol-a-mach a th’ aca

approximate a tuairmseach, comp tuairmsich

approximately adv 1 mu thuairmeas

2 mu thuaiream

approximate v i 1 thig dlùth air, vn tighinn dlùth air. It approximates to the truth, tha e a’ tighinn dlùth air an fhìrinn

2 dlùthaich, vn dlùthachadh. He will not approximate to it, cha dhlùthaich e air

approximation n tuairmse f

apricot n (Prunus armeniaca) apragod m, gen apragoid, pl apragodan

apricot-tree n (Prunus armeniaca) craobh-apragoid f, gen craoibhe-apragoid, pl craobhan-apragoid

April pr n 1 an Giblean m, gen a’ Ghiblein (standard term)

2 (dialect) an Giblidh m, gen a’ Ghiblidh. The month of April, mìos a’ Ghiblidh

April fool’s day n phr latha m na gocaireachd

send on an April fool’s errand, cuir air ghocaireachd. Were you sent on an April fool’s errand? an deach do chur air ghocaireachd?

apron n 1 aparan m, gen aparain, pl aparain, aparanan

2 (timber behind stem-post or stern-post of boat) aparan m, gen aparain. The apron in a boat is a piece that is seamed to the stem-post or stern-post, ’s e tha anns an aparan ann an eathar, pìos a tha air fhuaigheal ris an steama

stem apron or inner stem-post n phr aparan m toisich, gen aparain thoisich

stern apron or inner stern-post n phr aparan m deiridh, gen aparain dheiridh

apron-strings n phr pl criosan m pl aparain

he is tied to his mothers apron-strings, tha e fo smàig aig a mhàthair

apropos a iomchaidh

apropos of prep phr a thaobh (plus gen)

apt a 1 deas

2 ealamh

apt to prep phr buailteach do

aptitude n 1 sgil m pl sgilean

2 expressed with comasan m pl. Regardless of their aptitude, ge b’e air bith dè na comasan a tha aca

aquaculture n tuathanachas m uisge, gen tuathanachais uisge

aquamarine n clach-mhara f, gen cloiche-mara

aquamarine a gormghlas

aquatic a uisgeil, comp uisgeile. Aquatic plants, lusan uisgeil. In an aquatic habitat, ann an àrainn uisgeil

aqueduct n uisge-duct m, pl uisge-ductan

aquifer n creag-uisge f, gen creige-uisge, pl creagan-uisge

• clach-uisge f, gen cloiche-uisge, pl clachan-uisge

Arab pr n Arabach m, gen & pl Arabaich

Arabian a Arabach

Arabic n (language) Arabais f

Arabic a Arabach

Arabic numerals n phr figearan m pl Arabach

arable n talamh-àitich m, gen talmhainn-àitich f

arable a expressed with àitich. Arable land, talamh àitich, or fearann àitich

aracari, collared n (Pteroglossus torquatus) arasaraidh m coileireach, gen arasaraidh choileirich

aragonite n (mineralogy) aragainit f

Aramaic n (language) Aramais f

arbitrary a 1 neo-shuidhichte. Arbitrary standard, slat-tomhais neo-shuidhichte

2 neo-riaghailteach

arbitration n eadar-bhreith f

arbitrator n 1 neach-rèiteachaidh, pl luchd-rèiteachaidh. Arbitrators will be appointed, thèid luchd-rèiteachaidh a shuidheachadh

2 neach-eadraiginn, pl luchd-eadraiginn

arbutus n (Arbutus unedo) caithne f

arch n 1 stuagh f, gen stuaigh, pl stuaghan and stuaghannan. Coastal arch, stuagh cladaich

2 bogha m, pl boghachan. The arch of the bridge, bogha na drochaide

archaeologist n arc-eòlaiche m, pl arc-eòlaichean

archaeology n arc-eòlas m, gen arc-eòlais

archaeological a arc-eòlasach

archaic a àrsaidh

archaism n 1 àrsaidheachd f

2 cainnt f àrsaidh

archangel, yellow n (Lamiastrum galeobdolon) 1 àrd-aingeal m buidhe, gen àrd-aingil bhuidhe

2 deanntag-mharbh-bhuidhe f, gen deanntaig-mairbhe-buidhe, pl deanntagan-marbha-buidhe

archbishop n àrd-easbaig m, pl àrd-easbaigean

arch-druid n àrd-dhraoidh m, gen àrd-dhraoidhean ; àrd-dhrùidh m, gen àrd-dhrùidhean

archer n 1 fear-bogha m, gen & pl fir-bhogha. Two Macrae archers, dithis fhear-bogha Crathach

2 boghadair m, pl boghadairean

archery n boghadaireachd f

archetypal a prìomh-shamhlachail

archetype n prìomh-shamhla m, gen prìomh-shamhlaidh, pl prìomh-shamhlaidhean

Archimedean screw n phr sgriubha f Aircimeadach, gen sgriubha Aircimeadaich, pl sgriubhaichean Aircimeadach

architect n ailtire m, pl ailtirean

architectural a a thaobh ailtireachd ; a bhuineas do dh’ailtireachd

architecture n ailtearachd f

archive n tasglann f, gen tasglainn, pl tasglannan

archivist n tasglannaiche m, pl, tasglannaichean

Arctic n Artaig f, Arctaig f

Arctic mod na h-Artaig, na h-Arctaig. The Arctic Circle, Cearcall na h-Artaig, Cearcall na h-Arctaig

Arctic a Artaigeach

ardent a 1 dian

2 dìorrasach

arduous a 1 trom, comp truime. I do not think your task will be too arduous, cha chreid mi gum bi an obair ro throm ort

2 deacair

are v i, see be v i

area n 1 raon m, gen raoin, pl raointean. Advice on each area of the curriculum, comhairle air gach raon den chlàr-teagaisg. Available across all curricular areas and modes, a tha ri fhaotainn feadh gach raoin agus gach modh den chlàr-theagaisg. In particular areas of provision, ann an raointean obrach sònraichte. Within an enlarged range of topic areas and contexts, ann an sreath mheudaichte de raointean agus de shuidhichidhean cuspaireach. Drama provides a medium for the active exploration of areas of complex meaning, tha dràma na mheadhan air a bhith a’ dian-rannsachadh raointean de thuigse ioma-fhillte

2 roinn f, roinne, pl roinnean. For all areas of the curriculum, airson gach roinn den chlàr-theagaisg. This will include the requirements of the main areas of the curriculum, bidh seo a’ gabhail a-staigh feumalachdan nam prìomh roinnean den chlàr-theagaisg. Including specialist vocabulary from different curriculum areas, agus nam measg sin briathrachas speisealtach o roinnean eadar-dhealaichte den chlàr-theagaisg

3 àite m, pl àiteachan. It’s frightening that such a thing could happen in a rural area, tha e eagalach gun tachradh a leithid ann an àite dùthchail. This recognises that language exists both as a discrete area and as a permeating element across the curriculum, tha seo a’ gabhail ris gu bheil àite sònraichte aig cànain an dà chuid dhi fhèin agus mar nì a tha a’ dol air feadh a’ chlàir-theagaisg gu lèir. For some schools in non-Gaelic speaking areas, do chuid de sgoiltean ann an àiteachan far nach eil a’ Ghàidhlig na cànain choimhearsnachd. The advantage of the rigs was that they allowed areas of thin soil to be deepened, ’s e a’ bhuannachd a bha ann am feannagan gum faodadh an ùir ann an àiteachan far nach robh i ach tana a bhith air a dèanamh na bu doimhne

4 àrainn f, pl àrainnean. It is assumed that work in this area will continue, gabhar ris gum bi obair anns an àrainn seo a’ leantainn

5 earann f, gen earrainn, pl earrannan. Word processing should permeate all areas of the curriculum, tha còir aig dealbh-sgrìobhadh a bhith a’ sgaoileadh a-mach tro gach earrainn den chlàr-theagaisg

6 coimhearsnachd f, pl coimhearsnachdan. It will mirror the diversity of the area the school serves, bidh i a’ comharrachadh cho iomachruthach ’s a tha coimhearsnachd na sgoile

7 ceàrn or ceàrnaidh m & f, gen ceàrnaidh, pl ceàrnaidhean. Catchment area, ceàrnaidh tionail. Now look at the same area in the plan, a-nis coimhid ris an aon cheàrnaidh ann a’ phlana. The map shows the area the children know well, tha am mapa a’ sealltainn na ceàrnaidh air a bheil a’ chlann eòlach. Part of her job is to visit families in the area, ’s e pàirt de h-obair a bhith a’ tadhal air teaghlaichean anns a’ cheàrnaidh aice

8 (extent) farsaingeachd f. The area of the triangle, farsaingeachd an triantain. A greater area, farsaingeachd nas motha. A smaller area, farsaingeachd nas lugha. Surface area, farsaingeachd uachdair

9 (a) expressed with mu thimcheall prep plus gen. The Inverness area today, mu thimcheall Inbhir Nis an diugh

(b) expressed with mu prep. The moraines formed by the melting glaciers are particularly evident in this area, tha na morainean a dh’fhàg na h-eigh-shruthan is iad a’ leaghadh gu h-àraidh follaiseach mun seo

10 expressed with far a bheil. It is recommended that you return by following the route marked on the map, which involves crossing the area of stony moraines, thàtar a’ moladh gun till thu le bhith a’ leantainn a’ chùrsa a tha comharraichte air a’ mhapa, nì a tha a’ ciallachadh a bhith a’ dol tarsainn air far a bheil na morainean clachach

11 not directly expressed. A framework is needed, clearly establishing the most important features of this curricular area, tha feum air beairt a stèidhicheas gu soilleir na nithean as cudthromaiche a tha a’ buntainn ris a’ chlàr-theagaisg seo. Non-narrative writing is often undertaken in the context of other curriculum areas, bidh sgrìobhadh neo-sheanchasail gu tric ga ghabhail os làimh ann an suidhichidhean eile sa chlàr-theagaisg. The surviving stone buildings show that this was generally an area of permanent settlement, tha na togalaichean cloiche a tha air mhaireann a’ sealltainn gu robhar a’ tuineachadh an seo sa chumantas fad na bliadhna

area mod ceàrnaidh. An area guide, leabhar-iùil ceàrnaidh

area around prep phr expressed with àrainn plus gen. Does she know what the area around the farm is like? a bheil fios aige cò ris a tha arainn an tuathanais coltach? The area around Anna’s school is a bit like a maze, tha àrainn sgoil Anna rudeigin coltach ri ioma-shlighe. Try to draw a street map of the area around your school, feuch air mapa shràid a dhèanamh de dh’àrainn do sgoile

wide area a phr mòr-àrainn. Wide area and computer network systems are particularly relevant in the geographical context of the Gaelic speaking world, tha siostaman mòr-àrainn agus obair-lìn coimpiutair air leth freagarrach ann an suidheachadh saoghal na Gàidhlig

arête n arête f

argentite n (mineralogy) airgeidit f

argon n argon m

argue v tr 1 bi ag argamaid. We weren’t arguing, cha robh sinn ag argamaid. Although we argue, ged a bhios sinn ag argamaid

2 (a) bi a’ deasbad

(b) dèan deasbad, vn dèanamh deasbaid. The setting within which pupils can argue points, an suidheachadh anns am faod a’ chlann deasbad a dhèanamh air cùisean àraidh

3 bi a’ dearbhadh (with, air). They were arguing, bha iad a’ dearbhadh. They began arguing, thòisich iad air dearbhadh. I was saying the lamb is without a mother, John was arguing with me that it isn’t, bha mise ag ràdh gu bheil an t-uan gun mhàthair, bha Iain a’ dearbhadh orm nach eil

4 (informal) (a) bi a’ dusbaigeadh

(b) expressed with dusbaigeadh m. How that man argues, an dusbaigeadh a th’ air an duine sin

5 connsaich, vn connsachadh m

6 agair, vn agairt f. They are right in arguing that the overall aim should be facilitation rather than coercion, tha iad ceart ann a bhith ag agairt gur e bu chòir a bhith mar amas coitcheann ach an t-slighe a rèiteachadh, agus chan ann a cho-èigneachadh

argument n 1 argamaid f, gen argamaide, pl argamaidean. Show that they can use at least the following terms : argument, statement, conversation, debate, a’ nochdadh gun cuir iad gu feum, air a’ char as lugha, na faclan a leanas : argamaid, ràdh, còmhradh, deasbad. To follow closely the line of an argument or explanation, gus a bhith a’ dlùth leantainn argamaid no mìneachaidh mar a tha iad a’ dol air adhart. How an account of a battle differs from an argument for attending to dental health, mar tha cunntas air blàr eadar-dhealaichte o argamaid airson aire thoirt do shlàinte fhiaclan

2 connsachadh m, gen connsachaidh

argumentative a 1 argamaideach

2 connsachail

Argyll pr n Earra-Ghàidheal

arid a 1 (a) tioram, comp tiorama

(b) ro-thioram

2 gun bhrìgh

aright adv gu ceart

arise v i 1 (a) èirich, vn èirigh f

(b) èirich suas, vn èirigh suas

2 fàs, vn fàs m. Writing of this kind may arise from activities, faodaidh sgrìobhadh den t-seòrsa seo fàs a-mach à gnìomhan

3 thig, vn tighinn m. A storm arose, thàinig i na stoirm

4 sruth, vn sruthadh m. Opportunities for Gaelic activities and development arising out of the child’s experience of family, gach cothrom airson gnìomhan agus leasachadh co-cheangailte ris a’ Ghàidhlig a tha a’ sruthadh à fiosrachadh a’ phàiste air a theaghlach

should the occasion arise that v phr expressed with nan tachradh gu

arising from/out of v phr expressed with mar thoradh air. Short messages arising out of the daily business of the class, fiosan goirid a tha mar thoradh air obair làitheil a’ chlas. Difficulties in handwriting arising from lack of motor control, duilgheadasan ann an làmh-sgrìobhadh a tha mar thoradh air cion altachadh-buill

aristocracy n 1 uas-fhlaitheachd f. Some members of the aristocracy and gentry, cuid den uas-fhlaitheachd agus de na h-uaislean

2 uaislean m pl. The aristocracy, na h-uaislean

3 maithean m pl

aristocrat n 1 uas-fhlath m, pl uas-fhlaithean

2 uasal m, gen uasail, pl uaislean

3 pl maithean m pl

aristocratic a 1 uas-fhlathail, comp uas-fhlathaile

2 uasal, comp uaisle

arithmetic n 1 àireamhachd f

2 cunntas m, gen cunntais. They are doing arithmetic, tha iad ris a’ chunntas

arithmetical a àireamhachdail

arithmetically adv 1 gu h-àireamhachdail

2 a thaobh àireamhachd

ark n àirc f, gen àirce, pl àircean. Noah’s Ark, an Àirc aig Noah

arkose n (geology) arcos m, gen arcois

arm n 1 gàirdean m, gen gàirdein, pl gàirdeanan. My arm, arms, mo ghàirdean, mo ghàirdeanan. he folded his arms, phaisg e a ghàirdeanan. He bared his arm, rùisg e a ghàirdean. He spread his arms, sgaoil e a ghàirdeanan. She had the child in her arms, bha an leanabh aice na gàirdeanan. I’ve a pain in my arm, tha dèireach nam ghàirdean. It’s in her arms here and there (of rheumatism), tha i anns na gàirdeanan aice a siod ’s a seo

2 expressed with làmh f. A long arm and opportunity to stretch (it), làmh fhada is cothrom sìneadh (saying)

3 achlais f, gen achlaisean, pl achlaisean. He had something under his arm, bha rudeigin aige fo achlais or na achlais

arm in arm adv phr air gàirdeanan a chèile. They were walking arm in arm, bha iad a’ coiseachd air gàirdeanan a chèile

arms folded, gàirdeanan paisgte. he was standing with his arms folded, bha e na sheasamh agus na gàirdeanan aige paisgte

under his arm prep phr expressed with na achlais f. he was carrying a shirt under his arm, bha lèine aige na achlais

object under the arm n phr achlasan m, gen achlasain. She looks like she has something or other under her arm, tha i mar gu robh achlasan air choireigin aice

up in arms adv phr 1 feargach

with open arms adv phr expressed with fial. They welcomed her with open arms, chuir iad fàilte fial oirre

2 expressed with de thabhaill. Mary will be up in arms about it, bidh Màiri de tabhaill ma dheidhinn

arm v tr armaich, vn armachadh m

armed a armaichte. He was armed with a gun, bha e armaichte le gunna

arming n armachadh m, gen armachaidh

armband n bann-gàirdein m, gen bainn-ghàirdein, pl bannan-gàirdein

armchair n cathair-ghàirdeanach f, gen cathrach-gàirdeanaich, pl cathraichean gàirdeanach

Armenia pr n Airmeinia

Armenian pr n 1 Airmeinianach m, gen & pl Airmeinianaich

2 (language) Airmeinianais

Armenian a Airmeinianach

armful n 1 ultach m, pl ultaich or ultaichean. An armful of hay, ultach feòir. He was fetching it in armfuls, bha e ga thoirt leis ann an ultaichean. I gave the cow an armful of hay, thug mi ultach feòir don bhó. He took three armfuls of hay over to the cows, thug e trì ultaich feòir a-null don chrodh. Another person’s child is an armful of fire, ’s e ultach teine a th’ ann an leanabh neach eile (saying)

2 (properly a truss of hay, 56 lb bundle) muillean (pronounced with ui diphthong) m, gen muillein, pl muilleanan. An armful of hay, muillean feòir

3 achlasan m, gen & pl achlasain

armorial a 1 armanach

2 suaicheantach

armorial bearing n phr suaicheantas m, gen & pl suaicheantais

armour n armachd f

armpit n 1 achlais f, gen achlaise, pl achlaisean

2 lag na h-achlaise, gen luig na h-achlaise

army n 1 arm m, gen & pl airm. He was in the army during the war, bha e anns an arm aig àm a’ chogaidh. he was an army man, ’s e fear airm a bh’ ann. He joined the army, ghabh e san arm

2 armailt f, pl armailtean

3 feachd f, pl feachdan

around adv, see round adv

around prep, see round prep

arouse v tr 1 dùisg, vn dùsgadh m

2 mosgail, vn mosgladh m

Arran pr n Arainn

Arran islander, person from Arran n phr Arainneach m, gen & pl Arainnich

of Arran, from Arran a phr Arainneach

arrange v tr 1 (a) cuir air dòigh, vn cur air dòigh. Targets relating to the levels run across the page, arranged in strands, tha cuimsean a rèir nan ìrean a’ ruith tarsainn na duilleig, air an cur air dòigh nan iallan

(b) cuir a-mach, vn cur a-mach. Arranged in three parts, air a chur a-mach ann an trì pàirtean. Eight was the time that was arranged, ’s e ochd an uair a chaidh a chur a-mach

(c) cuir an òrdugh, vn cur an òrdugh. Who arranged them like that? cò chuir iad an òrdugh mar sin?

2 riaraich, vn riarachadh m. They were starting to arrange the tables (for communicants, in church), bha aid a’ toiseachadh air riarachadh na bùird

3 rèitich, vn rèiteachadh m. The entries are arranged as follows, tha na h-altan air an rèiteachadh mar a leanas

4 socraich, vn socrachadh m. He arranged the matter, shocraich e an gnothach

5 expressed with òrdugh m, gen òrduigh. John has arranged to go to meet him at the bridge, tha òrdugh aig Iain a dhol ga choinneachadh aig an drochaid

arrangement n 1 rian m, pl rianan. They are in good, bad arrangement, ’s e deagh, droch rian a tha orra. It is out of arrangement, tha e a-mach à rian. They would have to make some arrangement for their living, dh’fheumadh iad rian a dhèanamh airson am beòshlaint

2 suidheachadh m, gen suidheachaidh, pl suidheachaidhean. Arrangements for the safe arrival and departure of children, an suidheachadh a thaobh a’ chlann a bhith a’ ruighinn agus a’ falbh gu sàbhailte

3 riarachadh m, gen riarachaidh. They weren’t in very good arrangement, cha deach riarachadh ro mhath a dhèanamh orra. That wasn’t a good arrangement at all, cha b’ e riarachadh math a bha siod air a’ ghnothach idir

4 rèiteachadh m, gen rèiteachaidh. What arrangement were the entries in? dè an rèiteachadh a bha air na h-altan?

5 not directly expressed. Appropriate support arrangements for the teaching of Gaelic, taice iomchaidh do theagasg na Gàidhlig

make arrangements v phr cuir rian air dòigh, vn cur rian air dòigh. My child may only be collected by myself unless I make alternative arrangements with group staff, chan fhaod ach mi fhèin an neach-cloinne agam a thogail mur cuir mi rian eile air dòigh le luchd-obrach na buidhne. The local GP should be contacted and arrangements made to discuss her/his attendance in an emergency, is còir fios a leigeil air dotair-teaghlaich na sgìre agus rian a chur air dòigh gus beachdachadh air mar a bhitheas i/e a’ frithealadh ann an suidheachadh-èiginn

by arrangement with prep phr expressed with le cead bho. Access to the trail is by arrangement with the landowner, thèidear air an t-slighe le cead bho uachdaran an fhearainn

arrant a expressed with dearg preceding n. He is an arrant fool, tha e na dhearg amadan

array n sreath m, gen sreatha, pl sreathan. He was faced with a bewildering array of forms, bha sreath de riochdan mu choinneimh a chuireadh neach na bhreislich

array v tr 1 cuir an òrdugh, vn cur an òrdugh

2 sgeadaich, vn sgeadachadh m

arrears n fiachan m pl gun dìoladh

arrest n glacadh m, gen glacaidh

arrest warrant n phr barantas-glacaidh m, gen barantais-ghlacaidh, pl barantasan-glacaidh

arrest v tr 1 (a) cuir an greim, vn cur an greim. He was arrested yesterday, chaidh a chur an greim an dè

(b) cuir an làimh, vn cur an làimh. Arrest him, cuir an làimh e

arrival n 1 teachd m, pl teachdan. Arrivals and departures, teachdan agus imeachdan

2 expressed with thig v, vn tighinn m. The term ‘gròt’ was common until the arrival of decimalisation, bha am briathar ‘gròt’ cumanta gus gun tàinig deicheachadh an airgid

3 (a) ruigheachd f

(b) expressed with ruig, vn ruigheachd f, ruighinn f. On our arrival, air dhuinn ruighinn

(c) expressed with a bhith a’ ruighinn. Arrangements for the safe arrival and departure of children, an suidheachadh a thaobh a’ chlann a bhith a’ ruighinn agus a’ falbh gu sàbhailte

arrive v i 1 ruig, vn ruigheachd f, ruighinn f. They arrived yesterday, ràinig iad an dè. Have they arrived yet? an d’ràinig iad fhathast. Had you arrived? an robh thu air ruighinn? We’ve arrived, tha sinn an dèidh ruighinn. I think she arrived safely, cha chreid mi nach d’ràinig i sàbháilte. Will he arrive tonight? an ruig e a-nochd?

2 thig, vn tighinn m. I arrived five minutes too early, ràinig mi còig mionaidean ro thràth. I spoke to him when he arrived, bhruidhnich mi ris air dha tighinn

3 dèan dheth, vn dèanamh dheth. When did he finally arrive home? cuine rinn e an taigh dheth mu dheireadh?

arrive at v i phr 1 ruig, vn ruigheachd f, ruighinn f. To use talk in structured play to arrive at outcomes, gus còmhradh a chleachdadh ann an cluiche òrdaichte gus builean a ruigheachd

2 thig gu, vn tighinn gu. The evidence collected by the teacher will be used in arriving at the professional judgements, cleachdar an dearbhadh a thèid a chruinneachadh leis an tidsear ann a bhith a’ tighinn chun a’ bhreithneachaidh phroifeiseanta. Beyond the cliff formed by the ridge of rock one arrives at a large hill-field, seachad air a’ chreagan a tha an druim creige a’ dèanamh an seo thigear gu achadh mòr

arrogance n 1 àrdan m, gen àrdain

2 uaibhreachas m, gen uaibhreachais. It was a foolish thing that she did, due to arrogance, ’s e rud gòrach a rinn i, a thoradh air an uaibhreachas

arrogant a 1 àrdanach, comp àrdanaiche

2 ceannasach, comp ceannasaiche

arrow n saighead f, gen saighde, pl saighdean, saigheadan

arrow-grass, marsh n (Triglochin palustris) 1 bàrr-a’-mhilltich m

2 bàrr-a’-mhilltich m fèithe, gen bàrr-a’-mhilltich fhèithe

arrow-grass, sea n (Triglochin maritima) 1 bàrr-a’-mhilltich m mara, gen bàrr-a’-mhilltich m mhara

arrow-head n (Sagittaria sagittifolia) rinn-saighde f

arsenal n arm-lann f, gen arm-lainn, pl arm-lannan

arsenic n arsnaig f

arsenopyrite n (mineralogy) arsnaipirit f

art n ealdhain f, and ealain f. Practical activities including art, gnìomhan prataigeach, a’ gabhail a-staigh ealdhain

arts n pl ealdhain f pl, and ealain f pl. In the arts, anns na h-ealain. Gaelic arts and crafts should be displayed, bu chòir ealdhain agus ciùird Ghàidhlig a thaisbeanadh. We are heartened by developments in the Gaelic arts, broadcasting and education, tha sinn air ar deagh mhisneachadh le na tha a’ gabhail àite sna h-ealain, an craoladh agus am foghlam Gàidhlig

Arts Council pr n Comhairle f nan Ealain

performing arts n phr na h-ealain chleas

artery n cuisle f, pl cuislean

artesian a àirtèisianach

artful n 1 innleachdach, comp innleachdaiche. She’s artful, tha i innleachdach. He can be very artful sometimes, bidh e gu math innleachdach uaireannan

2 seòlta

3 carach, comp caraiche

artfully adv gu seòlta. She finds things out so artfully, she gets round people, gheobh i a-mach rud cho seòlta, thèid i timcheall air feadhainn

arthritis n 1 airtriteas m, gen airtritis

2 (familiar) tinneas-nan-alt, gen tinneis-nan-alt

artichoke n (Cynara scolymus) 1 bliosan m, gen & pl bliosain

2 farrusgag f, gen farrusgaig, pl farrusgagan

artichoke, Jerusalem n (Helianthus tuberosus) bliosan m grèine, gen & pl bliosain ghrèine

article n 1 (prose) (a) artaigil m, pl artaigilean

(b) alt m, gen uilt, pl uilt, altan

2 (grammar) alt m, gen & pl uilt. The definite article, an t-alt cinnteach. The indefinite article, an t-alt neo-chinnteach. The article is completely elided here, occurring as it does between the final vowel of ‘mi’ and word-initial ‘l-’ of ‘làmh’, tha an t-alt air a bhàthadh gu h-iomlan an seo, is e eadar an fhuaimreag dheireannach de ‘mi’ agus an ‘l-’ aig toiseach an fhacail ‘làmh’

3 ball m, gen & pl buill. An article of clothing, ball aodaich. I’m of the opinion that it’s a good article of furniture, tha mi an dùil gur math am ball àirneis e

articulate a 1 siùbhlach

2 fileanta

3 pongail or pungail. An articulate speaker, labhraiche pongail

4 snasail. He spoke most articulately, bhruidhnich e glè shnasail

articulate v tr & i 1 cuir an cèill, vn cur an cèill. The teacher will help pupils acquire words to articulate their feelings, cuidichidh an tidsear a’ chlann gus faclan a thogail leis an cuir iad am faireachdainnean an cèill. In order to articulate personal responses to experiences in texts, gus freagairtean pearsanta do dh’fhiosraichidhean ann an teacsaichean a chur an cèill

2 (of joints, speech sounds ) altaich, vn altachadh m

articulation n 1 (linguistics) altachadh m, gen altachaidh. Place of articulation, àite altachaidh. Manner of articulation, dòigh altachaidh

2 expressed with labhairt f phungail. Problems in speech production and articulation, duilgheadasan ann an cainnt ’s ann an labhairt phungail

articulator n altaiche m, pl altaichean

articulatory a altach

artificial a 1 co-dhèanta. An artificial thread that is very light, snàithleach co-dhèanta a tha glè aotram

2 innealta. Artificial fibre, snàithlean innealta. Artificial fertiliser, stuth-mathachaidh innealta

3 innleachdach. Artificial insemination, sìolachadh innleachdach

4 brèige

artificially adv 1 gu h-innealta

2 a dh’aon ghnothach. The loch was drained artificially a number of years ago, chaidh an loch a dhrèanadh a dh’aon ghnothach o chionn grunn bhliadhnachan

artisan n neach-ceàirde m, pl luchd-ceàirde

artist n 1 neach-ealain m, pl luchd-ealain

2 (painter) (a) dealbhadair m, pl dealbhadairean, or dealbhaiche m, pl dealbhaichean

(b) peantair m, pl peantairean

3 ealantair m, pl ealantairean. A literary artist, ealantair litreachais

artistic a ealanta

artistry n ealantas m, gen ealantais. Mackenzie here reaches a level of ornamentation in his verse that demonstrates to us how high in his artistry it is possible for a bard that is not of the first degree to go when he is working in a firm tradition, tha MacCoinnich an seo a’ ruighinn inbhe de sgeadachadh na bhàrdachd a sheallas dhuinn cho àrd na ealantas ’s a tha e an comas do bhàrd nach eil den chiad ìre a dhol, agus e ag obair ann an dualchas daingeann

arum, bog n (Calla palustris) àram m fèithe, gen àraim fhèithe

as adv expressed with ri prep (plus dat). There is actually such a word as it, tha leithid a dh’fhacal ann ris cheana

as long as adv phr, see sv long a

as …adj… as adv phr cho … ri, or cho … is. She’s not as big as him, chan eil i cho mòr ris-san. You can wait as long as you like, dèan fuireach cho fad is a thogras tu. When I go to bed I’m as warm as though I were in an oven, nuair a thèid mi laighe tha mi cho blàth is ged a bhithinn ann an àmhainn

as…adj… as ever adv phr cho … ’s a bha … riamh. Its suet was as good as ever, bha an tanaidh aige cho math ’s a bha i riamh

as…adj… as that adv phr cho … sin. Is it as heavy as that? a bheil e cho trom sin? The people of that township weren’t as sober as that, cha robh fir a’ bhaile ud cho stuaim sin. People weren’t going as deeply as that into grammar, cha robhar a’ dol cho domhainn sin ann an gràmar

the same …n… as adv phr an aon … ri. You’re the same height as John now, tha thu an aon àird ri Iain a-nis. It’s the same length as the other one, tha e an aon fhad ris an fhear eile

times as… adv phr, see sv times n

as conj 1 (a) mar a. As I said before, mar a thuirt mi roimhe. Everything is as it is ordained to be, tha a h-uile rud mar a tha air òrdachadh dha a bhith. Gaelic as a second language, a’ Ghàidhlig mar dhàrna chànain. As pupils gain in confidence, mar a bhitheas a’ chlann a’ gabhail misnich

(b) mar a tha. Teacher support will be less evident but will still offer guidance as necessary, cha bhi taice tidseir cho follaiseach ach fhathast bi seo a’ comhairleachadh mar a bhitheas sin riatanach

(c) (i) ceart mar a (tha)

(ii) expressed with ceart mar a tha a’ chùis. As in Wales, a phased approach towards strengthening Gaelic as a living language is required, ceart mar a tha a’ chùis sa Chuimrigh, tha feum air dòigh-obrach a fhreagras air gach ceum gus a’ Ghàidhlig a neartachadh mar chànan beò

2 fhad ’s a. Pupils will learn to make rough notes as they listen, bidh a’ chlann a’ tòiseachadh air notaichean a dhèanamh fhad ’s a tha iad ag èisteachd. Teaching approaches will motivate pupils as they gain a set of essential but complex skills, bidh a’ chlann air an gluasad le dòighean-teagaisg fhad ’s a tha iad a’ togail cunntas sgilean a tha èiseil ach ioma-fhillte

3 seach gu. As the paper costs 20 pence per sheet from the suppliers we have to charge for the translations, seach gu bheil am pàipear a’ cosg 20 sgillinn an duilleag bho na solaraichean feumaidh sinn suim a chur mu choinneimh nan eadar-theangachaidhean

4 (a) nuair a

(b) expressed with an uair a tha. And intervening only as necessary, agus a’ tighinn a-staigh don chùis a-mhàin an uair a tha e riatanach. Plot and dialogue will be necessary terms as pupils explore fiction, ’s e ainmean air am bi feum a tha ann am plota agus còmhradh an uair a bhitheas a’ chlann a’ beachdachadh air ficsean. As appropriate, an uair a tha sin iomchaidh

5 expressed with prep pron formed from an. He was awfully full of pranks as a boy, bha e uamhlaidh adhmailteach na bhalach. He was noted as a shot, bha e foirmeil na urchair. The roundhouses survive as low circles of stone or earth, tha na taighean-cruinne air mhaireann nan cearcaill ìosal de chloich no de dh’fhàl

6 expressed with is (= agus). He fell off the chair as he was yelling at the sheep, thuit e dhen t-seithear is e a’ garrchdail ris a’ chaora

7 expressed with anns plus article plus vn. John came in as he was coming up, or as he was going down, one or the other, thàinig Iain a-staigh anns an tighinn an àirde, no anns an dol a-bhàn, an dàrna cuid

8

9 not directly expressed. She said that she doesn’t regard them as correct, thuirt i nach eil i faicinn iad ceart

as if conj phr mar gu. It’s as if a load is off you when everything is paid, tha e mar gu bheil eallach dhìot nuair a tha a h-uile rud pàighte. He was talking as if he knew nothing about it, bha e a’ bruidhinn mar nach robh fhios aige dad ma dheidhinn

as is v phr 1 expressed with agus tha seo fìor a thaobh. As will all cross-curricular concerns, agus tha seo fìor a thaobh nan nithean uile a tha a’ gluasad feadh a’ chlàir-theagaisg

2 expressed with maille ri prep. Time for reading and discussion before writing are essential, as are good exemplars, tha ùine airson a bhith a’ leughadh agus a’ beachdachadh ro sgrìobhadh do-sheachnaichte, maille ri deagh eisimpleirean

as it is v phr mar th’ aige. It’s dry enough as it is, tha e (i) tioram gu leòr mar th’ aige (th’ aice)

as for prep phr 1 (with personal pron) (a) air son (plus poss pron, emphatic). As for me, air mo shon-sa

(b) airson (plus poss pron, emphatic) plus dheth. As for me, air mo shon-sa dheth

2 a thaobh (plus gen). As for Donald, a thaobh Dhòmhnaill

as they say v phr mun tuirt iad

as to prep phr expressed with agus (or is, ’s) plus gu, gun, gum plus dep form of v. Would you be so good as to do it for me? am biodh tu cho math is gun dèanadh tu dhomh e? If he was so foolish as to take it to heart, ma bha e cho faoin is gun tug e fa-near e. They have been clarified in such a way as to enable pupils’ language ability to be progressively extended, rinneadh soilleireachadh orra ann a leithid de dhòigh is gum faodar comas-cànain na cloinne a leudachadh mean air mhean

as well adv phr 1 cuideachd

2 a bharrachd

as well as conj phr 1 (a) a thuilleadh air (plus dat). As well as another European language, a thuilleadh air cànain Eòrpaich eile. As well as particular local circumstances, a thuilleadh air cùisean ionadail sònraichte. Pupils’ confidence in the use of language, English as well as Gaelic, misneach cloinne ann a bhith a’ cleachdadh cànain, a’ Bheurla a thuilleadh air a’ Ghàidhlig

(b) agus … a thuilleadh air a sin. Here is found a variety of grassland species as well as bracken, gheibhear an seo caochladh sheòrsachan de ghnèithean lusraich a bhuineas do thalamh-feòir, agus raineach a thuilleadh air a sin

2 a bharrachd air (plus dat). As well as through performance, a bharrachd air iad fhèin a bhith a’ gabhail pàirt

3 a bhàrr air (plus dat)

4 cho math ri (plus dat). Count the eggs you eat in cakes and puddings as well as the ones you eat on their own, cunnt na h-uighean a dh’itheas tu ann an cèiceachan agus am mìlseanan cho math ris an fheadhainn a dh’itheas ti leotha fhèin

as with prep phr expressed with mar conj. As with any other aspect of the curriculum, it should begin from where the child is, tha seo mar roinn sam bith eile den chlàr-theagaisg : tha còir aige tòiseachadh far a bheil am pàiste

asarabacca n (Asarum europaeum) asair m, pl asairean

asbestos n aisbeist f, gen aisbeiste

blue asbestos n aisbeist f liath, gen aisbeiste lèithe

ascend v tr & i 1 (a) dìrich, vn dìreadh m. We were ascending the hill, bha sinn a’ dìreadh a’ bhruthaich

(b) dìrich ri, vn dìreadh ri. We were ascending the hill, bha sinn a’ dìreadh ris a’ bhruthach

2 streap, vn streap m. We were ascending the mountain, bha sinn a’ streap na beinne

3 (a) rach suas, vn dol suas. We were ascending the hill, bha sinn a’ dol suas am bruthach

(b) rach ri, vn dol ri. We were ascending the hill, bha sinn a’ dol ris a’ bhruthach

4 tog ri, vn togail ri. We were ascending the hill, bha sinn a’ togail ris a’ bhruthach

ascendancy n 1 làmh-an-uachdar. He got the ascendancy over you, fhuair e làmh-an-uachdar ort

2 ceannas m, gen ceannais

ascendant n 1 (ascendancy) làmh-an-uachdar

2 (ancestor) sinnsear m, gen sinnsir, pl sinnsirean

3 (on the ecliptic) puing-èirigh f

in the ascendant a phr expressed with ag èirigh ann am buaidh

ascent n 1 dìreadh m, gen dìridh

2 (a) dol m suas

(b) dol an àirde

ascertain v tr 1 (a) faigh a-mach, vn faighinn a-mach

(b) faigh fios, vn faighinn fios

2 dèan cinnteach à, vn dèanamh cinnteach à

3 cuir à teagamh, vn cur à teagamh. She ascertained the facts, chuir i à teagamh na cùisean

ascribe v tr cuir às leth, vn cur às leth. It was ascribed to him, bha e air a chur às a leth

ascription n cur m às leth, vn cuir às leth

ash n 1 luath f, gen luatha or luathann. Ashes, luath. The ash bucket or pail, peile na luathann. The ash midden, an t-òtrach luathann. Putting out the ashes, a’ cur a-mach na luatha or na luathann. Volcanic ash, luath bholcànach

2 luaithre f

reduce to ashes v phr 1 cuir na luath, vn cur na luath. They reduced it to ashes, chuir iad na luath e

(b) dèan luath de, vn dèanamh luatha de

2 cuir na smàl, vn cur na smal

ash n (Fraxinus excelsior) uinnseann m, gen uinnsinn

ash, weeping n (Fraxinus excelsior var. pendula) uinnseann m silteach, gen uinnsinn shiltich

ash, mountain n (Sorbus aucuparia), see rowan n

ashamed a 1 (a) nàraichte

(b) expressed with bi plus nàire f air. Are you ashamed? a bheil nàire ort? You ought to be ashamed of yourself, bha còir agad nàire a bhith ort

(c) expressed with nàraich, vn nàrachadh m. We were just ashamed, bha sinn dìreach air ar nàrachadh

(d) is nàr do. I’m not ashamed to say that, cha nàr dhomh sin a ràdh

(e) fo nàire

2 expressed with air a thàmailteachadh. She’s (feeling) ashamed just now, tha i air a tàmailteachadh an dràsda

3 (extremely) expressed with air a mhaslachadh. I was very ashamed, bha mi air mo mhaslachadh. We were very ashamed because of him, bha sinn air ar maslachadh leis

need not be ashamed v phr expressed with neg plus bu nàr do. They needn’t be ashamed to do that, cha bu nàr dhaibh sin a dhèanamh

ashet n aiseid f, pl aiseidean

ashore adv air tìr

wash ashore v phr 1 v i phr expressed with thig air tìr, vn tighinn air tìr. Investigation of a substance washed ashore that has caused a number of people to become ill, rannsachadh air stuth a thàinig air tìr agus a dh’fhàg grunn dhaoine gu tinn

2 v tr phr cuir air tìr, vn cur air tìr. Something the sea has washed ashore, rud a chuir am muir air tìr

ashtray n soitheach-luaithre m & f, gen soithich-luaithre, pl soithichean-luaithre

ash-tree n (Fraxinus excelsior) craobh-uinnsinn f, gen craoibhe-uinnsinn, pl craobhan-uinnsinn

Asia pr n an Àisia f, gen na h-Àisia

Asian n Àisianach m, gen & pl Àisianaich

Asian a Àisianach

aside adv 1 (a) a thaobh. I took him aside to speak to him, thug mi a thaobh e gus bruidhinn ris

(b) an dàrna taobh. He put everything else aside, chuir e a h-uile dad eile an dàrna taobh

(c) a leth-taobh

2 air leth

3 mu seach. They’d be glad if they’d get a thousand (pounds) to put aside, bu bhuidhe leotha nam faigheadh iad mìle ri chur mu seach

take aside v tr thoir an dara (or dàrna) taobh, vn toirt an dara taobh. Children who misbehave will be taken aside and the playleader will explain why such behaviour is unacceptable, thèid clann a bhitheas ri droch-ghiùlan a thoirt an dara taobh agus mìnichidh an neach-stiùiridh carson nach tèid gabhail ris a leithid a ghiùlan

ask v tr & i 1 (a) faighnich, vn faighneachd f. Pupils will ask name, age, bidh a’ chlann a’ faighneachd ainm, aois. You’re always asking things, tha thu an còmhnaidh a’ faighneachd rudan. You’re asking too many things, tha thu a’ faighneachd cus rudan. They will be encouraged to ask questions, bithear gam misneachadh gus ceistean fhaighneachd. They didn’t ask who I was, cha d’fhaighnich iad cò mi. He was asking what time it was, bha e a’ faighneachd dè an uair a bhiodh e. I think I made a mistake when you were asking that question, cha chreid mi nach d’rinn mi iomrall nuair a bha thu a’ faighneachd na ceist a bha sin

(b) faighnich de, vn faighneachd de ; or faighnich ri, vn faighneachd ri. Ask her, faighnich dhith. Ask him if he knows where it is, faighnich ris a bheil fios aige far a bheil e. He asked me who you were, dh’fhaighnich e dhìom cò bh’ annad. You’re asking me a lot, tha thu a’ faighneachd mòràn rium. Don’t ask ‘John Duncan’ in case he tells a lie, na faighnich ri ’An Donnchaidh mus innis e breug (answer to unwanted question)

2 feòraich, vn feòrach m, feòrachadh m

3 (a) iarr, vn iarraidh. The children of the village were asked to tea there, bha cloinn a’ bhaile air an iarraidh gu teatha ann

(b) iarr air, vn iarraidh air. Did they ask them to get them for them? an d’iarr iad orra am faighinn daibh? The teacher should ask the pupils to suggest which it is, bu chòir don tidsear iarraidh air a’ chloinn beachd a thoirt air dè an seòrsa a tha ann. Pupils will be asked to convey information, bithear ag iarraidh air cloinn fiosrachadh a chur an cèill. Pupils will be asked to take account of the needs of the audience, iarrar air a’ chloinn feumalachdan an luchd-amais a ghabhail a-staigh. Children will be asked to produce short accounts, thèid iarraidh air a’ chloinn cunntasan goirid a chur ri chèile

4 sùilich air, vn sùileachadh air. They will be asked to extend their ability to write non-narrative texts, bithear a’ sùileachadh orra gun leudaich iad an comas air a bhith a’ sgrìobhadh theacsaichean a bharrachd air stòiridhean. It would be wrong for a pupil’s listening development to be stunted by asking for too much evidence of it in a component like writing, cha bhitheadh e ceart idir casg a chur air fàs pàiste ann an èisteachd le bhith a’ sùileachadh cus dearbhaidh air ann an earrainn-obrach mar a tha sgrìobhadh

ask after v phr faighnich, vn faighneachd f. She asked after you, bha i gad fhaighneachd. Did they ask after me? a robh iad gam fhaighneachd? or an d’fhaighnich iad mi? Tell him I was asking after him very kindly, can ris gu robh mi ga fhaighneachd glè spèiseil. Make sure you say to them that I’m asking after them both, feuch gun can thu riutha gu bheil mi gam faighneachd le chéile

ask for v phr 1 (a) iarr, vn iarraidh m. What was she asking for? dè a bha i ag iarraidh? She was asking for an ice-cream, bha i ag iarraidh reòiteag

(b) iarr air, vn iarraidh air. He was appearing in order to ask for something from her, bha e tighinn am fradharc a dh’iarraidh rud oirrese. What were you asking Santa for? dè bha thu ag iarraidh air Santa. Pupils can be asked for a personal response, faodar freagairt phearsanta iarraidh air cloinn

2 sir, vn sireadh m. When they are asking for general information, an uair a tha iad a’ sireadh fiosrachaidh choitchinn. It will be appropriate for pupils to give and ask for information, bidh e iomchaidh don chloinn fiosrachadh a thoirt agus a shireadh

3 sùilich, vn sùileachadh. By providing questions which ask for literal responses, le bhith a’ cur cheistean a tha a’ sùileachadh fhreagairtean litireil

he asked for it (he brought trouble on himself) expressed with thug e air fhèin e. He was asking for trouble, thug e an dragh air a cheann fhèin

ask a question, ask questions I v i phr 1 cuir ceist, vn cur ceist ; cuir ceistean, vn cur cheist. They will learn to ask questions appropriately, ionnsaichidh iad ceistean a chur ann an dòigh iomchaidh

2 (inquire) feòraich, vn feòrach m. He isn’t going to be asking questions, chan eil e a’ dol a bhith a’ feòrach

II ask a question v tr phr cuir ceist air, vn cur ceiste air

asking n 1 faighneachd f

2 feòrachadh m

(always) asking for a phr expressed with iarratach. He’s not always asking for things, in that way, chan eil e iarratach mar sin

askew adv 1 claon

2 air fhiaradh, or air fiaradh

3 chon an dara taoibh. The picture is askew, tha an dealbh chon an dara taoibh

aslant adv 1 air fhiaradh, or air fiaradh

asleep adv nad chadal. Are you still asleep? a bheil thu nad chadal fhathast? They’re asleep, tha iad nan cadal. She’d prefer to be asleep, b’ fhèarr leatha a bhith na cadal

half-asleep a sgleocach. You look half-asleep, tha thu a’ coimhead sgleocach

asp n 1 (Vipera aspis) asp f, pl aspan

2 (poetical : any venomous serpent) nathair f nimheil, gen nathrach nimheil, pl nathraichean nimheil

asp n (Aspius aspius) asp f, pl aspan

asparagus n (Asparagus officinalis) aspàrag f, gen aspàraig

asparagus, wild n (Asparagus officinalis) 1 aspàrag f fhiadhaich, gen aspàrag fhiadhaich

2 creamh m na muice fiadhaich

aspect n 1 aogas m, gen aogais, pl aogaisean. She had a gloomy aspect, bu ghruamach a h-aogas

2 snuadh m, gen snuaidh. It is a place of the gloomiest aspect, ’s e àite a tha ann as gruamaiche snuadh

3 (a) nì m, pl nithean. They will still need to be supported by the teacher when tackling more complex aspects, bidh feum aca fhathast air taice bhon tidsear an uair a tha iad a’ dol an sàs ann an nithean nas ioma-fhillte. They should be made aware of non-verbal aspects, bu chòir mothachadh a thoirt dhaibh air nithean nach buin idir do dh’fhaclan. Teaching the strategies which will help them to make sense of aspects such as plot is essential, tha e ro-èiseil a bhith a’ teagasg nan sgilean a chuidicheas iad gu bhith a’ tuigsinn nithean mar a tha plota. There will be a range of aspects to assess, bidh sreath nithean ri mheasadh

(b) expressed with nì m a bhuineas do, pl nithean a bhuineas do. Revealing some reaction to one aspect of the text, a’ nochdadh gu bheilear a’ gabhail gu ìre ri aon nì a bhuineas don teacsa. All the important aspects of Gaelic, na nithean cudthromach uile a bhuineas don Ghàidhlig. The simpler aspects of the writer’s craft, na nithean as sìmplidh a bhuineas do cheàird an sgrìobhaiche. They should consider the contribution to the text of simple aspects of sound effects, bu chòir dhaibh beachd a ghabhail air na thathar a’ cur ris an teacsa le nithean sìmplidh a bhuineas do bhuaidhean fuaim

(c) expressed with nì m àraidh co-cheangailte ri, pl nithean etc. This has two aspects, tha dà nì àraidh co-cheangailte ri seo

(d) expressed with nì m a tha a’ bualadh air, pl nithean etc. Working in this way pupils will be introduced to aspects of performance, ann a bhith ag obair anns an dòigh seo gheibh clann aithne air nithean a tha a’ bualadh air a bhith a’ gabhail pàirt

4 (a) cùis f, gen cùise, pl cùisean. Advice on this aspect will be found in…, gheibhear comhairle air a’ chùis seo ann am…. While cultural aspects should be included as part of the programme, ged tha còir cùisean a bhuineas do dhualchas a ghabhail a-staigh mar phàirt den phrògram. The catalogue will contribute information on progress in aspects of reading and writing, gheibhear fiosrachadh air adhartas ann an cùisean leughaidh agus sgrìobhaidh anns a’ chatalog

(b) cùis f a tha a’ dol, pl cùisean etc. For more formal aspects of classroom business, airson na cùisean car foirmeil a tha a’ dol anns an rum-theagaisg

5 (geography : of slope) sealladh-aghaidh m, gen seallaidh-aghaidh, pl seallaidhean-aghaidh. It has an aspect to the north, tha sealladh-aghaidh aige ri tuath

• sealladh m, gen seallaidh, pl seallaidhean. It has an aspect to the north, tha sealladh aige ri tuath

6 (linguistics) aogas m, gen aogais, pl aogaisean. Inchoative aspect, aogas tòiseachail

7 roinn f, gen roinne, pl roinnean. Aspects of learning, roinnean ionnsachaidh. As with any other aspect of the curriculum, it should begin from where the child is in place and time, tha seo mar roinn sam bith eile den chlàr-theagaisg : tha còir aige tòiseachadh far a bheil am pàiste, an t-àite agus an tìm anns a bheil e

8 meur m, gen meòir, pl meuran. Each one with a number of strands or aspects of learning, gach aon le àireamh iallan no meuran ionnsachaidh. The socio-economic reasons should also be an aspect of history, tha còir cuideachd na h-adhbhair shòiseo-eacanomaigeach a bhith mar mheur de dh’eachdraidh

9 earrann f, gen earrainn, pl earrannan. In these texts each aspect may be dealt with in turn, anns na teacsaichean seo faodar dèiligeadh ris gach earrainn, tè mu seach. A strand is a sequence of targets in a key aspect of skills, ’s e a tha ann an ‘iall’ ach sreath de chuimsean ann an earrainn chudthromaich air choireigin de sgilean

10 raon m, gen raoin, pl raointean. Which stimulates pupils’ imaginations and their interest in and enjoyment of language in all its aspects, a bheothaicheas mac-meanmna na cloinne agus an ùidh a tha aca anns gach raon de chànain agus an tlachd a gheibh iad asda seo

11 suidheachadh m, gen suidheachaidh, pl suidheachaidhean. On both aspects, mun dà shuidheachadh sin

12 (a) expressed with na bhuineas do. The nature of the language components have been re-defined and their aspects identified, chomharraicheadh as ùr nàdar nan earrainnean-cànain, agus chuireadh aithne air na bhuineas dhaibh

(b) expressed with cuid de na bhuineas do. To discuss aspects of the activities in the strands above, a bhith a’ beachdachadh air cuid de na bhuineas do na gnìomhan anns na h-iallan gu h-àrd

13 not directly expressed. Respond in a way that shows some reaction to one aspect of the text, a’ freagairt ann an dòigh a tha a’ nochdadh na h-uiread de thuigse air an teacsa. How aspects of delivery can affect the success of talk, mar a dh’fhaodas buaidh a bhith aig lìobhraigeadh air mar a shoirbhicheas le labhairt

aspen n (Populus tremula) critheann m, gen crithinn

aspen-tree n (Populus tremula) craobh-chrithinn f, gen craoibhe-crithinn, pl craobhan-crithinn

asperity n 1 gairbhe f

2 geurachd

3 gairge f

asphodel, bog n (Narthecium ossifragum) 1 bliochan m, gen bliochain

2 bliochan m Sasannach, gen bliochain Shasannaich

asphodel, Scottish n (Tofieldia pusilla) bliochan m Albannach, gen bliochain Albannaich

aspiration n 1 analachadh m, gen analachaidh

2 = lenition n, qv

3 dèidh f, gen dèidhe, pl dèidhean

aspirate v tr 1 anailich, vn analachadh m

2 = lenite v tr, qv

aspire v i dùraig, vn dùraigeadh m, dùrachdainn m

aspire to v phr 1 bi an dèidh air

aspiring a expressed with miannach a. He is an aspiring actor, tha e miannach air a bhith na actair

ass n asal f, gen asail, pl asalan ; or aiseal m, gen aiseil, pl aisealan

assail, v tr thoir ionnsaigh air, vn toirt ionnsaigh air

assailant n 1 (a) neach-ionnsaigh m, pl luchd-ionnsaigh

(b) neach a thug ionnsaigh, pl daoine a thug ionnsaigh

2 ionnsaighear m, gen ionnsaigheir, pl ionnsaighearan

assassin n 1 foill-mhortair m, pl foill-mhortairean

2 mortair m, pl mortairean

assassinate v tr 1 foill-mhort m, gen foill-mhoirt

2 mort m, gen moirt

assassination n 1 foill-mhort, vn foill-mhort m

2 mort, vn mort m

assault n ionnsaigh f, pl ionnsaighean. An indecent assault, ionnsaigh dhrabasta

assault v tr thoir ionnsaigh air, vn toirt ionnsaigh air. He assaulted me, thug e ionnsaigh orm

assemblage n (of people) bannal m, gen bannail, pl bannalan ; also banal m, gen banail, pl banalan

assemble v tr & i 1 (a) cruinnich, vn cruinneachadh m

(b) co-chruinnich, vn co-chruinneachadh m

2 thoir an ceann a chèile, vn toirt an ceann a chèile

assembled a 1 (a) air an cruinneachadh

(b) cruinn. The people were assembled, bha an sluagh cruinn

2 an ceann a chèile

assembly n 1 (a) cruinneachadh m, gen cruinneachaidh, pl cruinneachaidhean

(b) co-chruinneachadh m, gen co-chruinneachaidh, pl co-chruinneachaidhean

2 còmhlan m, gen & pl còmhlain. A large assembly of people, còmhlan mòr de shluagh

3 tional m, gen tionail, pl tionalan

4 mòr-dhail m, pl mòr-dhàilean

5 (Presbyterian Churches) àrd-sheanadh m, gen àrd-sheanaidh, pl àrd-sheanaidhean. The General Assembly, an t-Àrd-Sheanadh

6 cur m ri chèile, gen cuir ri chèile. Assembly instructions, stiùireadh airson cuir ri chèile

assent n aonta, aontadh, gen aonta, aontaidh, pl aontan, aontaidhean

assent v i 1 aontaich, vn aontachadh m (to, ri)

2 thoir aonta, vn toirt aonta (to, ri or do)

assert v tr 1 tagair, vn tagairt f, tagradh m

2 agair, vn agairt m & f

3 dearbh, vn dearbhadh m

assertion n 1 tagradh m, gen tagraidh, pl tagraidhean

2 dearbhadh m, gen dearbhaidh, pl dearbhaidhean

assertive n 1 tagrach, comp tagraiche

2 dian-bharalach

assess v tr 1 meas, vn measadh m. They should include occasions when pupils learn to assess their own work, tha còir gun gabh iad a-staigh amannan a bhitheas a’ chlann ag ionnsachadh mar a mheasas iad an cuid obrach fhèin. The school will identify, assess and respond to all such needs, bidh an sgoil a’ comharrachadh, a’ measadh agus a’ freagairt gach feum den t-seòrsa sin. Contexts which will give opportunities to monitor, or more formally assess, the progress of individual pupils, suidhichidhean a bhitheas a’ toirt cothroim gus sùil a chumail air adhartas chloinne fa leth, no gus sin a mheasadh nas foirmeile. It is nevertheless assumed that work relating to the strand will begin in the years before attainment is assessed, gabhar ris air a shon sin gum bi obair a bhuineas ris an iall a’ tòiseachadh anns na bliadhnachan mum bi coileanadh air a mheasadh

2 (a) dèan measadh air, vn dèanamh measaidh air. For assessing what is needed to improve performance, airson measadh a dhèanamh air na tha riatanach gus obair a dhèanamh nas fheàrr. The setting within which pupils can assess their own performance, an suidheachadh anns am faod a’ chlann measadh a dhèanamh air na tha iad fhèin a’ cur ris

(b) expressed with measadh m air. Basic points about assessing language, puingean bunaiteach mu mheasadh air cànain

assessment n 1 measadh m, gen measaidh, pl measaidhean. It explains how assessment should be developed, tha e a’ mìneachadh mar as còir measadh a thoirt air adhart. Including the assessment of achievements, agus sin a’ gabhail a-staigh measadh air na thathar a’ toirt gu buil. The form of assessment of these ideas should be one which allows pupils to record their understandings, tha còir aig cruth measadh nam bun-smuaintean seo cothrom a thoirt don chloinn a bhith a’ dèanamh iomraidh air na nithean a tha iad a’ tuigsinn. A structure for assessment and recording, structar airson measaidh agus clàraidh. How are these assessments to be recorded? ciamar a thathar a’ dol a chlàradh nam measaidhean seo?

2 expressed with meas v, vn meas or measadh. Improved assessment of pupils’ progress, adhartas na cloinne a mheas nas fheàrr. Assessment of listening should be varied, bu chòir caochladh dhòighean a chleachdadh air èisteachd a mheasadh. If schools decide that pupils for whom a Record of Needs has been opened should become involved in the system of assessment described here, ma tha sgoiltean a’ cur romhpa gum bi clann a tha na feuman aca gan clàradh air am measadh a rèir nan dòighean a tha air an comharrachadh an seo. It is important to recognise that the form of assessment has to match the aims of the teaching process, tha e cudthromach a thuigsinn gum bi an dòigh anns a bheilear a’ measadh ann an dàimh ri amasan teagaisg. The increasing responsibility given to pupils in the structuring and assessment of their own learning, an t-uallach a thathar a’ cur air cloinn ann a bhith a’ deilbh ’s a’ measadh an cuid ionnsachaidh fhèin a’ dol am meud

3 expressed with dèan measadh, vn dèanamh measaidh. Both the process and the products will offer the teacher opportunities for assessment, bidh an dà chuid an dòigh-obrach agus na thig às an obair a’ toirt cothroim don tidsear air measadh a dhèanamh

peer-assessment n 1 measadh m cho-aoisean, gen measaidh cho-aoisean. To assist in self- and peer-assessment, gus cuideachadh le fèin-mheasadh agus measadh cho-aoisean

2 measadh m co-aoise, gen measaidh co-aoise. Through introducing peer- and self- assessment, le bhith a’ toirt a-steach measadh co-aoise agus fèin-mheasaidh

self-assessment n fèin-mheasadh m, gen fèin-mheasaidh. To assist in self-assessment, gus cuideachadh le fèin-mheasadh. Part 3 suggests a degree of self and peer assessment for all pupils, tha Pàirt 3 a’ moladh na h-uiread de dh’fhèin-measadh agus de mheasadh cho-aoisean don chloinn air fad. Through introducing peer- and self- assessment, le bhith a’ toirt a-steach measadh co-aoise agus fèin-mheasaidh

assessment mod measaidh. Pupil progress in the teaching or the evaluation phases of the assessment cycle, adhartas na cloinne anns na fo-rèisean teagaisg no breithneachaidh sa chuairt mheasaidh. Contexts are the motivating situations within which teaching, learning and assessment activities take place, is ann an suidhichidhean a ghluaiseas an inntinn a thèid gnìomhan teagaisg, ionnsachaidh agus measaidh air adhart

assessment centre n phr ionad m measaidh, gen ionaid mheasaidh, pl ionadan measaidh

assessment procedure n phr dòigh-mheasaidh f, gen dòigh-measaidh, pl dòighean-measaidh. Assessment procedures should be planned as part of the teaching and learning processes, tha còir dòighean-measaidh air cànain a dheilbh mar phàirt de chùisean teagaisg agus ionnsachaidh

assessment profile n phr teisteanas-measaidh m, gen & pl teisteanais-mheasaidh. The use of an assessment profile should be flexible, tha còir cleachdadh an teisteanais-mheasaidh a bhith fosgailte

assessment schedule n phr clàr-measaidh m, gen clàir-mheasaidh, pl clàran-measaidh. An assessment schedule could be devised, dh’fhaodaiste clàr-measaidh a dheilbh

assessor n measadair m, pl measadairean

asset n 1 taic f, gen taice

2 maoin f, gen maoine

3 (a) nì m feumail, pl nithean feumail. It is increasingly seen as an asset, thathar a’ sìor thuigsinn gur nì feumail e

(b) expressed with nì m feumail, pl nìthean feumail, plus a bhith ann. Bilingual and multilingual children and adults are an asset, is nì feumail e clann agus inbhich dhà-chànanach agus ioma-chànanach a bhith ann

assets n pl 1 maoin f, gen maoine

2 so-mhaoin f, gen so-mhaoine

assiduity n 1 dìcheall m, gen dìchill

2 dùrachd f

assiduous a 1 dìcheallach, comp dìcheallaiche

2 dùrachdach, comp dùrachdaiche

assign v tr 1 cuir air leth, vn cur air leth (to, do)

2 (a) dèan thairis (còir), vn dèanamh thairis (còrach)

(b) thoir thairis (còir), vn toirt thairis (còrach)

3 comharraich, vn comharrachadh m

4 sònraich, vn sònrachadh m

assignation n 1 cur m air leth, gen cuir air leth

2 expressed with thoir thairis (còir), vn toirt thairis (còrach). He made an assignation of the croft, thug e thairis còir air a’ chroit

3 sònrachadh m, gen sònrachaidh, pl sònraichaidhean

4 (a) coinneamh f, gen coinneimh, pl coinneamhan

(b) coinneamh-leannan f, gen coinneimh-leannan, pl coinneamhan-leannan

assignment n 1 gnìomh m, pl gnìomhan. Provide pupils with varied, interesting assignments, gnìomhan tarraingeach de chaochladh sheòrsachan a thairgse don chloinn

2 iomairt f, pl iomairtean. Rather than as ‘right/wrong’ assignments, ’s chan ann mar iomairtean ‘ceart no ceàrr’

3 (a) obair-shònraichte f, gen obrach-sònraichte, pl obraichean-sònraichte

(b) dleastanas m sònraichte, gen dleastanais shònraichte, pl dleastanasan sònraichte

assimilate v tr 1 gabh a-steach, vn gabhail a-steach. He assimilated the food, ghabh e a-steach am biadh

2 sùgh, vn sùghadh m

3 dèan coltach, vn dèanamh coltach

4 (grammar) co-choslaich, vn co-choslachadh m

assimilation n 1 gabhail m a-steach

2 sùghadh m, gen sùghaidh

3 (grammar) co-choslachadh m, gen co-choslachaidh

assist I v tr 1 cuidich le, vn cuideachadh le. The Programmes of Study are designed to assist schools in reviewing their practices, tha na clàran oideachaidh air an cur ri chèile gus cuideachadh le sgoiltean ann a bhith a’ breithneachadh air na dòighean obrach aca. We are committed to assisting groups provide equality of opportunity for all children, tha sinn a’ toirt gealltanais gus cuideachadh le buidhnean gu bhith a’ toirt co-ionannachd chothroman do gach aon neach-cloinne

2 expressed with cuideachadh m, gen cuideachaidh. This assists them in measuring its success, tha seo na chuideachadh dhaibh gus tomhas a dhèanamh air a h-èifeachd. To assist them, they may need linguistic formulae, ’s dòcha gum bi feum aca sin air cuideachadh le ràdhan foirmeil

II assist v i cuidich, vn cuideachadh m. Assessment should assist in building a positive relationship between teacher and pupil, tha còir aig measadh a bhith a’ cuideachadh ann a bhith a’ togail dàimh dheimhinnich eadar an tidsear agus am pàiste. The teacher should be involved in assisting with the selection of ideas, tha còir aig an tidsear a bhith a’ gabhail pàirt ann an cuideachadh le bhith a’ taghadh bhun-bheachdan. To assist in self-assessment, gus cuideachadh le fèin-mheasadh. The teacher’s role is to assist in that process, ’s e àite an tidseir a bhith a’ cuideachadh leis na tha a’ dol

assistance n 1 cuideachadh m, gen cuideachaidh. They will show a readiness to talk, albeit with some adult assistance, nochdaidh iad gu bheil iad deònach a bhith a’ còmhradh, ged as ann fhèin le cuideachadh o inbhich. To seek advice and assistance, a bhith a’ sireadh comhairle is cuideachaidh

2 cobhair f, gen cobhrach, coibhre

3 taice f. This is not just a matter of sympathetic assistance in advancing the pupil’s developing skills, chan eil seo a’ ciallachadh a-mhàin taice cho-fhaireachail ann a bhith a’ toirt air adhart sgilean a’ phàiste mar a tha iad a’ fàs

assistant n neach-cuideachaidh m, pl luchd-cuideachaidh

associate n 1 companach m, gen & pl companaich

2 neach-compàirt m, pl luchd-compàirt

3 pàirtiche m, pl pàirtichean

associate v tr 1 (a) rach am pàirt (with, le). I associated with Donald in doing it, chaidh mi am pàirt le Dòmhnall ann a bhith ga dhèanamh

(b) bi pàirteach

2 co-chuir, vn co-chur m (with, ri). Pupils will be given opportunities to associate listening with other forms of communication, bidh a’ chlann a’ faighinn cothroim air èisteachd a cho-chur ri seòrsachan eile de chonaltradh

associate with v phr (think of together with) expressed with dèan co-cheangal eadar … agus, vn dèanamh co-cheangail…. I always associate Donald with black puddings, tha mi daonnan a’ dèanamh co-cheangail eadar Dòmhnall agus maragan dubha

associated a expressed with co-cheangailte ri. From their associated purposes, bho na h-adhbhair a tha co-cheangailte riutha

associated with prep phr 1 co-cheangailte ri. The activities associated with these outcomes cannot usually be separated, cha ghabh sgaradh a dhèanamh air na gnìomhan a tha co-cheangailte ris na builean seo. To identify the main forms associated with functional writing, gus aithne chur air na prìomh mhodhan a tha co-cheangailte ri sgrìobhadh gnìomhachail

2 a bhuineas do. Pupils will discuss terms associated with knowledge about language, bidh a’ chlann a’ beachdachadh air ràdhan a bhuineas do dh’eòlas air cànain

association n 1 comann m, gen & pl comainn

2 co-chuideachd f

3 buidheann f, gen buidhen, pl buidhnean

4 (a) ceangal m, gen ceangail, pl ceanglaichean. Within a framework of increasingly rich associations, agus siud uile taobh a-staigh cheanglaichean a tha a’ sìor fhàs buannachdail agus beairteach

(b) expressed with ceangail ri v, vn ceangal ri. Association of words with activity is another important device for indicating meaning, ’s e cleas cudthromach a tha ann cuideachd a bhith a’ ceangal fhaclan ri gnìomh gus brìgh a chur an cèill

5 (grammar) co-cheangal m, gen co-cheangail

in association with prep phr ann an co-bhonn ri. Writing will be developed in association with the other three outcomes, bidh sgrìobhadh a’ fàs ann an co-bhonn ris na trì builean eile

assonance n amas m, gen amais. This unstressed rhyme occurs in a number of lines, and perhaps also in line 6d if one counts the assonance between ‘co-dhùnadh : chuir’, tha an comhardadh gun chudthrom a tha seo a’ tachairt ann an grunnan shreathan, agus dh’fhaodadh cuideachd ann an sreath 6d nam bite a’ cunntadh an amais eadar ‘co-dhùnadh : chuir’

assonate v i dèan amas, vn dèanamh amais. These syllables usually do not rhyme, but sometimes two or three of them at least assonate, mar as trice chan eil na lidean seo a’ dèanamh comhardaidh ann, ach uaireannan tha a dhà no a thrì dhiubh a’ dèanamh amais co-dhiù

assortment n measgachadh m, gen measgachaidh, pl measgachaidhean

assuage v tr 1 caisg, vn casg m

2 traogh, vn traoghadh m. Has she assuaged her anger yet, an do thraogh i an fhearg fhathast?

3 lùghdaich, vn lùghdachadh m

assuagement n 1 traoghadh m, gen traoghaidh

2 lùghdachadh m, gen lùghdachaidh

assume v tr 1 (a) (i) gabh ort (fhèin), vn gabhail ort (fhèin). He assumed control. ghabh e ùghdarras air fhèin

(ii) gabh os làimh, vn gabhail os làimh. He assumed command himself, ghabh e fhèin ùghdarras os làimh

(b) thoir ort (fhèin), vn toirt ort (fhèin). She is assuming a new name, tha i a’ toirt ainm ùr oirre fhèin

2 gabh ri, vn gabhail ri. It is nevertheless assumed that work relating to the strand will begin in the years before attainment is assessed, gabhar ris air a shon sin gum bi obair a bhuineas ris an iall a’ tòiseachadh anns na bliadhnachan mum bi coileanadh air a mheasadh. It is assumed that work in this area will continue, gabhar ris gum bi obair anns an àrainn seo a’ leantainn. Progress will assume an adequate amount of time for learning, bithear a’ gabhail ris gum bi ùine gu leòr ann airson ionnsachaidh

3 expressed with cinnteach a. It cannot be assumed that children will have acquired the necessary skills by the time they enter P1, chan urrainn dhuinn a bhith cinnteach gum bi clann air na sgilean èiseil a thogail ron am a thig iad a-steach do B1

assumption n 1 gabhail m (ort)

2 (a) beachd m, pl beachdan. The assumption was that use needed to be preceded by knowledge, bha am beachd a’ dol gum feumadh eòlas a bhith ann mus bitheadh an cleachdadh ann

(b) barail f, gen baraile, pl barailean. An unproven assumption, barail gun dearbhadh

3 (a) expressed with thathar a’ gabhail ris. It has been a basic assumption that the resources required for the achievement of these targets will be made available, thathar air a bhith a’ gabhail ris mar nì bunaiteach gum bi na goireasan gan sealbhachadh air a bheil feum gus na cuimsean seo a choileanadh

(b) expressed with nì a thathar a’ gabhail ris, pl nithean a thathar a’ gabhail riutha. Pupils are expected to evaluate the assumptions expressed in a text, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ tomhas nan nithean a thathar a’ gabhail riutha ann an teacsa

assurance n 1 dearbhachd m

2 cinnteachd f

3 (insurance for certainties) àrachas m, gen àrachais. Life assurance, àrachas-beatha

assure v tr 1 expressed with rach an urras do. He will come, I assure you, thig e, thèid mi an urras dhut

2 expressed with bi cinnteach. He will come, I assure you, thig e, faodaidh tu bhith cinnteach

3 expressed with geall do, vn gealladh do. He will come, I assure you, thig e, tha mi a’ gealladh dhut

aster, sea n (Aster tripolium) neòinean m sàilein, gen neòinein shàilein, pl neòineanan sàilein

aster, stink n (Ditricchia graveolens) neòinean m breun, gen neòinein bhrèin, pl neìneanan breuna

asterisk n reul f, gen rèil, pl reultan

astern adv 1 (position on ship) na deireadh

2 (backwards) (a) gu a deireadh

(b) a thaobh a deiridh. She was going astern, bha i a’ dol a thaobh a deiridh

asteroid n mion-phlanaid f, pl mion-phlanaidean

• asteroid f, pl asteroidean

asthma n 1 a’ chuing f, gen na cuinge

2 an sac m, gen an t-saic

3 am mùchadh m, gen a’ mhùchaidh. He has asthma, tha am mùchadh ann. Does she have asthma? a bheil am mùchadh innte? She was taking medicine for asthma, bha i a’ gabhàil stuth airson a’ mhùchaidh. It was an asthma attack that killed her, ’s e meall mùchaidh a mharbh i

astonish v tr 1 cuir iongantas air, vn cur iongantais air

2 cuir mòr-iongantas air, vn cur mòr-iongantais air

astonishing a iongantach, comp iongantaiche. That’s just astonishing, tha siod dìreach iongantach

astonishment n 1 iongantas m, gen iongantais. To my astonishment they were no longer there, chuir e iongantas orm nach robh iad ann tuilleadh

2 mòr-iongantas m, gen mòr-iongantais

astral a reultach

astray a 1 air seachran or air sheachran. The sheep went astray, chaidh a’ chaora air seachran. Even though he were a Christian he might go astray, ged a bhiodh e na Chrìosdaidh dh’fhaodadh e dhol air sheachran

2 (a) air iomrall

(b) iomrall. He went astray, chaidh e iomrall. It went astray in the post, chaidh e iomrall anns a’ phost

lead astray v phr cuir air seachran, vn cur air seachran. That led me astray completely, chuir siod air seachran buileach mi

astrologer n reuladair m, pl reuladairean

astrology n reuladaireachd f

astronaut n speuradair m, pl speuradairean

astronomer n reul-eòlaiche m, pl reul-eòlaichean

astronomy n reul-eòlas m, gen reul-eòlais. Non-fiction itself includes journalism, works of history, astronomy, tha fìorsgeul fhèin a’ gabhail a-staigh naidheachdas, sgrìobhaidhean eachdraidh, reul-eòlas

asunder adv às a chèile

asylum n 1 teàrmann m, gen teàrmainn

2 (lunatic asylum) (a) taigh-chaoich m, pl taighean-chaoich

(b) ionad-teàrmainn m, gen ionaid-theàrmainn, pl ionadan-teàrmainn

at prep 1 (a) aig (not leniting) (plus dat)

(forms with article) aig an, aig a’, aig na

(pronominal forms) agam(sa), agad(sa), aige(san), aice(se), againn(e), agaibh(se), aca(san)

At the door, aig an doras. At the window, aig an uinneig. Who’s at the door? cò th’ aig an doras? His boat was at the Creag Mhaol, bha an t-eathar aige aig a’ Chreag Mhaol. She’s knitting and at other things, tha i a’ fighe is aig eile. He was terribly busy at the dipping and everything, bha e uamhasach dripeoil aig an doibeadh is aig a h-uile rud

(b) expressed with agus sin aig. statements of minimum competency or attainment targets, at five broad levels of development, iomraidhean air comasan aig a’ char as lugha, no cuimsean coileanaidh, agus iad sin aig còig ìrean farsaing de dh’adhartas

2 air (not leniting) (plus dat). You’re good at reading, tha thu math air leughadh. She’s good at talking, tha i math air bruidhinn. He isn’t good at training them, chan eil e math air an ionnsachadh. You’re better at getting eggs than me, tha thu nas fheàrr air faighinn uighean na mise. The boys were throwing stones at each other, bha na balaich a’ caitheamh clachan air a chèile. She lives at Laide, tha i a’ fuireach air an Leathad. In Kyleakin at the fair, an Caol Acainn air an fhèill (song). The handsome, well-shaped young man who met me at Garve fair, an t-òigfhear foinneamh dealbhach a thachair air Fèill Ghairbh mi (song)

3 ri. Don’t be at the dog like that, na bi ris a’ chù mar sin. My coat is hanging at the wardrobe, tha mo chòta a’ crochadh ris a’ phreas-aodaich. Perhaps they were both at the drink, dh’fhaodadh gu robh iad le chèile ris an deoch. They were only playing at it, cha robh iad ach a’ ceilbheis ris

4 gu. She’s very good at work, tha i glè mhath gu obair. It must be that she’s hardy at doing things, feumaidh gu bheil i treubhach gu rud a dhèanamh

5 expressed with ag obair air. Don’t be (going on) at her like that, na bi ag obair oirre mar sin. If they’d be in a heap perhaps the cows would be at it, nam biodh iad ann an dais dh’fhaodadh gum biodh an crodh ag obair air

6 expressed with agus plus vn. Gaining a command of Gaelic is a process involving the gradual acquisition and expansion of knowledge, skills and understanding at increasing levels of difficulty and demand, gus a’ Ghàidhlig ionnsachadh feumar eòlas, sgilean agus tuigse a thogail agus a leudachadh mean air mhean, agus ìrean duilgheadais a’ sìor mheudachadh

7 sometimes unexpressed in Gaelic with expressions of time. He expected to come to get them at the beginning of the week, bha e an dùil ri thighinn gan iarraidh toiseach na seachdaineach. There were flocks of them at the beginning of spring, bha sgaorran ann dhiubh toiseach an earraich

at all adv phr, see sv all adv

at that adv phr aige siod

atacamite n (mineralogy) atacaimit f

atheism n ain-diadhachd f

atheist n 1 ain-diadhach m, gen & pl ain-diadhaich

2 neach-àicheidh m, pl luchd-àicheidh

atheistic, atheistical a ain-diadhach, comp ain-diadhaiche

Athens pr n an Àithinn f. The City of Athens, Baile na h-Àithne

athlete n lùth-chleasaiche m, pl lùth-chleasaichean

athletic a 1 (of person) lùthmhor, comp lùthmhoire

2 (game, event) lùth-chleasach, comp lùth-chleasaiche

athletics n lùth-chleasachd f

athwart adv 1 tarsainn

2 air a tharsainn

athwart prep tarsainn (plus gen)

Atlantic n 1 Atlantach m, gen Atlantaich

Atantic Ocean pr n 1 Cuan m Atlantach, gen Cuain Atlantaich

2 Cuan m Siar, gen Cuain Siar

Atlantic a 1 Atlantach

2 a’ Chuain Siar

(b) a bhuineas don Chuan Siar

atlas n 1 atlas m, pl atlasan. You may need an atlas to help you, is dòcha gu feum thu atlas airson do chuideachadh

2 leabhar m mhapaichean, gen leabhair mhapaichean, pl leabhraichean mapaichean

atmosphere n 1 (air) àile m

2 atmasfear m

3 (feeling) (a) fair-shuidheachadh m, gen fair-shuidheachaidh. They can so easily be related to the writer’s purpose : to create an atmosphere, tha e cho furasta an cur ann an dàimh ris an adhbhar-sgrìobhaidh : gus fair-shuidheachadh a chruthachadh

(b) expressed with àile m. Sentence structures can be discussed in terms of how they create meaning, mood and atmosphere, faodar beachdachadh air cumaidhean sheantansan a thaobh ’s mar a tha iad a’ cruthachadh brìgh, suidheachadh-inntinn agus ‘àile’

(c) faireachdainn m. There was an amazing atmosphere in the place, bha faireachdainn anns an àite a bha mìorbhaileach

atmospheric a 1 an àile. Atmospheric pressure, brùthadh an àile

2 an atmasfear

atoll n atal m, gen atail, pl atalan

atom n atam m, pl ataman

atomic a atamach

atone v tr dèan rèite, vn dèanamh rèite (for, airson plus gen)

atonement n rèite f

atrocious a uabhasach

atrocity n 1 uabhas m, gen uabhais, pl uabhasan

2 buirbe f

attach v tr 1 ceangail, vn ceangal

2 (a) expressed with cuir, vn cur. Schools should attach a priority to helping children, cuiridh na sgoiltean mòr-chudthrom air a bhith a’ cuideachadh clann

(b) cuir an greim, vn cur an greim. Attach the tube connector to the tube, cuir an ceangladair tiuba an greim air an tiuba

attached a 1 (a) (i) ceangailte. He is very attached to her, tha e glè cheangailte rithe

(ii) expressed with ceangal m, gen ceangail, plus aig. I was very attached to John, bha ceangal mòr agam fhèin ri Iain

(b) co-cheangailte. Have attached to them attainment targets, tha cuimsean coileanaidh co-cheangailte riutha

2 expressed with mòr aig. I was very attached to John, bha Iain glè mhòr agam. These two are greatly attached to each other, tha an dithis aca seo glè mhòr aig a chèile

3 (a) expressed with an cois (plus gen). Most strands have attached to them statements of minimum competency, an cois na mòrchodach de na h-iallan tha iomraidhean air comasan aig a’ char as lugha

(b) expressed with an lùib (plus gen)

strings attached adv phr 1 (a) expressed with cumhaichean, cumhachan f pl. I’m afraid there are strings attached, tha eagal orm gum bi cumhaichean air. He told me there were no strings attached, dh’innis e dhomh nach robh cumhaichean air a’ ghnothach

(b) expressed with fo chumhaichean

2 expressed with fo cheanglaichean

attachment n 1 ceangal m, gen ceangail

2 ceangaltan m, gen & pl ceangaltain

3 dàimh m & f

2 spèis f, gen spèise

3 gràdh m, gen gràidh

attack n 1 ionnsaigh m & f, pl ionnsaighean

2 (bout, as of illness ; fit, as of rage) (a) taom m, gen taoma. An attack of fever, taom fiabhrais. An attack of rage, taom feirge

(b) meall m, gen mill. An attack of asthma, meall mùchaidh

word attack n phr gleachd-ri-faclan m. Through a programme which should develop skills of word attack, tro phrògram a dh’fheumadh sgilean gleachd-ri-faclan a thoirt air adhart

attack v tr 1 thoir ionnsaigh air, vn toirt ionnsaigh air

2 thoir aghaidh air, vn toirt aghaidh air. He attacked me, thug e aghaidh orm

3 (a) dall air, vn dalladh air. They were really attacking him, bha iad a’ dalladh air dha-rìreabh. He attacked his dinner, dhall e air a dhìothad

(b) buail air, vn bualadh air

4 (verbally) thoir slaic air, vn toirt slaic air

attacker n neach-ionnsaigh m, pl luchd-ionnsaigh

attain v 1 (a) ruig, vn ruigheachd f, ruigsinn f. Until pupils have attained Level A targets, gus a bheil a’ chlann air cuimsean coileanaidh Ìre A a ruigheachd. Pupils who attain Level E, sgoilearan a ruigeas Ìre E. To illustrate how each of the attainment targets may be attained, gus sealltainn mar a dh’fhaodar gach aon de na cuimsean coileanaidh a ruigsinn

(b) ruig air, vn ruigheachd air, ruigsinn air. I cannot attain to it, cha ruig mi air

2 coilean, vn coileanadh m. For those who have attained Level E work should continue in a progressive fashion, iadsan a tha air Ìre E a choileanadh, tha còir gun leanadh an obair aca ann an dòigh adhartach. Alternative ways of attaining targets should be available to them, tha còir dòighean eadar-dhealaichte a thairgse dhaibh gus na cuimsean a choileanadh

3 amais air, vn amas air. Pupils are expected to attain an appropriate level of spelling, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann ag amas air ìre iomchaidh litreachaidh

4 buannaich, vn buannachd f

5 faigh, vn faighinn f

attainable a so-ruigsinn ; also so-ruighinn. Should be attainable in the course of P1-P3, so-ruigsinn eadar B1 agus B3

attainment n 1 (a) expressed with coileanadh m, gen coileanaidh. At five levels of attainment, aig còig ìrean coileanaidh. The successful attainment of these targets will result in the following outcomes, ma ruigear na cuimsean coileanaidh seo thig na builean a leanas gu ìre. It is nevertheless assumed that work relating to the strand will begin in the years before attainment is assessed, gabhar ris air a shon sin gum bi obair a bhuineas ris an iall a’ tòiseachadh anns na bliadhnachan mum bi coileanadh air a mheasadh. Materials geared to the appropriate levels of pupil attainment, stuthan a tha ann an dàimh ri ìrean freagarrach na cloinne a thaobh coileanaidh

(b) expressed with coilean v, vn coileanadh m. For a few in Gaelic medium programmes, language development will not involve attainment of the targets, tha àireamh bheag a tha gan oideachadh tro mheadhan na Gàidhlig nach bi a’ coileanadh nan cuimsean ann an cànain

(c) expressed with na tha plus coilean v, vn coileanadh m. In ways appropriate to their ages, needs and attainments, ann an dòighean a fhreagras air an aois, air am feuman agus air na tha iad a’ coileanadh. In ways appropriate to their age and attainments, ann an dòighean a tha a’ freagairt air an aois agus air na choileanas iad

(d) expressed with na bheil … air a choileanadh. Some pupils may demonstrate their attainment by using alternative forms of communication, faodaidh cuid a bhith a’ nochdadh na bheil iad air a choileanadh le bhith a’ cleachdadh modhan conaltraidh eadar-dhealaichte

(e) expressed with na thèid aig … air a choileanadh. Contexts which will give opportunities to monitor the progress and attainments of individual pupils, suidhichidhean a bhitheas a’ toirt cothroim gus sùil a chumail air adhartas chloinne fa leth agus na thèid aca air a choileanadh

(f) expressed with coilean cuimsean v phr, vn coileanadh chuimsean. There will be pupils in S2 for whom attainments at Level D, or earlier levels, will be major achievements, ’s e fìor adhartas mòr a bhitheas ann do chuid ann an A2 ma thèid aca air cuimsean a choileanadh aig Ìre D, no ìrean nas ìsle na sin

2 (a) expressed with na thèid aig … air a thoirt gu buil. Teaching and learning approaches which will extend their attainments, modhan teagaisg agus ionnsachaidh a nì leudachadh air na thèid aca air a thoirt gu buil

(b) expressed with na tha a’ dol aig … air a dhèanamh or na thèid aig … air a dhèanamh. It is the responsibility of the school to apply the attainment targets in ways which will permit pupils to demonstrate their attainments, tha e mar uallach air an sgoil na cuimsean coileanaidh a chur an sàs ann an dòighean a bheir cothrom do chloinn a bhith a’ nochdadh na tha a’ dol aca air a dhèanamh. Rather than having the gap exposed between their present attainments and some ideal level of performance, ’s chan ann a’ foillseachadh na beàrna eadar na thèid aca air a dhèanamh an-ceartuair agus ìre choileanaidh air choireigin as àirde tha ri fhaotainn

3 ruigsinn m

4 adhartas m, gen adhartais. In ways appropriate to pupils’ ages and attainment, ann an dòighean a tha a’ freagairt air aoisean agus air adhartas na cloinne

5 sgil m, pl sgilean

attainment mod 1 coileanaidh. Attainment outcomes, builean coileanaidh. Attainment targets, cuimsean coileanaidh or tomhaisean-coileanaidh

2 not directly expressed. Some language attainment targets may be incapable of being fully realised, faodaidh e bhith nach gabh cuid de chuimsean cànain an coileanadh gu h-iomlan

attempt n 1 (a) oidhirp f, pl oidhirpean. Praise will be made of attempts, however limited, bithidh moladh ga dhèanamh air oidhirpean, beag ’s gum bi iad. An attempt was made repeatedly to stop them, thugadh oidhirp uair is uair air stad a chur orra

(b) expressed with oidhirp a nithear. All attempts at using Gaelic in the initial stages are praiseworthy, tha gach aon oidhirp a nithear air a bhith a’ cleachdadh na Gàidhlig aig toiseach cùise ri a moladh

2 ionnsaigh f, pl ionnsaighean. He made three attempts to lift the load on his back, thug e trì ionnsaighean a’ togail an eallaich air fhéin

3 àird f, gen àirde. They’re making no attempt to help themselves, chan eil iad a’ dèanamh àird sam bith airson iad fhèin a chobhair

4 ìobairt f, pl ìobairtean. He was making a good attempt at walking, bha e a’ dèanamh ìobairt mhath air coiseachd

make an attempt v phr also expressed with feuch air, vn feuchainn air. Won’t you make some attempt to do it? nach fheuch thu air a dhèanamh idir?

make a great attempt v phr also expressed with dèan do dhìcheall, vn dèanamh do dhìchill. She made a great attempt to do it, rinn i a dìcheall gu dhèanamh

that was a courageous attempt, cha b’ olc an tairgse sin

attempt v tr 1 (a) oidhirpich, vn oidhirpeachadh m

(b) dèan oidhirp, vn dèanamh oidhirp. They will attempt more complex narratives, nì iad oidhirp air stòiridhean car ioma-fhillte. While most pupils will attempt to achieve the targets, ged a nì a’ mhòrchuid den chloinn oidhirp air na cuimsean a choileanadh

2 thoir ionnsaigh, vn toirt ionnsaigh. He attempted to do it, thug e ionnsaigh air a dhèanamh

3 feuch, vn feuchainn f

attend v tr 1 fritheil, vn frithealadh m. When attending a dramatic performance, nuair a thathar a’ frithealadh dràma

2 fritheil do, vn frithealadh do. That’s the doctor who was attending him, sin an dotair a bha a’ frithealadh dha

3 freasdail, vn freasdal m

attend to v phr 1 fritheil air, vn frithealadh air. Noting and attending to specific problems which may impede the learning process, a’ gabhail cunntais air duilgheadasan sònraichte a dh’fhaodas bacadh a chur air ionnsachadh, agus a’ frithealadh orra

2 (a) thoir aire do, vn toirt aire do. An argument for attending to dental health, argamaid airson aire thoirt do shlàinte fhiaclan

(b) thoir fa-near do, vn toirt fa-near do

attending n frithealadh m, gen frithealaidh. She has a lot of attending to do, tha frithealadh mòr aice

good at attending, regularly attending a phr fritheilteach. The minister said how good at attending and how well-behaved the young people were, thuirt am ministear cho fritheilteach is cho stòilte is a bha an fheadhainn òga

attendance n 1 (a) frithealadh m, gen frithealaidh. Sixty attendances at school this term, seasgad frithealadh san sgoil air an teirm seo

(b) expressed with fritheil, vn frithealadh m. The local GP should be contacted and arrangements made to discuss her/his attendance in an emergency, is còir fios a leigeil air dotair-teaghlaich na sgìre agus rian a chur air dòigh gus beachdachadh air mar a bhitheas i/e a’ frithealadh ann an suidheachadh-èiginn

2 freasdal m, gen freasdail

3 not directly expressed. His attendances at church are fairly frequent, tha e meadhanach tric anns an eaglais

in attendance adv phr 1 an làthair. He was in attendace at the meeting, bha e an làthair aig a’ choinneimh. A lifeguard must be in attendance at all times, feumaidh neach-teasairginn a bhith an làthair daonnan

2 expressed with thig gu, vn tighinn gu. A doctor was in attendance on him every day, bha dotair a’ tighinn thuige a h-uile latha

3 expressed with fritheil, vn frithealadh m. Was anyone in attendance on her? a robh duine idir ga frithealadh?

attendant n neach-frithealaidh m, pl luchd-frithealaidh

attention n 1 aire f. Which will need special attention or development, a chuireas feum air aire no air leasachadh sònraichte. Attention to their individual weightings is necessary, feumar aire thoirt don chudthrom a chuirear orra fa leth. Each of the following issues is given further attention in Part 3, tha an tuilleadh aire air a toirt ann am Pàirt 3 do gach cùis a leanas. They will pay careful attention to punctuation and structure, bidh iad a’ toirt deagh aire do phungadh agus do structar. Set out completed work, giving attention to presentation and layout, a’ cur obair a tha air a crìochnachadh air dòigh le aire air sealladh agus dreach. To develop skills in attention and recall, gus sgilean aire agus cuimhne a thoirt air adhart. Teachers will draw attention to examples of printed information, bidh na tidsearan a’ tarraing aire na cloinne a dh’ionnsaigh eisimpleirean de dh’fhiosrachadh ann an clò. The teacher will draw attention to covers, bidh an tidsear a’ tarraing an aire gu còmhdaichean. The policy statement should be brought to the attention of all staff, bu chòir aithris a’ phoileasaidh a thoirt gu aire luchd-obrach uile

2 expressed with frithealadh m, gen frithealaidh. He needs a lot of attention, tha frithealadh mòr air. People like that need a lot of attention anyway, tha frithealadh mòr an cois feadhainn mar sin co-dhiù

lack of attention n cion àird. The cow died due to lack of attention, bhàsaich a’ bhò mar thoradh air cion àird

call attention to v phr thoir aire (dhaoine) do, vn toirt aire (dhaoine) do

pay attention to v phr 1 thoir feart air, vn toirt feart air. Pay no attention to him, na toir feart air. Pay no attention to what he says, na toir feart air na their e. Perhaps nobody will pay attention to him, dh’fhaodadh nach tèid feart a thoirt air

2 thoir an aire do, vn toirt an aire do. He did not pay much attention to the complaint, cha tug e mòran aire don ghearan

3 (a) gabh beachd air, vn gabhail beachd air

(b) thoir beachd air, vn toirt beachd air. They don’t pay any attention to what they see on the hill, chan eil iad a’ toirt beachd air na chì iad air a’ mhonadh

4 gabh suim de, vn gabhail suime de. She doesn’t pay any attention to those things, chan eil i a’ gabhail suim de na rudan sin

attention span n phr expressed with an ùine a tha … a’ toirt aire. The pupils’ attention span will be developed, thig fàs air an ùine a bhitheas a’ chlann a’ toirt aire

attentive a 1 furachail. You will have to be attentive, feumaidh tu bhith furachail

2 fritheilteach, comp fritheiltiche. He is very attentive to me, tha e glè fhritheilteach orm

3 (a) (i) aireach comp airiche

(ii) aireachail

(b) (i) expressed with aire f. You must be attentive to what she says, feumaidh tu an aire a thoirt air na bhitheas i ag ràdh

(ii) expressed with làn aire n phr. Teachers must be attentive to pupils abilities, feumaidh làn aire bhith aig tidsearan air comasan cloinne

4 cùiseil. He’s so attentive to the cat, tha e cho cùiseil mu dheidhinn a’ chait

attentively adv 1 gu furachail. This includes listening attentively, tha seo a’ gabhail a-staigh a bhith ag èisteachd gu furachail

2 gu fritheilteach

attenuate v tr 1 tanaich, vn tanachadh m

2 caolaich, vn caolachadh m ; also caoilich, vn caoileachadh m

3 lùghdaich, vn lùghdachadh m

attest v tr 1 thoir fianais, vn toirt fianais

2 dearbh, vn dearbhadh m

attestation n 1 dearbhadh m, gen dearbhaidh

2 fianais f

attire n 1 aodach m, gen aodaich

2 trusgan m, gen trusgain

attitude n 1 beachd m, pl beachdan. Offer a personal response to the feelings or attitudes of those involved in the text, a’ freagairt gu pearsanta fa chomhair faireachdainnean is beachdan nan daoine a tha a’ gabhail pàirt anns an teacsa. Offer a personal response to some of the more complex feelings or attitudes of those involved in the text, a’ freagairt gu pearsanta fa chomhair nam faireachdainnean agus nam beachdan ioma-fhillteach acasan a tha a’ gabhail pàirt anns an teacsa. The development of a range of positive attitudes and opportunities for personal development, fàs ga thoirt air caochladh bheachdan neartmhor agus air cothroman fàis phearsanta

2 barail f, pl barailean. To the feelings or attitudes of those involved in the text, ris na faireachdainnean agus ris na barailean acasan a tha a’ gabhail pàirt anns an teacsa

3 (a) sealladh m, gen seallaidh, pl seallaidhean. Tone, used in relation to the attitude of a speaker, will be used when pupils discuss spoken communications, bithear a’ cleachdadh dòigh-labhairt, an co-cheangal ri sealladh neach-labhairt, an uair a bhios clann a’ beachdachadh air conaltradh-beòil. Discussions will take account of the views and attitudes of those involved in the texts, bidh beachdachadh a’ coimhead ri barail agus sealladh na feadhnach a tha a’ gabhail pàirt anns na teacsaichean. Pupils will identify specific information and attitudes, bidh a’ chlann ag èisteachd gus fiosrachadh agus seallaidhean sònraichte a chomharrachadh

(b) expressed with sealladh m air an t-saoghal, gen seallaidh air an t-saoghal. Pupils might consider the feelings and attitudes of characters, dh’fhaodadh a’ chlann beachd a ghabhail air faireachdainnean nam pearsachan agus an sealladh air an t-saoghal

(c) expressed with sealladh m air cùisean, gen seallaidh air cùisean. Their own emotions and attitudes, am faireachdainnean fhèin agus an sealladh fhèin air cùisean

4 rùn m, gen rùin, pl rùintean. Comment briefly on the opinions and attitudes of the writer, a’ beachdachadh ann an aithghearrachd air beachdan agus rùintean an sgrìobhaiche

5 seasamh m, gen seasaimh

6 faireachadh m, gen faireachaidh, pl faireachaidhean

7 spiorad m, gen spioraid. A positive attitude to multi-language use, spiorad neartmhor a thaobh ioma-chànanais

attract v tr 1 tarraing, vn tarraing f. How can we attract people? ciamar as urrainn dhuinn daoine a tharraing? He attracts many customers, tha e a’ tarraing mòran don bhùth. The magnet attracts, tha an magnait a’ tarrainn

2 tàlaidh, vn tàladh m. How can we attract people? ciamar as urrainn dhuinn daoine a thàladh?

attraction n 1 (a) tarraing f. Magnetic attraction, tarraing mhagnaiteach. There was an (electrostatic) attraction in my jacket, bha tarraing anns an t-seacaid agam

(b) tarraingeachd f. To explore the underlying reasons for all viewpoints, including the dominance and attractions of anglophone culture, rannsachadh a dhèanamh air na tha a’ gluasad a h-uile beachd a tha ann, agus sin a’ gabhail a-staigh uachdranachd agus tarraingeachd dualchas luchd na Beurla

2 (a) adhbhar m tàlaidh, gen adhbhair tàlaidh

attractive a 1 tarraingeach, comp tarraingiche. She’s very attractive, tha i glè tharraingeach. Attractive displays of posters, taisbeanaidhean tarraingeach de shanasairean. For some children they seem more ‘modern’ and therefore more attractive than the lives they themselves lead, tha iad ann an sealladh cuid de chloinn nas ‘ùr-fhasanta’ agus mar sin nas tarraingiche na an caitheamh-beatha aca fhèin

2 tàlaidheach, comp tàlaidhiche

3 tlachdmhor, comp tlachdmhoire. It is essential that libraries are attractive places, feumaidh leabharlannan a bhith nan àiteachan tlachdmhor

4 sealltanach, comp sealltanaiche. Pupils with difficulties in handwriting will produce attractive writing, bidh clann le duilgheadasan ann an làmh-sgrìobhadh a’ toirt sgrìobhaidh shealltanaich gu buil. In providing formats for attractive presentation, ann a bhith a’ toirt cothroim air dòighean-foillseachaidh sealltanach

5 inntinneach, comp inntinniche. It’s not so attractive for them to come during this bad weather, chan eil e cho inntinneach dhaibh a thighinn leis an droch thìde seo

attractively adv 1 (a) gu tlachdmhor

(b) expressed with tlachdmhor a. Attractively produced reading materials, stuth leughaidh tlachdmhor

2 (a) gu tarraingeach

(b) expressed with le dreach tarraingeach. Set out completed work clearly and attractively, a’ cur obair a tha air a crìochnachadh air dòigh gu soilleir agus le dreach tarraingeach

attribute v tr

attribute to v pr 1 cuir às leth, vn cur às leth

2 cuir air, vn cur air. He was the boy’s father, or the boy was attributed to him anyway, ’s e b’ athair don bhalach, no ’s ann air a chaidh a chur co-dhiù

It can only be attributed to coincidence, chan urrainnear a ràdh ach gur e turchairt a tha ann

attributive a buaidh-aithriseach. Attributive adjective, buadhair buaidh-aithriseach

attrition n 1 caitheamh m, gen caitheimh

2 (geography) bleith-chreige f, gen bleithe-creige

attune v tr

attune to v phr 1 cuir an co-rèir ri, vn cur an co-rèir ri

2 cuir an co-chòrdadh ri, vn cur an co-chòrdadh ri. I’ll have to attune myselt to it, feumaidh mi mi fhìn a chur an co-chòrdadh ris

attuned to prep phr expressed with 1 (a) bi an co-rèir ri. I’m attuned to the work now, tha mi an co-rèir ris an obair a-nis

(b) thig a-rèir, vn tighinn a-rèir (plus gen). They are attuned to each other now, tha iad a’ tighinn a-rèir a chèile a-nis

2 bi a’ freagairt ri. They are attuned to each other, tha iad a’ freagairt ri chèile

auburn a 1 buidhe-ruadh. Auburn hair, falt buidhe-ruadh

2 buidhe-dhonn

auction n 1 reic-tairgse f

2 (informal) roi’p. They were bought at an auction, chaidh an ceannachd aig roi’p

audacity n 1 dànadas m, gen dànadais. They showed great audacity, nochd iad dànadas mòr

2 expressed with a bhathais. Do not have the audacity to come here, na biodh a bhathais ort a thighinn a seo

audible a 1 ri chluinntinn

2 expressed with cluinn v. He was scarcely audible, ’s ann air èiginn a chluinneadh neach e

audibly adv expressed with gus gun cluinnear or gus an cluinnear. Talking clearly and audibly, a’ labhairt gu soilleir gus gun cluinnear iad

audience n 1 luchd-amais m. Audience is an important concept, ’s e bun-bheachd cudthromach a tha ann an luchd-amais. Target audience, luchd-amais sònraichte. A sense of purpose and audience gives greater control, tha mothachadh air adhbhar ’s air luchd-amais a’ toirt barrachd smachd. They will talk appropriately, showing an awareness of audience and purpose, bidh iad a’ bruidhinn gu h-iomchaidh, a’ nochdadh mothachaidh air luchd-amais agus air adhbhar. When pupils are themselves the audience for a performance or programme, an uair a tha a’ chlann fhèin nan luchd-amais air iomairt no air prògram. The use of it will be extended to the audiences for which pupils are speaking or writing, as a dhèidh sin faodar a leudachadh a-mach gus an luchd-amais do bheil a’ chlann a’ labhairt no a’ sgrìobhadh. Language appropriate to different audiences, cànain a tha a’ freagairt air luchd-amais eadar-dhealaichte

2 luchd-èisteachd m. To different audiences, ri caochladh luchd-èisteachd

in the audience prep phr 1 am measg an luchd-èisteachd

2 expressed with anns an èisteachd

target audience n phr luchd-amais m sònraichte, gen luchd-amais shònraichte. Target audience develops from the broad idea of audience, tha luchd-amais sònraichte a’ fàs a-mach às a’ bheachd choitcheann a tha ann air luchd-amais. They should be introduced to the idea of target audience, tha còir an cur an aithne bun-bheachd ‘luchd-amais sònraichte’

audio a 1 expressed with èisteachd. Audio tape, teip-èisteachd. Along with audio and video recordings, a thuilleadh air teipichean-èisteachd agus bhideo. Others will be audio or video recordings, is e clàir èisteachd no clàir bhideo a bhitheas ann an cuid eile

2 expressed with teip-èisteachd. Audio materials, stuthan teip-èisteachd

3 expressed with cluaise. They will learn to use audio or video recorders, bidh iad ag ionnsachadh mar a chleachdas iad innealan-clàraidh cluaise agus bhideo

4 clàistinn

audiotape n tèip-èisteachd f, pl teipichean-èisteachd. Making an audiotape or a video, a bhith a’ dèanamh teip-èisteachd no bhideo

audio-typist n clò-sgrìobhaiche m clàistinn, gen clò-sgrìobhaiche chlàistinn, pl clò-sgrìobhaichean clàistinn

audio-visual a phr 1 lèir-chlaistinneach. In order to make inferences from other audio-visual sources of information, gus foidheaman a thoirt à stuthan lèir-chlaistinneach eile anns a bheil fiosrachadh. Pupils will use audio-visual formats of presentation, bidh a’ chlann a’ cleachdadh modhan-taisbeanaidh lèir-chlaistinneach

2 expressed with cluais agus sùla. Audio-visual equipment, innealan clàraidh cluais agus sùla

audit n 1 sgrùdadh m, gen sgrùdaidh, pl sgrùdaidhean

2 tomhas m, gen tomhais, pl tomhasan. A careful audit, tomhas faiceallach

audit v tr sgrùd, vn sgrùdadh m

auditor n 1 neach-sgrùdaidh m, pl luchd-sgrùdaidh

2 sgrùdaire m, pl sgrùdairean

auditory a 1 claistinneach

2 cluaise. A programme which will involve developing auditory discrimination, prògram a tha a’ gabhail a-steach fàs ann an comas cluaise

auger (for boring holes in stone) n tora m, pl torachan. Auger and boring-hammer, tora is òrd-bòraigidh

augite n (mineralogy) àigit f

augment v tr 1 cuir ri, vn cur ri. Use of volunteers will help to augment the teacher’s input, bidh luchd-cuideachaidh saor-thoileach a’ cuideachadh le bhith a’ cur ris na tha an tidsear a’ dèanamh. Learning a language will augment confidence and self-esteem, cuiridh a bhith a’ togail cànain ri misneach agus ri fèin-spèis

2 leasaich, vn leasachadh m

3 meudaich, vn meudachadh m

augmented a leasaichte. Augmented conjunction, naisgear leasaichte

augmentative a (grammar) facal-leasachail

augury n 1 tuar m, gen tuair

2 fàisneachd f

August pr n an Lùnasdal m, gen an Lùnasdail (standard term)

auk n (ornithology) (family Alcidae) falcag f, gen falcaig, pl falcagan

auk, great n (Pinguinis impennis) 1 falcag f mhòr, gen falcaig mòire, pl falcagan mòra

2 gearra-ball m, pl gearra-ball, gearraidhean-ball

auk, little n (Alle alle) 1 falcag f bheag, gen falcaig bige, pl falcagan beaga

aunt n antaidh f, pl antaidhean. She’s an aunt of Donald’s wife, antaidh do bhean Dhòmhnaill a th’ innte

(maternal) aunt n phr piuthar f màthar, or piuthar f do mhàthair, pl peathraichean màthar

(paternal) aunt n phr piuthar f athar, or piuthar f do dhthair, pl peathraichean athar. Mary was a (paternal) aunt of Donald’s, ’s e piuthar do dh’athair Dhòmhnaill a bh’ ann am Màiri

aurichalcite n (mineralogy) àiriochailsit f

aurora borealis n na fir chlis

auspices n pl

under the auspices of prep phr fo sgèith plus gen

auspicious a 1 fàbharach, comp fàbharaiche

2 rathail, comp rathaile

austere a 1 geur, comp geòire

2 teann, comp teinne

3 smachdail, comp smachdaile

4 cruaidh, comp cruaidhe

austerity n teanntachd f

Australasia pr n Astralàsia f

Australasian a Astralàsianach

Australia pr n Astràilia f

Australian pr n Astràilianach m, gen & pl Astràilianaich

Australian a Astràilianach. Australian languages, cànain Astràilianach

Austria pr n an Ostair f, gen na h-Ostair

Austrian pr n Ostaireach m, gen & pl Ostairich

Austrian a Ostaireach

authentic a 1 fìor, comp fìora, fìre

2 dearbhte

3 cinnteach, comp cinntiche

authenticity n 1 fìrinn f

2 dearbhachd f

3 cinnteachd f

author n ùghdar m, gen ùghdair, pl ùghdaran. Who is the author of news stories? cò as ùghdar do naidheachdan?. Some aspects of author’s point of view and purpose, cuid de nithean a bhuineas do shealladh agus do dh’adhbhar an ùghdair

authorise v tr 1 (a) ùghdarraich, vn ùghdarrachadh m

(b) thoir ùghdarras do, vn toirt ùghdarrais do. Who authorised you to do that? cò thug ùghdarras dhut sin a dhèanamh?

2 ceadaich do, vn ceadachadh do. Do not authorise him to leave, na ceadaich dha falbh

authorised a ùghdarraichte. New Gaelic words authorised by the interdepartmental groups for Gaelic education, faclan ùra Gàidhlig ùghdarraichte leis na buidhnean eadar-roinneil airson foghlaim Ghàidhlig

authoritative a ùghdarrasail

authority n 1 ùghdarras m, gen ùghdarrais, pl ùghdarrasan. Full authority, làn ùghdarras. Education authorities, ùghdarrasan foghlaim

2 smachd m. I got authority over them, fhuair mi smachd orra

3 ceannsal m, gen ceannsail. The whole village was under his authority, bha am baile air fad fo cheannsal aige

person in authority n phr 1 neach m aig a bheil ùghdarras, pl daoine aig a bheil ùghdarras

2 expressed with àrd-inbheach m, gen & pl àrd-inbhich. She’s one of the persons in authority, ’s e tè dhe na h-àrd-inbhich a th’ innte

authoritarian a ceannsalach, comp ceannsalaiche. He was rather authoritarian, ’s e duine gu math ceannsalach a bha ann

authorship n dreuchd f ùghdair. The concept of authorship can be considered, faodar beachdachadh air dreuchd ùghdair

autobiography n fèin-eachdraidh f, pl fèin-eachdraidhean

auto-ignition n fèin-lasadh n, gen fèin-lasaidh. Auto-ignition temperature, teothachd fèin-lasaidh

automatic a 1 fèin-ghluasadach, comp fèin-ghluasadaiche

2 atamadaig

automatically adv 1 (a) gu fèin-ghluasadach

(b) gu h-atamadaig

2 (a) expressed with gun smaoineachadh. He stood up automatically, dh’èirich e na sheasamh gun smaoineachadh

(b) expressed with gun fhios dhut fhèin. I did it kind of automatically, rinn mi e gun fhios dhomh fhìn rathad-eigin

automation n fèin-ghluasad f, gen fèin-ghluasaid

automaton n 1 (device) fèin-ghluaiseadair m, pl fèin-ghluaiseadairean

2 (of person) expressed with air cuibhleachan. He is just going about like an automaton just now, chan eil e ach (mar gum biodh e) a’ falbh air cuibhleachan an-dràsta

autonomy n ùghdarras m, gen ùghdarrais. Pupils will have a greater autonomy in the choice of topic to be explored, bidh barrachd ùghdarrais aig a’ chloinn ann a bhith a’ taghadh cuspair gus a rannsachadh

autosome n autosom m, pl autosoman

autumn n foghar m, gen foghair, pl fogharan, fogharaichean. The beginning of autumn, toiseach an fhoghair. It’s autumn, ’s e am foghar a th’ ann. There used to be good autumns in those days, ’s ann a sin a bha na fogharaichean matha. An autumn new moon (coming) on a Saturday, king of seven new moons, solas Sathairne foghair, na rìgh air seachd solais (saying)

autunite n (mineralogy) àtainit f

auxiliary n 1 neach-cuideachaidh m, pl luchd-cuideachaidh

2 neach m a tha air fhastadh, pl feadhainn a tha air am fastadh. Use of volunteers and auxiliaries will help to augment the teacher’s input, bidh luchd-cuideachaidh saor-thoileach agus feadhainn a tha air am fastadh a’ cuideachadh le bhith a’ cur ris na tha an tidsear a’ dèanamh

auxiliary a taiceil. Auxiliary verb, gnìomhair taiceil

avail n

of little avail a phr 1 gun fheum

2 gu beag fheum, or air bheag feum

avail v tr & i dèan feum, vn dèanamh feum

available a 1 (a) ri faotainn or ri faighinn. It’s available to all the children, tha e ri fhaighinn don chloinn uile. They are available locally and nationally, tha iad ri am faotainn gu h-ionadail agus gu nàiseanta. Appropriate word processing software is available for all stages, tha bog-bhathar freagarrach airson dealbh-sgrìobhaidh ri fhaotainn airson gach aois is ìre

(b) a tha ri faotainn or na tha ri fhaotainn. They suggest only a few of the available options, chan eil iad a’ togail ach àireamh bheag de na roghainnean a tha ri am faotainn. Available across all curricular areas and modes, a tha ri fhaotainn feadh gach raoin agus gach modh den chlàr-theagaisg. Currently available resources for delivery of some areas of the curriculum are generally acknowledged to be below a desirable level, thathar gu coitcheann ag aideachadh nach eil na tha ri fhaotainn an-ceartuair de ghoireasan airson cuid de raointean a’ chlàir-theagaisg a thoirt gu buil cho math ’s bu mhiann leinn

(c) a gheibhear. By the additional support available in most schools, leis an taice a bharrachd a gheibhear anns a’ chuid as motha de sgoiltean

2 expressed with tairg v, vn tairgse f. Alternative ways of attaining targets should be available to them, tha còir dòighean eadar-dhealaichte a thairgse dhaibh gus na cuimsean a choileanadh

3 expressed with cothrom m air. A wide selection of texts should be available, tha còir cothrom a bhith ann air mòran sheòrsachan de theacsaichean. Non-fiction should be readily available, tha còir làn chothrom a bhith ann air leabhraichean a thuilleadh air ficsean

4 expressed with ri làimh. A variety of texts should be available, tha còir aig caochladh sheòrsachan theacsaichean a bhith ri làimh. A fully equipped first aid box should be readily available at all times, is còir gum bi bocas ciad-fhuasglaidh làn uidheamaichte deiseil ri làimh daonnan

5 expressed with thoir v, vn toirt f. Access to more advanced programmes of study should be available for pupils who are beyond Level E, tha còir cothrom a thoirt do chlann a tha seachad air Ìre E air prògraman obrach nas adhartaiche

6 expressed with gabh v plus làmh a thoirt air. By demanding skills which are not yet immediately available, le bhith a’ sùileachadh sgilean nach gabh làmh a thoirt orra sa mhionaid

available for prep phr mu choinneimh (plus gen). There are seats available for everyone, tha suidheachain ann mu choinneimh a h-uile duine

available to prep phr expressed with bi plus cothrom aig air (plus dat). The means of assessment listed below illustrate possible approaches available to the teacher, tha na modhan measaidh a tha air an cur sìos gu h-ìosal mar eisimpleir air cuid de dhòighean air a bheil cothrom aig an tidsear

become available v phr expressed with thig, vn tighinn m. Until appropriate resources become available, gus an tig goireasan freagarrach

make available to v phr expressed with cuir an tairgse, vn cur an tairgse. Methods for making texts available to the widest range of pupils, dòighean air teacsaichean a chur an tairgse chloinne de gach uile seòrsa comais

avalanche n maoim-shneachda f, pl maoimean-sneachda

avanturine n, see aventurine n

avarice n 1 sannt m

2 glut m (an airgid). It’s avarice that’s wrong with him, ’s e glut an airgid a tha cur ris

avaricious a 1 sanntach, comp sanntaiche

2 glutach, comp glutaiche. She was so avaricious, bha i cho glutach

avenge v tr dìol, vn dìoladh m

avens, mountain n (Dryas octopetala) machall-monaidh m, gen machaill-mhonaidh

avens, water n (Geum rivale) machall-uisge m, gen machaill-uisge

avens, wood n, see herb Bennet n

aventurine n (mineralogy) abhantarain m

avenue n 1 craobh-shlighe f, pl craobh-shlighean

2 lonach m, gen lonaich, pl lonaichean. Pine Avenue, Lonach a’ Ghiuthais

explore every avenue v phr expressed with lorg gach cùil, vn lorgadh gach cùil. We shall explore every avenue, bidh sinn a’ lorg gach cùil. We shall leave no avenue unexplored, chan fhàg sinn cùil gun a lorg

average n 1 cuibheas m, gen cuibheis, pl cuibheasan. Investigating averages, a’ rannsachadh chuibheasan

2 thar-cheann m, gen & pl thar-chinn

3 meadhan m, gen meadhain, pl meadhanan

above the average adv phr thar a’ choitcheannais

on average adv phr 1 sa choitcheannas

2 an cumantas

average a 1 cuibheasach. Average temperature, teothachd chuibheasach. Average mean temperature, teothachd mheadhain chuibheasach. Average range of temperature, raon teothachd cuibheasach

2 cumanta

3 gnàthach

averin n, see cloudberry n

aversion n 1 gràin f, gen gràine. She has an aversion to dogs, tha gràin aice air na coin. He has an awful aversion to them, tha gràin bàis aige orra

2 fuath m

avert v tr 1 tionndaidh an dara taobh, vn tionndadh an dàra taobh. She averted her gaze, thionndaidh i a sùil an dara taobh

2 cùm bhuat, vn cumail bhuat. She averted the blow, chùm i a’ bhuill bhuaipe

avid a 1 dèidheil, or fìor dhèidheil. He’s an avid reader, tha e fìor dhèidheoil air leughadh

2 (selfishly) gionach. They’re avid to get something for themselves, tha iad gionach airson rud fhaighinn daibh fhèin

avocet n (Recurvirostra avosetta) ceàrra-ghob m, gen ceàrra-ghuib

avoid v tr 1 seachainn, vn seachnadh m. He was trying to avoid the other car, bha e a’ feuchainn ris an càr eile a sheachnadh. Materials will be chosen to help children to respect other people by avoiding stereotypes, thèid stuthan a thaghadh gus cuideachadh le cloinn gu bhith a’ toirt urraim do dhaoine eile tro bhith a’ seachnadh lèir-sheiseachaidhean

2 expressed with eagal ’s gu. It will be essential that the pupil or pupils work with other classmates to avoid isolation, bidh e do-sheachnaichte gum bi am pàiste no na pàistean ag obair còmhla ri càch anns a’ chlas, eagal ’s gum bi iad ann an uaigneas

3 expressed with neg plus bi plus ann. If necessary preventative physical action may be taken to avoid the risk of injury to a child, ma bhitheas e riatanach faodar gnìomh corporra bacaidh a dhèanamh gus nach bi cunnart ann gun tèid neach-cloinne a dhochann

await v tr fuirich ri, vn fuireach ri. He is awaiting the result, tha e a’ fuireach ris an toradh

awake a na dhùisg. Are you awake? a bheil thu nad dhùisg? Granny’s awake, tha Granaidh na dùisg. I was awake for a long time last night, bha mi fada nam dhùisg a-raoir

awake v tr & i 1 dùisg, vn dùsgadh m

2 mosgail, vn mosgladh m

award n 1 duais f, gen duaise, pl duaisean

2 (legal) binn f, gen binne

award v tr thoir duais, vn toirt duaise

aware a 1 (a) mothachail (of, air). The teacher will encourage pupils to be aware of their listeners, bidh an tidsear a’ misneachadh na cloinne gu bhith mothachail air an luchd-èisteachd. Pupils are expected to be aware of the situation of the discussion, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann mothachail air suidheachadh a’ bheachdachaidh

(b) expressed with bi plus mothachadh aig. There will be a corresponding need for listeners to be more aware of purposes, an co-cheangal ri seo feumaidh luchd-èisteachd barrachd mothachaidh a bhith aca air adhbhair. They will be aware of their own role, bidh mothachadh aca air an àite fhèin

2 fiosrach, comp fiosraiche. Are you aware of that? a bheil thu fiosrach air a sin? I’m not aware of anything else, chan fhiosrach mi air dad eile. Did she have any brothers? — I’m not aware that she did, a robh bràithrean aice? — chan fhiosrach mi gu robh

3 expressed with thoir fa-near, vn toirt fa-near. They’d need to be aware of that, dh’fheumadh iad sin a thoirt fa-near

become aware of v phr 1 fairich, vn faireachdainn m. I became aware of this humming beneath me, dh’fhairich mi an torghan a bha seo fodham

2 faigh mothachadh air, vn faighinn mothachaidh air. The pupils can become aware of good role models, faodaidh a’ chlann mothachadh fhaighinn air deagh eisimpleirean gus an leantainn

make aware v phr 1 thoir mothachadh do, vn toirt mothachaidh do (of, air). Make pupils aware of the importance of Gaelic, a’ toirt mothachaidh do chloinn air cho cudthromach ’s a tha a’ Ghàidhlig

2 dèan mothachail, vn dèanamh mothachail (of, air). It is important that children are made aware of the following ground rules, tha e cudthromach gum bi a’ chlann air an dèanamh mothachail air na riaghailtean bunaiteach a leanas

awareness n 1 mothachadh m, gen mothachaidh. In so doing they will achieve an awareness of genre and knowledge about language, ann a bhith a’ dèanamh seo thig iad gu mothachadh air gnè cànain agus gu eòlas air cànain. They will talk appropriately, showing an awareness of audience and purpose, bidh iad a’ bruidhinn gu h-iomchaidh, a’ nochdadh mothachaidh air luchd-amais agus air adhbhar. So as to show awareness of others’ opinions, suggestions and/or feelings, gus mothachadh a nochdadh air beachdan agus/no air faireachdainnean chàich. Audience awareness, mothachadh air luchd-amais. Increasing awareness of audience will be encouraged, misnichear am barrachd ’s am barrachd mothachaidh air luchd-amais

2 expressed with mothachail a, comp mothachaile. Children should be encouraged to develop a growing awareness of the language, bu chòir clann a mhisneachadh gus a bhith nas mothachaile agus nas mothachaile air a’ chànain. They will be shown the need for awareness of others, bithear a’ sealltainn dhaibh cho riatanach ’s a tha e a bhith mothachail air feadhainn eile

away adv 1 air falbh. He went away, chaidh e air falbh. Your relations away are well? tha na bhuineas dhut air falbh gu math? They used to grow it to keep the fairies away, bha iad ga fhàs airson cumail na sìthichean air falbh

2 às. A short distance away, astar goirid às. We didn’t take so much as a tea-spoon away, cha tug sinn uibhir ri spàin-teatha às

away from prep phr air falbh o (plus dat). Toxic substances must be stored within appropriate locked cupboards away from the children, feumar stuthan tocsaineach a stòradh am broinn phreasan glaiste freagarrach air falbh on chloinn

away (with you)! adv phr 1 (go away) (a) teich! ; teich bhuam ; teich à mo rathad

2 (I don’t believe you) bi sàmhach! Away with you! Was it that cold? bi sàmhach! a robh e cho fuar sin?

far away adv phr fad às. They can’t be far away, chan urrainn gu bheil iad fad às

awful a 1 (a) cianail. Stop that awful noise, sguir dhen fhuaim chianail a tha sin. The weather was so awful, bha an tìde cho cianail. I’m awfully reluctant to go out, tha mi cianail leisg air a dhol a-mach. He was awfully down on them, bha e cianail a-bhàn orra. They are so awful for it, cho cianail is a tha iad thuice

(b) expressed with cianaileas m. That place is awful these days, tha an t-àite ud na chianaileas an diugh

2 uabhasach, comp uabhasaiche

3 eagalach, comp eagalaiche

4 (of a person’s appearance) expressed with tuar m. He looks just awful, dè an tuar a th’ air

awfully adv 1 cianail. It’s awfully cold, tha i cianail fuar

2 uamhlaidh. Shingles is awfully infectious, tha an teine-dè uamhlaidh gabhaltach. They used to say that they liked her awfully, bha iad ag ràdh gur uamhlaidh caomh leotha i

awhile adv 1 greiseag

2 tacan

awkward a 1 croiseil, comp croiseile. These things are awkward to lift, tha na rudan seo croiseil an togail. It’s awkward (of a broken wrist), tha i croiseil

2 mì-ghoireasach. It’s an awkward place to work in, ’s e àite mì-ghoireasach a th’ ann airson obair ann

3 cearbach, vn cearbaiche

4 toisg. Children say awkward things sometimes, tha clann ag ràdh rudan toisg uaireannan

awkwardly adv 1 gu mì-ghoireasach

2 gu croiseil

3 cearbach. She can only get about awkwardly, chan eil ach cearbach a’ cuairteachadh

awl n minidh m, pl minidhean. If there had been nobody here but me and my bloodhound my awl wouldn’t be lost, mar a robh a seo ach mi fhéin ’s mo chù-dubh, cha bhiodh mo mhinidh air chall (proverb, said when one wishes to blame someone else for something going astray)

awlwort n (Subularia aquatica) 1 lus-a’-mhinidh m

2 ruideag f, gen ruideig

awry adv & pred a 1 claon

2 cam

3 air fiaradh

axinite n (mineralogy) acsainit f

axe n 1 tuagh f, gen tuaigh, pl tuaghan

2 làmhthuagh f, gen làmhthuaigh, pl làmhthuaighnean and làmhthuaghan. He’s got a really big axe, abair gu bheil làmhthaugh mhòr aige. He’s chopping wood with the axe, tha e a’ gearradh fiodh leis an làmhthaugh. The mark of the axe, marc na làmhthuaigh

axiom n 1 aicsiom m, pl aicsioman

2 fìrinn f shoilleir, gen fìrinn soilleir

axiomatic a aicsiomach

axis n 1 aiseal f, gen aiseil, pl aisealan. The major (minor) axis of the ellipse, mòr-aiseal (mion-aiseal) an eileaps

2 axis f

axle n aiseal f, gen aiseil, pl aislean, aisealan

axolotl n (Siredon mexicanum) acsalatal m, gen acsalatail

aye adv 1 aidh

2 seadh

aye adv gu bràth

aye int aidh

aye aye int aidh aidh

azalea, wild or trailing n (Loiseleuria procumbens) lusan m Albannach, gen lusain Albannaich

azure-spar n (mineralogy), see lazulite n

azurite n (mineralogy) (not azure-spar which is lazulite) asuirit f

B

B, b (the letter) B, b f (pronounced in Gaelic when reciting the alphabet [bè]). The letter “b”, an litir “b”. Capital “B”, ceannlitir “B”. Small “b”, “b” bheag. Lower case “b”, “b” chèise bige

babble n 1 (a) glagadaich f

(b) glagaireachd f

2 glagais f

babble I v i 1 (of speech) (a) bi a’ glagadaich ; dèan glagadaich, vn dèanamh glagadaich

(b) bi a’ glagaireachd ; dèan glagaireachd, vn dèanamh glagaireachd

2 (of speech or a stream) (a) bi a’ plubadaich ; dèan plubadaich, vn dèanamh plubadaich

(b) bi a’ plubraich ; dèan plubraich, vn dèanamh plubraich

II babble v tr 1 (in attributing speech) abair sa ghlagadaich, vn ràdh sa ghlagadaich. “…,”he babbled, “…,” thubhairt e sa ghlagadaich

2 expressed with glagadaich f. He babbled some excuse, thug e glagadaich de lethsgeul air chòireigin

babbling n 1 glagadaich f

2 plubadaich f

babbling a 1 glagach

2 plubrach. A babbling brook, allt plubrach

babe n

babe in arms n phr 1 naoidhean m, gen naoidhein, pl naoidheanan

2 naoidhean m cìche, gen naoidhein chìche, pl naoidheanan cìche. I was just a babe in arms at the time, cha robh annam ach an naoidhean cìche aig an àm

baby n 1 leanabh m, gen leanaibh, pl leanaibh, leanabhnan. She’s only a baby, dè th’ innte ach an leanabh? She has a little baby with her, tha leanabh beag aice còmhla rithe. It was she who took the vows for the baby, ’s ise ghabh na bòidean airson an leanaibh. They take the babies there, tha iad a’ toirt nan leanaibh ann a sin. I was holding the baby myself, bha mi a’ cumail an leanaibh mi fhìn

2 (very young, new born) naoidhean m, gen naoidhein, pl naoidheanan. Four babies, ceathrar naoidhean

3 bèibidh m, pl bèibidhean

bachelor n 1 seana-ghille m, pl seana-ghillean. He had a house and crofts, but he remained a bachelor all his life, bha taigh is lotaichean aige, ach dh’fhuirich e na sheana-ghille fad a bheatha

2 fleasgach m, gen & pl fleasgaich

3 baidsealair m, pl baidsealairean

back n 1 druim m, gen droma, pl dromannan. My back, mo dhruim. I’ve a pain in my back, tha pian nam dhruim. He’s lying on his back, tha e na laighe air a dhruim. His back is to the wall now, tha a dhruimm ris a’ bhalla a-nis. Putting out the midden in a creel on his back, a’ cur a-mach an òtraich ann an cliabh air a dhruim

2 cùl m, gen cùil, pl cùiltean. We were in the front and they were in the back, bha sinne anns a’ bheul is bha iadsan anns a’ chùl. The back of the house, cùl an taighe. My leg is sore down the back of the calf, tha mo chas goirt a-bhàn cùl a’ chalpa. They nest in a bush at the back of the house, bidh iad a’ neadachadh ann am preas aig cùl an taighe. The road would have had to be out the back, dh’fheumadh an rathad a bhith a-mach an cùl. The deer went round the back last night, chaidh am fiadh timcheall an cùl a-raoir

3 cùlaibh m. Where is the back of the skirt? càite bheil an cùlaibh aig an sgiort? Which is its back? càite bheil an cùlaibh aige? His back was to the door, bha a chùlaibh ris an doras

4 deireadh m, gen deiridh. The back of the car, deireadh a’ chàr. We were in the front and they were in the back, bha sinne anns an toiseach is bha iadsan anns an deireadh

at the back of prep phr air cùlaibh (plus gen). At the back of the house, air cùlaibh an taighe

back formation n phr cùl-riochdachadh m, gen cùl-riochdachaidh, pl cùl-riochdachaidhean. This pronunciation occurs, by a kind of back formation, even in loan-words like “fùirneis”, gheibhear am fuaimneachadh seo, tro sheòrsa de chùl-riochdachadh, fiù ’s ann am faclan-iasaid mar tha “fùirneis”. We have here an unusual singular form created by back formation from the plural, ’s e a tha againn an seo riochd singilte neo-àbhaisteach a thàinig tro chùl-riochdachadh bhon iomarra

behind your back prep phr air cùl do chinn. They did it behind your back, rinn iad e air cùl do chinn

(flat) on your back a phr expressed with air do dhruime-dìreach. I fell flat on my back, thuit mi air mo dhruime-dìreach. I’m lying flat on my back, tha mi nam laighe air mo dhruime-dìreach. He found a heifer of Ann’s on her back, fhuair e ainmhide le Anna air a druime-dìreach

put your back out v phr expressed with leum v, vn leum plus do dhruim ort. I’ve put my back out, leum mo dhruim orm. I think that was the way the nurse put her back out, cha chreid mi nach ann mar sin a leum a druim air an nurs

put your back up v phr expressed with tog v, vn togail plus do nàdar. It really put my back up, thog e mo nàdar dha rìreabh

2 expressed with cuir conas ort, vn cur conais ort. It put his back up, chuir e conas air

small of the back n phr caoldruim m. I’ve a pain in the small of my back, tha pian anns a’ chaoldruim agam

back a 1 cùil. Back teeth, fiaclan cùil. Back door, doras cùil. The back road, an rathad cùil

2 deiridh. The back seat of the car, suidheachan deiridh a’ chàir. Back legs, casan deiridh

3 cùlaibh. Back vowel, fuaimreag chùlaibh

back adv 1 air ais. Keep back, fan air ais. The cows went back, thill an crodh air an ais. You came back, thàinig thu air t’ ais. We came back, thànaig sinn air ais or thàinig sinn air ar n-ais. A sheep path will be seen leading back to the gate, chithear ceum chaorach a bhitheas gad thoirt air ais chon a’ gheata

2 (a) an coinneimh do chùil

(b) a thaobh do chùil

3 a-rithist. This involves climbing back up the ridge of the hill, tha seo a’ ciallachadh a bhith a’ dìreadh an àirde ris an druim a-rithist

back and fore, back and forth adv phr air ais is air adhart. I was going back and fore, bha mi a’ dol air ais is air adhart

back and front adv phr cùlaibh is beulaibh. I cleaned it back and front, ghlan mi e cùlaibh is beulaibh

back the way adv phr a-null. Give it a prod back the way, thoir bruideag a-null dha

back to front adv phr cùlaibh air a’ bheulaibh. You’ve got it on back to front, tha e cùlaibh air a’ bheulaibh ort

turn back v phr, see sv turn v

back I v tr 1 seas, vn seasamh

2 thoir taic do, vn toirt taice do

3 (gambling) cuir (airgead) air, vn cur (airgid) air

4 cuir a thaobh do chùil, vn cur a thaobh do chùil

II back v i 1 rach air ais, vn dol air ais

2 rach a thaobh do chùil, vn dol a thaobh do chùil

backache n 1 (a) pian f droma, gen pèin droma

(b) cràdh m droma, gen cràidh dhroma

2 drumlachan m, gen drumlachain. I’ve got backache, tha an drumlachan orm

back-bite v dèan cùl-chàineadh, vn dèanamh cùl-chàinidh

back-biting n cùl-chàineadh m, gen cùl-chàinidh

backbiter n 1 neach m cùl-chàinidh, pl luchd cùl-chàinidh

2 expressed with cùl-chàineadh m, gen cùl-chàinidh. What backbiters they were! mar bha iad gu cùl-chàineadh!

backbone n cnàimh m an droma. My backbone, cnàimh mo dhroma

backgammon n tàileasg m, gen tàileisg. They were playing backgammon, bha iad ag iomairt tàileisg. The backgammon men (pieces), foireann an tàileisg. A backgammon man, fear-fòirne tàileisg

background n 1 (a) suidheachadh m, gen suidheachaidh, pl suidheachaidhean, suidhichidhean. Against such a socio-economic background, ann an leithid sin de shuidheachadh sluagh-eacanomaigeach

(b) seòrsa suidhichidh, pl seòrsachan shuidhichidhean. Practice in Gaelic medium schools varies, reflecting this range of language backgrounds, tha caochladh dhòighean a’ dol anns na sgoiltean Gàidhlig mar thoradh air na tha ann de sheòrsachan shuidhichidhean a thaobh cànain

2 àrainneachd f. Children from a variety of backgrounds, clann o chaochladh àrainneachd. To provide children from non-Gaelic backgrounds with basic oral competence in Gaelic, comas-labhairt bunaiteach a bhuileachadh air clann à àrainneachd gun Ghàidhlig. The school will respond positively to these very different pupil backgrounds, bidh an sgoil a’ gabhail gu taiceil, seasmhach ris na seòrsachan àrainneachd chloinne seo a tha cho fìor eadar-dhealaichte

3 cùl-fhiosrachadh m, gen cùl-fhiosrachaidh. This gave them a kind of background to the subject, bha seo a’ toirt dhaibh seòrsa de chùl-fhiosrachadh air a’ chuspair

4 timcheallachd f

5 not directly expressed. Gaelic caters for pupils from a range of home and cultural backgrounds, tha a’ Ghàidhlig a’ gabhail ri cloinn à caochladh sheòrsachan dachaigh is dualchais. Pupils from a home or community background where Gaelic is a regular feature of their language environment, clann à dachaighean no à coimhearsnachdan anns a bheil a’ Ghàidhlig na pàirt cunbhalach den àrainneachd-chànain aca

in the background prep phr expressed with às an t-sealladh. They rather kept themselves in the background, chùm iad iad fhèin às an t-sealladh gu ìre

background mod expressed with taiceil a. Background studies, eòlas taiceil

backside n 1 tòin f, gen tòine, pl tòinean. I’ll give you a kick on the backside, bheir mi cioc dhut anns an tòin. If you’d take that much whisky it’d put you on your backside, nan gabhadh tu sin a dh’uisge-beatha chuireadh e air do thòin thu

2 manchan m, gen manchain. I’ll give you a hot backside, stiallaidh mi do mhanchan

at his backside prep phr expressed with na thòin. John will be at his backside everywhere he goes, bidh Iain na thòin a h-uile h-àite thèid e

backslide v i cùl-shleamhnaich, vn cùl-shleamhnachadh m

backsliding n cùl-shleamhnachadh m, gen cùl-shleamhnachaidh

backswimmer n (Notonecta spp.) 1 tàillear m snàmh-droma, gen tàilleir shnàmh-droma, pl tàillearan snàmh-droma

2 snàmhair-droma m, gen snàmhair-dhroma, pl snàmhairean-droma

backward a 1 air ais. Backward motion, gluasad air ais

2 (shy) (a) diùid

(b) sochaireach

3 (unprogressive) (a) slaodach

(b) fadalach

backwards adv 1 (a) expressed with an comhair do chùil prep phr. She came down it backwards, thàinig i sìos ann an comhair a cùil

(b) an coinneimh do chùil

2 (a) a thaobh do chùil prep phr. I fell backwards, thuit mi a thaobh mo chùil. We used to come in backwards because we were so afraid of ghosts, bhiodh sinn a’ tighinn a-steach a thaobh ar cùil leis an eagal a bh’ òirnn ro thathaisg. I walked in backwards but she walked in forwards, choisich mise a-steach a thàobh mo chùil ach choisich ise a-steach a’ gabhail air adhart

(b) a thaobh do thòin prep phr. I’d better go in backwards, ’s fheàrr dhomh a dhol a-staigh a thaobh mo thòin

3 gu chùlubh. She was leaning backwards, bha stadhadh innte gu cùlubh

4 air ais. I moved it backwards, ghluais mi air ais e. They sat leaning backwards, shuidh iad agus an druim air ais ri taic

5 chon an deiridh. Does the seat of the car fold down forwards or backwards? a bheil suidheachan a’ chàr a’ pasgadh a-bhàn chon an toisich no chon an deiridh?

backwards and forwards adv phr air ais is air adhart. I’ve been backwards and forwards all day, bha mi air ais is air adhart fad an latha

backwash n (receding wave) tonn-tillidh m, gen tuinn-thillidh

bacon n muicfheoil f, gen muicfheola

save your bacon v phr expressed with glèidh do chuid. That saved his bacon, ghlèidh siod a chuid dha

bacteria n bacteiria m

bacterial a 1 bacteiriach. Hygiene measures adopted should be sufficient to prevent the spread of bacterial, viral and parasitic conditions, bu chòir gum bitheadh na dòighean-obrach slàinteachais a thèid a chur an gnìomh gu leòr gus casg a chur air galaran baicteiriach, bhìorasach agus parasaiteach o bhith a’ sgaoileadh

2 baictearach

bacteriologist n baictear-eòlaiche m, pl baictear-eòlaichean

bacteriology n baictear-eòlas m, gen baictear-eòlais

bacterium n 1 bacterium m, pl bacteria

2 baictear m, gen baicteir, pl baicteir, baictearan

Bactrian a Baictriach. Bactrian camel, càmhal Baictriach

bad a 1 dona, comp miosa (or, when referring to health, sometimes dona). They’re not bad, chan eil iad dona. That wasn’t so bad was it? cha robh sin (cho) dona a robh? It is bad for you, tha e dona dhut. I am not so bad as that, chan eil mi cho dona (ri) sin. May your every day be happy, with none bad at all, a h-uile làtha sona dhuibh, gun latha idir dona dhuibh (rhyme). Some of the cows were bad with “tiormachd” after that, bha feadhainn dhen chrodh dona le tiormachd an dèidh sin. We’re worse off now, tha sinn nas miosa dheth a-nis. He’s not worse (of health), chan eil e nas dona

2 olc, comp miosa

3 droch (precedes n). You’ve a really bad opinion of me, tha fìor dhroch bharail agad orm. A bad sign on the weather, droch shoighn air an aimsir. It was a bad year for rheumatism, ’s e droch bhliadhna airson na sèataig a bh’ ann

4 trom, comp truime. This weather is bad for rheumatism, tha an tìde seo trom airson na sèataig

5 (difficult) expressed with negative plus deic. It’s bad (enough) how dear everything is, cha deic cho daor is a tha a h-uile dad

bad lot, bad egg n phr droch isean m, gen droch isein, pl droch iseanan. He was a bit of a bad lot I’m afraid, tha eagal orm gu robh rud den droch isean ann

bad luck n phr droch shealbh m, gen droch sheilbh

bad name n phr droch cliù m. That gave him a bad name, fhuair e droch cliù a thoradh air sin

bad news n phr droch naidheachd f. I heard bad news today, chuala mi droch naidheachd an diugh

from bad to worse adv phr 1 nas miosa is nas miosa

2 expressed with bi a’ sìor fhàs nas miosa. Things went from bad to worse, bha cùisean a’ sìor fhàs na bu mhiosa

go bad v phr 1 (of food) (a) rach a dholaidh, vn dol a dholaidh. The potatoes have gone bad, chaidh na buntàta a dholaidh

(b) rach am mùth, vn dol am mùth ; or thig am mùth, vn tighinn am mùth. I wanted to cook it before it would go bad, bha mi airson a bhruich mas reigheadh e am mùth. Use those herrings tonight, before they go bad, iùsaig na sgadánan sin a-nochd, mun tig iad am mùth

2 (of liquids) rach aog, vn dol aog. This medicine has gone bad, chaidh a’ chungaidh seo aog

4 (fester) expressed with iongraich, vn iongrachadh m. Some of my teeth were going bad, bha fiaclan ag iongrachadh annam

in a bad way prep phr 1 ann an droch staid

2 air dhroch càradh

with bad grace adv phr gu mìcheatach, or gu mì-chiatach

badly adv dona. The ground is hard underneath, they won’t trample the straw so badly, tha an talamh cruaidh foithe, cha chuir iad am fodar fon casan cho dona

badly behaved (“wicked”) a phr miosa. He was badly behaved sometimes, bha e miosa uaireannan cuideachd

badderlocks n (Alaria esculenta) 1 mircean m, gen mircein, pl mirceanan ; or milcean m, gen milcein, pl milceanan. We used to get badderlocks, bha sinn a’ faighinn milceanan. People used to eat the bone in the badderlocks when they were working on seaweed, bhite ag ithe a’ chnàimh a tha sa mhilcean nuair a bha sluagh ag obair anns a’ bharra-dhearg. The narrow midrib in badderlocks is good to eat, tha e math gu ithe, an stamh caol a th’ ann am meadhan a’ mhilcein

badge n 1 baidse f, pl baidseachan

2 suaicheantas m, gen suaicheantais

badger (Meles meles) n broc m, gen & pl bruic

badminton n badmantan m, gen badmantain

badness n donas m, gen donais

bad-tempered a 1 greannach

2 droch-nàdarach

baffle v tr 1 (a) cuir an imcheist, vn cur an imcheist

(b) cuir an teagamh, vn cur an teagamh

2 (a) expressed with fairtlich ort, vn fairtleachadh ort. It baffled me, dh’fhairtlich e orm

(b) expressed with dèan a’ chùis air, vn dèanamh na cùise air. It baffled me, rinn e a’ chùis orm. That baffled me and I had to abandon it, rinn siod a’ chùis orm agus b’ fheudar dhomh mo chùl a thoirt da

bag n 1 poca m, pl pocaichean, pocannan. What have you got in the bag there? dè th’ agad anns a’ phoc a sin? He ordered two bags of coal, dh’òrdaich e dà phoca ghuail. I don’t know if there is full measure in the bags, chan eil fhios agam a bheil an tomhas anns na pocaichean

2 baga m, pl bagaichean, bagannan. Where did I leave my bag? càite an d’fhàg mi am bag agam?

bag and baggage n phr expressed with thu fhèin ’s na th’ agad. He packed up bag and baggage, thug e a chasan leis e fhèin ’s na bh’ aige

paper bag n phr 1 poca m paipeir, gen poca phàipeir, pl pocaichean pàipeir, pocannan pàipeir

2 expressed with pàipear m, gen pàipeir, pl pàipearan. Try the scones, there are more in the bag, feuch air na sgonaichean, tha tuilleadh anns a’ phàipear. They’re not so good in a brown paper bag, chan eil iad cho math ann am pàipear donn

it’s in the bag, tha e agad

the whole bag of tricks, a h-uile càil a bh’ ann

baggage n 1 (a) baigileis f. She brought an awful lot of baggage with her, thug i leatha an t-uamhas baigileis

(b) bagaiste f

2 treallaichean

bagpipe n 1 pìob f, gen pìoba, pl pìoban. The sound of the bagpipes, fuaim na pìoba. He plays the bagpipes, bidh e a’ cluich na pìoba. He is an expert player of the bagpipes, tha e ealanta air cluich na pìoba

2 pìob-chiùil f, gen pìoba-ciùil

sing a bagpipe tune n phr expressed with bi a’ canntaireachd

bail n 1 fuasgladh m air urras, gen fuasglaidh air urras

2 urras m, gen urrais. He was released on bail, chaidh a leigeil mu sgaoil air urras

bail v tr 1 fuasgail air urras, vn fuasgladh air urras

2 thoir urras air, vn toirt urrais air

go bail v phr rach an urras (for, airson). I will go bail for you, thèid mise an urras air do shon

bail v tr taom, vn taomadh m. He was bailing the boat, bha e a’ taomadh a’ bhàta

bailiff n 1 bàillidh m, pl bàillidhean

2 earraid m, pl earraidean

3 maor m, gen & pl maoir

baillie n bàillidh m, pl bàillidhean

Bain pr n 1 (male) (a) MacGillebhàin, gen MhicGillebhàin. Murdo Bain, Murchadh MacGillebhàin. Mr Murdo Bain, Mgr Murchadh MacGillebhàin. Murdo Bain’s house, taigh Mhurchaidh MhicGillebhàin

(b) expressed with Bànach m, gen Bhànaich, pl Bànaich. Murdo Bain, Murchadh Bànach. Mr Murdo Bain, Mgr Murchadh Bànach. Murdo Bain’s house, taigh Mhurchaidh Bhànaich. He’s a Bain, ’s e Bànach a th’ ann. He’s of the Bains, ’s ann de na Bànaich a tha e. I was talking to Bain or to Mr Bain, bha mi bruidhinn ris a’ Bhànach

2 (female) (a) (maiden name) (i) NicGillebhàin. Ann Bain, Anna NicGillebhàin. Ann Bain’s house, taigh Anna NicGillebhàin

(ii) expressed with Bhànach. Ann Bain, Anna Bhànach. Ann Bain’s house, taigh Anna Bhànach

also expressed with Bànach m, gen Bhànaich, pl Bànaich. She’s a Bain, ’s e Bànach a th’ innte. She’s of the Bains, ’s ann de na Bànaich a tha e i

(b) (married name) (i) expressed with Bean plus gen of husband’s name. Mrs Murdo Bain, Bean Mhurchaidh MhicGillebhàin or Bean Mhurchaidh Bhànaich. I was talking to Mrs Bain, bha mi bruidhinn ri Bean a’ Bhànaich

(ii) expressed with A’ Bhean-Phòsta or A’ Bh-Ph, gen na Mnà-Pòsta, plus husband’s surname, either with Nic in place of Mac : NicGillebhàin, or lenited : Bhànach. Mrs Ann Bain, A’ Bh-Ph Anna NicGilleBhàin or A’ Bh-Ph Anna Bhànach. Mrs Ann Bain’s house, taigh na Mnà-Pòsta Anna NicGillebhàin or taigh na Mnà-Pòsta Anna Bhànach

bait n 1 biadhadh m, gen biadhaidh. Have you good bait? a bheil biathadh math agad? The fish was taking bites at the bait, bha an t-iasg a’ sgobadh a’ bhiadhaidh. That one went off with the bait, thug e siod leis am biathadh

2 (a) baoiteag f, gen baoiteig

(b) baoit f. Have you good bait? a bheil baoit mhath agad?

3 maghar m, gen maghair. Have you good bait? a bheil maghar math agad?

bait v tr 1 biadh, vn biadhadh m

2 cuir biadhadh air, vn cur biadhaidh air

3 (annoy) sàraich, vn sàrachadh m

bake v tr 1 fuin, vn fuine f. He baked a scone, dh’fhuin e bonnach sgona

2 bi a’ bèicearachd, or dèan bèiceireachd f. I was baking, bha mi a’ bèiceireachd. I baked the potatoes, rinn mi na buntàta bhèicearachd

3 (a) ròst anns an amhainn, vn ròstadh anns an àmhainn. I baked the potatoes, rinn mi na buntàta ròstadh anns an amhuinn

(b) bruich anns an amhainn, vn bruich anns an amhainn

baked a 1 (a) air a bhèiceireachd. Baked potatoes, buntàta air am bèiceireachd. I like roe baked in the oven, is caomh lium iuchair air a bèiceireachd anns an àmhuinn

(b) beucaichte. Baked clay, crèadh bheucaichte

2 air a ròstadh. I like roe baked in the oven, is caomh lium iuchair air a ròstadh anns an àmhainn

baking n 1 (a) (i) fuine f. Do you want to help me with the baking? a bheil thu airson mo chobhair leis an fhuine? The baking went wrong on me today, chaidh an fhuine dochair orm an diugh. It’s a scant baking we have today, ’s e fuine thana a th’ againn an diugh

(ii) expressed with a bhith a’ fuine. Activities such as baking, gnìomhan mar a bhith a’ fuine

(b) fuineadaireachd f

2 bèiceireachd f. Do you like my baking? a bheil a’ bhèiceireachd agam gad chòrdadh?

baking mod fuine. Baking powder, fùdar fuine

baking case n phr cèis-chèic f, gen cèise-cèic, pl cèisean-cèic

baking soda n phr soda m an arain, sòda m arain

roll out, pat out, (baking) v phr cuir a-mach, vn cur a-mach. He’s rolling out the scone, tha e cuir a-mach am bonnach

baker n 1 fuineadair m, pl fuineadairean

2 bèicear m, gen bèiceir, pl bèicearan. The elder one’s husband was a baker, bha an duine aig an tè bu shine na bhèicear

bakehouse n taigh-fuine m, pl taighean-fuine

bakery n 1 taigh-fuine m, pl taighean-fuine

2 bùth-fhuine f, pl bùthan-fuine

balance n 1 (implement) (a) meidh f, gen meidhe, pl meidhean

(b) meidh-chothroim f, gen meidhe-cothroim, pl meidhean-cothroim

2 (a) cothrom m, gen cothroim

(b) cothromachadh m, gen cothromachaidh. The balance in A2 will be different from the balance in B1, chan ionnan cothromachadh ann an A2 agus ann an B1. The balance of the primary curriculum, cothromachadh clàr-teagaisg na bun-sgoile

(c) expressed with cothromach a. To ensure balance and progression, gus sin a dhèanamh cothromach agus adhartach. To ensure balance, breadth, continuity, coherence and progression gus cùisean a dhèanamh da-rireabh cothromach, farsaing, leantainneach, cunbhalach agus adhartach

(d) expressed with cothromaich v, vn cothromachadh m. It will be important to reflect an appropriate balance of approaches, bidh e cudthromach gum bi na dòighean air an cothromachadh gu freagarrach

3 co-chòrdadh m, gen co-chòrdaidh. In order to achieve the kind of breadth and balance suggested, gus ruighinn air an t-seòrsa farsaingeachd agus co-chòrdaidh a thathar a’ toirt mun aire

4 co-ionnanachd f. To ensure progression, balance and consistency of approach and content at different ages and stages, gus daingneachadh a dhèanamh air leantainneachd agus air co-ionnanachd a thaobh dhòighean teagaisg agus a thaobh na thathar a’ teagasg aig caochladh aoisean agus ìrean

5 (financial) còrr m

6 fuidheall m, gen fuidhill

balance of payments n phr cothromachadh m malairt, gen cothromachaidh mhalairt

balance mod cothromachaidh. Balance point, puing chothromachaidh

on balance adv phr le gach uile nì a mheas

strike a balance v phr expressed with thig gu cuimseachd, vn tighinn gu cuimseachd. We must strike a balance over it, feumaidh sinn thighinn gu cuimseachd ma dheidhinn

balance v tr 1 (a) cuir an cothromachd, vn cur an cothromachd. Balance listening, talking, reading, and writing, a’ cur èisteachd, labhairt, leughadh agus sgrìobhadh an cothromachd

(b) cothromaich, vn cothromachadh m

(c) co-chothromaich, vn co-chothromachadh m. He was balancing (himself), bha e ga cho-chothromachadh fhèin

(d) expressed with bi cothrom. The account balanced, bha dà thaobh a’ chunntais cothrom

2 cuir air mheidh, vn cur air mheidh. I balanced the stick on my finger, chuir mi am bioran air mheidh air mo chorraig

balanced a 1 cothromach, comp cothromaiche. Within a curriculum that is balanced, has breadth, and is continuous, ann an clàr-teagaisg a tha cothromach, farsaing agus leantainneach. Provided that it helps teacher and pupil to achieve a balanced view of the pupil’s performance, fhad ’s a chuidicheas e an tidsear agus am pàiste gus sealladh cothromach fhaotainn air na tha am pàiste a’ coileanadh

2 cothromaichte. Balanced forces, fòrsaichean cothromaichte

balancing mod cothromachaidh. Balancing forces, lùthan cothromachaidh

balcony n 1 for-uinneag f, gen for-uinneige, pl for-uinneagan

2 balcanaidh m, pl balcanaidhean

bald a 1 (a) maol, comp maoile. He got awfully bald, dh’fhàs e cianail maol

(b) expressed with maoil-mhullaich f, gen maoile-mullaich. He became bald when he was young, thàinig a’ mhaoil-mhullaich air na òige

2 (a) le sgall. He’s bald now, tha e le sgall a-nis

(b) expressed with sgall air. He became bald when he was young, thàinig sgall air na òige

bald spot n phr spailc m maol, gen spailc mhaoil, pl spailcean maola. You’ve got a bald spot, tha spailc maol ort

bald (on top) a phr expressed with maoil-mhullaich f, gen maoile-mullaich. He’s bald on top, tha maol-mhullaich air. He is as bald as a coot, tha maoil-mhullaich air chon nan cluasan (saying)

balderdash n treamsgal m

baldmoney n (Meum athamanticum), see spignel n

baldness n maoile f

bale n bèile f, pl bèileachan, bèilichean. Twenty bales, fichead bèile. these bales are heavy, tha na bèileachan seo trom. Round bales, bèileachan mòra

bale v tr bèilig, vn bèileadh m. He’s baled all the hay, bhèilig e am feur uileadh

bale again, re-bale v (phr) bèilig air ais, vn beileadh air ais. He had to re-bale the hay, thàinig air am feur a bhèileadh air ais

baled a air a bheileadh. I hope he’ll get the hay baled since he’s taken to do with it, tha mi ag earbsa gu faigh e am feur air a bheileadh seach gun do ghabh e gnothach ris

bale v tr

bale out v phr (escape by parachute) leum a-mach le parasiut, vn leum a-mach le parasiut

ball n (dance) bàl m, gen & pl bàil

ball n 1 ball m, gen & pl buill. The ball is at their feet, tha am ball fon casan

2 cèise-ball m, pl cèise-buill

3 bàla m, pl bàlaichean ; also bàlla m, pl bàllaichean. Playing with a ball, a’ cluich le bàla. He was bouncing a ball, bha e a’ toirt air bàla leum

4 (of wool) ceirsle f, pl ceirslean

ball and socket mod phr cuaich is ubhail. Ball and socket joint, alt cuaich is ubhail

on the ball prep phr expressed with pongail. She’s quite on the ball in that way, tha i pongail gu leòr san dòigh sin. Wasn’t he on the ball when he remembered that, nach e bha pongail nuair a chuimhnich e air a siod. When I was speaking to Ann she was really on the ball, nuair a bha mi a’ bruidhinn ri Anna bha i cho pongail

shinty ball n phr cnag f, gen cnaig, pl cnagan

snowball n cnap m sneachd, gen & pl cnip shneachd

ballad n bailead m, gen baileid, pl baileadan

ballast n balaiste f

ball-bearing n giùlan-bàla m, gen & pl giùlain-bhàla

ballet n bailè m

balloon n balùn m, gen balùin, pl balùnaichean ; or bailiùn m, pl bailiùnaichean. Hot-air balloon, balùn èadhair-theth. The great balloon race, rèis mhòr nam balùn. This balloon needs blowing up, tha ’m balùn seo ri shéideadh

ballot n 1 baileat m, gen baileit. He was chosen by ballot, chaidh a thaghadh le baileat

2 ball-thaghadh m, gen ball-thaghaidh, pl ball-thaghaidhean. The matter was decided by ballot, thàinigeas gu co-dhùnadh mun chùis le ball-thaghadh

3 bhòtadh m, gen bhòtaidh. It will be referred to the ballot, thèid a chur gu bhòtadh

4 (a) crannchur m, gen crannchuir

(b) tilgeil f chrann

ballot paper n phr pàipear m baileit, gen pàipeir bhaileit pl pàipearan baileit

ballot-box n bocas m baileit, gen & pl bocais bhaileit

balm n 1 (medicinal) ìocshlaint f, pl ìocshlaintean

2 (soothing substance) balsam m, gen balsaim

balm n (Melissa officinalis) lus m na malla

balm, bastard n (Melittis melissophyllum) lus-na-malla m brèige, gen lus-na-malla bhrèige

balsa n mod balsa. Balsa wood, fiodh balsa

balsam n 1 balsam m, gen balsaim

2 ola-leighis f

balsam, Himalayan n (Impatiens glandulifera) balsam m Hiomalaidheanach, gen balsaim Hiomalaidheanaich

balsam, small n (Impatiens parviflora) balsam m beag, gen balsaim bhig

balsam, touch-me-not n (Impatiens noli-tangere) balsam m buidhe, gen balsaim bhuidhe

Baltic, The pr n a’ Bhaltaic f, gen na Baltaic

Baltic a Baltaiceach. Baltic languages, cànain Bhaltaiceach

bamboo n (Bambusoideae) 1 bambù m

2 cuilc f Innseanach, gen cuilce Innseanaich, pl cuilcean Innseanach

bamboo, Himalayan n (Arundinaria jaunsarensis) bambù m Hiomalaidheanach, gen bambù Hiomalaidheanaich

bamboo worm n (Maldanidae) boiteag-bhambù f, gen boiteig-bambù, pl boiteagan-bambù

bamboozle v tr 1 meall, vn mealladh m

(b) thoir car à, vn toirt car à. He bamboozled us all, thug e an càr asainn uile

2 cuir an imcheist, vn cur an imcheist. I’m quite bamboozled by it, tha e gam chur an imcheist dha-rìreabh

ban n toirmeasg m, gen toirmisg. I am under a ban, tha mi fo thoirmeasg

ban v tr 1 toirmisg, vn toirmeasg m. He banned smoking in the house, thoirmisg e a bhith a’ smaocadh san taigh

2 toirmisg do, vn toirmeasg do. The doctor banned me from smoking, thoirmeasg an dotair dhomh a bhith a’ smocadh

banned a 1 (a) air do thoirmeasg. I’m banned from that one as well, tha mi air mo thoirmeasg bhon fhear sin cuideachd. I’m banned from smoking, tha smocadh air a thoirmeasg dhomh

(b) toirmeasgte

banana n banana m, pl bananathan. Watch you don’t squash the bananas, feuch nach pronn thu na bananathan. A beautiful bunch of ripe bananas, bagaid ghrinn de bhananathan abaich

band n 1 bann m, gen bainne, pl bannan, banntan, banntaichean

2 (people) còmhlan m, gen & pl còmhlain

3 (music) còmhlan m (ciùil), gen & pl còmhlain (chiùil)

bandage n 1 bann m, gen bainne, pl bannan, banntan

2 stal m, pl stalan. He had a bandage on, bha stal air. I’ll have to put a bandage on it, feumaidh mi stal a chur air. Crepe bandages, stalan creip. Cotton bandages, stalan cotain. Triangular bandages, stalan triantanach

3 stìom-cheangail f, gen stìoma-ceangail, pl stìoman-ceangail

bandy v tr 1 tilg a-null ’s a-nall, vn tilgeil a-null ’s a-nall

bandy words v phr bi a’ gearradaireachd. They bandied words with each other, bha iad a’ gearradaireachd ri chèile

bandy-legged a camachasach

baneful n 1 neimheil, comp neimheala

2 dochannach, comp dochannaiche

bang n 1 brag m, gen braig, pl bragan. The gun went bang, rinn an gunna brag

2 trost m, pl trostan. The door shut with a bang, dhùin an doras le trost

3 buille f, pl buillean. I got a bang on the head, fhuair mi buille mun cheann

bang v tr & i buail, vn bualadh m. Who’s banging at the door? cò tha a’ bualadh aig an doras? He banged it down on the counter, bhuail e sìos air a’ chunntair e

banging n bualadh m, gen bualaidh. I can hear a banging at the door, tha mi a’ cluinntinn bualadh aig an doras

banish v tr 1 fògair, vn fògradh m. They were banished to another city, chaidh am fògradh gu baile eile. It will banish all sorrow from us, fògraidh e bhuainn gach doilgheas

2 fuadaich, vn fuadach m

banish from v phr also expressed with cuir de, vn cur de. It will banish all sorrow from us, cuiridh e dhinn gach doilgheas

banishment n 1 fògradh m, gen fògraidh

2 fuadach m, gen fuadaich

banjo n bainsio m, pl bainsiothan

bank n 1 banca m, pl bancaichean, bancan. Whether in the form of a structured course or of banks of materials, an dàrna cuid air chumadh cùrsa dheasaichte no bhancaichean de stuthan

2 tasgadh m, gen tasgaidh. A bank of the most commonly used functional words can be built, faodar tasgadh a dhèanamh air na faclan gnìomhachail as trice thathar a’ cleachdadh. Personal banks can be drawn up and learned, faodar tasgadh pearsanta a dhèanamh agus ionnsachadh

3 bruach f, gen bruaich, pl bruaichean. The bank of the river, bruach na h-aibhne

4 (fishing bank) banca m, pl bancaichean. A sand-bank, banca-gainmhich

5 (peat-bank) (a) bac m (-mòine), gen & pl baic (-mhòine). A long (peat) bank with a good spreading ground, bac fada le deagh sgaoilteach

(b) poll m (-mònach), gen & pl puill (-mhònach)

6 bòrd m. The bank of the loch, bòrd an locha

Bank of Scotland pr n Banca m na h-Alba

clearing bank n phr banca m rèitich, pl bancaichean rèitich

Clydesdale Bank pr n Banca m Shrath Chluaidh

gravel bank n phr 1 bruach f ghrinneil, gen bruaiche grinneil, pl bruachan grinneil

2 expressed with bruach f dhearg (often pronounced “broch dhearg”), gen bruaiche deirge, pl bruachan dearga

peat-bank n phr bac-mòine m, gen & pl baic-mhòine

Royal Bank of Scotland pr n Banca m Rìoghail na h-Alba

word bank n phr banca m fhaclan, pl bancaichean fhaclan. Word banks should be introduced, tha còir tòiseachadh air bancaichean fhaclan

bank v tr cuir sa bhanc, vn cur sa bhanc

bank on v phr rach an urras air, vn dol an urras air. I was banking on those ones, bha mi a’ dol an urras orra siod

banking n bancaireachd f

bank-draft n tarraing-bhanca f, gen tarraing-banca, pl tarraingean-banca

banker n 1 bancair m, pl bancairean

2 neach m a’ bhanca

banker’s order n phr òrdugh-banca m, gen òrduigh-bhanca, pl òrduighean-banca

bank-rate n riadh m a’ bhanca

bankrupt n neach m a bhrist

bankrupt a briste

become bankrupt, go bankrupt v phr bris, vn briseadh m

bankruptcy n briseadh m, gen brisidh, pl brisidhean

banner n bratach f, gen brataich, pl brataichean

bannock n 1 bonnach m, gen & pl bonnaich

2 breacag f, gen breacaig, pl breacagan

banns n pl bannan m pl. Their banns were proclaimed in church today, bha na bannan aca air an gairm san eaglais an diugh

banquet n 1 bangaid f, pl bangaidean

2 fèist f, gen fèiste, pl fèistean

3 fleadh m, gen fleadha, pl fleadhan

4 ròic m, pl ròicean

banqueting n fleadhachas m, gen fleadhachais

bantam n 1 (hen) cearc gheàrr f, gen circe geàrr, pl cearcan gearra

2 (cock) coileach geàrr m, gen coilich gheàrr, pl coilich ghearra. Three starlings, two white doves and a bantam cock and hen, trì druidean dubha, dà chalman gheala, coileach is cearc gheàrr (from a rhyme)

banter n tarraing-às f

2 gearradaireachd f

baptise v tr baist, vn baisteadh m. It was he who baptised me, ’s e bhaist mise. The child was baptised last Sunday, chaidh an leanabh a bhaisteadh an t-Sàbaid a chaidh seachad

baptised a air a bhaisteadh. John used to cast up to me that I wasn’t baptised, bhiodh Iain a’ tilgeil orm nach robh mi air mo bhaisteadh

baptism n baisteadh m, gen baistidh, pl baistidhean

baptismal a expressed with baistidh m gen. It was she who took the baptismal vows, ’s ise ghabh bòidean a’ bhaistidh

Baptist n Baisteach m, gen & pl Baistich

bar n 1 (a) crann m, gen & pl crainn

(b) crann-tarsainn m, gen & pl crainn-tharsainn

2 cnap m, gen cnaip, cnip, pl cnapan, cnip. A bar of soap, cnap siabainn

3 (obstruction) bacadh m, gen bacaidh, pl bacaidhean

4 (legal) (a) crannag f, gen crannaig, pl crannagan

(b) bàr m, gen bàir, pl bàraichean

5 (harbour, sand-) oitir f (chalaidh), pl oitirean (calaidh). Sand bar, oitir ghainmhich

• bàr m, gen bàr, pl bàran. Sand bar, bàr gainmhich

6 (music) bàr m, gen bàr, pl bàran

bar graph n phr graf m bhann, pl grafaichean bhann

• graf m bàr, pl grafaichean bàr

bar n (public bar) 1 (a) bàr m, gen bàr, pl bàraichean

(b) cunntair m, pl cunntairean

2 taigh-sheinnse m, gen taigh-sheinnse, pl taighean-seinnse

bar n (air pressure) bàr m, gen bàir, pl bàraichean

bar v tr 1 (a) dùin, vn dùnadh m

(b) dùin le crann, vn dùnadh le crann

2 toirmisg, vn toirmeasg m

barb (of hook) n 1 friobhag f, gen friobhaige, pl friobhagan ; also friofag f, gen friofaige, pl friofagan

2 gath m, gen gatha, pl gathan, gathannan

barb v tr cuir friofag air, vn cur friofaig air

barbed a 1 (a) friofagach

(b) friofaig

2 gathach

3 stobach. Barbed wire, uèir stobach

barbarian n 1 neach m borb, gen neach bhuirb, pl daoine borba

2 allmharach m, gen & pl allmharaich

barbarian a borb, comp buirbe

barbaric a borb, comp buirbe

barbarism n 1 (a) borbachd f

(b) buirbe f

2 (linguistics, grammar) borb-ràdh m, gen borb-raidh, pl bòrb-ràdhan

barbarity n 1 borbachd f

2 buirbe f

barbarous a borb, comp buirbe

barbastelle n (Barbastellus barbastellus) 1 ialtag f bharbastail, gen ialtaig barbastail, pl ialtagan barbastail

2 barbastail f, pl barbastailean

barbel n (fleshy filament) gàilleach m, gen gàillich, pl gàillichean

barbel n (Barbus barbus) 1 barbal m, gen & pl barbail

2 breac-feusagach m, gen bric-fheusagaich, pl bric-fheusagach

3 mial-ghàilleach f, gen miala-gàillich, pl mialan-gàilleach

barbel, mediterranean n (Barbus meridionalis) 1 barbal m meadhan-thìreach, gen barbail mheadhan-thìrich, pl barbail mheadhan-thìreach

barbelgudgeon, Dalmatian n (Aulopyge hugeli) barbal-bhronnag f Dhalmàisianach, gen barbal-bhronnaig f Dalmàisianaich, pl barbal-bhronnagan f Dalmàisianach

barber n 1 borbair m, pl borbairean

2 bearradair m, pl bearradairean

barberry n (Berberis vulgaris) barbrag f, gen barbraig, pl barbragan

bard m bàrd m, gen & pl bàird. He always used to wear the clothes the bard describes in the song, bhiodh e an còmhnaidh is an t-aodach air a tha am bàrd ag ainmeachadh anns an òran

bardic a 1 bàrdail

2 bàrdachd, na bàrdachd

3 bhàrd, nam bàrd

bare a 1 lom, comp loma, luime. Everywhere is so bare, and I don’t know what will happen, tha a h-uile h-àite cho lom agus chan eil fhios agam dè dh’èireas

2 rùisgte

3 expressed with ris

make bare v phr 1 lom, vn lomadh. When the cow makes the park bare she’ll have nothing to eat, nuair a lomas a’ bhò a’ phàirc cha bhi dad aice a dh’itheas i

2 dèan lomadh, vn dèanamh lomaidh. They’ve really made you bare! nach iad a rinn do lomadh! (of a haircut)

barely adv gann. One penny barely reaches (as far as) the next one, chan eil an dàrna sgillinn ach gann a’ beireachd air an tè’ ile

barefaced a 1 gun nàire

2 beag-nàrach

barefoot adv casruisgte

barefooted a casruisgte. He is barefooted, tha e casruisgte

bareheaded a & adv ceannruisgte. I’m going bareheaded, tha mi a’ falbh ceannruisgte

bare-legged a & adv luirg-rùisgte

bargain n 1 cùmhnant m, gen cùmhnaint, pl cùmhnantan

2 (a) bargan m & f, gen bargain, pl bargain, barganan. It’s a bargan, ’s e bargan a th’ ann. There’s not many can get a bargain from a tinker, cha mhòr a gheibh bargàn bhon cheàird

(b) deagh bhargan m, gen & pl deagh bhargain. It was a (real) bargain, ’s e deagh bhargan a bh’ ann

into the bargain adv phr an cois sin. And he got a lot more into the bargain, agus fhuair e mòran a bharrachd an cois sin

strike a bargain v phr dèan bargan, vn dèanamh bargain (with, ri). They finally struck a bargain, mu dheireadh rinn iad bargan ri chèile

bargain v i 1 (a) cùmhnantaich, vn cùmhnantachadh m

(b) dèan cùmhnant, vn dèanamh cùmhnaint

2 (a) barganaich, vn barganachadh m. They were bargaining for a long time, chaith iad ùine mhòr a’ barganachadh

(b) dèan bargan, vn dèanamh bargain

barge n 1 bàirdse m, pl bàirdsean, bàirdsichean

2 (pleasure boat) bìrlinn f, pl bìrlinnean

barium n bairiam m

bark n (tree) 1 cairt f, gen cairt, cairteach, pl cairtean

2 rùsg m, gen & pl rùisg

bark n (of dog) comhart m, gen comhairt, pl comhartan. The dog gave a few barks, rinn an cù beagan comhartan

bark v tr cairt, vn cartadh m. They were barking nets, bha iad a’ cartadh lìon

bark v i 1 (a) bi comhartaich. The dog was barking at us, bha an cù a’ comhartaich rinn

(b) dèan comhart, vn dèanamh comhairt

2 expressed with comhartaich f. What’s the dog barking for? dè a’ chomhartaich a th’ air a’ chù?

barking n comhartaich f

bark-chewer n (insect) cagnaiche-cairteach m, pl cagnaichean-cairteach

barklouse n (Psocidae) mial-chairteach, f, gen miala-cairteach, pl mialan-cairteach

barley (Hordeum vulgare) n eòrna m. There used to be barley planted here, bhite a’ cur eòrna seo roimhe. Clean hands won’t do barley (baking), cha dèan làmh ghlan eòrna (proverb)

barley scone (or barley bannock) n bonnach arain-eòrna m, pl bonnaich arain-eòrna. She baked a barley scone, dh’fhuin i bonnach arain-eòrna

barley, foxtail n (Hordeum jubatum) eòrna m earbaill-shionnaich

barley, meadow n (Hordeum secalinum) eòrna m cluaine, gen eòrna chluaine

barley, sea n (Hordeum marinum) eòrna m mara, gen eòrna mhara

barley, six-rowed n (Hordeum vulgare) eòrna m sia-shreathach, gen eòrna shia-shreathaich

barley, two-rowed n (Hordeum distichon) eòrna m dà-shreathach, gen eòrna dhà-shreathaich

barley, wall n (Hordeum murinum) eòrna m balla, gen eòrna bhalla

barley, wood n (Hordelymus europaeus) eòrna m coille, gen eòrna choille

barley-bread n aran-eòrna m, gen arain-eòrna

barm n (yeasty froth) cobhar m brachaidh, gen cobhair bhrachaidh

barn n sabhal m, gen sabhail, pl saibhlean, sabhalan. We used to fill the barns first, bha sinn a’ lìonadh nan saibhlean an toiseach

barnacle n (Archaeogastropoda), see limpet n

barnacle, acorn n (Balanus spp, Semibalanus balnoides, etc) expressed with sgreagag f, gen sgreagaig. There are a lot of barnacles on those stones, tha na clachan sin làn sgreagaig

barnacle, buoy-making n (Lepas fascicularis) giùran m dèanaimh-bolla, gen & pl giùrain dhèanaimh-bolla

barnacle, goose n (Lepas anatifera) giùran m, gen & pl giùrain. There are goose-barnacles on that driftwood, tha giùrain air an fhiodh sin a thàinig air tìr

barnacle, parasitic n (Sacculina carcini) giùran m parasaiteach, gen & pl giùrain pharasaitich

barn-yard n iodhlann f, gen iodhlainn, pl iodhlannan

barometer n 1 baroimeatar m, gen baromeatair, pl baroimeataran

2 glainne-shìde f, gen glainne-sìde, pl glainneachan-sìde

barque n bàrc m, gen bàrca, bàirc, pl bàrcannan

Barra pr n Barraigh

belonging to Barra a phr Barrach

inhabitant of Barra n phr Barrach m , gen & pl Barraich

barracks n 1 taigh-feachd m, pl taighean-feachd

2 bearaic f

confined to barracks a phr 1 air do chuibhreachadh sa bhearaic

2 (figurative) expressed with air do chumail aig port. I’m confined to barracks here, tha mi air mo chumail aig port a seo

barracuda n (Sphyraena sphyraena) barracùda m, pl barracùdathan

barrage n balla-casg m, gen balla-chasg, pl ballachan-casg

barrel n baraille m, pl baraillean. We used to fill big barrels of herring, bhiodh sinn a’ lìonadh baraillean mòra de sgadan. She had a board on top of the barrel, making a kind of table, bha clàr aice air uachdar a’ bharaille, a’ dèanamh seòrsa de bhòrd. They broached the barrel, leig iad am baraille

barren a 1 (botany) seasg. Barren brome, bròmas seasg

2 fàs

3 neo-thorrach

barrenness n 1 seasgachd f

2 neo-thorrachas m, gen neo-thorrachais

barricade n balla-bacaidh m, gen balla-bhacaidh, pl ballachan-bacaidh

barrier n 1 balla-bacaidh m, gen balla-bhacaidh, pl ballachan-bacaidh

2 bacadh m, gen bacaidh. Barrier wall, balla-bacaidh

barrow n bara m, pl barachan, baraichean

barrow (with wheel but no legs, having curved shafts and box with convex bottom) bara-làir m, pl barachan-làir

hand-barrow n phr (having no wheel and four trams) bara m dà-làimhe, gen bara dhà-làimhe. pl barachan dà-làimhe

Paddy barrow n phr (wheelbarrow with no box) bara-ceapaig m, gen bara-cheapaig, pl barachan-ceapaig

wheelbarrow n (with box) bara-cuibhlidh m, gen bara-chuibhlidh, pl barachan-cuibhlidh

barter n 1 iomlaid f. The barter system, siostam na h-iomlaid

2 malairt f

barter v tr 1 iomlaidich, vn iomlaideachadh m

2 (a) malairtich, vn malairteachadh m

(b) dèan malairt air, vn dèanamh malairt air. They bartered commodities, bha iad a’ dèanamh malairt air bathair

bartsia, Alpine n (Bartsia alpina) bartsia f Ailpeach, gen bartsia Ailpich

bartsia, red n (Odontites verna) 1 bartsia f dhearg, gen bartsia deirge

2 modhalan m coitcheann, gen modhalain choitchinn

bartsia, yellow n (Parentucellia viscosa) bartsia f bhuidhe, gen bartsia buidhe

baryte n (mineralogy) bairit f

basalt n basalt m, gen basailt

base n 1 bonn m, gen & pl buinn. The stone has been re-erected and set in a cement base, chaidh a’ chlach a chur suas a-rithist agus a shuidheachadh ann am bonn saimeant

2 bun m, gen buna or buin, pl buin or bunan. At the base of the mountain, aig bun na beinne

3 bunait m & f, pl bunaitean

4 stèidh f, gen stèidhe, pl stèidhean

5 (chemical base, alkali) bun m ceimigeach, pl bunan ceimigeach

base a 1 suarach, comp suaraiche

2 neo-luachmhor. Base metal, meatailt neo-luachmhor

3 ìosal, comp ìsle. Of base extraction, de shloinneadh ìosal

base v tr bonntaich, vn bonntachadh m. The attainment targets are based on the following descriptions of levels of attainment, tha na cuimsean coileanaidh air am bonntachadh air na cunntasan seo air ìrean coileanaidh. The programmes of study are closely based on the attainment targets, tha na clàran oideachaidh air am bonntachadh gu mionaideach air na cuimsean coileanaidh. This should be based on broad and slender vowels, tha còir seo a bhonntachadh air fuaimreagan leathann agus caola

based a 1 (a) bonntaichte

(b) air a bhonntachadh. Reports based on pupils’ reading will involve the teacher in helping them to analyse the text, cuiridh aithisgean a tha air am bonntachadh air leughadh chloinne an tidsear an greim ann a bhith gan cuideachadh gus sgrùdadh a dhèanamh air an teacsa. Teaching materials based on modern communicative methodology, stuthan teagaisg air am bonntachadh air dòighean conaltraidh an latha an diugh

2 (a) stèidhichte. This area is based on rocks that were deposited on top of the gneiss, tha an t-àite seo stèidhichte air creagan a chaidh a leigeil a-nuas air uachdar na gneiss

(b) air a stèidheachadh

3 (a) suidhichte. Perhaps based on the reading programme, ’s dòcha suidhichte air a’ phrògram leughaidh

(b) air a shuidheachadh. Themes, topics, projects, or text-based studies, cuspairean no pròiseactan no obair a tha air an suidheachadh air teacsa

4 expressed with air bhonn. Show that they can make a choice or decision based upon what has been heard, a’ nochdadh gun tèid aca air roghainn no co-dhùnadh a dhèanamh air bhonn na chualas

5 not directly expressed. This work should be set within a context based on work appropriate to the age of the pupils, bu chòir don obair seo a bhith air a suidheachadh gus freagairt air cloinn den aois seo

baseball n 1 ball-beusa m, gen buill-bheusa

2 ball-stèidhe m, gen buill-stèidhe

bashful a 1 sochaireach, comp sochairiche

2 diùid, comp diùide

3 nàrach

bashfulness n 1 sochairidh f. You need not feel the least bashful, cha ruig thu leas sochairidh sam bith a bhith ort

2 diùide f

3 (a) nàire f

(b) nàrachd f

basic a 1 (a) (i) bunaiteach, comp bunaitiche. To provide children from non-Gaelic backgrounds with basic oral competence in Gaelic, comas-labhairt bunaiteach a bhuileachadh air clann à àrainneachd gun Ghàidhlig. A conclusion may be built up from a basic set of facts or premises, faodar oibreachadh a dh’ionnsaigh co-dhùnaidh bho fhiosrachadh no ro-stèidh bunaiteach. This might include the production of basic captions, dh’fhaodadh seo gabhail a-staigh caipseanan bunaiteach

(ii) bunailteach, comp bunailtiche

(b) expressed with as bunaitiche. Some may already possess good general alertness, others may not have acquired the basic habits, faodaidh cuid a bhith gu math beòthail dhiubh fhèin, cuid eile nach do thog na cleachdaidhean as bunaitiche

(c) expressed with mar nì bunaiteach. It has been a basic assumption that the resources required for the achievement of these targets will be made available, thathar air a bhith a’ gabhail ris mar nì bunaiteach gum bi na goireasan gan sealbhachadh air a bheil feum gus na cuimsean seo a choileanadh

(d) expressed with bunaitean f pl. To provide a basic framework, gus bunaitean a leagail

2 bunasach, comp bunasaiche

3 expressed with bun-. Pupils should learn to recognise some of the basic structures, bu chòir gun aithnicheadh a’ chlann cuid de na bun-structairean. Pupils will learn the basic skills of reading, bidh a’ chlann ag ionnsachadh bun-sgilean leughaidh. Basic knowledge, bun-eòlas

4 bonntachail. A basic thesis may be supported by evidence and facts, faodar argamaid bhonntachail a chur an cèill le taice bho dhearbhadh agus bho fhiosrachadh

5 sìmplidh. By showing pupils how to turn basic story ideas into plays, le bhith a’ sealltainn don chloinn mar a chuireas iad bun-bheachdan sìmplidh stòiridh ann an riochd dhealbh-chluichean

basil, cow n (Vaccaria pyramidata) basail f bhò

basil, wild n (Clinopodium vulgare) basail f fhiadhaich, f basail fiadhaich

basil thyme n (Acinos arvensis), see thyme, basil n

basin n 1 (utensil) (a) mias f, gen mias, mèise, pl miasan. Wash your hands in the basin, glan do làmhan anns a’ mhèis

(b) gogan m, gen gogain, pl goganan

2 (geography) (a) lag m, gen luig, pl lagan. A rock basin, lag-creige

(b) lag-drèanaidh m, gen luig-dhrèanaidh, pl lagan-drèanaidh. A river basin, lag-drèanaidh aibhne

basis n 1 (a) bunait m & f, pl bunaitean. Awareness of letter sequence will be a basis for understanding of wordbanks, bidh mothachadh air òrdugh litrichean na bhunait airson tuigse air bancaichean fhaclan. Such study might also form a basis for employment in the expanding range of media industries. Dh’fhaodadh a leithid seo de bheachdachadh a bhith na bhunait airson dreuchd a ghabhail ann an gnìomhachais nam meadhan, a tha a’ sìor leudachadh. Exploring the images of Gaelic-speaking communities will provide a basis for later work, bidh rannsachadh air na h-ìomhaighean de choimhearsnachdan Gàidhlig na bhunait do dh’obair a nithear a-rithist

(b) bonn m, gen & pl buinn. We have only one version of this song, the one in E, which is also the basis of the one in GC, chan eil againn ach aon innse air an òran seo, am fear ann an E, a tha na bhonn cuideachd aig an fhear ann an GC

(c) expressed with bonn m is bunait f. Stories, songs and legends, powerful oral bases of the culture, sgeulachdan, òrain is uirsgeulan, beul-aithris chumhachdach a tha aig bonn ’s aig bunait an dualchais

(d) bun m, gen buna or buin, pl buin or bunan

2 (a) stèidh f, gen stèidhe, pl stèidhean. It is the oral outcomes that will provide the main basis for thinking about experiences, ’s e cainnt-bheòil a’ phrìomh stèidh gus smaoineachadh mu nithean a dh’fhiosraich iad. The waiting-list is not operated on a first come, first served basis, chan eil an liosta-fheitheinh air a h-obrachadh air stèidh a’ chiad neach a thig, ’s e a’ chiad neach a gheibh riarach

(b) bonn-stèidh f, gen bonn-stèidhe, pl bonn-stèidhean. To use as a basis, a chleachdadh mar bhonn-stèidh

(c) bun-stèidh f, gen bun-stèidhe, pl bun-stèidhean

3 màthair-adhbhair f, gen màthar-adhbhair. Drawings which will be elaborated to provide detail and form the basis of a story, dealbhan a bhithear a’ leudachadh orra gus làn fhiosrachadh a thoirt seachad agus gus a bhith nam màthair-adhbhair aig stòiridh

on the basis of prep phr air bhonn (plus gen). Banks of materials organised on the basis of functions and notions or of topics, bancaichean de stuthan air an cur air dòigh air bhonn ghnìomhan agus smuaintean no air bhonn chuspairean

bask v i blian, vn blianadh m

basket n basgaid f, pl basgaidean

small-line basket n phr sgùlan m, gen sgùlain, pl sgùlanan

waste basket n phr basgaid-sgudail f, pl basgaidean-sgudail

basketball n ball-basgaid m, gen & pl buill-bhasgaid

basking shark n, see shark, basking n

Basque pr n Bascach m, gen & pl Bascaich

2 (language) Bascais f

bass n (music) beus m, pl beusan

bass (sea bass) n (Dicentrarchus labrax) 1 basan m, gen & pl basain

2 basan m mara, gen & pl basain mhara

bass, black n (Micropterus salmoides, M. dolomieui) basan m dubh, gen basain dhuibh, pl basain dubha

bass, largemouth n (Micropterus salmoides) basan m beul-mhòr, gen basain bheul-mhòir, pl basain bheul-mhòra

bass, rock n (Ambloplites rupestris) basan m creige, gen & pl basain chreige

bass, smallmouth n (Micropterus dolomieui) basan m beul-bheag, gen basain bheul-bhig, pl basain bheul-bheaga

bass a (music) beus

bastard n 1 bastard m, gen bastaird, pl bastardan. The bastard! am bastard!

2 neach m dìolain, pl daoine dìolain

bastard a 1 dìolain. A bastard child, leanabh dìolain

2 (botany) brèige. Bastard balm, lus-na-malla brèige

bastardy n dìolanas m, gen dìolanais

bat n (implement) bata m, pl bataichean

off your own bat adv phr de t’ùghdarras fhèin. He did it off his own bat, rinn e de ùghdarras fhèin e

bat n (creature) ialtag f, gen ialtaig, pl ialtagan. There’s a bat flying about the tree, tha ialtag ag itealaich mun chraoibh. Just in the darkening, the bats used to be out, dìreach anns a’ chiarachadh bhiodh na h-ialtagan a-muigh

bat, Bechstein’s n (Myotis bechsteini) ialtag f Bechstein, gen ialtaig Bechstein, pl ialtagan Bechstein

bat, Daubenton’s n (Myotis daubentoni) ialtag f Daubenton, gen ialtaig Daubenton, pl ialtagan Daubenton

bat, horseshoe, greater n (Rhinolophus ferrumequinum) ialtag f chrudha-eich mhòr, gen ialtaig crudha-eich mòire, pl ialtagan crudha-eich mòra

bat, horseshoe, lesser n (Rhinolophus hipposideros) ialtag f chrudha-eich bheag, gen ialtaig crudha-eich bige, pl ialtagan crudha-eich beaga

bat, Leisler’s n (Nyctalus leisleri) ialtag f Leisler, gen ialtaig Leisler, pl ialtagan Leisler

bat, long-eared, brown n (Plecotus auritus) ialtag f fhad-chluasach dhonn, gen ialtaig fad-chluasaich duinne, pl ialtagan fad-chluasach donna

bat, long-eared, grey n (Plecotus austriacus) ialtag f fhad-chluasach ghlas, gen ialtaig fad-chluasaich glaise, pl ialtagan fad-chluasach glasa

bat, mouse-eared, greater n (Myotis myotis) ialtag f luch-cluasach mhòr, gen ialtaig luch-cluasaich mòire, pl ialtagan luch-cluasach mòra

bat, Natterer’s n (Myotis nattereri) ialtag f Natterer, gen ialtaig Natterer, pl ialtagan Natterer

bat, noctule n (Nyctalus noctula) ialtag f noctula, gen ialtaig noctula, pl ialtagan noctula

bat, pond n (Myotis dasycneme) ialtag f òb, gen ialtaig òb, pl ialtagan òb

bat, whiskered n (Myotis mystacinus) ialtag f mholach, gen ialtaig molaich, pl ialtagan molach

batch n 1 grunnan m, gen grunnain, pl grunnanan

2 baidse m, pl baidseachan

3 dòrlach m, gen & pl dòrlaich

bath n 1 (a) amar-ionnlaid m, gen amair-ionnlaid, pl amaran-ionnlaid

(b) amar m, gen amair, pl amaran

2 tuba m & f, pl tubannan. You’re in the bath, tha thu anns an tuba. Are you going in the bath? a bheil thu a’ dol anns an tuba?

3 expressed with faithrigeadh vn, or failceadh vn. It’s bath night tonight, seo an oidhche bhios tu a’ dèanamh t’fhaithrigeadh

have a bath, take a bath v phr 1 (a) (i) bi gad fhaithrigeadh. I’m having a bath, tha mi gam fhaithrigeadh. You’ll have to have a bath, feumaidh tu t’fhaithrigeadh. She has a bath every night before she goes to bed, bidh i ga faithrigeadh a h-uile h-oidhche mus tèid i a laighe

(ii) bi gad fhailceadh

(b) dèan t’fhaithrigeadh, vn dèanamh t’fhaithrigeadh. I think I’ll take a bath, cha chreid mi nach dèan mi m’fhaithrigeadh

2 expressed with tuba m & f. She has a bath every night before she goes to bed, bidh i anns an tuba a h-uile h-oidhche mus tèid i a laighe

bathe I v tr 1 (a) faithrig, vn faithrigeadh m

(b) failc, vn failceadh m

2 ionnlaid, vn ionnlad m. Bathe it with a little clean water, dean ionnlad le beagan uisge ghlain

II bathe v i 1 (a) bi gad fhaithrigeadh. We were bathing in the sea, bha sinn gar faithrigeadh anns a’ mhuir

(b) bi gad fhailceadh

2 dèan t’fhaithrigeadh, vn dèanamh t’fhaithrigeadh

bathroom n seòmar-ionnlaid m, gen seòmair-ionnlaid, pl seòmraichean-ionnlaid

baton n 1 batan m, gen batain, pl batain, batanan

2 (policeman’s) siulpan m, gen siulpain, pl siulpanan

battalion n 1 cath-bhuidheann f, gen cath-bhuidhne, pl cath-bhuidhnean

2 batailian m, gen & pl bataliain. Fourth Battalion, Seaforth Highlanders, a’ Cheathramh Batalian, na Sìophortaich

batter v tr 1 pronn, vn pronnadh m

2 slac or slaic, vn slacadh

3 (by wind, of plants) bi a’ labradh. The wind is battering the plants, tha a’ ghaoth a’ labradh nam planndais

battering n 1 pronnadh m, gen pronnaidh

2 (by wind, of plants) labradh m, gen labraidh. The daffodils will be getting a battering tonight, bidh lusan a’ chroma-chinn a’ faighinn an labradh a-nochd

battery n bataraidh m, pl bataraidhean. Inside these large buildings are rows of cages called batteries, am broinn nan togalaichean mòra seo tha sreathan de cheidsichean air a bheil bataraidhean.

battery mod bataraidh. Battery houses, taighean bataraidh

battle n 1 (a) blàr m, gen blàir, pl blàir, blàran. They won the battle, bhuannaich iad am blàr. How an account of a battle differs from a description of the life cycle of a butterfly, mar tha cunntas air blàr eadar-dhealaichte o iomradh air cearcall-beatha dealain-dè

(b) blàr-cogaidh m, gen & pl blàir-chogaidh

2 cath m, gen catha, pl cathan, cathannan. In battle array, an òrdugh catha

3 batail, batal m, pl batailean. They have battles on the phone, bidh batailean aca air a’ fòn

battle royal n phr expressed with blàr m nan con, gen blàir nan con. They had a right battle royal, bha fìor bhlàr nan con aca

fight a battle v phr 1 cuir cath, vn cur catha

2 cuir blàr, vn cur blàir. The first battle they fought, a’ chiad bhlàr a chuir iad

battle-cry n gaoir-chatha f, gen gaoire-catha, pl gaoirean-catha

bauxite n (mineralogy) bàicsit f

bawdy a 1 drabasta

2 (a) rapach, comp rapaiche

(b) salach, comp salaiche

3 (a) siùrsachail

(b) shiùrsach

bawl v 1 (cry, also low loudly, of cattle) ràn, vn rànail m. The baby is bawling, tha an leanabh a’ rànail. The cattle are bawling, tha an crodh a’ rànail

2 glaodh, vn glaodhaich m

3 (shout) (a) bi a’ sgarbhail f

(b) expressed with sgarbhail f. What are you bawling like that for? dè an sgarbhail a th’ ort?

4 (low loudly) (a) bi a’ beucail

(b) expressed with beucail f. What’s the cow bawling for? dè a’ bheucail a th’ air a’ bhò?

5 bi a’ ràcail. I can hear a lamb bawling, tha mi a’ cluinntinn uan a’ ràcail

bay n 1 camas m, gen camais, pl camais, camasan. There’s a bay below the cliff, tha camas fo na creagan

2 lùb f, gen lùibe, pl lùban. The boat’s out in the bay, tha an t-eathar a-muigh air an lùb

3 òb m, gen òba, pl òban

4 bàgh m, gen bàigh, pl bàghan, bàghannan. They were gathering seaweed in the bay, bha iad a’ cruinneach feamainn anns a’ bhàgh

bay n (of hound) tabhann m, gen tabhainn

bay v i tabhainn, vn tabhainnich, tabhannaich f. They were baying at the moon, bha iad a’ tabhannaich ris a’ ghealaich

bayonet n beugaileid f, pl beugaileidean

be v i 1 (substantive verb) (a) bi. I am tired, tha mi sgìth. I’m here, tha mi an seo. Are you there? a bheil thu an sin? She is busy, tha i trang. Are you well? a bheil thu gu math? The dog is under the table, tha an cù fon bhòrd. They are eating it, tha iad ga ithe. There’s no doubt about it, chan eil teagamh ma dheidhinn. There’s no doubt it’s a special place, chan eil teagamh nach e àite sònraichte a th’ ann. It’s as well to be quiet, tha cho math a bhith sàmhach. The house is being tiled, thathar a’ cur an sglèat air an taigh. Are the clocks changed tonight? a bheilear a’ sioftadh na h-uairean a-nochd? Will you be coming? — yes, am bi thu a’ tighinn? — bithidh. She’ll be going there, bidh i a’ dol ann. Who’s coming? cò bhios a’ tighinn? They’ll be building them next year, bithear gan togail an ath bhliadhna. Does one put salt in? am bithear a’ cur salainn ann? People say such things, bithear ag ràdh a leithid. Perhaps things are being moved, dh’fhaodadh gum bithear a’ sioftadh rud. I was there, bha mi ann. He wasn’t there, cha robh esan ann. He got so stocky that you could hardly believe it was him, dh’fhàs e cho tiugh is cha mhòr gun creideadh tu gur h-e bh’ ann. If they hadn’t been at home what would have happened, mur an robh iadsan aig an taigh dè bha air èirigh. They aren’t so friendly here today as they used to be, chan eil iad cho càirdeil a seo an diugh is a bhathar. You wouldn’t be long before you’d be tired, cha bhiodh tu fada mas biodh tu sgìth. He had an easy life compared to how he’d have been here, bha beò socrach aige an taca ri mar bhiodh e seo. If I hadn’t been strong I couldn’t have stood it, mur bithinn làidir cha sheasainn e. Even though he were a Christian he might go astray, ged a bhiodh e na Chrìosdaidh dh’fhaodadh e dhol air sheacharan. Nests would be being built, bhite a’ dèanamh nead. Let it be like that, mar sin bitheadh e. If I move that, the pots will be down on top of you, ma ghluaiseas mi sin tha na poitean a-bhàn air do mhuin

(b) (i) bi plus an prep. When I was a boy, nuair a bha mi nam bhalach. She is a teacher, tha i na tidsear. The teacher will be a model, bidh an tidsear fhèin na eisimpleir. I was sitting on the chair, bha mi nam shuidhe air an t-sèithear. Look, cover, write, check is one example from several, tha seall, còmhdaich, sgrìobh, dearbh na aon eisimpleir a-mach à grunnan. Understand questions about what something is, ceistean a thuigsinn mu dè a tha ann an rud àraidh

(ii) bi plus ann prep pron. Let there be light, bitheadh solas ann. There are midges (about), tha a’ mheanbhchuileag ann. There is actually such a word as it, tha a leithid a dh’fhacal ann ris cheana. There should be agreement across the curriculum, tha còir aig aonta a bhith ann feadh a’ chlàir-theagaisg

(c) expressed with bi plus mar (lenites). Situations where Gaelic is the language of the home and the community, suidhichidhean anns a bheil a’ Ghàidhlig mar chànain na dachaigh agus na coimhearsnachd. Such talk should be a natural part of class activities, tha còir aig labhairt den t-seòrsa seo a bhith mar phàirt nàdarra de dh’obair a’ chlas. The socio-economic reasons should also be an aspect of history, tha còir cuideachd na h-adhbhair shòiseo-eacanomaigeach a bhith mar mheur de dh’eachdraidh. Newspapers should be everyday features of the work of the classroom. bu chòir do phàipearan-naidheachd a bhith mar phàirt de dh’obair làitheil an ruim-theagaisg

(d) expressed with bi plus air. Draw a plan to show what shape you think it is, dèan plana a’ sealltainn a’ chumaidh a shaoileas tu a th’ air

(e) expressed with bi plus agus. They should consider whether the text is likely to challenge, tha còir aca beachdachadh air co-dhiùbh a tha an teacsa agus coltas air gun toir e dùbhlan

(f) expressed with bi plus a’ cleachdadh. Texts will be fiction and non-fiction, bidh teacsaichean ficsein agus fìorsgeoil gan cleachdadh

(g) expressed with bi plus a’ cur. The main emphasis will be on securing the best conditions for pupils’ learning, bithear a’ cur prìomh chudthroim air na suidhichidhean as fheàrr a ghabhas cruthachadh airson clann a bhith ag ionnsachadh

(h) expressed with bi plus a’ gabhail a-staigh. But culture is more than language and literature. It is also, for example, history, music, and the visual arts, ach chan e dualchas idir cànain agus litreachas a-mhàin. Tha e a’ gabhail a-staigh cuideachd, mar eisimpleir, eachdraidh, ceòl, agus lèir-ealdhain

(i) expressed with bi plus a’ dol. The assumption was that use needed to be preceded by knowledge, bha am beachd a’ dol gum feumadh eòlas a bhith ann mus bitheadh an cleachdadh ann

(j) expressed with bi plus ri fhaotainn. There should be Gaelic versions of all official documents, bu chòir gum bitheadh sgrìobhainnean oifigeil air fad rim faotainn ann an tionndadh Gàidhlig

2 (copula) (a) is, bu. At first, the audience will be teacher or parent, aig toiseach cùise, ’s e an tidsear no pàrant an luchd-amais. The first paragraph of a ghost story is where you make it feel like an eerie place, ’s e a’ chiad pharagraf de sgeulachd mu thaibhsean far a bheil thu ga dhèanamh coltach ri àite uamhalta. The principal criteria in setting attainment targets is whether the attainment of particular targets is educationally valid, b’ e am prìomh chomharra-stiùiridh ann a bhith a’ suidheachadh Cuimsean Coileanaidh co-dhiù tha coileanadh chuimsean sònraichte iomchaidh a thaobh foghlaim

(b) ’s e … a tha ann an…. Soft, slow and loud are simple terms, ’s e briathran sìmplidh a tha ann an sèimh, mall, agus cruaidh. Letter and word are terms which pupils will encounter first in their reading, ’s e briathran a tha ann an litir agus facal a bhitheas a’ chlann a’ coinneachadh riutha an toiseach nan cuid leughaidh

(c) ’s e a tha ann an … ach…. A strand is a sequence of targets in a key aspect of skills, ’s e a tha ann an ‘iall’ ach sreath de chuimsean ann an earrainn chudthromaich air choireigin de sgilean. Gaelic is a living, growing language, ’s e tha anns a’ Ghàidhlig ach cànain bheò, agus cànain a tha a’ fàs

(d) ’s e as. The main aim in learning Gaelic is that pupils should be able to communicate effectively in that language, ’s e as prìomh amas ann a bhith ag ionnsachadh na Gàidhlig comas a bhith aig a’ chloinn conaltradh a dhèanamh gu dòigheil anns a’ chànain sin

(e) ’s ann. The second means by which additional demand can be made is through independent learning, an dàrna dòigh air barrachd iarraidh air cloinn ’s ann tro ionnsachadh neo-eisimeileach

(f) expressed with is copula plus gu. Producing a re-draft (which may be the final copy), a’ toirt ath-dhreachd gu buil (agus is dòcha gur e seo an dreachd chrìochnaichte)

present tense of verb “to be” in English expressed in Gaelic with present tense of copula (plus present tense of substantive verb where appropriate). It’s him, ’s e th’ ann. It’s not him, chan e th’ ann. I think Donald is a great support to the church as well, cha chreid mi nach e taic mhòr don eaglais a tha an Dòmhnall cuideachd

future tense of verb “to be” in English expressed in Gaelic with present tense of copula (plus future tense of substantive verb when present). It’ll be him, ’s e bhios ann. It won’t be him, chan e bhios ann. It’ll be easier for me to stay at the church, ’s fhasa dhomh fuireach aig an eaglais

past tense of verb “to be” in English (a) expressed in Gaelic with past tense of copula (plus past tense of substantive verb when present). It wasn’t her, cha b’ i bh’ ann. It was nothing at all for a sheep to be lost for two years, cha bu rud sam bith caora a bhith air chall dà bhliadhna

(b) expressed in Gaelic with present tense of copula (plus past tense of substantive verb when present). It was her, ’s i bh’ ann. It was in the winter, ’s ann anns a’ gheamhradh a bh’ ann. Since it wasn’t her herself who made them, bho nach e i fhèin a rinn aid

3 substantive verb bi used like copula (a) with words or phrases expressing time. You’re time enough, tha thu tìde gu leòr. It won’t be long till the twelfth day comes, cha bhi fad ’s gun tig an dusanamh latha. They were a fortnight without seeing a drop of rain, bha iad cola-deug gun bhoinne uisge fhaicinn. He’s in the teens of months anyway, tha e deugnachadh mhìosan co-dhiù

(b) with other words or phrases. Ann — that was my grandmother, Anna — bha sin mo sheanmhair. That’s five people, tha sin còigear. That was just craftiness, cha robh sin ach an t-seòltachd. It was going to be an awful money, bha e gu bhith airgead uamhasach. He doesn’t need to think he’ll be what he was at sixty, cha ruig e leas a bhith an dùil gum bi e an rud a bha e aig trì fichead

4 expressed with gabh a-steach, vn gabhail m a-steach. Such work can be independent group discussion, faodaidh obair den t-seòrsa seo gabhail a-steach beachdachadh le buidhinn air an ceann fhèin

5 expressed with faigh vn faighinn f. There is also a sense of purpose and structure since the creation of media products involves the children in learning skills, gheibh a’ chlann mothachadh cuideachd air adhbhar agus air structar, a chionn le bhith a’ cruthachadh adhbhair-mheadhain tha iad gan cur an greim ann a bhith a’ togail sgilean

6 (with adj) expressed with neg plus ach plus a. These responses will be simple and uncritically accepted, cha bhi na freagairtean seo ach sìmplidh agus gabhar riutha gun cheist

7 not directly expressed. But who was she? ach cò ì? They didn’t ask who I was, cha d’fhaighnich iad cò mi. She was very nicely the other day, and she was so cheerful, bha i glè shnog an latha roimhe, agus i cho fonnail. I wouldn’t like to be him, cha bu toigh leam a bhith na àite

be among those, the (persons) v phr expressed with bi air an fheadhainn. He was amongst those who came, bha e air an fheadhainn a thàinig

be among the first ones, persons v phr expressed with air a’ chiad fheadhainn. My father was among the first ones to go, chaidh m’athair ann air a’ chiad fheadhainn

be as much as (one) can do v phr, see sv do v

be one of v phr expressed with air neach (fear, tè) de. My mother was one of those, bha mo mhàthair air neach dhiubha sin. My father was one of the first ones, bha m’athair air fear den cheud fheadhainn. He was one of those who left, bha e air neach de na dh’fhàg. John is one of that kind, tha Iain air fear den t-seòrsa sin. Britain is now one of the world leaders in this field, tha Breatainn a-nis air tè de na dùthchannan as adhartaiche san t-saoghal sa chùis seo

be the first one, person v phr expressed with air a’ chiad neach or air a’ chiad fhear. Peggy was the first one to rise, dh’èirich Peigi air a’ chiad neach. She was the first one to go out, chaidh ise a-mach air a’ chiad neach. She was the first person I saw coming, chunnaic mi a’ tighinn i, air a’ chiad fhear

if it wasn’t for v phr. See sv if conj

being n 1 bith f, gen bithe, pl bithean

2 (person) (a) creutair m, pl creutairean

(b) neach m

being participle a bhith. Pupils could be encouraged to undertake different roles, for example being a secretary, dh’fhaoidte misneachadh a dhèanamh air a’ chloinn gus dleastanasan eadar-dhealaichte a ghabhail os làimh, m.e. a bhith nad rùnaire

being participle in passive constructions 1 expressed with impersonal form of bi : see above (at 1 (a)) for exx

2 expressed with passive marker ar. He came without being asked, thàinig e gunar iarraidh air. This metre may be represented by the following formula, without some lines which have an unstressed syllable more or less being included, dh’fhaoidte a’ mheadrachd seo riochdachadh leis an fhoirmle a leanas, gunar corra sreath air a bheil lide gun chudthrom a dhìth no bharrachd a ghabhail a-steach

3 expressed with bhith. I never heard a question like that being asked before, cha chuala mi a bhith a’ faighneachd ceist mar sin a-riamh roimhe. Pupil tastes and choice will be developed by being encouraged to justify preferences and choices, gheibh roghainnean agus taghadh chloinne cothrom fàis le bhith air am misneachadh gu roghainnean agus taghaidhean a dhearbhadh

are being (plus adjective) v phr : the word “being” is not directly expressed in Gaelic. We’re being good, tha sinn math. Are you being good today? a bheil sibh buidhe an diugh? I was being good, bha mi buidhe. Be quiet! – I’m being quiet, bi sàmhach! — thà mi sàmhach. He wasn’t being very reasonable, cha robh e glè reusanta

have been v phr 1 sometimes expressed with bha. He has been good, bha e math. Have you been good? robh thu math?

2 sometimes expressed with tha. I’m just depressed with everything that has been happening, tha mise dubhach leis a h-uile rud a th’ ann

beach n 1 tràigh f, gen tràighe, tràghad, pl tràighean, tràghannan. We’ll go to the beach, thèid sinn chon na tràighe or thèid sinn chon na tràghad

2 cladach m, gen cladaich, pl cladaichean

3 (shingly) mol m, gen moil, mola, pl molan

beacon n 1 teine-rabhaidh m, pl teintean-rabhaidh

2 leus-mara m, gen & pl leòis-mhara

bead n grìogag f, gen grìogaig, pl grìogagan

beads, prayer-beads n pl paidirean m, gen paidirin, pl paidirinean

beagle n tòlair m beag, gen tòlair bhig, pl tòlairean beaga

beak n gob m, gen guib, pl guib, goban

beaker n bìocar m, gen bìocair, pl bìocaran

beak-sedge, brown n (Rhynchospora fusca) gob-sheisg f dhonn, gen gob-sheisge duinne

beak-sedge, white n (Rhynchospora alba) gob-sheisg f gheal, gen gob-sheisge gile

beam n 1 (in house) (a) sail f, pl sailean or sailthean

(b) (crossbeam) spàrr m, gen sparra, pl sparran

2 (apparatus) crann m, gen & pl crainn

3 (of loom) (a) gàrmainn f, pl gàrmainnean

(b) garmainn-uchd f, pl garmainnean-uchd

4 (light) (a) gath m, pl gathan or gathannan

(b) boillsgeadh m, gen boillsgidh, pl boillsgidhean

beam v i 1 deàlraich, vn deàlradh m

2 boillsg, vn boillsgeadh m

3 (smile) bi plus faite-gàire ort

beam-balance n stailleart m, gen stailleirt, pl stailleartan

bean n pònair f, gen pònarach, pl pònairean. There are beans on the floor, tha pònairean air an làr. What big beans these are, dè na pònairean mòra tha seo

beans n pl pònair f, gen pònarach. Do you eat beans? an ith thu pònair? Broad beans, pònair leathan. Butter beans, pònair mhòr. Kidney beans, pònair àirneach. Runner beans, pònair ruithe. Soya beans, pònair shoighe

full of beans a phr glè bheothail. She is full of beans today, tha i glè bheothail an diugh

without a bean, gun sgillinn ruadh. I haven’t got a bean, chan eil sgillinn ruadh agam

bear n 1 mathan m, gen & pl mathain

2 math-ghamhainn m, gen math-ghamhna, pl math-ghamhainnean

bear, American black n (Ursus americanus) mathan m dubh Ameireaganach, gen mathain dhuibh Ameireaganaich, pl mathain dhubha Ameireaganach

bear, brown n (Ursus arctos) mathan m donn, gen mathain dhuinn, pl mathain dhonna

bear, Himalayan black n (Selanarctos thibetanus) mathan m dubh Himalaidheanach, gen mathain dhuibh Himalaidheanaich, pl mathain dhubha Himalaidheanach

bear, polar n (Thalarctos maritimus) mathan m bàn, gen mathain bhàin, pl mathain bàna

bear v tr & i 1 beir, vn breith f. She bore a son, rug i mac

2 giùlain, vn giùlan m. It bears more fruit that way, tha e a’ giùlan còrr toraidh mar sin. They bore them away, ghiùlain iad air falbh iad

3 fuiling, vn fulang m. I can’t bear them near me, chan fhuiling mi iad faisg orm

4 gabh, vn gabhail m. It would certainly bear enquiry, ghabhadh e cnuasachd ceart gu leòr

bear down on v i phr tarraing dìreach air, vn tarraing dìreach air. They were bearing down on us, bha iad a’ tarraing dìreach òirnn

bear false witness v phr 1 thoir fianais bhrèige, vn toirt fianais brèige

2 tog fianais bhrèige, vn togail fianais brèige. They bore false witness against her, thog iad fianais bhrèige na h-aghaidh

bear in mind v phr 1 cùm cuimhne air, vn cumail cuimhne air. Teachers should read this section bearing in mind the statement in Part 3, ann a bhith a’ leughadh na h-earrainn seo, bu chòir do luchd-teagaisg cuimhne a chumail air na chanar ann am Pàirt 3. That they must bear in mind the purpose of the audience, gum feum iad cuimhne a chumail air adhbhar an luchd-èisteachd

2 thoir aire do, vn toirt aire do. They will be constructed bearing in mind the above principles, cuirear iad air dòigh le aire thoirt do na prionnsabalan a chaidh an ainmeachadh

bear out v phr (confirm) dearbh, vn dearbhadh m. That bears out what I said before, tha sin a’ dearbhadh na thuirt mi roimhe

bear up v phr tog ort, vn togail ort

bear with v phr 1 cuir suas le, vn cur suas le. We’ll have to bear with it, feumaidh sinn cur suas leis. I have borne with you long enough already, tha mi air cur suas leat fada gu leòr mar-thà

2 expressed with foighidinn f. If you’ll just bear with me for a minute, ma bhios foighidinn agaibh rium mionaid. We must bear with one another, feumaidh sinn foighidinn a bhith againn ri cach a chèile

bear witness v phr 1 thoir fianais, vn toirt fianais

2 tog fianais, vn togail fianais

bring to bear v phr 1 leig air, vn leigeil air. We brought our minds to bear on it, leig sinn ar n-inntinn air. He brought his mind to bear on the problem, leig e inntinn air a’ cheist. He brought all his strength to bear on the lever, leig e uile neart air an luamhan

2 expressed with thig air, vn tighinn air. We brought considerable pressure to bear on him to do it, thàinig sinn gu math cruaidh air gus a dhèanamh

can bear, could bear (can, could put up with) v phr 1 expressed with fuilingidh, dh’fhuilingeadh respectively. We can’t bear it, chan fhuiling sinn e. Sometimes you couldn’t bear your clothes on, the house was so warm, uaireannan chan fhuilingeadh tu do chuid aodaich, bha an taigh cho blàth

2 expressed with faod, dh’fhaodadh respectively. She couldn’t bear to see it (anywhere) near her, chan fhaodadh i fhaicinn air a sùilean

bearing n 1 (direction, navigation) (a) cùrsa m, pl cùrsaichean. We lost our bearings, chaill sinn ar cùrsa

(b) cùrsa-cèarna m, pl cùrsaichean-ceàrna. He took a bearing on the mountain, thomhais e an cùrsa-ceàrna chun na beinne

2 ceangal m, gen ceangail. What bearing does that have on the subject? dè an ceangal a tha aig a sin ris a’ chùis?

3 gnothach m, gen gnothaich. That has no bearing on it, chan eil gnothach aig a sin ris

lose your bearings v phr also expressed with 1 rach air chall, vn dol air chall

2 rach air seachran, vn dol air seachran

bearberry n (botany) (Arctostaphylos spp.) 1 (a) grainnseag f, gen grainnseig, pl grainnseagan

(b) cnàimhseag f, gen cnàimhseig, pl cnàimhseagan. The Knoll of the Bearberries, Cnoc nan Cnàimhseag (place-name)

2 braoileag f, gen braoileig, pl braoileagan

bearberry, black n (Arctostaphylos alpina) grainnseag f dhubh, gen grainnseig duibhe, pl grainnseagan dubha

bearberry, red n (Arctostaphylos uva-ursi) grainnseag f dhearg, gen grainnseig deirge, pl grainnseagan dearga

beard n 1 feusag f, gen feusaig, pl feusagan. He has a beard, tha feusag air. A full beard, feusag dhùinte

2 (of grain-crop) calg m, gen cuilg

beard v tr thoir aghaidh air, vn toirt aghaidh air. We’ll have to beard him sometime, feumaidh sinn aghaidh a thoirt air uaireigin

bearded a 1 feusagach, comp feusagaiche

2 (botany) feusagach. Bearded bellflower flùr-cluigeanach feusagach

beard-grass, annual n (Polypogon monspeliensis) feur-feusaig m bliadhnail, gen feòir-fheusaig bhliadhnail

beard-grass, perennial n (( Agropogon littoralis) feur-feusaig m iol-bliadhnail, gen feòir-fheusaig iol-bhliadhnail

bearer n neach-giùlain m, gen neach-ghiùlain, pl luchd-giùlain (of, air). I never liked to be a bearer of bad news, cha bu chaomh lium a-riamh a bhith nam neach-giùlain air droch naidheachd

beast n 1 beathach m, gen beathaich, pl beathaichean. She’s a nice for a young beast, tha i snog de bheathach òg. They were like wild beasts, bha iad cleas beathaichean fiadhaich

2 ainmhidh m, pl ainmhidhean. The man was a danger to man and beast on the road, bha an duine na chunnart do dhuine is ainmhidh air an rathad

3 (a) biast f, gen bèiste, pl biastan

(b) bèist f, gen bèiste, pl bèistean

4 brùid m, pl brùidean

beastie n biastag f, gen biastaig, pl biastagan

beastly a 1 ainmheil. He was beastly to him, bha e ainmheil dha. He was beastly and boorish, bha e ainmheil ùmadail (saying)

2 biastail

beat n buille f, pl buillean. The beats of the music, buillean a’ chiùil. My heart-beat, buille mo chridhe

beat v tr 1 buail, vn bualadh m. They beat me, bhuail iad mi. They were beating at the door, bha iad a’ bualadh aig an doras

2 gabh air, vn gabhail air. They were beating him with sticks, bha iad a’ gabhail air le slatan

3 (a) (i) dèan an gnothach air, vn dèanamh a’ ghnothaich air. We beat you, rinn sinn an gnothach oirbh

(ii) dèan a’ chùis air, vn dèanamh na cùise air

(b) bèat, vn bèatadh m. We beat you, bhéat sinn sibh

beat back v phr brùth air ais, vn bruthadh air ais

beat down v phr 1 brùth sìos, vn bruthadh sìos

2 (of price) thoir sìos, vn toirt sìos. I finally beat him down to a pound, thug mi sìos mu dheireadh gu not e

beat it, thoir do chasan leat ; also teich às a seo

beat up v phr dèan droch dhìol air, vn dèanamh droch dhìol air. They beat him up badly, rinn iad fìor dhroch dhìol air

beaten a 1 air a bhualadh

2 air a bhèatadh

3 (of food) (a) air a thogail

(b)air obrachadh. Beaten eggs, uighean air an obrachadh

beating n 1 bualadh m, gen bualaidh

2 gabhail m air

3 pronnadh m, gen pronnaidh, pl pronnaidhean. Many’s the beating he got as a boy, ’s iomadh pronnadh a fhuair e na bhalach

dead beat a phr 1 anns an toirt thairis. I’m dead beat tonight, tha mi anns an toirt thairis a-nochd

2 expressed with cho sgìth ris a’ chù. You look dead beat, tha thu a’ coimhead cho sgìth ris a’ chù

Beaton pr n 1 (male) (a) (i) Beuton, gen Bheutoin. Murdo Beaton, Murchadh Beuton. Mr Murdo Beaton, Mgr Murchadh Beuton. Murdo Beaton’s house, taigh Mhurchaidh Bheutoin

(ii) Peuton, gen Pheutoin. Murdo Beaton, Murchadh Peuton. Mr Murdo Beaton, Mgr Murchadh Peuton. Murdo Beaton’s house, taigh Mhurchaidh Pheutoin

(b) (i) expressed with Beutonach, gen Bheutonaich, pl Beutonaich. Murdo Beaton, Murchadh Beutonach. Mr Murdo Beaton, Mgr Murchadh Beutonach. Murdo Beaton’s house, taigh Mhurchaidh Bheutonaich. He’s a Beaton, ’s e Beutonach a th’ ann. He’s of the Beatons, ’s ann de na Beutonaich a tha e. I was talking to Beaton or to Mr Beaton, bha mi bruidhinn ris a’ Bheutonach

(ii) expressed with Peutonach, gen Pheutonaich, pl Peutonaich. Murdo Beaton, Murchadh Peutonach. Mr Murdo Beaton, Mgr Murchadh Peutonach. Murdo Beaton’s house, taigh Mhurchaidh Pheutonaich. He’s a Beaton, ’s e Peutonach a th’ ann. He’s of the Beatons, ’s ann de na Peutonaich a tha e. I was talking to Beaton or to Mr Beaton, bha mi bruidhinn ris a’ Pheutonach

2 (female) (a) (maiden name) (i) Bheuton. Ann Beaton, Anna Bheuton. Ann Beaton’s house, taigh Anna Bheuton

also Pheuton. Ann Beaton, Anna Pheuton. Ann Beaton’s house, taigh Anna Pheuton

(ii) expressed with Bheutonach. Ann Beaton, Anna Bheutonach. Ann Beaton’s house, taigh Anna Bheutonach

also expressed with Pheutonach. Ann Beaton, Anna Pheutonach. Ann Beaton’s house, taigh Anna Pheutonach

also expressed with Beutonach m, gen Bheutonaich, pl Beutonaich. She’s a Beaton, ’s e Beutonach a th’ innte. She’s of the Beatons, ’s ann de na Beutonaich a tha i

also expressed with Peutonach m, gen Pheutonaich, pl Peutonaich. She’s a Beaton, ’s e Peutonach a th’ innte. She’s of the Beatons, ’s ann de na Peutonaich a tha i

(b) (married name) (i) expressed with Bean plus gen of husband’s name. Mrs Murdo Beaton, Bean Mhurchaidh Bheuton or Bean Mhurchaidh Pheuton, or Bean Mhurchaidh Bheutonaich or Bean Mhurchaidh Pheutonaich. I was talking to Mrs Beaton, bha mi bruidhinn ri Bean a’ Bheutonaich or Bean a’ Pheutonaich

(ii) expressed with A’ Bhean-Phòsta or A’ Bh-Ph, gen na Mnà-Pòsta, plus husband’s surname, lenited. Mrs Ann Beaton, A’ Bh-Ph Anna Bheuton or A’ Bh-Ph Anna Pheuton, or A’ Bh-Ph Anna Bheutonach or A’ Bh-Ph Anna Pheutonach

Beaufort Scale pr n Sgèile f Beaufort

calm n (force 0) fèath m, gen fèatha, pl fèathan

light air n phr (force 1) èadhar f aotrom, gen èadhair aotruim, pl èadharan aotrom

light breeze n phr (force 2) oiteag f aotrom, gen oiteig aotruim, pl oiteagan aotram

gentle breeze n phr (force 3) oiteag f shocair, gen oiteig socair, pl oiteagan socair

moderate breeze n phr (force 4) oiteag f chuimseach, gen oiteig cuimsich, pl oiteagan cuimseach

fresh breeze n phr (force 5) oiteag f bheothail, gen oiteig beothail, pl oiteagan beothail

strong breeze n phr (force 6) oiteag f làidir, oiteig làidir, pl oiteagan làidir

moderate gale n phr (force 7) gèile cuimseach, gen gèile chuimsich, pl gèileachan cuimseach

fresh gale n phr (force 8) gèile m beothail, gen gèile bheothail, pl gèileachan beothail

strong gale n phr (force 9) gèile m làidir, pl gèileachan làidir

whole gale n (force 10) làn-ghèile m, pl làn-ghèileacahn

storm n (force 11) stoirm f, gen stoirme, pl stoirmean

hurricane n (force 12) doineann f, gen doininn, pl doineannan

wind force n phr neart m gaoithe, gen neart gaoithe. A force five breeze, oiteag neart a còig. A force ten gale, or gale force ten, gèile neart a deich

Beauly pr n a’ Mhanachainn f, gen na Manachainn ; also Manachainn ’IcShimidh. The people of Beauly, muinntir na Manachainn

Beauly Priory pr n a’ Mhanachainn f, gen na Manachainn. We went to Beauly to see the remains of the priory there, chaidh sinn don Mhanachainn a dh’fhaicinn làrach na manachainn a sin

beautiful a 1 àlainn, comp àlainne. A beautiful day, latha àlainn. It’s a beautiful calm evening, ’s e feasgar àlainn ciùin a th’ ann

2 (a) àillidh

(b) àilleach, comp àilliche

3 brèagha, comp brèagh, comp brèagha, brèaighe. She’s beautiful, tha i brèagha. It’s a beautiful quiet and peaceful evening, ’s e feasgar brèagha socrach sèimh a th’ ann

4 bòidheach, comp bòidhche. His beautiful wife, a bhean bhòidheach

5 maiseach, comp maisiche

beautiful calm and sunny a phr àineil. It’s a beautiful, calm sunny day, tha i àineil an diugh

beauty n 1 àilleachd f. Her beauty was unequalled, bha a h-àilleachd gun chomas

2 àlainneachd f

3 bòidhchead f, gen bòidhcheid

4 maise f

5 sgèimh f, gen sgèimhe

beauty spot n phr (on skin, artificial or natural, ie mole) ball-seirce m, gen & pl buill-sheirce

beaver n 1 beathadach m, gen & pl beathadaich

2 bìobhar m, gen bìobhair, pl bìobharan

beaver, European n (Castor fiber) bìobhar m Eòrpach, gen bìobhair Eòrpaich, pl bìobharan Eòrpach

becalm v tr

becalmed a expressed with fèath f, gen fèatha. We were becalmed, thàinig fèath òirnn

because conj 1 a chionn gu, a chionn ’s gu. I drank it because I was thirsty, dh’òl mi i a chionn ’s gu robh am pathadh orm. Because language is central to children’s intellectual development, a chionn ’s gu bheil cànain ann an teis meadhan fàs chloinne a thaobh tuigse. Because writing is essential for communicating within society, a chionn ’s gu bheil sgrìobhadh èiseil dhuinn gus conaltradh a dhèanamh anns an t-saoghal mhòr. Because they would not do it, a chionn nach dèanadh iad e

2 (a) airson gu, airson ’s gu. I stayed in because it was wet, dh’fhuirich mi staigh airson ’s gu robh e fliuch

(b) expressed with airson. I think he was actually swearing because the boy was going there, cha chreid mi nach robh e a’ mionnan airson am balach a bhith a’ dol a siod

3 a thaobh ’s gu. I stayed in because it was wet, dh’fhuirich mi a-staigh a thaobh ’s gu robh e fliuch. I didn’t go because someone came to see me, cha deach mi ann a thaobh ’s gun tàinig neach-eigin a choimhead orm. I went home because it was getting late, chaidh mi dhachaigh a thaobh ’s gu robh e a’ fàs anmoch

4 do bhrìgh ’s gu. Because he did not go, do bhrìgh ’s nach deach e ann

5 oir. It is difficult to tell which is larger because one is nearer to you than the other, tha e duilich a ràdh dè as motha oir tha aon dhiubh nas fhaisge ort na am fear eile

6 bhon, on (plus rel). I didn’t eat anything today because I was sick, cha do dh’ith mi dad an diugh bhon a bha mi gu tinn. She’s sorry because she hears all those things, tha i duilich on tha i a’ cluinntinn rud is rud is rud

because of prep phr 1 airson (plus gen). I think he was actually swearing because of the boy’s going there, cha chreid mi nach robh e a’ mionnan airson am balach a bhith a’ dol a siod

2 air sgàth (plus gen). I can’t get away because of my work, chan fhaigh mi air falbh air sgàth m’obrach

3 air tàillibh (plus gen)

4 a thaobh (plus gen). The money she’s making because of the children, na tha i a’ dèanamh a dh’airgead a thaobh na cloinne

5 a bhrìgh, do bhrìgh (plus gen)

6 a chionn (plus gen)

7 a thoradh air (plus dat). Because of the medicines she’s getting, a thoradh air na stoi’fan a tha i a’ faighinn

8 mar chomachd ri or mar choimeachd ri (plus dat). She fell because of the ice, thuit i mar chomachd ris an deigh. I fell because of that rug, thuit mi mar chomachd ris an ruga a tha sin. She missed the bus because of you, chaill i am bus mar chomachd riut. It’s because of you I left it, ’s ann mar chomachd riutsa dh’fhàg mi e. You’ve a lot to put up with because of him, tha mòran agad ri cur suas ris mar chomachd ris. People suffer because of other people, tha feadhainn a’ fulang mar chomachd ri feadhainn eile. He lost a proportion of customers because of it as well, chaill e roinn chustamairean mar chomachd ris cuideachd

9 le (plus dat). It’s better than being in debt because of them, tha e nas fheàrr na a bhith ann am fiachan leotha. Donald will be upset because of his mother, bidh Dòmhnall air a chuir mu chuairt le ’mhàthair. He would maintain to me that he couldn’t do it because of his hand, chumadh e a-mach rium nach b’ urrainn e dhèanamh le làimh. She gave up because of the state of the road, leig i roimhpe le staid an ròid. She had enough trouble because its being leaky, fhuair i gu leòr a shàrachadh le e bhith aoideanach

10 expressed with coire f mhath. It’s (largely) because of it, tha coire mhath aige ris

beckon v tr smèid air, vn smèideadh air. She was beckoning to him, bha i a’ smèideadh air. He beckoned to me to come nearer to him, smèid e orm a thighinn na bu dhlùithe dha

become v i 1 (a) expressed with bi. That was before I became a father, bha siod mus robh mi nam athair. Drama gives pupils the confidence to become more able users of Gaelic, tha dràma a’ toirt misnich do chloinn a bhith a’ cleachdadh na Gàidhlig ann an dòigh nas comasaiche. Talking will become more structured, bidh barrachd òrduigh ga chur air labhairt. Their writing will develop and become more varied, bidh an sgrìobhadh aca a’ tighinn air adhart agus bidh barrachd sheòrsachan ann dheth

(b) expressed with gu bhith. It is also a matter of the gradual encouragement for the pupil to become an independent learner, tha e cuideachd a’ ciallachadh a bhith mean air mhean a’ misneachadh a’ phàiste gu bhith ag ionnsachadh air a cheann fhèin

2 (a) thig gu bhith, vn tighinn gu bhith. Which year did he become a sergeant? dè a’ bhliadhna a thàinig e gu bhith na sheàirdseant? Note making will become a regular practice, thig gabhail notaichean gu bhith na chleachdadh cunbhalach. An animal may become a focus for imagined events, faodaidh ainmhidh a thighinn gu bhith ann an teis mheadhan nithean a tha a’ tachairt anns a. mhac-mheanmna. A personal spelling book becomes a reference for the pupil, thig leabhar-litreachaidh pearsanta gu bhith na fhiosrachadh don phàiste. More rectangular structures were being built, and these became the preferred style of house, bha structaran eile na bu cheart-cheàrnaiche gan togail, agus thànaig iad seo gu bhith nan seòrsa taighe a bu roghnaiche le daoine

(b) expressed with thig, vn tighinn m. He became bald when he was young, thàinig a’ mhaoil-mhullaich air na òige

3 (a) expressed with rach, vn dol m. As pupils get older contexts for Listening will become more complex, mar a bhitheas a’ chlann a’ fàs nas sine bidh suidhichidhean Èisteachd a’ dol nas ioma-fhillte. Pupils of all abilities become involved in listening and reading, tha clann de gach comas a’ dol an sàs ann an èisteachd ’s ann an leughadh

(b) expressed with rach plus na etc (augmented preposition). It happened a year or two before I became a councillor, thachair e bliadhna no dhà mus deach mi nam chomhairliche. We’ll have to become members of this society then, feumaidh sinn a dhol nar ball den chomann seo a-rèist

4 (a) expressed with fàs, vn fàs m. It’s becoming cold, tha i a’ fàs fuar. He became better at it, dh’fhàs e na b’ fheàrr air. He became bald when he was young, dh’fhàs e maol na òige. Since accuracy of recall will become more important, seach gum bi e a’ fàs nas cudthromaiche a bhith a’ cuimhneachadh gu mionaideach. As texts become more demanding, mar a bhitheas na teacsaichean a’ fàs nas duilghe. As pupils become more confident readers and writers, mar a tha a’ chlann a’ fàs nas misneachaile ann an leughadh ’s ann an sgrìobhadh

(b) expressed with cinn, vn cinntinn m

5 expressed with faigh, vn faighinn f. The pupils can become aware of good role models, faodaidh a’ chlann mothachadh fhaighinn air deagh eisimpleirean gus an leantainn. As the pupils’ reading becomes less supported by illustrations, mar a bhitheas leughadh na cloinne a’ faighinn nas lugha de thaice o dhealbhan

6 expressed with dèan, vn dèanamh m. He’s becoming an old man, tha e a’ dèanamh bodach. It has become an awful pet, rinn e peata cianail. That peat bank, it became earth and it wasn’t any good latterly, am bac a tha sin, rinn e talamh agus cha robh feum ann mu dheireadh

7 (suit) (a) thig math do, vn tighinn math do. Does that become you? am math thig sin dhut?

(b) thig air, vn tighinn air. It does not become you, cha tig e ort

(c) is ion do. It becomes them to do that, is ion daibh sin a dhèanamh

8 not directly expressed. Clearly, the more able the pupil the greater become the opportunities for such assessment, tha e soilleir mar as comasaiche am pàiste gur ann as motha an cothrom air a leithid sin de mheasadh

become available v phr expressed with thig, vn tighinn m. Until appropriate resources become available, gus an tig goireasan freagarrach

become familiar with v phr cuir eòlas air, vn cur eòlais air. Such reading will help pupils become familiar with textual features, bidh leughadh den t-seòrsa seo na chuideachadh don chloinn gus eòlas a chur air nithean a bhuineas do theacsaichean

become involved in v phr expressed with bi. If schools decide that pupils for whom a Record of Needs has been opened should become involved in the system of assessment described here, ma tha sgoiltean a’ cur romhpa gum bi clann a tha na feuman aca gan clàradh air am measadh a rèir nan dòighean a tha air an comharrachadh an seo

become more extensive v phr rach am meud, vn dol am meud. The range of topics, social contexts and language will become more extensive, bidh na seòrsachan a tha ann de chuspairean, de shuidhichidhean sòisealta agus de chainnt a’ dol am meud

become of v phr èirich do, vn èirigh do. I don’t know what will become of us, chan eil fhios agam dè dh’ èireas dhuinn

bed n 1 leabaidh f, gen leapa, pl leapannan. At the head of the bed, aig ceann na leapa. At the foot of the bed, aig cas na leapa. He’s lying on his bed, tha e na laighe air a leabaidh. A feather bed, leabaidh itean. He took to his bed, thug e a leabaidh air. He got into bed, chaidh e a-steach don leabaidh. He got out of bed, dh’èirich e às a leabaidh. Bed and breakfast, leabaidh ’s bracaist

2 (of river) (a) leabaidh f, gen leapa, pl leapannan. The bed of the river, leabaidh na h-aibhne

(b) amar m, gen amair, pl amaran, amraichean. The bed of the river, amar na h-aibhne

bed linen n phr anart-leapa m, gen anairt-leapa

go to bed v phr 1 rach a laighe, vn dol a laighe ; also falbh a laighe, vn falbh a laighe. They’ve gone to bed, chaidh iad a laighe. I’m going to bed, tha mi a’ dol a laighe. She’s gone to bed, chaidh i a laighe. Then we’d go to bed, rachadh sinn a laighe a-rèiste. When I go to bed I’m as warm as though I were in an oven, nuair a thèid mi a laighe tha mi cho blàth ’s ged a bhithinn ann an àmhainn, It’ll be in your favour to go to bed early, bidh e nad fhàbhar a bhith a dol a laighe luath

2 laigh, vn laighe m & f. I was able to go to bed, fhuair mi cead laighe

3 thoir do leabaidh ort, vn toirt do leapa ort, toirt do leabaidh ort. It’s time for you to go to bed, tha e thìde dhut do leabaidh thoirt ort. I’ll be going to bed early, bidh mi a’ toirt mo leabaidh orm luath

in bed prep phr na laighe. I’m as comfortable as can be in bed, tha mi cho cofhurtail ’s a ghabhas nam laighe. Are you (pl) in bed? a bheil sibh nur laighe?

make the bed v phr càraich an leabaidh, vn càradh na leapa. Have you made the bed? an do chàraich thu an leabaidh? I’m making the bed, tha mi a’ càradh na leapa. We’ll make the beds later on, càraichidh sinn na leapannan a-rithist

shakedown bed n phr seid f, pl seidean. We’ll make shakedowns for the children, nì sinn seidean don chloinn. A wee shakedown bed on a wisp in the poor fellow’s house, seideag air sop, an taigh bhròinein bhochd (rhyme)

bed v tr

bedding n aodach-leapa m, gen aodaich-leapa. We must put the bedding away, feumaidh sinn an t-aodach-leapa chur seachad

bedding plane n phr (geology) leabaidh-chlàir f, gen leapa-clàir, pl leapannan-clàir. Sheets of lava forced through the rock along its bedding planes, siotachan làbha a chaidh a sparradh tron chreig anns na leapannan-clàir aice

bedclothes n aodach-leapa m, gen aodaich-leapa

bed-post n post m leapa, gen & pl puist leapa

between you, me and the bedpost, eadarainn fhìn is ceann an taighe

bedrock n fo-chreag f, gen fo-chreige

bedroom n 1 seòmar-leapa m, gen seòmair-leapa, pl seòmraichean-leapa

2 seòmar-cadail m, gen seòmair-chadail, pl seòmraichean-cadail

3 seòmar-laighe m, gen seòmair-laighe, pl seòmraichean-laighe

bedstead n stoc-leapa m, gen & pl stuic-leapa

bedstraw, fen n (Galium uliginosum) màdar m boglaich, gen màdair bhoglaich

bedstraw, heath n (Galium saxatile) màdar-fraoich m, gen màdair-fhraoich

bedstraw, lady’s n (Galium verum) 1 lus m an leasaich

2 rùdh m ; also rùdh m Muire

bedstraw, limestone n (Galium sterneri) màdar m cloiche-aoil, gen màdair chloiche-aoil

bedstraw, marsh or common marsh n (Galium palustre) màdar m fèithe, gen màdair fhèithe

bedtime n àm m dol a laighe m, gen ama dol a laighe, pl amannan dol a laighe

bee n 1 seillean m, gen seillein, pl seilleanan. Wild bees, seilleanan fiadhaich. Bee grubs, cnuimhean sheilleanan. A bee sting, gath seillein

2 beach m, gen beacha, pl beachan

bee, bumble n (Bombus spp., eg. B. hortorum, B. lucorum) 1 seillean-mòr m, gen seillein-mhòir, pl seilleanan-mòra

2 seillean-dubh m, gen seillein-duibh, pl seilleanan-dubha

bee, bumble, tawny n (eg. Bombus monticola, B. distinguendus) seillean-ruadh m, gen seillein-ruaidh, pl seilleanan-ruadha. A tawny bumble bee at the base of the thistle, gathering from it quarrelsomely, seillean-ruadh aig bun a’ chluarain is e ga bhuain le dranndan (proverb)

bee, carder n (Anthidium spp., Callanthidium spp.) seillean m càrdair, gen seillein chàrdair, pl seilleanan càrdair

bee, carpenter n (Xylocopinae, eg. Xylocopa violacea) seillean m saoir, gen seillein shaoir, pl seilleanan saoir

bee, cuckoo n (Psithyrus spp.) seillean-cuthaig m, gen seillein-chuthaig, pl seilleanan-cuthaig

bee, digger n (Nomadinae) seillean m cladhaiche, gen seillein chladhaiche, pl seilleanan cladhaiche

bee, drone n 1 seillean m lunndach, gen seillein lunndaich, pl seilleanan lunndach

2 lunndair m, pl lunndairean

bee, honey n (Apis mellifera) 1 seillean-meala m, gen seillein-mheala, pl seilleanan-meala

2 seillean-sgip m, gen seillein-sgip, pl seilleanan-sgip

bee, leaf-cutter n (Megachile spp.) seillean m gearradair-dhuilleag, gen seillein ghearradair-dhuilleag, pl seilleanan gearradair-dhuilleag

bee, mason n (Osmia spp.) seillean m clachair, gen seillein chlachair, pl seilleanan clachair

bee, mining n (Andrenidae) seillean m mèinnidh, gen seillein mhèinnidh, pl seilleanan mèinnidh

bee, plasterer n (Colletes spp.) seillean m plàstair, gen seillein phlàstair, pl seilleanan plàstair

bee, queen n 1 cràin-sheillean, gen cràin-sheillein, pl cràin-sheilleanan

2 màthair-ghuir, gen mathar-guir, pl màthraichean-guir

bee, sweat n (Lassioglossum spp.) seillean m fallais, gen seillein fhallais, pl seilleanan fallais

bee, worker n seillean-obrach m, gen seillein-obrach, pl seilleanan-obrach

bee, yellow-faced n (Hylaeus spp.) seillean m aodainn-bhuidhe, gen seillein aodainn-bhuidhe, pl seilleanan aodainn-bhuidhe

beech n (Fagus sylvatica) faidhbhile f. It’s beech, ’s e faidhbhile a th’ ann. In the beech wood, anns a’ choille fhaidhbhile. Even the beech is growing there, tha an fhaidhbhile fhèin a’ fàs a sin

copper beech n (Fagus sylvatica) faidhbhile f ruadh, gen faidhbhile ruaidhe. Copper beech trees, craobhan faidhbhile ruaidhe

beechen a 1 faidhbhile

2 de dh’fhaidhbhile

beech-grove n doire m faidhbhile, gen doire fhaidhbhile, pl doirean faidhbhile

beech-mast n meas m faidhbhile, gen meas fhaidhbhile

beech-nut n cnò f fhaidhbhile, gen cnò faidhbhile, pl cnòthan faidhbhile

beech-tree n craobh-fhaidhbhile f, gen craoibhe-faidhbhile, pl craobhan-faidhbhile

beef n mairtfheoil f, gen mairtfheola. Do you like roast beef? an caomh leat mairtfheoil ròsta?

beehive n sgeap f, gen sgip, pl sgeapan or sgeapaichean

bee-killer n (Philanthus triangulum) marbhaiche-sheillean m, pl marbhaichean-sheillean

bee-line n

make a bee-line for v phr expressed with dèan dìreach air, vn dèanamh dìreach air. We made a bee-line for the pub, rinn sinn dìreach air an taigh-sheinnse

beer n lionn m, gen lionna, pl lionntan ; also leann m, gen leanna, pl leanntan. This is sweet beer, ’s e lionn milis a tha seo. I’ll take a drink of beer, gabhaidh mi deoch leanna. Strong beer, leann làidir

small beer n phr 1 leann m aotrom, gen leanna aotruim

2 expressed with neg plus cùirteil. It’s rather small beer, chan e rud cùirteil a th’ ann. It’s no small beer, tha e cùirteil gu leòr

beer-house n taigh-lionna. There’s a beer-house in the village, tha taigh-lionna anns a’ bhaile

beet n (Beta vulgaris) biotas m, gen & pl biotais

beet, sea n (Beta vulgaris ssp maritima) biotas m mara, gen biotais mhara

beetle n (mallet) 1 fairche m, pl fairchean

2 simid m, pl simidean

beetle (Coleoptera) n daolag f, gen daolaig, pl daolagan. You were looking at a beetle last night, bha thu a’ coimhead ri daolag a-raoir. Beetle grubs, cnuimhean dhaolagan

flying beetle n daolag sgiathach f, gen daolaig sgiathaich, pl daolagan sgiathach

beetle, asparagus n (Crioceris asparagi) daolag f aspàraig, gen daolaig aspàraig, pl daolagan aspàraig

beetle, bacon n (Dermestes lardarius), see beetle, larder

beetle, bark n (Scolytidae) daolag f chairteach, gen daolaig cairteach, pl daolagan cairteach

beetle, bean n (Acanthoscelides obtectus) daolag f phònarach, gen daolaig pònarach, pl daolagan pònarach

beetle, bee n (Trichius fasciatus) daolag f sheillein, gen daolaig seillein, pl daolagan seillein

beetle, biscuit n (Stegobium paniceum) daolag f bhriosgaid, gen daolaig bhriosgaid, pl daolagan bhriosgaid

beetle, blister n (Timarcha tenebricosa) daolag f bhalg-craicinn, gen daolaig bhalg-craicinn, pl daolagan bhalg-craicinn

beetle, bloody-nosed n (Meloidae) daolag f shròn-fhuilteach, gen daolaig sròn-fhuiltich, pl daolagan sròn-fhuilteach

beetle, bombardier n (Brachinus crepitans) daolag f bhraigheach, gen daolaig braighich, pl daolagan braigheach

beetle, burying n (Silphidae), see beetle, sexton n

beetle, cardinal n (Pyrochroa spp.) daolag m chairdinealach, gen daolaig cairdinealaich, pl daolagan cairdinealach

beetle, carpet n (Anthrenus spp.) daolag f olla, gen daolaig olla, pl daolagan olla

beetle, churchyard n (Blaps mucronata) daolag f chille, gen daolaig cille, pl daolagan cille

beetle, click n (Elateridae) 1 gobhachan m, gen & pl gobhachain

2 (a) buail-an-t-òrd m & f

(b) buail-a’-chnag m & f

beetle, Colorado n (Leptinotarsa decemlineata) daolag f Cholorado, gen daolaig Colorado, pl daolagan Colorado

beetle, death-watch n (Xestobium rufovillosum) 1 bodach m a’ cheapain, gen & pl bodaich a’ cheapain

2 bìog-ghairm m

beetle, diving, great n (Dytiscus marginalis) 1 daolag f thumaidh mhòr, gen daolaig tumaidh mòire, pl daolagan tumaidh mòra

2 dairbeart m tumaidh mòr, gen dairbeirt thumaidh mhòir, pl dairbeartan tumaidh mòra

beetle, dor n (Geotrupes spp.), see beetle, dung n

beetle, dung n (Geotrupes spp.) ceàrdabhan m buachair, gen & pl ceàrdabhain bhuachair

beetle, flea n (Phyllotreta spp., Psylliodes spp.) daolag f dheargaid, gen daolaig deargaid, pl daolagan deargaid

beetle, flour n (Tribolium spp.) daolag f fhlùir, gen daolaig flùir, pl daolagan flùir

beetle, fur n (Attagenus spp.) daolag f bhèin, gen daolaig bèin, pl daolagan bèin

beetle, furniture n (Anobium punctatum) cuileag f reudain, gen cuileig reudain, pl cuileagan reudain

beetle, grain, saw-toothed n (Oryzaephilus surinamensis) daolag f ghràin shàbh-fhiaclach, gen daolaig gràin sàbh-fhiaclaich, pl daolagan gràin sàbh-fhiaclach

beetle, ground n (part of Carabidae) daolag f thalmhainn, gen daolaig talmhainn, pl daolagan talmhainn

beetle, hide n (Dermestes maculatus) daolag f sheiche, gen daolaig seiche, pl daolagan seiche

beetle, larder n (Dermestes lardarius) daolag f thaigh-feòla, gen daolaig taigh-feòla, pl daolagan taigh-feòla

beetle, leaf n (Chrysomelidae) daolag f dhuilleig, gen daolaig duilleig, pl daolagan duilleig

beetle, longhorn n (Cerambycidae) daolag f fhad-adharcach, gen daolaig fad-adharcach, pl daolagan fad-adharcach

beetle, mealworm n (Tenebrio molitor) daolag f chnuimhe-mine, gen daolaig cnuimhe-mine, pl daolagan cnuimhe-mine

beetle, minotaur n (Typhaeus typhoeus) daolag f mhinotaur, gen daolaig minotaur, pl daolagan minotaur

beetle, museum n (Anthrenus museorum) daolag f thaigh-thasgaidh, gen daolaig taigh-thasgaidh, pl daolagan taigh-thasgaidh

beetle, musk n (Aromia moschata) daolag f mhusg-bholtrach, gen daolaig musg-bholtraich, pl daolagan musg-bholtrach

beetle, pea n (Bruchus pisorum) daolag f pheasrach, gen daolaig peasrach, pl daolagan peasrach

beetle, pine-shoot n (Tomicus piniperda) daolag f fhaillean-giuthais, gen daolaig faillean-giuthais, pl daolagan faillean-giuthais

beetle, plaster n (Lathridiidae) daolag f phlàsta, gen daolaig plàsta, pl daolagan plàsta

beetle, pleasing fungus n (Erotylidae) daolag f fhungais thaitneach, gen daolaig fungais taitnich, pl daolagan fungais taitneach

beetle, pollen n (Nitidulidae) daolag f phoilein, gen daolaig poilein, pl daolagan poilein

beetle, raspberry n (Byturus tomentosus) daolag f shùibh-chraoibh, gen daolaig sùibh-chraoibh, pl daolagan sùibh-chraoibh

beetle, rove n (Staphylinidae) daolag f fhàrsain, gen daolaig fàrsain, pl daolagan fàrsain

beetle, scarab n (Scarabaeidae) daolag f scaraib, gen daolaig scaraib, pl daolagan scaraib

beetle, scavenger n (Histeridae) daolag f chlàbaraiche, gen daolaig clàbaraiche, pl daolagan clàbaraiche

beetle, screech n (Hygrobia herrmanni) 1 daolag f sgreucha, gen daolaig sgreucha, pl daolagan sgreucha

2 dairbeart m sgreucha, gen dairbeirt sgreucha, pl dairbeartan sgreucha

beetle, sexton n (Silphidae) daolag f thiodhlacaidh, gen daolaig tiodhlacaidh, pl daolagan tiodhlacaidh

beetle, soldier n (Cantharidae) daolag f shaighdeir, gen daolaig saighdeir, pl daolagan saighdeir

beetle, spider n (Ptinidae) daolag f dhamhain-allaidh, gen daolaig damhain-allaidh, pl daolagan damhain-allaidh

beetle, stag n (Lucanidae ; Lucanus cervus) daolag f adharcach, gen daolaig adharcaich, pl daolagan adharcach

beetle, strawberry n (Pterostichus madidus) daolag f shùibh-làir, gen daolaig sùibh-làir, pl daolagan sùibh-làir

beetle, tiger n (Cicindelidae) daolag f thìgearach, gen daolaig tìgearaich, pl daolagan tìgearach

beetle, timberman n (Acanthocinus aedilis) daolag f fhiodhraich, gen daolaig fiodhraich, pl daolagan fiodhraich

beetle, tortoise n (Cassida spp.) daolag f shligeanach, gen daolaig sligeanach, pl daolagan sligeanach

beetle, wasp n (Clytus arietis) daolag f choinnspeachach, gen daolaig coinnspeachaich, pl daolagan coinnspeachach

beetle, water n (Dytiscidae ; part of Hydrophilidae) 1 daolag-uisge f, gen daolaig-uisge, pl daolagan-uisge

2 dairbeart m, gen dairbeirt, pl dairbeartan

beetle, water, great silver n (Hydrophilus piceus) 1 daolag-uisge f gheal mhòr, gen daolaig-uisge gile mòire, pl daolagan-uisge geala mòra

2 dairbeart m geal mòr, gen dairbeirt ghil mhòir, pl dairbeartan geala mòra

beetle, whirligig n (Gyrinidae ; Gyrinus natator) (ingestion of this beetle was thought to cause the disease of “an lon-craois”, identified with diabetes : it was therefore carefully avoided when drawing water from a well) n 1 tàillear m loin-chraois, gen tàilleir loin-chraois, pl tàillearan loin-chraois

2 lon-chraois m, gen loin-chraois, pl lonan-craois ; also lon-chraoisg. There are whirligig beetles in the well, tha lonan-craois a’s an fhuaran. For in the middle of my life a whirligig beetle entered my body. A whirligig beetle entered my body, with greed and covetousness … My aspect in sin is the worse that I did not avoid the whirligig beetle, Oir ann am meadhan m’aois Chaidh lon-chraois a’m chorp. Chaidh lon-chraois a’m chorp Aig gionach ’s aig sannt … ’S mòide m’fhiamh am peac’ Nach do sheachainn mi ’lon-chraois (hymn “Aon do rinneadh leis an sgrìobhair” by Donnchadh MacRath, LSMR p. 107)

beetroot (Beta vulgaris) n 1 biotas m, gen & pl biotais

2 meacan m biotais, gen meacain bhiotais, pl meacanan biotais

befall I v tr 1 thig air, vn tighinn air. No harm will befall you, cha tig beud sam bith ort

2 èirich do, vn èirigh do. What has befallen you is sad, is bochd mar a dh’èirich dhut

II befall v i 1 èirich, vn èirigh. Whatever shall befall, ge brith dè dh’èireas

2 expressed with tàrlaidh. It so befell that he was away from home, thàrlaidh gu robh e bhon taigh

befit v tr 1 (a) freagair, vn freagairt f. It befits you well, tha e gad fhreagairt gu math

(b) freagair air, vn freagairt air

2 is ion do. It would befit them to do it, b’ ion daibh a dhèanamh

3 is cubhaidh do. Won’t you do as befits you, nach dèan thu mar bu chubhaidh dhut

befit more v phr expressed with bu chàra do. It would befit you more to go to home, bu chàra dhut dol dhachaigh

befitting a 1 iomchaidh. It’s not really befitting, is it? chan eil e glè iomchaidh, a bheil?

2 expressed with is ion do. It is befitting that I should praise you, is ion domh a bhith gad mholadh

more befitting a phr also expressed with bu chàra do. It would be more befitting for them to go to bed, bu chàra dhaibh dol a laighe

before adv 1 roimhe. I knew that before, bha fhios agam air a sin roimhe

2 air thoiseach

3 not directly expressed. I’m getting a treat I never got before, tha mise a’ faighinn trèat nach d’fhuair mi a-riamh

before prep 1 (a) ro (leniting) (plus dat)

(forms with article) ron, ro na

(forms with relative pronoun) ro, rom, ron

(forms with possessive adjective) rom, rod, ro, ro, ror, ror, rom/ron

(pronominal forms) romham(sa), romhad(sa), roimhe(san), roimhpe(se), romhainn(e), romhaibh(se), romhpa(san)

He came before me, thàinig e romham. I’ll be there before you, bidh mi ann romhad. I’m afraid it’s a hard year that’s before us, tha e cunnartach gur e bliadhna chruaidh a tha romhainn. The cow pushed the gate (before her), chuir a’ bhò an geata roimhpe. The day before that, an là roimhe sin. Pupils will discuss, before, during and after activity, bidh a’ chlann a’ beachdachadh ron obair, fhad ’s a tha i a’ dol, agus as dèidh làimhe

(b) expressed with roimhe sin adv phr. Before or during the first year of secondary school, sa chiad bhliadhna den àrdsgoil no roimhe sin

2 fo (leniting). They were saying there would be drops of rain before night, bha iad ag ràdh gum biodh stideagan uisg ann fo h-oidhche. You will be hungry again before morning, traoghaidh tu fo mhadainn

3 air beulaibh (plus gen)

4 air thoiseach air (plus dat)

5 am fianais (plus gen)

before conj 1 mum, mun ; mus (plus dep form of verb). They won’t have long before they’ll have to come in, cha bhi fad aca mum feum iad a thighinn a-steach. That before writers could use nouns, they needed to know what a noun was, gum feumadh luchd-sgrìobhaidh fios a bhith aca dè bha ann an ainmear mus cuireadh iad ainmearan am feum

2 gus an, gus am (plus dep form of verb). It will be some time before we see him, bithidh ùine ann gus am faic sinn e

beforehand adv ro làimh

befriend v tr 1 bi càirdeil ri. He befriended me in the city, bha e càirdeil rium sa bhaile

2 gabh mar charaid, vn gabhail mar charaid

beg v tr & i 1 bi a’ baigearachd. He’s always begging, tha e an còmhnaidh a’ baigearachd

2 (cadge, Scots “thig”) bi a’ faoighe ; dèan faoighe, vn dèanamh faoighe. She used to be begging, bhiodh i a’ faoighe. I’m begging today, tha mi a’ faoighe an diugh

3 guidh air, vn guidhe air. Help me, I beg you, cuidich mi, tha mi a’ guidhe ort. He begged me to do it, ghuidh e orm a dhèanamh

4 iarr, vn iarraidh m. Beg, Furan! (to a dog), iarr e, Furan!

beg for mercy v phr aslaich treòcair, vn aslachadh treòcair. They were begging for mercy from him, bha iad ag aslachadh treòcair air

begging n 1 baigearachd f

2 faoighe f

beget v tr gin, vn gineadh m, gineamhainn m

beggar n 1 baigear m, gen baigeir, pl baigearan. He gave it to the beggar, thug e don bhaigear e. Bob the beggar, baigear Bob (name of a dog)

2 dèirceach m, gen & pl dèircich

beggars can’t be choosers, chan eil taghadh aig fear na faoighe

beggar v tr 1 cuir a dh’iarraidh na dèirce, vn cur a dh’iarraidh na dèirce. The last two years have beggared him, tha an dà bhliadhna mu dheireadh air a chur a dh’iarraidh na dèirce

2 creach, vn creach f. It completely beggared them, chreach e buileach iad

beggar description v phr expressed with cha ghabh innse air. The sight they saw biggers description, cha ghabh innse air an t-sealladh a chunnaic iad

begin I v i 1 tòisich, vn tòiseachadh m. We’ll begin now, bidh sinn a’ tòiseachadh a-nis. Studying the media cannot begin too early, chan urrainn rannsachadh air na meadhain tòiseachadh tuilleadh agus tràth. The week began dry but ended wet, thòisich an t-seachdain tioram ach chrìochnaich i fliuch

2 sìn, vn sìneadh m. We’d better begin, ’s fheàrr dhuinn sìneadh

II begin v tr 1 tòisich air, vn tòiseachadh air. I began to do that, thòisich mi air sin a dhèanamh, or thòisich mi air dèanamh sin. I began to scythe the corn yesterday, thòisich mi air spealadh a’ choirc an dé. Beginning to use paragraphs, a’ tòiseachadh air paragrafan a chleachdadh. They will begin to learn how to take part in discussion activities, bidh iad a’ tòiseachadh air ionnsachadh mar a ghiùlaineas iad iad fhèin ann an beachdachadh. The work begun at the previous level, an obair air an deach tòiseachadh aig an ìre roimhe seo As a new story is begun, an uair a bhithear a’ tòiseachadh air sgeulachd ùir. Acquiring writing skills begins in the earliest years, tòisichear aig an fhìor thoiseach air sgilean sgrìobhadh a thogail. As pupils begin to read more widely, mar a bhitheas a’ chlann a’ tòiseachadh air barrachd leughaidh a dhèanamh. This may involve beginning to read simple signs, faodaidh seo a bhith a’ ciallachadh a bhith a’ tòiseachadh air soidhnichean sìmplidh a leughadh

2 sìn air, vn sìneadh air. They began to get ready, shìn iad air dèanamh deiseil. When the snow began to melt, nuair a shìn an sneachd air leaghadh

3 teann ri, vn teannadh ri. We’d better begin it, ’s fheàrr dhuinn teannadh ris

4 leig air, vn leigeil air. He began scratching it, leig e air a thachas

beginning n 1 (a) tòiseachadh m, gen tòiseachaidh, pl tòisichidhean. Beginnings in fiction now take different forms, tha caochladh dhòighean a-nis air tòiseachadh ann am ficsean

(b) toiseach m, gen toisich. Let’s begin at the beginning, tòisichidh sinn aig an toiseach. At the very beginning, aig an fhìor thoiseach. I wasn’t at the beginning of the matter, cha robh mi aig toiseach a’ rud. He expected to come to get them at the beginning of the week, bha e an dùil ri thighinn gan iarraidh toiseach na seachdaineach. By looking at beginnings, middles and endings, le bhith a’ coimhead air toiseach, meadhan agus deireadh

(c) expressed with tòisich v, vn tòiseachadh m. Stories frequently share simple beginnings, tha stòiridhean gu tric a’ tòiseachadh ann an dòigh shìmplidh

2 (a) (a) tùs m, gen tùis

(b) expressed with fìor thùs m. In this lies the beginning of drama, seo far a bheil fìor thùs dràma

from the beginning adv phr 1 bho thoiseach

2 bho thùs. He was doing too much from the beginning and it was certain to affect him, bha esan a’ dèanamh cus bho thùs agus cha robh rian nach innseadh e air

from beginning to end adv phr 1 bho thùs gu èis

2 bho thoiseach gu deireadh

make a beginning v phr faigh tòiseachadh, vn faighinn tòiseachaidh. I’m impatient to make a beginning on the work, tha fadachd orm gus gu faigh mi tòiseachadh air an obair

begone pp (used as imp) 1 teich

2 (sg) toir do chasan leat ; (pl) thoiribh ur casan leibh

beguile v tr 1 meall, vn mealladh m. You beguiled me, mheall thu mi

2 thoir an car à, vn toirt a’ char à. They beguiled him completely, thug iad an car às buileach glan

beguiling a mealltach, comp mealltaiche

behalf n

on behalf of prep phr às leth (plus gen)

behave v i 1 giùlain (fhèin), vn giùlan m (fhèin). She behaved very well in public, ghiùlain i i fhèin glè mhath am measg an t-sluaigh. You behaved very badly, is olc a ghiùlain thu thu fhèin

2 ceannsaich, vn ceannsachadh m. Behave yourself, ceannsaich thu fhèin. You must behave yourself, feumaidh tu thu fhèin a cheannsachadh. How are the children behaving themselves in this bad weather? ciamar a tha a’ chlann gan ceannsachadh fhèin ris an droch thìde seo?

3 dèan, vn dèanamh m. He behaved just like the rest, rinn e dìreach cleas chàich

4 buin, vn buntainn m. He behaved badly to her, bhuin e gu h-olc rithe

5 expressed with fhuaradh, or fhuaras. Didn’t you behave well! is math a fhuaras tu! You behaved very badly, is olc a fhuaradh tu

badly behaved a phr mì-mhodhail

well-behaved a phr 1 modhail. It’s a nice, well-behaved obedient puppy, ’s e cuilean snog modhail umhailte a th’ ann

2 (in course of doing something) ceannsaichte. You must be well-behaved, feumaidh tu bhith ceannsaichte

3 (inherent quality) sùmhail. He’s a well-behaved boy, ’s e balach sùmhail a th’ ann

4 (obedient) umhail, comp umhaile, or umhailte, comp umhailte. The children were quite well behaved today, bha a’ chlann gu math umhailte an diugh

5 (of children, well-settled) stòilte. The minister said how good at attending and how well-behaved the young people were, thuirt am ministear cho fritheilteach is cho stòilte ’s a bha an fheadhainn òga

6 (of adults, temperate) stuaim. Those people are very well-behaved, tha na daoine sin glè stuaim

behaviour n 1 giùlan m, gen giùlain. Behaviour policy, poileasaidh air giùlan. Your bad behaviour, do dhroch ghiùlan. Pupils should be helped to identify with characters and to comment in terms of their behaviour and reasons, tha còir a’ chlann a chuideachadh gus a bhith a’ dlùthachadh ris na pearsachan agus a bhith a’ toirt tarraing air an giùlan ’s air an adhbhair. Children need simple guidelines to help them understand what is acceptable behaviour within the pre-school and what is not acceptable, tha feum aig a’ chloinn air stiùireadh sìmplidh a bheir cuideachadh dhaibh gus tuigsinn cò an giùlan a thèid gabhail ris san ro-sgoile agus cò nach tèid gabhail ris. They may observe listening behaviour in order to detect a possible listening impairment, faodaidh iad coimhead air giùlan ann an èisteachd gus ròs fhaighinn air uireasbhaidh claisneachd a dh’fhaodadh a bhith ann

2 modh f, gen modha, pl modhannan. That was the behaviour he saw amongst them, sin na modhannan a chunnaic e nam measg

3 expressed with gnìomhan m pl. Discriminatory behaviour, gnìomhan lethbhreitheach. The response to discriminatory behaviour will aim to be sensitive to the feelings of the victim or victims, ann a bhith a’ dèiligeadh ri gnìomhan lethbhreitheach bithear ag amas air a bhith mothachail air faireachdainnean an neach no na feadhna a dh’fhuiling

4 dol-a-mach m. I am sick tired of your behaviour, tha mi air mo shàrachadh leis an dol-a-mach agad

bad behaviour n phr also expressed with mì-mhodh f, gen mì-mhodha. I don’t want any more bad behaviour, chan eil mi ag iarraidh an tuilleadh mì-mhodha

good behaviour n phr also expressed with 1 modh f, gen modha

2 modhail. You must be on your good behaviour, feumaidh tu bhith modhail

behead v tr 1 toir an ceann de, vn toirt a’ chinn de. They beheaded the king, thug iad an ceann den rìgh

2 dì-cheannaich, vn dì-cheannadh m. He was beheaded in London, chaidh a dhì-cheannadh an Lunnainn

behind adv 1 air dheireadh. Some behind and some in front, cuid air dheireadh agus cuid air thoiseach

2 air chùl

behind prep 1 air cùl (plus gen), or air chùl (plus gen). Behind the byre, air cùl a’ bhàithich. Behind the counter, air chùl a’ chunntairHe’s happy as long as he’s behind the wheel, tha e air a dhòigh fhad ’s a tha e air cùl na cuibhle. Grasping the purposes behind a piece of talk or writing, greim fhaighinn air na h-adhbhair a tha air cùl earrann labhairt no sgrìobhaidh. The garden is behind the house, tha an leas air chùl an taighe

2 air cùlaibh (plus gen), or air chùlaibh (plus gen). The garden is behind the house, tha an leas air cùlaibh an taighe. They were behind the barn, bha iad air chùlaibh an t-sabhail. They were standing right behind me, bha iad nan seasamh dìreach air mo chùlaibh

3 às dèidh or an dèidh (plus gen). There was a landrover up there with an awfully big trailer behind it, bha landrover an àird a sin is trèalar mòr cianoil às a dhèidh

behind the scenes adv phr air chùl gnothaich. He preferred to stay behind the scenes, bu roghnaiche leis fuireach air chùl gnothaich

behind the times adv phr seann-fhasanta

behind-hand adv an dèidh làimhe

beholden a

beholden to prep phr an comain (plus gen). I’m very much beholden to you, tha mi glè mhòr nad chomain

beholdenness n comain or comaine f. That wasn’t (according to) your beholdenness, my friend cha b’ e do chomaine, a charaid. That wasn’t (according to) their beholdenness, I think, cha b’ e an comain, cha chreid mi

behove v tr impers is cubhaidh do. It behoves us to go home, is cubhaidh dhuinn dol dhachaigh

being n, see be v

being v participle, see be v

belabour v tr thoir slacan air, vn toirt shlacan air. They used to belabour each other, bhiodh iad a’ toirt shlacan air a chèile

belch n brùchd m, gen brùchda, pl brùchdan. He gave a big belch, rinn e brùchd mòr

belch v i 1 brùchd, vn brùchdail f, brùchdadh m. He is belching, tha e a’ brùchdail

2 dèan brùchd, vn dèanamh brùchd. He belched, rinn e brùchd

belching a brùchdach

nickname for a person who belches frequently, Brùchdaidh m

belemnite n (palaeontology) beileimnit f, pl beileimnitean

Belgian n Beilgeach m, gen & pl Beilgich

Belgian a Beilgeach

Belgium pr n a’ Bheilg f, gen na Beilge

belie v tr 1 breugnaich, vn breugnachadh m. That belied what he had said before, bheugnaich sin na thuirt e roimhe

2 toir a’ bhreug do, vn toirt na brèige do. His behaviour belied his words, thug a ghiùlan a’ bhreug da bhriathran

belief n 1 (a) creideamh m, gen creideimh, pl creideamhan. We believe that no family should be excluded from the group’s activities on the grounds of culture, religion or belief, tha sinn a’ creidsinn nach bu chòir gum bitheadh teaghlach sam bith air an dùnadh a-mach bho ghnìomhan na buidhne mar thoradh air cultar, cràbhadh no creideamh

(b) expressed with an nì m anns a bheil … a’ creidsinn, pl na nithean anns a bheil … a’ creidsinn. Pupils might consider the feelings and beliefs of characters, dh’fhaodadh a’ chlann beachd a ghabhail air faireachdainnean nam pearsachan agus na nithean anns a bheil iad a’ creidsinn

2 creud f, gen creuda, pl creudan. They have some kind of belief(s), I suppose, tha creud air choireigin aca, tha mi ’n dùil

beyond belief a phr do-chreidsinn. It is quite beyond belief, tha e buileach do-chreidsinn

to the best of my belief, cho fad ’s as aithne dhomh

believe v tr 1 (a) (i) creid, vn creidsinn m. Don’t you believe him, na creid idir e. I can hardly believe it, is doirbh leam a chreidsinn. Would you believe it? an creideadh tu e?

(ii) expressed with double neg plus creid, vn creidsinn m. I believe they’ll come tonight, cha chreid mi nach tig aid a-nochd

(b) thoir creideas do, vn toirt creideis do

2 (suppose) bi a’ dèanamh dheth. I believe he’s coming tomorrow, tha mi a’ dèanamh dheth gu bheil e a’ tighinn a-màireach

3 (mainly with 1st person sg pres) expressed with cha tuirt … nach. Is that one of the auctioneers? I believe it is, an e sin fear dhe na h-auctioneers? cha duirt mi nach e

we’ll believe that when we see it (referring to a person who makes a doubtful claim that he or she will do or has done something), O! chì e geàrr!

believer n creidmheach m, gen & pl creidmhich

belittle v tr 1 cuir an neo-shuim, vn cur an neo-shuim

2 cuir an neo-phrìs, vn cur an neo-phrìs

bell n clag m, gen & pl cluig. The dinner bell, clag an dìnneir. Who is ringing the (door-) bell? cò tha a’ bualadh a’ chluig? She rung the (hand-) bell, chrath i an clag. They rang all the church-bells, sheinn iad cluig nan eaglaisean air fad. The steeple bells were ringing, bha na cluig san stìobaill a’ seinn

bellbine n (Calystegia sepium), see bindweed, hedge n

bellbird, naked-throated n (Procnias nudicollis) clag-eun m amhaich-nochdaidh, gen & pl clag-eòin amhaich-nochdaidh

bellflower n (mainly Campanula spp.) 1 flùr-cluigeanach m, gen fluir-chluigeanaich, pl flùraichean-cluigeanach

2 bàrr-cluigeanach m, gen barra-chluigeanaich

bellflower, bearded n (Campanula barbata) 1 flùr-cluigeanach m feusagach, gen fluir-chluigeanaich fheusagaich, pl flùraichean-cluigeanach feusagach

bellflower, clustered n (Campanula glomerata) 1 flùr-cluigeanach m bagaideach, gen fluir-chluigeanaich bhagaidich, pl flùraichean-cluigeanach bagaideach

bellflower, creeping n (Campanula rapunculoides) 1 flùr-cluigeanach m snàigeach, gen fluir-chluigeanaich snàigich, pl flùraichean-cluigeanach snàigeach

bellflower, giant n (Campanula latifolia) 1 flùr-cluigeanach m famhaireach, gen fluir-chluigeanaich famhairich, pl flùraichean-cluigeanach famhaireach

bellflower, ivy-leaved n (Wahlenburgia hederacea) 1 flùr-cluigeanach m eidheann-duilleagach, gen fluir-chluigeanaich eidheann-duilleagaich, pl flùraichean-cluigeanach eidheann-duilleagach

bellflower, nettle-leaved n (Campanula trachelium) 1 flùr-cluigeanach m deanntag-dhuilleagach, gen fluir-chluigeanaich dheanntag-dhuilleagaich, pl flùraichean-cluigeanach deanntag-dhuilleagach

bellflower, peach-leaved n (Campanula persicifolia) 1 flùr-cluigeanach m peitse-dhuilleagach, gen fluir-chluigeanaich pheitse-dhuilleagaich, pl flùraichean-cluigeanach peitse-dhuilleagach

bellflower, rampion n (Campanula latifolia) 1 flùr-cluigeanach m raipeanach, gen fluir-chluigeanaich raipeanaich, pl flùraichean-cluigeanach raipeanach

bellflower, round-leaved n (Campanula rotundifolia), see harebell n

bellflower, spreading n (Campanula patula) 1 flùr-cluigeanach m sgaoilteach, gen fluir-chluigeanaich sgaoiltich, pl flùraichean-cluigeanach sgaoilteach

bellow n (roar) 1 beuc m, pl beucan

2 bùirean m, gen & pl bùirein

3 geum m, gen geuma, gèime, pl geuman

bellow v i 1 (a) beuc, vn beucail f, beucach m, beucadh m

(b) dèan beuc, vn dèanamh beuc

(c) expressed with beucail f. Why is the cow bellowing? dè a’ bheucail a th’ air a’ bhò? They were really bellowing, dè a’ bheucail a bh’ orra

2 (a) (i) bi bùrrail ; dèan bùrrail, vn dèanamh bùrrail. The stags are bellowing, tha na daimh a’ bùrrail

(ii) expressed with bùrrail f. What are they bellowing at? dè a’ bhùrrail a th’ orra?

(b) (i) bi bùirich ; dèan bùirich, vn dèanamh bùirich

(ii) expressed with bùirich f. What are you bellowing at? dè a’ bhùirich a th’ ort?

3 (a) bi rànail ; dèan rànail, vn dèanamh rànail. The stags are bellowing, tha na daimh a’ rànail

(b) expressed with rànail f. What are they bellowing at? dè an rànail a th’ orra?

4 dèan geum, vn dèanamh geuma

bellowing n 1 beucach m, gen beucaich. The Pass of the Bellowing, Cadh’a’ Bheucaich (place-name)

2 bùirich f

3 langanaich f

4 geumnaich f

bellows n 1 balg m, gen & pl builg

2 balg-séididh m, gen & pl builg-shèididh

belly n 1 brù f, broinn f, gen bronn, broinn, dat broinn, pl brùthan, broinnean. What a belly he has! dè a’ bhroinn a th’ air!

2 expressed with bronnach a. What a belly he has! nach e tha bronnach!

3 expressed with balgach a. What a belly he has! nach e tha balgach!

4 (pot-belly) pudan m, gen pudain, pl pudanan

big-bellied, pot-bellied, having a big belly a 1 bronnach. A big-bellied calf, laogh bronnach. He’s got pot-bellied, dh’fhàs e bronnach. The big-bellied, pot-bellied, big bellied man, the big-bellied man is the piper of Sand, ’s e ’fear bronnach balgach bronnach, ’s e ’fear bronnach pìobair Shannda (song)

2 balgach. A calf with a (nice) big belly, laogh balgach. I can tell she’s in calf, her belly’s so big, tha mi ag aithneachadh gu bheil laogh innte, cho balgach ’s a tha i

3 puideach (nickname given to someone who has a pudan, a pot belly)

belly-ache n brù f ghoirt, gen broinn goirte, pl brùthan goirte

belly-button n imleag f, gen imleig, pl imleagan

bellyful n 1 làn m broinn, gen & pl làin bhroinn

2 expressed with sàth m, gen sàith. He has had his bellyful of it, fhuair e a shàth dheth

Belnahua pr n Beul na h-Uamha

belong v i

belong to v i phr 1 buin do, vn buntainn do. She belongs to Dingwall, buinidh i do dh’Inbhir Pheofharain. He doesn’t belong to the Black Isle, cha bhuin e don Eilean Dubh. He belonged to Skye, bhuineadh e don Eilean Sgitheanach. It’s Ullapool way he belongs to, ’s e rathad Ulapul dom buin e. The building must have belonged to a substantial tenant such as a tacksman, feumaidh gum buineadh an togalach do theanant chudthromach leithid fear-taca. To whom does this belong? co dhà a bhuineas seo? The person it belongs to, belonged to, an neach dom buin e, dom buineadh e. “Genre” is a term used to describe a property of texts, that each text belongs to a group, or set, of texts with which it shares common features, tha “Gnè” air a chleachdadh gus iomradh a dhèanamh air nàdar theacsaichean, a’ comharrachadh gum buin a h-uile teacsa do bhuidheann theacsaichean agus gu bheil dòighean anns a bheil e coltach riutha sin

2 is plus le. They belong to Ann, ’s ann le Anna a tha iad. They belong to the proprietor, is leis an uachdaran iad. To whom does this belong? co leis a tha seo? The person it belongs to, an neach leis an leis e, or an neach leis a bheil e. The person it belonged to, an neach leis am bu leis e, or an neach leis an robh e

beloved n 1 ciall f, gen cèille. My beloved, mo chiall

2 gràdh m geal, gen gràidh ghil. Beloved of my heart, a ghràidh ghil mo chridhe

beloved a 1 (a) gràdhach, comp gràdhaiche

(b) gràdhaichte

2 expressed with gaoil. My beloved son, a mhic mo ghaoil. The children of my beloved mother, clann mo mhàthar ghaoil

3 ionmhainn. My beloved son, mo mhac ionmhainn

below adv 1 gu h-ìosal. The means of assessment listed below, na modhan measaidh a tha air an cur sìos gu h-ìosal. Big William with the five rows of teeth, three above and two below, Uilleam Mòr nan còig breath fhiacail, a trì gu h-àrd ’s a dhà gu h-ìosal (rhyme)

2 (a) (rest) shìos

(b) (motion) sìos

3 fodha, foipe

below prep 1 fo (leniting) (plus dat). Below the ground, fon talamh. Below a bridge, fo dhrochaid. Below school age, fo aois sgoile. Below her breath, fo h-anail. You will find them below the end of the beach, gheibh thu iad fo cheann na tràghad

2 taobh shìos (plus gen). We used to cut peats down below the road, bhiodh sinn a’ buain na mòine a-bhàn taobh shìos an rothaid

3 expressed with nas ìsle na

below a desirable level prep phr expressed with neg plus cho math ’s bu mhiann leinn. Currently available resources for delivery of some areas of the curriculum are generally acknowledged to be below a desirable level, thathar gu coitcheann ag aideachadh nach eil na tha ri fhaotainn an-ceartuair de ghoireasan airson cuid de raointean a’ chlàir-theagaisg a thoirt gu buil cho math ’s bu mhiann leinn

belt n 1 crios m, pl criosan

2 bann m, gen bainn, pl bannan or banntan Belt of land, bann fearainn. Narrow belts of land, bannan caola fearainn

below the belt adv phr expressed with cothrom m nach eil ceart, gen cothroim. He hit below the belt, ghabh e cothrom nach robh ceart

Beltane n Bealltainn f

Benbecula pr n Beinn na Bhadhla

belonging, pertaining to Benbecula a phr Badhlach

inhabitant of Benbecula n phr Badhlach m, gen & pl Badhlaich

bench n being f, gen beinge, pl beingean. I was sitting on the bench, bha mi nam shuidhe air a’ bheing. Did the judge say that from the bench? an tuirt am britheamh sin on bheing?

bend n 1 (a) lùb f, gen lùibe, pl lùban. The river bends, lùban na h-aibhne. The white bends, na Lùban Bàna (place-name). It has a bend, tha lùb ann

(b) lùbadh m, gen lùbaidh, pl lùbaidhean

2 fiaradh m, gen fiaraidh, pl fiaraidhean

3 car m, gen cuir, pl cuir, caran. The stick has a bend in it, tha car anns a’ mhaide

4 bac m, gen baic, pl baic, bacan. The bend of the arm, bac an righe

round the bend prep phr expressed with dh’fhalbh an t-saoghail. That noise put me round the bend, chuir am fuaim a bha siod dh’fhalbh an t-saoghail mi. It’s just driving me round the bend, tha e dìreach gam chuir a dh’fhalbh an t-saoghail

bend v tr & i 1 (a) lùb, vn lùbadh m. Don’t bend it, na lùb e

(b) expressed with lùb f, gen lùibe, pl lùban. She was bent double with laughing, bha i na lùban a’ gàireachdaich

2 crom, vn cromadh m. It is difficult for me to bend with my back, tha e duilich dhomh cromadh le mo dhruim

3 aom, vn aomadh m

4 (a) fiar or fiaraich, vn fiaradh m

(b) cuir fiaradh ann, vn cur fiaraidh ann. Do not bend it, na cuir fiaradh ann

5 cam, vn camadh m. You bent the stick, cham thu am maide

bent a 1 cam, comp caime

2 crom, comp cruime. He’s become very bent, dh’fhàs e glè chrom. It wouldn’t be surprising for him to be bent at that age, cha bhiodh e iongantach e bhith crom aig an aois sin. The anvil for making holes in the ground was in James’s hands, they had a lot of bent poles with twine joining them, Bha ’n t-innean airson toll a chur sa ghrunnd an làmhan Sheumais, Bha tòrr de shlatan crom aca is tobha sreing gan teumadh (song)

3 lùbte

4 fiar, comp fiara

bent on prep phr 1 socraichte air. His heart bent on sin, a chridhe socraichte air peacadh

2 (a) suidhichte air

(b) expressed with rùn m suidhichte, gen rùin shuidhichte. He is bent on going away, tha rùn suidhichte aige falbh

3 air tì. He is bent on ruining you, tha e air tì do chreachadh

beneath prep fo (leniting) (plus dat). I became aware of this humming beneath me, dh’fhairich mi an torghan a bha seo fodham

beneath you adv phr (not worthy of you) 1 expressed with chan fhiach leat. It is beneath me, chan fhiach leam e. It was beneath them, cha b’ fhiach leotha e

2 expressed with cha diù leat. That is beneath me, cha diù leam sin

benediction n beannachadh m, gen beannachaidh, pl beannachaidhean

benefaction n 1 deagh-ghnìomh m

2 tabhartas m, gen tabhartais

benefactive n (semantics) tairbheartach m, gen tairbheartaich

benefactor n tairbheartach m, gen tairbheartaich

benefice n 1 beathachadh m (eaglais), gen beathachaidh, pl beathachaidhean. The young minister got a benefice, fhuair am ministear òg beathachadh

2 stìpinn m, pl stìpinnean

beneficent a deagh-ghnìomhach

beneficial a 1 tairbheach, comp tairbhiche

2 luachmhor, comp luachmhoire

benefit n 1 buannachd f, pl buannachdan. It is of no benefit to me, chan eil buannachd ann dhòmhsa. It conferred a benefit on him, thug e buannachd dha

2 leas m. For the benefit of the public, a chum leas a’ mhòr-shluaigh

3 sochair f, pl sochairean. The level of social benefits must be examined, feumar sùil a thoirt air ìre nan sochairean sòisealta

4 tàbhachd f. It is of no benefit at all to me, chan eil tàbhachd sam bith ann dhomhsa

benefit of the doubt n phr sochair na h-aimhreite. I’ll give you the benefit of the doubt, bheir mi dhut sochair na h-aimhreite

for the benefit of prep phr a chum leas plus gen. For the benefit of the whole group, a chum leas na buidhne air fad

of benefit prep phr expressed with feumail a. The computer is of particular benefit to pupils with difficulties, tha an coimpiutar air leth feumail do chloinn aig a bheil duilgheadasan

benefit v i 1 expressed with bi plus feumail do. Pupils will benefit from working with real models of effective Gaelic, bithidh e feumail don chloinn a bhith ag obair le eisimpleirean dligheach de Ghàidhlig dhòigheil

2 (a) faigh buannachd às, vn faighinn buannachd às. The teacher will help pupils to benefit from these, bheir an tidsear cuideachadh don chloinn gus buannachd fhaotainn asta sin

(b) expressed with buannachdail a. Development of these skills will benefit from practice and discussion, bidh cleachdadh agus beachdachadh buannachdail gus fàs a thoirt air na sgilean seo

3 expressed with faigh, vn faighinn f. An opportunity to benefit from the expanding range of Gaelic related jobs, cothrom fhaighinn air na tha ann de dh’obraichean co-cheangailte ris a’ Ghàidhlig agus iad a’ sìor dhol am meud

benevolence n deagh-ghean m

benevolent a 1 coibhneil, comp coibhneile

2 expressed with làn deagh-ghean

benighted a 1 expressed with thuit an oidhche air. We were benighted, thuit an oidhche òirnn

2 ainfhiosach. A benighted people, sluagh ainfhiosach

benign a 1 coibhneil, comp coibhneile

2 (medical) (a) neo-aillseach

(b) aotrom

bent a, see sv bend v tr & i

bent n 1 togradh m, gen tograidh. He has a bent towards it, tha togradh aige ris

2 aomadh m inntinn, gen aomaidh inntinn

3 rùn m suidhichte, gen rùin shuidhichte

4 alt m, gen uilt, pl uilt, altan. He has a bent for it, tha alt aige air

bent n (Agrostis spp.) 1 beinteach f, gen beintich

2 feorthainn f, gen feorthann (this is specifically A. stolonifera)

bent, black n (Agrostis gigantea) beinteach f dhubh, gen beintich duibh

bent, bristle n (Agrostis curtisii = A. setacea) beinteach f chuilg, gen beintich cuilg

bent, brown n (Agrostis vineale) beinteach f dhonn, gen beintich duinne

bent, common n (Agrostis capillaris = A. tenuis) beinteach f chumanta, gen beintich cumanta

bent, creeping n (Agrostis stolonifera) 1 feorthainn f, gen feorthann ; also fioran m, gen fiorain

2 beinteach f shnàigeach, gen beintich snàigich

bent, velvet n (Agrostis canina) beinteach f mheilbheid, gen beintich meilbheid

benumb v tr 1 meilich, vn meileachadh m

2 lapaich, vn lapachadh m

become benumbed v phr meilich, vn meileachadh m. We were becoming benumbed otside, bha sinn a’ meileachadh a-muigh

benumbed a 1 air meileachadh. Brr! We’re just benumbed, dudagaidh dudagaidh! Tha sinn dìreach air meileachadh

2 air lapachadh. I was benumbed with cold, bha mi air lapachadh leis an fhuachd

3 balbh, or air fàs balbh. My hands were benumbed with the cold, bha mo làmhan air fàs balbh leis an fhuachd

bequeath v tr 1 tiomnaich, vn tiomnadh m. I bequeath, tiomnam

2 fàg mar dhìleab, vn fàgail mar dhìleab

bequest n 1 tiomnadh m, gen tiomnaidh, pl tiomnaidhean

2 dìleab f, gen dìleib, pl dìleaban

bere n (Hordeum vulgare) eòrna m

2 not directly expressed. Small enclosures were made to grow oats and a primitive kind of barley called bere, chaidh àiteachan-iadhaidh beaga a dhèanamh anns am bitheadh coirce a’ fàs agus seòrsa primideach de dh’eòrna

bereave v tr 1 thoir air falbh o, vn toirt air falbh o

2 buin o, vn buntainn o

3 (a) expressed with caill, vn call m. An accident bereaved him of his father, chaill e athair a thoradh air tubaist

(b) expressed with call m, gen calla. Malcolm’s family were sorely bereaved, ’s e call goirt a bh’ ann don teaghlach aig Calum

4 expressed with neg plus fàg, vn fàgail f. Anger had bereft him of speech, cha robh smid air fhàgail aige leis an fheirg

bereaved n expressed with neach m (pl feadhainn f, gen feadhna) a bhuineas don neach a chaochail. The bereaved were sitting in the front pews, bha an fheadhainn a bhuineadh don neach a chaochail nan suidhe anns an suidheachain bheòil

bereaved a expressed with a chaill. A bereaved daughter, nighean a chaill a mathair, a h-athair

berkelium n beirceiliam m

Berneray pr n Beàrnaraigh

person from Berneray n phr Beàrnarach m, gen & pl Beàrnaraich

belonging to Berneray a phr Beàrnarach

berry n 1 (a) dearcag f, gen dearcaig, pl dearcagan

(b) dearc f, pl dearcan

2 (a) suibheag f, gen suibheig, pl suibheagan ; also subhag f, gen subhaig, pl subhagan

(b) sùbh m, gen sùibh, pl sùbhan

3 caor f, gen caoir, caora, pl caoran

berth n 1 leabaidh m, gen leapa, pl leapannan (san trèana, sa bhàta)

2 (for anchoring) àite m acrachaidh, pl àiteachan acrachaidh

give a wide berth v phr seachain, vn seachnadh m. He gave her a wide berth for a few day, bha e ga seachnadh beagan làithichean

beryl n (mineralogy) beiril f

beryllium n beiriliam m

beseech v tr 1 athchuingich, vn athchuingich f ; also achanaich, vn achanaich f

2 aslaich, vn aslachadh m. They were beseeching him for mercy, bha iad ag aslachadh tròcair air

3 (a) guidh air, vn guidhe air. I beseech you, tha mi a’ guidhe ort

(b) dèan guidhe air, vn dèanamh guidhe air

beside prep 1 làmh ri (plus dat). This guidance is placed beside relevant information to be found in other advice, tha an stiùireadh seo ga chur làmh ri fiosrachadh iomchaidh a gheibhear ann an comhairle eile

2 (a) ri taobh (plus gen). he was beside me, bha e ri mo thaobh. Who was sitting beside you? cò bha na shuidhe ri do thaobh? Who were you sitting beside? cò an neach a bh’ ann a bha thu nad shuidhe ri thaobh?

(b) taobh ri taobh ri. Stories, songs and legends should be set beside some of the easier poems of writers like Iain Crichton Smith, tha còir sgeulachdan, òrain is uirsgeulan a bhith taobh ri taobh ri cuid de na dàin as fhasa aig sgrìobhaichean mar tha Iain Crichton Mac a’ Ghobhainn

3 an cois (plus gen)

4 am bun (plus gen). She stayed beside her until the end came, dh’fhuirich i na bun gus gun tàinig a’ chrìoch

5 aig beul (plus gen). The house is beside the sea, tha an taigh aig beul na mara

beside the point adv phr cha bhuin plus don ghnothach. That is rather beside the point, cha mhòr gum buin sin don ghnothach

beside yourself adv phr nad bhreislich. He was beside himself, bha e na bhreislich

right beside prep phr 1 (dìreach) ri taobh (plus gen)

2 (of a person) expressed with ri cluais (plus gen). Hunch-backed Murdo is right beside you, tha Murchadh crotach ri do chluais (the Rev Murdo Mackenzie, Free Church Minister Inverness, who had a deformity of the spine, said this to his servant on his overhearing her saying to a young man flirting with her : “Leig às mi mun tig Murchadh crotach”)

besides adv 1 (a) a bhàrr air a sin

(b) a bharrachd (air a sin). And many more (or others) besides, agus mòran eile a bharrachd

(c) a thuilleadh (air a sin)

2 expressed with nan cois. And many more (or others) besides, agus mòran eile nan cois

3 (agus) co-dhiù. It is too late ; besides, I am tired, tha e ro anmoch ; agus co-dhiù, tha mi sgìth

besides prep 1 (a) a bhàrr air (plus dat)

(b) a bharrachd air (plus dat). And many more (or others) besides us, agus mòran eile a bharrachd òirnne

(c) a thuilleadh air (plus dat)

2 expressed with gun chunntadh, gun a bhith a’ cunntadh. We were four besides John, bha sinn ceathrar ann gun Iain a chunntadh (or gun a bhith a’ cunntadh Iain)

besides which adv phr expressed with (agus) gun luaidh air a sin. Besides which, he was ill, agus gun luaidh air a sin bha e gu tinn

besiege v tr cuir sèist m & f air, vn cur sèiste air. They besieged the castle, chuir iad sèist air a’ chaisteal

besmear v tr 1 salaich, vn salach m, salachadh m

2 eabair, vn eabradh m

3 sliob, vn sliobadh m

4 luidir, luidrich, vn luidreadh m

5 smeur, vn smeuradh m

besmeared a 1 salaichte

2 expressed with na eabair

3 sliobte

besom (of heather) n geug-fhraoich f, gen gèige-fraoich, pl geugan-fraoich. Give it a brush with the besom, dèan a sguabadh leis a’ gheug-fhraoich

bespatter v tr spolt, vn spoltadh. They bespattered their opponents with mud, spolt iad

best n 1 (a) an rud as fheàrr. He made the best of it, rinn e an rud as fheàrr dheth

(b) expressed with as fheàrr. He was the best of the lot of them (for working) on tin, ’s e b’ fheàrr den lot aca air an toi’n

2 (a) taghadh m. It the best of food, ’s e tagha a’ bhidhe a tha ann

(b) roghainn f. The best of cedar, roghainn de sheudar

all the best, a h-uile latha chì ’s nach fhaic

at best adv phr 1 airson na codach as fheàrr

2 expressed with an latha as fheàrr. He is not very well at best, chan eil e ro mhath an latha as fheàrr e

do your best 1 v phr expressed with dèan an rud as fheàrr as urrainn dut. She did her best anyway, rinn i an rud a b’ fheàrr a b’ urrainn dhi co-dhiù

2 expressed with dèan do dhìcheall, vn dèanamh do dhìcheall. I did my best, rinn mi mo dhìcheall. She was doing her best, bha i a’ dèanamh a dìcheall

like best v phr, see sv like v tr

of the best prep phr 1 dhen fheadhainn as fheàrr

2 expressed with de na h-eòin as fheàrr, or de na h-eòin. That fellow wasn’t of the best, cha robh am fear ud de na h-eòin a b’ fheàrr. John wasn’t of the best himself, cha robh Iain fhèin de na h-eòin

3 expressed with as fheàrr na chèile. They are fed with everything of the best, tha iad air am biathadh leis a h-uile nì as fheàrr na chéile

4 (a) expressed with rogha m (plus gen). I lost a knife of the best the other day, chaill mi rogha na sgine an là roimhe

(b) expressed with tagha m (plus gen). I lost a knife of the best the other day, chaill mi tagha na sgine an là roimhe

(c) expressed with brod m (plus gen). I lost a knife of the best the other day, chaill mi brod na sgine an là roimhe

that’s best (of all), ’s e sin as ro-feàrr

best sup a as fheàrr

best man n phr 1 gille m, pl gillean. Who will be you best man? cò an gille a bhitheas agad?

2 fleasgach m, gen & pl fleasgaich

best not a phr expressed with ’s e gun (a bhith). Oh well, it’s best not to say a word about it, ò uill, ’s e gun a bhith ag ràdh guth ma dheidhinn. It’s best not to say a thing to a living soul, ’s e gun ghuth a ràdh ri duine beò

best of all a phr 1 ’s fheàrr sam bith. It’s best of all, ’s e ’s fheàrr sam bith

2 as ro feàrr. That’s best of all, ’s e sin as ro feàrr

best thing n phr also expressed with as fheàrr. Are you married? — No — That’s the best thing, you can be permanently courting, a bheil thu pòsta? — Chan eil — ’S e sin as fheàrr, faodaidh tu bhith a’ suirghe gu bràch (remark made by Rev Mackinnon who was in Aultbea)

second best a phr san dara àite

best sup adv 1 (a) as fheàrr. She did it best, ’s ise b’ fheàrr a rinn e. People listen best when the information is of importance to them and when they have to take some action on it, is ann an uair a tha am fiosrachadh cudthromach dhaibh agus an uair a dh’fheumas iad a chuir gu buil ann an dòigh air choireigin as fheàrr a dh’èisteas daoine

(b) expressed with an dòigh as fheàrr. These are best used as…, an dòigh as fheàrr gus iad seo a chleachdadh ’s ann mar…

2 expressed with use of comp form of following a. They should consider whether the text is best suited to be read unaided, tha còir aca beachdachadh air co-dhiùbh a tha an teacsa nas freagarraiche airson a leughadh gun taice

bestial a 1 brùideil, comp brùideile

2 ainmheil, comp ainmheile

bestir v tr

bestir yourself v phr 1 (a) caraich, vn carachadh m

(b) cuir car dhìot, vn cur car dhìot. We’ll have to bestir ourselves, feumaidh sinn car a chur dhinn

2 (a) expressed with bi plus sgoinn f ort. Bestir yourself! bitheadh sgoinn ort!

(b) cuir sgoinn ort, vn cur sgoinn ort. If you don’t bestir yourself you wont get there in time, mur cuir thu sgoinn ort cha ruig thu ann an tìde

bestow v tr builich, vn buileachadh m. Everything God has bestowed on you, gach nì a bhuilich Dia ort

bet v tr 1 (a) (i) cuir geall, vn cur gill. I bet he won’t come, cuiridh mi geall nach tig e. I bet ten pounds on the horse, chuir mi geall deich not air an each

(ii) cuir an geall, vn cur an geall. What will you bet? dè chuireas tu an geall?

(b) cuir, vn cur. I bet ten pounds on the horse, chuir mi deich not air an each. The money that I bet on the horse, an t-airgead a chuir mi air an each. I’ll bet you ten to one she wont come, cuiridh mi deich air an aon dhut nach tig i

2 rach an urras, vn dol an urras. I bet she won’t come, thèid mi an urras nach tig i

you bet, boy! abair fhèin e, a bhalaich!

betting n 1 gealladh m, gen geallaidh

2 expressed with geall m, gen & pl gill. The betting ran high, bha gill throma ann

betting shop n phr bùth f gheall, gen bùtha gheall, pl bùthan gheall

betake v tr

betake yourself v phr 1 tog ort, vn togail ort. He betook himself to the hills, thog e air chon a’ mhonaidh

2 expressed with thoir ort fhèin, vn toirt ort fhèin. He betook himself to the city, thug e am baile mòr air fhèin

3 (a) falbh, vn falbh m. He betook himself to the city, dh’fhalbh e chon a’ bhaile mhòir

(b) imich, vn imeachd f. He betook himself to the city, dh’imich e chon a’ bhaile mhòir

4 gabh, vn gabhail (to, gu, or a dh’ionnsaigh). They betook themselves to fighting, ghabh iad chon na sabaid

betimes adv 1 tràth. Do it betimes, dèan tràth e

2 gu tràthail

betony n (Stachys officinalis) 1 beatanaidh m

2 lus-Beathaig m

betray v tr 1 brath, vn brathadh m. He that betrayed him, esan a bhrath e

2 dèan feall air, vn dèanamh feall air

3 leig ris, vn leigeil ris. That betrays your bad intention, tha sin a’ leigeil ris do dhroch rùin

betrayer n 1 (a) neach-brathaidh m, gen neach-bhrathaidh, pl luchd-bhrathaidh

(b) brathadair m, pl brathadairean

2 mealltair m, pl mealltairean

betroth v tr geall ann am pòsadh, vn gealladh ann am pòsadh. He betrothed his daughter to him, gheall e a nighean ann am pòsadh dha

betrothed a fo ghealladh-pòsaidh

betrothal n 1 (espousal) rèiteach m, gen & pl rèitich

2 (a) gealladh-pòsaidh m, gen geallaidh-phòsaidh, pl geallaidhean-pòsaidh

(b) ceangal-pòsaidh m, gen & pl ceangail-phòsaidh

better n expressed with nas fheàrr, as fheàrr

any the better a phr expressed with as fheàrr. I think I may say that they didn’t get on any the better, saoilidh mi gum faod mi a ràdh nach b’ fheàrr a dh’èirich dhaibh

2 expressed with chan ann … as fheàrr. It wasn’t any the better during those hot days at all, cha b’ ann ris na làithichean teth ud a b’ fheàrr i idir

be the better of a phr expressed with is fheàirrde. We’re the better of that, ’s fheàirrde sin siod (always said after food). I was none the better of it, cha b’ fheàirrde mi idir e. I don’t think he’s a bit the better of Donald, cha chreid mi gum b’ fheàirrd e Dòmhnall dad. That’s something else the matter wasn’t the better of, sin rud eile nach b’ fheàirrd a’ chùis (ie “that’s something else that made matters worse”)

be none the better of a phr expressed with neg plus is fheàirrde. he’s none the better of her being as daft as she is, chan fheàirrd e ise bhi na gabhd mar tha i. They’ve gone, and there aren’t any, and things are none the better of that, dh’fhalbh iad, ’s chan eil iad ann, ’s chan fheàirrd an saoghal sin

get the better of v phr 1 brathaich air, vn brathachadh air. The fire got the better of him three times today, bhrathaich an teine air an diugh trì troibean. The sheep were getting the better of us, bha na caoraich a’ brathachadh oirnn. Though things get the better of them in the end, ged a tha rudan a’ brathachadh orra an dèidh sin

2 dèan an gnothach air, vn dèanamh a’ ghnothaich air. He won’t get the better of me at all, cha dèan e an gnothach orm idir

better comp a nas fhèarr, as fheàrr. I am feeling better today, tha mi a’ faireachdainn nas fheàrr an diugh. Peggy actually looks far better than her, ’s e Peigi as fheàrr a tha a’ coimhead na i, fada. This will be better for you, bidh seo nas fheàrr dhut. It would be better for you to do it, bhiodh e na b’ fheàrr dhutsa dhèanamh. It couldn’t be better, cha b’ urrainn e bhith na b’ fheàrr. baking soda was better for me than anything else, ’s e soda ’n arain a b’ fheàrr dhomh dhe na gheobhainn. It was actually far better, ’s e b’ fhìor fheàrr. It is better than it looks, tha e nas fheàrr na choltas. You know better, ’s ann agad fhèin as fhèarr a tha fios. We had better say nothing about it, ’s fheàrr dhuinn gun guth a ràdh ma dheidhinn

better not a phr 1 expressed with’s fheàrr plus gun. We had better not say a word about it, ’s fheàrr dhuinn gun guth a ràdh ma dheidhinn. Oh well, it’s better not to say a word about it, ò uill, ’s fheàrr gun a bhith ag ràdh guth ma dheidhinn

one is no better than the other, chan fheàrr siùd no seud dhiubh (saying)

better comp adv 1 nas fhèarr, as fheàrr. She did it better than him, rinn ise e na b’ fheàrr na esan. She did it better, ’s ise b’ fheàrr a rinn e. If it’s what you understand better, mas e ’s fheàrr a thuigeas tu. Since it’s what you understand better, bhon as e ’s fheàrr a thuigeas tu. It wouldn’t suit you any better, cha b’ fheàrr na sin thigeadh e dhut. The better preserved of these two roundhouses is to the east, ’s e am fear a tha gun ear as fheàrr a tha air a ghlèidheadh den dà thaigh-chruinn seo

2 expressed with barrachd plus gen. Readers will be better able to comprehend the content of a text, bidh barrachd comais aig luchd-leughaidh air na tha anns an teacsa a thuigsinn

better off a phr 1 nas fheàrr dheth

2 nas fheàrr. So one would be better off in a little thatched house, bhiodh neach na b’ fheàrr a-rèiste ann am bothan tughaidh

do better, be better v phr b’ fheàrr dha. You’d do better not to listen to the wireless, the things that are on it, b’ fheàrr dhut gun a bhith ag èisteachd ris a’ wireless, na rudan a th’ oirr’. You’d be much better to stay at home, ’s fheàrr dhut mòran fuireach aig an taigh

had better v aux is fheàrr do. We had better do it, ’s fheàrr dhuinn a dhèanamh. Hadn’t we better go to bed? nach fheàrr dhuinn a bhith ‘ a’ dol a laighe

between prep 1 (a) eadar (not leniting) (plus rad)

(pronominal forms) eadarainn(e) or eadrainn(e), eadaraibh(se), eatarra(san)

There was a big difference between her and the other one, bha diofar mòr eadar i is an tè eile. There is no difference between you and me, chan eil diofar sam bith eadar mise is tusa. What came between us? dè thàinig eadarainn? Between ourselves, eadarainn fhèin. Between you, me and the gatepost, eadarainn fhèin is ceann an taighe. There’s a great difference between them, tha diofar mòr eatarra. There’s not much time between them, chan eil mòran ùine eatarra. They made an agreement between them, rinn aid còrdadh eatarra. Between Glasgow and Edinburgh, eadar Glaschu is Dùn Èideann. Between jest and earnest, eadar fealla-dhà is da-rìribh. No clear separation can be made between the four outcomes, cha ghabh sgaradh soilleir a dhèanamh eadar na ceithir builean. Assessment should assist in building a positive relationship between teacher and pupil, tha còir aig measadh a bhith a’ cuideachadh ann a bhith a’ togail dàimh dheimhinnich eadar an tidsear agus am pàiste. This secondary stress is clearly less than the two main stresses between which it occurs, tha an darnacha cudthrom seo gu follaiseach nas lugha na an dà phrìomh chudthrom eadar a bheil e a’ tachairt

(b) eadar (leniting) (plus rad). Between little and big there are eleven of them (of children), eadar bheag is mhòr tha iad aon phearsa deug ann

2 le (plus dat). Using objectives agreed between teachers and pupils, a’ cleachdadh amasan a tha air an aontachadh leis an tidsear agus a’ chloinn

between them prep phr 1 eatarra

2 expressed with san eadraiginn. Two sheep started fighting, and then another one came between them, thòisich dà chaora air sabaid, agus a-rithist thàinig tè eile san eadraiginn

in between adv phr 1 eatarra sin. They may be in Gaelic Learners classes beginning either in P1, or in S2, or at points in between, faodaidh iad a bhith ann an clasaichean luchd-ionnsachaidh, agus iad a’ tòiseachadh air a’ Ghàidhlig ann am B1 no an A1, no aig ìre air choireigin eatarra sin

2 expressed with san eadraiginn. Two sheep started fighting, and then another one came in between, thòisich dà chaora air sabaid, agus a-rithist thàinig tè eile san eadraiginn

bevel n 1 beibheal m, gen beibheil, pl beibhealan

2 oir f fhiar, gen oire fiaire, pl oirean fiara

3 oiseann f, gen oisinn, pl oisnean

bevel v tr 1 beibhealaich, vn beibhealadh m

2 (a) cuir oir fhiar air, vn cur oire fiaire air

3 oisinnich, vn oisinneachadh m

(b) cuir oiseann air, vn cur oisinn air

bevelled a 1 beibhealta

2 (a) fiar, comp fiara

(b) air fiaradh

3 oisinneach, comp oisinniche

bevelled edge n phr 1 oir f bheibhealta, gen oire beibhealta, pl oirean beibhealta

2 oir f fhiar, gen oire fiaire, pl oirean fiara

3 oir f oisinneach, gen oire oisinnich, pl oirean oisinneach

bevel-wheel n 1 roth m beibhealta, gen rotha bheibhealta, pl rothan beibhealta

2 roth m oisinneach, gen rotha oisinnich, pl rothan oisinneach

bevel-gear n 1 giothar-beibhealta m, gen giothair bheibhealta

2 obair-oisinneach f, gen obrach oisinnich

bewail v tr 1 caoidh airson, vn caoidh airson

2 dèan tuireadh airson, vn dèanamh tuiridh airson

beware v tr 1 thoir an aire, vn toirt an aire (of, air)

2 bi air t’fhaiceall (of, ro)

bewilder v tr 1 cuir iomrall, vn cur iomrall

2 cuir ann an ceò, vn cur ann an ceò. They just bewildered me, chuir iad dìreach nam cheò mi

3 cuir am breislich, vn cur am breislich

bewildered a 1 nad cheò

2 nad bhreislich

become bewildered v phr rach am breislich, vn dol am breislich. I became bewildered, chaidh mi am breislich

bewildering a expressed with cuir am breislich, vn cur am breislich. He was faced with a bewildering array of forms, bha sreath de riochdan mu choinneim a chuireadh neach na bhreislich

bewitch v tr 1 cuir fo gheasaibh, vn cur fo gheasaibh

2 (a) cuir draoidheachd air, vn cur draoidheachd air

(b) cuir buidseachd air, vn cur buidseachd air

3 meall, vn mealladh m

bewitched a 1 fo gheasaibh

2 expressed with draoidheachd ort. I’m bewitched, bothered and bewildered, btha draoidheachd, dragh is drip orm

bewitching a meallach. She was a bewitching creature, ’s e tè mheallach dha-rìreabh a bh’ innte

beyond adv thall

beyond prep 1 (a) seach (plus rad). Beyond Level E, seach Ìre E. Beyond those offered at Level E. Seach na thathar a’ tairgse aig Ìre E. For some time beyond the immersion period, car greiseig seach an ùine dhrùdhaidh. In and beyond the environment of the school, ann an àrainneachd na sgoile agus seach sin. The teacher can also go beyond the immediate purposes of the reading, faodaidh an tidsear a dhol seach nan adhbhar leughaidh a tha ann an-ceartuair

(b) seachad air (plus dat). Beyond the cliff formed by the ridge of rock one arrives at a large hill-field, seachad air a’ chreagan a tha an druim creige a’ dèanamh an seo thigear gu achadh mòr

2 os cionn (plus gen). The attainment targets are not intended to be ceilings beyond which learning does not progress, tha e a-cheart cho fìor nach eilear a’ ciallachadh gu bheil na cuimsean coileanaidh cho àrd ’s nach eil ionnsachadh a’ dol os an cionn

3 thairis air (plus dat). Beyond many, thairis air mòran. He went beyond that, chaidh e thairis air sin. Helping them to go beyond the simple statement, gan cuideachadh gus a dhol thairis air ràdh sìmplidh

4 thar (plus gen). It is beyond expression, tha e thar labhairt. The millions beyond counting, na milleanan thart chunntais. Teachers will take pupils beyond purely literal responses, bheir na tidsearan a’ chlann thar fhreagairt a tha litireil a-mhàin. They will write about matters which go beyond their real-life experiences, bidh iad a’ sgrìobhadh mu nithean a tha a’ dol thar am fiosrachaidh anns an t-saoghal sa bheil iad beò

5 air taobh thall (plus gen)

6 (except) (a) a thuilleadh air (plus dat)

(b) ach. He has nothing but his wages, chan eil nì ach a thuarastal aige

bias n 1 (a) claonadh m, gen claonaidh

(b) claon-bheachd m. To identify elements such as bias, gu bhith a’ comharrachadh nithean mar tha claon-bheachd

(c) claon-bhreith f. Fact and opinion are used to discuss the identification of intentional or unintentional bias, bithear a’ cleachdadh fìrinn agus beachd gus beachdachadh air a bhith a’ cur aithne air claon-bhreith, biodh sin san rùn no air a chaochladh

(d) claon-bhàidh f

2 leathtrom m, gen leathtruim

bib n 1 boibidh m, pl boibidhean. I’ll put your bib on, cuiridh mi do bhoibidh ort

2 brèid-uchd m, pl brèidean-uchd

best bib an tucker n phr expressed with aodach m caomhnaidh, gen aodaich chaomhnaidh. She had on her best bib and tucker, bha i agus a h-aodach caomhnaidh oirre

bib n (Trisopterus luscus), see pout n

bible n bìoball m, gen & pl bìobaill. The Holy Bible, am Bìoball Naomh

biblical a 1 bìoballach

2 sgriobtarail

bibliographer n leabhar-eòlaiche m, pl leabhar-eòlaichean

bibliographic(al) a leabhar-eòlasach

bibliography n 1 leabhar-eòlas m, gen leabhar-eòlais

2 (a) clàr m leabhraichean, gen clàir leabhraichean, pl clàran leabhraichean

(b) also leabhar-chlàr m, gen leabhar-chlàir, pl leabhar-chlàran

3 liosta f leabhraichean, pl liostaichean leabhraichean ; also leabhar-liosta f, pl leabhar-liostaichean

biceps n fèith f dhà-cheannach, gen fèithe dà-cheannaich

bicker v i 1 bi a’ dranndan (with, ri). He’s bickering, tha e a’ dranndan. They’re bickering with each other, tha iad a’ dranndan ri chèile

2 (including the sense of witty, cutting talk — “gearradh-cainnt”) bi a’ cabastaireachd

bickering n cabastaireachd f

bicycle n 1 baidhsagal m, gen baidhsagail, pl baidhsagalan

2 rothair m, pl rothairean

3 dà-chuibhleach m, gen dà-chuibhlich, pl dà-chuibhlichean

bid n 1 tairgse f, pl tairgsean

2 (informal) boi’d m, pl boi’dachan

bid v tr & i 1 (at auction) thoir tairgse, vn toirt tairgse (for, air). He bid ten pounds for it, thug e tairgse de deich not air

2 iarr, vn iarraidh m

3 àithn, vn àithne f, àithneadh m

4 (cards) glaodh, vn glaodhach m. I bid three hearts, tha mi a’ glaodhach trì heart

bid farewell v phr fàg beannachd aig, vn fàgail beannachd aig. He bid them farewell, dh’fhàg e beannachd aca. He left without bidding anyone goodbye, dh’fhalbh e gun beannachd fhàgail aig duine

bid welcome v phr cuir fàilte air, vn cur fàilte air

bidden expressed with iarr, vn iarraidh m. Do as your bidden, dèan mar a thèid iarraidh ort

bidding n 1 (at auction) expressed with tairgsean f pl. The bidding opened at ten pounds, thòisich na tairgsean aig deich not. The bidding rapidly rose to ten thousand, chaidh na tairgsean gu luath suas gu deich mìle

2 expressed with iarr, vn iarraidh m. He does my bidding well enough, nì e mar a dh’iarras mi air math gu leòr

3 (cards) glaodhach m, gen glaodhaich. He is poor at bidding, chan eil e math air a’ ghlaodhach

biddable a 1 umhailte. The children were quite biddable today, bha a’ chlann gu math umhailte an diugh

2 so-chomhairleach, comp so-chomhairliche

bide v i 1 fuirich, vn fuireach m

2 (a) gabh còmhnaidh, vn gabhail còmhnaidh

(b) bi a chòmhnaidh

bide your time v phr fuirich ort, vn fuireach ort. You bide your time, fuirich thusa ort. He can bide his time, fuiricheadh e air

biennial n (plant) dà-bhliadhnag f, gen dà-bhliadhnaig, pl dà-bhliadhnagan. Annuals and biennials, bliadhnagan agus dà-bhliadhnagan

biennial a dà-bhliadhnach

bier n 1 carbad-giùlain m, gen carbaid-ghiùlain, pl carbadan-giùlain

2 carbad m, gen carbaid, pl carbadan

big a 1 mòr, comp motha, mò. A big boy, balach mòr. Between little and big there are eleven of them (of children), eadar bheag is mhòr tha iad aon phearsa deug ann

2 tapaidh. A big boy, he was eight pounds, balach tapaidh, bha ochd puinnd ann

great big a phr 1 fìor mhòr

2 mòr mòr. Red cattle with great big horns, crodh ruadh is adharcan mór mór orra

bigamist n dà-chèileach m, gen & pl dà-chèilich

bigamy n dà-chèileachas m, gen dà-chèileachais

bigot n 1 dalm-bheachdaiche m, pl dalm-bheachdaichean

2 dall-chreidmhiche m, pl dall-chreidmhichean

bigoted a expressed with dalm-bheachd m. He had many bigoted opinions, bha iomadh dalm-bheachd aige. He was rather bigoted, bha e le dalm-bheachd gu ìre

bigotry n 1 dalm-bheachd m

2 dall-chreideamh m, gen dall-chreideimh

bike n (informal) bàic m, pl bàicichean ; baidhc m, pl baidhcichean

bilabial n dà-liopach m, gen & pl dà-liopaich

bilabial a dà-liopach

bilateral a dà-thaobhach

bilberry n (Vaccinium myrtillus) n 1 (a) dearc-fhraoich f, gen dearca-fraoich, pl dearcan-fraoich ; also dearcag-fhraoich f, gen dearcaig-fraoich, pl dearcagan-fraoich

(b) dearc-coille f, gen dearca-coille, pl dearcan-coille

2 caora-mhitheag f

bilberry, northern n (Vaccinium uliginosum) n dearc-fhraoich f thuathach, gen dearca-fraoich tuathaich, pl dearcan-fraoich tuathach

bile n domblas m, gen idomblais

bilingual a dà-chànanach. In bilingual schools, ann an sgoiltean dà-chànanach. Bilingual and multilingual children and adults are an asset, is nì feumail e clann agus inbhich dhà-chànanach agus ioma-chànanach a bhith ann

bilingualism n dà-chànanas m, gen dà-chànanais. The advantages of bilingualism should have an important place in teaching and learning, bu chòir àite cudthromach a bhith aig na buannachdan a tha an cois dà-chànanais ann an teagasg ’s ann an ionnsachadh

bilious a domblasach, comp domblasaiche

bilious attack n phr, biliousness n 1 (properly) a’ ghlas-sheile f, gen na glas-sheile

2 (familiar = nausea or vomiting) (a) tligheachd f. He was off school with a bilious attack, bha e den sgoil le tligheachd air

(b) cliabh-sgeathrach f, gen cliabh-sgeathraich

bill n (of bird) gob m, gen guib, pl guib, goban

bill n 1 (account) (a) cunntas m, gen cunntais, pl cunntasan

(b) bileag f, gen bileig, pl bileagan

2 (parliamentary) bile m, pl bilean

bill of fare n phr clàr m bidhe, gen & pl clàir bhidhe

bill of sale n phr bile m reic, pl bilean reic

billet-doux n litir-leannanachd f, gen litreach-leannanachd, pl litrichean-leannanachd

billion n billean m, gen billein, pl billeanan

billow n 1 tonn m & f, gen tuinn, tuinne, pl tuinn, tonnan. On the billows, air na tonnan

2 sumainn f, pl sumainnean

bin n biona, bine f, pl bionaichean, binichean

binary a 1 dà-fhillte

2 càraideach

3 dà-àireimh, Binary opposition, aghaidheachadh dà-àireimh

bind v tr 1 ceangail, vn ceangal m

2 cuibhrich, vn cuibhreachadh m

3 naisg, vn nasgadh m

bound a 1 ceangailte

2 air a cheangal

bound hand and foot a phr expressed with ceangal nan còig caol. He was bound hand and foot, bha ceangal nan còig caol air

bound to a phr 1 expressed with mar dhleastanas air plus infin. He is (duty) bound to do it, tha e mar dhleastanas air a dhèanamh

2 (a)expressed with chan urrainn plus neg. He is bound to come, chan urrainn dha gun tighinn. He is bound to win, chan urrainn nach buannaich e

(b) expressed with chan eil seachnadh air gu. It is bound to happen, chan eil seachnadh air gun tachair e

I’ll be bound, thèid mi an urras. He’ll come, I’ll be bound, thig e, thèid mi an urras

binder n (corn binder) ceangladair m, pl ceangladairean

bindweed, black n (Fallopia convolvulus) glùineach-dhubh f, gen glùinich-duibhe

bindweed, copse n (Fallopia dumetorum) glùineach-dhoire f, gen glùinich-doire

bindweed, field n (Convolvulus arvensis) iadh-lus m achaidh

bindweed, great n (Calystegia silvatica) iadh-lus m mòr, gen iadh-lus mhòir

bindweed, hairy n (Calystegia pulchra) iadh-lus m molach, gen iadh-lus mholaich

bindweed, hedge n (Calystegia sepium) iadh-lus m callaid

bindweed, sea n (Calystegia soldanella) flùr m a’ Phrionnsa, gen flùir a’ Phrionnsa

biochemical a bith-cheimiceach

biochemist n bith-cheimicear m, gen bith-cheimiceir, pl bith-cheimicearan

biochemistry n bith-cheimiceachd f

biodegradable a bith-chnàmhach, comp bith-chnàmhaiche

biographer n beath-eachdraiche m, pl beath-eachdraichean

biographical a 1 beath-eachdraidheil

2 (a) expressed with de dh’eachdraidh beatha. Short biographical items, pìosan goirid de dh’eachdraidh beatha

(b) expressed with mu bheatha. Biographical details about poets, fiosrachadh mu bheatha nam bàrd

biography n 1 eachdraidh f bheatha, pl eachdraidhean beatha

2 beath-eachdraidh f, gen beath-eachdraidhe, pl beath-eachdraidhean

biological a bith-eòlasach. Biological weathering, sìde-chaitheamh bith-eòlasach

biologist n bith-eòlaiche m, pl bith-eòlaichean

biology n bith-eòlas m, gen bith-eòlais

biosphere n 1 bith-chruinne f

2 bith-sfear m

biotite n (mineralogy) bioitit f

biped n dà-chasach m, gen & pl dà-chasaich

birch n (Betula spp.) beith, beithe m & f. It’s birch, ’s e beith a th’ ann. In the birch wood, anns a’ choille bheith. Even the birch is growing there, tha am beithe fhèin a’ fàs a sin

birch, downy n (Betula pubescens) beithe f chlòimheach, gen beithe clòimhich

birch, dwarf n (Betula nana) beithe f bheag, gen beithe bige

birch, silver n (Betula pendula) 1 beithe f gheal, gen beithe gile

2 beithe f dhubhach, gen beithe dubhaich

birch-tree n craobh-bheithe f, gen craoibhe-beithe, pl craobhan-beithe

bird n 1 eun m, gen & pl eòin

2 eunlaith f, gen eunlaithe. The black grouse cock and the hen are there, every kind of bird is there, tha an coileach-dubh ’s tha an liath-chearc ann, tha a h-uile seòrsa dh’eunlaith ann (song)

birds n pl eunlaith f, gen eunlaithe

cock bird n phr coileach m, gen & pl coilich

early bird n phr neach m na mochaireach, pl luchd na mochaireach

hen bird n phr cearc f, gen circe, pl cearcan

bird cherry n (Prunus padus), see cherry, bird n

birdie n eunan m, gen eunain, pl eunanan. From tree to tree the birdie, from mouth to mouth the yawn, bho chraoibh gu craobh an t-eunan, bho bheul gu beul am meuran (saying)

birdsfoot n (Ornithopus perpusillus) crùbh-eòin m

birdsfoot, orange n (Ornithopus pinnatus) crùbh-eòin m orains

birdsfoot trefoil, (common) n (Lotus corniculatus) bàrr m a’ mhìslein (cumanta), gen barra mhìslein (chumanta)

birdsfoot trefoil, greater n (Lotus uliginosus) bàrr m a’ mhìslein mòr, gen barra mhìslein mhòir

birdsfoot trefoil, hairy n (Lotus subbiflorus = L. hispidus) bàrr m a’ mhìslein molach, gen barra mhìslein mholaich

birdsfoot trefoil, long-fruited (= birdsfoot trefoil, slender) n (Lotus angustissimus) bàrr m a’ mhìslein fad-mheasach, gen barra mhìslein fhad-mheasaich

birdsfoot trefoil, marsh (= birdsfoot trefoil, greater) n (Lotus uliginosus) bàrr m a’ mhìslein fèithe, gen barra mhìslein fhèithe

birdsfoot trefoil, narrow-leaved n (Lotus tenuis) bàrr m a’ mhìslein caol-dhuilleagach, gen barra mhìslein chaol-dhuilleagaich

birdsfoot trefoil, slender n (Lotus angustissimus) bàrr m a’ mhìslein caol, gen barra mhìslein chaoil

birdsnest, yellow n (Monotropa hypopitys) nead-eòin m buidhe, gen nead-eoin bhuidhe

birth n 1 breith f, pl breithean

2 expressed with sinnsireachd f

birth certificate n phr teisteanas m breith, gen teisteanais bhreith, pl teisteanasan breith

birth rate n phr ràta f bhreith, pl ràtaichean breith

give birth to v phr beir, vn breith f. The sheep had a lot of trouble giving birth to it, fhuair a’ chaora a sàrachadh ga bhreith

birthday n 1 (a) co-là-breith m, pl co-làithean-breith

(b) là-breith m, pl làithean-breith

2 ceann m bliadhna. gen & pl cinn bhliadhna

he was in his birthday suit, bha e dearg rùisgte

birthright n còir-bhreith f, gen còire-breith, còrqach-breith, pl còraichean-breith

birthwort n (Aristolochia clematitis) lus-breith m, gen lus-bhreith

biscuit n briosgaid f, pl briosgaidean. There’s a packet of biscuits on the table there, tha pacaid bhriosgaid air a’ bhòrd a sin

bisect v tr 1 dèan dà leth air, vn dèanamh dà leth air

2 gearr sa mheadhan, vn gearradh sa mheadhan

bishop n easbaig, m, pl easbaigean

bishop’s mitre n (Aelia acuminata) crùn-easbaig m, gen crùin-easbaig, pl crùintean-easbaig

bishop’s weed n (Aegopodium podagraria), see elder, ground n

bismuth n biosmat m, gen biosmait

bismuthinite n biosmatainit f

bison n (Bison bonasus) bìoson m, gen & pl bìosoin

bison, American n (Bison bison) bìoson m Ameireaganach, gen bìosoin Ameireaganaich, pl bìosoin Ameireaganach

bistort, (common) n (Polygonum bistorta) glùineach-bhiostoirt f (chumanta), gen glùinich-biostoirt (cumanta)

2 glùineach-nathrach f (chumanta), gen glùinich-nathrach (cumanta)

bistort, alpine n (Polygonum viviparum) glùineach f Ailpeach, gen glùinich Ailpich

bistort, amphibious n (Polygonum amphibium) glùineach an uisge f, gen glùinich an uisge

bit n 1 criomag f, gen criomaig, pl criomagan. It was a little bit nearer the shore, bha e criomag na b’ fhaisg air a’ chladach. A bit south above Donald’s ground, criomag shuas os cinn talamh Dhòmhnaill. The fish was breaking into bits in the pan, bha ’n t-iasg a’ falbh na chriomagan air a’ phana

2 caob m, pl caoban. I got a bit of venison from the butcher, fhuair mi caob fèidhfheoil bhon bhuidsear. The houses are a good bit apart, tha na taighean caob math bho chèile

3 sprodag f, gen sprodaig, pl sprodagan. Bring in a wee bit of wood, thoir a-steach sprodag fiodh. There are bits on the carpet, tha sprodagan air a’ charpat

4 bloigh f, gen bloighe, pl bloighean. There’s a bit of a dinner there I can eat, tha bloigh dìothad a sin a dh’fhaodas mi ghabhail. They gave me a bit of a song, thug iad dhomh bloigh de dh’òran

5 gràin, gràine f. He ate every bit, dh’ith e a h-uile gràin. There wasn’t a bit to be had, cha robh gràine ri fhaighinn. The smoke was blowing down before, every bit, bha an ceò roimhe a’ tilleadh, a h-uile gràin

5 mìr m, gen mìre, pl mìrean. He ate every bit, dh’ith e a h-uile mìr

6 smod m. Every bit (of ground) in the village used previously to be cultivated, bhathar ag àiteach a h-uile smod anns a’ bhaile roimhe. There’s not a bit of snow on the mountains, chan eil smod sneachd air na beanntaichean

7 roinneag f, gen roinneig. There’s not a bit of snow on the mountains, chan eil roinneag shneachd air na beanntaichean

8 (a) bìd m, gen bìde, pl bìdean

(b) bìdeag f, gen bìdeig, pl bìdeagan

(c) boi’d m. I ploughed every bit of that ground, threabh mi a h-uile boi’d talmhuinn a tha sin

9 ealbh m. It’s a bit cold, tha e ealbh fuar. I’m a little bit deaf, tha mi ealbh beag bodhar. His voice was getting a little bit rough sometimes, bha an guth aige a’ fàs ealbh beag garbh uaireannan

10 (of something soft, but not entirely liquid, eg of porridge, brose, pudding, jelly, but not soup, broth) sgobag f, gen sgobaig, pl sgobagan. I’ll take a bit of porridge, gabhaidh mi sgobag lit. Take a bit with the spoon, tog sgobag air an spàin. He’s cleaning a (wee) bit out of the byre, tha e a’ toirt sgobag às a’ bhàitheach

11 (with neg) deò f. I haven’t a bit of pain, chan eil deò phian orm. There isn’t a bit of wind, chan eil deò ghaoth ann. I don’t know a bit (about it), chan eil deò dh’fhios agam

a bit adv phr expressed with bloigh f. I think I recognise the woman a bit, tha mi a’ dèanamh bloigh aithneachaidh air a’ bhoireannach, cha chreid mi

bit by bit adv phr 1 (a) a lìon beag is beag

(b) beag air bheag

2 uidh air n-uidh

3 expressed with pronn. It’s eaten just bit by bit, ’s ann pronn a dh’ithear e

bit missing n phr expressed with cab m, pl caban. When i looked there was a bit missing out of the moon, nuair a thug mi sùil ’s ann a bha cab às a’ ghealaich

every bit as adv phr a cheart cho. The new one is every bit as big, tha am fear ùr a cheart cho mòr

in bits adv phr expressed with na mhonasg. They were in bits, bha iad nam monasg. After the accident the cars were just in bits, às dèidh na tubaist bha na càraichean nam monasg

tiny bit, tiniest bit n phr expressed with bìdeag f, gen bìdeig, pl bìdeagan. I didn’t recognise the tiniest bit of you, cha d’aithnich mi bìdeag dhìot

bit n (horse’s) cabstair m, pl cabstairean

bitch n 1 galla f, pl gallachan. They were at a fox den and they got the dog, the bitch and the whelps, bha iad aig saobhaidh mada-ruaidh agus fhuair iad an cù, a’ ghalla is na cuileanan

2 soigh f, gen soighe, pl soighean ; also saigh f, gen saighe, pl saighean

3 (as insult) bidse f, pl bidseachan. You bitch! a bhidse!

bite n 1 greim m, gen greime, pl greimeannan, greimean. I took a bite out of it, thug mi greim às. She took big bites of it, bha i a’ toirt ghreimeannan mòr às

2 (morsel) sgeamhadh m, gen sgeamhaidh. I didn’t eat a bite today, cha d’ith mi sgeamhadh an diugh. You’re not eating a bite, chan eil thu ag ithe sgeamhadh. You’re going to get a bite (to eat), tha thu a’ dol a dh’fhaighinn sgeamhadh

3 spiol m. He ate every bite, dh’ith e a h-uile spiol

4 (a) bìd m, gen bìde, pl bìdean

(b) bìdeadh m, gen bìdidh, pl bìdidhean

5 (in fishing) (a) sgobadh m, gen sgobaidh, pl sgobaidhnean. I felt a bite, dh’fhairich mi sgobadh. I can feel a bite, tha mi a’ faireachdainn sgobadh. I got a bite, fhuair mi sgobadh. The fish made a bite, rinn an t-iasg sgobadh. I didn’t get anything but a couple of bites, cha d’fhuair mi dad ach sgobadh na dhà

(b) (a quick bite or tug) spiodadh m, gen spiodaidh, pl spiodaidhean. I got a couple of bites, fhuair mi spiodadh na dhà

take bites at (in fishing) v phr bi a’ sgobadh. The fish was taking bites at the bait, bha ’n t-iasg a’ sgobadh a’ bhiadhaidh

bite v tr 1 geàrr, vn gearradh m. The dog bit me, gheàrr an cù mi. His dog bites sometimes, gearraidh an cù aige uaireannan

2 expressed with cuir na fiaclan an, vn cur nam fiaclan an. Don’t bite your sister, na bi a’ cur nam fiaclan nad phiuthar. It won’t bite, cha chuir e na fiaclan annad

3 thoir greim à, vn toirt greime à. Donald bit me, thug Dòmhnall greim asam. It won’t bite, cha toir e greim asad

4 bìd, vn bìdeadh

5 (of insect) sgob, vn sgobadh m. The midge bit me, sgob a’ mheanbhchuileag mi. I’ve been bitten by a cleg, sgob creithleag mi, or fhuair mi sgobadh bho chreithleag

bite nails v phr bi a’ caobadh nan ìnean. Don’t bite your nails, na bi a’ caobadh t’ìnean. He bites his nails, bidh e caobadh ’ìnean

biting a 1 expressed with a sgobas

2 bìdeach

bitter a 1 searbh, comp seirbhe. It has a bitter taste, tha blas searbh dheth. Some kinds of water are more bitter than others, tha cuid a dh’uisgeachan nas seirbhe na chèile

2geur, comp geòire

3 cairtidh. This tea is too bitter, tha ’n teatha seo ro chairtidh

4 craobhaidh. It’s bitter (cold) tonight, tha i craobhaidh a-nochd

5 (mental attitude) (a) guineach, comp guiniche

(b) neimheil, comp neimheala

bitterly cold a phr 1 craobhaidh fuar. It’s bitterly cold tonight, tha i craobhaidh fuar a-nochd

2 (a) gointe fuar. It was bitterly cold last night, bha i gointe fuar a-raoir

(b) expressed with gonadh fuachd. It was bitterly cold, bha gonadh fuachd ann

3 (a) expressed with neimh m. It’s bitterly cold, tha neimh ann

(b) expressed with neimheil a. It’s bitterly cold, tha e neimheil. There was a storm which was bitterly cold, bha caoir ann is i neimheil (song)

bittercress, coralroot n (Cardamine bulbifera) searbh-bhiolair fhreumh-chorail, gen searbh-bhiolair freumh-chorail

bittercress, hairy n (Cardamine hirsuta) searbh-bhiolair mholach, gen searbh-bhiolair molaich

bittercress, large n (Cardamine amara) searbh-bhiolair mhòr, gen searbh-bhiolair mòire

bittercress, narrow-leaved n (Cardamine impatiens) searbh-bhiolair chaol-dhuilleagach, gen searbh-bhiolair caol-dhuilleagaich

bittercress, wavy n (Cardamine flexuosa) searbh-bhiolair chasta, gen searbh-bhiolair casta

bitterling n (Rhodeus sericeus) searbhan m, gen & pl searbhain

bittern n (Botaurus stellaris) 1 bonnan m, gen & pl bonnain

2 (a) (i) corra-ghràin f, pl corrachan-gràin, corran-gràin

(ii) corra-ghrian f, pl corrachan-grian, corran-grian

(b) gràineag f, gen gràineig, pl gràineagan

bittern, American n (Botaurus lentiginosus) bonnan m Ameireaganach, gen bonnain Ameireaganaich, pl bonnain Ameireaganach

bittern, little n (Ixobrychus minutus) bonnan m beag, gen bonnain bhig, pl bonnain bheaga

bitterness n 1 (a) searbhachd f

(b) searbhlachd f

2 neimh m

bittersweet n (Solanum dulcamara) searbhag-mhilis f. gen seirbheig-milis

bitumen n bitiuman m, gen bitiumain

bituminous a bitiumanach

black n expressed with dubh a. When he died they didn’t wear the least bit of black, nuair a chaochail e cha do chuir iad ciotag dhubh orra

black a 1 dubh, comp duibhe. As black as the raven, cho dubh ris an fhitheach (saying). This one is blacker, tha am fear-sa nas duibh

2 dorch, comp duirche

3 (of mood) gruamach

black and blue a phr expressed with fuil f bhrùite. There’s a black and blue bruise on your leg, tha bruthadh air do chas is fuil bhrùite ann

black and white a phr grìseann. A black and white and grey cow, bò ghrìseann ghlas

black eye n phr sùil f ghorm, gen sùla guirme, pl sùilean gorma. She has a black eye, tha sùil ghorm innte

black look n phr droch shùil f, pl droch shùilean. He was giving me black looks, bha e a’ toirt droch shùil orm

black magic n phr sgoil f dhubh, gen sgoile duibhe

black out v phr 1 (become unconscious) rach bho chainnt, vn dol bho chainnt. He blacked out, chaidh e bho chainnt

2 (obliterate) dubh a-mach, vn dubhadh a-mach

Black Watch pr n (regiment) Am Freiceadan Dubh, gen An Fhreiceadain Dhuibh

blackberry (Rubus fruticosus) n smeur f, gen smeura, pl smeuran

blackberry-bush n (Rubus fruticosus) dris f, gen drise, pl drisean

blackbird (Turdus merula) n lon-dubh m, gen loin-duibh, pl loin-dubha, lonan-dubha

blackboard n bòrd-dubh m, gen bùird-dhuibh, pl buird-dhubha, bùird-dubha

blackbuck, Indian n (Antilope cervicapra) dubh-bhoc m Innseanach, gen dubh-bhuic Innseanaich, pl dubh-bhuic Innseanach

blackcap n (Sylvia atricapilla) 1 ceap-dubh m, gen ceap-dhuibh, pl ceapan-dubha

2 ceann-dubh m, gen cinn-dhuibh, pl cinn-dhubha (the name ceann-dubh is also used for the marsh tit, Parus palustris)

black cock or black game n, see grouse, black n

blackcurrant (Ribes nigrum) n dearcag (dhubh) f, gen dearcaig (duibhe), pl dearcagan (dubha). Blackcurrant bushes, pris dhearcag or craobhan dhearcag. I’m awfully fond of rhubarb and blackcurrant jam, is uamhlaidh caomh lium silidh rùbrab is silidh dearcag

blacken v tr 1 dubh, vn dubhadh m

2 dèan dubh, vn dèanamh dubh

blacken character v phr 1 mill cliù, vn milleadh cliù

2 cuir sìos air cliù, vn cur sìos air cliù

black-eyed Susan n (Rudbeckia hirta) Siùsaidh na sùla duibhe

blackface n (blackface sheep) dubh-cheannach m gen & pl dubh-cheannaich

blackface ewe n phr caora f dhubh-cheannach, gen caorach dubh-cheannaich, pl caoraich dhubh-cheannach, caoirich dhubh-cheannach, gen pl caorach dubh-cheannach. The land currently supports a stock of 200 blackface ewes, an ceartuair tha stoc de 200 caora dhubh-cheannach air an talamh

blackface ram n phr reithe m dubh-cheannach, gen reithe dhubh-cheannaich, pl reitheachan dubh-cheannach

blackfly n cuileag-dhubh f, gen cuileige-duibhe

blackguard n blaigeard m, gen blaigeird, pl blaigeardan

blackhead n guirean m dubh, gen guirein dhuibh, pl guireanan dubha

blacking n (black boot polish) bleac m. I’ll have to put blacking on my boots, feuma mi bleac a chuir air mo bhrògan

black Jack n, see sphalerite n

blackness n duibhead m, gen duibheid

blackout n (faint) expressed with rach bho chainnt, vn dol bho chainnt. Did he actually have a blackout? an ann bho chainnt a chaidh e?

blacksmith n gobha m, gen gobhann, pl goibhnean, goibhne

blackthorn n (Prunus spinosa) 1 sgitheach-dhubh m, gen sgithich-dhuibh

2 preas m nan àirneag, gen & pl prìs nan àirneag

bladder n 1 (organ for urine) aotraman m, gen aotramain, pl aotramain, aotramanan. I’ve a full bladder, tha an t-aotraman agam làn

2 balg m, gen & pl builg

bladder-nut n (Staphylea pinnata) cnò-bhalgach f, gen cnò-balgaich

bladderseed n (Physospermum cornubiense) sìol-bhalgach f, gen sìl-bhalgaich

bladderwort, greater, or common n (Utricularia vulgaris) lus m nam balgan mòr, gen lus nam balgan mhòir

bladderwort, intermediate n (Utricularia intermedia) lus m nam balgan meadhanach, gen lus nam balgan mheadhanaich

bladderwort, lesser n (Utricularia minor) lus m nam balgan beag, gen lus nam balgan bhig

bladderwort, western n (Utricularia iarach) lus m nam balgan iarach, gen lus nam balgan iaraich

bladderwrack n (Fucus vesiculosus) n 1 feamainn-dubh f, gen feamainn-duibhe. Bladder wrack is a black seaweed which is full of small bubbles, ’s e feamainn-dubh feamainn dhubh ’s i làn de bhuilg bheaga. We used to gather the bladderwrack with a sickle, bhiodh sinn a’ buain an fheamainn-dubh le corran

2 feamainn f bhuilgeanach, gen feamainn builgeanaich (this name also apparently used for knotted wrack, Ascophyllum nodosum)

dried bladderwrack n phr sgrèidhean m, gen sgrèidhein

blade n 1 (knife, etc) (a) lann f, gen lanna or lainne, pl lannan. A thin blade, lann thana

(b) expressed with fadhbhar m, gen & pl fadhbhair. Be careful of the blade, bi toidheach air an fhadhbhar. It has a long blade, tha fadhbhar fad aice

(c) expressed with iarann m, gen iarainn, pl iarannan. The saw blade, iarann an t-sàibh. The blade of the knife, iarann na sgine. The blade of the scythe, iarann na speala

2 (oar, etc) liagh f, gen lèigh, pl liaghan. The blade of the oar, liagh an ràimh. The helicopter blades, liaghan an heileacoptair

3 (of grass) bileag f, gen bileig, pl bileagan. A blade of grass, bileag fheòir

4 (linguistics). Blade of the tongue, liagh na teanga

blaeberry n (Vaccinium myrtilis), see bilberry n

blamable a 1 coireach

2 ciontach

blame n 1 coire f. She put the blame on them, chuir i a’ choire orrasan

2 cron m, gen croin. The blame of that lies on you, tha a chron sin ort

blame v tr 1 coirich, vn coireachadh m

2 (a) faigh coire do, vn faighinn coire do. Are you blaming me for it? a bheil thu a’ faighinn coire dhomhsa air a shon?

(b) (i) cuir a’ choire air, vn cur na coire air. She blamed them for it, ’s ann orrasan a chuir i a’ choire air a shon

(ii) cuir coire às leth (plus gen), vn cur coire às leth

3 faigh cron do, vn faighinn croin do

to blame v phr 1 expressed with is coireach, bu choireach. The weather is to blame, ’s e an tìde as coireach. It was her that was to blame, not me, ’s ise bu choireach is cha mhise. They themselves were to blame, ’s e iad fhèin a bu choireach

2 ri choireachadh. He has only himself to blame, chan eil ach e fhèin ri choireachadh. Nobody was to blame for that but themselves, cha robh duine ri choireachadh airson sin ach iad fhèin

3 expressed with coire f aig. She wasn’t at all to blame for the way the girl was, cha robh coire sam bith aicese ris mar a bha a’ chaileag. I was myself to blame, ’s ann agam fhèin a bha a’ choire. He realised that he himself was to blame, ghabh e thuige fhèin gur ann aige fhèin a bha a’ choire

blameless a 1 neo-choireach

2 neo-chiontach

blanch I v tr gealaich, vn gealachadh m

II blanch v i fàs bàn, vn fàs bàn

bland a blian, comp bliaine

blank n beàrn f, gen bèirn, beàirn, pl beàrnan. His death leaves a blank, fàgaidh a bhàs beàrn

blank a 1 falamh, comp falaimhe. The rest of the tape is blank, tha an còrr den teip falamh

2 bàn, comp bàine. Blank paper, pàipear bàn

blank verse n phr 1 bàrdachd f gun chomhardadh

2 dubh-rannaigheachd f

blanket n 1 plaingeid f, pl plaingeidean ; also plangaid f, pl plangaidean

2 plaide f, gen plaidean

old blankets n phr (or old clothes, old sheets) expressed with ciullaichean f pl. Those old blankets, na seann chiullaichean a tha sin

blasphemous a toibheumach

blasphemy n toibheum m, gen toibheim, pl toibheuman

blast n 1 (of wind) (a) sgal m (gaoithe), gen sgala, pl sgalan

(b) onfhadh m, gen onfhaidh, pl onfhaidhean

(c) sian f, gen sìne. Going against the blast, a’ dol an aghaidh na sìne

2 (explosion) spreadhadh m, gen spreadhaidh, pl spreadhaidhean

blast v tr 1 spreadh, vn spreadhadh m

2 loisg, vn losgadh m. It was blasted by lightning, bha i loisgte le dealanaich

blaze n 1 gabhail f, gen gabhalach. There’s a blaze in the fire, tha gabhail air an teine

2 teine m lasrach, gen teine lasraich

3 caoir f, gen caoire

blaze v i 1 bi plus na chaoir. The heather was blazing, bha am fraoch na chaoir

2 las, vn lasadh m

3 rach na bhuidealaich, vn dol na bhuidealaich. It blazed, chaidh e na bhuidealaich

4 expressed with lasair f, gen lasrach, pl lasraichean. The fire was really blazing, abair gu robh lasair mhòr aig an teine

blazing fire n phr 1 (a) buidealaich f, pl buidealaichean. A big blazing fire, buidealaich mhòr teine

(b) ùitealaich f, pl ùitealaichean. He had a big blazing fire going, bha ùitealaich mhòr aige

2 expressed with lasair f mhòr, or lasraichean mòra. He had a real blazing fire going, bha teine math aige is lasraichean mòra dha-rìribh

bleach n 1 (bleaching material) stuth-gealachaidh m, gen stuth-ghealachaidh, pl stuthan-gealachaidh. A bottle of bleach, botal de stuth-gealachaidh

2 (act of bleaching in sun) todhar m, gen todhair

bleach v tr & i 1 (with bleaching material) gealaich, vn gealachadh m

2 (in sun) todhair, vn todhar m

out to bleach adv phr expressed with air todhar. Put it out to bleach, cuir air todhar e. I put it out to bleach, chuir mi a-mach air todhar e. They’re out to bleach, tha iad air todhar. They’ve been out to bleach, bha iad air todhar

clothes (that are) out to bleach n phr todhar m, gen todhair. She used to put clothes out to bleach on that pile of stones, bhiodh i a’ cur an todhair air an dùn chlachan ud

bleached a 1 (with bleaching material) gealaichte

2 (in sun) expressed with air todhar. The clothes are well bleached, tha an t-aodach air todhar gu math

bleak n (Alburnus alburnus) gilmean m, gen gilmein, pl gilmeanan

bleak a 1 lom, comp luime

2 fuaraidh

blear-eyed, bleary-eyed a prab-shùileach

bleat n 1 (sheep & lambs) mèile f. The lamb had a sore-sounding bleat, bha mèile ghoirt aig an uan

2 (goats & kids) meigead m, gen meigeid, pl meigeadan

bleat v i 1 (sheep & lambs) bi a’ mèilich ; also dèan mèilich f. The sheep was bleating, bha a’ chaora a’ mèilich

2 (goats & kids) (a) meigeall, vn meigeallaich f

(b) bi a’ meigeadaich ; also dèan meigeadaich f

bleating n 1 (sheep and lambs) mèilich f

2 (goats & kids) meageallaich f, meigeadaich f

bleed v i 1 sil (fuil), vn sileadh (fala). My nose is bleeding, tha mo shròin a sileadh. He’s bleeding, tha e sileadh

2 caill fuil, vn call fala

bleed to death v phr dèabh, vn dèabhadh m. The lamb bled to death, dhèabh an t-uan. I nearly bled to death because of them, theab mi dèabhadh leotha

blemish n 1 gaoid f, gen gaoide, pl gaoidean. Without blemish or disease, gun ghaoid gun ghalar

2 giamh m, gen giamha, pl giamhan. Thou hero wothout blemish, a churaidh gun ghiamh

3 gò m. Two rams without blemish, dà reithe gun ghò

blend n 1 cothlamadh m, gen cothlamaidh

2 coimeasgadh m, gen coimeasgaidh

blend v tr 1 cothlaim, vn cothlamadh m

2 coimeasgaich, vn coimeasgachadh m

blending mod cothlamaidh. Through a programme which should develop phonic and blending skills, tro phrògram a dh’fheumadh sgilean fuaim agus cothlamaidh a thoirt air adhart

blende n, see sphalerite n

blenny n (Blenniidae) caplachan m, gen caplachain, pl caplachanan. The “caplachan” (blenny) is the fish found in the shore pools, about six inches long, brown, and thickset, ’s e an caplachan an t-iasg anns na h-òban aig a’ chladach, ma shia òirlich a dh’fhad, donn, is mogach tiugh

blenny, butterfly n (Blennius ocellaris) gròmag f, gen gròmaig, pl gròmagan (from its habit of feeding on coralline alga, in Gaelic “gròm”)

blenny, viviparous n (Zoarces viviparus), see eelpout n

blepharitis n 1 bleafaraiteas m

2 (familiar) iongrachadh m nan rosgan, gen iongrachaidh nan rosgan

bless v tr beannaich, vn beannachadh m. Bless me! beannaich mise!

blessed a 1 beannaichte

2 naomh

blessing n 1 beannachd f, pl beannachdan. Ask a blessing on the food, iarr beannachd air a’ bhiadh. It’s a blessing, ’s e beannachd a th’ ann. Health and blessings to the young couple, slàint is beannachd don chàraid òg

2 beannachadh m, gen beannachaidh

blether v i 1 expressed with sruth m (bruidhne). Wasn’t he blethering awfully, nach cianail an sruth (bruidhne) a bh’ air

2 bleidrig, vn bleidrigeadh m. He’s blethering on the phone, tha e a’ bleidrigeadh air a’ fòn

blewit n (Tricholoma saevum) balg-ghormain m, gen & pl builg-ghormain

blewit, field n (Lepista saeva) balg-ghormain m achaidh, gen & pl builg-ghormain achaidh

blight n gaiseadh m, gen gaisidh

potato blight n (Phytophthora infestans) gaiseadh m (buntàta), gen gaisidh (buntàta). The potatoes have got the blight, tha an gaiseadh anns a’ bhuntàta

blind n sgàil, sgàile f, gen sgàile, pl sgàilean

blind a dall, comp doille. As blind as a mole cho dall ri famh (saying)

blind drunk a phr expressed with dubh air a. You’re blind drunk, tha i dubh ort

blind man n phr dall m, gen & pl doill

blind man’s buff n phr an dalla-dàiteachan m, gen an dalla-dàteachain. We’ll play blind man’s buff, cluichidh sinn an dalla-dàiteachan

turn a blind eye to v phr expressed with leig ort nach fhaic. He turned a blind eye to it, leig e air nach fhaca e e. We’d better turn a blind eye to these things, ’s fheàrr dhuinn leigeil òirrn nach eil sinn a’ faicinn nan rudan seo

blind v tr dall, vn dalladh m. Your torch is blinding me, tha an toirds agad gam dhalladh

blindfold n expressed with sgàil f air sùilean. They put a blindfold on him, chuir iad sgàil air a shùilean

blindfold a expressed with sgàil f air sùilean. He was blindfold, bha sgàil air a shùilean

blindfold v tr expressed with cuir sgàil air sùilean, vn cur sgàile air sùilean. They blindfolded him, chuir iad sgàil air a shùilean

blindness n doille f

blink n 1 priobadh m, gen priobaidh, pl priobaidhean. In the blink of an eye, ann am priobadh na sùla. There wasn’t a blink of light, cha robh priobadh solais ann

2 poills f. There wasn’t a blink of light, cha robh poills solais ann

blink v tr & i priob, vn priobadh m

blinks n (Montia fontana) fliodh m uisge

bliss n 1 aoibhneas m, gen aoibhneis

2 sonas m, gen sonais

blissful n aoibhneach

blister n 1 balg m, gen & pl builg. They gave up before it was dinner-time with blisters on them that would fill a bottle, ghèill iad mus robh e tràth-dìothad is builg orra lìonadh an stòp (song)

2 leus m, gen & pl leòis

blister v i 1

2 thig plus balg air

blister I v tr 1 thoir balg air, vn toirt builg air

2 thoir leus air, vn toirt leòis air

II blister v i 1 (a) thig plus balg air. Hopefully my foot won’t blister, dh’fhaodadh sealbh nach tig balg air mo chas

(b) thig plus leus air

2 builg plus ort, vn builgeadh m. It blistered, for all that, bhuilg e ormsa, airson sin (of a scald)

blithe a 1 aoibhinn

2 ait

blizzard n cabhadh-sneachda m, gen cabhaidh-shneachda, pl cabhaidhean-sneachda

bloat v tr & i 1 bòc, vn bòcadh m

2 (a) at suas, vn at suas

(b) sèid suas, vn sèideadh suas

block n 1 bloc m, gen bloca, pl blocaichean. Playing with blocks, a’ cluich le blocaichean. A block of flats, bloca fhlataichean

2 sgonn m, gen sgoinn, sguinn, pl sgonnan. The hillside is covered in tumbled quartzite blocks, tha an slios làn sgonnan èiteig air muin a chèile

3 cnap m, gen cnaip, cnip, pl cnapan, cnip

4 ceap m, gen cip, pl cip, ceapan

5 earrann f, gen earrainn, pl earrainnean. It is suggested that such a profile might be updated at the end of blocks of teaching. thathar a’ cur mun aire gum faodaiste cur ri a leithid seo de theisteanas aig deireadh earrainnean teagaisg

block mod bloca

block diagram n phr diagram m bloca, pl diagraman bloca

block graph n phr graf m bloca, pl grafaichean bloca

block v tr 1 stop, vn stopadh m

2 duin, vn dùnadh

3 caisg, vn casg m

block up I v phr transitive stop, vn stopadh. I blocked it up, stop mi e

II block up v phr intransitive bi a’ brùchdadh. The stream is blocking up, tha an t-allt a’ brùchdadh

blocked up a phr stopte. A blocked up nose, cogais stopte. It’s blocked up, tha i stopte

blockhead n 1 buamastair m, pl buamastairean. I don’t think his blockhead of a son is any use, cha chreid mi gu bheil feum sam bith anns a’ bhuamastair mhic a th’ aige

2 bumailear m, gen bumaileir, pl bumailearan

3 ùmaidh m, pl ùmaidhean

blonde n tè f bhàn, gen tè bàine, pl nigheanan bàna. She’s a blonde, ’s e tè bhàn a th’ innte

blonde a bàn

blood n fuil f, gen fala. He lost a lot of blood, chaill e mòran fala. The colour of the blood, dath na fala. Did you get blood taken at the hospital? an d’fhuair thu t’fhuil asad aig an ospadal? Brose is good for making blood in a person, tha am prothas math gu fuil àrach ann an neach. She gave everything to a man who didn’t have a drop of her blood, thug i h-uile dad do dhuine nach robh boinne de fuil ann. Blood will be shed, thèid fuil a dhòirteadh

bad blood n phr seann naimhdeas m, gen seann naimhdeis. There is bad blood between them, tha seann naimhdeas eatarra

blood mod fala

blood group n phr seòrsa m fala, pl seòrsachan fala

blood pressure n phr brùthadh m fala, gen brùthaidh fhala. High blood pressure, brùthadh fala àrd

blood system n phr cuairt f na fala

blood transfusion n phr leasachadh-fala m, gen leasachaidh-fala, pl leasachaidhean-fala

blood-drop emlets n (Mimulus luteus) meilleag f nam boinnean-fala, gen meilleig nam boinnean-fala

blood-feud n folachd f, pl folachdan

bloodhound n cù-dubh m, gen coin-duibh, pl coin-dhubha

bloodshed n 1 dòrtadh m fala, gen dòrtaidh fala

2 expressed with dòirt fuil, vn dòirteadh fala. There was a great deal of bloodshed, chaidh mòran fala a dhòirteadh

bloodstone n clach-fhala f, gen cloiche-fala

bloodstream n sruth-fala m

bloodthirsty a fuilteach, comp fuiltiche. Terriers are bloodthirsty, tha na h-abhaig fuilteach

blood-vessel n phr 1 caochan-fala m, gen & pl caochain-fhala

2 fuil-fheadan m, gen & pl fuil-fheadain

bloody a fuilteach

bloom n 1 blàth m, gen blàith, pl blàthan. In full bloom, fo làn bhlàth

2 ùr-fhàs m, gen ùr-fhàis

blossom n blàth m, gen blàtha, pl blàthan

in blossom a phr fo bhlàth

blossom v i 1 cuir a-mach blàth, vn cur a-mach blàtha

2 (a) expressed with fàs, vn fàs m. She blossomed into a fine girl, dh’fhàs i na caileag bhrèagha

(b) expressed with dèan, vn dèanamh m. She is blossoming into a fine girl, tha i a’ dèanamh caileag bhrèagha

blot n 1 dubhadh m, gen dubhaidh, pl dubhaidhean

2 smal m, gen & pl smail

blot v tr cuir smal air, vn cur smal air

blotting-paper n pàipear-sùghaidh m, gen pàipeir-shùghaidh

blot out v phr 1 dubh às, vn dubhadh às

2 falaich, vn falach m

blotch n spailc m, pl spailcean. He’s got blotches on his skin, tha spailcean air a’ chraiceann aige. There are blotches on the wall, tha spailcean air a’ bhalla. Some people used to believe if you ate kidneys that a blotch would come out in someone in your family, bha cuid a’ creidsinn nan itheadh tu àirnean beathaich gun tigeadh spailc a-mach air neach a bhuineadh dhut

blouse n blobhsa f, pl blobhsaichean

blow n 1 buille f, pl buillean. I got a blow, fhuair mi buille. His death was a sore blow to me, ’s e buille ghoirt a bha na bhàs dhomhsa. Blow for blow, buile air a’ bhuille

2 beum m, gen beuma, pl beumannan, beuman

3 sgleog f, pl sgleogan. She gave them a blow on the backside, thug i sgleog dhaibh air an tòin

4 slac m, pl slacan. He used to give us blows, bhiodh e toirt dhuinn slacan

5 (very light blow, skiff) sgifeag f, gen sgifeig pl sgifeag. She gave him a (wee) blow, thug i sgifeag dha

6 (from an object) (a) sgailleag f, gen sgailleig, pl sgailleagan. I got a blow from the door, fhuair mi sgailleag bhon doras

(b) stèac f. I got a blow from the door, fhuair mi stèac bhon doras

7 (due to falling, “clatter”, “shake”) glioganach f, gen glioganaich. He got a blow when he fell off the bicycle, fhuair e glioganach nuair a thuit e den bhaidhsagail

blow on side of head n phr sglabhart m, gen sglabhairt. What a blow on the side of the head they got from her, dé an sglabhart a fhuair iad bhuaipe

blow v tr & i 1 sèid, vn sèideadh m. The wind was blowing strongly, bha a’ ghaoth a’ sèideadh gu mòr

2 (throw, lift, of wind) siab, vn siabadh m. The wind was blowing him to and fro, bha a’ ghaoth ga shiabadh a-null ’s a-nall

blow away v i phr expressed with falbh, vn falbh m. We used to put nets on them in case they would blow away with the wind, bhiodh sinn a’ cur lìn orra mus fholbhadh iad leis a’ ghaoith

blow down v phr (of smoke in chimney) till, vn tilleadh m. The smoke is blowing down, tha an ceò a’ tilleadh. The smoke was blowing down before, every bit, bha an ceò roimhe a’ tilleadh, a h-uile gràin

blow hard v phr 1 sèid gu mòr, vn sèideadh gu mòr

2 (of wind) expressed with sgal m air. The wind is blowing hard, tha sgal air a’ ghaoith. It’s really blowing, tha sgal dha-rìreabh oirre

3 (of wind) expressed with callan m gaoithe, gen callain ghaoithe. The wind is blowing hard, tha callan gaoithe ann

blow out n phr 1 sèid, vn sèideadh m. Did he blow out all his candles? an do shèid e a chainnlean uileadh?

2 sèid às, vn sèideadh às

blow over v phr rach seachad, vn dol seachad. It will soon blow over, chan fhada ’s gun tèid e seachad

blow up v phr 1 (inflate) sèid, vn sèideadh m. I was blowing up the balloons, bha mi a’ sèideadh nam balùnaichean

2 (explode) spreadh, vn spreadhadh m

3 (increase in size) cuir am meud, vn cur am meud

blow the expense, coma dè a’ chosgais

blowhole n toll-sèididh m, gen & pl tuill-shèididh

blow-out n spreadhadh m, gen spreadhaidh. Oil-well blow-out, spreadhadh tobar-ola

blubber n saill f muice-mara, gen saille muice-mara

blubbery a 1 làn saille

2 (of speech) glogach. He talked in a blubbery way, bha e a’ bruidhinn glogach

blue a 1 gorm, comp guirme. The colours of the rainbow are violet, indigo, blue, green, yellow, orange, and red, ’s iad dathan a’ bhogha-fhroise liath or bàn-phurpaidh, gorm-liath or guirmeanach, gorm, buidhe-ghorm or uaine, buidhe, dearg-bhuidhe or orains, agus dearg

2 liath, comp lèithe. There was a blue van at the gate, bha bhan liath aig a’ gheat

dark blue a phr 1 gorm, comp guirme

2 dorcha ghorm

pale blue, light blue a phr 1 liath, comp lèithe. Give me that pale blue cloth, thoir dhomh an clobht liath a tha sin

2 soilleir ghorm

navy blue a phr 1 gorm, comp guirme. A navy blue suit, deise ghorm

2 nèibhidh

out of the blue prep phr expressed with às an tomada-tàmh. It came out of the blue, thànaig e às an tomada-tàmh. She did it out of the blue, rinn i e às an tomada-tàmh

turn blue v phr (with cold) gorm, vn gormadh m. The others were getting blue outside, bha càch a’ gormadh a-muigh. Donald kept them so long they nearly turned blue, chùm Dòmhnall cho fad iad ’s gun do ghorm aid cha mhòr

blue-bag (washing blue, “dolly” blue) n guirmeán m, gen guirmein

bluebell n (wild hyacinth) (Hyacinthoides non-scripta = Endymion non-scriptus) 1 (a) fuath-mhuc m. Bluebell flowers, flùraichean fuath-mhuc

(b) expressed with flùra m & f fuath-mhuc, pl flùraichean fuath-mhuc. There are lots of bluebells growing in the wood, tha mòran de fhlùraichean an fhuath-mhuc a’ fàs anns a’ choille

2 (dialect) (a) am bulaidh-mhuc m, gen a’ bhulaidh-mhuc. That’s as wet as a bluebell (bulb), tha sin cho fliuch ris a’ bhulaidh-mhuc (proverb, frequently referring to a wet potato)

(b) am bogha-mhuc, gen a’ bhogha-mhuc ; also am bò-mhuc, gen a’ bhò-mhuc

3 ceanna-gorm m, gen cinne-ghuirm, pl cinne-ghorma

bluebell bulb n phr meacan m fuath-mhuc, gen meacain fhuath-mhuc, pl meacanan fuath-mhuc

bluebell flower n phr flùra m & f fuath-mhuc, pl flùraichean fuath-mhuc

bluebell, Scottish n (Campanula rotundifolia), see harebell n

bluebell, Spanish n (Endymion hispanicus) fuath-mhuc m Spàinneach, gen fuath-mhuc Spàinnich

bluebottle (Calliphora spp) n 1 cuileag-mhòr f, gen cuileige-mòire, pl cuileagan-mòra

2 cuileag-ghorm f, gen cuileig-guirme, pl cuileagan-gorma

bluebottle n (Centaurea cyanus), see cornflower n

blue-eyed grass n (Sisyrinchium bermudiana) feur m sùil-ghorm, gen feòir shuil-ghuirm

blue-eyed Mary n (Omphalodes verna) Màiri f ghorm shùileach

blue John n (mineralogy) fluairit f

blueness n 1 guirme f

2 guirmead m, gen guirmeid

bluethroat n (Luscinia svecica) 1 gorm-amhach f, gen gorm-amhaich. Red-spotted blue-throats, gorm-amhach dearg-bhallach. White-spotted blue-throats, gorm-amhach gheal-bhallach

2 ceileiriche m gorm-amhach, gen ceileiriche ghorm-amhaich, pl ceileirichean gorm-amhach

blue tit (Parus caeruleus) n, see tit, blue n

bluff n 1 mealladh m, gen meallaidh

2 cur m an ìre, gen cuir an ìre

call his bluff v phr expressed with thoir air a chuid fhaclan a chur an gnìomh

bluff v tr 1 meall, vn mealladh m

2 thoir an car à, vn toirt a’ char à

blunder n iomrall m, gen & pl iomraill

blunt a maol, comp maoile. This axe is so blunt, tha an làmhthuagh seo cho maol. As blunt as the tongs, cho maol ris a’ chlobha (saying). As blunt as a calf’s ear, cho maol ri cluais laoigh (saying). The knife is as blunt as a calf’s ear, tha an sgian cho maol ri cluais laoigh

blunt v tr maolaich, vn maolachadh m

blunt-end, blunt-ended a barra-mhaoil. Blunt-end scissors, siosar bharra-mhaoil

bluntness n maoilead m, gen maoileid

blur n 1 sgleò m, pl sgleòthan. I can only see a blur, chan eil mi a’ faicinn ach sgleò. It’s just a blur, tha e dìreach na sgleò. My old glasses were full of blurs, bha na seann speuclanan agam làn sgleòthan

2 expressed with ceò m. The years go by in a blur, thèid na bliadhnaichean seachad nan ceò

blur v tr & i 1 (a) dèan sgleòthach, vn dèanamh sgleòthach

(b) cuir sgleò air, vn cur sgleò air

2 dèan doilleir, vn dèanamh doilleir

blurred a 1 sgleòthach, comp sgleòthaiche. It’s blurred, tha e sgleòthach. My eyes are so blurred, tha mo shùilean cho sgleòthach

2 expressed with sgleò m, pl sgleòthan. My sight is so blurred, tha sgleò air mo shùil

blurry a sgleòthach, comp sgleòthaiche

blurt v tr expressed with thig a-mach le, vn tighinn a-mach le. He blurted it out without thinking, thàinig e a-mach leis gum smaoineachadh

blush n rudhadh m (gruaidhe), gen rudhaidh

at (the) first blush adv phr air a chiad amharc

blush v i expressed with thig rudhadh an, or thig rudhadh an gruaidhean. She blushed, thàinig rudhadh innte, or thàinig rudhadh na gruaidhean. He was blushing, bha rudhadh ann

make blush v phr cuir rudhadh an, vn cur rudhaidh an. It would make you blush, chuireadh e rudhadh annad

blusher n (Amanita rubescens) balg-rudhaidh, gen & pl builg-rudhaidh

bluster v i bagair, vn bagairt f, bagradh m

blustery a rannsail. The wind was blustery last night, bha a’ ghaoth rannsail a-raoir

boa, sand n (Eryx jaculus) bua m gainmhich, gen bua ghainmhich, pl buathan gainmhich

boa constrictor n (Constrictor constrictor) bua-theannaiche m, pl bua-theannaichean

boar n torc m, gen & pl tuirc

boar, wild n (Sus scrofa) torc m fiadhaich, gen & pl tuirc fhiadhaich

board n 1 clàr m, gen & pl clàir. She had a board on top of the barrel, making a kind of table, bha clàr aice air uachdar a’ bharaille, a’ dèanamh seòrsa de bhòrd

2 dèile f, pl dèileachan

3 bòrd m, gen & pl bùird. The Electricity Board, Bòrd an Dealain. The Board of Agriculture, Bòrd an Àiteachais, or am Bòrd. The board of directors, bòrd an luchd-stiùiridh

bread board n phr clàr-arain m, gen & pl clàir-arain

ironing board n phr bòrd-iarnaigidh m, gen & pl bùird-iarnaigidh. On the ironing board, air a’ bhòrd-iarnaigidh

on board adv phr air bòrd

on board prep phr ar bòrd (plus gen). On board the ship, air bòrd na luinge

board I v tr (nautical) 1 rach air bòrd, vn dol air bòrd. They boarded (the) ship, chaidh iad air bòrd na luinge

2 rach air, vn dol air. They boarded the train, chaidh iad air an trèana

II board v i bi a’ loidseadh

boarding-house n 1 taigh-loidsidh m, pl taighean-loidsidh

2 taigh-aoigheachd m, pl taighean-aoigheachd

boarding-school n sgoil-chòmhnaidh f, pl sgoiltean-còmhnaidh

boarder n loidsear m, gen loidseir, pl loidsearan

boast n bòst m, gen bòsta

boast v i 1 (a) dèan bòst, vn dèanamh bòst (about, of, à). He was boasting, bha e a’ dèanamh bòst. She was boasting about that, bha i a’ dèanamh bòst às a sin. They were boasting plenty about that today, bha iad a’ dèanamh bòst gu leòr as a sin an diugh. She wasn’t going to boast about buying hats every year, cha robh i a’ dol a dhèanamh bòst à bhith a’ ceannach na h-adan a h-uile bliadhna

(b) dèan uaill, vn dèanamh uaille (about, of, à). Formerly they used to hide it, today they boast of it, roimhe bha iad ga fhalach, an diugh tha iad a’ dèanamh uaill às. Boast not of tomorrow, na dèan uaill às an là màireach

2 (a) bi raidh (about, air). He was boasting about himself, bha e raidh air fhéin

(b) dèan raidh, vn dèanamh raidh (about, air). She’s always boasting so much, na tha i a’ dèanamh dhe raidh an còmhnaidh

boasting n 1 (a) bòst m

(b) uaill f, gen uaille. Whyere is there cause for boasting? càite a bheil adhbhar uaille?

2 raidh f. He’s awful for boasting, tha e cianail le raidh

boaster n bòstair m, pl bòstairean

boastful a bòstail, comp bòstaile

boat n 1 bàta m, pl bàtaichean. That’s a fine boat, it’s sailing well, bàta brèagha tha sin, tha i seòladh gu math. The boat became leaky, dh’fhàs am bàta aoideanach. In the prow or bow of the boat, ann an toiseach a’ bhàta. In the stern of the boat, ann an deireadh a’ bhàta. The boat dragged the anchor, tharraing am bàta an acair. The boat is high and dry on the beach, tha am bàta tioram tràighte air a’ chladach. They were hauling the boat, bha iad a’ tarraing a’ bhàta. The boat’s seams are coming apart, tha sgaran a’ bhàta a’ sgaoileadh. We shall launch the boat, cuiridh sinn am bàta air bhog. He was bailing the boat, bha e a’ taomadh a’ bhàta

2 eathar m & f, gen eathair, pl eathraichean. His boat was at the Creag Mhaol, bha an t-eathar aige aig a’ Chreag Mhaol. He was working at painting something to do with the boat, bha e ag obair a’ peantadh rud a bhuineadh don eathar

ferry-boat n bàt-aiseig m, pl bàtaichean-aiseig

fire-boat n bàta-teine m, pl bàtaichean-teine

fishing-boat n 1 bàta-iasgaich, bàt-iasgaich m, pl bàtaichean-iasgaich

2 eathar-iasgaich m, gen eathair-iasgaich, pl eathraichean-iasgaich

lifeboat n 1 bàta-teasairginn, bàta-teasraiginn m, pl bàtaichean-teasairginn, bàtaichean-teasraiginn

2 bàta-sàbhalaidh m, pl bàtaichean-sàbhalaidh

pleasure boat n phr 1 bàt-athais m, pl bàtaichean-athais

2 bìrlinn f, pl bìrlinnean

rowing-boat n 1 bàta-iormaich m, pl bàtaichean-iormaich

2 bàta-ràmh m, pl bàtaichean-ràmh

sailing boat n 1 bàta-siùil m, pl bàtaichean-siùil

2 bàta-seòlaidh m, pl bàtaichean-seòlaidh

speed-boat n bàta-luais m, pl bàtaichean-luais

steamboat n bàta-smùid m, pl bàtaichean-smùid

tug-boat n bàta-slaodaidh m, gen bàta-shlaodaidh, pl bàtaichean-slaodaidh

boat v i

boating n luingeanachd f

boat-builder n saor-eathraichean m, gen & pl saoir-eathraichean. He is a boat-builder, tha e na shaor-eathraichean

boat-train n trèan-bhàta f, pl trèanaichean-bàta

bob v i bi a’ bobadaich

bob about, bob along v phr bi a’ bobadaich. He used to bob along on his bicycle, bhiodh e a’ bobadaich air a’ bhaidhsagail

bobbin n 1 boban m, gen bobain, pl bobanan

2 iteachan m, gen iteachain, pl iteachanan

bobcat n (Felis rufa) bob-chat m, gen & pl bob-chait

bodiless a 1 gun chorp

2 neo-chorporra

bodily adv (“the whole thing as it is”) 1 (a) expressed with mar sheòl e. He took it bodily, ghabh e e dìreach mar sheòl e. They got the whole house (with all its contents), fhuair iad an taigh mar sheòl e

(b) expressed with às a dhearglaraich. He lifted it bodily, thog e e às a dhearglaraich

2 eadar cheann is casan

body n 1 corp m, gen & pl cuirp. My body, mo chorp. Their bodies, na cuirp aca. You’d be the better of a little food in your body, b’ fheàirrd thu a dh’ealbh bhiadh nad chorp. The warmth of my body, blàths mo chuirp. Every joint that was in my body was affected, a h-uile h-alt a bha nam chorp, bha e freagar

2 bodhaig f, pl bodhaigean. She’s healthy in her body, tha i slàn na bodhaig. The gland of the body which purifies the blood, fàireag na bodhaige a ghlanas an fhuil

3 colann, colainn f, gen colainn, colna, pl colainnean. Body warmth, blàths na colainn

4 neach m, pl daoine

5 creutair m, pl creutairean. He’s a queer body, ’s e creutair èibhinn a th’ ann

6 cnap m, gen cnaip, cnip, pl cnapan. Only when a substantial body of work has been completed, dìreach an uair a tha cnap math obrach air a chrìochnachadh

7 buidheann f, gen buidhne, pl buidhnean. A public body, buidheann phoblach. The details of the legislation should be worked out by a Scottish body similar to the Welsh Language Board, bu chòir gum bitheadh cruth an lagha air obrachadh a-mach gu mionaideach le buidhinn Albannaich coltach ri Bòrd a’ Chànain Chuimris

8 còmhlan m, gen & pl còmhlain

9 cuideachd f

10 not directly expressed. An increasing range of texts which will require them to use and develop this existing body of knowledge, barrachd sheòrsachan theacsaichean a bheir orra an t-eòlas seo a tha aca a-cheana a chleachdadh agus a thoirt air adhart

body mod 1 cuirp. Body fluids, lionnaichean cuirp. Protective gloves must be used when wiping up blood or other body fluids, feumar miotagan dìonach a chleachdadh nuair a thathas a’ suathadh fala no lionnaichean cuirp eile

2 bodhaig

body language n phr 1 cànain f bhodhaig. When an interpretation of body language may be necessary to understand fully the overall communication, agus feum air cànain bhodhaig a bhreithneachadh gus tuigse iomlan fhaighinn air a’ chonaltradh anns an fharsaingeachd

2 cainnt f bhodhaig. Such as body language and visual images, mar tha cainnt bhodhaig agus ìomhaighean faicsinneach

body posture n phr altachadh m cuirp

dead body n phr 1 corp m, pl cuirp

2 expressed with closach m, gen closaich, pl closaichean. They’ve found a lot of dead bodies there, tha iad an dèidh mòran chlosaichean fhaighinn a sin

in a body adv phr cruinn còmhla. They arrived in a body, ràinig iad cruinn còmhla

boehmite n (mineralogy) boehmit f

Boer War pr n Cogadh m Afraca. Her father was in the Boer War, bha a h-athair ann an Cogadh Afraca

bog n 1 (a) boglach f, gen boglaich, pl boglaichean. I got stuck in the bog, chaidh mi an sàs anns a’ bhoglach. I’m frightened they’ve gone in the bogs at the back of John’s croft, tha eagal orm gun deach iad anns na boglaichean aig cùl lot Iain

(b) bogach f, gen bogaich, pl bogaichean

(c) bog m, gen buig, pl bogachan

2 fèith f, gen fèithe, pl fèithean. Our hill is full of bogs, tha am monadh againn làn fhèithean. Though his foot went in the bog when he sided with Rainy, ged chaidh a chos anns an fhèith ann an toirt a bhroillich do Rainy (song)

3 (with stream rising in it) caochan m, gen caochain, pl caochanan

bogs n pl also expressed with breunlochan or breulochan m pl ; also breòlaichean, breadhlaichean m pl. The burn rises in bogs up there, tha an t-allt a’ tighinn à breulochan urrad a sin. It’s nothing but bogs, dè a th’ ann ach breòlaichean

boggy ground n phr 1 boglach f, gen boglaich, pl boglaichean. My feet got stuck in the boggy ground, chaidh mo chasan an sàs anns a’ bhoglach

bog that drowns beasts n phr bàsadair m, pl bàsadairean. Their hill is full of bogs that drown beasts, tha am monadh aca làn bhàsadairean. There are no bogs that drown beasts in their ground, chan eil bàsadairean anns an talamh acasan

bog v i

bogged a am bogadh

bog asphodel n (Narthecium ossifragum), see asphodel, bog n

bogbean n (Menyanthes trifoliata) pònair-chapaill f, gen pònarach-capaill

bog-cotton n, see cotton-grass n

bogey n 1 (in nose) bodach m, gen & pl bodaich. You’ve got a big bogey in your nose, tha bodach mòr nad shròin

2 (apparition) (a) bodach m, gen & pl bodaich

(b) bòcan m, gen & pl bòcain, also bòcaidh m, pl bòcaidhnean. People used to see bogeys, bhite a’ faicinn bhòcaidhnean

boggle v i 1 bi an teagamh

2 bi nad bhoil

boggy a bog, comp buige. That ground is boggy (even) during the best weather, tha an talamh sin bog an uair a b’ fheàrr

2 expressed with boglach f, gen boglaich, pl boglaichean. The trail involves steep slopes and boggy areas, tha leòidean casa agus boglaichean air an t-slighe

bogle n 1 (a) bodach m, gen & pl bodaich

2 bòcan m, gen & pl bòcain

bog-myrtle n (Myrica gale) roid f, gen roide. That’s lovely bog-myrtle, ’s e roid bhrèagha tha sin

bog rosemary n (Andromeda polifolia) ròs-mhàiri f fhiadhaich

bog-rush, black n (Schoenus nigricans) seimhean m dubh, gen seimhein dhuibh

bog-rush, brown n (Schoenus ferrugineus) seimhean m donn, gen seimhein dhuinn

bog violet n (Pinguicula vulgaris), see butterwort n

boil n (on skin) niosgaid f, pl niosgaidean ; also neasgaid f, pl neasgaidean

boil v tr & i 1 goil, vn goil f. The kettle is boiling, tha an coire a’ goil. I’ve boiled the kettle, ghoil mi an coire. I’ll boil them, goilidh mise iad. The engine is boiling over, tha an t-einnsinn a’ goil thairis

2 (cook by boiling) bruich, vn bruich f. Go and boil the potatoes, falbh is bruich am buntàta. I’m boiling the potatoes, tha mi a’ bruich a’ bhuntàta. I’m going to boil a hen, tha mi a’ dol a bhruich cearc. We boiled them, bhruich sinn iad

boil dry v phr sùigh, vn sùghadh m. I hope the pan won’t boil dry, tha mi an dòchas nach sùigh am pana

boil lightly, pour boiling water on v phr 1 (particularly of shellfish) slaop, vn slaopadh m

2 thoir plotaigeadh bruich do. First you boil it lightly, tha thu an toiseach a’ toirt plotaigeadh bruich dha

boil over v phr (of pot, pan) 1 thig mun teine, vn tighinn mun teine. It’s boiling over, tha e a’ tighinn mun teine. The argument boiled over, thàinig an dearbhadh mun teine

2 cuir thairis, vn cur thairis. I was making porridge, and it (the pan) boiled over, bha mi dèanamh lit, is chuir e tharais

boiled a 1 air a ghoil

2 (cooked) (a) bruich. They’re boiled, tha iad bruich. A boiled egg, ugh bruich

(b) air a bhruich. They’re boiled, tha iad air am bruich

boiling a (of the weather) 1 bruicheil. It is boiling today, tha e bruicheil an diugh

2 expressed with bruich f. It’s really boiling just now, it’s so sultry, tha fìor bhruich ann an dràsda, tha i cho bruthainneach

boiling point n phr ìre f ghoil

boiler n goileadair m, pl goileadairean

boisterous a 1 ròlaiseach, comp ròlaisiche. They children are so boisterous today, tha a’ chlann cho ròlaiseach an diugh

2 (weather) rannsail, comp rannsaile. A boisterous night, oidhche rannsail

bold a 1 treubhach, comp treubhaiche

2 fearail, comp fearala

3 dàn, comp dàine. We were bolder when we were speaking to you, bhiodh sinn na bu daìne nuar as ann riutsa a bha sinn a’ bruidhinn

4 (forward, cheeky) (a) dàsanach, also darsainneach, comp dàsanaiche, darsainniche. They were bold, everyone of them, bha iad dàsanach, a h-uile duine dhiubh. He can be very bold when he wants, is ainthe dha bhith gu math darsainneach

(b) spreachail, comp spreachaile. She was rather bold for her age, bha i gu math spreachail dhe h-aois

(c) ladarna

bold type n phr clò m trom, gen clò thruim. They are identified in bold type, tha iad air an comharrachadh le clò trom

boldness n 1 treubhantas m, gen treubhantais

2 dànadas m, gen dànadais

3 tapachd f

bolete, Jersey cow n (Suillus bovinus) boletus m bà-Deirsidh, gen boletus bhà-Deirsidh

bolete, penny-bun n (Boletus edulis) boletus m buna, gen boletus bhuna

boletus, devil’s n (Boletus satanas) boletus m an donais

boll n (fruit of flax, cotton) bola m, pl bolaichean

boll n (measure of 140lbs) bola m, pl bolaichean. A boll of meal, bola mine

bolster n babhstair m, pl babhstairean ; or bobhstair, pl bobhstairean

bolster v tr 1 (a) cùm taice ri, vn cumail taice ri

(b) cuir taice ri, vn cur taice ri

2 cuir ri, vn cur ri

3 misnich, vn misneachadh m

bolt n 1 (mechanical engineering) (a) bolta m, pl boltaichean

(b) babht m, pl babhtaichean

2 crann m, gen & pl croinn

3 (door-bolt) cloidhean m, gen cloidhein, pl cloidheanan. The bolt is broken, tha an cloidhean brist. And a gold bolt on it to keep it locked, agus cloidhean òir air airson a chumail glaist (song). Slide the bolt shut on the door, cuir an cloidheàn air an doras

4 (roll of eg wallpaper) bolta m, pl boltaichean

a bolt from the blue n phr expressed with às an tomada-tàmh. It came like a bolt from the blue, thàinig e às an tomada-tàmh

bolt v tr 1 glais, vn glasadh m

2 cuir crann air, vn cur croinn air

II bolt v i 1 (of wegatable growth) laom, vn laomadh m. My lettuces have bolted, tha na leiteasan agam air laomadh

2 (flee) (a) thoir na buinn asad, vn toirt nam bonn asad. It’s time we bolted, tha e thìde dhuinn na buinn a thoirt às

(b) teich, vn teicheadh m

(c) (i) dèan air falbh, vn dèanamh air falbh

(ii) gabh air falbh, vn gabhail air falbh. He bolted off for dear life, ghabh e air falbh aig peileir a bheatha

(iii) falbh nad ruith, vn falbh nad ruith. The horse bolted, dh’fhalbh an t-each na ruith

bomb n boma m, pl bomaichean

bomb v tr 1 bomaig, vn bomaigeadh m

2 leig bomaichean air, vn leigeil bhomaichean air

bombing n bomaigeadh m, gen bomaigidh. The cars were flying up in the air with the bombing, bha na càraichean a’ leum an àird anns an adhar leis a’ bhomaigeadh

bombast n earra-ghlòir f

bombastic a earra-ghlòireach

bond n 1 bann m, gen bainne, pl bannan, banntan. Making bonds with the children, a’ dèanamh bhannan leis a’ chloinn

2 ceangal m, gen ceangail, pl ceangail, ceanglaichean

3 (promise) gealladh m, gen geallaidh, pl geallaidhean

bondage n 1 braighdeanas m, gen braighdeanais

2 daorsa f

bone n cnàimh or cnàmh m, gen cnàimh, cnàmha, pl cnàimhean or cnàmhan. There’s still a bone in them, tha cnàmh annta fhathast. The marrow of the bone, smior a’ chnàimh. I’ve got sore bones, tha mo chnàimhean goirt. He’s nothing but skin and bone, chan eil ann ach an craiceann ’s na cnàimhean. A bone of contention, cnàmh spàirne. Gnawing the bones, Criomadh nan Cnàimhean (name of the smallest member of the family of giants that lived at Rubha an Fhomhair at Loch Maree)

bone dry a phr expressed with cho tioram ris an spìon ; also cho tioram ris a’ chrogas

boneless n gun chnàimh

bonfire n 1 (a) teine-aighir m, pl teintean-aighir. A bonfire on every knoll, teine-aighir air gach cnoc

(b) teine-èibhinn m, pl teinntean-èibhinn

2 expressed with teine m a-muigh, pl teintean a-muigh. He made a bonfire in the garden, rinn e teine a-muigh anns an leas

bonnet n 1 (cap) bonaid m & f, pl bonaidean

2 (of car) bonaid m & f, pl bonaidean

peak n (of the bonnet) bile f (na bonáid), pl bilean

bonny a 1 bòidheach, comp bòidhche

2 maiseach, comp maisiche

bonus n1 bònas m, gen bònais, pl bònasan

2 duais-airgid f, gen duaise-airgid, pl duaisean-airgid

3 (a) duais-chorra f, gen duaise-corra, pl duaisean-corra

(b) expressed with còrr m, gen corra

bony a cnàmhach, comp cnàmhaiche

book n 1 leabhar m, gen leabhair, pl leabhraichean. This can be extended by comparison with other books read, faodar leudachadh air seo le coimeas ri leabhraichean eile a chaidh a leughadh. When will your book be published? cuine bhitheas an leabhar agad air fhoillseachadh?. The telephone book, leabhar a’ fòn. A book of tickets, leabhar thiocaidean

2 (betting) leabhar-gheall m, gen leabhair-gheall

bring to book v phr thoir air cunntas a thoirt (for, air). He was brought to book for what he had done, thugadh air cunntas a thoirt air na rinn e

book v tr buc, vn bucadh m ; also bucaig, vn bucaigeadh m. If one wishes to join in these workshops must one book? ma tha neach airson a dhol air na buidhnean-obrach a tha seo am feum neach bucadh?

book-binder n 1 (a) leabhar-cheanglair m, pl leabhar-cheanglairean

(b) leabhar-cheangladair m, pl leabhar-cheangladairean

2 neach m còmhdach leabhraichean, pl luchd còmhdach leabhraichean

bookcase n 1 preas-leabhraichean m, gen & pl pris-leabhraichean

2 cèis-leabhraichean f, gen cèise-leabhraichean, pl cèisean-leabhraichean

book-keeper n neach m cumail leabhraichean, pl luchd cumail leabhraichean

book-keeping n leabhar-cunntas m, gen leabhar-cunntais

booklet n leabhran m, gen leabhrain, pl leabhranan

booklouse n (Liposcelidae) mial m leabhair, gen miala leabhair pl mialan leabhair

bookseller n leabhar-reiceadair m, pl leabhar-reiceadairean

bookselling n leabhar-reiceadaireachd f

bookshop n bùth-leabhraichean m, pl bùthan-leabhraichean, bùithtean-leabhraichean

bookworm n 1 (entomology : larva of Anobium hirtum) cruimh f leabhair, gen cruimhe leabhair

2 (familiar) leughadair m craosach, gen leughadair chraosaich, pl leughadairean craosach

boon n expressed with nì m feumail, gen nì fheumail, pl nithean feumail

boor n 1 burraidh m, pl burraidhean. He was just a boor, dè bh’ ann ach burraidh

2 ùmaidh m, pl ùmaidhean

3 amhasg m, gen & pl amhaisg

boorish a 1 ùmadail. He was boorish and beastly, bha e ùmadail ainmheil. Though John was so very boorish, ged a bha Iain cho ùmadail ’s a bha e

2 amhasgail

boorishness n 1 ùmadaileachd f

2 amhasgachd

boost v 1 thoir am barrachd de, vn toirt am barrachd de

2 thoir am barrachd mòr de, vn toirt am barrachd mòr de. Learning a language will boost an awareness of language generally, bheir a bhith a’ togail cànain am barrachd mòr de mhothachadh air cànain anns an fharsaingeachd

booster n 1 neartaiche m, pl neartaichean

2 bustair m, pl bustairean. Booster rocket, rocaid bhustair

booster seat n phr suidheachan-leasachaidh m, gen & pl suidheachain-leasachaidh. Seat-belts must be worn by all children and appropriate child seats and booster seats provided where necessary, feumaidh a’ chlann air fad criosan-sàbhalaidh a chur orra, agus feumaidh suidheachain-chloinne agus suidheachain-leasachaidh fhreagarrach a bhith rim faotainn far a bheil seo riatanach

booster shot n phr (of injection) annstealladh m neartachaidh, gen annsteallaidh neartachaidh, pl annsteallaidhean neartachaidh

boot n 1 (a) bròg f, gen bròige, pl brògan. Get her to buy you a pair of boots, thoir oirre paidhir bhròg a cheannach dhut. He got the boot, fhuair e a’ bhròg

(b) bròg-mhòr f, gen bròige-mòire, pl brògan-mòra

2 (high boot, Wellington boot) (a) bòtann m, gen bòtainn, pl bòtannan

(b) bòt m, pl bòtan

the boot is on the other foot now, tha diofar sgeul a-nis ann

boot n

to boot adv phr a bharrachd

boot-jack n sgalag-bhòt m, gen sgalaig-bhòt, pl sgalagan-bhòt

bootless a 1 gun bhròg

2 casruisgte

bootless a neo-thairbheach

booty n 1 cobhartach m, gen cobhartaich

2 creach f, gen creiche

booze n 1 stuth m òil

2 òl m, gen òil. He’s back on the booze, tha e ris an òl a-rithist

3 deoch f, gen dighe, deoch. He’s back on the booze, tha e air ais air an deoch

booze v i 1 òl, vn òl m

2 rach air an òl, vn dol air an òl

3 rach air an deoch, vn dol air an deoch

4 rach air mhisg, vn dol air mhisg

boozer n neach m deoch, pl luchd deoch

boracic a bòrasach

borage n (Borago officinalis) barraist m ; also borraist m

borax n bòracs m

border n 1 crìoch f, gen crìche, pl crìochan

2 oir f, gen oire, pl oirean

3 iomall m, gen & pl iomaill. Black border (on letter paper), iomall dubh

border v tr 1 (a) crìochnaich ri, vn crìochnachadh ri

(b) bi nad chrìch aig. The river borders it, tha an abhainn na crìch aige

2 sìn ri taobh, vn sìneadh ri taobh. It borders the road, tha e a’ sineadh ri taobh an ròid

border on v i phr thig faisg air, vn tighinn faisg air. It borders on a lie, tha e a’ tighinn faish air a’ bhrèig

bordering on prep phr 1 (a) expressed with cha mhòr

(b) expressed with ach beag. A colur bordering on red, dath a tha dearg ach beag

2 expressed with neg plus fada. A statement bordering on truth, sgeul nach eil fada on fhìrinn

borderer n neach m àiteach nan crìoch, pl luchd àiteach nan crìoch

bore v tr (produce hole) 1 (a) dèan toll, vn dèanamh tuill

(b) toll, vn tolladh m

2 cladhaich, vn cladhach m

bore v tr (make weary) 1 sàraich, vn sàrachadh m

2 (a) leamhaich, vn leamhachadh m

(b) expressed with leamh a. He bored me stiff, bha mi buileach leamh dhe

bored a 1 sàraichte

2 leamh

3 expressed as follows : He is bored, chan eil fhios aige dè nì e leis fhèin. He was bored, cha robh fhios aige dè dhèanadh e leis fhèin. He will be bored, cha bhi fhios aige dè nì e leis fhéin. She was bored due to idleness, cha robh fhios aice dè dhèanadh i leatha fhèin leis an dìomhanas

boring a 1 sàrachail

2 blian comp bliaine. Don’t be so boring, na bi cho blian

3 expressed with thig trom air, vn tighinn trom air. I found the play rather boring, bha an dealbh-chluich a’ tighinn trom orm

boreal a tuathach

bore-hole n toll-lorgaidh m, gen & pl tuill-lorgaidh. They sank a bore-hole, chuir iad sìos toll-lorgaidh

born pp 1 expressed with rugadh. I was born here, rugadh mi seo. When were you born? cuine rugadh tu. What day was the calf born? dè an latha a rugadh an laogh? Our Ann was born and the cow calved the same day, rugadh Anna againn is rug a’ bhò an aon latha

2 (a) air a bhreith. I was born here, bha mi air mo bhreith a seo. It’s born in him, tha e air a bhreith ann. The week after John was born, an t-seachdain às dèidh do dh’Iain a bhith air a bhreith. After you were born, an dèidh dhut a bhith air do bhreith

(b) expressed with periphrastic passive of beir. I was born here, chaidh mo bhreith a seo

borne pp, see bear v tr

bornite n (mineralogy) boirnit f

boron n bòron m, gen bòroin

borough n borgh m, gen & pl boirgh

borrow v tr 1 (a) gabh air iasad, vn gabhail air iasad

(b) faigh iasad de, vn faighinn iasaid de

(c) iarr iasad de, vn iarraidh iasaid de

2 faigh coingheall de, vn faighinn coinghill de. May I borrow a spade? am faigh mi coingheall de spaid?

borrower n 1 neach m gabhail iasaid, pl luchd gabhail iasaid

bort n (mineralogy) bort m

bosom n 1 broilleach m, gen broillich, pl broillichean. What a bosom she has, dè am broilleach a th’ oirre

2 uchd m, pl uchdan

boss n cnap m, gen cnaip, cnip, pl cnapan, cnip

boss n 1 ceann m, gen & pl cinn

2 ceannard m, gen ceannaird, pl ceannardan

boss v tr

bossing n 1 odhrmanachd f. You’re awful for bossing, tha thu cianail le odhrmánachd

2 odhrmanachadh m, gen odhrmanachaidh. Some maintained that she was doing too much bossing, bha cuid a’ cumail a-mach gu robh i dèanamh cus odhrmanachaidh

bossy a expressed with le odhrmanachd. She’s very bossy, tha i dona le odhrmanachd

botanic, botanical a 1 luibh-eòlasach

2 luibhean

botanic garden n phr gàrradh-luibhean m, gen gàrraidh-luibhean, pl gàrraidhean-luibhean

botanically adv 1 gu luibh-eòlasach

2 a thaobh luibh-eòlais

botanist n luibh-eòlaiche m, pl luibh-eòlaichean

botany n luibh-eòlas m, gen luibh-eòlais

both pron na dhà. You’d be proud with just one of them let alone both, bhiodh pròis air neach le aon neach dhiubh gun luaidh air na dhà. It may be a combination of both, faodaidh e bhith na chothlamadh de na dhà

both of prep phr 1 an dà. Both of the books are valuable, tha an dà leabhar luachmhor

2 an dithis aig. Why are both of you in Iain’s room? carson a tha an dithis agaibh san rum aig Iain?

3 expressed with le chèile. Both of them are dead, tha iad le chèile marbh. Both of us saw it, chunnaic sinn le chèile e. Is she breast-feeding both of them? a bheil i a’ toirt a broilleach dhaibh le chèile?

both a 1 an dà. There’s writing on both sides, tha sgrìobhadh air an dà thaobh

2 gach … dhiubh sin. Both documents advise, tha gach pàipear dhiubh sin a’ comhairleachadh

on both sides prep phr 1 air an dà thaobh

2 air gach taobh

3 taobh air thaobh. Faults on both sides, coire taobh air thaobh

both adv 1 le chèile. We’re both tired now, tha sinn sgìth le chèile a-nis. Both A and B, A agus B le chèile. They can both drive, dràibhigidh iad le chéile. They’re both working, tha iad le chèile a’ cosnamh. Perhaps they were both at the drink, dh’fhaodadh gu robh iad le chèile ris an deoch. Make sure you say to them that I’m asking after them both, feuch gun can thu riutha gu bheil mi gam faighneachd le chèile. In terms they both understand, ann an dòigh a thuigeas iad le chèile. Reading should always have a purpose which is clear to both the teacher and the pupil, tha còir aig leughadh daonnan adhbhar a bhith aige, agus sin a bhith soilleir don tidsear agus don phàisde le chèile

2 an dà chuid. A personal spelling book becomes both a reference for the pupil and a record for the teacher, thig leabhar-litreachaidh pearsanta gu bhith an dà chuid na fhiosrachadh don phàiste agus na chlàr don tidsear

3 araon, ar-aon. Both you and he, araon thus’ agus esan

4 eadar prep (leniting) (plus rad). Both good and bad, eadar mhath agus olc. Both great and small, eadar bheag agus mhòr. Both women and children, eadar mhnathan is chlann. Both head and foot, eadar cheann is chasan

5 not directly expressed. Both at this stage and those to follow, aig an ìre seo agus na h-ìrean as dèidh seo. Both in group situations and in understanding texts, ann an suidhichidhean bhuidhnean agus ann a bhith a’ tuigsinn theacsaichean. Both in listening to and reading texts, ann a bhith ag èisteachd ri teacsaichean agus gan leughadh

bother n 1 sàrachadh m, gen sàrachaidh

2 tàir f, gen tàire

3 bodraigeadh m, gen bodraigeadh

4 expressed with ceannach m, gen ceannaich. It’ll cause you bother, bidh ceannach agad air. It’s causing you bother, is ceannach dhut air. It’s a bother to you what I’m asking, is ceannach dhut na tha mi ag iarraidh ort

5 expressed with faireachdainn m. It’s no bother to me, chan eil faireachdainn agam air. When I’m sitting there’s nothing causing me any bother, nam shuidhe chan eil faireachdainn agam air dad

6 (with negative) expressed with stuadh f, gen stuaidh. That won’t cause me much bother, cha chuir sin mòr stuaidh orm

bother v tr 1 (a) bi a’ cur air. Something’s bothering her, tha rudeigin a’ cur oirre. What is bothering you? dè tha a’ cur ort? It’s the plane that was bothering him, ’s e am plèana a bha a’ cur air

(b) bi a’ cur ri. He was complaining greatly about the thing that was bothering him, dè a’ ghaoir a bh’ aige mun rud a bha a’ cur ris

2 dèan dragh do, vn dèanamh dragh do. It’ll be bothering him, bidh e a’ dèanamh dragh dha

3 gabh saothair ri, vn gabhail saothair ri, gabhail saothrach ri. I wouldn’t bother too much with it, cha ghabhainn cus saothair ris. It’s always the thing you least bothered with that would turn out best, ’s e an còmhnaidh an rud ris am bu lugha ghabhadh tu a shaothair a b’ fheàrr a bha a’ tionndadh a-mach

4 bodraig, vn bodraigeadh m. I wouldn’t be bothered with him, cha bhithinn air mo bhodraigeadh leis. I can’t be bothered, cha bhodraiginn. I’m surprised she’d bother to be a home-help, is iongantach liumsa gum bodraigeadh i ri bhith na home-help. I didn’t bother with it a third time, cha do bhodraig mi an trìtheamh turas ris

5 sàraich, vn sàrachadh m

not need to bother v phr 1 expressed with neg plus ruig leas. You don’t need to bother, that won’t fetch him, cha ruig thu leas, cha toir sin leis e

2 expressed with neg plus leig leas. he need not bother, cha leig e leas

bothy n 1 (a) bothan m, gen & pl bothain

(b) bothag f, gen bothaig, pl bothagan

(c) both m, gen botha, pl bothan

2 bosaidh m, pl bosaidhean. At that time the squad were staying in a bothy, aig an àm sin bha an sguada a’ fuireach ann am bosaidh

botryoidal a (mineralogy) botrathoideach

bottle n 1 botal m, gen & pl botail, boiteil. Tins, packets, bottles and jars, canastairean, pacaidean, botail agus crogain. A brown bottle, botal ruadh. Where’s the bottle, càite bheil am botal. She used to come to take bottles out of the well, bhiodh i a’ tighinn a thoirt leis boiteil às an fhuaran. Unscrew (the top on) the bottle or undo (the screw-top on) the bottle, tuanaig am botal

2 buideal m, gen & pl buideil

3 searrag f, gen searraig, pl searragan

hot-water bottle n phr botal-teth m, gen & pl botail-theth

milk bottle n phr, see sv milk n

bottle v tr cuir am botal, vn cur am botal

bottle up v phr 1 cùm agad fhèin, vn cumail agad fhèin. I bottled it up for years, chùm mi agam fhèin e bliadhnachan

2 cùm greim air, vn cumail greim air. He bottled up his anger, chùm e greim air fhearg

bottom n 1 bonn m, gen & pl buinn. The bottom drawer, an drathair buinn. The bottom wire and the top wire, an uèir bhuinn agus an uèir mhullaich. That’s what’s at the bottom of the matter, shin agad an rud a th’ aig bonn na cùise. I was digging the top of the plot and the bottom of it, bha mi a’ ruamhar bràigh a’ bhallain, agus am bonn aige

2 bun m, gen buna, buin, pl buin, bunan. The cows are at the bottom of the knoll, tha an crodh aig bun a’ chnuic. What is at the bottom of the matter? dè tha aig bun na cùise?

3 tòn, tòin f, gen tòine, pl tònan. The bottom went out of the kettle, dh’fhalbh an tòin às a’ choire. The bottom’s gone out of the milk bottle, dh’fhalbh an tòin às a’ bhotal bhainne. If that chair had a proper bottom, nan robh tòin cheart anns an t-seithear sin. The bottom in this creel is loose, tha an tòin anns a’ chliabh a tha seo las

4 (of person) (a) (i) tòn f, gen tòine, pl tònan. He got a smack on the bottom, fhuair e deillseag air an tòin

(ii) tòineag f, gen tòineig, pl tòineagan. Make sure you wash your bottom, feuch gun glan thu do thòineag

(b) màs m, gen màis, pl màsan

(c) manchan m, gen manchain. I’ll give you a hot bottom, stiallaidh mi do mhanchan

5 ìochdar m, gen ìochdair

6 ùrlar m, gen ùrlair. He was walking along the bottom of the glen, bha e a’ coiseachd ann an ùrlar a’ ghlinne

7 (of sea) grunnd m, gen gruinnd, grunnda. It went to the bottom (of the sea), chaidh i chon a’ ghrunnd. A net on the bottom of the sea, lìon air grunnd na mara

from top to bottom adv phr o bhonn gu bàrr

go on one’s bottom (of baby) v phr bi a’ slèideagan. She’s going about on her bottom now, tha i a’ slèideagan a-nise, or tha i a’ falbh a’ slèideagan a-nise

bottom a gu h-ìosal. The bottom end of the field, ceann gu h-ìosal a’ raoin

bottomless a gun ghrunnd

bough n 1 geug f, gen gèige, pl geugan. A bird on every bough, eun air gach geìg

2 meanglan m, gen meanglain, pl meanglanan. Those boughs are withered, tha na meanglanan sin air seargadh

bought a, see sv buy v tr

boulangerite n (mineralogy) bulangairit f

boulder n ulbhag f, gen ulbhaig, pl ulbhagan ; also ulpag f, gen ulpaig, pl ulpagan. He sat on a boulder, rinn e suidhe air ulbhag. Dumps of sand, gravel, stones and boulders that date from the last glaciation, dùin de ghainmhich, de ghrinneal, de chlachan agus de dh’ulbhagan a chaidh fhàgail aig àm an eigheachaidh mu dheireadh

boulder trail n phr slighe f ulbhag, pl slighean ulbhag

boulder-clay n crèadh-chlach f, gen crèadha-chlach

bounce I v i 1 (a) leum, vn leum m

(b) thoir leum air ais, vn toirt leum air ais. The cup fell and bounced off the floor and even then it didn’t break, thuit an copan is thug e leum air ais den làr is an dèidh sin cha do bhris e

2 expressed with buail air ais, vn bualadh air ais. The ball bounced off the wall, bhuail am bàla air ais den bhalla

II bounce v tr 1 thoir air (rud) leum

2 thoir leum à, thoir leumannan à, vn toirt lèim à, toirt leumannan à

3 buail, vn buaileadh m. He was bouncing the ball off the ground, bha e a’ bualadh a’ bhàla den talamh

bouncy a expressed with leum v air ais. The ball is round and bouncy, ’s e bàla cruinn a th’ ann is leumaidh e air ais glè mhath

bound n 1 sìnteag f, gen sìnteig, pl sìnteagan

2 sùrdag f, gen sùrdaig, pl sùrdagan

3 cruinnleum m, gen cruinnleim, pl cruinnleuman. He gave a bound, thug e cruinnleum

bound n crìoch f, gen crìche, pl crìochan

out of bounds a phr 1 toirmisgte

2 expressed with bi plus toirmeasg air. That part of the city was out of bounds, bha toirmeasg air a’ phàirt sin den bhaile

within reasonable bounds adv phr am measarrachd

bound a, see bind v tr

bound v i 1 (a) thoir sìnteag, vn toirt sìnteig

(b) thoir sùrdag, vn toirt sùrdaig

(c) thoir leum, vn toirt leum

2 falbh nad chruinnleum, vn falbh nad chruinnleum. He bounded away, dh’fhalbh e na chruinnleum

bound v tr cuir crìoch ri, vn cur crìche ri

boundary n crìoch f, gen crìche, pl crìochan. That will be at the boundary of his croft, bidh sin aig crìoch na lot aige. The boundary between the Erradale and Redpoint hill-grazing, a’ chrìoch eadar monadh Eàrradail agus an Rubha Dheirg. These dykes were major land boundaries, ’s e crìochan cudthromach air fearann a bha anns na gàrraidhean seo

boundary n crìoch f, pl crìochan

bountiful a fialaidh

bourgeois a bùirdeasach, comp bùirdeasaiche

bournonite n (mineralogy) burnoinit f

bourtree n (Sambucus nigra), see elder n

bow n 1 bogha m, pl boghachan. Fiddle and bow, fidheall is bogha. He tied it in a bow, cheangail e na bhogha e

2 (archery) (a) bogha m, pl boghachan. Bow and arrow, bogha is saighead

(b) bogha-saighead m, pl boghachan-saighead ; or bogha-saighde m, pl boghachan-saighde

bow n (of boat) toiseach m, gen toisich, pl toisichean. In the bow of the boat, ann an toiseach a’ bhàta

bow n (salutation) ùmhlachd f

bow v i 1 dèan ùmhlachd, vn dèanamh ùmhlachd

2 (a) crom, vn cromadh m

(b) lùb, vn lùbadh m

3 (a) strìochd, vn strìochdadh m

(b) gèill, vn gèilleadh m. We must bow to the inevitable, feumaidh sinn gèilleadh don nì nach gabh a sheachnadh

bowels n innidh f

bowl n (in bowls) bobhla m, pl bobhlaichean

bowl n (vessel) 1 bobhla m, pl bobhlaichean

2 cuach f, gen cuaich, pl cuachan

bowl v tr 1 roilig, vn roiligeadh. He was bowling a hoop, bha e a’ rolaigeadh cearcaill

2 (bowls) caith, vn caitheamh m (bobhla)

3 (cricket) bobhlaig, vn bobhladh m, bobhlaigeadh m. He bowled him out, bhobhlaig e a-mach e

bowling n 1 bobhladh m, gen bobhlaidh

2 bobhlaireachd

bowling-alley n ionad-bobhlaidh m, gen ionaid-bhobhlaidh, pl ionadan-bobhlaidh

bowling green n phr faiche f bobhlaidh, pl faichean bobhlaidh

bowl over v phr 1 cuir troimhe-chèile, vn cur troimhe-chèile

2 expressed with iongantas m, gen iongantais. I was quite bowled over, ghabh mi iongantas dha-rìribh

bow-legged a camachasach

bowlingite n (mineralogy) bobhlaingit f

bowsprit n crann-spreòid m, gen & pl croinn-spreòid

bowstring n taifeid m, pl taifeidean

box n 1 (a) bogsa m, pl bogsaichean ; or bocsa m, pl bocsaichean. The eggs are taken to a packing station where they are packed in boxes, thèid na h-uighean a thoirt do stèisean pacaidh far a bheileas gam pacadh ann am bogsaichean

(b) bocas m, gen & pl bocais ; or bucas m, gen & pl bucais

2 ciste f, pl cisteachan

box n (blow) 1 sglabhart m, gen sglabhairt, pl sglabhartan. A box on the ear, sglabhart mun chluais

2 buille f, pl buillean

box n (Buxus sempervirens) bucsa m ; also bocsa m

box v tr & i (fight) 1 bogsaig, vn bogsaigeadh m, bogsadh m ; or bocsaig, vn bocsaigeadh m, bocsadh m

2 dèan sabaid, vn dèanamh sabaid

box v tr cuir ann am bocas, vn cur ann am bocas

box the compass v phr gabh a’ chombaist, vn gabhail na combaist. See also compass n for the compass boxed in Gaelic

boxen a 1 bucsach ; also bocsach

2 de bhucsa

boxer n 1 bogsair m, pl bogsairean ; also bocsair m, pl bocsairean

2 neach-sabaid m, pl luchd-sabaid

boxer n (dog) bogsair m, pl bogsairean

box-tree n craobh f bhucsa f, gen craoibhe bucsa, pl craobhan bucsa

boy n 1 balach m, gen & pl balaich. Two boys, dithis bhalach or dithis bhalaich. Boys and girls, balaich agus caileagan. A healthy boy who’s growing eats like a quern grinds, balach fileanta ’s e fàs ithidh e mar bhleitheas brà (saying). Hello boys, uill a bhalacha

2 gille m, pl gillean. They are seven girls and the boy, tha iad seachdnar nigheanan ann agus an gille

big boy n phr 1 balach m mòr, gen balaich mhòir, pl balaich mhòra

2 expressed with steòc m. He’ll be a big boy now, bidh am balach na steòc a-nis

3 (aged about 10 to 12 years) rot m. He’s got quite a big boy now, tha e na rot a-nis

boy who wastes time going uselessly back and fore, gille-flidear m

brace n (pair) 1 paidhir f, paidhirichean. He sent us a brace of pheasants, chuir e thugainn paidhir feusain

2 càraid f, pl càraidean

brace n 1 ceangal m, gen ceangail, pl ceanglaichean, ceangail

2 daingneachadh m, gen daingneachaidh, pl daingneachaidhean

3 teannachadh m, gen teannachaidh, pl teannachaidhean

4 (dental) taic-fhiaclan f, pl taicean-fhiaclan

brace v tr 1 daingnich, vn daingneachadh m

2 teannaich, vn teannachadh m

bracelet n 1 làmh-fhailean m, gen làmh-fhailein, pl làmh-fhaileanan

2 bràislead m, gen bràisleid, pl bràisleadan

braces n 1 strapaichean f pl. One of your braces is undone, tha tè de na strapaichean agad tuanaichte

2 (a) galaisean pl

(b) galars pl

bracken (Pteridium aquilinum) n 1 raineach f, gen rainich. Here is found a variety of grassland species as well as bracken, gheibhear an seo caochladh sheòrsachan de ghnèithean lusraich a bhuineas do thalamh-feòir, agus raineach a thuilleadh air a sin

2 (dialects) fraineach f ; raithneach f ; roithneach f

bracket n camag f, gen camaig, pl camagan. Angled brackets, camagan biorach. Round brackets, camagan cruinne. Square brackets, camagan ceàrnach

brae n 1 bruthach or bruthaich m, or bruthaich f, gen bruthaich, pl bruthaichean. The sheep is on the brae, tha a’ chaora anns a’ bhruthach. I’ve seen our brae, that you couldn’t get up or down it for snow, chunnaic mi a’ bhruthaich againn, nach fhaigheadh tu a-bhàn no an àird innte le sneachd. He was out over the brae like lightning after him, bha e a-mach a’ bhruthaich mar an dealanach às a dhèidh

2 leathad m, gen leathaid, leothaid, pl leathaidean, leòidean

brag n 1 bòst m, gen bòsta

2 spaglainn f

brag v i 1 dèan bòst, vn dèanamh bòst (about, of, à)

2 dèan uaill, vn dèanamh uaille (about, of, à)

braid n 1 figheachan m, gen & pl figheachain

2 pleat m, pl pleatan ; pleatadh m, pl pleataidhean

3 dual m, gen duail, pl dualan

braid v tr 1 figh, vn fighe m

2 cuir ann am pleatan, vn cur ann am pleatan

3 cuir ann an dualan, vn cur ann an dualan

braided a 1 pleatach. Braided hair, falt pleatach. Braided stream, sruth pleatach

2 dualach

brain n 1 eanchainn f

2 expressed with inntinn f. He has it on the brain, tha e a’ laighe air inntinn

3 expressed with ceann m, gen cinn. She has great brains, tha an deagh cheann aice

brains n pl eanchainn f. It nearly knocked my brains out, theab e an eanchainn a chur asam. I haven’t got the brains for it, chan eil an eanchainn agamsa air a shon

brain v tr cuir an eanchainn à, vn cur na h-eanchainn à

brake n 1 breig f, gen breige, pl breigean ; also breic f, gen breice, pl breicean

2 casgan m, gen casgain, pl casganan

bramble n (Rubus fruticosus) 1 (bush) dris f, gen drise, pl drisean

2 (berry) smeur f, gen smeura, pl smeuran

bramble, arctic n (Rubus articus) sùbh m artaigeach, gen sùibh artaigich, pl sùbhan artaigeach

bramble, stone n (Rubus saxatilis) 1 sùbh m bhan mìne, gen sùibh bhan mìne, pl sùbhan bhan mìne ; also sùbh m nam ban mìne, gen sùibh nam ban mìne, pl sùbhan nam ban mìne

2 caor f bhan mìne, gen caora bhan mìne, pl caoran bhan mìne

bramble-berry (Rubus fruticosus) n smeur f, gen smeura, pl smeuran

brambling n (Fringilla montifringilla) 1 breacan-caorainn m, gen & pl breacain-chaorainn

2 lùth-eun m, gen & pl lùth-eòin

brambly a driseach ; also druiseach. The brambly headland, an Àird Druiseach (home of bard William Ross)

bran n 1 pronn m, gen proinn. I’ll get sacks of bran for the cows, gheobh mi pocaichean proinn don chrodh

2 garbhan m, gen garbhain

3 bran m

branch n 1 (of tree) (a) geug f, gen gèige, pl geugan. Branches that fell from the tree, geugan a thuit den chraoibh. John came with some gorse branches, thàinig Iain is geugan conaisg aige

(b) meanglan m, gen meanglain, pl meanglanan. Those branches are withered, tha na meanglanan a tha sin air seargadh

(c) meur m & f, gen meòir, pl meòir, meòirean. There’s a dead calm outside, there’s not a branch of the tree moving, tha fèath dubh a-muigh, chan eil meur dhen a’ chriùbh gluasad

2 (of society, firm) meur f, gen & pl meòir. A branch of An Comunn, meur den Chomunn

3 earrann f, gen earrainn, pl earrannan

4 expressed with sliochd m

branches n pl barrach m, gen barraich

branch pipe n phr meur-phìob f, pl meur-phìoban

branch v i 1 sgaoil, vn sgaoileadh m

2 cuir (a-mach) meuran, vn cur mheur

branch out v phr 1 sgaoil a-mach, vn sgaoileadh a-mach

2 leudaich, vn leudachadh m

branched a (botany) meurach. Branched broomrape, mùchag mheurach

brand n 1 (burnt piece of wood) aithinne m, pl aithinnean, aithinntean

2 (particular product) seòrsa m, pl seòrsaichean

3 (a) iarann m dearg, gen iarainn dheirg, pl iarannan dearga

(b) comharr m, pl comharran (iarainn deirg)

brand v tr 1 loisg le iarann dearg, vn losgadh le iarann dearg

2 dàth, dòth, le iarann dearg, vn dàthadh m, dòthadh m, le iarann dearg

3 comharraich le iarann dearg, vn comharrachadh le iarann dearg

brander n branndair m, pl branndairean

see also gridiron n

brandish v tr 1 crath, vn crathadh m. He was brandishing his stick at them, bha e a’ crathadh a bhata riutha

2 beartaich, vn beartachadh m

brand-new a ùr-nodha. There was a brand-new cover on it, bha coibhear ùr-nodha air

brandy n branndaidh f

brash (cut branches off tree) v tr snaidh, vn snaidheadh m. Brashing trees, a’ snaidheadh craobhan

brass n pràis f

brass mod pràise

I haven’t got a brass farthing, chan eil sgilling ruadh agam

brassy a pràiseach

braunite n (mineralogy) bràinit f

brat n isean m, gen isein, pl iseanan. You brat! a dhroch isein (a tha thu ann)!

brave a 1 treubhach m, gen treubhaiche

2 treun, comp treasa, treise

3 gaisgeil, comp gaisgeile

4 calma

brave man n phr àrmann m, gen & pl àrmainn

bravery n 1 treubhanras m, gen treubhantais

2 (a) gaisge f

(a) gaisgeachd f

brawl n 1 tuasaid f, pl tuasaidean

2 sabaid f, pl sabaidean

3 còmhstri f, pl còmhstrithean

4 stairirich f

brawl v i 1 (a) dèan còmhstri, vn dèanamh còmhstri

(b) dèan stairirich, vn dèanamh stairirich

2 (of a stream) sruth gu fuaimeil, vn sruthadh gu fuaimeil

brawling a 1 sabaideach

2 tuasaideach

3 (of a stream) (a) fuaimeil

(b) labhar. The Brawling Brook, an t-Alltan Labhar (place-name)

brawny a 1 fèitheach

2 tomaltach

3 calma

braxy n bragsaidh f

bray n 1 sitir f

2 beuc m

3 ràn m, gen ràin

bray v i 1 (a) bi a’ sitrich

(b) dèan sitrich f

2 bi a’ rànail

(b) dèan rànail f

bray v tr pronn, vn pronnadh m

braze v tr 1 (decorate with or make of brass) pràisich, vn pràiseachadh m

2 (join with brass) tàth le pràis, vn tàthadh le pràis

brazed a 1 (a) pràisichte

(b) air a phràiseachadh

2 air a thàthadh le pràis

brazen a 1 pràiseach

2, also brazen-faced (a) dàsanach, also darsainneach

(b) ladarna

(c) gun nàire. That was a brazen lie, ’s e breug gun nàire a bha siod

brazen v tr. He brazened it out, rinn e an gnothach gu dàn air

Brazil pr n a’ Bhrasail, gen na Brasail

Brazilian n Brasaileach m, gen & pl Brasailich

Brazilian a Braisaileach

Brazil-nut n cnò f Bhrasaileach, gen cnò brasailich, pl cnothan Brasaileach

breach n 1 beàrn f, gen beirne, beàirn, pl beàrnan. A breach in the wall, beàrn sa bhalla

2 bealach m, gen bealaich, pl bealaichean

3 (a) briseadh m, gen brisidh, pl brisidhean. A breach in the mountainn, briseadh air a’ bheinn. It was a breach of faith, ’s e briseadh geallaidh a bh’ ann

(b) mealladh m, gen meallaidh, pl meallaidhean

breach v tr 1 (a) dèan beàrn an, vn dèanamh beàirn an

(b) thoir beàrn air, vn toirt beàirn air

bread n 1 aran m, gen arain. I was eating the bread, bha mi ag ithe an arain. Daily bread, aran làitheil

2 (loaf bread) (a) aran m lof, gen arain lof

(b) lofa f. The bread isn’t too good, chan eil a’ lofa ro mhath. A piece of bread, pìos lof

bread made from flour and hot water, aran m sgalaigidh, gen arain sgailigidh (cf Sc “scallit scone”)

gingerbread n 1 aran m donn, gen arain duinn

2 aran m dainnseir, gen arain dainseir

oat-bread n (oatcake) aran-coirce m, gen arain-choirce. A piece of oat-bread, pìos arain-choirce

piece of loaf bread or oat-bread with butter (and cheese) on it, ceapaire m, pl ceapairean

breadcrumb n 1 sprodag f arain, gen sprodaig arain, pl sprodagan arain

2 criomag f arain, gen criomaig arain, pl criomagan arain

breadcrumbs n also expressed with smùrach m arain, gen smùraich arain. The mice ate the breadcrumbs, dh’ith na luchan smùrach an arain

breadth n 1 leud m, gen leòid

2 (a) farsaingeachd f. In order to achieve the kind of breadth and balance suggested, gus ruighinn air an t-seòrsa farsaingeachd agus co-chòrdaidh a thathar a’ toirt mun aire

(b) expressed with farsaing a. To ensure balance, breadth, continuity, coherence and progression gus cùisean a dhèanamh da-rireabh cothromach, farsaing, leantainneach, cunbhalach agus adhartach. Within a curriculum that is balanced, has breadth, and is continuous, ann an clàr-teagaisg a tha cothromach, farsaing agus leantainneach

bread-winner n 1 neach-cothachaidh m, pl luchd-cothachaidh

2 neach-cothachaidh m teaghlaich, pl luchd-cothachaidh teaghlaich. She is the bread-winner, ’s ise neach-cothachaidh an teaghlaich

break n 1 bristeadh m, gen bristidh, pl bristidhean

2 sgàineadh m, gen sgàinidh, pl sgàinidhean

3 sgaradh m, gen sgaraidh, pl sgaraidhean

break v tr & i 1 (a) bris, vn briseadh m ; also brist, vn bristeadh m. Have you broken it? an do bhris thu e? He broke his leg, bhris e a chas. They broke their journey there, bhris iad an turas an sin. His heart is breaking, tha an cridhe aige a’ briseadh. They broke away, bhris iad air falbh. The broke into the house, bhris iad a-steach don taigh. The good weather broke, bhris an tìde mhath. They were breaking stones, bha iad a’ briseadh chlachan

(b) bris air, vn briseadh air. That nearly broke the bank, theab siod briseadh air a’ bhanca

2 sgàin, vn sgàineadh m. The cup has broken, sgàin an copan

3 sgar, vn sgaradh m

4 (of horses) (a) bris, vn briseadh m. He used to break the horses there, ’s ann an sin a bhitheadh e a’ briseadh nan each. He was breaking the horses in, bha e a’ briseadh a-steach nan each

(b) stamh, vn stamhadh ; also stamhnaich, vcn stamhnachadh

break down v phr tr & i bris sìos, vn briseadh sìos. The bus broke down, bhris am bus sìos

break free v phr tuanaig, vn tuanaigeadh. The icebergs were breaking free in the northern ocean, bha na cnuic-eighe a’ tuanaigeadh sa chuan a-tuath

break into pieces v i phr 1 bris nad chriomagan, vn briseadh nad chriomagan

2 falbh nad chriomagan, vn falbh nad chriomagan. The fish was breaking into pieces in the pan, bha an t-iasg a’ falbh na chriomagan air a’ phana

3 rach na phìosan. It broke into pieces, chaidh e na phìosan

break out v phr 1 (a) bris a-mach, vn briseadh a-mach. They broke out of prison, bhris iad a-mach às a’ phrìosan

(b) bris, vn briseadh m. The cold started on him too, and his mouth broke out, shìn an cnatan air fhèin, is bhris am beul aige

2 thòisich, vn tòiseachadh m. When the war broke out, nuair a thòisich an cogadh

3 expressed with rach plus an prep, vn dol plus an prep. A fire broke out in the house, chaidh an taigh na thèine

break up v phr (school) sgaoil, vn sgaoileadh. School breaks up next week, bithidh an sgoil a’ sgaoileadh an ath sheachdain

broken a briste. They are broken, tha iad briste. Donald has a broken leg, tha Dòmhnall is a chas briste. Better broken Gaelic than Gaelic in the coffin, b’ fheàrr Gàidhlig bhriste na Gàidhlig anns a’ chiste

broken down a phr briste sìos. He was quite broken down when his father died, bha e gu math briste sìos nuair a chaochail athair

break-down n briseadh m sìos, gen brisidh sìos. A nervous breakdown, briseadh-sìos nearbhach

break-down lorry n phr làraidh-thobhaidh f, pl làraidhean-tobhaidh

breaker n 1 (a) neach-brisidh m, gen neach-bhrisidh, pl luchd-brisidh. Breakers of oaths, luchd-bhrisidh mhionn

(b) briseadair m, pl briseadairean

2 (wave) (a) tonn m, gen tuinne, pl tonnan, plus a’ briseadh. Breakers ahead! tonnan a’ briseadh romhainn!

(b) expressed with sùmainn f, pl sùmainnean, plus a’ briseadh. Great breakers on the shore, sùmainnean mòra a’ briseadh air a’ chladach

breakfast n 1 bracaist f, pl bracaistean ; also bracfast f, and bracfaist f. Have you eaten your breakfast? an do ghabh thu do bhracaist? An egg for your breakfast, ugh gu do bhracfast

2 biadh-maidne m, gen bìdh-mhaidne, pl biadhan-maidne. When is breakfast served? cuine bhitheas am biadh-maidne deiseil?

breakfast-time n trath-bracoist f, or trath-bracfaist

break-neck a. He went off at break-neck speed, dh’fhalbh e fon ghiodaidh dhearg

breakwater n 1 (artificial) tonnchasg m, gen tonnchaisg, pl tonnchasgan

• balla-fasgaidh m, gen balla-fhasgaidh, pl ballachan-fasgaidh

2 (natural) doirlinn f fhasgaidh, gen doirlinn fasgaidh, pl doirlinnean fasgaidh

bream, black n (black sea-bream, Spondyliosoma cantharus) carbhanach m dubh, gen carbhanaich dhuibh, pl carbhanaich dhubha

bream, common n (Abramis brama) briantadh m cumanta, gen briantaidh chumanta

bream, river n (Abramis brama, Blicca bjoerkna) briantadh m, gen briantaidh

bream, red n (red sea-bream, Pagellus bogaraveo) carbhanach m dearg, gen carbhanaich dheirg, pl carbhanaich dheargak

bream, sea n (Spondyliosoma cantharus, Pagellus bogaraveo) carbhanach m, gen & pl carbhanaich

bream, silver n (Blicca bjoerkna) briantadh m geal, gen briantaidh ghil

breast n 1 cìoch f, gen cìche, dat cìch, pl cìochan. She has the baby on the breast, tha an leanabh aice air a’ chìch. Her two breasts were sore, bha a dà chìch goirt

2 broilleach m & f, gen broillich. She has the baby on the breast, tha an leanabh air a’ bhroilleach aice, or tha an leanabh air a’ bhroillich aice

3 (a) uchd m, pl uchdan

(b) (in topography) uchdan m, gen uchdain, pl uchdanan

make a clean breast of it, aidich gu tur e

breastbone n cnàmh m uchda, gen cnàimh uchda, pl cnàmhan uchda

breast-feed v tr 1 thoir do bhroilleach do, vn toirt do bhroilleach do. She is breast-feeding the baby, tha i a’ toirt a broilleach don leanabh. Is she breast-feeding both of them? a bheil i a’ toirt a broilleach dhaibh le chèile?

2 expressed with bi plus (an leanabh) air a’ bhroillich or a’ bhroilleach. She’s breast-feeding the baby, tha an leanabh air a’ bhroilleach aice. She’s breast-feeding him, tha e aice air a’ bhroillich

3 expressed with bi plus (an leanabh) aice air a’ chìch. She is breast-feeding the baby, tha an leanabh aice air a’ chìch

4 expressed with bi biathadh (an leanaibh) i fhèin. She is breast-feeding the baby, tha i a’ biathadh an leanaibh i fhèin

breast-fed a 1 expressed with thoir do bhroilleach do. Her baby is breast-fed, tha i a’ toirt a broilleach don leanabh

2 expressed with bi plus (an leanabh) aice air a’ chìch. Her baby is breast-fed, tha an leanabh aice air a’ chìch

3 expressed with bi plus (an leanabh) aice air a’ bhroillich. Her baby is breast-fed, tha an leanabh aice air a’ bhroillich

4 expressed with bi biathadh (an leanaibh) i fhèin. Her baby is breast-fed, tha i a’ biathadh an leanaibh i fhèin

breast-pocket n pòcaid-bhroillich f, gen pòcaid-broillich, pl pòcaidean-broillich. In my breast-pocket, nam phòcaid-bhroillich

inside breast-pocket n phr pòcaid-achlais f, pl pòcaidean-achlais

breath n 1 anail f, gen analach, pl anailean

2 (of wind, in negative expressions) deò f. There wasn’t a breath of wind, cha robh deò ghaoithe ann

bad breath n phr expressed with fàileadh m de dh’anail, gen fàilidh de dh’anail. You have bad breath, tha fàileadh de t’anail, or tha mi a’ faighinn fàileadh de t’anail

out of breath a phr 1 expressed with neg plus anail aig. I’m out of breath, chan eil anáil agam

2 a-mach à anail. I’m out of breath, tha mi a-mach à anail

3 expressed with anail na uchd. She was out of breath, bha a h-anail na h-uchd

breath of fresh air n phr 1 (literal) làn-beòil m de dh’àile glan, gen & pl làin-bheòil de dh’àile glan

2 (figurative) urachadh m, gen ùrachaidh. It was a breath of fresh air to me, bha e na ùrachadh dhomh

in the same breath adv phr aig an aon àm

short of breath a phr goirid san anail

shortness of breath n phr giorr-analach f

under your breath adv phr fo t-anail. He said it under his breath, thubhairt e e fo anail

breathalyse v tr 1 dearbh anail, vn dearbhadh analach

2 (familiar) cuir am poca air, vn cur a’ phoca air. He was breathalysed last night, chaidh am poca chur air a-raoir

breathalyser n 1 poca m analach, pl pocannan analach

2 analadair m, pl analadairean

breathe v i 1 anailich, vn analachadh m

2 expressed with anail f. Breathe in, tarraing (a-steach) t’anail, or thoir a-staigh t’anail. Breathe out, cuir a-mach t’anail, or leig a-mach t’anail. He’s breathing, tha e a’ tarrainn anail. I can’t breathe, chan fhaigh mi anail. Is she breathing? a bheil anail innte? We were breathing deeply, bha sinn a’ tarraing anail mhòr. Breathe on a window, sèid t’anail air uinneig

don’t breathe a word of it, na luaidh de do bheul e ; also na can smid ma dheidhinn

he breathed his last, dh’fhàg an anail e ; also chaidh am beò às

breathing n (linguistics) analachadh m, gen analachaidh. Rough, smooth, breathing, garbh-analachadh, sèimh-analachadh

breather n 1 (rest) anail f, gen analach, pl anailean. We’ll have a breather for a minute, leigidh sinn ar n-anail mionaid

2 (vent for equalisation of pressure) anailiche m, pl analaichean. Is the breather blocked? a bheil an t-anailiche stopte?

breathless n 1 goirid san anail

2 expressed with bi a’ plosgartaich

3 expressed with seathan m air, gen seathain air

breccia n (geology) breccia f

breech n tòn f, gen tòine

breech birth, breech delivery n phr expressed with a thaobh na tòine. He was a breech birth, rugadh e a thaobh a thòine. It will be a breech delivery, thèid a’ leanabh a bhreith a thaobh a thòine

breeches n 1 briogais f

2 triubhas m, gen triubhais

breed n 1 briod m, gen brioda, pl briodan, briodaichean

2 seòrsa m, pl seòrsaichean

3 gnè f

4 sìol m, gen sìl

breed I v tr 1 gin, vn gintinn f

2 briod, vn briodadh m ; also brid, vn brideadh m, brideachadh m. He breeds sheep, tha e a’ briodadh chaorach

II breed v i 1 gin, vn gintinn f. The deer are breeding, tha na féidh a’ gintinn

2 tarmaich, vn tarmachadh m

breeding n 1 oilean m, gen oilein. Bad breeding, droch oilean

2 ionnsachadh m, gen ionnsachaidh

3 modh m, gen modha

4 munadh m, gen munaidh

breeks n briogais f, pl briogaisean

breeze n 1 oiteag f, gen oiteig, pl oiteagan

2 osag f, gen osaig, pl osagan

3 brìos m, pl brìosan ; brìosan m, gen brìosain, pl brìosanan. There’s a nice breeze, tha brìosan snog ann. There’s a good breeze, tha brìosán math oirre. There’s a nice breeze today, tha brìos snog an diugh ann. There’s quite a breeze of wind now, tha brìos math air a’ ghaoith a-nis. If there’d be a breeze outside the fire would go better, nam biodh brìos a-muigh rachadh an teine na b’ fheàrr

4 èireag f, gen èireig, pl èireagan. There’s a nice breeze today, tha èireag shnog an diugh ann. You’d be pleased with a cool breeze, bhiodh tu toilichte le èireag fhuar

5 tlàth-ghaoth f, gen tlàth-ghaoithe, pl tlàth-ghaothan

6 soirbheas m, gen soirbheis

favourable breeze n phr 1 soirbheas m, gen soirbheis

2 còmhdhail f, gen còmhdhalach. We got a favourable breeze across, fhuair sinn còmhdhail a-null

fresh breeze n phr (Beaufort scale force 5) oiteag f bheothail, gen oiteig beothail, pl oiteagan beothail

gentle breeze n phr 1 (Beaufort scale force 3) oiteag f shocair, gen oiteig socair, pl oiteagan socair

2 fannan m, gen fannain, pl fannanan

light breeze n phr (Beaufort scale force 2) oiteag f aotrom, gen oiteig aotruim, pl oiteagan aotram

moderate breeze n phr (Beaufort scale force 4) oiteag f chuimseach, gen oiteig cuimsich, pl oiteagan cuimseach

soft breeze n phr 1 oiteag f mhaoth, gen oiteig maoithe, pl oiteagan maotha

2 fann-ghaoth f, gen fann-ghaoithe, pl fann-ghaothan

strong breeze n phr (Beaufort scale force 6) oiteag f làidir, oiteig làidir, pl oiteagan làidir

breezy a 1 oiteagach

2 uspagach

3 expressed with bi plus brìos ann. It’s breezy, tha brìos ann, or tha brìos oirre, tha brìosán oirre

brethren n pl bràithrean

Breton pr n 1 Breatnach m, gen & pl Breatnaich

2 (language) Breatnais f

brevity n 1 aithghearrachd f

2 giorrad m, gen giorraid

brew I v tr 1 (beer, etc) (a) tog, vn togail f

(b) dèan grùdaireachd, vn dèanamh grùdaireachd

2 (tea) tarraing, vn tarraing f

II brew v i (tea) tarraing, vn tarraing f

2 (a) dèan, vn dèanamh

(b) expressed with bi a’ dol a dhèanamh. There’s a storm brewing, tha i a’ dol a dhèanamh stoirm

brewer n grùdaire m, pl grùdairean

brewery n taigh-grùide m, pl taighean-grùide

briar n dris f, gen drise, pl drisean

briar, sweet n (Rosa rubiginosa) 1 dris f chùbhraidh, gen drise cùbhraidh, pl drisean cùbhraidh

2 cùr-dhris f, gen cùr-dhrise, pl cùr-dhrisean

bribe n brìb f, gen brìbe, pl brìbean, brìbeachan. Who has not accepted a bribe? cò nach do ghabh brìb?

bribe v tr brìb, vn brìbeadh m

bribery n brìbeireachd f

brick n breige f, pl breigichean, breigeachan ; also breice f, pl breicichean, breiceachan

he dropped a brick, rinn e iomrall

brick v tr

brick up v phr dùin le breigichean, vn dùnadh le breigichean. The window was bricked up, chaidh an uinneag a dhùnadh le breigichean

brick cap n (Hypholoma sublateritium) ceap m breige, gen cip bhreige, pl ceapan breige

bricklayer n 1 breigeire m, pl breigeirean ; also breiceire m, pl breiceirean

2 breigeadair m, pl breigeadairean ; also breiceadair m, pl breiceadairean

bridal a 1 (a) pòsta

(b) pòsaidh. bridal garments, aodach pòsaidh

2 bainnse. The bridal party, luchd na bainnse

bride n 1 bean-bhainnse f, gen mnà-bainnse, pl mnathan-bainnse

2 bean-òg f, gen mnà-òige, pl mnathan-òga

3 bean f nuadh-phòsta, gen mnà nuadh-phòsta, pl mnathan nuadh-phòsta

bridegroom n 1 fear-bainnse m, gen & pl fir-bhainnse

2 duine-òg m, gen duine-òig, pl daoine-òga

3 fear m nuadh-phòsta, gen & pl fir nuadh-phòsta

bridesmaid n 1 maighdeann-phòsaidh f, gen maighdinn-pòsaidh, pl maighdeannan-pòsaidh

2 maighdeann f, gen maighdinn, pl maighdeannan. How many bridesmaids did she have? co mheud maighdeann a bh’ aice?

bridge n drochaid f, gen drochaide, pl drochaidean. The dog’s afraid of the bridge, tha eagal air a’ chù ron drochaid. The arch of the bridge, bogha na drochaide. The Forth Bridge, Drochaid na Foirthe

bridge v tr 1 cuir drochaid air, vn cur drochaid air

2 expressed with lìon, vn lìonadh m. To bridge the differences between the two forms of Gaelic education, gus a’ bheàrn a lìonadh eadar an dà sheòrsa foghlaim Ghàidhlig

bridle n srian f, gen srèine, pl srianan or sriantan, srèinean

bridle v tr 1 (a) cuir srian air, vn cur srèine air. He bridled the horse, chuir e srian air an each

(b) cùm srian air, vn cumail srèine air

2 ceannsaich, vn ceannsachadh m

brief n (legal) geàrr-sgrìobhadh m (cùise), gen geàrr-sgrìobhaidh (chùise), pl gèarr-sgrìobhaidhean (chùisean)

I hold no brief for him, chan eil taobh agam ris

brief a 1 (a) goirid, comp giorra. In small group discussions of brief tasks, far a bheil buidhnean beaga a’ co-bheachdachadh air gnìomhan goirid. They will be able to tell or re-tell brief stories, bidh comas aca stòiridhean goirid aithris no atharrais. This brief list, an liosta goirid seo

(b) expressed with rè ùine ghoirid. Cues which help them to sustain a brief line of argument, comharraidhean a bheir cothrom dhaibh argamaid a chumail a’ dol rè ùine ghoirid

2 geàrr, comp giorra

3 aithghearr, comp aithghearra, aithghiorra

in brief adv phr 1 (a) gu goirid

(b) gu geàrr

2 ann am beagan fhaclan

briefly adv 1 (a) gu goirid

(b) expressed with goirid a. They will report briefly on what they have heard, bheir iad cunntas goirid air na chuala iad

2 gu geàrr. Write briefly for a simple practical purpose, a’ sgrìobhadh gu geàrr airson adhbhair ghnìomhaich shìmplidh

3 (a) gu h-aithghearr

(b) ann an aithghearrachd. Comment briefly on the opinions and attitudes of the writer, a’ beachdachadh ann an aithghearrachd air beachdan agus rùintean an sgrìobhaiche

4 ann am beagan bhriathran. This section deals specifically and briefly with methods of planning assessment in language, tha an earrann seo a’ buntainn gu sònraichte ann am beagan bhriathran ri dòighean air a bhith a’ deasachadh measaidh air cànain

brief v tr

briefing n not directly expressed. The teacher will help pupils to benefit from these by preparatory briefing, bheir an tidsear cuideachadh don chloinn gus buannachd fhaotainn asta sin le bhith gan ullachadh ro làimh

briefness n 1 giorrad m, gen giorraid

2 aithghearrachd f

brier n = briar n

brigand n 1 spùinneadair m, pl spùinneadairean

2 sladaiche m, pl sladaichean

bright a 1 soilleir, comp soilleire. It is bright today, tha e soilleir an diugh. A bright, sunny day, latha soilleir grianach

2 (a) boillsgeil, comp boilsgeile. The sun is bright today, tha a’ ghrian boillsgeil an diugh. It was brighter yesterday, bha i na bu bhoillsgeile an dè. Sometimes sun-dogs are very bright, uaireannan bidh na doman glè bhoillsgeil. I saw two dog-tooth rainbows beside each other, they were very bright, but one was fading away, chunnaic mi dà cheanna-cruaidh ri taobh a chèile, bha iad glè bhoillsgeil, ach bha an dàrna fear a’ crìonadh air falbh

(b) boillsgeach, comp boillsgiche

3 geal, comp gile

4 glan, comp glaine

5 (clever, of intellect) (a) geur, comp geòire

(b) tuigseach, comp tuigsiche

(c) pungail, comp pungaile. Weren’t you bright! nach tu bha pungail!

he, she, is a bright spark, ’s e gille pungail a th’ ann, ’s e tè phungail a th’ innte

brighten v tr & i soillsich, vn soillseachadh m

brightness n soilleireachd f

brill (Scophthalmus rhombus) n bradan-sligeach m, gen bradain-sligich, pl bradanan-sligeach

brilliant a 1 boillsgeach, comp boillsgiche

2 lainnireach, comp lainniriche

3 (of intellect) (a) expressed with àrd inntleachd f

(b) expressed with air leth geur

brim n 1 beul m, gen & pl beòil. The basin is full to the brim, tha a’ mhias làn gu beul

2 bile f, pl bilean

3 oir m, gen oire, pl oirean

full to the brim a phr 1 làn gu beul

2 loma-làn

brimful, brimfull (postpositive a) 1 làn gu beul

2 loma-làn

he is brimful of health, tha e cho fallain ri fiadh ; tha e cho fallain ris a’ bhreac

brine n 1 (pickle) picil f

2 mearalas m, gen mearalais. As salt as brine, cho saillt ris a’ mhearalas (proverb)

3 (sea-water) sàl m, gen sàil

see also pickle n

bring v tr 1 (a) thoir, vn toirt f. So she brought her sister there, thug i a-rèiste a piuthar ann. I’m sorry for poor Donald though he actually brought it on himself, tha mi duilich airson Dòmhnall bochd ged as e e fhèin a thug air fhéin e. Although the speech children bring to school already makes use of complex structures, ged a tha a’ chainnt-bheòil a tha a’ chlann a’ toirt don sgoil a’ dèanamh feum cheana de structairean ioma-fhillte. Sections of stories can be read, discussed, re-drafted before being brought together, faodar earrainnean stòiridhean a leughadh, beachdachadh orra, an ath-dhreachdadh mus toirear cruinn còmhla iad. That brought them alive, thug siod beò iad. Bring those things to me, thoir thugam na rudan sin. He brought to me the sheep I had missed, thug e thugam a’ chaora air nach d’fhuair mi lorg

(b) thoir leat, vn toirt leat. bring your jacket, thoir leat do sheacaid. Did she bring her book, an tug i leatha an leabhar. The spoken language that pupils bring to school, a’ chainnt-bheòil a tha a’ chlann a’ toirt leotha don sgoil. Parents must not bring sick or infectious children to the day care facility, chan fhaod pàrantan clann a tha tinn no gabhaltach a thoirt leotha (or a thoirt leis) don ghoireas chùraim-làtha

2 beir, vn breith f

3 expressed with co-chuir, vn co-chur m. The teacher will encourage pupils to bring to their experience of stories their awareness of self, bidh an tidsear a’ misneachadh na cloinne gu bhith a’ co-chur ri am fiosrachadh air stòiridhean am mothachadh orra fhèin

bring about v phr 1 thoir gu buil, vn toirt gu buil. I brought it about, thug mi gu buil e

2 coisinn, vn cosnamh m. It was Anne who brought about for me that I got the money, ’s e Anna a choisinn domhsa gun d’fhuair mi an t-airgead

bring along with you v phr 1 thoir leat, vn toirt leat. What have you brought along with you there? dè rud a thug thu leat an sin?

2 thoir leat còmhla riut, vn toirt leat còmhla riut. She brought Donald along with her, thug i leatha Dòmhnall còmhla rithe

bring down v phr thoir sìos, vn toirt sìos. It brought down the goverment, thug e sìos an riaghaltas

bring forth v phr thoir a-mach, vn toirt a-mach. They brought forth blooms, thug iad a-mach blàthan

bring forward v phr (in time) 1 thoir air adhart, vn toirt air adhart. The date was brought forward, bha an ceann-latha air a thoirt air adhart

2 thoir a-staigh, vn toirt a-staigh. The communion has been brought forward a week, chaidh na h-òrduighean a thoirt a-staigh seachdain

bring home to v phr, see home adv

bring in v phr thoir a-steach, vn toirt a-steach. They brought in new ground, thug iad a-steach talamh ùr

bring into being v phr thoir gu bith, vn toirt gu bith. It brought into being a new way of thinking, thug e gu bith dòigh-smaoineachaidh ùr

bring off v phr thoir gu buil, vn toirt gu buil. You finally brought it off, mu dheireadh thall thug thu buil e

bring on v phr thoir air adhart, vn toirt air adhart

bring out v phr thoir a-mach, vn toirt a-mach. They were bringing out the full meaning of the subject, bha iad a’ toirt a-mach làn brìgh na cùis

2 seulaich, vn seulachadh m. The criteria might be to bring out the signs that the victim is a little bit afraid, ’s e na bun-chomharraidhean, is dòcha, na comharraidhean a sheulachadh gu bheil car de dh’eagal air an neach air a bheil brath

bring round v phr 1 thoir timcheall, vn toirt timcheall. The cold water brought him round, thug an t-uisge fuar timcheall e

2 thoir mun cuairt, vn toirt mun cuairt

bring to a close v phr, see close n

bring to a conclusion v phr, see conclusion n

bring to bear v phr, see bear v tr

bring together v phr 1 thoir còmhla, vn toirt còmhla

2 thoir gu chèile, vn toirt gu chèile. He brought us together, thug e sinn gu chèile

bring to notice v phr, see notice n

bring up v phr 1 (from a lower place) thoir a-nìos, vn toirt a-nìos

2 (a) thoir suas, vn toirt suas. Why have you brought that point up? carson a thug thu suas a’ phuing sin?

(b) thoir an àirde, vn toirt an àirde

3 (of children) (a) àraich, vn àrach m. Where were you brought up? càite an deach t’àrach? He was brought up in Glasgow, chaidh àrach an Glaschu

(b) (i) tog, vn togail f. Who brought them up then? Cò thog iad a-réiste? His father’s sister brought him up, ’s e piuthar athar a thog e. They were brought up in Glasgow, chaidh an togail an Glaschu

(ii) thoir togail do, vn toirt togail do. She’s bringing them up well, tha i toirt deagh thogail daibh

bring word v phr, see word n

bring yourself to v phr expressed with is urrainn dhut. I could not bring myself to believe it, cha b’ urrainn dhomh creideas a thoirt dha. Could you bring yourself to do such a thing? am b’ urrainn dhut a leithid a nì a dhèanamh?

brought a 1 air an toirt leis

2 expressed with thig, vn tighinn m. The goods that are sold in the shop are brought by lorry, bidh na gnothaichean a bhithear a’ reic sa bhùth a’ tighinn ann an làraidh

be brought v phr expressed with impersonal of tig. It’ll be brought to me, thigear thugam leis. One was brought to her, thànaigear thuice le fear

get brought, have brought v phr expressed with thig, vn tighinn. She’s getting meals brought to her, tha na biadhan a’ tighinn thuice

brink n 1 oir m, gen oire, pl oirean

2 bruach f, gen bruaiche, pl bruachan

brisk a 1 beothail, comp beothaile

2 sunndach, comp sunndaiche

3 sgairteil, comp sgairteile

brisket n 1 broilleach m, gen broillich. A piece of brisket, pìos broillich

2 mìr-uchd m

briskness n beothalachd f

2 sunndachd

3 smioralachd f

bristle n 1 gaoisdean m, gen gaoisdein, pl gaoisdeanan

2 (botany) calg m, gen & pl cuilg

3 frioghan m, gen & pl frioghain

bristle mod (botany) cuilg. Bristle bent, beinteach chuilg

bristle v 1 v tr expressed with cuir calg air, vn cur cuilg air. The dog bristled his hair, chuir an cù calg air fhèin

2 v i (a) thig plus calg air

(b) tog frioghan air, vn togail frioghain air

bristle-grass, foxtail n (Setaria italica) feur-cuilg m earbaill-shionnaich, gen feòir-chuilg earbaill-shionnaich

bristle-grass, green n (Setaria viridis) feur-cuilg m uaine, gen feòir-chuilg uaine

bristletail n (order Thysanura) eàrr-calgach m, gen earra-chalgaich, pl earran-calgach

bristleworm n (Polychaeta) boiteag-chuilg f, gen boiteig-cuilg, pl boiteagan-cuilg

bristly a 1 calgach, comp calgaiche

2 frioghanach, comp frioghanaiche

3 lan ghaoisdeanan

Britain pr n Breatainn f. Britain is now one of the world leaders in this field, tha Breatainn a-nis air tè de na dùthchannan as adhartaiche san t-saoghal sa chùis seo

British a 1 Breatannach

2 Breatainn. British Telecom, Telecom Breatainn

Briton n Breatannach m, gen & pl Breatannaich

brittle a 1 pronn. Wasn’t it brittle? nach e bha pronn? As brittle as cast-iron, cho pronn ris a’ phràis (proverb)

2 brisg, comp brisge

3 briseach, comp briseiche

brittleness n brisgealachd f

brittle-star n (Ophiuroidea) crasgag-bhrisg f, gen crasgaig-brisge, pl crasgagan-brisge

brittle-star, common n (Ophiothrix fragilis) crasgag-bhrisg f chumanta, gen crasgaig-brisg cumanta, pl crasgagan-brisge cumanta

broach v tr 1 toll, vn tolladh m

2 (a) leig, vn leigeil m. They broached the barrel, leig iad am baraille

(b) leig ruith le, vn leigeil ruith le

3 (of a topic) (a) tog, vn togail f. He broached the subject, thog e an cuspair

(b) cuir an cèill, vn cur an cèill

broad a 1 (a) farsaing, comp farsainge. The rationale describes the main features of the Gaelic curriculum in terms of the four broad attainment outcomes, tha an Fheallsanachd a’ toirt cunntais air na prìomh nithean a bhuineas do chlàr-teagaisg na Gàidhlig mar cheithir builean coileanaidh farsaing. statements of minimum competency or attainment targets, at five broad levels of development, iomraidhean air comasan aig a’ char as lugha, no cuimsean coileanaidh, agus iad sin aig còig ìrean farsaing de dh’adhartas. At a simple level, there are broad genres, aig ìre gu math sìmplidh tha seòrsachan farsaing ann de ghnè

(b) expressed with anns an fharsaingeachd. A number of broad attainment outcomes, mar àireamh de bhuilean coileanaidh a bhithear a’ stèidheachadh anns an fharsaingeachd

2 leathan, leathann, comp leatha, leotha. The other path is broader, tha an ceum eile nas leotha. Texts will have a broader range of language, bidh na teacsaichean nas leatha ann an cànain. Broad vowels, fuaimreagan leathann. The Broad Bay, an Camas Leathan (place-name)

3 coitcheann, comp coitcheanna. There are four broad aims, tha ceithir amasan coitcheann ann. Target audience develops from the broad idea of audience, tha luchd-amais sònraichte a’ fàs a-mach às a’ bheachd choitcheann a tha ann air luchd-amais

4 (vulgar) mì-stuama

broader a comp 1 (a) nas farsainge, as farsainge

(b) nas leatha, as leatha

(c) nas coitcheanna, as coitcheanna

2 expressed with barrachd. Teaching and learning in the classroom will involve pupils in a broader range of language activities, cuiridh teagasg agus ionnsachadh anns a’ chlas a’ chlann an sàs ann am barrachd ghnìomhan-cànain

broadly adv 1 (a) gu farsaing

(b) ann an dòigh fharsaing. Tone, used in relation to the sound of a communication, and more broadly to the attitude of a speaker, will be used when pupils discuss spoken communications, bithear a’ cleachdadh dòigh-labhairt, an co-cheangal ri fuaim conaltraidh agus ann an dòigh fharsaing ri sealladh neach-labhairt, an uair a bhios clann a’ beachdachadh air conaltradh-beòil

2 expressed with an ìre mhaith. Schools should aim to bring pupils to the stage of broadly equal competence, tha còir aig sgoiltean a bhith a’ cuimseachadh air a’ chlann a thoirt an ìre mhaith gu comas co-ionnan

broadly speaking adv phr airson na mòr chodach

broadcast n prògram-craolaidh m, pl prògraman-craolaidh. Including schools and other broadcasts, a’ gabhail a-staigh prògraman-craolaidh sgoiltean agus eile

broadcast mod craolaidh. Schools’ broadcast programmes, prògraman craolaidh airson sgoiltean

broadcast v tr 1 craol, vn craoladh m

2 craobh-sgaoil, vn craobh-sgaoileadh m

broadcasting n craoladh m, gen craolaidh. Useful texts are also provided by educational broadcasting, gheibhear teacsaichean feumail o chraoladh foghlaim. And by expanded provision for broadcasting, agus tha leudachadh air a thighinn air craoladh

broadcaster n 1 craoladair m, pl craoladairean. Journalists and broadcasters, luchd-naidheachd agus craoladairean

2 craobh-sgaoileadair m, pl craobh-sgaoileadairean

broaden v tr leudaich air, vn leudachadh air. The teacher will broaden pupils’ experience, leudaichidh an tidsear air fiosrachadh nas cloinne

broadleaved a leathan-duilleach. Broadleaved wood, coille leathan-duilleach

broad-minded a expressed with inntinn f fhosgailte. They took a broad-minded approch to the problem, thòisich iad air a’ cheist le inntinn fhosgailte

broad-mindedness n farsaingeachd f inntinn

broadness n leud m, gen leòid

2 farsaingeachd f

brochure n 1 bileag-fhiosrachaidh f, pl bileagan-fiosrachaidh. Newsletters, papers, reports, and brochures, litrichean-naidheachd, pàipearan, aithisgean agus bileagan-fiosrachaidh

2 (a) sanas-leabhran m, gen sanas-leabhrain, pl sanas-leabhranan

(b) leabhran m, gen leabhrain, pl leabhranan

brogue n bròg f èille, gen bròige èille, pl brògan èille

brogue n 1 blas m, gen blais, pl blasan

2 dualchainnt f, pl dualchainntean

broil n 1 sabaid f, pl sabaidean

2 caonnag f, gen caonnaig, pl caonnagan

broil v tr 1 grìosaich, vn grìosachadh

2 gril, grilig, vn grileadh

broiling mod 1 grilidh

2 expressed with airson a ghrileadh. I bought a broiling fowl, cheannaich mi cearc airson a grileadh

broker n 1 neach-gnothaich m, gen neach-ghnothaich, pl luchd-gnothaich

2 bròiceir m, pl bròiceirean. An insurance broker, bròiceir àrachais

brokerage n 1 (profession) bròiceireachd f

2 (commission) (a) coimisean m bròiceireachd, gen coimisein bhròiceireachd

(b) duais f neach-ghnothaich

brome n (Bromus spp.) bròmas, gen bròmais

brome, barren n (Bromus sterilis) bròmas m seasg, gen bròmais sheisg

brome, compact n (Bromus madritensis) bròmas m co-dhlùth, gen bròmais cho-dhlùith

brome, drooping n (Bromus tectorum) bròmas m crom-cheannach, gen bròmais chrom-cheannaich

brome, false n (Brachypodium sylvaticum) bròmas m brèige, gen bròmais bhrèige

brome, field n (Bromus arvensis) bròmas m achaidh, gen bròmais achaidh

brome, hairy n (Bromus ramosus) bròmas m molach, gen bròmais mholaich

brome, hairy, lesser n (Bromus benekenii) bròmas m molach beag, gen bròmais mholaich bhig

brome, meadow n (Bromus commutatus) bròmas m cluaine, gen bròmais chluaine

brome, rye n (Bromus secalinus) bròmas m seagail, gen bròmais sheagail

brome, rye, false n (Bromus pseudosecalinus) bròmas m seagail brèige, gen bròmais sheagail bhrèige

brome, smooth n (Bromus racemosus) bròmas m mìn, gen bròmais mhìn

brome, soft n (Bromus hordeaceus = Bromus mollis) bròmas m bog, gen bròmais bhuig

brome, soft, least n (Bromus hordeaceus ssp. ferronii) bròmas m bog as lugha, gen bròmais bhuig as lugha

brome, soft, lesser n (Bromus hordeaceus ssp. thominii) bròmas m bog beag, gen bròmais bhuig bhig

brome, soft, slender n (Bromus lepidus) bròmas m caol bog, gen bròmais chaoil bhuig

brome, upright n (Bromus erectus) bròmas m dìreach, gen bròmais dhìrich

bromate n bròmait f

bromide n bròimid f. Bromide paper, pàipear bròimid

bromine n bròimin m

bronchial a 1 sgòrnanach

2 broncach

bronchitis n 1 at m sgòrnain

2 broincìteas m, gen broinciteis

bronze n umha f

bronze mod 1 umha

2 an umha. Bronze Age Linn an Umha. A Bronze Age urn, poit de Linn an Umha

bronze medal n phr bonn m umha, gen & pl buinn umha

bronzed a (of skin) 1 (a) donn

(b) le craiceann donn. Like a bronzed Greek god, samhail an dè Ghreugaich le craiceann donn

2 lachdann

bronzite n (mineralogy) uimhit f

brooch n 1 bràiste f, pl bràistean

2 broidse m, pl broidseachan. My mother found the brooch after that, fhuair mo mhàthar am broidse an dèidh sin

brood n 1 àl m, gen àil

2 (of chicks) linn f. Hen and brood, cearc is linn

3 sìol m, gen sìl

4 sliochd m

brood v i guir, vn gur

broody a expressed with guir. Broody hen, cearc ghuir. Broody hens, cearcan guire

brook n 1 (a) allt m, gen & pl uillt

(b) alltan m, gen & pl alltain

2 sruthan m, gen & pl sruthain

brookite n (mineralogy) broigit f

brooklime n (Veronica beccabunga) lochal m, gen lochail

brookweed n (Samolus valerandi) falcaire m uisge

broom n (brush) 1 sguab f, gen sguaibe, pl sguaban. She’ll have to sweep the floor with the broom, feumas i an làr a sguabadh leis an sguab

2 bruis f, pl bruisean

broom (Cytisus scoparius) n bealaidh m

broom, butcher’s n (Ruscus aculeatus) 1 bealaidh m Chataibh

2 calg-bhrudhainn f

broom, clustered (Chamaecytisus supinus) n bealaidh m bagaideach, gen bealaidh bhagaidich

broomrape n (Orobanche spp.) mùchag f, gen mùchaig, pl mùchagan

broomrape, branched n (Orobanche ramosa) mùchag f mheurach, gen mùchaig meuraich

broomrape, carrot n (Orobanche maritima) mùchag f churrain, gen mùchaig currain

broomrape, clove-scented n (Orobanche caryophyllacea) mùchag f chlòbh-bholtrach, gen mùchaig clòbh-bholtraich

broomrape, common n (Orobanche minor), see broomrape, lesser n

broomrape, greater n (Orobanche rapum-genistae) mùchag f mhòr, gen mùchaig mòire

broomrape, ivy n (Orobanche hederae) mùchag f èidhne, gen mùchaig èidhne

broomrape, knapweed n (Orobanche elatior) mùchag f chnapain-duibh, gen mùchaig cnapain-duibh

broomrape, lesser n (Orobanche minor) mùchag f bheag, gen mùchaig bige

broomrape, ox-tongue n (Orobanche loricata) mùchag f theanga-dhaimh, gen mùchaig teanga-dhaimh

broomrape, picris n (Orobanche picridis) mùchag f picris, gen mùchaig picris

broomrape, purple n (Orobanche purpurea) mùchag f phurpaidh, gen mùchaig purpaidh

broomrape, red n (Orobanche alba), see broomrape, thyme n

broomrape, tall n (Orobanche elatior), see broomrape, knapweed n

broomrape, thistle n (Orobanche reticulata) mùchag f chluarain, gen mùchaig cluarain

broomrape, thyme n (Orobanche alba) 1 mùchag f thìme, gen mùchaig tìme

2 mùchag f dhearg, gen mùchaig deirge

brose n prothas m, gen prothais. Do you like brose? an caomh leat prothas? A bowl of brose, bobhla prothais. Brose-meal, min-phrothais. I didn’t like white meal in brose at all, cha robh agam air a’ mhin gheal sa phrothas idir

broth n 1 brot m, gen brota. Do you like broth? an caomh leat brot? She took a little broth, ghabh i a dh’ealbh bhrot

2 (of whey and oatmeal, without vegetables) eanraich f ; also brot-eanraich m

brothel n taigh-siùrsachd m, pl taighean-siùrsachd

brother n bràthair m, gen bràthar, pl bràithrean. My brother’s house, taigh mo bhràthar. How many brothers and sisters have you? cò meud bràthair is piuthar a th’ agad?

brotherhood n bràithreachas m, gen bràithreachais

brother-in-law n bràthair-cèile m, gen bràthar-chèile, pl bràithrean-cèile

brotherly a bràithreil

brow n 1 bathais f, pl bathaisean

2 maoile f, pl maoilean

3 (eyebrow) mala f, pl malaichean, malaidhean

4 (of hill) mala f, pl malaichean, malaidhean. On the brow of the hill, air mala a’ chnuic

browbeat v tr 1 co-èignich, vn co-èigneachadh m. He browbeat me into doing it, cho-èignich e mi gu dhèanamh

2 farraich air, vn farrach air. I was browbeaten into doing it, chaidh farrach orm a dhèanamh

brown a 1 donn, comp duinne. Brown shoes, brògan donna. The brown stag, an damh donn. As brown as can be, cho donn ris a’ chladach (proverb). They’re not so good in a brown paper bag, chan eil iad cho math ann am pàipear donn. The Brown Fairy-knolls, na Cathraichean Donna (place-name)

2 glas, comp glaise. Brown paper, pàipear glas

3 (browny-grey) odhar, comp odhair, uidhre. The hill’s turned brown awfully early this year, dh’fhàs am monadh odhar cianail tràth am bliadhna. You brown buzzard! a chlamhain odhair! (taunt)

4 ruadh, comp ruaidhe. A brown bottle, botal ruadh

brownness n duinne f

browse v i 1 criom, vn criomadh m

2 (graze) ionaltair, vn ionaltradh m

3 (eg through books) thoir ruith air, vn toirt ruithe air. He was browsing among the books, bha e a’ toirt ruith air na leabhraichean

brr! int (it’s cold) dudagaidh dudagaidh!

brucite n (mineralogy) bruisit f

bruise n bruthadh m, gen bruthaidh, pl bruthaidhnean. You’ve got a bruise on your arm, tha bruthadh air do ghairdean

bruise v tr 1 brùth, vn bruthadh m. It’s bruised you, bhrùth e thu

2 thoir bruthadh air, vn toirt bruthaidh air. It’s bruised you, thug e bruthadh ort

brunette n tè f dhonn, gen tè dhuinne, pl nigheanan donna. She’s a blonde, ’s e tè dhonn a th’ innte

brunt n 1 expressed with ceann m trom

2 expressed with ceann m garg

brush n 1 bruis f, gen bruise, pl bruisean. Clothes brush, bruis aodaich. She’ll have to sweep the floor with the brush, feumaidh i an làr a sguabadh leis a bhruis

2 sguab f, gen sguaibe, pl sguaban

brush v tr 1 bruisig, vn bruiseadh m, bruisigeadh m

2 sguab, vn sguabadh m. I’ll brush the floor, sguabaidh mi an làr

brush up v phr 1 sguab, vn sguabadh

(b) sguab suas, vn sguabadh suas. I must brush up the crumbs, feumaidh mi an smùrach a sguabadh suas

2 ath-ionnsaich, vn ath-ionnsachadh m. I must brush up my French, feumaidh mi ath-ionnsachadh a dhèanamh air mo chuid Fraingis

brushwood n barrach m, gen barraich

brusque a goirid

Brussels pr n am Bruiseal m, gen a’ Bhruiseil. In Brussels, anns a’ Bhruiseal

Brussels sprout n buinneag f Bhruisealach, gen buinneig Bruisealaich, pl buinneagan Bruisealach

brutal a 1 brùideil, comp brùideile

2 garg, comp gairge

brutality n brùidealachd f

brute n 1 brùid m, pl brùidean. What a brute you are! nach tu am brùid!

2 beathach m, gen beathaich, pl beathaichean

brute force n phr neart m brùideil, gen neart bhrùideil

brutish a brùideil, comp brùideile

2 borb, comp buirbe

bryony, black n (Tamus communis) 1 crotharnach f, gen crotharnaich

2 unach f dhubh, gen unaich duibhe

bryony, white n (Bryonia cretica) unach f gheal, gen unaich gile

bubble n 1 (a) balg f, gen & pl builg. Bladder wrack is a black seaweed which is full of small bubbles, ’s e feamainn-dubh feamainn dhubh ’s i làn de bhuilg bheaga

(b) builgean m, gen builgein, pl builgeanan

2 gucag f, gen gucaig, pl gucagan

bubble v i 1 (a) builg, vn builgeadh m. Drink it while it’s bubbling, òl e fhad ’s a tha e a’ builgeadh

(b) dèan builg, vn dèanamh bhalg

(c) thig plus builgeanan air. It is bubbling, tha builgeanan a’ tighinn air

2 (in the nose, due to a cold) (a) bi a’ sruthladh. My nose was bubbling, bha mo shròn a’ sruthladh

(b) expressed with sruthladh m. Your nose is really bubbling, dè an sruthladh a tha nad shròin

bubbly a 1 (a) balgach, comp balgaiche

(b) builgeanach, comp builgeanaiche

2 (lively) beothail. She had a bubbly personality, bha nàdar beothail aice

bubonic a bùbonach

bubonic plague n phr plàigh f bhùbonach, gen plàighe bùbonaich

2 a’ phlàigh f dhubh, gen na plàighe duibhe

buck n boc m, gen & pl buic. Roe-deer bucks, buic earbaichean

buck v i

buck up v phr 1 v i phr. Buck up! tog ort!

2 v tr phr thoir togail do, vn toirt togail do. I bet that bucked him up, thèid mi an urra gun tug siod togail dha

bucket n 1 (particularly one made of wooden staves, for milking) (a) bucaid f, pl bucaidean

(b) cuinneag f, gen cuinneig, pl cuinneagan

2 peile m, pl peileachan, peilichean

buckie n (Buccinum undatum) cnomhagan m, gen & pl cnomhagain

buckle n bucall m, gen & pl bucaill. Silver buckles, bucaill airgid

buckle v tr 1 bucallaich, vn bucallachadh m

2 (a) ceangail bucall air, vn ceangal bucaill air. He buckled his shoes, cheangail e bucaill a chuid bhròg

(b) ceangail, vn ceangal m. He buckled on his sword, cheangail e air a chlaidheamh

buckle to v phr 1 teann ort, vn teannadh ort. We must buckle to, feumaidh sinn teannadh òirnn

2 (a) teann air, vn teannadh air. We must buckle to the task, feumaidh sinn teannadh air an obair

(b) rach an ceann, vn dol an ceann. We must buckle to the task, feumaidh sinn a dhol an ceann na h-obrach

buckled a (having buckles) bucallach. Buckled shoes, brògan bucallach

buckram n bucram m, gen bucraim

buckskin n leathar m fèidh, gen leathair fhèidh

buckskins n pl expressed with aodach m de leathar fèidh, gen aodaich de leathar fèidh

buckskin mod de leathar fèidh. Buckskin boots, bòtan de leathar fèidh

buckthorn n (Rhamnus catharticus) ramh-dhroigheann m, gen ramh-dhroighinn

buckthorn, alder n (Frangula alnus) ramh-dhroigheann m feàrna, gen ramh-dhroighinn fheàrna

buckthorn, sea n (Hippophae rhamnoides) ramh-dhroigheann m mara, gen ramh-dhroighinn mhara

bud n 1 gucag f, gen gucaig, pl gucagan

2 guc m, pl gucan

buddleia, purple n (Buddleia davidii) buddleia f phurpaidh, gen buddleia f purpaidh

budge I v i 1 caraich, vn carachadh m. Won’t you budge? nach caraich thu?

2 gluais, vn gluasad m. He didn’t budge an inch, cha do ghluais e òirleach

3 crith, vn crith f. It didn’t budge, cha do chrith e. The children never budged at all, cha do chrith a’ chlann idir

4 clìob, vn clìobadh m. The children wouldn’t budge when she was there, cha chlìobadh a’ chlann nuair a bhiodh i ann

5 rach às a’ bhad, vn dol às a’ bhad. It won’t budge, cha tèid e às a’ bhad

II budge v tr 1 caraich, vn carachadh m. I can’t budge it at all, cha charaich mi idir e

2 gluais, vn gluasad m

budgerigar n buidsidh m, pl buidsidhean

budget n 1 (financial) (a) buidsead f, gen buidseid, pl buidseadan

(b) càin-aisneis f, pl càin-aineisean

2 (bag) (a) màileid f, pl màileidean

(b) spliùchan m, gen & pl spliùchain

buff a buidhe-bhàn

buffalo, American n (Bison bison), see bison, American n

buffalo, Cape n (Syncerus caffer) buabhall m Ceap, gen & pl buabhaill Cheap

buffalo, water, Asiatic n (Bubalus bubalis) buabhall m uisge, gen & pl buabhaill uisge

buffet n (food) bufat m, gen bufait

buffoon n baothaire m, pl baothairean

buffoonery n baothaireachd f

bug n 1 (insect of order Hemiptera) (a) (entomology) bògas m, gen & pl bògais

(b) (familiar) biastag f, gen biastaig, pl biastagan

2 (illness, particularly cold or flu) n (a) galar m, gen galair, pl galaran

(b) trèamhla m, pl trèamhlaichean. He has a bug, tha trèamhla air. They have a nasty bug, ’s e droch threamhla th’ aca. I had a terrible bug, bha treamhla uamhasach orm. There’s a bug going round, tha trèamhla a’ dol mun cuairt

big bug n phr 1 urra m mòr, gen urra mhòir, pl urracha mòra

2 àrd-inbheach m, gen & pl àrd -inbhich

bug, assassin n (Reduviidae) bògas m marbhteach, gen bògais mharbhtich, pl bògais mharbhteach

bug, bed n (Cimex lectularius) mial m leapa, gen miala leapa, pl mialan leapa

bug, beet n (Piesma maculatum, P. quadratum) bògas m bhiotais, gen & pl bògais bhiotais

bug, broad-headed n (Alydidae) bògas m ceann-leathan, gen bògais cheann-leathain, pl bògais cheann-leathan

bug, damsel n (Nabidae) bògas m rìbhinneach, gen bògais rìbhinnich, pl bògais rìbhinneach

bug, fern n (Bryocoris pteridis) bògas m rainich, gen & pl bògais rainich

bug, fire n (Pyrrhocoris apterus) bògas m teine, gen & pl bògais theine

bug, flower n (Anthocoridae) bògas m dhìthean, gen & pl bògais dhìthean

bug, forest n (Pentatoma rufipes) bògas m coille, gen & pl bògais choille

bug, ground n (Lygaeidae) bògas m talmhainn, gen & pl bògais thalmhainn

bug, hot-bed n (Xylocoris galactinus) bògas m leapa-teth, gen & pl bògais leapa-teth

bug, lace n (Tingidae) bògas m làsa, gen & pl bògais làsa

bug, mealy n (Pseudococcidae) bògas m flùrach, gen bògais fhlùraich, pl bogais fhlùrach

bug, pine flat- n (Aradus cinnamomeus) flat-bhògas m giuthais, gen & pl flat-bhògais ghiuthais

bug, pine cone n (Gastrodes grossipes) bògas m durcain-ghiuthais, gen & pl bògais dhurcain-ghiuthais

bug, spruce cone n (Gastrodes abietum) bògas m durcain-sprùis, gen & pl bògais dhurcain-sprùis

bug, shield n (Pentatomidae) bògas m sgèithe, gen & pl bògais sgèithe

bug, shore n (Saldidae) bògas m cladaich, gen & pl bògais chladaich

bug, spittle n (froghopper, Cercopidae) bògas m seile, gen & pl bògais sheile

bug, stilt n (Berytidae) bògas m corra-chasach, gen bògais chorra-chasaich, pl bògais chorra-chasach

bugle n dùdach f, gen dùdaiche, pl dùdaichean

bugle n (Ajuga reptans) 1 glasair-choille f, gen glasrach-coille

2 lasair-choille, gen lasrach-coille

bugle, blue n (Ajuga genevensis) glasair-choille f ghorm, gen glasrach-coille guirme

bugle, pyramidal n (Ajuga pyramidalis) glasair-choille f bhiorramaideach, gen glasrach-coille biorramaidich

bugloss n (Anchusa arvensis) 1 bog-lus m

2 lus m teanga an daimh

bugloss, viper’s n (Echium vulgare) lus m na nathrach

bugloss, purple viper’s, n (Echium plantagineum) lus m na nathrach purpaidh, gen lus na nathrach phurpaidh

build v tr 1 tog, vn togail f. He built a new house, thog e taigh ùr. They’re going to build a house in the village, tha iad a’ dol a thogail taigh anns a’ bhaile. Assessment should help to build the confidence necessary to cope with increasing challenge, tha còir gun tog measadh a’ mhisneach a dh’fheumar gus gabhail ris an dùbhlan mar a tha e a’ meudachadh. Children play naturally, and in such play build understanding of themselves and the world in which they live, tha e nàdarrach do chloinn a bhith a’ cluiche, agus ann an cleasan den t-seòrsa sin tha iad a’ togail tuigse orra fhèin agus air an t-saoghal anns a bheil iad beò. Assessment should assist in building a positive relationship between teacher and pupil, tha còir aig measadh a bhith a’ cuideachadh ann a bhith a’ togail dàimh dheimhinnich eadar an tidsear agus am pàiste. We shall build upon what we have achieved so far, togaidh sinn air na choilean sinn gu ruige seo

2 (a) cuir ri chèile, vn cur ri chèile. The teacher will help pupils make notes on a radio or TV programme and to build reports from these notes, cuidichidh an tidsear a’ chlann gus notaichean a dhèanamh air prògram rèidio no telebhisein agus gus aithisgean a chur ri chèile o na notaichean seo. Before being brought together to build longer, more fully-shaped works, mus toirear cruinn còmhla iad gus obraichean nas fhaide a chur ri chèile air an làn chumadh

(b) cuir còmhla, vn cur còmhla. As facts built towards a conclusion, mar nithean fìrinneach air an cur còmhla a dh’ionnsaigh cò-dhùnaidh

3 dèan, vn dèanamh m. A bank of the most commonly used functional words can be built, faodar tasgadh a dhèanamh air na faclan gnìomhachail as trice thathar a’ cleachdadh

build into v phr snìomh a-steach an, vn snìomh a-steach an. To build assessment procedures into classroom programmes, gus dòighean measaidh a shnìomh a-steach ann am prògraman a’ chlas

build on v phr tog air, vn togail air. The school will build on the linguistic skills, togaidh an sgoil air na sgilean cànain. It is now crucial to build on these achievements so that Gaelic maintains its dynamic as a living language in Scotland, tha e a-nis do-sheachnaichte cudthromach gum bithear a’ togail air na chaidh a thoirt gu buil mar-thà gus an glèidh a’ Ghàidhlig a clì mar chànan beò ann an Alba

build peats into a stack v phr, see sv peat n

build up v phr 1 tog, vn togail f. The process of development will continue, with the aim being to help pupils build up an easy flow, leanaidh cothrom fàis air, a’ cuimseachadh air clann a chuideachadh gus dòigh shaor shiùbhlach a thogail

2 àraich, vn àrach m. Confidence should be built up by the teacher, tha còir aig an tidsear misneach àrach

3 thoir gu buil, vn toirt gu buil. Through awareness built up in reading, tro mhothachadh a tha air a thoirt gu buil ann an leughadh

4 oibrich a dh’ionnsaigh, vn oibreachadh a dh’ionnsaigh. A conclusion may be built up from a basic set of facts or premises, faodar oibreachadh a dh’ionnsaigh co-dhùnaidh bho fhiosrachadh no ro-stèidh bunaiteach

5 neartaich, vn neartachadh m

6 cuir ri chèile, vn cur ri chèile

building n 1 (a) togalach m, gen togalaich, pl togalaichean. There are a lot of new buildings going up, tha mòran thogalaichean ùra a’ dol an àirde. It’s a big, roomy building, ’s e togalach mòr rumail a th’ ann. These buildings have not been excavated, cha deach na togalaichean seo a chladhach gu h-arc-eòlasach

(b) togail f, gen togalach, pl togailean. She’s awfully keen on old buildings, tha i cianail airson seann togailean

2 aitreabh m, gen aitreibh, pl aitreabhan

buildings (particularly farm buildings, barns, byres, sheds) n treobhairean. What an awful lot of buildings they’ve got round the place, dè na treobhairean cianail a th’ aca mun àit

building mod 1 a thaobh thogalaichean. This change was strengthened by the building traditions of the Viking settlers, chaidh an t-atharrachadh seo a dhaingneachadh le traidiseanan an luchd-thuineachaidh Lochlannaich a thaobh thogalaichean

2 den tèid … a thogail. These moraines will have been the source of building stone for the later houses, ’s ann às na morainean seo a thigeadh a’ chlach den deach na taighean a thogail às dèidh làimhe

building society n phr comann m thogalach, gen & pl comainn thogalach

well-built a phr 1 calma. A well-built man, , duine calma

2 tapaidh. She’s a good-looking, well-built woman, ’s e boireannach glan, tapaidh th’ ann

built-up a 1 fo thogalaichean. Built-up areas, àrainnean fo thogalaichean

2 togalaichte

builder n 1 (a) neach-togail m, pl luchd-togail

(b) neach-togalach m, pl luchd-togalach

2 togalaiche m, pl togalaichean

build-up n (deposition) tasgadh m, gen tasgaidh

built-up a togalaichte. Built-up area, àrainn thogalaichte

bulb n 1 (electrical) (a) bolgan m, gen bolgain, pl bolganan

(b) bolg m, gen & pl builg

2 (botany) bolgan m, gen bolgain, pl bolganan

Bulgaria pr n Bulgàiria f

Bulgarian pr n 1 Bulgàirianach m, gen & pl Bulgàirianaich

2 (language) Bulgàirianais f

Bulgarian a Bulgàirianach

bulge n 1 bulg m, bolg m, gen & pl builg. There is a bulge in the tank, tha bulg air an tanca

2 brù f, broinn f, gen bronn, broinn, dat broinn, pl brùthan, broinnean. There is a bulge in the wall, tha brù air a bhalla

3 bogha m, pl boghachan. The wall has a great bulge, tha bogha mòr air a’ bhalla

4 (specifically of wall) bruan f, pl bruanan. there’s a big bulge in the wall of the barn, tha bruan mhòr air balla an t-sabhail. Didn’t the bulge (in the wall) really give way, nach e a’ bhruan (a bh’ air a’ bhalla) a dh’fhalbh. The bulge fell or the bit that was bulging fell, thuit a’ bhruan

bulge v i 1 dèan bulg, dèan bolg, dèan balg, vn dèanamh builg

2 bi a’ brughadh. It is bulging out, tha e a’ brughadh a-mach

3 (specifically of wall) (a) bi a’ bruanadh. The wall is bulging, tha am balla a’ bruanadh

(b) expressed with bruan f. The bit of the wall that was bulging fell, thuit a’ bhruan a bha air a’ bhalla

4 aom, vn aomadh m. The wall is bulging, tha am balla ag aomadh

bulk n 1 meudachd f

2 tomad m, gen tomaid

3 mòrchuid f, gen mòrchodach. The bulk of the evidence the teacher requires should normally come from the first of these sources, anns a’ chumantas ’s ann às a’ chiad raon dhiubh seo as còir a’ mhòrchuid den dearbhadh a thighinn air a bheil feum aig an tidsear. Pupils receiving the bulk of their education through the medium of Gaelic, clann a tha a’ faotainn na mòrchodach den fhoghlam aca tro mheadhan na Gàidhlig

bulk carrier n phr soitheach-giùlain m tomaid, gen soithich-ghiùlain thomaid, pl soithichean-giùlain tomaid

bulky a 1 mòr, comp motha

2 tomadach, comp tomadaiche. It would fill a bulky volume, lìonadh e leabhar tomadach

3 dòmhail, comp dòmhala ; also dùmhail, comp dùmhala. He has grown big and bulky, dh’fhàs e mòr, dòmhail

4 (cumbersome) lòdail, comp lòdaile. You look so bulky in all that clothing, tha thu a’ coimhead cho lòdail anns na tha sin a dh’aodach

bull n tarbh m, gen & pl tairbh. The bull’s tail, earball an tairbh

bull v tr & i 1 v i expressed with dàir f. The cow is bulling, tha an dàir air a’ bhò, or tha a’ bhò fo dhàir

2 v tr dàir, vn dàir f. He’s bulled the cow now, dhàir e a’ bhò a-nis. Perhaps he bulled her at night, dh’fhaodadh gun do dhàir e i air an oidhche. The cow was bulled today, chaidh a’ bhò dhàir an diugh

second bulling n phr (when a cow comes back bulling a week or so after she had already been bulling) tadhair f. She’s bulling for a second time, tha tadhair oirre

bullace n plumas m fiadhaich, gen & pl plumais fhiadhaich

bulldog n tarbh-chù m, gen & pl tarbh-choin

bulldozer n 1 dòsair m, pl dòsairean

2 tarbh-chrann m, gen & pl tarbh-chroinn

bullet n peilear, peileir m, gen peileir, pl peileirean. He fired a bullet, loisg e peileir. I was going like a bullet, bha mi a’ dol aig peileir mo bheath

bulletin n 1 iomradh m, gen iomraidh, pl iomraidhean

2 cùirt-iomradh m, gen cùirt-iomraidh, pl cùirt-iomraidhean

news bulletin n phr 1 naidheachd f, pl naidheachdan

2 iomradh m naidheachd, gen iomraidh naidheachd, pl iomraidhean naidheachd

bullfinch n (Pyrrhula pyrrhula) 1 corcan-coille m, gen & pl corcain-choille

2 deargan-coille m, gen & pl deargain-choille

3 buidhean-coille m, gen buidhein-choille, pl buidheanan-coille

bullhead n (Cottus gobio) carrachan m aibhne, gen & pl carrachain aibhne

bullhead, armed n (Agonus cataphractus) 1 carrachan m armaichte, gen & pl carrachain armaichte

2 poidsear-mara m, gen poidseir-mhara, pl poidsearan-mara

bullock n damh m, gen & pl daimh

bully n 1 burraidh m, pl burraidhean. He was a bully at school, bha e na bhurraidh aig an sgoil

2 bumailear m, gen bumaileir, pl bumailearan

3 pulaidh m, pl pulaidhean

bully v tr 1 bi ri burraidheachd ri

2 bi nad bhurraidh do. He used to bully the small children at school, bha e na bhurraidh don chloinn bhig san sgoil

bullying n burraidheachd f. No hitting, kicking, spitting or bullying in the group, cha cheadaichear bualadh, breabadh, caitheamh smugaidean no burraidheachd sa bhuidhinn

bulrush n (Scirpus lacustris = Schoenoplectus lacustris), see club-rush, common n

bulrush n (Reedmace, cattail) (Typha latifolia) 1 (a) bodan m, gen & pl bodain

(b) bodan-dubh m, gen bodain-dhuibh, pl bodain-dhubha

2 cuigeal f nam ban sìthe, gen cuigeil nam ban sìthe, pl cuigealan nam ban sìthe

bulrush, lesser n (Typha angustifolia) 1 bodan m beag, gen bodain bhig, pl bodain bheaga

2 cuigeal f nam ban sìthe bheag, gen cuigeil nam ban sìthe bige, pl cuigealan nam ban sìthe beaga

bulwark n bàbhan m, gen bàbhain, pl bàbhanan. The bulwarks of the castle, bàbhanan a’ chaisteil

bum n 1 tòn f, gen tòine, pl tònan. Sit down on your bum, dèan suidhe air do thòin

2 màs m, gen màis, pl màsan

bump n 1 meall m, gen & pl mill

2 (in ground) (a) cnap m, gen & pl cnip. What are those bumps in the ground? dé na cnip a tha sin anns an talamh?

3 (on head or skin, after blow) (a) put m, pl putan. You’ve got a bump on the forehead, tha put air do bhathais. It gave me a bump, thug e put orm

(b) (on head or skin, due to insect bite) (i) (hard) meall m, gen & pl mill. I’m out in bumps with the midges, tha mi a-mach nam mhill le na meanbhchuileagan

(ii) (soft) balg m, pl builg. I’m out in bumps with the midges, tha mi a-mach nam bhuilg le na meanbhchuileagan

4 (impact) (a) bualadh m, gen bualaidh, pl bualaidhean

(b) slaic f, gen slaice, pl slaicean

bumper n (of car) bumpair m, pl bumpairean

bumpy a 1 cnapach, comp cnapaiche. This is the bumpy bit of the road, seo a’ chriomag den rathad a tha cnapach

2 mì-chòmhnard, comp mì-chòmhnairde. This road is bumpy, tha an rathad seo mì-chòmhrad

3 (stony, rocky) gallanach, comp gallanaiche. A bumpy road, rathad gallanach

4 (cloddy) plocanach or plocach. A bumpy road, rathad plocanach, or rathad plocach

bun n 1 buna m, pl bunaichean

2 bonnach m, gen & pl bonnaich

3 lof f mheasan

bunch n 1 bagaid f, pl bagaidean. A bunch of grapes, bagaid fhìon-dearcan. Try a bunch of grapes, feuch bagaid de na fìon-dhearcan

2 (familiar) (of bananas, grapes etc) (a) (if small) expressed with beagan, or a dh’ealbh etc. He bought a bunch of bananas, cheannaich e beagan bhananathan

(b) (if large) expressed with mòran, or steall f mhath etc. She bought a big bunch of grapes for him, cheannaich i steall mhath dhearcan-fìona dha

3 paisg f, gen paisge, pl paisgean. A big bunch of keys, paisg mhòr iuchraichean

4 bad m, gen baid, pl badan. A bunch of trees, bad chraobhan

5 (group) cròilean m, gen cròilein, pl cròileanan. The cows were in a bunch on the hillside, bha an crodh nan cròilean air a’ bhruthaich

6 not directly expressed. He bought her a bunch of flowers, cheannaich e flùraichean dhi. What do you bunch want? dè tha sibhse ag iarraidh? They were quite a bunch of boys, b’ iad na balaich iad. He is the best of the bunch, ’s e as fhèarr aca air fad

bunch v i

bunched a bagaideach

bunchy a bagaideach

bundle n 1 pasgan m, gen pasgain, pl pasganan

2 ultach m, gen ultaich, pl ultaichean

bungalow n bungalo m, pl bungalothan

bungle v tr 1 dèan gu cearbach, vn dèanamh gu cearbach

2 dèan butarrais de, vn dèanamh butarrais de. They bungled the opportunity, rinn iad butarrais den chothrom

bungler n 1 (a) (female) clobhraisg f, pl clobhraisgean. Wasn’t I a bungler, nach bu mhi a’ chlobhraisg

(b) (male) clobhan m, gen clobhain, pl clobhanan. Don’t be such a bungler, na bi nad chlobhan cho mòr

2 cearbaire m, pl cearbairean

bunting n (ornithology) gealag f, gen gealaig, pl gealagan. I think it’s a bunting of some kind, saoilidh mi gur e gealag de sheòrsa air choireigin a th’ ann

buntings (ornithology ; family Emberizidae) gealagan f pl, gen pl ghealag. The family of buntings, teaghlach nan gealag

bunting, black-headed n (Emberiza melanocephala) gealag f dhubh-cheannach, gen gealaig dubh-cheannaich, pl gealagan dubh-cheannach

bunting, cinereous n (Emberiza cineracea) gealag f luaithreanta, gen gealaig luaithreanta, pl gealagan luaithreanta

bunting, cirl n (Emberiza cirlus) cirl-ghealag f, gen cirl-ghealaig, pl cirl-ghealagan

bunting, corn n (Emberiza calandra) gealag-bhuachair f, gen gealaig-buachair, pl gealagan-buachair

bunting, Cretzschmar’s n (Emberiza caesia) gealag f Cretzschmar, gen gealaig Cretzschmar, pl gealagan Cretzschmar

bunting, Lapland n (Calcarius lapponicus) gealag f Laplannach, gen gealaig Laplannaich, pl gealagan Laplannach

bunting, little n (Emberiza pusilla) gealag f bheag, gen gealaig bige, pl gealagan beaga

bunting, ortolan n (Emberiza hortulana) 1 gealag f ortalain, gen gealaig ortalain, pl gealagan ortalain

2 ortalan m, gen & pl ortalain

bunting, pine n (Emberiza leucocephala) gealag f ghiuthais, gen gealaig giuthais, pl gealagan giuthais

bunting, red-headed n (Emberiza bruniceps) gealag f dhearg-cheannach, gen gealaig dearg-cheannaich, pl gealagan dearg-cheannach

bunting, reed n (Emberiza schoeniclus) gealag-lòin f, gen gealaig-lòin, pl gealagan-lòin

bunting, rock n (Emberiza cia) gealag f chreige, gen gealaig creige, pl gealagan creige

bunting, rustic n (Emberiza rustica) gealag f rustach, gen gealaig rustaich, pl gealagan rustach

bunting, snow n (Plectrophenax nivalis) gealag f an t-sneachda, gen gealaig an t-sneachda, pl gealagan an t-sneachda

bunting, yellow-breasted n (Emberiza aureola) gealag f bhrù-bhuidhe, gen gealaig brù-bhuidhe, pl gealagan brù-bhuidhe

buoy n 1 (on net, creels or anchor) (a) bolla m, pl bollaichean. A mooring buoy, bolla acrachaidh

(b) puta m, pl putaichean

2 (for direction) (a) bolla m, pl bollaichean. A direction buoy, bolla-stiùiridh

(b) buidhe m, pl buidhichean

buoy v tr

buoy up v phr cùm air uachdar, vn cumail air uachdar

buoyancy n 1 fleodrachd f

2 aotramachd

buoyant a 1 fleodrach, comp fleodraiche

2 aotram, comp aotruime

burbot n (Lota lota) burbaid f, pl burbaidean

burden n 1 eallach m, gen & pl eallaich. A burden of sticks, eallach mhaidean. It was as if a burden dropped off me, bha e mar gun do thuit eallach dhìom

2 uallach m, gen & pl uallaichean. I should not like to be a burden to them, cha bu mhatha leam a bhith nam uallach orra

burden v tr 1 uallaich, vn uallachadh m

2 luchdaich, vn luchdachadh m

burdensome a 1 doilgheasach, comp doilgheasaiche

2 cudthromach, comp cudthromaiche

burdock (Arctium spp.) n searcan m, gen searcain ; also seircean m, gen seircein

burdock, greater (Arctium lappa) n searcan m mòr, gen searcain mhòir

burdock, lesser (Arctium minus) n searcan m beag, gen searcain bhig

bureau n biùro m, pl biùrothan

bureaucracy n biùrocrasaidh m

burgess n bùirdeasach m, gen & pl bùirdeasaich

burgh n 1 (a) baile m mòr, gen baile mhòir, pl bailtean mòra

(b) baile m margaidh, gen baile mhargaidh, pl bailtean margaidh

2 (a) burg m, gen & pl buirg

(b) borgh m, gen & pl boirgh

burgher n 1 burgair m, pl burgairean

2 bùirdeasach m, gen & pl bùirdeasaich

burglar n gadaiche-taighe m, pl gadaichean-taighe

burglary n gadachd-thaighe f

burial n 1 adhlacadh m, gen adhlacaidh, pl adhlacaidhean

2 tìodhlacadh m, gen tìodhlacaidh, pl tìodhlacaidhean

burlesque n sgeigeireachd f

burly a 1 tapaidh

2 dòmhail, comp dòmhala

Burma pr n Burma f

Burmese pr n 1 Burmach m, gen & pl Burmaich

2 (language) Burmais f

bur marigold, nodding n (Bidens cernua) 1 sgeachag f Muire, gen sgeachaig Muire

2 sgeachag f Muire ghogach, gen sgeachaig Muire gogaich

bur marigold, trifid n (Bidens tripartita) sgeachag f Muire thrì-roinnte, gen sgeachaig Muire trì-roinnte

burn n (brook) 1 allt m, gen & pl uillt

2 alltan m, gen & pl alltain

burn n (by heat) losgadh m, gen losgaidh, pl losgaidhnean. I got a burn, fhuair mi losgadh. The soreness of a burn, an goirteas a bh’ ann an losgadh. A burn before a wedding, losgadh ro phòsadh (saying)

burn I v tr loisg, vn losgadh m. He burnt them, loisg e iad. We burn about eight tons a year, bidh sinn a’ losgadh mu ochd tunna sa bhliadhna. I’ll burn the papers, loisgidh mi na pàipearan. He burnt his finger, loisg e a mheur

II burn v i 1 loisg, vn losgadh m

2 gabh, vn gabhail m. Is the wood burning yet? a bheil am fiodh a’ gabhail fhathast. The van was burning underneath, bha a’ bhan a’ gabháil foipe

3 expressed with bi na theine. They’re burning, tha iad nan teine

4 (of food, pan) dàth, vn dàthadh m. She put it on (the cooker), and it burnt, ’s ise chuir air e, agus dhàth e. Is it burning in the pan? a bheil e a’ dàthadh anns a’ phana? It nearly burnt, the fire was too hasty under it, theab e dàthadh, bha an teine ro ghrad foithe. Loaves are terrible for burning, tha na lofaichean uamhasach gu dàthadh ort

burn away v phr caith, vn caitheamh. The coal was burning away so quickly, bha an gual a’ caitheamh cho luath

burn down v phr loisg gu talamh, vn losgadh gu talamh

burn readily v phr expressed with bi ealamh (san teine). Gorse burns very readily in the fire, tha an conasg glè ealamh anns an teine

burn out v phr 1 caith, vn caitheimh. The fire has burnt out, chaith an teine

2 expressed with cnàmh air falbh, vn cnàmh air falbh. The fire has burnt out, chnàmh an teine air falbh

burn up v phr expressed with bris a-mach, vn briseadh a-mach. When the fire burns up the smoke won’t be so bad, nuair a bhriseas an teine a-mach cha bhi an ceò cho dona. Until the fire burns up there’s more smoke from it, gus am bris an teine a-mach tha còrr ceò air. The draught is going underneath it, and so the fire is burning up, tha a’ ghaoth a’ dol foithe, ’s mar sin tha an teine a’ briseadh a-mach

burning the rivers (fishing for autumn salmon and sea-trout, iasg-dubh, with torches) v phr losgadh m nan abhnaichean

smell of burning, burning smell n phr 1 expressed with fàileadh m loisgte. I’m getting a smell of burning, or I can smell burning, tha mi a’ faighinn fàileadh loisgte

2 (of food) expressed with fàileadh m dàite, or gaoth f dhàite. I can smell something burning, tha mi a’ faighinn gaoth dhàite.

burnt a loisgte

burnt-out a expressed with na smàl. His body was found beside a burnt-out car, fhuaradh an corp aige ri taobh càr a bha na smàl

burnet, great n (Saguisorba officinalis) bileach-loisgein m mòr, gen bilich-loisgein mhòir

burnet, salad n (Saguisorba minor) 1 bileach-loisgein m beag, gen bilich-loisgein bhig

2 bileach-loisgein m saileid, gen bilich-loisgein shaileid

burnet saxifrage n (Pimpinella saxifraga) loisgean m clach-bhriseach, gen loisgein chlach-bhrisich

burnet saxifrage, greater n (Pimpinella major) loisgean m clach-bhriseach mòr, gen loisgein chlach-bhrisich mhòir

burning bush n (Dictamnus albus) preas m loisgeach, gen pris loisgich

burnish v tr 1 lìomh, vn lìomhadh m

2 lainnrich, vn lainnreachadh m ; also loinnrich, vn loinnreachadh m

bur-reed, branched n (Sparganium erectum = S. ramosum) rìgh-sheisg f mheurach, gen rìgh-sheisg meuraich

bur-reed, floating n (Sparganium angustifolium) rìgh-sheisg f shnàmhach, gen rìgh-sheisg snàmhaich

bur-reed, least n (Sparganium minimum) rìgh-sheisg f bheag, gen rìgh-sheisg bige

bur-reed, unbranched n (Sparganium emersum = S. simplex) rìgh-sheisg f neo-mheurach, gen rìgh-sheisg neo-mheuraich

burrow n toll m (rabaid), gen & pl tuill (rabaid)

burrow v i 1 toll, vn tolladh m

2 cladhaich, vn cladhach m

bursary n bursaraidh m, pl bursaraidhean

burst n 1 spreadhadh m, gen spreadhaidh, pl spreadhaidhean. The burst was felt a large distance away, dh’fhairicheadh an spreadhadh astar mòr air falbh

2 (a) sgàineadh m, gen sgàinidh, pl sgàinidhean. Where was the burst in the pipe? càite an robh an sgàineadh anns a’ phìob?

(b) expressed with sgàin v, vn sgàineadh m. He got a burst in a front tyre, rinn tè de na taidhrichean toisich aige sgàineadh

3 briseadh m, gen brisidh, pl brisidhean. There was a burst in the dam, bha briseadh anns an dàm

4 (of activity) stralladh or strealladh m, gen strallaidh, streallaidh. I have a burst (of activity) now and again, bheir mi strealladh an-dràsta ’s a-rithist. He went out of the room with a burst, chaidh e a-mach às an rùm le stralladh

burst of laughter n phr glag m gàire, gen glaig ghàire. He gave a burst of laughter, rinn e glag gàire

burst I v i 1 bris, vn briseadh m, or brist, vn bristeadh m. The balloon burst, bhrist am balùn

2 brùchd, vn brùchdadh. The water burst out, bhrùchd an t-uisge a-mach

3 spreadh, vn spreadhadh m. It burst with a great noise, spreadh e le fuaim mòr

4 sgàin, vn sgàineadh m. He was like to burst, bha e an coinneimh sgàineadh

II burst v tr bris, vn briseadh m, or brist, vn bristeadh m. She burst the balloon, bhrist i am balùn

burst in v phr thig a-staigh le strealladh, vn tighinn a-staigh le strealladh. He burst into the room, thàinig e a-steach don rum le strealladh

the bubble burst (ie a good thing has ended), bhris am balg (saying). Her bubble has burst now, tha am balg aice an dèidh briseadh a-nis

bury v tr 1 tiodhlaic, vn tiodhlacadh m. He’ll be buried tomorrow, bidh e air a thiodhlacadh a-màireach. It was there that his mother was buried and his father, ’s ann a siod a bha mhàthair air a tiodhlacadh is athair. Two villages were buried by a landslide, chaidh dà bhaile a thiodhlacadh ann am maoim-shlèibhe

2 adhlaic, vn adhlacadh m

3 cuir fon talamh, vn cur fon talamh

he buried his face in his hands, chuir e a dhà bhois air aghaidh

buried a 1 air a thiodhlacadh

2 air adhlacadh

3 fon talamh

4 expressed with falaichte. I found it buried under my papers, fhuair mi e agus e falaichte fo mo chuid phàipearan

bus n bus m, pl busaichean

bus fleet n phr cabhlach m bhusaichean, gen cabhlaich bhusaichean, pl cabhlaichean bhusaichean

bus operator n phr companaidh m & f bhusaichean, pl companaidhean bhusaichean

bus station n phr 1 stèisean m bhusaichean, gen stèisein bhusaichean, pl stèiseanan bhusaichean

2 bus stèisean m, gen bus stèisein, pl bus stèiseanan

bus stop n phr stad-bhus m, pl stadan-bhus

bus terminal n phr ceann-uidhe m bhusaichean, gen & pl cinn-uidhe bhusaichean

bush n 1 preas m, gen pris, pl pris, preasan. Blackcurrant bushes, pris dhearcag. She’ll be up in the top of that bush, bidh i urrad ann am bràigh a’ phris sin

2 craobh f, gen craoibhe, pl craobhan. Blackcurrant bushes, criubhan dearcag

3 bad m, gen baid, pl badan

4 dos m, gen dois, duis, pl dois, duis, dosan

bush-cricket n (Tettigoniidae) greollan-pris m, gen & pl greollain-phris

bush-cricket, bog n (Metrioptera brachyptera) greollan-pris m boglaich, gen & pl greollain-phris bhoglaich

bush-cricket, dark n (Platycleis albopunctata) greollan-pris m dorcha, gen greollain-phris dhuirch, pl greollain-phris dorcha

bush-cricket, great green n (Tettigonia viridissima) greollan-pris m uaine mòr, gen greollain-phris uaine mhòir, pl greollain-phris uaine mhòra

bush-cricket, grey n (Platycleis albopunctata) greollan-pris m glas, gen greollain-phris ghlais, pl greollain-phris glasa

bush-cricket, long-winged conehead n (Conocephalus discolor) greollan-pris m ceann-chònach fad-sgiathach, gen greollain-phris cheann-chònaich fhad-sgiathaich, pl greollain-phris cheann-chònach fhad-sgiathach

bush-cricket, short-winged conehead n (Conocephalus dorsalis) greollan-pris m ceann-chònach geàrr-sgiathach, gen greollain-phris cheann-chònaich gheàrr-sgiathaich, pl greollain-phris cheann-chònach gheàrr-sgiathach

bush-cricket, speckled n (Leptophyes punctatissima) greollan-pris m bhreac, gen greollain-phris bhric, pl greollain-phris bhreaca

bush-cricket, wart-biter n (Decticus verrucivorus) greollan-pris m itheadair-fhoinnean, gen & pl greollain-phris itheadair-fhoinnean

bushy a preasach, comp preasaiche

2 dosach, comp dosaiche

business n 1 gnothach or gnothaich m, gen gnothaich, pl gnothaichean. It’s a nasty business, ’s e droch ghnothach a th’ ann. A particular business, gnothach sònraichte. Private business, gnothach dìomhair. It is a shameful business, ’s e gnothach nàr a tha ann. It’s none of our business, chan e gnothach neach e. What business is it of yours? dè an gnothach a tha agadsa ris? What is your business with him? dè do gnothach ris? She had no business to stick her nose in, cha robh gnothach aice a beul a chur ann. Have no business with it, na gabh gnothach ris. A business meeting, coinneamh ghnothaich. One who doesn’t take business to town will bring business back from it, neach nach toir gnothaich don bhaile mhòr, bheir e gnothaich às (proverb)

2 (a) gnothachas m, gen gnothachais, pl gnothachasan. They have a business in Inverness, tha gnothachas aca an Inbhir Nis. It is a business matter, ’s e nì a bhuineas do ghnothachas a tha ann

(b) expressed with luchd-gnothaich m pl. Business has come to value Gaelic, tha luchd-gnothaich air a thighinn gu bhith a’ cur luach air a’ Ghàidhlig

3 (a) obair f, gen obrach. Short messages arising out of the daily business of the class, fiosan goirid a tha mar thoradh air obair làitheil a’ chlas. Business hours, uairean obrach

(b) expressed with bi ag obair. He is in business for himself, tha e ag obair air a cheann fhèin

4 malairt f. They went out of business last year, sguir iad a mhalairt an uiridh

5 cùis f, gen cùise, pl cùisean. You will spoil the business, millidh tu a’ chùis

business mod gnothaich. Business people, luchd-gnothaich

business person n neach-gnothaich m, pl luchd-gnothaich

be the business of v phr 1 expressed with buin do, vn buntainn do. It is not, however, the business of media education to choose one view at the expense of another, ach cha bhuin e do dh’oideachadh mu na meadhain a bhith a’ taghadh aon seallaidh ’s a’ cur sìos air fear eile

2 expressed with bi fa-near do. Rather, it is the business of media education to explore the underlying reasons for all viewpoints, ’s e a tha fa-near do dh’oideachadh mu na meadhain, rannsachadh a dhèanamh air na tha a’ gluasad a h-uile beachd a tha ann

Central Business District, Prìomh Cheàrnaidh Gnothaich

mind your own business, chan e do ghnothach e

businessman n fear-gnothaich m, gen & pl fir-gnothaich

businessperson n neach-gnothaich m, pl luchd-gnothaich

bust n 1 broilleach m, gen broillich, pl broillichean

2 (of statue) ceann m is guaillean f pl

bustard, great n (Otis tarda) 1 bustard m mòr, gen bustaird mhòir, pl bustaird mhòra

2 coileach-Turcach m, gen coilich-Thurcaich, coilich-Thurcach, and cearc-Thurcach f, gen circe-Turcaich, pl cearcan-Turcach

bustard, little n (Otis tetrax) 1 bustard m beag, gen bustaird bhig, pl bustaird bheaga

bus-stop n stad-bhus m, gen stadan-bhus

bustle n 1 othail f

2 drip f

bustle v i 1 falbh gu dripeil, vn falbh gu dripeil. She was bustling about the house, bha i a’ falbh mun taigh gu dripeil

2 expressed with gu dripeil. They bustle in and out, tha iad a-mach is a-steach gu dripeil

busy a 1 trang, comp trainge. In a busy classroom, ann an clas trang. He is very busy this week, tha e glè thrang an t-seachdain-sa

2 dripeil, comp dripeala. I’m very busy, tha mi glè dhripeil. He’s so busy just now, tha e cho dripeil an-dràsta. He’s busy putting the tickets on the wool-bags, tha e dripeil a’ cur nan tiocaidean air na pocaichean-clòimhe. He was terribly busy at the dipping and everything, bha e uamhasach dripeil aig an doibeadh ’s aig a h-uile rud

3 dèanadach, comp dèanadaiche

4 gnìomhach, comp gnìomhaiche

busy with, busy at a phr expressed with a’ cur ris. What are you busy with just now, dè tha thu a’ cur ris an-dràsta

busybody n gabaire m, pl gabairean ; also gobaire m, pl gobairean

but adv 1 neg plus ach. She is but a child, chan eil innte ach an leanabh. He is but young, chan eil e ach òg

2 expressed with neg. He talks but little, chan abair e mòran

but prep ach (plus rad). There was nobody there but me, cha robh ann ach mise. Who will do it but me? cò eile a nì e ach mise?

but conj 1 (a) ach. It is cold but it is not wet, tha e fuar ach chan eil e fliuch. There was no alternative but to go, cha robh air ach falbh

(b) expressed with ach plus bi. Soft, slow and loud are simple but important terms, ’s e briathran sìmplidh a tha ann an sèimh, mall, cruaidh, ach tha iad cudthromach

2 expressed with agus, is. When pupils want to talk about an experience, but can only use English, an uair a tha a’ chlann ag iarraidh a bhith a’ bruidhinn air rud a dh’fhiosraich iad, ’s gun chomas aca ach ann am Beurla

3 tà. But, John, it wasn’t actually like that, tà, Iain, cha b’ ann mar sin a bha e

4 expressed with nach. I never go there but it rains, cha tèid mi ann uair sam bi nach bi an t-uisge ann

5 expressed with gun. I never go there but I think of you, cha tèid mi uair a sin gun smaoineachadh ort

6 gidheadh

but for conj phr mur b’ e. I wouldn’t go there but for Donald, cha d’reaghainn ann mar b’ e Dòmhnall

but rather conj phr ach. You won’t have any loss in it, but rather gain, cha bhi call sam bith agad ann, ach buannachd

butcher n 1 buidsear m, gen buidseir, pl buidsearan ; also bùidsear m, gen bùidseir, pl bùidsearan. In a butcher’s shop, ann am bùth bhuidseir, or ann am bùth bhùidseir

2 feòladair m, pl feòladairean

butcher’s broom n (Ruscus aculeatus), see broom, butcher’s n

butchery n 1 buidsearachd f, bùidsearachd f

2 feòladaireachd f

Bute pr n Bòd m, gen Bòid

belonging to Bute a phr Bòideach

man from Bute n phr Bòideach m, gen & pl Bòidich

woman from Bute n phr ban-Bhòideach f, gen & pl ban-Bhòidich

butler n 1 buidealair m, pl buidealairean

2 butlair m, pl butlairean

butler v i

butlering n 1 buidealaireachd f

2 butlaireachd f

butt n (thicker end of something) 1 bun m, gen buna, buin, pl buin, bunan

2 (of gun) stoc m, gen & pl stuic

butt end n phr bun m, gen buna, buin, pl buin, bunan

butt n 1 (a) (target) targaid f, pl targaidean

(b) (mound behind target) buta m, pl butaichean

(c) (barrier from behind which one shoots) buta m, pl butaichean

2 (target of ridicule) cùis-bhùirt f, gen cùise-bùirt, pl cùisean-bùirt

butt n 1 (cask) (a) baraille m, pl baraillean

(b) togsaid f, pl togsaidean

2 (as measure, of two hogsheads) buta m, pl butaichean

butt n (blow) 1 putadh m, gen putaidh, pl putaidhean

2 purradh m, gen purraidh, pl purraidhean

3 sàthadh m, gen sàthaidh, pl sàthaidhean

butt v tr 1 put, vn putadh m

2 purr, vn purradh m. The goat was butting with its horns, bha a’ ghobhar a’ purradh le h-adhaircean

3 sàth, vn sàthadh m

butt in v phr (conversation) bris a-steach, vn briseadh a-steach (le facal). He was always butting into the conversation, bha e an còmhnaidh a’ briseadh a-steach don chòmhradh

butte n butte m, pl buttes

butter n ìm m, gen ime. Fresh butter, ìm ùr. The taste of the butter, blas an ime. As if butter wouldn’t melt in her mouth, mar nach leaghadh an t-ìm na beul

ointment made of butter and a medicinal plant, for burns, ìm-èiginn m

butter v tr cuir ìm air, vn cur ime air

butterbur n (Petasites hybridus) gallan m mòr, gen gallain mhòir

butterbur, white n (Petasites albus) gallan m mòr geal, gen gallain mhòir ghil

butter cap n (Collybia butyracea) ceap m ime, gen cip ime, pl ceapan ime

buttercup (Ranunculus spp.) n 1 (a) buidheag f, gen buidheig, pl buidheagan. Look at those buttercups, seall na buidheagan a tha siod

(b) buidheag f an t-samhraidh, gen buidheig an t-samhraidh, pl buidheagan an t-samhraidh

2 cearban m, gen cearbain, pl cearbain, cearbanan. The yellow buttercups among the grass, na cearbanan buidhe am measg an fheòir (song)

buttercup, bulbous n (Ranunculus bulbosus) 1 tuile-thalmhainn f

2 fuile-thalmhainn f

buttercup, celery-leaved n (Ranunculus scleratus) torachas m biadhain, gen torachais bhiadhain

buttercup, corn n (Ranunculus arvensis) cearban m arbhair, gen & pl cearbain arbhair

buttercup, creeping n (Ranunculus repens) 1 cearban m, gen & pl cearbain

2 cearban m snàigeach, gen cearbain shnàigich, pl cearbain shnàigeach

buttercup, glacier n (Ranunculus glacialis) cearban m eigh-shrutha, gen & pl cearbain eigh-shrutha

buttercup, goldilocks n (Ranunculus auricomus) gruag f Muire, gen gruaige Muire

buttercup, hairy n (Ranunculus sardous) cearban m molach, gen & pl cearbain mholaich

buttercup, Jersey n (Ranunculus paludosus) cearban m Deirsidh, gen & pl cearbain Dheirsidh

buttercup, meadow n (Ranunculus acris) cearban m feòir, gen & pl cearbain fheòir

buttercup, small-flowered n (Ranunculus parviflorus) cearban m beag-fhlùrach, gen cearbain bheag-fhlùraich, pl cearbain bheag-fhlùrach

butterfingered a cliobach. Aren’t you butterfingered! nach tu tha cliobach! (if one has dropped something)

butterfingers int Butterfingers! nach tu an cliops!

butterfish n (Pholis gunnellus) cloitheag f, gen cloitheig, pl cloitheagan

butterfly n (part of Lepidoptera) 1 dealan-dè, gen dealain-dè, pl dealanan-dè. A description of the life cycle of a butterfly, iomradh air cearcall-beatha dealain-dè

2 tormachan-dé m, gen tormachain-dè, pl tormachanan-dé

apollo n (Parnassius apollo) apollo m, pl apollothan

apollo, clouded n (Parnassius mnemosyne) apollo m ceòthach, gen apollo cheòthaich, pl apollothan ceòthach

argus, brown n (Aricia agestis) argas m donn, gen argais dhuinn, pl argais dhonna

argus, Scotch n (Erebia aethiops) argas m Albannach, gen argais Albannaich, pl argais Albannach

blue n (part of Lycaenidae) gorman, gen & pl gormain

blue, chalk-hill n (Lysandra coridon) gorman m cnuic-cailce, gen & pl gormain chnuic-cailce

blue, common n (Polyommatus icarus) gorman m cumanta, gen & pl gormain chumanta

blue, holly n (Celastrina argiolus) gorman m cuilinn, gen & pl gormain chuilinn

blue, large n (Maculinea arion) gorman m mòr, gen gormain mhòir, pl gormain mhòra

blue, mazarine n (Cyaniris semiargus) gorman m masaraineach, gen gormain mhasarainich, pl gormain mhasaraineach

blue, silver-studded n (Plebejus argus) gorman m buill-airgeadach, gen gormain bhuill-airgeadach, pl gormain bhuill-airgeadach

blue, small n (Cupido minimus) gorman m beag, gen gormain bhig, pl gormain bheaga

brimstone n (Gonepteryx rhamni) buidheag f pronnasgach, gen buidheige pronnasgaich, pl buidheagan proinnasgach

brown n (Satyridae) donnag f, gen donnaige, pl donnagan

brown, Arran n (Erebia ligea) donnag f Arainneach, gen donnaige Arainnich, pl donnagan Arainneach

brown, hedge n (Pyronia tithonus), see gatekeeper n

brown, meadow n (Maniola jurtina) donnag f chluaine, gen donnaige cluaine, pl donnagan cluaine

brown, wall n (Lasiommata megera) donnag f bhalla, gen donnaige balla, pl donnagan balla

Camberwell beauty n (Nymphalis antiopa) fallaing f mhòr, gen fallaing mòire, pl fallaingean mòra

comma n (Polygonia c-album) cromag f, gen cromaige, pl cromagan

copper n (part of Lycaenidae) coprag f, gen copraige, pl copragan

copper, small n (Lycaena phlaeas) coprag f bheag, gen copraige bige, pl copragan beaga

dryad n (Minois dryas) driad f, gen driaide, pl driadan

fritillary n (part of Nymphalidae) fritilean m, gen fritilein, pl fritileanan

fritillary, dark green n (Argynnis aglaia) fritilean m dorch-uaine, gen fritilein dhorch-uaine, pl fritileanan dorch-uaine

fritillary, Duke of Burgundy n (Hamearis lucina) fritilean m Diùc Bhurguindi, gen fritilein Dhiùc Bhurguindi, pl fritileanan Diùc Bhurguindi

fritillary, heath n (Melitaea athalia) fritilean m fraoich, gen fritilein fhraoich, pl fritileanan fraoich

fritillary, high brown n (Argynnis adippe) fritilean m àrd donn, gen fritilein àird dhuinn, pl fritileanan àrda donna

fritillary, marsh n (Euphydryas aurinia) fritilean m fèithe, gen fritilein fhèithe, pl fritileanan fèithe

fritillary, pearl-bordered n (Boloria euphrosyne) fritilean m oir-neamhnaideach, gen fritilein oir-neamhnaidich, pl fritileanan oir-neamhnaideach

fritillary, Queen of Spain n (Argynnis lathonia) fritilean m Banrigh na Spàinne, gen fritilein Bhanrigh na Spàinne, pl fritileanan Banrigh na Spàinne

fritillary, silver-washed n (Argynnis paphia) fritilean m sgoladh-airgeadach, gen fritilein sgoladh-airgeadaich, pl fritileanan sgoladh-airgeadach

gatekeeper n (Pyronia tithonus) fear-geata m, gen & pl fir-gheata

grayling n (Hipparchia semele) glasan m, gen & pl glasain

hairstreak n (part of Lycaenidae) stiallach m, gen & pl stiallaich

hairstreak, black n (Strymonidia pruni) stiallach m dubh, gen stiallaich dhuibh, pl stiallaich dhubha

hairstreak, brown n (Thecla betulae) stiallach m donn, gen stiallaich dhuinn, pl stiallaich dhonna

hairstreak, green n (Callophrys rubi) stiallach m uaine, gen & pl stiallaich uaine

hairstreak, purple n (Quercusia quercus) stiallach m purpaidh, gen & pl stiallaich phurpaidh

hairstreak, white-letter n (Strymonidia w-album) stiallach m litreach-gile, gen & pl stiallaich litreach-gile

heath, large n (Coenonympha tullia) fraochan m mòr, gen fraochain mhòir, pl fraochain mhòra

heath, small n (Coenonympha pamphilus) fraochan m beag, gen fraochain bhig, pl fraochain bheaga

monarch n (Danaus plexippus) monarc m, pl monarcan

orange-tip n (Anthocharis cardamines) bàrr-orains m, gen barra-orains

painted lady n (Cynthia cardui) baintighearna f dhreachmhor, gen baintighearna dreachmhoire, pl baintighearnan dreachmhor

painted lady, American n (Vanessa huntera) baintighearna f dhreachmhor Ameireaganach, gen baintighearna dreachmhoire Ameireaganaich, pl baintighearnan dreachmhor Ameireaganach

peacock n (Inachis io) peucag f, gen peucaige, pl peucagan

purple emperor n (Apatura iris) ìompaire m purpaidh, gen ìompaire phurpaidh, pl ìompairean purpaidh

red admiral n (Vanessa atalanta) àrd-mharaiche m dearg, gen àrd-mharaiche dheirg, pl àrd-mharaichean dearga

ringlet n (Aphantopus hyperantus) fàinneag f, gen fàinneige, pl fàinneagan

ringlet, mountain n (Erebia epiphron) fàinneag f bheinne, gen fàinneige beinne, pl fàinneagan beinne

skipper n (Hesperiidae) leumadair m, pl leumadairean

skipper, chequered n (Carterocephalus palaemon) leumadair m breac-bhallach, gen leumadair bhreac-bhallaich, pl leumadairean breac-bhallach

skipper, dingy n (Erynnis tages) leumadair m lachdann, gen leumadair lachdainn, pl leumadairean lachdann

skipper, grizzled n (Pyrgus malvae) leumadair m grìs-fhionn, gen leumadair ghrìs-fhionn, pl leumadairean grìs-fhionn

skipper, large n (Ochlodes venata) leumadair m mòr, gen leumadair mhòir, pl leumadairean mòra

skipper, Lulworth n (Thymelicus acteon) leumadair m Lulworth, pl leumadairean Lulworth

skipper, silver-spotted n (Hesperia comma) leumadair m buill-airgeadach, gen leumadair bhuill-airgeadach, pl leumadairean buill-airgeadach

skipper, small n (Thymelicus sylvestris) leumadair m beag, gen leumadair bhig, pl leumadairean beaga

speckled wood n (Pararge aegeria) breac-dhealbhan m coille, gen & pl breac-dhealbhain choille

swallowtail n (Papilio machaon) eàrr-gobhlanach m, gen earra-ghobhlanaich, pl earran-gobhlanach

tortoiseshell, large n (Nymphalis polychloros) ruadhan m mòr, gen ruadhain mhòir, pl ruadhain mhòra

tortoiseshell, small n (Aglais urticae) ruadhan m beag, gen ruadhain bhig, pl ruadhain bheaga

two-tailed pasha n (Charaxes jasius) paiseà m dà-earbaill, gen paiseà dhà-earbaill, pl paiseàthan dà-earbaill

white n (Pieridae) bànag f, gen bànaige, pl bànagan

white admiral n (Limenitis camilla) àrd-mharaiche m geal, gen àrd-mharaiche ghil, pl àrd-mharaichean geala

white, Bath n (Pontia daplidice) bànag f Bhath, gen bànaige Bath, pl bànagan Bath

white, black-veined n (Aporia crataegi) bànag f chuisle-duibhe, gen bànaige cuisle-duibhe, pl bànagan cuisle-duibhe

white, green-veined n (Artogeia napi) bànag f chuisle-uaine, gen bànaige cuisle-uaine, pl bànagan cuisle-uaine

white, large n (Pieris brassicae) bànag f mhòr, gen bànaige mòire, pl bànagan mòra

white, marbled n (Melanargia galathea : actually a brown, family Satyridae) bànag f mhàrmorach, gen bànaige màrmoraich, pl bànagan màrmorach

white, small n (Artogeia rapae) bànag f bheag, gen bànaige bige, pl bànagan beaga

white, wood n (Leptidea sinapsis) bànag f choille, gen bànaige coille, pl bànagan coille

yellow, clouded n (Colias croceus) buidheag f cheòthach, gen buidheige ceòthaich, pl buidheagan ceòthach

yellow, clouded, pale n (Colias hyale) buidheag f cheòthach bhlian, gen buidheige ceòthaich bliain, pl buidheagan ceòthach bliana

buttermilk n blàthach f, gen blàthaich. Give me a drink of buttermilk, thoir dhomh deoch bhlàthaich. A drink of buttermilk was good for cleaning the liver, bhiodh deoch bhlàthaich math airson glanadh an adha aig neach

butter-up v tr (flatter) expressed with sglaidhb or sglàib f. He’s always buttering (people) up, dè an sglaidhp a th’ ann, or tha mòran sglaidhb air. They were buttering-up, bha sglàib orra

butterwort, common n (Pinguicula vulgaris) 1 bodan-measgain m, gen & pl bodain-mheasgain ; also badan-measgain m, gen & pl badain-mheasgain

2 mòthan m, gen & pl mòthain

butterwort, greater n = butterwort, large-flowered

butterwort, large-flowered n (Pinguicula grandiflora) 1 bodan-measgain m mòr-fhlùrach, gen bodain-mheasgain mhòr-fhlùraich, pl bodain-mheasgain mhòr-fhlùrach

2 saidhbheag-shlèibhe f, gen saidhbheig-slèibhe, pl saidhbheagan-slèibhe

butterwort, pale n (Pinguicula lusitanica) bodan-measgain m blian, gen bodain-mheasgain bhliain, pl bodain-mheasgain bhliana

buttery a ìmeach, comp ìmiche

buttock n 1 màs m, gen màis, pl màsan

2 tòn f, gen tòine, pl tònan

button n putan m, gen putain, pl putanan. You’ll have to make the button pretty trustworthy, feumaidh tu am putan a dhèanamh gu math barantach. I have a button to be sewn on, tha putan agam ri chur

button v tr 1 dùin na putanan air, vn dùnadh nam putan air

2 putanaich, vn putanachadh m

button-hole n tolla-putain m, gen & pl tuille-phutain

buttonweed n (Cotula coronopifolia) lus-putain m, gen lus-phutain, pl lusan-putain

buttress n 1 balla-taice m, gen balla-thaice, pl ballachan-taice

2 taice f

buxom a 1 beadarach

2 puilceach, puilchdeach

buy n bargan m, gen bargain, pl bargain, barganan. It is a good buy, ’s e deagh bhargan a tha ann

buy v tr 1 ceannaich, vn ceannach m. We bought a new car, cheannaich sinn càr ùr. He’s buying some, tha e a’ ceannach feadhainn. There were two old women here once, and they were going to buy hats, bha dà chailleach ann a seo uaireigin, ’s bha iad a’ dol a cheannach adan. Get her to buy you a pair of boots, thoir oirre paidhir bhròg a cheannach dhut

buy off v phr ceannaich, vn ceannach m. They tried to buy us off, dh’fheuch iad rir ceannach

buy out v phr ceannaich a-mach, vn ceannach a-mach

buy up v phr ceannaich na tha air fhàgail de, vn ceannach na tha air fhàgail de. They bought up the stock, cheannaich iad na bha air fhàgail den stoc

bought a 1 air a cheannach

2 ceannaichte

3 expressed with cond of ceannaich. I actually prefer it to a bought cake, b’ fheàrr liumsa i na cèic a cheannaichinn

buyer n 1 neach-ceannachd m, pl luchd-ceannachd

2 ceannaiche m, pl ceannaichean

buzzard n (Buteo buteo) 1 clamhan m, gen clamhain, pl clamhain, clamhanan

2 bleidir m, gen bleidirean

buzzard, honey n (Pernis apivorus) 1 clamhan-riabhach m, gen clamhain-riabhaich, pl clamhain-riabhach

2 bleidir-riabhach m, gen bleidir-riabhaich, pl bleidirean-riabhach

3 Para m riabhach, gen Para riabhaich

buzzard, rough-legged n (Buteo lagopus) 1 (a) clamhan-molach m, gen clamhain-mholaich, pl clamhain-mholach

(b) clamhan-tònach m, gen clamhain-thònaich, pl clamhain-thònach

2 (a) bleidir-molach m, gen bleidir-mholaich, pl bleidirean-molach

(b) bleidir-tònach m, gen bleidir-thònaich, pl bleidirean-tònach

by adv 1 an dara taobh. I put by a hundred pounds, chuir mi ceud not an dara taobh

2 seachad. She went by, chaidh i seachad

by and by adv phr uair no uaireigin

by prep 1 (agency, means) (a) (i) le (not leniting) (plus dat). She used to keep herself alive by rock-fishing, bha i ga cumail fhèin beò le creagach. These statements are intended to be read by teachers, thathar a’ ciallachadh gun leughar na tha air a chur sìos an-seo le tidsearan. Some pupils may demonstrate their attainment by using alternative forms of communication, faodaidh cuid a bhith a’ nochdadh na bheil iad air a choileanadh le bhith a’ cleachdadh modhan conaltraidh eadar-dhealaichte

(ii) (of authorship) le (not leniting) (plus dat). A novel by Dickens, nobhail le Dickens

(b) air (not leniting) (plus dat). To call someone by name, cuideigin a ghairm air ainm. Three feet by four, trì troighean air ceithir. You wouldn’t think that by her face, cha shaoileadh tu sin air an aghaidh aice

(c) o (leniting) (plus dat). Sensitive prompting by the teacher will help pupils develop their responses, bidh coiteachadh mothachail on tidsear na chuideachadh don chloinn gu bhith a’ toirt an cuid freagairtean an aghaidh

(d) tro (leniting) (plus dat). In talking with pupils and by demonstration, le bhith a’ bruidhinn ris a’ chloinn agus tro eisimpleir

(e) eadar (not leniting) (plus rad). To listen to demonstration dialogues by two teachers, a bhith ag èisteachd ri còmhraidhean taisbeanaidh eadar dithis thidsearan

2 (near) (a) mu (leniting) (plus dat). The flat land by the river, an talamh còmhnard mun abhainn. The house is by the shore, tha an taigh mun chladach

(b) am bun (plus gen). The house is by the shore, tha an taigh am bun a’ chladaich. He was waiting by them, bha e fuireach nam bun

(c) faisg air (plus dat)

(d) ri taobh (plus gen)

3 (of point in time) (a) (i) ro (leniting) (plus dat). By this stage pupils will be learning to listen, ron ìre seo bidh a’ chlann ag ionnsachadh a bhith as èisteachd

(ii) expressed with ron àm. By the end of P7, ron àm a dh’fhàgas iad B7. For most pupils this will be reached by P6 or P7, ruigear seo anns a’ chuid mhòir de chloinn ron àm a thig iad gu B6 no B7. By P3, ron àm a ruigeas iad B3

(b) an prep (non leniting) (plus dat). By 1000 AD roundhouses may still have been used, ann an 1000 AD dh’fhaodadh e a bhith gu robh taighean-cruinne fhathast gan cleachdadh

(c) fo (leniting) (plus dat). Perhaps it will be wet by evening, dh’fhaodadh gum bi e fliuch fo fheasgar. You’ll be hungry again by morning, traoghaidh tu fo mhadainn. Perhaps the road will be better by then, dh’fhaodadh gum bi an rathad nas fheàrr fon àm sin

4 (according to) a-rèir (plus gen). I can sort by colour, nì mi seòrsachadh a-rèir dath. He is paid by the hour, tha e air a phàigheadh a-rèir nan uairean (a thìde)

5 mu choinneimh (plus gen). He is paid by the week, by the month, tha e air a phàigheadh mu choinneimh na seachdaine, mu choinneimh na mìosa

6 expressed with ma plus rel v. By encouraging the pupils to participate imaginatively, ma tha clann air am misneachadh gu bhith a’ gabhail pàirt tro mhac-mheanmna

by boat adv phr air bàta

by car adv phr ann an càr

by day adv phr 1 tron là

2 san là

by degrees adv phr uidh air n-uidh

by foot adv phr de chois. People travelling by foot, daoine a tha a’ siubhal don cois (or den cois)

by himself adv phr 1 leis fhèin. He did it by himself, rinn e e leis fhèin. She is by herself tonight, tha i leatha fhèin a-nochd

2 na aonar. She is by herself tonight, tha i na h-aonar a-nochd

3 expressed with neg plus aige ach e fhèin. She is by herself tonight, chan eil aice ach i fhèin a-nochd

by means of prep phr, see means n pl

by now adv phr 1 roimhe seo

2 thuige seo

by sight adv phr ri fhaicinn. I know her by sight, aithnichidh mi i ri faicinn

by the way prep phr on thathas a’ bruidhinn air

by train adv phr san trèana

by which prep phr 1 le plus dep form of v

2 an prep plus dep form of v. The means by which additional demand was made on them, an dòigh san deach barrachd iarraidh orra

3 expressed with air. The second means by which additional demand can be made is through independent learning, an dàrna dòigh air barrachd iarraidh air cloinn ’s ann tro ionnsachadh neo-eisimeileach

by yourself prep phr expressed with neg plus agad ach thu fhèin. He was by himself, cha robh aige ach e fhèin. So you’re by yourself, chan eil agad ach thu fhèin a-reiste

by and by adv phr 1 a dh’aithghearr

2 uaireigin

bye-bye inter tìoraidh ; tìoraidh-ò. Bye-bye then, tìoraidh-ò ma thà

bye-byes n pl (sleep) bà-bà. Going bye-byes, a’ dol bà-bà. She’s gone bye-byes, chaidh i bà-bà

bye-law n 1 lagh-baile m, gen lagha-bhaile, pl laghannan-baile

2 fo-lagh m, gen fo-lagha, pl fo-laghannan

• frith-lagh m, gen frith-lagha, pl frith-laghan

by-election n 1 fo-thaghadh m, gen fo-thaghaidh, pl fo-thaghaidhean

2 frith-thaghadh m, gen frith-thaghaidh, pl frith-thaghaidhean

bygone a expressed with seachad adv

bygone days n phr na làithean a dh’aom

bygones n pl. Let bygones be bygones, an rud a tha seachad bithead e seachad

by-name n 1 frith-ainm m, pl frith-ainmean

2 far-ainm m, pl far-ainmean

bypass n seach-rathad m, gen seach-rothaid, pl seach-ròidean

by-product n far-stuth m, pl far-stuthan

byre n bàthach, bàthaich m & f, gen bàthaich, bàthcha, pl bàthaichean ; or bàitheach m, gen bàithich, pl bàithichean. In the byre, anns a’ bhàitheach. She went to the byre, chaidh i don bhàitheach. The byre midden, òtrach a’ bhàithich. He’s mucking the byre, tha e a’ cartadh a’ bhàithich

floor (under cow in byre) n imeach f

bystander n neach-amhairc m, pl luchd-amhairc

bytownite n (mineralogy) biotoinit f

by-way n frith-rathad m, gen frith-rothaid, pl frith-ròidean

by-word n 1 (perfect example) gnàth-fhacal m, gen gnàth-fhacail, pl gnàth-fhaclan. Their name is a by-word for service, tha an t-ainm aca na ghnàth-fhacal airson seirbheis

2 (object of scorn) cùis sgeige, gen cùise sgeige, pl cùisean sgeige. He is the by-word of the town, tha e na chùis sgeige aig a’ bhaile

3 (proverb) (a) seanfhacal m, gen seanfhacail, pl seanfhaclan

(b) gnàth-fhacal m, gen gnàth-fhacail, pl gnàth-fhaclan

C

cabbage n càl m, gen càil. Eat up all your cabbage, ith an càl agad uile

cabbage (plant) n stocan m càil m, gen stocain chàil, pl stocanan càil. A cabbage, stocan càil. She bought three cabbages, cheannaich i trì stocanan càil

Savoy cabbage n càl m geamhraidh, gen càil gheamhraidh

caber n cabar m, gen & pl cabair. Tossing the caber, tilgeil a’ chabair

cabinet n cabanat m, gen cabanait. The prime-minister’s cabinet is now appointed, tha cabanat a’ phrìomhair a-nis stèidhte

cable n càball m, gen càbaill, pl càbaill or càballan

cable mod càbaill

cable-way n slighe-chàbaill f, pl slighean-càbaill

cackle v i bi a’ gogadaich. The hens are cackling, tha na cearcan a’ gogadaich

cactus n cactas m, gen cactais, pl cactasan

cadaverous a (thin) 1 reangach, comp reangaiche; or riùngach, comp riùngaiche

2 expressed with reang, or riùng f. He was cadaverous, bha e na riùng. He’s simply cadaverous, chan eil ann ach riùng

cadge (Scots “thig”) v tr bi a’ faoighe. I’m cadging, tha mi a’ faoighe. She used to cadge, bha i a’ faoighe

caesura n caesur m. The caesura sometimes comes after a dactylic foot, and sometines after a trochaic foot, tha an caesur uaireannan a’ tighinn an dèidh troighe dactailich, agus uaireannan an dèidh troighe tròicich

caffeine n caifein m

cage n cèidse f, pl cèidsichean. Inside these large buildings are rows of cages called batteries, am broinn nan togalaichean mòra seo tha sreathan de chèidsichean air a bheil bataraidhean

cairn n càrn m, gen & pl cùirn

Cairngorms, the pr n am Monadh m Ruadh, gen a’ Mhonaidh Ruaidh

cajole v tr breug, vn breugadh m

cake n 1 cèic f, gen cèice, pl cèicean, cèiceachan. A piece of cake, piece cèic. Sticky cakes, cèiceachan steigeach

2 bonnach m, gen & pl bonnaich

3 breacag f, gen breacaig, pl breacagan

calamity n call m, gen calla. The Gaick calamity, call Ghàdhaig

calcareous a cailcreach. Minute calcareous shells, sligean bìodach cailcreach

calcium n cailciam m, gen cailciam. Calcium carbonate, carbonait chailciam

calculation n àireamhachd f

calculate v tr bi ag annaladh. We were calculating how many people live in our area, bha sinn ag annaladh co mheud duine a tha a’ fuireach anns an sgìre againn

2 dèan annaladh air, vn dèanamh annalaidh air. We calculated this many times, rinn sinn annaladh air an seo iomadh uair

calculation n annaladh m, gen annalaidh, pl annalaidhean

calculator n 1 (device) annalair m, pl annalairean

2 àireamhair m, pl àireamhairean

3 (person) annaladair m, pl annaladairean

caldera n caldara m, pl caldarathan

calendar n mìosachan m, gen mìosachain, pl mìosachanan

calf n (of leg) calpa m, pl calpan, calpannan. My leg is sore down the back of the calf, tha mo chas goirt a-bhàn cùl a’ chalpa

calf n 1 laogh m, gen & pl laoigh. It’s a male (a female) calf, ’s e laogh fireann (boireann) a th’ ann. Many a thing will happen to a frolicking calf that its mother never thought of, is iomadh rud a thig air laogh mear nach do shaoil a mhàthair (proverb)

2 (pet name) pruigean m, gen pruigein, pl pruigeanan. How are the calves today? ciamar a tha na pruigeanan an diugh? Look at the calves running, seall na pruigeanan a’ ruith. The Red Calf, am Pruigean Ruadh (a man’s nickname)

bull calf n phr 1 laogh m fireann, gen & pl laoigh fhireann

2 expressed with fireann a. The small one made relatively more as it was a bull calf, rinn a’ fear beag dha rèir fhèin còrr on bha e fireann

heifer calf n phr 1 laogh m boireann, gen & pl laoigh bhoireann

2 expressed with boireann a

in calf prep phr 1 ann an laogh. The cow is in calf, tha a’ bhò ann an laogh

2 expressed with laogh plus an prep. I can tell she’s in calf, her belly’s so big, tha mi ag aithneachadh gu bheil laogh innte, cho balgach ’s a tha i. Are they in calf? a bheil laogh unnta?

the calf has been born, tha an laogh air an imeach (commonly said to express pleasure on birth of calf)

call n 1 gairm f, gen gairme, pl gairmean, gairmeannan

2 (telephone) brath-fòn m, pl brathan-fòn. Calls will be charged at local rate, thèid cur mu choinneimh nam brathan-fòn aig ìre ionadail

call to calf, pruigean! int. Come here calfie, trobhad a phruigean

call to cow, pruidh pruidh! int

call to horses, proch proch! int

call to ram, toib toib! int

call to sheep, ciridh ciridh! int

call v tr & i 1 (a) èigh, vn èigheach f, èigheachd f

(b) èigh air, vn èigheach air, èigheachd air. He called me, dh’èigh e orm. He was calling me, bha e ag èigheachd orm

2 gairm, vn gairm f. To call someone by name, cuideigin a ghairm air ainm

3 (of birds) bi a’ goirsinn. The diver is calling, tha an learg a’ goirsinn

4 (call in, visit) guthaich, vn guthachadh. They won’t leave without calling (in), chan fhalbh aid gun ghuthachadh

5 (name) abair ri, vn ràdh ri. What else would you call it? dè an còrr a theireadh tu ris? I don’t know what I call that, chan eil fhios agam dè their mi ris an sin

called a 1 (a) ris an cainte. Generally crops were grown on long narrow strips of ground called rigs, anns a’ chumantas bha na pòran a’ fàs air stiallan fada caol de thalamh ris an cainte feannagan

(b) ris an canar. Some hens are kept in large buildings called litter houses, tha cuid a chearcan air an cumail ann an togalaichean mòra ris an canar taighean liteir

(c) expressed with canaidh sinn. This is called a grid reference, canaidh sinn comharradh-clèithe ri seo

2 expressed with air a bheil. Inside these large buildings are rows of cages called batteries, am broinn nan togalaichean mòra seo tha sreathan de cheidsichean air a bheil bataraidhean. We can buy special maps called street maps, faodaidh sinn mapaichean a dh’aon ghnothaich a cheannach air a bheil mapaichean shràid

calligraphy n ealdhain-sgrìobhaidh f

calm n 1 fèath m & f, gen fèatha. Flat calm, fèath dubh. There’s a flat calm, tha fèath dubh ann

2 ciùine f

3 socair f

4 (Beaufort Scale, force 0) fèath m, gen fèatha, pl fèathan

false calm, calm before the storm n phr fèath na slaoightearachd

calm a 1 fèathach

2 ciùin. It is calm today, tha e ciùin an diugh

calmness n expressed with socair a. Clarity and calmness of delivery, lìobhraigeadh soilleir, socair

calorie n calaraidh m, pl calaraidhean

camel n càmhal m, gen & pl càmhal. Bactrian camel, camhal Baictriach

camera n camara m. Lighting and camera positions, solas agus suidhichidhean camara

camera obscura n seòmar m dorcha, gen seòmair dhorcha

camouflage n breug-riochd m

camp n campa m, pl campaichean. A holiday camp, campa shaor-làithean

camp mod campachaidh. Camp site, làrach campachaidh

camp v i campaich, vn campachadh m. They are going to camp on a farm, tha iad a’ dol a champachadh air tuathanas

camping n campachadh m, gen campachaidh

campaign n iomairt f, pl iomairtean. In the campaign up to the parliamentary election, anns an iomairt suas chon an taghadh phàrlamaid

campaigner n neach-iomairt m, pl luchd-iomairt

campsite n làrach f champachaidh, gen làraich champachaidh, pl làraichean campachaidh

can n canastair , pl canastairean

can v aux 1 is urrainn (do), etc. I am not sure that I can agree, chan eil mi cinnteach gur h-urrainn dhomh aontachadh. Studying the media cannot begin too early, chan urrainn rannsachadh air na meadhain tòiseachadh tuilleadh agus tràth

2 faod. Some of the examples also show how the learning and teaching activities can be linked to other targets, tha cuid de na h-eisimpleirean cuideachd a’ nochdadh mar a dh’fhaodar na gnìomhan ionnsachaidh agus teagaisg a cheangal ri cuimsean eile. Ecologically the land can be divided into three zones, a thaobh eag-eòlais faodar an talamh a roinn ann an trì sònan

3 rach aig. Through writing, pupils can define, order and understand ideas, tro sgrìobhadh, thèid aig a’ chloinn air mìneachadh a dhèanamh air bun-bheachdan, air rian a chur orra agus air an tuigsinn. Show that they can make a choice or decision based upon what has been heard, a’ nochdadh gun tèid aca air roghainn no co-dhùnadh a dhèanamh air bhonn na chualas. So that they can pursue research, gus an tèid aca air a dhol an sàs ann an rannsachadh. Pupils will understand one can/cannot do something, bidh a’ chlann a’ tuigsinn gun tèid/nach tèid aig neach rud àraidh a dhèanamh

4 gabh. Ideas which can then be used in writing, bun-bheachdan, a ghabhas an sin an cleachdadh ann an sgrìobhadh. Those whose difficulties are of short duration and can be overcome by the class teacher, iadsan aig a bheil duilgheadasan nach mair ach ùine ghoirid agus a ghabhas an leasachadh le tidsear a’ chlas. Learning how text can be organised for readability increases awareness of audience, a bhith ag ionnsachadh mar a ghabhas teacsa a chur air dòigh gus a dhèanamh so-leughte, cuiridh sin ri mothachadh air luchd-amais

5 (a) bi comasach air. And can obtain particular information, agus gu bheil iad comasach air fiosrachadh sònraichte fhaotainn

(b) expressed with comas m. When pupils want to talk about an experience, but can only use English, an uair a tha a’ chlann ag iarraidh a bhith a’ bruidhinn air rud a dh’fhiosraich iad, ’s gun chomas aca ach ann am Beurla

7 faigh, vn faighinn f. What kinds of food can you buy in the shop? dè na seòrsaichean bìdh a gheibh thu ri cheannach anns a’ bhùth?

8 not directly expressed. They should be examined in their own right as agencies which can have great influence on children’s lives, tha còir an sgrùdadh air an sgàth fhèin mar rud aig am bi buaidh mhòr air beatha chloinne. Show that they know, understand and can use at least the following terms, a’ nochdadh gur aithne dhaibh, gun tuig iad agus gun cleachd iad co-dhiù na faclan a leanas. Tape recording can help pupils hear how fluency aids the conveying of meaning, cuidichidh teiprecòrdadh a’ chlann gu bhith a’ cluinntinn mar tha fileantachd a’ cuideachadh ann a bhith a’ cur brìgh an cèill. Pupils will be encouraged to sit comfortably and quietly so that they can pick up the message, bi a’ chlann air am misneachadh gu suidhe gu cofhartail agus gu socair, gu aghaidh a chur air an àite às a bheil an teachdaireachd a’ tighinn ’s gun a bhith a’ cur casg

cannot v aux neg 1 neg plus urrainn. It cannot be assumed, chan urrainn dhuinn a bhith cinnteach

2 expressed with neg plus rach aig. Pupils will understand one can/cannot do something, bidh a’ chlann a’ tuigsinn gun tèid/nach tèid aig neach rud àraidh a dhèanamh

3 expressed with neg plus rian. They cannot identify all the possible approaches to be followed, chan eil rian aca air a h-uile dòigh obrach a ghabhas fheuchainn a chomharrachadh

could v aux 1 dh’fhaodadh. The supermarket sells things you could buy in other shops, tha an t-supermargaid a’ reic rudan a dh’fhaodadh sibh a cheannach am bùthan eile. Class debates could offer more formal contexts, dh’fhaodadh deasbadan anns a’ chlas suidhichidhean na b’fhoirmeile a thoirt seachad

2 dh’fhaoidte. Pupils could be encouraged to undertake different roles, dh’fhaoidte misneachadh a dhèanamh air a’ chloinn gus dleastanasan eadar-dhealaichte a ghabhail os làimh

3 dh’fhaodaiste. An assessment schedule could be devised, dh’fhaodaiste clàr-measaidh a dheilbh

4 b’ urrainn. Experiences which could not be accommodated within the realities of the classroom, fiosrachaidhean nach b’urrainn an gabhail a-staigh anns a’ chlas. The bard could not be accused of concealing his own foolishness over drink, cha b’ urrainnear a chur as leth a’ bhàird gum bitheadh e a’ cleith fhaoineis fhèin mun deoch

5 expressed with cond tense of v. It could be heard from the jetty, bhite ga chluinntinn às a’ chidhe

Canada pr n Canada f

Canadian a Canèideanach

canal n canàl m, gen canàil, pl canàlan

cancer n 1 aillse f

2 cansair m

cancerous a àillseach

candidate n 1 (election) tagraiche m, pl tagraichean

2 (examination) deuchainnaiche m, pl deuchainnichean

Canna pr n Canaigh

cannon n canan m, gen & pl canain

water cannon n phr canan-uisge m, gen & pl canain-uisge. The police used water cannon to force the demonstrators to disperse, chleachd am poileas canain-uisge airson toirt air na daoine a bha a’ togail fianais sgaoileadh

cannot v aux, see can v aux

canoe n curach f, gen curaich, pl curaichean

canoeing n curachanachd f

canopy n 1 ceann-bhrat m, gen ceann-bhrata, pl ceann-bhratan

2 (trees) sgàil-bhrat m, gen sgàil-bhrata, pl sgàil-bhratan

cant n beurla f. Tinkers’ cant, a’ bheurla reagard

cantata n cantàta m, pl cantàtathan

canteen n biadhlann m, gen biadhlainn, pl biadhlannan

canvass v tr aslaich, vn aslachadh m

canyon n 1 canyon m, cañon m, pl canyons, cañons

2 sgoltadh-aibhne m, gen sgoltaidhean-aibhne, pl sgoltaidhean-aibhne

capability n expressed with cho fada ’s a ghabhas sìneadh. Teachers must be attentive to pupils abilities and capabilities, feumaidh làn aire bhith aig tidsearan air comasan cloinne ’s air cho fada ’s a ghabhas an sìneadh

capable of a 1 expressed with bi plus comas aig … air. Pupils will be capable of handling social interactions, bidh comas aig a’ chloinn air eadar-cheanglaichean sòisealta a làimhseachadh

2 expressed with rach aig … air. Both text and task are chosen so that all pupils will be capable of dealing with them, taghar an dà chuid teacsa agus dreuchd gus gun tèid aig a’ chloinn air fad air an làimhseachadh

3 expressed with an comas. They should be encouraged to overtake the attainment targets they are capable of, bu chòir am misneachadh gus a’ chùis a dhèanamh air na tomhaisean-coileanaidh a tha nan comas

4 expressed with gabh v. The secretarial skills are capable of improvement only when the young writer has some notion of what to say, cha ghabh piseach thoirt air na sgilean eagrachaidh gu bràth gus am bi rudeigin de bheachd aig an sgrìobhadair òg air dè their e

5 expressed with faod v. But genres are capable of being continually refined, ach faodar gnè a dhèanamh nas mìne agus nas mìne, gun sguir

capacity n 1 comas m, pl comasan. Pupils will show a capacity to re-combine what has been learned before, nochdaidh iad comas air a bhith a’ cur còmhla a-rithist na dh’ionnsaich iad roimhe. Capacity for adopting various roles within group discussion, comas air a dhol ann an caochladh riochdan taobh a-staigh beachdachadh-buidhne. The microcomputer’s capacity for information handling, comas a’ mhion-choimpiutair air làimhseachadh fiosrachaidh. Provide experiences for developing pupils’ capacities, a’ cur fhiosraichidhean an tairgse na cloinne gus leasachadh a dhèanamh air an cuid chomasan

2 expressed with comasach a. Demonstrating some capacity to reflect on experience, a’ nochdadh gu bheil iad gu ìre comasach air meòrachadh air fiosrachadh

3 (science) tomhas-lìonaidh m, gen tomhais-lìonaidh, pl tomhasan-lìonaidh

cape n bann-bràghad m, gen bainn-bhràghad, pl bannan-bràghad

cape (land) n 1 rubha m, pl rubhaichean

2 ceap m, pl ceapan

capital n (finance) calpa m

capital a

capital city n phr 1 prìomh-bhaile m, pl prìomh-bhailtean

2 ceanna-bhaile m, pl ceanna-bhailtean

capital letter n phr, see sv letter n

capitalise v tr 1 tog, vn togail f. On which teachers can capitalise in the planning and delivery of the programme, air am faod luchd-teagaisg a bhith a’ togail ann a bhith a’ deasachadh a’ phrògraim agus ga chur an gnìomh

2 gabh cothrom, vn gabhail cothroim. Schools will capitalise on pupils’ own play, gabhaidh sgoiltean cothrom air cluiche chloinne fhèin

caption n caipsean m, gen caipsein, pl caipseanan. By reading signs and captions, le bhith a’ leughadh shoidhnichean agus chaipseanan. This might include the production of basic captions, dh’fhaodadh seo gabhail a-staigh caipseanan bunaiteach

captive n bràigh m & f, gen bràighe, pl bràighdean

captivity n braighdeanas m, gen braighdeanais. In captivity, am braighdeanas

capture v tr glac, vn glacadh m. Capturing, storing, gaining access to, changing and interpreting information, a’ glacadh, a’ stòradh, a’ lorg, ag atharrachadh agus a’ breithneachadh fiosrachaidh. As usual, the formula does not capture the situation for every line, mar as àbhaist, cha ghlac an fhoirmle an suidheachadh anns a h-uile sreath

car n càr m, pl càraichean

car exhaust-pipe, pìob-thraoghaidh càr

car park n phr pàirce f chàraichean, pl pàirceachan chàraichean. Why do you think no cars are drawn on the plan of the car park? carson a tha thu smaoineachadh nach eil dealbhan de chàraichean air plana na pàirce chàraichean?

caravan n carabhan m, pl carabhanaichean

caravan site n phr làrach f charabhanaichean, gen làraich charabhanaichean, pl làraichean charabhanaichean

caravanette n carabhanait m, pl carabhanaitean

carbohydrate n 1 gualaisg or gualuisg m, pl gualaisgean or gualuisgean

carbon n carbon m, gen carboin. Carbon dioxide, dà-ogsaid carboin

carbonate n carbonait f, pl carbonaitean. Calcium carbonate, carbonait chailciam

carbonate v carbonaich, vn carbonachadh m

carbonated a carbonaichte

carcinogenic a carcaineigineach

carcinogenicity n carcaineigineachd f

card n cairt f, pl cairtean

cardinal a 1 prìomh. Cardinal points of compass, prìomh-phuingean combaist

2 àrdail. Cardinal numbers, àireamhan àrdail

care n 1 cùram m, gen cùraim. Care in the community, cùram sa choimhearsnachd

2 aire f

in your care adv phr fod chùram. Staff have the responsibility to the ensure the safety of children in their care at all times, tha e mar uallach air luchd-obrach a dhèanamh cinnteach gu bheil clann a tha fon curam daonnan sàbhailte

take care v tr phr 1 thoir an aire, vn toirt an aire

2 expressed with gu faiceallach. Care has been taken to acknowledge the processes which will enable that extension to take place, tha àite air a thoirt gu faiceallach do na ceumannan a bheir cothrom don leudachadh sin a bhith a’ tighinn gu buil

care v i

care for v phr thoir cùram do, vn toirt cùraim do. The pre-school recognises that many different types of family successfully love and care for children, tha an ro-sgoil a’ toirt fa-near gun tèid aig iomadh seòrsa eadar-dhealaichte de theaghlaichean air gaol agus cùram a thoirt do chloinn

career n 1 dreuchd m, pl dreuchdan

2 cùrsa-beatha m, pl cùrsaichean-beatha

careful a 1 cùramach, comp cùramaiche. The teacher will use careful questioning, cleachdaidh an tidsear ceasnachadh cùramach. The positive effects of careful layout and presentation cho fìor fheumail ’s a tha cruth is foillseachadh cùramach

2 (a) faiceallach, comp faiceallaiche. A careful audit, tomhas faiceallach

(b) expressed with gu faiceallach. Pupils will develop a sense of the importance of careful proof-reading, bidh a’ chlann a’ fàs mothachail air cho cudthromach ’s a tha e a bhith a’ dearbh-leughadh gu faiceallach

3 dùrachdach, comp dùrachdaiche

4 mionaideach, comp mionaidiche

5 deagh. They will pay careful attention to punctuation and structure, bidh iad a’ toirt deagh aire do phungadh agus do structar

6 expressed with làn. Teachers should give careful attention to the readability of all printed texts used, tha còir aig tidsearan làn aire a thoirt gu bheil gach teacsa clò-bhuailte a thathar a’ cleachdadh furasta a leughadh

be careful! v phr 1 bi faiceallach!

2 thoir an aire! also thoir an aire ort fhèin!

carefully adv 1 gu cùramach. Contexts which will combine to form a carefully sequenced programme, suidhichidhean a bhitheas a’ tighinn còmhla gus prògram a chruthachadh a bhitheas air òrdachadh gu cùramach

2 gu faiceallach. By listening carefully, le bhith ag èisteachd gu faiceallach. The school will consider the need for carefully structured programmes of study, gabhaidh an sgoil ealla ris gu bheil feum air prògraman obrach a tha air an deilbh gu faiceallach. Programmes of work will have to be carefully reviewed, feumar prògraman obrach an ath-bhreithneachadh gu faiceallach

3 gu dùrachdach. Teachers should listen carefully, is còir do thidsearan a bhith ag èisteachd gu dùrachdach

4 gu mionaideach. Study the plan carefully, dèan sgrùdadh mionaideach air a’ phlana

cargo n 1 carago m, pl caragothan

2 luchd m, gen luchda, pl luchdan

cargo ship n phr soitheach m carago, gen soithich charago, pl soithichean carago

caribou n carabù m, pl carabù and carabùthan

carnation n 1 (colour) càrnaid f

2 bot lus m càrnaid, pl lusan càrnaid, or càrnaid f, pl càrnaidean

carnation a càrnaid

carnivore n feòil-itheadair m, pl feòil-itheadairean

carnivorous a feòil-itheach

carpet n brat-ùrlair m, pl bratan-ùrlair

carragheen (Irish moss, Chondrus crispus) n 1 màthair-an-duilisg f

2 cairgean m, gen cairgein

carriageway n slighe-charbad f, pl slighean-charbad

dual carriageway n phr 1 slighe-charbad f dhùbailte

2 rathad-roinnte m, gen rathaid-roinnte, pl ròidean-roinnte

carrion n ablach m, gen ablaich

carrot n

carrot mod currain. Carrot broomrape, mùchag churrain

carry v tr 1 giùlain, vn giùlan m. Carrying loads, a’ giùlan eallaichean. Carrying ware, a’giùlan bathair. The cut coal is carried on a conveyor belt to be loaded into trucks, thèid an gual a tha air a ghearradh a ghiùlain air crios siubhail airson a lodadh air trucaichean. Pupils’ understanding of the process of carrying information, tuigse na cloinne air a bhith a’ giùlan fiosrachaidh

2 toir le, vn toirt le. What were you carrying? dè bha thu a’ toirt leat? Don’t go without carrying something, na falbh gun rudeigin a thoirt leat

carry on v phr lean ort, vn leantainn ort. Carry on up the hill to the next site, lean ort suas am bruthach chon na h-ath làraich

carry out v phr 1 coilean, vn coileanadh m. Some of those listeners’ tasks will involve pupils in carrying out simple directions, cuiridh cuid de na gnìomhan èisteachd sin a’ chlann an sàs ann a bhith a’ coileanadh stiùiridh shìmplidh

2 dèan, vn dèanamh m. In order to carry out tasks of some complexity, gus obair a tha an ìre mhaith ioma-fhillte a dhèanamh

3 thoir gu buil, vn toirt gu buil

4 not directly expressed. Carrying out investigations to generate thinking skills, a’ rannsachadh gus sgilean smaoineachaidh a thoirt gu bith

cartilage n 1 brisgean m, gen brisgein

2 maoth-chnàimh m

cartoon n dealbh m èibhinn, pl dealbhan èibhinn

cascade n easan m, gen & pl easain

case n 1 cùis f, pl cùisean

2 tachartas m, gen tachairtais, pl tachartasan. About fifty new cases of the disease appear each year, tha mu leth-cheud tachartas ùr den ghalar a’ nochdadh gach bliadhna

3 cèis f, pl cèisean

4 (grammar) tuiseal m, gen tuiseil, pl tuisealan. Ablative case, tuiseal adhbharach. Absolutive case, tuiseal iomlanach. Accusative case, tuiseal cuspaireach. Dative case, tuiseal tabhartach. Ergative case, tuiseal eirgeadach. Genitive case, tuiseal ginideach. Instrumental case, tuiseal innealach. Locative case, tuiseal ionadach. Nominative case, tuiseal ainmneach. Objective case, tuiseal oibseigeach. Radical case, tuiseal bunasach. Vocative case, tuiseal gairmeach. The preposition here puts a definite feminine singular noun into the genitive case, tha an roimhear an seo a’ cur ainmeir chinntich bhoireanta shingilte don tuiseal ghinideach

in all but a few cases, agus sin cha mhòr daonnan. It should be emphasised that in all but a few cases the content will be the first focus for assessment, dh’fheumte a sheulachadh gur ann air susbaint a bhithear a’ bualadh airson measaidh anns a’ chiad dol-a-mach, agus sin cha mhòr daonnan

in case conj phr air eagal gu. Take your jacket in case it rains, thoir leat do sheacaid air eagal gun tig an t-uisge

in cases of prep phr expressed with an prep. In cases of emergency members of staff should use English with non-Gaelic speaking children, ann an suidheachadh-èiginn is còir don luchd-obrach Beurla a ràdh ri cloinn aig nach eil Gàidhlig

in the case of prep phr a thaobh (plus gen). In the case of children who are not Gaelic speakers, a thaobh clann aig nach eil Gàidhlig. In the case of Gaelic, a thaobh na Gàidhlig

in this case adv phr mas ann mar seo a thà

cash n 1 airgead m, gen airgid

2 airgead m tioram, gen airgid thioraim

cash crop n phr pòr-airgid m, gen pòir-airgid, pl pòran-airgid

• bàrr-airgid m, gen barra-airgid, pl barran-airgid

cash desk n phr deasg m airgid, pl deasgan airgid. Customers pay at the cash desk on their way out, bidh custamairean a’ pàigheadh aig deasg an airgid air an t-slighe a-mach

cask n buideal m, gen & pl buideil

cassette n cèiseag f, gen cèiseig, pl cèiseagan

cassette mod cèiseig. Cassette recording, clàradh cèiseig

cast n (play) muinntir f (dealbh-chluich)

cast a (metal) leagh-dhealbhte. Cast iron, iarann leagh-dhealbhte

castor n (wheel) roithlean m, gen roithlein, pl roithleanan

castor-oil n ola f ricineach

casualty n

casualty unit n phr aonad-thubaist m, gen aonaid-thubaist, pl aonadan-thubaist. Particularly in rural areas where there is no direct access to an appropriate casualty unit, gu h-àraidh ann an àiteachan dùthchail far nach fhaighear cothrom a dhol gu dìreach gu aonad-thubaist iomchaidh

cat n cat m, gen & pl cait

cat food n phr biadh m chat. A tin of cat food, canastair biadh chat

Catalan pr n 1 Catalanach m, gen & pl Catalanaich

2 (language) Catalanais f

catalogue n 1 catalog m, gen cataloig, pl catalogan. Mail order catalogues, catalogan òrduigh-tron-phost. The catalogue will contribute information on progress in aspects of reading and writing, gheibhear fiosrachadh air adhartas ann an cùisean leughaidh agus sgrìobhaidh anns a’ chatalog

2 ainm-chlàr m, gen ainm-chlàir, pl ainm-chlàir, ainm-chlàran

catalysis n catailis f

catalyst n 1 stuth m catailis, pl stuthan catailis

2 expressed with meadhan m falaichte. Word processing is also a catalyst for paired and group work, tha dealbh-sgrìobhadh cuideachd na mheadhan falaichte air obair càraid agus obair bhuidhne

catamaran n catamaran m, gen catamarain, pl catamaranan

catch n (e.g. of fish) murtachd f

catch v tr 1 beir air, vn breith air

2 glac, vn glacadh m

3 gabh greim air. When their minds have been caught, an uair a ghabhar greim air na h-inntinnean aca

catchment n mod tionail

catchment area n phr 1 ceàrnaidh-tionail m, pl ceàrnaidhean-tionail

2 sgìre-ghlacaidh f, pl sgìrean-glacaidh

categorical a seòrsail

categorisation n 1 seòrsadh m, gen seòrsaidh. Some pupils acquire the habits of recognition and categorisation readily, tha cuid de chloinn a thogas cleachdaidhean aithne agus seòrsaidh gu h-ealamh

2 expressed with bi a’ seòrsadh. They aid categorization of spoken texts, tha iad nan cuideachadh ann a bhith a’ seòrsadh theacsaichean labhairt

3 seòrsachadh m, gen seòrsachaidh

categorise v tr seòrs, vn seòrsadh m. In order to recognise and categorize the appropriateness of information sources, gus freagarrachd tùsan fiosrachaidh aithneachadh agus a sheòrsadh. Mass media is a term useful in categorizing texts, tha na mòr mheadhain na ainm feumail ann a bhith a’ seòrsadh theacsaichean

category n seòrsa m, pl seòrsachan. What category of verse do we have…? dè an seòrsa bàrdachd a tha againn…? Genre will be regularly used as a description of categories of texts, bithear a’ cleachdadh gnè gu cunbhalach mar thuairisgeal air seòrsachan theacsaichean. Noun and verb will describe categories of words from which pupils make choices, bidh ainmear agus gnìomhair a’ dèanamh iomraidh air seòrsachan fhaclan às am bi a’ chlann a’ taghadh

cater v i

cater for v i phr 1 ullaich airson. Catering for the needs of individual pupils, ullachadh airson feuman phàistean fa leth

2 tairg do. They cater for different groups of pupils, tha iad a’ tairgse foghlaim do bhuidhnean eadar-dhealaichte de chloinn

3 gabh ri. Catering for the needs of individual pupils, a’ gabhail ri feuman chloinne fa leth. Gaelic caters for pupils from a range of home and cultural backgrounds, tha a’ Ghàidhlig a’ gabhail ri cloinn à caochladh sheòrsachan dachaigh is dualchais

4 bi a’ solar do

catering for n phr 1 gabhail m ri

2 expressed with a bhith a’ gabhail ri. Attention is drawn to the statement on Catering for the Needs of Individual Pupils, thathar a’ toirt aire a dh’ionnsaigh na thathar ag ràdh mu a bhith a’ Gabhail ri Feuman Chloinne fa Leth

caterpillar n 1 burras m, gen & pl burrais

2 bratag f, gen brataig, pl bratagan

caterpillar of large white butterfly (Pieris brassicae) or small white butterfly (Artogeia rapae) torc m a’ chail, gen & pl tuirc a’ chàil

cathedral n 1 cathair-eaglais f, pl cathair-eaglaisean

2 àrd-eaglais f, pl àrd-eaglaisean

cathode n catod

cathode mod catoid. Cathode ray tube, tiub gath catoid

Catholic a Caitligeach

cattail n (reedmace) (Typha latifolia) = bulrush n

cattle n crodh m, gen cruidh

causal a adhbharach

causation n adhbharachadh m, gen adhbharachaidh

cause n 1 adhbhar m, gen adhbhair, pl adhbhair and adhbharan

2 màthair-adhbhar m, gen & pl màthair-adhbhair. There may also be times when the teacher will use techniques which can diagnose the cause of difficulties in learning, faodaidh gum bi amannan ann cuideachd an uair a bhitheas an tidsear a’ cleachdadh dhòighean a lorgas a-mach màthair-adhbhair dhuilgheadasan ionnsachaidh

cause v tr 1 adhbharaich, vn adhbharachadh m

2 dèan, vn dèanamh m. The preposition “dha” does not cause lention in this dialect, chan eil an roimhear “dha” a’ dèanamh sèimheachaidh anns an dualchainnt seo

3 tog, vn togail f. There is one other thing that has caused much controversy, tha aon nì eile ann a tha air connspaid mhòr a thogail

4 (a) expressed with bi. A personal spelling book for words causing difficulty, leabhar-litreachaidh pearsanta airson fhaclan a tha duilich

(b) expressed with bi aig air. The ways in which accent and dialect can cause listeners to react differently, na dòighean anns am faod buaidh eadar-dhealaichte a bhith aig blas agus dualchainnt air luchd-èisteachd

cause to become v phr expressed with fàg, vn fàgail f. Investigation of a substance washed ashore that has caused a number of people to become ill, rannsachadh air stuth a thàinig air tìr agus a dh’fhàg grunn dhaoine gu tinn

caution n 1 faiceall f, gen faicill

2 cùram m, gen cùraim

3 rabhadh m, gen rabhaidh

cavalry n 1 eachraidh m

2 marc-shluagh m, gen marc-shluaigh

cave n uamh f and uaimh f, gen uaimhe and uamha, pl uaimhean and uamhan

cavern n 1 uamh f and uaimh f, gen uaimhe and uamha, pl uaimhean and uamhan

2 còs m, gen còis, pl còsan

cease-fire n 1 fois-chogaidh f, gen foise-cogaidh, pl foisean-cogaidh. Both sides declared a cease-fire, ghairm an dà thaobh fois-chogaidh

2 fois-fhòirneirt f, gen foise-fòirneirt, pl foisean-fòirneirt. Since the end of the IRA cease-fire, bho stad fois-fhòirneirt an IRA

ceilidh n cèilidh m or f, pl cèilidhean. The school should organise regular ceilidhs, bu chòir don sgoil cèilidhean a chur air dòigh gu cunbhalach

ceiling n 1 mullach-seòmair m, gen & pl mullaich-sheòmair

2 mullach-a-steach, gen & pl mullaich a-steach

3 expressed with cho àrd a. The attainment targets are not intended to be ceilings beyond which learning does not progress, tha e a-cheart cho fìor nach eilear a’ ciallachadh gu bheil na cuimsean coileanaidh cho àrd ’s nach eil ionnsachadh a’ dol os an cionn

celandine, lesser n (Ranunculus ficaria) searraiche m

celery n soilire m

celibacy n aontamhachd f

celibate a aontamhach

Celsius a Celsius

Celt n Ceilteach, gen & pl Ceiltich

Celtic pr n (language) Ceiltis f

Celtic a Ceilteach. As a member of a family of Celtic languages, mar bhall de theaghlach nan cànan Ceilteach

cement n 1 saimeant m. The stone has been re-erected and set in a cement base, chaidh a’ chlach a chur suas a-rithist agus a shuidheachadh ann am bonn saimeant

2 lionn-tàthaidh m, pl lionntan-tàthaidh

cement v tr 1 saimeant, vn saimeantadh m

2 tàth le saimeant or le lionn-tàthaidh, vn tàthadh…

census n cunntas-sluaigh m, gen cunntais-shluaigh, pl cunntasan-sluaigh

centicube n ciada-chiùb m, pl ciada-chiùban

centimetre n ciadameatair m, pl ciadameatairean. A cubic centimetre, ciadameatair ciùbach

centimetre mod ciadameatair. A centimetre cube, ciùb ciadameatair. Centimetre ruler, rùilear ciadameatair. Centimetre tape, teip chiadameatair

centipede (Chilopoda) n 1 ceud-chasach m, gen & pl ceud-chasaich

2 fiolan-nan-ceud-cas m, or gobhlachan-nan-ceud-cas m, gen fiolain-… or gobhlachain-…, pl fiolanan-… or gobhlachanan-…

central a 1 prìomh. The central aim should be to provide language programmes, am prìomh amas a bu chòir a bhith ann ’s e prògraman-cànain a thairgse

2 expressed with ann an teis meadhan prep phr. Because language is central to children’s intellectual development, a chionn ’s gu bheil cànain ann an teis meadhan fàs chloinne a thaobh tuigse

Central Business District, Prìomh Cheàrnaidh Gnothaich

centrality n meadhanachd f

centre n 1 meadhan m, gen meadhain, pl meadhanan. There are the remains of a dividing wall down the centre of the hill-field, gheibhear lorg air balla-dealachaidh sìos meadhan an achaidh

2 ionad m, gen ionaid, pl ionadan. By use of listening centres, le bhith a’ cleachdadh ionadan-èisteachd

3 buillsgean m, gen buillsgein, pl buillsgeanan

centre v tr not expressed. Syllable and root will be used in discussion which centres on individual words, cleachdar lide agus freumh ann am beachdachadh air faclan fa leth

centred round prep phr expressed with ann an dlùth cheangal ri. Emphasis will be on enjoyment, centred round their own writing and reading, is ann air toileachadh a bhitheas an cudthrom, ann an dlùth cheangal ri an cuid sgrìobhaidh agus leughaidh fhèin

centrifugal a meadhan-sheachnach. Centrifugal force, lùth meadhan-sheachnach

centripetal a meadhan-aomach

century n linn f, pl linntean. The twentieth century, an fhicheadamh linn. The original building must be 17th or 18th century in date, feumaidh gum buin an togalach tùsail do dh’àm mun 17mh no mun 18mh linn

ceramic a cearamaigeach

cereal n 1 gràn m, gen & pl gràin

2 arbhar m, gen arbhair

cereal mod gràin. Cereal crops, pòran gràin

ceremonial n deas-ghnàth m, pl deas-ghnàthan

ceremonial a deas-ghnàthach

ceremony n deas-ghnàth m, pl deas-ghnàthan

certain a 1 àraidh. Within certain broad principles, taobh a-staigh phrionnsabalan farsaing àraidh

2 expressed with cuid de. Certain things are easier to deal with, tha cuid a rudan nas fhasa dèiligeadh riutha

3 not directly expressed. However, there are certain features common to Gaelic medium schools everywhere, air a shon sin tha nithean ann a bhuineas do na sgoiltean Gàidhlig uile ge b’e air bith càit a bheil iad

certainly adv 1 gun teagamh sam bith. Should be attainable by some pupils in P3 or even earlier, but certainly by most in P4. so-ruighinn le cuid ann am B3 no fiùs roimhe sin, ach gun teagamh sam bith leis a’ mhòrchuid ann am B4

2 gu fìrinneach. It is certainly not possible to assess all of a class’s activities in language all of the time, gu fìrinneach chan eil rian air gum biodhte a’ measadh uile ghnìomhan clas ann an cànain fad na h-ùine

certificate n teisteanas m, gen teisteanais, pl teisteanasan. There should be at least one adult holding a recognised first-aid certificate on the premises at all times, is còir gum bi co-dhiù aon inbheach aig a bheil teisteanas aithnichte a thaobh ciad-fhuasglaidh daonnan anns an togalach

chaffinch n (Fringilla coelebs) breacan-beithe m, gen & pl breacain-bheithe. Look at that beautiful cock chaffinch, seoll ris a’ choileach bhreacan-beith bhrèagha tha siod

chain n 1 sèine f, pl sèineachan. A mountain chain, sèine bheanntan

2 slabhraidh f, pl slabhraidhean

chair n sèithear m, gen sèitheir, pl sèithrichean

high chair n phr sèithir-àrd m, gen sèitheir-àird, pl sèithrichean-àrda. Appropriate restraints must be used in high chairs, feumar uidheaman-bacaidh iomchaidh a chleachdadh air sèithrichean-àrda

chairman n 1 neach-cathrach m. To accept roles such as chairman, secretary, a bhith a’ gabhail os làimh riochdan mar neach-cathrach, rùnaire

2 cathraiche m, pl cathraichean. The chairman of the school board, cathraiche bòrd na sgoile

chalk n 1 cailc f

2 (geology) cailc-chlach f, gen cailc-chloiche

chalky a cailceach

challenge n 1 dùbhlan m, gen & pl dùbhlain

2 (a) expressed with cuir gu dùbhlan, vn cur gu dùbhlan. Pupils who need challenges, clann a dh’fheumas an cur gu an dùbhlan. It will be necessary to provide regular challenges through teaching and learning approaches, feumar iad sin a chur gu an dùbhlan gu cunbhalach le modhan teagaisg agus ionnsachaidh

(b) expressed with cuir dùbhlan air, vn cur dùbhlain air. Rather, it is the business of media education to examine how Gaelic culture should address the challenges of a changing world ’s e a tha fa-near do dh’oideachadh mu na meadhain, beachdachadh air mar as còir do dhualchas na Gàidhlig aghaidh a chur air gach dùbhlan a tha saoghal caochlaideach a’ cur air

challenge v tr 1 thoir dùbhlan, vn toirt dùbhlain. They should consider whether the text is likely to challenge, tha còir aca beachdachadh air co-dhiùbh a tha an teacsa agus coltas air gun toir e dùbhlan

2 cuir gu dùbhlan, vn cur gu dùbhlan. Teachers should be alert to the need to challenge some pupils, tha còir aig tidsearan a bhith a’ gabhail ealla ris gum feum cuid de chloinn an cur gu dùbhlan. Adventure games let pupils explore situations which give a sense of reality, challenging them to make decisions and confront problems, tha geamannan dùbhlain a’ toirt cothroim do chloinn a bhith a’ rannsachadh shuidhichidhean anns a bheil caran de choltas an t-saoghail againn fhìn, ’s e sin, a tha gan cur gu dùbhlan gus co-dhùnaidhean a dhèanamh agus aghaidh a chur air duilgheadasan

3 cuir an aghaidh, vn cur an aghaidh. Supporting or challenging a line of argument, a’ cur taice ri beachd no argamaid, no a’ cur nan aghaidh

challenging a expressed with cuir gu dùbhlan. A coherent, continuous and challenging programme of work, prògram obrach a tha ro-leantainneach agus òrdail agus a tha gan cur gu dùbhlan. Which is sufficiently challenging to them, a tha gan cur gu dùbhlan gu leòr

chamber n seòmar m, gen seòmair, pl seòmraichean. Heart chamber, seòmar cridhe

champ v tr (munch noisily) expressed with sgleintseach f, gen sgleintsich. How they were champing as they ate it! dè an sgleintseach a bha orra ga ithe

champion n 1 curaidh m, pl curaidhean

2 (winner) (a) buadhaiche m, pl buadhaichean

(b) gaisgeach m, gen & pl gaisgich

world champion n phr gaisgeach m na cruinne, gen & pl gaisgich na cruinne. Last year’s world champion was in third place, bha gaisgeach na cruinne an-uiridh san treas àite

chance n 1 cothrom m, gen cothroim, pl cothroman. Giving them the chance to reflect on the issues, a’ toirt cothroim dhaibh a bhith a’ cnuasachadh air na puingean. Equal chances, cothroman co-ionann. Pupils will be given chances to comment on characters, gheibh a’ chlann cothrom air a bhith a’ toirt beachd air pearsachan. Pupils will have chances to explore characters, bidh cothroman aig a’ chloinn rannsachadh a dhèanamh air pearsachan

2 tuiteamas m, gen tuiteamais, pl tuiteamasan. A thing that happened through chance, rud a thachair tro thuiteamas. One might think that this equivalence in frequency could not occur by chance, shaoileadh neach nach bitheadh a’ cho-ionannachd seo ann an tricead a’ tachairt le tuiteamas

change n 1 atharrachadh m, gen atharrachaidh, pl atharraichidhean. More differentiated targets which will reflect maturational and interest changes, cuimsean nas eadar-dhealaichte a nochdas atharraichidhean fàis agus ùidh. Pupils will develop a greater alertness to the changes in ideas, bidh a’ chlann a’ fàs nas mothachaile air na h-atharraichidhean ann am bun-smuaintean

2 (money) iomlaid f

change v tr 1 atharraich, vn atharrachadh m. Capturing, storing, gaining access to, changing and interpreting information, a’ glacadh, a’ stòradh, a’ lorg, ag atharrachadh agus a’ breithneachadh fiosrachaidh

v i 2 expressed with thig plus caochladh air. How meanings develop and change, mar a bhitheas fàs agus caochladh a’ tighinn air brìgh fhaclan. The nature of that offered knowledge has also changed in recent practice, o chionn goirid tha caochladh air a thighinn air an dòigh anns a bheilear a’ tairgse an eòlais sin

3 atharraich, vn atharrachadh m.

changing a 1 caochlaideach. To examine how Gaelic culture should address the challenges of a changing world, beachdachadh air mar as còir do dhualchas na Gàidhlig aghaidh a chur air gach dùbhlan a tha saoghal caochlaideach a’ cur air

2 expressed with bi ag atharrachadh. Interviews with older people will give a picture of the changing nature of language, bheir còmhraidhean ri seann daoine dealbh dhuinn air mar a bhitheas cànain ag atharrachadh

changeable a 1 caochlaideach. Changeable weather, aimsir chaochlaideach

2 briste. Changeable weather, sìde bhrist

channel n 1 (broadcasting) sianal m, gen sianail, pl sianalan. These new channels will be received through the presently existing transmitters, gheibhear na sianalan ùra seo tro na croinn-sgaoilidh a tha againn an-dràsta

2 (of river, water) (a) amar m, gen amair, pl amaran, amraichean. The channel of the river, amar na h-aibhne

(b) cladhan m, gen & pl cladhain. The river has cut a channel there, tha an abhainn air cladhan a dhèanamh an siod. Abandoned channel, cladhan trèigte

3 caolas m, gen & pl caolais. The Channel Islands, Eileanan Chaolais Shasainn

chanter n (bagpipes) 1 feadan m, gen feadain, pl feadanan

2 seannsair m, pl seannsairean

chapter n caibideil f, pl caibideilean. A chapter from a novel, caibideil a-mach à nobhail

chapter heading n phr ceann-caibideil m, gen cinn-chaibideil, pl cinn-chaibideilean

character n 1 cliù m. She lost her character, chaill i a cliù

2 (theatre) (a) pearsa m, pl pearsachan. Show that they understand the following terms: character, setting the scene, a’ nochdadh gun tuig iad na faclan a leanas: pearsa, ullachadh-sgeòil. “Plot”, “dialogue”, “main character” and “conflict”, “plota”, “còmhradh”, “prìomh phearsa” agus “strì”. Perhaps a fictional or historical character, ’s dòcha pearsa à ficsean no à eachdraidh. Showing some appreciation of the differing viewpoints of characters, a’ nochdadh tuigse air na beachdan eadar-dhealaichte aig na pearsachan. Stories and dramas will have more characters, bidh am barrachd phearsachan anns na stòiridhean agus anns an drama.

(b) expressed by na tha a’ gabhail pàirt. Respond in a way that shows some appreciation of the differing viewpoints of characters, a’ freagairt ann an dòigh a tha a’ nochdadh breithneachadh air diofar bharail na tha a’ gabhail pàirt

3 (familiar) (a) expressed with duine or boireannach. He (she) was a fine character, ’s e duine (boireannach) gasda a bha ann

(b) Gàidheal m, gen & pl Gàidheil. What characters they were, ’s e fìor Ghàidheil a bha annta

(c) caractar m, gen caractair, pl caractaran. What characters they were, ’s e fìor charactaran a bha annta

4 litir f, gen litreach, pl litrichean. Phonetic characters, litrichean fogharach

main character n phr prìomh-phearsa m

character mod phearsachan. Sections of text showing character relationships, earrainnean teacsa a tha a’ nochdadh dàimh phearsachan. In character development, ann am fàs phearsachan

characterisation n carachtrachd f

characterise v tr comharraich, vn comharrachadh m

characteristic n 1 comas m, gen comais, pl comasan. It is likely that such pupils will demonstrate some or all of the following characteristics, bidh dùil gun nochd a leithid seo de chloinn cuid de na comasan a leanas, no a h-uile gin diubh

2 feart m, pl feartan. It has these characteristics, tha na feartan seo aige

characteristic a fìor-shamhlachail. The second verse describes the characteristic virtues of a chief, tha an dara rann ag innse buadhan fìor-shamhlachail cinn-cinnidh

charcoal n gual-fiodha m, gen guail-fhiodha

charge n 1 (court) casaid f, pl casaidean. He was found guilty of two charges, chaidh fhaighinn ciontach de dhà chasaid

2 (electricity) luchd m, gen luchda, pl luchdan

in charge adv phr air ceann ghnothaichean. Who is in charge here? cò a tha air ceann ghnothaichean an seo?

in charge of prep phr air ceann (plus gen). Should public swimming-pools be used, the person in charge of the pre-school must contact the manager of the facility prior to the visit, ma thèid amaran-snàimh poblach a chur am feum, feumaidh an neach a tha air ceann na ro-sgoile brath a leigeil air manaidsear a’ ghoireis mus bithear a’ tadhal air

charge v tr 1 (a) cuir, vn cur m (for, airson, or mu choinneimh). I don’t know what they charge for that, chan eil fhios agam dè tha iad a’ cur airson sin. They are charging too much for it, tha iad a’ cur cus ma choinneimh. cals are charged at local rate, tha cosgais bhrathan-fòn air an cur aig ìre ionadail

(b) cuir suim, vn cur suime. As the paper costs 20 pence per sheet from the suppliers we have to charge for the translations, seach gu bheil am pàipear a’ cosg 20 sgillinn an duilleag bho na solaraichean feumaidh sinn suim a chur mu choinneimh nan eadar-theangachaidhean

(c) cuir mu choinneimh, vn cur mu choinneimh. Calls will be charged at local rate, thèid cur mu choinneimh nam brathan-fòn aig ìre ionadail

2 (a) cuir air, vn cur air. He did not charge them much for it, cha do chuir e mòran orra air a shon

(b) cuir airgead air, vn cur airgid air. They were not charging the customer for this service, cha robh iad a’ cur airgid air na custamairean airson na seirbheis seo

charged with prep phr (court) fo chasaid (gu). Charged with stealing a car, fo chasaid gun do ghoid e càr

chart n 1 (a) cairt f, gen cairte, pl cairtean. A weather chart, cairt shìde. Television weather charts, cairtean sìde telebhisein

(b) (nautical) cairt-mara f, pl cairtean-mara

2 clàr m, gen clàir, pl clàir, clàran. Write the names under the right headings on your chart, sgrìobh na h-ainmean fo na cinn chearta air a’ chlàr agad

chart v tr faigh iùil, vn faighinn iùil. A set of co-ordinates with which the teacher can chart a pupil’s progress, cunntas cho-chomharran leis am faigh an tidsear iùil air adhartas pàiste

charter n còir-fearainn f, gen còire-fearainn, pl còraichean-fearainn. A charter under the great seal, còir-fearainn fon t-seula mhòr

chasm n an-sgàineadh m, gen an-sgàinidh, pl an-sgàinidhean

chat v i bi a’ cabadaich. They were chatting together, bha iad a’ cabadaich còmhla

chatter v i 1 dèan cabaireachd, vn dèanamh cabaireachd. They were chattering, bha iad a’ dèanamh cabaireachd

2 bi a’ snagardaich. My teeth are chattering, tha m’fhiaclan a’ snagardaich

3 expressed with crith-snagadan m. My teeth are chattering, tha crith-snagadan orm

check n (textiles) aodach m seic, gen aodaich seic

check mod seic. A check shirt, lèine seic. He always wore a check jacket, bhitheadh e daonnan agus seacaid seic air

check n expressed with dearbh, vn dearbhadh m. Checks on premises will include the following points, am measg na thèid a dhearbhadh a thaobh thogalaichean bithidh na nithean a leanas

make checks v phr cuir dearbhadh, vn cur dearbhaidh. Staff should make regular safety checks on equipment, is còir do luchd-obrach a bhith a’ cur dearbhaidh a thaobh sàbhailteachd air an uidheamachd gu cunbhalach

check v tr 1 dearbh, vn dearbhadh m. Look, cover, write, check is one example from several, tha seall, còmhdaich, sgrìobh, dearbh na aon eisimpleir a-mach à grunnan

2 dèan dearbhadh air, vn dèanamh dearbhaidh air. Pupils can check and correct spellings, faodaidh am pàiste dearbhadh is ceartachadh a dhèanamh air litreachadh. All premises will be checked to ensure that they are suitable, thèid dearbhadh a dhèanamh air na togalaichean air fad gus dèanamh cinnteach gu bheil iad freagarrach. All insurance should be checked regarding appropriate cover, is còir dearbhadh a dhèanamh air an àrachas air fad a thaobh a bheil urras freagarrach ann

3 cuir dearbhadh air, vn cur dearbhaidh air

4 cùm sùil, vn cumail sùil. Checking punctuation, linkage and organisation will be part of the process of re-drafting, bithear a’ cumail sùil air pungadh, ceangal agus rian mar phàirt den ath-dhreachdadh

checking n expressed with a bhith a’ cur dearbhaidh air. The routine checking of spelling at the end of drafting should be actively promoted, tha còir làn bhrosnachadh a dhèanamh air a bhith a’ cur dearbhaidh air litreachadh gu cunbhalach aig deireadh dreachdaidh

checker n expressed with dearbh, vn dearbhadh m. Personal banks can be drawn up and learned with a partner as checker, faodar tasgadh pearsanta a dhèanamh agus ionnsachadh, le pàiste eile ga dhearbhadh

checklist n liosta-dearbhaidh m, pl liostachan-dearbhaidh. Pupils and teacher can agree on a checklist or grid which will be used for noting and recording observations, faodaidh an tidsear agus a’ chlann aontachadh air liosta-dearbhaidh no air clèith a bhithear a’ cleachdadh gu bhith a’ gabhail cunntais air beachdan

check-out n (till) 1 àite-pàighidh m, pl àiteachan-pàighidh

2 cunntair m pàighidh, gen cunntair phàighidh, pl cunntairean pàighidh

cheek n (impudence) expressed with aghaidh f. What a cheek you have! ’s ann ort a tha an aghaidh!

cheeky a bragail, comp bragaile

cheep n 1 bìog f, gen bìoga, pl bìogan

2 bìd m, gen bìde, pl bìdean

cheep v i bìog, vn bìogail f; or bìg, vn bìgeil

cheeping n 1 bìogail f, bìgeil f

2 bìgeadaich f

cheerful a 1 aighearach, comp aighearaich

2 ait, comp aite

chemical n ceimig f, pl ceimigean. There are chemicals in coal which are used to make many kinds of things, tha ceimigean ann an gual a bhithear a’ cleachdadh gus rudan de dh’iomadh seòrsa a dhèanamh. Staff must wear appropriate protective clothing when handling strong disinfectants and chemicals, feumaidh an luchd-obrach aodach dìonach iomchaidh a bhith orra an uair a bhitheas iad a’ làimhseachadh dhì-ghalarain làidir agus cheimigean

chemical a ceimigeach. Chemical reaction, iom-obrachadh ceimigeach

chemical fertiliser n phr mathachadh m ceimigeach, gen mathachaidh cheimigich, pl mathachaidhean ceimigeach

2 (familiar) todhar m gallda, gen todhair ghallda

chemist n ceimigeir m, pl ceimigeirean. At the chemist’s (shop), aig bùth a’ cheimigeir

chemistry n ceimig f

2 ceimigeachd f

chess n 1 fidhcheall m, gen fidhchill

2 feòirne m

chess-man n 1 fear-fidhchill m, gen & pl fir-fhidhchill

2 fear-feòirne m, gen & pl fir-fheòirne

chest n 1 broilleach m, gen broillich, pl broillichean

2 cliabh m, gen & pl clèibh

3 ciste f, pl cisteachan

Cheviot n (Cheviot sheep) caora f mhaol, gen caorach maoile, pl caoraich mhaola, caoirich mhaola, gen pl caorach maola

Cheviot ewe n phr caora f mhaol, gen caorach maoile, pl caoraich mhaola, caoirich mhaola, gen pl caorach maola. The land currently supports a stock of 200 Cheviot ewes, an ceartuair tha stoc de 200 caora mhaol air an talamh

Cheviot ram n phr reithe m maol, gen reithe mhaoil, pl reitheachan maola

chickenpox n a’ breac-òtraich f, gen na brice-òtraich

chief n 1 ceannard m, gen ceannaird, pl ceannardan

2 ceann-feadhna m, gen & pl cinn-fheadhna

3 ceann-fine m, gen & pl cinn-fhine

4 ceann-cinnidh m, gen & pl cinn-chinnidh

chieftainship n ceannas m, gen ceannais. Alasdair Dubh had the chieftainship of the Glengarry people before 1689, bha Alasdair Dubh an ceannas nan Garannach ro 1689

chilblain n mealla-crìon m, pl meallan-crìona

child n 1 neach-cloinne m

2 pàiste m. The child’s experience of family, fiosrachadh a’ phàiste air a theaghlach

3 leanabh m, gen leanaibh, pl leanabhan

children n pl clann f, gen cloinne, dat cloinn. The text may be, for example, a poem, an illustrated page from a children’s book, or a spoken message, mar eisimpleirean de theacsaichean tha dàn, duilleag le dealbh bho leabhar chloinne, no teachdaireachd bheòil. Three children, triùir chloinne. Thirteen children, trì pearsachan deug cloinne

chilly a grìseil. It’s chilly, tha i grìseil (fuar)

2 expressed with grìs f. I’m feeling chilly, tha grìs orm

China pr n Sìona f

Chinese pr n 1 Sìonach m, gen & pl Sìonaich

2 (language) Sìonais f

chip n sliseag f, gen sliseig, pl sliseagan

chiromancy n deàrnadaireachd f

chiropractice n làmh-leigheas m, gen làmh-leighis

chirp n bìog f, gen bìoga, pl bìogan

chirp v i bi a’ bìogail

chisel n geilb f, pl geilbean. Cold chisel, geilb fhuar. Mortice chisel, geilb-thollaidh

chlorination n clòirineachadh m, gen clòirineachaidh

chlorine n clòirin m. Chlorine gas, gas clòirin

chlorophyll n cloraifil f, clorofail f

chocolate n teòclaid f, pl teòclaidean

chocolate biscuit n phr briosgaid f theòclaid, gen briosgaid teòclaid, pl briosgaidean teòclaid. A packet of chocolate biscuits, pacaid bhriosgaidean teòclaid

choice n 1 roghainn f, pl roghainnean. If you had the choice, nam bitheadh an roghainn agad. Parents are exercising choice in support of current initiatives, tha pàrantan a’ cur taice, le roghainn, ris na h-iomairtean a tha a’ dol. Show that they can make a choice or decision based upon what has been heard, a’ nochdadh gun tèid aca air roghainn no co-dhùnadh a dhèanamh air bhonn na chualas. Texts containing information on which they have to make decisions and choices, teacsaichean anns a bheil fiosrachadh a dh’fheumas iad co-dhùnadh no roghainn a dhèanamh mu dheidhinn. Growing independence in the analysis of the choices that have to be made, fàs ann an neo-eisimeileachd ann an eadar-sgaradh air na roghainnean a dh’fheumar a dhèanamh. Media education empowers pupils to make their own choices, tha oideachadh mu na meadhain a’ toirt cothroim do chloinn an cuid roghainn fhèin a dhèanamh

2 expressed with dèan roghainn, vn dèanamh roghainn. By providing regular opportunities for choice about the content of their learning, le cothrom a thoirt dhaibh gu cunbhalach roghainn a dhèanamh anns na tha iad ag ionnsachadh

3 taghadh m, gen taghaidh, pl taghaidhean. They will be expected to make choices, bithear a’ sùileachadh orra gun dèan iad taghaidhean. Pupil tastes and choice will be developed by discussion, gheibh roghainnean agus taghadh chloinne cothrom fàis le beachdachadh. Pupil tastes and choice will be developed by being encouraged to justify preferences and choices, gheibh roghainnean agus taghadh chloinne cothrom fàis le bhith air am misneachadh gu roghainnean agus taghaidhean a dhearbhadh. Appropriateness of theme is a main criterion for choice of text, ’s e prìomh chomharra-stiùiridh air taghadh teacsa freagarrachd a’ chuspair. They should consider whether the text is accessible in choice of language, tha còir aca beachdachadh air co-dhiùbh a tha an teacsa so-ruigsinn a thaobh taghadh cànain

4 expressed with a bhith a’ taghadh. Pupils will have a greater autonomy in the choice of topic to be explored, bidh barrachd ùghdarrais aig a’ chloinn ann a bhith a’ taghadh cuspair gus a rannsachadh

5 expressed with mar a thaghas. The combination of purpose, form and readership will influence pupils’ choice of appropriate language, bidh buaidh aig adhbhar, cumadh agus luchd-amais, an co-bhonn ri chèile, air mar a thaghas a’ chlann cànain iomchaidh

cholesterol n coileastarail f

choose v tr 1 tagh, vn taghadh m. Non-fiction should be carefully chosen, tha còir leabhraichean a bharrachd air ficsean a thaghadh gu faiceallach. Both text and task are chosen so that all pupils will be capable of dealing with them, taghar an dà chuid teacsa agus dreuchd gus gun tèid aig a’ chloinn air fad air an làimhseachadh. It is not, however, the business of media education to choose one view at the expense of another, ach cha bhuin e do dh’oideachadh mu na meadhain a bhith a’ taghadh aon seallaidh ’s a’ cur sìos air fear eile

2 roghnaich, vn roghnachadh m

3 dèan roghainn, vn dèanamh roghainn. Pupils’ ability to choose a style appropriate to purpose and audience, comas na cloinne roghainn a dhèanamh air stoidhle a bhitheas a’ freagairt air adhbhar agus air luchd-amais

chosen a a chaidh a thaghadh. Pupils will use some of the conventions of a chosen literary form, bidh a’ chlann a’ cur an gnìomh cuid de chleachdaidhean a bhuineas do mhodh litreachail a chaidh a thaghadh

chorus n (of song) fonn m, gen & pl fuinn. This song does not have a chorus, chan eil fonn air an òran seo. In the chorus and in verse 2 the second stress comes on the penultimate syllable, anns an fhonn agus ann an rann 2 tha an dara cudthrom a’ tighinn air an lide leth-dheireannach

chronological a 1 expressed with (anns an òrdugh) anns an do thachair. Events may be set out in chronological order, faodar tachartasan a chur a-mach anns an òrdugh anns an do thachair iad

2 expressed with mar a tha … a’ tachairt. As events in chronological order, mar thachartasan ann an òrdugh mar a tha iad a’ tachairt

3 expressed with a-rèir eachdraidh. In chronological order, ann an òrdugh a-rèir eachdraidh

chrysalis n 1 criosalaid f, pl criosalaidean

2 cochall m, gen & pl cochaill

church n eaglais. Church with spire, eaglais le stìopall. Church with tower, eaglais le tùr

cider n lionn-ubhal m

cinder n guaillean m, gen guaillein, pl guailleanan

cinema n taigh-dhealbh m, pl taighean-dhealbh. Which photograph shows a cinema? dè an dealbh-chamara a tha a’ sealltainn taigh-dhealbh?

circle n cearcall m, gen cearcaill, pl cearcaill and cearcallan. The roundhouses survive as low circles of stone or earth, tha na taighean-cruinne air mhaireann nan cearcaill ìosal de chloich no de dh’fhàl

circle mod cearcaill. Circle faces, aodainn chearcaill

circle v tr & i rach timcheall or mun cuairt, vn dol timcheall or mu cuairt

circling a cuairteagach

circlet n buaileag f, pl buaileagan

circuit n (electric) cuairt f, pl cuairtean. Electric circuit, cuairt dhealain

circuit mod cuairt

circuit breaker n phr cuairt-spealtair m, pl cuairt-spealtairean

circular n cuairtlitir f. They advise 20% of class time for enrichment and pupil choice, tha iad a’ comhairleachadh 20% den ùine anns a’ chlas a thoirt do leudachadh foghlaim agus do roghainn na cloinne

circular a cearcallach

circulate v i cuairtich, vn cuairteachadh m. Those rumours are in fact circulating, tha na fathannan sin a’ cuairteachadh gun teagamh

circulation n cuartachadh m, gen cuartachaidh. Blood circulation, cuartachadh fala. Circulation of air, cuartachadh èadhair

circumference n 1 cearcall-thomhas m, gen cearcall-thomhais, pl cearcall-thomhasan

2 uimeastar m, gen uimeastair, pl uimeastaran

circumnavigate v tr iom-sheòl, vn iom-sheòladh m

circumstance 1 suidheachadh m, pl suidhichidhean. Regardless of physical or social circumstances, ge b’e air bith dè an suidheachadh corparra no sòisealta anns a bheil iad. Taking into account local circumstances, a’ gabhail ealla ri suidhichidhean na sgìre. In some circumstances, ann an cuid a shuidhichidhean. Those whose experience of Gaelic is set within less favourable social circumstances, iadsan a tha a’ faighinn eòlais air a’ Ghàidhlig ann an suidhichidhean sòisealta nach eil cho fàbharach

2 cùis f, pl cùisean. As well as particular local circumstances, a thuilleadh air cùisean ionadail sònraichte

circus n soirceas m, gen soirceis, pl soirceasan

cirrhosis n 1 ciorois f

2 caitheamh f. Cirrhosis of the liver, caitheamh a’ ghruthain

cirrocumulus n cirrocumulus m

cirrocumulus mod cirrocumulus. Cirrocumulus cloud, sgòth cirrocumulus

cirrostratus n cirrostratus m

cirrostratus mod cirrostratus. Cirrostratus cloud, sgòth cirrostratus

cirrus n cirrus m

cirrus mod cirrus. Cirrus cloud, sgòth cirrus

cistern n sisteal m, gen sisteil, pl sistealan. Storage cisterns, sistealan-stòraidh

citrus n siotras m, gen siotrais

citrus mod siotrais. Citrus fruits, measan siotrais

city n 1 cathair f, gen cathrach, pl cathraichean

2 baile-mòr m, gen baile-mhòir, pl bailtean-mòra

• mòr-bhaile m, gen mòr-bhaile, pl mòr-bhailtean

inner city area n phr staigh-bhaile m, pl staigh-bhailtean

cityscape n sealladh m a’ bhaile mhòir, pl seallaidhean a’ bhaile mhòir. The local environment, including cityscapes, an àrainneachd ionadail agus sin a’ cunntadh seallaidhean a’ bhaile mhòir

civil a sìobhalta. Civil servant, seirbhiseach sìobhalta. Civil war, cogadh sìobhalta

civilian n sìobhaltach m, gen & pl sìobhaltaich

civilian a sìobhalta

civilisation n sìobhaltas f, gen sìobhaltais, pl sìobhaltasan

civilise v tr 1 thoir gu sìobhaltas, vn toirt gu sìobhaltas

2 siobhailich, vn sìobhalachadh m

civilised a 1 sìobhalaichte

2 air toirt gu sìobhaltas

civilising a a bheir gu sìobhaltas

civility n sìobhaltachd f

clad v tr còmhdaich, vn comhdach m

cladding n còmhdach m, gen còmhdaich, pl còmhdaichean

claim v tr 1 tagair, vn tagairt f, tagradh m. One cannot make much sense of line c unless one claims that there is stress on the first syllable of the line, cha dèanar mòr chiall de shreath c gun a bhith a’ tagradh gu bheil cudthrom air a’ chiad lide den t-sreath

2 agair, vn agairt f

clamp n glamaire m, pl glamairean. Tube clamp, glamaire tiuba

clan n cinneadh m, gen cinnidh, pl cinnidhean

clan mod cinnidh. The clan papers prove that this is so, tha pàipearan a’ chinnidh a’ dearbhadh gur e seo a’ chùis

clansman n fear-cinnidh m, pl luchd-cinnidh

clap n bas-bhualadh m, gen bas-bhualaidh, pl bas-bhualaidhean

clap v i bas-bhuail, vn bas-bhualadh m

clapping n bas-bhualadh m, gen bas-bhualaidh

clarification n soilleireachadh m, gen soilleireachaidh

clarify v tr 1 soilleirich, vn soilleireachadh m. To present, share, clarify and reflect on ideas, gus smaointean a chur an cèill, a cho-phàirteachadh ’s a shoilleireachadh, agus gus cnuasachadh orra. But rather clarifying the aims and objectives for the whole class, ach a’ soilleireachadh chuimsean agus amasan don chlas air fad. Where these help to clarify meaning, far a bheil iad sin a’ cuideachadh gus brìgh a shoilleireachadh

2 dèan soilleireachadh air, vn dèanamh soilleireachaidh air. The stages in the development of each component have been clarified, rinneadh soilleireachadh air na ceumannan ann am fàs gach earrainn fa leth

3 cuir solas air, vn cur solais air. Group discussion of first draft can help clarify effectiveness, faodaidh beachdachadh-buidhne aig àm a’ chiad dhreachd cuideachadh gus solas a chuir air èifeachd

clarinet n clàirneid f, pl clàirneidean

clarity n 1 soilleireachd f. Teachers should provide straightforward fiction of manageable length, style and clarity of print, tha còir aig tidsearan ficsean sìmplidh fhaotainn daibh a bhitheas nan comas a chleachdadh a thaobh faid, stoidhle agus soilleireachd clò

2 expressed with soilleir a. Clarity and calmness of delivery, lìobhraigeadh soilleir, socair. In Talking, clarity of speech would be taken into account, ann an Labhairt bheirte a-staigh labhairt shoilleir. The reason for poor voice production in talking is the pupil’s lack of clarity about what to say, ’s e as adhbhar do chion comas labhairt nach eil am pàiste soilleir mu dè their e

class n clas m, gen clasa, pl clasaichean. Pupils entering Gaelic medium classes, clann a tha a’ dol a-staigh ann an clasaichean tro Ghàidhlig. Talk to a group or class, a’ labhairt ri buidhinn no ri clas. We believe that no family should be excluded from the group’s activities on the grounds of class, family status or means, tha sinn a’ creidsinn nach bu chòir gum bitheadh teaghlach sam bith air an dùnadh a-mach bho ghnìomhan na buidhne mar thoradh air clas, inbhe theaghlaich, no maoin

class mod 1 clasa. A class text can be discussed between teacher and class, faodar beachdachadh air teacsa clasa eadar an tidsear agus an clas. By helping to make their own class books, le bhith a’ cuideachadh le bhith a’ dèanamh an cuid leabhraichean-clasa fhèin. Writing for class magazines, a’ sgrìobhadh airson irisean clasa

2 anns a’ chlas. Both documents advise an additional 20% of class time, tha gach pàipear dhiubh sin a’ comhairleachadh, a bhàrr air seo, 20% den ùine anns a’ chlas. Class debates could offer more formal contexts, dh’fhaodadh deasbadan anns a’ chlas suidhichidhean na b’fhoirmeile a thoirt seachad. Reading aloud should be an every-day class activity, tha còir aig leughadh a-mach a bhith a’ dol gu làitheil anns a’ chlas

3 a’ chlas. The class teacher, tidsear a’ chlas. The process of reading and discussion can be developed by use of class library, faodar fàs a thoirt air leughadh agus air beachdachadh le bhith a’ cleachdadh leabharlann a’ chlas

4 expressed with mar chlas. Which will permit individual, group and class learning, a bheir cothrom dhaibh a bhith ag ionnsachadh mar aon, mar bhuidhinn agus mar chlas

5 expressed with le clas. Such work can be group/class/teacher discussion, faodaidh obair den t-seòrsa seo gabhail a-steach beachdachadh le buidhinn/clas/tidsear

class teacher n phr tidsear-clasa m, gen tidseir-chlasa, pl tidsearan-clasa. Staff development for class teachers, leasachadh air an oideachadh do thidsearan-clasa

classical n clasaigeach. Classical music, ceòl clasaigeach

classification n seòrsadh m, gen seòrsaidh, pl seòrsaidhean

• seòrsachadh m, gen seòrsachaidh, pl seòrsachaidhean

classify v tr sèors, vn seòrsadh m. Classifying, a’ seòrsadh

classmate n 1 neach eile anns a’ chlas, pl feadhainn eile anns a’ chlas. To allow them to hear, watch and reflect upon what they themselves and their classmates have said, gus cothrom fhaighinn air a bhith ag èisteachd, a’ coimhead agus a’ cnuasachadh air na thuirt iad fhèin agus feadhainn eile anns a’ chlas

2 pl expressed with càch anns a’ chlas. By comparing their reactions to those of classmates, le bhith a’ coimeas am beachdan fhèin ri beachdan chàich anns a’ chlas. It will be essential that the pupil or pupils work with other classmates, bidh e do-sheachnaichte gum bi am pàiste no na pàistean ag obair còmhla ri càch anns a’ chlas

3 expressed with anns an aon chlas. Use of volunteers, auxiliaries and Gaelic-speaking classmates will help to augment the teacher’s input, bidh luchd-cuideachaidh saor-thoileach agus feadhainn a tha air am fastadh agus clann le Gàidhlig a tha anns an aon chlas a’ cuideachadh le bhith a’ cur ris na tha an tidsear a’ dèanamh

4 expressed with co-aoisean. They will have regular practice in listening to their classmates’ news, bidh cothrom cunbhalach aca air a bhith ag èisteachd ri naidheachdan an co-aoisean. Talks and interviews given by classmates and visiting adults, òraidean is agallamhan o cho-aoisean no o inbhich a bhitheas a’ tadhal

classroom n 1 rum-teagaisg m, gen ruim-theagaisg. In the classroom, san rum-theagaisg. To communicate in social interaction and classroom routines, conaltradh a dhèanamh ann an co-luadar sòisealta agus ann an obair làitheil an ruim-theagaisg

2 (a) clas m. In the Gaelic language classroom, ann an clas cànain na Gàidhlig

(b) clasrum m, gen clasruim. Classroom resources, goireasan clasruim

classroom mod 1 expressed with anns a’ chlas. As an integral part of classroom learning and teaching, mar làn phàirt de dh’ionnsachadh agus de theagasg anns a’ chlas. Classroom activities and situations, gnìomhan agus suidhichidhean anns a’ chlas

2 anns an rùm-theagaisg. Ensure that pupils encounter a range of teaching styles and classroom organisations, dèanamh cinnteach gum fiosraich a’ chlann caochladh dhòighean teagaisg agus dhòighean rianachd anns an rùm-theagaisg

classwork n obair f a’ chlas. In the context of their classwork, ann an suidheachadh obair a’ chlas. Integration and contextualisation within classwork, obair a’ chlas a bhith co-òrdaichte agus ceangailte ri suidhichidhean

clause n clàs m, pl clàsan. Conditional clause, clàs cumhach. Principal clause, prìomh-chlàs. Subordinate clause, clàs fo-inbheach

claw n 1 ìne f, pl ìnean

2 spòg f, gen spòige, pl spògan

claw hammer n phr òrd-ladhrach m, gen ùird-ladhraich, pl ùird-ladhrach

clay n crèadh f, gen crèadha, crèadhadh. Baked clay, crèadh bheucaichte

• (ooze on shore) làthach f, gen làthaich

clayey n crèadhach

clean v tr glan, vn glanadh m

cleaning a glanaidh. Cleaning plant, acfhainn-ghlanaidh. Cleaning materials, stuthan glanaidh

cleanliness n glaine f. All equipment should reach high standards of hygiene and cleanliness, is còir don uidheamachd air fad ìre àrd a ruighinn a thaobh slàinteachais agus glàine

clear a 1 (a) soilleir. Clear guidance, stiùireadh soilleir. Show that they can use at least the following terms: quick, clear, voice, a’ nochdadh gun cuir iad gu feum, air a’ char as lugha, na faclan a leanas: luath, soilleir, guth. No clear separation can be made between the four outcomes, cha ghabh sgaradh soilleir a dhèanamh eadar na ceithir builean. To make their meaning clear, gus dèanamh soilleir dè tha iad a’ ciallachadh. An agreed policy statement helps ensure that everyone is clear about what they are trying to achieve, tha aithris poileasaidh aontaichte a’ cur ri cinnt gu bheil an ceann-uidhe air am bheil iad a’ feuchainn ri ruigheachd soilleir do gach neach

(b) expressed with gu soilleir. Pupils will give a clear account of a personal experience, bidh a’ chlann a’ dèanamh cunntais gu soilleir air fiosrachadh pearsanta

2 trìd-shoilleir. Clear jelly, ladhragan trìd-shoilleir

clearly adv 1 (a) gu soilleir. A framework is needed, clearly establishing the most important features of this curricular area, tha feum air beairt a stèidhicheas gu soilleir na nithean as cudthromaiche a tha a’ buntainn ris a’ chlàr-theagaisg seo. Talk clearly and audibly, a’ labhairt gu soilleir gus gun cluinnear iad. Set out completed work clearly and attractively, a’ cur obair a tha air a crìochnachadh air dòigh gu soilleir agus le dreach tarraingeach

(b) expressed with soilleir a. An assessment should clearly relate to the particular purpose of the talk or writing, tha còir aig measadh a bhith ann an dàimh shoilleir ri adhbhar sònraichte a’ ghnìomha, eadar labhairt is sgrìobhadh

(c) expressed with tha e soilleir gu. Clearly, the more able the pupil the greater become the opportunities for such assessment, tha e soilleir mar as comasaiche am pàiste gur ann as motha an cothrom air a leithid sin de mheasadh. The flat land by the river has clearly been cultivated in the past, tha e soilleir gun deach an talamh còmhnard mun abhainn àiteach san àm a chaidh seachad

2 (a) gu follaiseach. This secondary stress is clearly less than the two main stresses between which it occurs, tha an darnacha cudthrom seo gu follaiseach nas lugha na an dà phrìomh chudthrom eadar a bheil e a’ tachairt

(b) expressed with follaiseach a. They should be faced with tasks which clearly demand the use of a variety of styles, tha còir obair a chur fan comhair a bhitheas a’ cur uallaich fhollaisich orra gus caochladh stoidhlichean a chur an greim

clear v tr 1 glan, vn glanadh m. The mound of stones cleared nearby shows that this place was once cultivated, tha an càrn de chlachan a chaidh a ghlanadh bhon talamh faisg air làimh na chomharra air gun robhar ag àiteach an àite seo uaireigin

2 dèan falamh, vn dèanamh falamh. You have cleared your plate, tha thu air do thruinnsear a dhèanamh falamh

3 (clear land of trees) fosgail, vn fosgladh m

4 (evict people from land) expressed with fuadaich, vn fuadachadh m or fuadach m. The village was cleared in 1850, chaidh an sluagh fhuadachadh às a’ bhaile ann an 1850. The land beside the river was cleared of people apart from the shepherd, chaidh an sluagh fhuadach às an fhearann ri taobh na h-aibhne, ach an cìobair a-mhàin

clear up v i phr (weather) soilleirich, vn soilleireachadh m. The day is clearing up now, tha an latha a’ soilleireachadh a-nis

clearance n rèite f. Any staff member who contracts a persistant cough or respiratory infection must withdraw and, if necessary, seek medical clearance before returning to work, ma thogas neach sam bith den luchd-obrach casad leanailteach no gabhaltachd analach feumaidh i/e tarraing a-mach agus, ma bhitheas e riatanach, rèite mheidigeach a shireadh mus tillear gu obair

clearances n pl fuadaichean f pl

cleft n 1 sgoltadh m, gen sgoltaidh, pl sgoltaidhean

2 fròg f, gen fròige, pl frògan

client n neach-dèiligidh, pl luchd-dèiligidh

cliff n 1 (rocky) creag f, gen creige, pl creagan. The (rocky) sea-cliffs, creagan na mara

2 (grassy bank) bruach f, gen bruaiche, pl bruachan. The (grassy) sea-cliffs, na bruachan ri taobh na mara

3 bearradh m, gen bearraidh. The river cliff, bearradh na h-aibhne

climate n 1 clìomaid f, pl clìomaidean. At that time Scotland enjoyed a rather warm, humid climate, aig an àm ud clìomaid gu math blàth, tais ann an Alba

2 gnàth-shìde f, pl gnàth-shìdean

3 suidheachadh m. The teacher must create a climate in which all feel confident, feumaidh an tidsear suidheachadh a chruthachadh anns am bi gach neach a’ faireachdainn misneachail

climate change n phr atharrachadh m clìomaid, gen atharrachaidh chlìomaid, atharrachaidhean clìomaid

• atharrachadh m gnàth-thìde, gen atharrachaidh ghnàth-shìde

climate graph n phr graf-aimsir m, pl grafan-aimsir

• graf m gnàth-shìde, pl grafan gnàth-shìde

climatic a 1 sa chlìomaid. Climatic change, atharrachadh sa chlìomaid

2 clìomaid. Climatic change, atharrachadh clìomaid

climax n 1 (grammar) asgnadh m, gen asgnaidh, pl asgnaidhean

2 (familiar) àirde f

climb v tr & i 1 (a) dìrich, vn dìreadh m

(b) dìrich ri, vn dìreadh ri. This involves climbing back up the ridge of the hill, tha seo a’ ciallachadh a bhith a’ dìreadh an àirde ris an druim a-rithist

2 streap, vn streap m

climbing n 1 streap m

2 expressed with a bhith a’ streap. No climbing, standing or sitting on the tables in the group, cha cheadaichear a bhith a’ streap air na bùird, a bhith a’ seasamh orra no a’ suidhe orra sa bhuidhinn

climbing mod streap. Appropriate safety mats must be provided under all indoor climbing equipment, feumaidh bratan-ùrlair sàbhailteachd iomchaidh a bhith ann fon uidheamachd-streap a-staigh air fad

climbing frame n phr frèama-streap m pl frèamaichean-streap. Children using climbing frames must be closely supervised, feumar sùil mhionaideach a chumail air cloinn a tha a’ cleachdadh fhreamaichean-streap

clip n 1 cromag f, gen cromaig, pl cromagan. Crocodile clips, cromagan crogaill

2 cliopa m, pl cliopaichean. Paper-clips, cliopaichean-pàipeir

clip v tr beàrr, vn bearradh m

cloak n cleòca m, pl cleòcan, cleòcannan

clock n gleoc m, pl gleocaichean. Grandfather clock, gleoc-àrd. The clock is slow just now, tha an gleoc air dheireadh an-dràsta

clockwise a deiseil, comp deiseala

clod n ploc m, gen & pl pluic

clog v tr stop, vn stopadh m

clogged a stopte

cloisters n pl clabhstair m

clone n clòn m, pl clònan

clone v tr clòn, vn clònadh m. The process by which they cloned the sheep, an dòigh anns an do chlòn iad a’ chaora

close n

bring to a close v phr 1 thoir gu crìoch, vn toirt gu crìoch

2 cuir crìoch air, vn cur crìche air

close n (in tenement) clobhsa

close a 1 faisg

2 geur. Close attention, geur aire. Pay close attention at other, more important times, aig amannan eile, a tha nas cudthromaiche, a bhith a’ toirt geur aire. Occasional procedures which enable the teacher to take a closer look at progress and needs, iomairtean o àm gu àm a bheir cothrom don tidsear sùil nas gèire thoirt air adhartas agus air feuman

3 mionaideach. After close reading and discussion, an uair a tha leughadh mionaideach agus beachdachadh seachad

4 dlùth preceding n. The recommended policy is to encourage close liaison with health visitors, ’s e am poileasaidh a thathar a’ moladh a bhith ag àrach dlùth cheangail ri luchd-tadhail slàinte

5 (grammar) dùinte. Close vowel, fuaimreag dhùinte

closely adv 1 (a) gu mionaideach. The programmes of study are closely based on the attainment targets, tha na clàran oideachaidh air am bonntachadh gu mionaideach air na cuimsean coileanaidh

(b) expressed with mionaideach a. Children using climbing frames must be closely supervised, feumar sùil mhionaideach a chumail air cloinn a tha a’ cleachdadh fhreamaichean-streap

2 expressed with dlùth. To follow closely the line of an argument or explanation, gus a bhith a’ dlùth leantainn argamaid no mìneachaidh mar a tha iad a’ dol air adhart

close v tr & i dùin, vn dùnadh m

closed a dùinte

closet n clòsaid f, pl clòsaidean

close-up n dlùth-dhealbh m & f, gen dlùth-dheilbh, pl dlùth-dheilbh, dlùth-dhealbhan. The photograph shows a close-up of the school, tha an dealbh-chamara a’ sealltainn dlùth-dheilbh den sgoil

clot v tr & i binndich, vn binndeachadh m

cloth n aodach m, gen aodaich

clothe v tr

clothing n aodach m, gen aodaich

item, article of clothing n phr ball-aodaich m, gen & pl buill-aodaich

clothes n pl aodach m, gen aodaich, pl aodaichean. Clothes and fashion, aodaichean agus fasain

cloud n sgòth f, gen sgòtha, pl sgòthan. Cirrus cloud, sgòth cirrus

cloud mod sgòtha. Cloud cover, còmhdach sgòtha. Cloud layers, breathan sgòtha, or fillidhean sgòth. Cloud level, àirde sgòtha

cloudless a gun sgòth, gun sgòthan. A cloudless sky, iarmailt gun sgòth

cloudy a 1 sgòthach, comp sgòthaiche. It is cloudy today, tha e sgòthach an diugh

2 (of liquid) ceòthach. Cloudy water, uisge ceòthach

clove-scented a (botany) clòbh-bholtrach. Clove-scented broomrape, mùchag chlòbh-bholtrach

clover, red (Trifolium pratense) n 1 clòbhar m, gen clòbhair

2 seamrag f dhearg, pl seamragan dearga

clover, white (Trifolium repens) n 1 seamrag f (gheal), pl seamragan (geala). The field is full of white clover, tha an raon làn sheamragan

2 bainne-nan-each m. I fetched in some (white) clover flowers, thug mi a-steach flùraichean bainne-nan-each

clown n 1 tuaistear m, gen tuaisteir, pl tuaistearan

2 amadan m, gen & pl amadain

cloze procedure n phr lìonadh m bheàrnachan. Techniques such as cloze procedure, dòighean obrach mar tha lìonadh bheàrnachan

club n club m, pl clubaichean

club mod cluba

club-house, taigh-cluba m, pl taighean-cluba

clue n 1 comharradh m, gen comharraidh, pl comharraidhean. Seeking clues that suggest it is fact or fiction, a’ sireadh chomharraidhean gur e fìorsgeul no ficsean a tha ann

2 sanas m, gen sanais, pl sanasan. You can tell what each building is by looking for clues, ma choimhdeas tu airson sanasan bidh fhios agad dè a th’ anns gach togalach

3 tuairmse. Did you get any clue about what they were thinking? an d’fhuair sibh tuairmse sam bith air na bha iad a’ smaoineachadh

4 expressed with dearc v, vn dearcadh m. Clues to a wider world, dearcadh air saoghal nas fharsainge

clump n (trees) 1 doire m & f, pl doireachan

2 (a) bad m, gen baid, pl badan

(b) badan m, gen badain, pl badanan

cluster n 1 bagaid f, pl bagaidean

2 badan m, gen badain, pl badanan

3 còmhlan m, gen & pl còmhlain. Consonant cluster, còmhlan chonnrag

cluster v i

clustered a (botany) bagaideach. Clustered bellflower, flùr-cluigeanach bagaideach

coach n coidse f, pl coidsichean. Buses and coaches, busaichean agus coidsichean

coagulant n stuth-binndeachaidh m, pl stuthan-binndeachaidh

coagulate v tr & i binndich, vn binndeachadh m

coal n gual m, gen guail

coal mod guail

coal face n phr aghaidh f ghuail, gen aghaidh guail, pl aghaidhean guail.

coal field n phr raon m guail, gen raoin ghuail, pl raointean guail

coal mine n phr mèinn f ghuail, gen mèinne guail, pl mèinnean guail. Make a model of a coal mine, dèan modail de mhèinn ghuail

coal seam n phr sìoga m guail, gen sìoga ghuail, pl sìogan guail. One of the layers of rock is made of coal and is called a coal seam, tha aon de na breathan creige air a dèanamh de ghual aguus ’s e sìoga guail a chanar ris

coal tip, tòrr-guail m, gen torra-ghuail, pl torran-guail

coalition n aonachadh m, gen aonachaidh

coarse a garbh, comp gairbhe. The predominant vegetation on the slopes and hills is a mixture of heather and coarse grasses, ’s e an lusrach as cumanta air na sliosan agus air na mill ach measgachadh de fhraoch agus de sheòrsachan garbha de dh’fheur

coast n 1 oirthir f, pl oirthirean

2 costa m, pl costaichean

3 cladach m, gen cladaich, pl cladaichean

4 còrsa m

coastal a cladaich. Coastal arch, stuagh cladaich

coastguard n maor-cladaich m, gen & pl maoir-chladaich

coastline n cladach m

coax v tr breug, vn breugadh m

cochineal n càrnaid

cochlea n cochla f

cockadoodle-doo int gog-a-ghuidhe-ghaoidhe

cockatrice n 1 rìgh-nathair f, gen rìgh-nathrach, pl rìgh-nathraichean

2 basaileasg m, gen & pl basailisg

cockchafer n (Melolontha melolontha) 1 daolag-bhuidhe f, gen daolaig-buidhe, pl daolagan-buidhe

2 ceàrdabhan m Màighe, gen & pl ceàrdabhain Mhàighe

cocoa n còco m

coconut n cnò-chòco f, pl cnòthan-còco

cocoon n 1 cocùn m, gen cocùin, pl cocùnan

2 cochall m, gen & pl cochaill

code n còd m, pl còdan

code of practice n phr riaghailt-obrachaidh f

coercion n 1 co-èigneachadh m, gen co-èigneachaidh

2 expressed with co-èignich (slighe), vn co-èigneachadh (slighe). They are right in arguing that the overall aim should be facilitation rather than coercion, tha iad ceart ann a bhith ag agairt gur e bu chòir a bhith mar amas coitcheann ach an t-slighe a rèiteachadh, agus chan ann a cho-èigneachadh

co-exist v i thig beò làmh ri. Co-existing with other languages more dominant than they, a’ tighinn beò làmh ri cànainean a tha na treise na iad

cognate a dàimheil. Choose two words in the second line which are cognate, and show the connection between them, tagh dà fhacal anns an dara sreath a tha dàimheil, agus seall dè an ceangal a tha eatorra

cognitive a expressed with tuigse f. A cognitive grasp of quite sophisticated ideas and linguistic concepts, greim agus tuigse air bun-bheachdan agus air bun-smuaintean cànain a tha gu math adhartach

coherence n 1 co-thàthadh m. So as to ensure balance, progression and coherence for the programme as a whole, gus daingneachadh a dhèanamh air co-ionnanachd, leantainneachd agus co-thàthadh anns a’ phrògram air fad

2 expressed with cunbhalach a. To ensure balance, breadth, continuity, coherence and progression gus cùisean a dhèanamh da-rireabh cothromach, farsaing, leantainneach, cunbhalach agus adhartach

coherent a 1 ciallach. A coherent and progressive scheme, sgeama ciallach agus adhartach

2 òrdail. A coherent, continuous and challenging programme of work, prògram obrach a tha ro-leantainneach agus òrdail agus a tha gan cur gu dùbhlan

3 cunbhalach. It helps pupils’ learning to be coherent and progressive, tha i a’ cuidicheadh le ionnsachadh chloinne a dhèanamh cunbhalach agus adhartach

4 (a) dòigheil. Within a curriculum that is, so far as the pupil is concerned, coherent and meaningful, ann an clàr-teagaisg a tha, bho shealladh na cloinne, dòigheil agus brìoghmhor

(b) dòigheil, pongail. Pupils will give a succinct, coherent account of their experience of texts, bidh a’ chlann a’ toirt iomraidh ghoirid, dhòigheil, phongail air an cuid fiosrachaidh air teacsaichean

coil n roile f, pl roilichean. A coil of wire, roile uèir

coin n bonn m, gen & pl buinn. A pound coin, bonn not

coincidence n 1 co-thuiteamas m, pl co-thuiteamais, pl co-thuiteamasan

2 tuiteamas m, gen tuiteamais, pl tuiteamasan. Perhaps some of these rhymes occur through coincidence, but it is not likely that they all occur like this, dh’fhaodadh feadhainn de na comhardaidhean seo a bhith a’ tachairt le tuiteamas, ach chan eil e coltach gu bheil iad uile a’ tachairt mar seo

3 turchairt f, pl turchairtean. It can only be attributed to coincidence, chan urrainnear a ràdh ach gur e turchairt a tha ann

coke n còc m

cold a fuar, comp fuaire. Are you cold? a bheil thu fuar? It is cold today, tha e fuar an diugh

Coll pr n (island) Colla

collaborative a co-chuideachail. Activities ranging from collaborative language tasks to group projects, gnìomhan de chaochladh seòrsa, bho obair cho-chuideachail cànain gu pròiseactan-buidhne

collar n coilear m, gen coileir, pl coilearan

collar-bone n cnàimh m an uga

collar-stud n stud-cùil m, gen stud-chùil, pl studaichean-cùil

collate v tr 1 cuir còmhla, vn cur còmhla. Find, select and collate information, a’ lorg, a’ taghadh agus a’ cur còmhla fiosrachaidh

2 thoir còmhla, vn toirt còmhla. In order to select, collate and compare texts and information, gus teacsaichean agus fiosrachadh a thaghadh, a thoirt còmhla agus a cho-chur

3 cuir ri chèile, vn cur ri chèile

4 expressed with tionail, vn tional m. Pupils will act individually in collating information and selecting appropriate structures, bidh a’ chlann ag obair air an ceann fhèin, a’ tional fiosrachaidh agus a’ taghadh structairean freagarrach

colleague (in teaching profession) n 1 tidsear eile. Including the assessment of achievements to be shared with the pupil, colleagues and parents, agus sin a’ gabhail a-staigh measadh air na thathar a’ toirt gu buil, rud a bhithear a’ co-phàirteachadh ris an sgoilear fhèin, ri tidsearan eile agus ri pàrantan

2 pl luchd-teagaisg (eile). Between colleagues within the school, am measg luchd-teagaisg taobh a-staigh na sgoile. To permit the communication of the pupil’s performance to the pupil, to parents and to colleagues, gus cothrom a thoirt do dh’iomradh air mar a tha a’ dol don phàiste a lìobhraigeadh don phàiste fhèin, do na pàrantan agus do luchd-teagaisg eile

collect v tr 1 cruinnich, vn cruinneachadh m. The evidence collected by the teacher will be used in arriving at the professional judgements, cleachdar an dearbhadh a thèid a chruinneachadh leis an tidsear ann a bhith a’ tighinn chun a’ bhreithneachaidh phroifeiseanta

2 tionail, vn tional m. This enables pupils to collect, organise, analyse and apply information through databases, tha seo a’ toirt cothroim do chloinn fiosrachadh a thional, a riaghladh, a rannsachadh agus a chur an sàs tro stòir-dàta

3 tog, vn togail f. His job is to collect the letters from the post boxes, ’s e obair-san na litrichean a thogail às na bogsaichean-puist. She collects the children from school and the washing from the launderette, bidh i a’ togail na cloinne bhon sgoil agus na nigheadaireachd às an taigh-nighe

4 thoir leat, vn toirt leat. They should also know who is to collect each child at the end of each session, is còir cuideachd gum bi fios aca cò a tha a’ tighinn a thoirt leis gach neach-cloinne aig deireadh gach seisein

collecting mod 1 cruinneachaidh

2 glèidhidh

collecting-bottle n botal-glèidhidh m, gen & pl botail-ghlèidhidh

collecting-pipe n pìob-chruinneachaidh, pl pìoban-cruinneachaidh

collection n 1 cruinneachadh m, gen cruinneachaidh, pl cruinneachaidhean

2 tional m, gen tionail, pl tionalan. He put five pounds in the collection, chuir e còig not anns an tional

3 (a) togail f. Evening collection time for letters, uair togail an fheasgair airson litrichean. Their collection times, na h-uairean togail aca

(b) expressed with tog, vn togail f. There must be a safe drop off and collection point for vehicles, feumaidh àite sàbhailte a bhith ann do charbadan airson clann a leigeil às agus a thogail

collective a 1 co-choitcheann

2 trusaidh. Collective noun, ainmear trusaidh

collective farming n phr co-thuathanachas m, gen co-thuathanachais

• tuathanachas m co-choitcheann, gen tuathanachais cho-choitchinn

colloid n collòid f, pl collòidean

colloidal a collòideach

collop n colag f, pl colagan

colloquial a expressed with mith-chainnt. Drama scripts present chances for dialect and colloquial forms, gheibhear cothrom ann an sgriobtaichean dràma air modhan dualchainnt agus mith-chainnt

colloquialism n modh m mì-chainnt, pl modhan mì-chainnt

colon n còilean m, gen còilein, pl còileanan

colonialism n coloinialachd f

colonise v tr 1 tuinich, vn tuineachadh m

2 thig a-steach do, vn tighinn a-steach do. Heather is gradually colonising the richer grasslands, tha am fraoch mean air mhean a’ tighinn a-steach don talamh-fheòir as torraiche

Colonsay pr n Colbhasa

colony n 1 (nat hist) tuineachas m, gen tuineachais, pl tuineachasan

2 (geography) (a) colonaidh m, pl colonaidhean

(b) tìr-imrich f, pl tìrean-imrich ; luchd-imrich m

colour n dath m, pl dathan. Next to each one draw a square of the right land-use colour, ri taobh gach fear dèan ceàrnag leis an dath a tha freagarrach a thaobh cleachdaidh-fhearainn. We believe that no family should be excluded from the group’s activities on the grounds of disability, colour or ethnic origin, tha sinn a’ creidsinn nach bu chòir gum bitheadh teaghlach sam bith air an dùnadh a-mach bho ghnìomhan na buidhne mar thoradh air ciorram, dath no bunadh eitniceach

colour v tr cuir dath air, vn cur dath air

colour in I v i phr cuir dath, vn cur dath

II colour in v tr phr cuir dath air, vn cur dath air. Colour in the shape of the hall, cuir dath air cumadh an talla

coloured a 1 dathte. A coloured picture, dealbh dathte

2 an dath. Patches of green ground among the more sombre coloured heather, mìrean de thalamh gorm am measg an fhraoich a tha nas duirche an dath

different coloured a phr de dhiofar dhathan. You could use different coloured plasticine to make the layers of rock, dh’fhaodadh tu plastasan de dhiofar dhathan a chleachdadh airson na breathan creige a dhèanamh

colouring n dath m, pl dathan. Food colouring, dath bidhe

colourful a dathail. With colourful reading materials, le stuthan leughaidh dathail

column n colbh m, gen coilbh, pl colbhan. Although set side by side, the two columns of guidance are not meant to demonstrate equivalences, ged a tha an dà cholbh de stiùireadh air an cur taobh ri taobh chan eil seo a’ ciallachadh gu bheil iad co-ionnan. Knowledge about language has not been treated separately in these columns, cha tugadh iomradh air leth air Eòlas air Cànain anns na colbhan seo. There are seven columns of squares lettered A to G, tha seachd colbhan de cheàrnagan leis na litrichean A gu G

combination n 1 cothlamadh m, gen cothlamaidh, pl cothlamaidhean. Pupils should be encouraged to speak in Gaelic even if they do so in a combination of Gaelic and English, bu chòir a’ chlann a mhisneachadh gus a bhith a’ bruidhinn anns a’ Ghàidhlig fiùs ged a b’ ann an cothlamadh de Ghàidhlig ’s de Bheurla. Any worthwhile Gaelic activity will move in and out of components and through varying combinations of strands, bidh gnìomh Gàidhlig sam bith as fhiach an t-saothair a’ gluasad a-mach agus a-steach à earrainnean agus tro chaochladh chothlamadh iallan. Classroom contexts which involve different combinations of listening, talking, reading and writing, suidhichidhean sa chlas anns a bheil èisteachd, labhairt, leughadh agus sgrìobhadh ann an caochladh cothlamaidh

2 expressed with an co-bhonn ri chèile. The combination of purpose, form and readership will influence pupils’ choice of appropriate language, bidh buaidh aig adhbhar, cumadh agus luchd-amais, an co-bhonn ri chèile, air mar a thaghas a’ chlann cànain iomchaidh

combine I v i thig còmhla, vn tighinn còmhla. Contexts which will combine to form a carefully sequenced programme, suidhichidhean a bhitheas a’ tighinn còmhla gus prògram a chruthachadh a bhitheas air òrdachadh gu cùramach

2 (chemistry) co-naisg, vn co-nasgadh m

II combine v tr cuir còmhla

combine harvester n inneal-fogharaidh m, gen inneil-fhogharaidh, pl innealan-fogharaidh

combustible n stuth m so-losgaidh, pl stuthan so-losgaidh

combustible a so-losgaidh

come v i 1 thig, vn tighinn. To recognise where others’ ideas come from, gu bhith a’ tuigsinn co às a tha bun-bheachdan chàich a’ tighinn. Pupils can come to deeper understandings of characters, thig clann gu tuigse nas motha air pearsachan

2 trobhad. Come and see this, trobhad ach am faic thu seo

3 (a) expressed with bi. These stimuli may come in a variety of forms, faodaidh na brosnachaidhean seo a bhith ann an caochladh chumaidhean

(b) expressed with bi an urra ri. Others may have no immediate contact with Gaelic, their experience of the language coming perhaps entirely from the school’s curriculum, cuid eile, ’s dòcha, aig nach eil dlùth cheangal idir ris a’ Ghàidhlig agus a tha, math dh’fhaoidte, gu tur an urra ri clàr-teagaisg na sgoile airson na tha iad ag ionnsachadh den chànain

come from v phr 1 thig à, vn tighinn à

2 bi à. Which vehicle in the picture comes from England? dè an carbad anns an dealbh a tha à Sasainn?

3 buin do, vn buntainn do. Some will come from homes where Gaelic is spoken regularly, tha cuid a bhuineas do dhachaighean anns a bheil a’ Ghàidhlig ga bruidhinn gu cunbhalach

comedy n comadaidh m, pl comadaidhean

comet n comaid f, pl comaidean

comfortable a saoirsneil. Pupils will become more and more comfortable using Gaelic, bidh a’ chlann a’ sìor fhàs nas saoirsneile ann a bhith a’ cleachdadh na Gàidhlig

comfortably adv gu cofhartail. Pupils will be encouraged to sit comfortably, bi a’ chlann air am misneachadh gu suidhe gu cofhartail

comic n pàipear m èibhinn, gen pàipeir èibhinn, pl pàipearan èibhinn

comical a èibhinn

comma n cromag f, gen cromaige, pl cromagan. Including simple use of commas, le cleachdadh sìmplidh air cromagan

inverted comma n phr cromag f thurrach, pl cromagan turrach

command n comas m, gen comais. They will show a growing command of language, nochdaidh iad comas cànain a tha a’ meudachadh

gain a command of v phr expressed with ionnsaich, vn ionnsachadh. Gaining a command of Gaelic is a process involving the gradual acquisition and expansion of knowledge, skills and understanding, gus a’ Ghàidhlig ionnsachadh feumar eòlas, sgilean agus tuigse a thogail agus a leudachadh mean air mhean

command v tr 1 àithn, vn àithne f, àithneadh m

2 cùm, vn cumail. Pupils will give individual presentations to stimulate interest and command the attention of the audience, bidh a’ chlann gan cur fhèin, mar aon, fa chomhair dhaoine gus ùidh agus aire luchd-amais a thogail agus a chumail

commandment n àithne f, pl àithntean

commend v tr mol, vn moladh. He commends the guidelines, tha e moladh an stiùiridh dhuibh

comment n 1 beachd m, pl beachdan. In order to offer comment on some aspects of author’s point of view and purpose, gus beachd a thoirt seachad air cuid de nithean a bhuineas do shealladh agus do dh’adhbhar an ùghdair. Linguistic formulae can be provided to instigate comments, faodar abairtean foirmeil a thoirt dhaibh gus beachdan a thogail. Evaluative comments should be honest but encouraging, bu chòir beachdan measaidh a bhith onarach ach brosnachail. Comments on each of the attainment outcomes will help the pupil’s next teacher to plan a programme, bidh beachdan air gach aon de na builean coileanaidh nan cuideachadh don ath thidsear a bhitheas aig a’ phàiste ann a bhith ag ullachadh prògram

2 beachdachadh m. The teacher will provide good models of comment on texts, bheir an tidsear dhaibh deagh bhuill-sampail de bheachdachadh air teacsaichean

3 iomradh m. Comments can be made on particular strands, faodar iomradh a dhèanamh air iallan àraidh

4 (vs topic) luaidh f. Topic and comment, cuspair agus luaidh

5 abairt f, pl abairtean. Respond by making a relevant comment, a’ freagairt le abairt iomchaidh. Relevant comments, abairtean iomchaidh

6 expressed with can v. The additional comments on the interpretation of levels and targets, na chanar a thuilleadh air mìneachadh ìrean agus chuimsean

7 not expressed. She will answer them by offering comments or opinions, freagraidh i iad le bhith a’ tairgse bheachdan

comment v i 1 thoir beachd, vn toirt beachd. Comment on how these reflect the texts’ purposes, a’ toirt beachd air mar a tha iad sin a’ nochdadh adhbhar nan teacsaichean. By commenting upon the ideas of others, le bhith a’ toirt beachd air smaointean chàich. Pupils will be given chances to comment on characters, gheibh a’ chlann cothrom air a bhith a’ toirt beachd air pearsachan

2 thoir barail, vn toirt barail. Teachers should lead pupils to comment on aspects of style, tha còir aig na tidsearan a bhith a’ stiùireadh na cloinne gu bhith a’ toirt barail air nithean a bhuineas do stoidhle

3 beachdaich, vn beachdachadh m. Comment briefly on the opinions and attitudes of the writer, a’ beachdachadh ann an aithghearrachd air beachdan agus rùintean an sgrìobhaiche

4 thoir tarraing air, vn toirt tarraing air. Pupils should be helped to identify with characters and to comment in terms of their behaviour and reasons, tha còir a’ chlann a chuideachadh gus a bhith a’ dlùthachadh ris na pearsachan agus a bhith a’ toirt tarraing air an giùlan ’s air an adhbhair

5 dèan luaidh, vn dèanamh luaidh

6 expressed with labhairt f. They can be assessed on their ability to comment on a text, faodar am measadh air an comas air labhairt air teacsa

commentary n 1 (running commentary) co-iomradh m, gem co-iomraidh, pl co-iomraidh

2 mìneachadh m, gen mìneachaidh, pl mìneachaidhean

commentator n iomradair m, pl iomradairean

commerce n malairt f. In commerce generally, ann am malairt anns an fharsaingeachd

commercial a 1 coimeirsealta. Commercial farming, tuathanachas coimeirsealta

2 malairteach. Commercial farming, tuathanachas malairteach

commercially adv expressed with bùth f. A school-devised programme which will include commercially-produced materials, prògram a tha air a dhealbhadh anns an sgoil fhèin agus a dh’fhaodas stuthan bùtha a chleachdadh

commission n 1 coimisean m, gen coimisein, pl coimisein, coimiseanan. The Crofters’ Commission, Coimisean nan Croitearan. The Monopolies’ Commission, Coimisean na Lèir-shealbhachd

2 barrantas m, gen barrantais, pl barrantais, barrantasan

commit v tr

committed a expressed with 1 bi a’ cur romhad. They are committed to assisting their groups provide a safe and healthy environment for children within their care, tha iad a’ cur romhpa gun cuidich iad am buidhnean gus suidheachadh sàbhailte agus fallain a chruthachadh do chloinn air an cùram

2 bi a’ toirt gealltanais. We are committed to assisting groups provide equality of opportunity for all children, tha sinn a’ toirt gealltanais gus cuideachadh le buidhnean gu bhith a’ toirt co-ionannachd chothroman do gach aon neach-cloinne

commitment n 1 dealas m, gen dealais. Parents are exercising choice and commitment in support of current initiatives, tha pàrantan a’ cur taice, le roghainn agus dealas, ris na h-iomairtean a tha a’ dol

2 gealltanas m, gen gealltanais. Commitment to implementing the group’s Equal Opportunities Policy will form part of the job description for all workers, bithidh gealltanas a thaobh a bhith a’ cur an gnìomh Poileasaidh Co-ionannachd Chothroman na buidhne mar phàirt den tuairisgeul obrach a bhitheas aig gach neach-obrach

commodity n 1 bathar m, gen & pl bathair

2 bathar-amh m, gen & pl bathair-aimh

3 earradh m, gen earraidh

common a 1 (a) cumanta. Use common linking words, a’ cleachdadh fhaclan-ceangail cumanta. They must learn to recognise the commoner genres, feumaidh iad ionnsachadh mar a dh’aithnicheas iad na pàtarain as cumanta

(b) (botany) cumanta. Common birdsfoot trefoil, bàrr a’ mhìslein cumanta

2 coitcheann. Convey and understand information about common topics, thoir seachad agus tuig fiosrachadh mu chùisean coitcheann. Pupils are expected to work towards a common goal in group activity, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann ag obair a dh’ionnsaigh ceann-uidhe choitchinn ann an gnìomh buidhne

3 gnàthach. Common noun, ainmear gnàthach

4 expressed with uile. Pupils should talk together about the issues within their common experience, tha còir aig cloinn a bhith a’ còmhradh còmhla mu na nithean a tha iad uile a’ fiosrachadh

5 expressed with coltach ri. “Genre” is a term used to describe a property of texts, that each text belongs to a group, or set, of texts with which it shares common features, tha “Gnè” air a chleachdadh gus iomradh a dhèanamh air nàdar theacsaichean, a’ comharrachadh gum buin a h-uile teacsa do bhuidheann theacsaichean agus gu bheil dòighean anns a bheil e coltach riutha sin

common to prep phr 1 expressed with a bhuineas do … uile. There are certain features common to Gaelic medium schools everywhere, tha nithean ann a bhuineas do na sgoiltean Gàidhlig uile ge b’e air bith càit a bheil iad

2 expressed with eòlach. Using situations common to many pupils, a’ cleachdadh shuidhichidhean air a bheil mòran den chloinn eòlach

commonly adv 1 an cumantas

2 expressed with tric. The words which they need to use most commonly, na faclan as trice a dh’fheumas iad a chleachdadh. A bank of the most commonly used functional words can be built, faodar tasgadh a dhèanamh air na faclan gnìomhachail as trice thathar a’ cleachdadh

3 am bitheantas

Commonwealth pr n Co-Fhlaitheas m, gen Co-Fhlaitheis. Commonwealth of Independent States, Co-Fhlaitheas nan Stàitean Neo-eisimeileach. The socio-economic reasons for the dispersal of Gaelic-speaking people to the Commonwealth, na h-adhbhair shòiseo-eacanomaigeach a chuir sgapadh air sluagh na Gàidhlig don Cho-Fhlaitheas

communal a co-choitcheann

communally adv a tha ag obair còmhla, a bhith ag obair còmhla. The rigs were often dug communally by a line of diggers, gu tric bha na feannagan air an ruamhar le sreath de luchd-ruamhair a bhith ag obair còmhla

communicate v tr 1 dèan conaltradh, vn dèanamh conaltraidh. Language enables children to communicate, tha cànain a’ toirt comais do chloinn conaltradh a dhèanamh. Pupils should be able to communicate, tha còir comas a bhith aig a’ chloinn conaltradh a dhèanamh. By activities such as word-processing, data handling and simulations, enable them to communicate more effectively with others, bidh gnìomhan mar tha dealbh-sgrìobhadh. làimhseachadh fiosrachaidh agus cur an ìre a’ toirt comais dhaibh air conaltradh nas buadhmhoire a dhèanamh ri feadhainn eile. The confidence and the need to communicate are more important than absolute grammatical accuracy, tha misneach ann an conaltradh, agus am feum air conaltradh a dhèanamh, nas cudthromaiche na an gràmar a bhith uile gu lèir gun mhearachd. Because writing is essential for communicating within society, a chionn ’s gu bheil sgrìobhadh èiseil dhuinn gus conaltradh a dhèanamh anns an t-saoghal mhòr

2 bi a’ conaltradh. The guiding principle in regard to selection of language should be the children’s need to communicate, ’s e màthair-adhbhair taghadh cànain am feum a bhitheas aig a’ chloinn air a bhith a’ conaltradh. Having an understanding of genre gives writers a valuable aid in the task of communicating effectively, tha tuigse a bhith aca air gnè na chuideachadh luachmhor do luchd-sgrìobhaidh ann a bhith a’ conaltradh gu buadhmhor

3 expressed with conaltradh m, gen conaltraidh. In learning to communicate, ann a bhith ag ionnsachadh conaltraidh. The confidence and the need to communicate are more important than absolute grammatical accuracy, tha misneach ann an conaltradh, agus am feum air conaltradh a dhèanamh, nas cudthromaiche na an gràmar a bhith uile gu lèir gun mhearachd

4 expressed with co-luadar m, gen co-luadair. To develop their capacities to communicate, think, feel and make through Gaelic, gus leasachadh a dhèanamh air an cuid chomasan co-luadair, smaoineachaidh, faireachdainn, agus cruthachaidh anns a’ Ghàidhlig

5 cuir an cèill, vn cur an cèill. To communicate key events, facts or ideas, gus prìomh thachartasan no fhiosrachadh no smuaintean a chur an cèill. The youngest pupils will start to compose and communicate their ideas, bidh a’ chlann as òige a’ tòiseachadh air smaointean a chur ri chèile agus a chur an cèill. Communicating ideas and information through wordprocessing, a’ cur an cèill smuaintean agus fiosrachaidh le dealbh-sgrìobhadh

communication n 1 conaltradh m, gen conaltraidh. As an asset in administration and communication, gur nì feumail e ann an rianachd is ann an conaltradh. When an interpretation of body language may be necessary to understand fully the overall communication, agus feum air cànain bhodhaig a bhreithneachadh gus tuigse iomlan fhaighinn air a’ chonaltradh anns an fharsaingeachd. Recognise the genre of the communication, a bhith ag aithneachadh gnè a’ chonaltraidh. More emphasis should be given to effective communication than to formal accuracy, bu chòir barrachd àite thoirt do chonaltradh buadhmhor na do chòmhradh a tha foirmeil agus ceart. The Council proposed a minimum time allocation of 20% for language and communication, thug a’ Chomhairle mun aire gum bu chòir 20% den ùine air a’ char bu lugha a chur mu choinneamh cànain is conaltraidh. Alternative forms of communication, modhan conaltraidh eadar-dhealaichte. Tone will be used when pupils discuss spoken communications, bithear a’ cleachdadh dòigh-labhairt an uair a bhios clann a’ beachdachadh air conaltradh-beòil

2 adhbhar-conaltraidh m, gen & pl adhbhair-chonaltraidh. By such means they get a rapid sense of the gist of any communication, tha iad anns an dòigh sin a’ faighinn tuigse gu h-ealamh air brìgh gach adhbhar-chonaltraidh

3 co-luadar m, gen co-luadair. This unit of language may contain non-linguistic features of communication, faodaidh an t-aonad cànain seo seòrsachan co-luadair a ghabhail a-staigh nach buin do chànain

4 expressed with iomradh a lìobhraigeadh. To permit the communication of the pupil’s performance to the pupil, gus cothrom a thoirt do dh’iomradh air mar a tha a’ dol don phàiste a lìobhraigeadh don phàiste fhèin

communication pipe n pìob f eadar-cheangail, pl pìoban eadar-cheangail

communications n pl eadar-cheangal m, gen eadar-cheangail

communicative a 1 conaltraidh. They should not dominate the principal aim of achieving communicative competence, chan eil còir aca bàrr a thoirt air a’ phrìomh amas, ’s e sin comas conaltraidh a thoirt gu buil. Featuring use of language for real communicative purposes, anns a bheil a’ chànain air a chleachdadh airson fìor adhbhairean conaltraidh. Teaching materials based on modern communicative methodology, stuthan teagaisg air am bonntachadh air dòighean conaltraidh an latha an diugh

2 expressed with a thaobh conaltraidh. In order to establish communicative confidence and competence, gus misneach agus comas a thaobh conaltraidh a stèidheachadh

community n 1 coimhearsnachd f, pl coimhearsnachdan. Language and community, cànain agus coimhearsnachd. develop inter-relationships with the Gaelic community, co-cheangal ri coimhearsnachd na Gàidhlig a thoirt gu ìre. We are trying to create a Gaelic community in Edinburgh, ’s e tha sinn a’ feuchainn ri dhèanamh ach coimhearsnachd Ghàidhlig ann an Dùn Èideann a chur ri chèile. The child’s experience of family, school, local community and the wider world, fiosrachadh a’ phàiste air a theaghlach, air an sgoil, air an dlùth choimhearsnachd agus air an t-saoghal mhòr. Homes where Gaelic is spoken regularly in communities which are Gaelic-speaking, dachaighean anns a bheil a’ Ghàidhlig ga bruidhinn gu cunbhalach ann an coimhearsnachdan Gàidhlig

2 sgìre f, pl sgìrean. The needs of the community in which they live, feuman na sgìre anns a bheil iad a’ gabhail còmhnaidh

3 (ecological)

community mod coimhearsnachd. Community language, cànain choimhearsnachd. Community Council, Comhairle Coimhearsnachd. Pupils from a home or community background where Gaelic is a regular feature of their language environment, clann à dachaighean no à coimhearsnachdan anns a bheil a’ Ghàidhlig na pàirt cunbhalach den àrainneachd-chànain aca

commutative a 1 ioma-thaobhach. Commutative aspect, sealladh ioma-thaobhach

2 co-iomlaideach. Commutative property, comas co-iomlaideach

commute v i (travel) coimiut, vn coimiutadh m

commuting n coimiutadh m, gen coimiutaidh

commuter n coimiutar m, gen coimiutair, pl coimiutaran

compact a co-dhlùth, comp co-dhlùithe, Compact brome, bròmas co-dhlùth

companion n companach m, gen & pl companaich

companion mod companaich. Companion booklet, leabhran companaich

companionship n companas m, gen companais

company n companaidh m and f, pl companaidhean. Visits from companies or excursions to the theatre are obvious ways of involving pupils with drama, dòighean follaiseach gus clann a chur an lùib dràma ’s e companaidhean a bhith a’ tadhal, no a’ chlann fhèin a bhith a’ dol don taigh-chluiche

comparative a 1 eadar-dhealaichte. Pupils will develop an interest in comparative forms of spellings, bidh a’ chlann a’ gabhail ùidh ann am modhan litreachaidh eadar-dhealaichte

2 coimeasach. Comparative adverb, co-ghnìomhair coimeasach

comparative degree n phr 1 (grammar) ìre choimeasach. Often in the bard’s dialect it is an adjective in the comparative degree which follows the adverb “cho”, and not one in the positive degree, gu tric ann an dualchainnt a’ bhàird ’s e buadhair anns an ìre choimeasaich a leanas an roimhear “cho”, agus chan e fear anns a’ bhun-ìre

2 (grammar) coimeas m, gen coimeis, pl coimeasan. First comparative degree, a’ chiad choimeas. Second comparative degree, an dara coimeas

compare v tr 1 coimeas, vn coimeas m (with, ri). Compare map A with map B, coimeas mapa a ri mapa B. Teachers should compare different writers’ treatment of a theme, tha còir aig tidsearan a bhith a’ coimeas mar a tha ùghdairean eadar-dhealaichte a’ dèiligeadh ri cuspair. By comparing their reactions to those of classmates, le bhith a’ coimeas am beachdan fhèin ri beachdan chàich anns a’ chlas. Techniques such as comparing and contrasting different texts, dòighean obrach mar tha coimeas theacsaichean eadar-dhealaichte agus gan cur o chèile

2 dèan coimeas eadar. By comparing the original aims with what pupils actually attain in relation to the targets, le bhith a’ dèanamh coimeas eadar na h-amasan a bha ann an toiseach agus na bheil na sgoilearan a’ coileanadh ann an da-rìreabh fa chomhair nan cuimsean. By studying the drawings you should be able to compare the text with the site on the ground, le bhith a’ beachdachadh air na dealbhan bu chòir gur urrainn dhut coimeas a dhèanamh eadar an teacsa agus an làrach fhèin

3 (grammar) dèan coimeas air, vn dèanamh coimeis air. Compare the adjective “daor”, dèan coimeas air a’ bhuadhair “daor”

4 co-chuir, vn co-chur m. In order to select, collate and compare texts and information, gus teacsaichean agus fiosrachadh a thaghadh, a thoirt còmhla agus a cho-chur

compare favourably with v phr expressed with bi pailt cho math ris. These figures compare favourably with other countries in Europe, tha na figearan seo pailt cho math ris na gheibhear ann an dùthchannan eile na Roinn Eòrpa

compared to prep phr an taca ri

comparison n 1 (a) coimeas m, gen coimeis. Comparison of adjective, coimeas buadhair. Comparison of thickness, coimeas tigheid. Teachers will encourage comparison between stories and poems, bidh tidsearan a’ brosnachadh coimeas eadar stòiridhean agus dàin. This can be extended by comparison with other books read, faodar leudachadh air seo le coimeas ri leabhraichean eile a chaidh a leughadh

(b) expressed with bi a’ coimeas. To make comparisons and contrasts between their own experiences and those depicted in the text, gu bhith a’ coimeas an fhiosrachaidh aca fhèin agus an fhiosrachaidh a tha air a chur a-mach anns na teacsaichean, agus a’ dèanamh eadar-dhealachaidh eatarra

2 not directly expressed. They should expect vivid pictures to be painted by means of comparisons (in simile and metaphor), bu chòir dùil a bhith aca gum bi dealbhan beòthail gan cruthachadh tro shamhla agus tro mheatafor

in comparison to prep phr an taca ri. It was regarded as a fertile place in comparison to the other villages in the vicinity, bha e air a mheas na àite torrach an taca ris na bailtean eile a bha faisg air làimh

compass n combaist f, pl combaistean. Points of the compass, àirdean na combaist. A compass bearing, cùrsa combaist. Compass direction, àirde chombaist

compasses n pl (pair of compasses) cearcallaiche m

compassion n iochd m

compensate v tr cuidhtich, vn cuidhteachadh m

compensate for v i phr seas an àite, vn seasamh an àite. For some schools this might compensate for the absence of opportunities to engage in social interaction, faodaidh sin do chuid a sgoiltean seasamh an àite cothroman nach eil aca gus a bhith a’ dol an sàs ann an co-luadar sòisealta

compensation n 1 cuidhteachadh m, gen cuidhteachaidh

2 airgead-dìolaidh m, gen airgid-dhìolaidh. They are going to continue trying to get compensation from the company, tha iad a’ dol a chumail orra a’ feuchainn ri airgead-dìolaidh fhaighinn bhon chompanaidh

competence n 1 comas m, gen comais. Schools should aim to bring pupils to the stage of broadly equal competence, tha còir aig sgoiltean a bhith a’ cuimseachadh air a’ chlann a thoirt an ìre mhaith gu comas co-ionnan. Contexts which will develop competence and confidence, suidhichidhean a bhitheas a’ toirt comais agus misnich air adhart. Particularly where those are necessary to ensure social competence, gu h-àraidh ma tha feum orra sin gus comas sòisealta a dhaingneachadh

2 expressed with sgilean. Pupils’ competence will be developed, nithear adhartachadh air sgilean na cloinne

linguistic competence n phr comas cànain. To enhance their linguistic competence, gus an comas cànain a chur am feobhas

oral competence n phr comas m labhairt. To provide children from non-Gaelic backgrounds with basic oral competence in Gaelic, comas-labhairt bunaiteach a bhuileachadh air clann à àrainneachd gun Ghàidhlig

competency n comas m, pl comasan. Most strands have attached to them statements of minimum competency, an cois na mòrchodach de na h-iallan tha iomraidhean air comasan aig a’ char as lugha

competition n 1 farpais f, pl farpaisean. I like the competitions on the program, is caomh leam na farpaisean air a’ phrògram

2 co-fharpais f, pl co-fharpaisean

competitor n farpaiseach m, gen & pl farpaisich

compile v tr cuir ri chèile, vn cur ri chèile. Individuals should be encouraged to compile their own lists, tha còir pàistean fa leth a mhisneachadh gu bhith a’ cur an liostaichean fhèin ri chèile. Attractive displays of posters, poems and short anthologies, with work compiled by pupils, taisbeanaidhean tarraingeach de shanasairean, de dhàin agus de chruinnichidhean goirid a chaidh a chur ri chèile leis a’ chloinn

complaint n gearan m, gen gearain, pl gearanan. Letters of complaint, litrichean gearain. Any complaints should be referred to one of the committee members listed in this booklet, bu chòir gearain sam bith a chur gu aon de bhuill na comataidh a gheibhear san leabhran seo

complement n (grammar) coileanadh m, gen coileanaidh, pl coileanaidhean. Subject and complement, suibseig is coileanadh

complement v tr expressed with an co-cheangal ri prep phr. To complement the development programme, an co-cheangal ris a’ phrògram leasachaidh

complete a 1 iomlan

2 coileanta

completely adv 1 gu h-iomlan. The article is completely elided here, tha an t-alt air a bhathadh gu h-iomlan an seo

2 (a) buileach. It must be set on a completely level surface, feumar a chur air uachdar a tha buileach còmhnard

(b) gu buileach

complete v tr 1 crìochnaich, vn crìochnachadh m. Only when a substantial body of work has been completed, dìreach an uair a tha cnap math obrach air a chrìochnachadh

2 expressed with lìon, vn lìonadh m. By completing and returning the enclosed form, le bhith a’ lìonadh agus a’ tilleadh na bileig a tha leis an seo

completed a 1 crìochnaichte. If pupils are given regular opportunities to display completed work, ma tha a’ chlann a’ faotainn cothroim gu cunbhalach a bhith a’ taisbeanadh obair chrìochnaichte

2 expressed with air crìochnachadh. Set out completed work giving attention to presentation and layout, a’ cur obair a tha air a crìochnachadh air dòigh le aire air sealladh agus dreach

completeness n iomlanachd f. We only got a fragment of this song, but for the sake of completeness we thought it suitable to include it here, cha d’fhuair sinn ach fuigheall den òran seo, ach air sgàth na h-iomlanachd mheas sinn iomchaidh a chur am measg a’ chorra an seo

complex a 1 iom-fhillte or ioma-fhillte or ioma-fhillteach. Complex preposition, roimhear iom-fhillte. Each target demanding more complex knowledge, gach cuimse ag iarraidh eòlais nas iom-fhillte. Although the speech children bring to school already makes use of complex structures, ged a tha a’ chainnt-bheòil a tha a’ chlann a’ toirt don sgoil a’ dèanamh feum cheana de structairean ioma-fhillte. Offer a personal response to some of the more complex feelings or attitudes of those involved in the text, a’ freagairt gu pearsanta fa chomhair nam faireachdainnean agus nam beachdan ioma-fhillteach acasan a tha a’ gabhail pàirt anns an teacsa. Offering a personal response to some of the more complex feelings or attitudes of those involved in the text, a’ gabhail gu pearsanta ris na faireachdainnean agus na barailean as ioma-fhillte acasan a tha an sàs anns an teacsa. They will attempt more complex narratives, nì iad oidhirp air stòiridhean car ioma-fhillte

2 ioma-chruthach. Others, however, may have pronounced, specific or complex difficulties, airson feadhainn eile, ge-tà, aig a bheil duilgheadasan follaiseach, sònraichte no ioma-chruthach

3 ioma-chùiseach. The process is more complex, ’s e tha ann gnothach a tha cus nas ioma-chùisiche

complexity n 1 (a) ioma-fhillteachd f. In length, complexity of language and form, ann am faid, ann am ioma-fhillteachd cànain agus ann am modh ’s an cruth

(b) expressed with ioma-fhillte a. In order to carry out tasks of some complexity, gus obair a tha an ìre mhaith ioma-fhillte a dhèanamh. Pupils will increasingly encounter texts of some complexity in plot, bidh a’ chlann a’ coinneachadh nas trice ’s nas trice ri teacsaichean a tha gu math ioma-fhillte ann am plota. As they gain a set of essential but complex skills, fhad ’s a tha iad a’ togail cunntas sgilean a tha èiseil ach ioma-fhillte. Stories of increasing complexity, read by the teacher, stòiridhean gan leughadh leis an tidsear, agus iad a’ sìor fhàs nas ioma-fhillte

(c) expressed with fillte a. Information of increasing complexity, fiosrachadh a tha a’ sìor fhàs nas fillte. As pupils explore fiction of greater maturity and complexity, an uair a bhitheas a’ chlann a’ beachdachadh air ficsean a tha nas adhartaiche agus nas fillte

2 expressed with toinnte a. No matter its length, complexity or the component in which it appears, ge b’e air bith dè cho fada no cho toinnte ’s a bhitheas e no dè an earrann anns a bheil e a’ nochdadh

3 duilgheadas m, gen duilgheadais, pl duilgheadasan. Dealing with emotional complexities, a’ dèiligeadh ri duilgheadasan co-cheangailte ri faireachdainnean

complicate v tr

complicated a 1 ioma-fhillte

2 toinnte. The matter is rather complicated, tha an gnothach rudeigin toinnte

comply v i

comply with v phr 1 (a) dèan a-rèir, vn dèanamh a-rèir. Groups should comply with the following standards, is còir do bhuidhnean a dhèanamh a-rèir nam bun-tomhasan a leanas

(b) thig a-rèir, vn tighinn a-rèir. All requirements of the local Department of Environmental Health must be complied with, feumar tighinn a-rèir gach riatanais a bhitheas aig Roinn ionadail na Slàinte Àrainneachail

2 coilion (riaghailtean), vn coilionadh m (riaghailtean). A Policy on Child Protection is also necessary in order to comply with the Insurance Policy, tha feum air Poileasaidh Dìon Chloinne cuideachd gus riaghailtean a’ Phoileasaidh Àrachais a choilionadh

component n 1 earrann f, gen earrainn, pl earrainnean. No matter its length, complexity or the component in which it appears, ge b’e air bith dè cho fada no cho toinnte ’s a bhitheas e no dè an earrann anns a bheil e a’ nochdadh. In the component defined as “Talking”, anns an earrainn a dh’ainmichear “Labhairt”. Any worthwhile Gaelic activity will move in and out of components and through varying combinations of strands, bidh gnìomh Gàidhlig sam bith as fhiach an t-saothair a’ gluasad a-mach agus a-steach à earrainnean agus tro chaochladh chothlamadh iallan. The nature of the language components have been redefined, chomharraicheadh as ùr nàdar nan earrainnean-cànain

2 earrann-obrach f. By asking for too much evidence of it in a component like writing, le bhith a’ sùileachadh cus dearbhaidh air ann an earrainn-obrach mar a tha sgrìobhadh

3 roinn f, pl roinnean. The four intertwined components of Gaelic are woven into both classroom activities and assessment procedures, tha ceithir roinnean na Gàidhlig air am fighe a-steach an lùib a-chèile an dà chuid ann an obair an ruim-theagaisg agus ann an iomairtean measaidh

compose v tr cuir ri chèile, vn cur ri chèile. When pupils first compose their own stories, an uair a bhitheas a’ chlann a’ cur an cuid stòiridhean fhèin ri chèile an toiseach The youngest pupils will start to compose and communicate their ideas, bidh a’ chlann as òige a’ tòiseachadh air smaointean a chur ri chèile agus a chur an cèill. Some of this information may be composed by the pupils themselves, faodaidh a’ chlann fhèin cuid den fhiosrachadh seo a chur ri chèile. Pupils will pay attention to handwriting in the normal course of composing their own writing, bheir a’ chlann aire do làmh-sgrìobhadh ann a bhith a’ cur an cuid sgrìobhaidh làitheil ri chèile

composed a 1 air cur ri chèile

2 dèante

3 not expressed. They will begin to draft their own pieces of composed writing, bidh iad a’ tòiseachadh air dreachdan a dhèanamh de na h-earrainnean sgrìobhaidh aca fhèin

composite a 1 ceangailte. Composite shapes, cruthan ceangailte

2 co-dhèante. A composite volcano, bholcàno co-dhèante

composition n (essay) aiste f, pl aistidhean. Write a composition on one of the following topics, sgrìobh aiste air aon de na cinn a leanas

compost n aolach m (gàrraidh), gen aolaich (ghàrraidh); also aolach m leasa, aolach liosa. On the compost heap, air an dùn aolaich

compound n 1 co-thàthadh m, gen co-thàthaidh, pl co-thàthaidhean. Chemical compounds, co-thàthaidhean ceimigeach

2 expressed with facal fillte. The word is a compound, ’s e facal fillte a tha ann

compound a fillte. Compound clause, clàs fillte. Compound lens, lions fillte. Compound sentence, seantans fillte. Compound word, facal fillte

compound v tr fill, vn filleadh m

compounding n filleadh m, gen fillidh

comprehend v tr tuig, vn tuigsinn f. Readers will be better able to comprehend the content of a text, bidh barrachd comais aig luchd-leughaidh air na tha anns an teacsa a thuigsinn

comprehension n 1 tuigsinn f

2 expressed with mar a thuigear. These have a profound influence on any communication and its comprehension, tha buaidh ro mhòr aca seo air conaltradh sam bith agus air mar a thuigear an conaltradh sin

comprehensive a 1 iomlan. The attainment targets are designed to be comprehensive sets of language goals, tha na cuimsean coileanaidh air an deilbh mar amasan-ionnsachaidh iomlan airson cànain

2 ioma-chruthach. Achieving the targets in Gaelic will ensure that a pupil’s learning will be comprehensive and progressive, ’s ann le bhith a’ coileanadh nan cuimsean a nithear cinnteach gur ann ioma-chruthach agus adhartach a tha na bheil pàiste ag ionnsachadh

3 coitcheann. Comprehensive school, sgoil choitcheann

compress v tr co-bhrùth, vn co-bhrùthadh m

compression n co-bhrùthadh m, gen co-bhrùthaidh, pl co-bhrùthaidhean

compressor n co-bhrùthadair m, pl co-bhrùthadairean

compulsory a 1 do-sheachainte

2 expressed with feum. The first two questions are compulsory but two may be chosen from the other five, feumar a’ chiad dà cheist a fhreagairt, ach faodar a dhà a thaghadh às na còig eile

3 expressed with mar uallach air. It is compulsory to complete the form, tha a mar uallach air neach am form a lìonadh

computer n coimpiutar m, pl coimpiutairean. Using computers, a’ cleachdadh choimpiutairean

computer a coimpiutair. Computer games, geamannan coimpiutair

computing n coimpiutaireachd f

concave a 1 fo-chearclach

2 cuasach

conceal v tr ceil, vn cleith f. The bard could not be accused of concealing his own foolishness over drink, cha b’ urrainnear a chur as leth a’ bhàird gum bitheadh e a’ cleith fhaoineis fhèin mun deoch

concentrate n tiughalach f, gen tiughalaich, pl tiughalaichean. Liquid concentrate, tiughalach lionnaich

concentrate v tr 1 cuir cudthrom air, vn cur cudthroim air. The over-riding priority in the initial stages will be to concentrate on the development of oral skills, ’s e an nì os cionn nan uile nithean a bhitheas san amharc aig toiseach cùise a bhith a’ cur cudthroim air sgilean cainnt-bheòil a thoirt gu fàs

2 socraich, vn socrachadh m. This approach enables pupils to concentrate their minds and make the task manageable for both teacher and class, bheir sin cothrom don chloinn an inntinn a shocrachadh gus an gnìomh a làimhseachadh an dà chuid leis an tidsear agus leis a’ chlas

3 buail, vn bualadh m. It allows them to concentrate on the content of their own work, tha e a’ toirt cothroim dhaibh a bhith a’ bualadh air susbaint na h-obrach aca fhèin. Its use can free pupils from the effort of concentrating on their presentational skills, faodaidh a bhith ga chleachdadh saorsa a thoirt do chloinn on t-saothair a tha iad a’ dèanamh le bhith a’ bualadh air na sgilean taisbeanaidh

4 (a) expressed with leag an inntinn air nithean sònraichte. It cannot be assumed that children will have acquired the necessary skills of concentrating, thinking about and recalling what they hear and see by the time they enter P1, chan urrainn dhuinn a bhith cinnteach gum bi clann air na sgilean èiseil a thogail ron am a thig iad a-steach do B1 — ’s e sin a bhith a’ leagail an inntinnean air nithean sònraichte, agus a bhith a’ smaoineachadh agus a’ cuimhneachadh air na chluinneas ’s na chì iad

(b) expressed with leag inntinn gu tur air. The pupil is free to concentrate on the performance aspects, tha am pàiste saor gus inntinn a leagail gu tur air cùisean coileanaidh

5 tiughaich, vn tiughachadh m

concentrated a tiughaichte

concentration n 1 làn aire f. They may observe capacity for regular concentration in listening situations, faodaidh iad coimhead air comas air làn aire chunbhalaich ann an suidhichidhean èisteachd

2 tiughadas m, gen tiughadais, pl tiughadasan

concentric a 1 co-chearclach

2 aon-mheadhanach

concept n 1 bun-bheachd m, gen bun-bheachda, pl bun-bheachdan. Audience is an important concept, ’s e bun-bheachd cudthromach a tha ann an luchd-amais

2 bun-smuain f, pl bun-smuaintean. A cognitive grasp of quite sophisticated ideas and linguistic concepts, greim agus tuigse air bun-bheachdan agus air bun-smuaintean cànain a tha gu math adhartach

3 not directly expressed. The concept of authorship can be considered, faodar beachdachadh air dreuchd ùghdair

concept mod 1 bun-smuain. The use of concept keyboards can also be of help, faodaidh cleachdadh chlàr-iuchrach bhun-smuain cuideachd a bhith feumail

2 na smuaine. For pupils with learning difficulties, the concept keyboard can introduce wordprocessing, faodaidh clàr-iuchrach na smuaine aithne thoirt do chloinn le duilgheadasan-ionnsachaidh air dealbh-sgrìobhadh

concern n 1 nì m, pl nithean. As will all cross-curricular concerns, agus tha seo fìor a thaobh nan nithean uile a tha a’ gluasad feadh a’ chlàir-theagaisg. Television presents views of the world which are determined by non-Gaelic concerns, tha an telebhisean a’ cur fa chomhair dhaoine seallaidhean den t-saoghal a tha air am bonntachadh air nithean nach buin don Ghàidhlig

2 nì m cudthromach, pl nithean cudthromach. a summary of concerns and approaches applicable to programmes of study, geàrr-chunntas air na nithean cudthromach agus na dòighean a bhuineas do chlàran oideachaidh

3 cùis f, pl cùisean. Pupils should encounter an increasing range of texts and linguistic concerns, tha còir gum bi a’ chlann a’ coinneachadh ri barrachd sheòrsachan theacsaichean agus chùisean cànain

4 cùram m gen cùraim, pl cùraman. A natural way of enhancing awareness of personal and social issues and concerns, dòigh nàdarrach air a bhith a’ cur am feobhas mothachadh air cùisean agus cùraman pearsanta agus sòisealta

5 dragh m, gen dragha, pl draghannan

6 not directly expressed. Including concern for tolerance, a’ gabhail a-staigh a bhith a’ toirt àite do bheachdan chàich

cause concern v phr bi plus dragh ann a thaobh. If a child’s behaviour is causing concern staff will make every effort to find out why the child is acting in such a way, ma bhitheas dragh ann a thaobh giùlan neach-cloinne nì an luchd-obrach a h-uile oidhirp gus lorg carson as ann mar sin a tha i/e ga giùlan fhèin

concern v tr

concerned a expressed with air a bheilear a’ gabhail beachd. Use of procedures such as these may identify the need for additional support in language for the pupils concerned, faodaidh cleachdaidhean den t-seòrsa seo a chomharrachadh gu bheil a’ chlann air a bheilear a’ gabhail beachd a’ cur feum air taice a bharrachd ann an obair chànain

so far as … is concerned, bho shealladh plus gen. Within a curriculum that is, so far as the pupil is concerned, coherent and meaningful, ann an clàr-teagaisg a tha, bho shealladh na cloinne, dòigheil agus brìoghmhor

concerned with prep phr 1 ceangailte ri. The activity of reading should be concerned with the gaining of meaning, bu chòir do leughadh, mar iomairt, a bhith ceangailte ri bhith a’ togail brìgh

2 co-cheangailte ri. Writing concerned with close reading and critical responses to texts, sgrìobhadh a tha co-cheangailte ri leughadh mionaideach agus ri breithneachadh air teacsaichean

3 an lùib plus gen. By teachers and others concerned with provision for education, le tidsearan agus le feadhainn eile a tha an lùib foghlaim

concerning prep mu (plus dat). Part 1 offers advice concerning…, tha Pàirt 1 a’ tairgse comhairle mu…. Guidance concerning the minimum time allocation for Language, an stiùireadh a tha ann cheana mun chuibhrinn ùine a dh’fheumar a thoirt do chànain air a’ char as lugha

2 a thaobh (plus gen)

concert n consart m, pl consartan. In notices, concerts and multicultural events, ann an sanasan, ann an consartan agus ann an tachartasan ioma-chultarail

concession n ceadachd f, pl ceadachdan. Granting concessions, a’ buileachadh cheadachdan

conch n 1 spàirneag f, gen spàirneig, pl spàirneagan

2 trompaid f shlige, pl trompaidean slige

3 conachag f, pl conachagan

concise a 1 aithghearr, comp aithghearra, aithghiorra

2 sgiobalta

concisely adv gu sgiobalta. To use Gaelic appropriately and concisely, a’ Ghàidhlig a chleachdadh gu h-iomchaidh agus gu sgiobalta

conclusion n co-dhùnadh m, gen co-dhùnaidh, pl co-dhùnaidhean. Show that they can use at least the following terms: introduction, conclusion, a’ nochdadh gun cuir iad gu feum, air a’ char as lugha, na faclan a leanas: ro-ràdh, co-dhùnadh. A conclusion may be built up from a basic set of facts or premises, faodar oibreachadh a dh’ionnsaigh co-dhùnaidh bho fhiosrachadh no ro-stèidh bunaiteach. As facts built towards a conclusion, mar nithean fìrinneach air an cur còmhla a dh’ionnsaigh co-dhùnaidh. Introductions and conclusions will be used in relation to planning, cleachdar ro-ràdhan agus co-dhùnaidhean an co-cheangal ri planadh. They have not reached a final conclusion at all, cha tàinig iad gu co-dhùnadh deireannach idir

bring to a conclusion v phr thoir gu crìoch, vn toirt gu crìoch

conclusive a expressed with thig gu co-dhùnadh daingeann mu timcheall. These statements are intended to be neither all-inclusive nor conclusive, chan eilear a’ meas gum bi seo a’ còmhdach nan cùisean uile no a’ tighinn gu co-dhùnadh daingeann mun timcheall

concrete n concrait m

concrete a nitheil

condensation n co-dhlùthachadh m, gen co-dhlùthachaidh

condense v tr & i co-dhlùthaich, vn co-dhlùthachadh m

condenser n co-dhlùthaiche m, pl co-dhlùthaichean

condiment n annlan m, gen & pl annlain

condition n 1 (state) (a) cor m, gen coir, cuir

(b) staid f, pl staidean

(c) suidheachadh m, gen suidheachaidh, pl suidhichiaidhean

2 (a) cumha f, pl cumhachan

(b) cùmhnant m, gen cùmhnaint, pl cùmhnantan

3 (medical) (a) gnothach m (a tha a cur air neach), gen gnothaich, pl gnothaichean. Each child’s record sheet must contain information on any medical condition or allergies that the child suffers from, feumaidh fios a bhith air bileig-chlàraidh gach neach-chloinne a thaobh gnothaich mheidigich sam bith no aileirgidhean a bhitheas a’ cur air an neach-chloinne

(b) galar m, gen galair, pl galaran. Hygiene measures adopted should be sufficient to prevent the spread of bacterial, viral and parasitic conditions, bu chòir gum bitheadh na dòighean-obrach slàinteachais a thèid a chur an gnìomh gu leòr gus casg a chur air galaran baicteiriach, bhìorasach agus parasaiteach o bhith a’ sgaoileadh

on condition (that) conj phr 1 air chor is gu. I shall do it on condition that he comes, nì mi e air chor ’s gun tig e

2 air chumha is gu. I shall do it on condition that he comes, nì mi e air chumha ’s gun tig e

conditional a cumhach. Conditional clause, clàs cumhach. Conditional tense, tràth cumhach. This is the word ending which normally occurs in the dialect for the second person singular of the conditional tense, ’s e seo an deireadh-facail a gheibhear am bitheantas san dualchainnt air an dàra pearsa shingilte den tràth chumhach

conduct n dòigh-chumail f, gen dòighe-cumail. The time, place and conduct of meetings will ensure that all families have an equal opportunity to be involved in the running of the pre-school, nithear cinnteach a thoradh air àm, àite agus dòigh-chumail nan coinneamhan gu bheil cothrom co-ionann aig a h-uile teaghlach gus a bhith an sàs ann an ruith na ro-sgoile

conduct v tr 1 cuir air adhart, vn cur air adhart. A history text is very different from instructions on how to conduct an experiment, tha teacsa eachdraidh gu math eadar-dhealaichte ri seòladh mu obair dhearbhaidh a chur air adhart

2 cuir an gnìomh, vn cur an gnìomh. Methods of planning, conducting and recording assessment in language, dòighean air a bhith a’ deasachadh, a’ cur an gnìomh agus a’ clàradh measaidh air cànain

3 giùlain, vn giùlan m. Conducting heat, a’ giùlan teas

conductor n stuth-giùlain m, pl stuthan-giùlain. A good conductor of heat, stuth-giùlain math teas

• nì-giùlain m, pl nithean-giùlain

cone n còn m, pl còin, pl cònan

confer v tr thoir, vn toirt f. It conferred a benefit on him, thug e buannachd dha

confession n 1 aideachadh m, gen aideachaidh, pl aideachaidhean

2 aidmheil f, gen aidmheile, pl aidmheilean. The Book of Confession of Faith, Leabhar Aidmheil a’ Chreidimh

confess v tr aidich, vn aideachadh m

confidence n 1 misneach f, gen misnich. It increases their confidence in addressing these issues, tha e a’ cur ri am misneach ann a bhith a’ cur aghaidh air na cùisean sin. To encourage confidence, gus misneach àrach. Lack of confidence in vocabulary, cion misnich a thaobh briathrachais. Drama gives pupils the confidence to become more able users of Gaelic, tha dràma a’ toirt misnich do chloinn a bhith a’ cleachdadh na Gàidhlig ann an dòigh nas comasaiche. As pupils gain in confidence, mar a bhitheas a’ chlann a’ gabhail misnich

2 earbsa f. Help pupils to develop confidence and pleasure in their own use of Gaelic, a’ cuideachadh na cloinne gus earbsa a bhith aca nan comas fhèin sa Ghàidhlig agus gus toileachas fhaotainn às sin

3 expressed with misneachail a. Spell less frequently used words with increasing confidence and accuracy, a’ sìor fhàs misneachail agus dòigheil ann a bhith a’ litreachadh fhaclan nach eilear a’ cleachdadh cho tric. With increasing confidence in personal narrative, mar a tha iad a’ fàs nas misneachaile ann an seanchas pearsanta. Pupils will develop confidence in the manipulation of punctuation, bidh a’ chlann a’ fàs nas misneachaile ann a bhith a’ làimhseachadh pungaidh

in confidence adv phr ann an dìomhaireachd. Staff will discuss the situation with the parents in confidence, nì an luchd-obrach beachdachadh air an t-suidheachadh leis na pàrantan ann an dìomhaireachd

confident a 1 misneachail. The teacher must create a climate in which all feel confident, feumaidh an tidsear suidheachadh a chruthachadh anns am bi gach neach a’ faireachdainn misneachail

2 expressed with misneach m aig. Until pupils are confident in identification of these distinguishing features, gus am bi misneach aig a’ chloinn ann a bhith ag aithneachadh nan comharraidhean eadar-dhealaichte seo. In small groups where the pupil feels confident, ann am buidhnean beaga far am bi misneach aig a’ phàiste

confidently adv le misneach. Helping pupils to speak confidently about themselves, a’ cuideachadh na cloinne gu bhith a’ labhairt le misneach mun deidhinn fhèin

confinement n (captivity) braighdeanas m, gen braighdeanais

confirm v tr 1 dearbh, vn dearbhadh m

2 daingnich, vn daingneachadh. I am writing to you to confirm that your post will end on 31 March, tha mi a’ sgrìobhadh thugad gus daingneachadh gun tig am dreuchd agad gu ceann air 31 Màrt

confirmed a dearbhta. The number of people who are confirmed as having the sickness is increasing, tha an àireamh dhaoine a tha dearbhta leis an tinneas a’ dol an àirde

conflict n 1 strì f. Show that they understand the following terms: plot, conflict, a’ nochdadh gun tuig iad na faclan a leanas: plota, strì. “Plot”, “dialogue”, “main character” and “conflict”, “plota”, “còmhradh”, “prìomh phearsa” agus “strì”. Conflict between characters, ideas and values, strì eadar pearsachan, bun-bheachdan agus an luach a tha air nithean. Discussions will take account of how relationships and conflicts are represented, bidh beachdachadh a’ coimhead ri riochdachadh air dàimh agus strì. Pupils will discuss conflicts, inter-relationships, bidh a’ chlann a’ beachdachadh air strì, eadar-dhàimh

2 còmhstri f. Coping with conflicts between values and feelings, a’ gabhail ri còmhstri eadar beachdan agus faireachdainnean

3 spàirn f. Texts in which there are characters whose emotional conflicts remain unresolved, teacsaichean anns a bheil pearsachan nach d’fhuair fuasgladh fhathast air an spàirn a tha anns na faireachdainnean aca

confluence n comar m, gen comair, pl comaran

conform v tr

conform to v phr thig a-rèir, vn tighinn a-rèir. The storage-tanks do not conform to the regulations, chan eil na tancaichean-stòraidh a’ tighinn a-rèir nan riaghailtean

confront v tr cuir aghaidh air, vn cur aghaidh air. Challenging them to make decisions and confront problems, gan cur gu dùbhlan gus co-dhùnaidhean a dhèanamh agus aghaidh a chur air duilgheadasan

confuse v tr

confused a breisleachail

confusion n breisleach m, gen breislich

congested a dùmhail

congestion n dùmhlachd f

conglomerate n (geology) co-cheirtlean m, gen & pl co-cheirtlein

conical a cònach. The rafters rested on the outer wall to form a conical structure, bha na cabair nan laighe air taobh a-muigh a’ bhaile, rud a dhèanadh structar cònach

conifer n 1 cònaifear m, gen cònaifeir, pl cònaifearan

2 craobh f chònaifearach, gen craoibhe cònaifearaich, pl craobhan cònaifearach

• craobh f chònach, gen craoibhe cònaich, pl craobhan cònach

coniferous a cònaifearach. A coniferous wood, coille chònaifearach

• cònach

conjecture n 1 tuairmeas m, gen tuairmeis. All this is merely conjecture, in the absence of evidence, chan eil ann a sin uile ach tuairmeas, ann an uireasbhaidh fhianaise

2 barail m, gen baralach, pl barailean, baralaichean

conjugate v tr co-naisg, vn co-nasgadh m

conjugation n co-nasgadh m, gen co-nasgaidh, pl co-nasgaidhean

conjunction n naisgear m, pl naisgearan, Augmented conjunction, naisgear leasaichte

in conjunction with prep phr ann an co-bhonn ri. In conjunction with parents and pupils themselves, ann an co-bhonn ri pàrantan agus ris a’ chloinn fhèin

conjunctive n naisgeil. Conjunctive phrase, abairt naisgeil. Conjunctive particle, mion-fhacal naisgeil

conjunctivitis n tuinnteas m, gen tuinntis

conjure v i dèan seunadaireachd, vn dèanamh seunadaireachd

conjuring n seunadaireachd f

conjurer n seunadair m, pl seunadairean

connect v tr ceangail, vn ceangal m

connected a ceangailte

connection n ceangal m, gen ceangail, pl ceanglaichean

connector n ceangladair m, pl ceangladairean. Tube connector, ceangladair tiuba

conquer v tr 1 buadhaich, vn buadhachadh m

2 thoir buaidh air, vn toirt buaidh air

conquest n buaidh f, gen buaidhe, pl buaidhean

conscious a mothachail

consciously adv gu follaiseach. Since they are important skills, they require to be deliberately and consciously taught, seach gur sgilean cudthromach iad feumar an teagasg a dh’aona ghnothach agus gu follaiseach

consecutive a expressed with 1 co-leanailteach. Consecutive clause, clàs co-leanailteach

2 an dèidh a chèile. Three consecutive days, trì làithean an dèidh a chèile

consensus n co-aontachd f. Tasks should have clear, identifiable objectives, achievable by group consensus, tha còir amasan soilleir a bhith aig iomairtean gus an aithnichear iad agus gus an ruigear orra le co-aontachd buidhne

consent n aonta, aontadh, gen aonta, aontaidh, pl aontan, aontaidhean

consequence n 1 toradh m, gen toraidh

2 buil f, gen buile

as a consequence of prep phr expressed with a bha. As a way of alleviating any difficulties experienced as a consequence of a later start in Gaelic, mar dhòigh air na duilgheadasan a lughdachadh a bhitheas acasan a bha na b’fhaide gun tòiseachadh anns a’ Ghàidhlig

conservation n 1 glèidhteachas m, gen glèidhteachais

2 caomhnadh m, gen caomhnaidh. Conservation of energy, caomhnadh lùtha

conservationist n neach-glèidhteachais m, pl luchd-glèidhteachais

Conservative n Tòraidh m, pl Tòraidhean

Conservative a Tòraidheach. The Conservative Party, am Pàrtaidh Tòraidheach

consider v tr 1 beachdaich air, vn beachdachadh air. Reflecting on and considering their own feelings, a’ meòrachadh agus a’ beachdachadh air an cuid fhaireachdainnean fhèin. Accents will be a term used in considering diversity in spoken Gaelic, ’s e briathar a tha ann am blas a bhithear a’ cleachdadh ann am beachdachadh air iomadalachd sheòrsachan cainnt-bheòil Ghàidhlig. The term is useful in considering texts which have been designed for a specific audience, tha an t-ainm feumail ann a bhith a’ beachdachadh air teacsaichean a chaidh a dhealbhadh airson luchd-amais àraidh. This can be considered in the supportive situation of small groups, faodar beachdachadh air seo ann an suidheachadh taiceil bhuidhnean beaga. In considering content, ann a bhith a’ beachdachadh air susbaint

2 gabh beachd air, vn gabhail beachd air. They will be encouraged to consider the ways stories and other texts are structured, bithear gam misneachadh gus beachd a ghabhail air mar tha stòiridhean agus teacsaichean eile air an cur ri chèile. Pupils might consider the feelings of characters, dh’fhaodadh a’ chlann beachd a ghabhail air faireachdainnean nam pearsachan. They should consider the contribution to the text of sound effects, bu chòir dhaibh beachd a ghabhail air na thathar a’ cur ris an teacsa le buaidhean fuaim. In considering content an assessment should clearly relate to the particular purpose of the talk or writing, ann a bhith a’ gabhail beachd air susbaint tha còir aig measadh a bhith ann an dàimh shoilleir ri adhbhar sònraichte a’ ghnìomha, eadar labhairt is sgrìobhadh

3 thoir an aire do, vn toirt an aire do. Pupils should actively consider audience needs, tha còir aig a’ chloinn an deagh aire thoirt do fheuman an luchd-èisteachd

4 thoir aire do, vn toirt aire do. In order to consider the specific audiences for whom texts have been designed, gus aire thoirt don luchd-amais àraidh a chaidh teacsaichean a dheilbh dhaibh

5 thoir fa-near, vn toirt fa-near. They will help pupils to consider audience needs, cuidichidh iad a’ chlann ann a bhith a’ toirt feuman luchd-amais fa-near. Discussion will help pupils to reflect, consider and begin to re-shape their stories, bidh beachdachadh na chuideachadh don chloinn gu bhith a’ cnuasachadh agus a’ toirt fa-near agus a’ tòiseachadh air ath-chumadh a dhèanamh air an cuid stòiridhean

6 gabh ealla ri, vn gabhail ealla ri. The school will consider the need for carefully structured programmes of study, gabhaidh an sgoil ealla ris gu bheil feum air prògraman obrach a tha air an deilbh gu faiceallach

considered a 1 beachdaichte. His considered advice, a chomhairle bheachdaichte

2 expressed with làn. Provide either orally or in writing a considered personal view, a’ toirt, ann an cainnt-bheòil no ann an sgrìobhadh, làn bheachd pearsanta

considerable a 1 (a) mòr

(b) gu math mòr

2 expressed with tomhas m mòr de. This is a sarcastic song in which the bard makes considerable use of irony, ’s e òran-magaidh a tha seo anns a bheil am bard a’ dèanamh tomhas mòr de dh’fheum de dh’ìoronas

considerably adv expressed with mòr a. The pace at which they progress through the curriculum will vary considerably, bidh diofar mòr anns an astar a bhitheas aca a’ dol tron chlàr-theagaisg

considerate a smaoineachail

consideration n 1 (a) beachdachadh m, gen beachdachaidh

(b) expressed with a bhith a’ beachdachadh. When a consideration of visual elements is essential, agus gun seachnadh air a bhith a’ beachdachadh air nithean faicsinneach

2 expressed with beachdaich, vn beachdachadh m. All such steps will be taken after consideration of pupil progress, cha dèanar dad de na dh’ainmicheadh an seo gus an tèid beachdachadh air adhartas na cloinne

3 expressed with thoir fa-near, vn toirt fa-near. Pupil self- and peer-evaluation will include consideration of the success with which information transfer took place, bidh a’ chlann a’ breithneachadh orra fhèin ’s air an co-aoisean agus a’ toirt fa-near dè cho math ’s a chaidh fiosrachadh a lìobhraigeadh

4 expressed with cuir diù ann. To give them sympathetic consideration, gu bhith a’ cur diù annta

5 aire f. Pupils will give consideration to some of the main ways in which sentences are constructed and punctuated, bidh a’ chlann a’ toirt aire do cuid de na prìomh dhòighean air seantansan a dheilbh agus a phungadh

consist v i bi plus an prep. Their own stories may consist of a single sentence, faodaidh nach bi nan cuid stòiridhean fhèin ach aon seantans a-mhàin

consisting of prep phr expressed with an prep. Pupils will be able to understand short, straightforward texts consisting of familiar language in a familiar context, thèid aig a’ chloinn air tuigse a dhèanamh air teacsaichean goirid, furasta ann an cainnt agus ann an suidheachadh air a bheil iad eòlach

consistency n 1 expressed with den aon seòrsa. To ensure consistency of approach in writing reports, gus dèanamh cinnteach gu bheil dòighean den aon seòrsa ann air a bhith a’ sgrìobhadh aithisgean

2 expressed with co-ionnanachd f. To ensure progression, balance and consistency of approach and content at different ages and stages, gus daingneachadh a dhèanamh air leantainneachd agus air co-ionnanachd a thaobh dhòighean teagaisg agus a thaobh na thathar a’ teagasg aig caochladh aoisean agus ìrean

consistent a 1 expressed with a tha cunbhalach. Teachers will have the security of working within a consistent language programme, gheibh tidsearan neart o bhith ag obair taobh a-staigh prògram-cànain a tha cunbhalach

2 expressed with gu cunbhalach adv. A pupil’s progress through the attainment targets will not necessarily be consistent across the main components of Gaelic, chan eil e do-sheachnaichte gum bi am pàiste a’ gluasad gu cunbhalach feadh uile bhuilean na gàidhlig. Situations which will permit them to make consistent progress, suidhichidhean a bheir cothrom dhaibh a bhith a’ dèanamh adhartais gu cunbhalach

consistent with prep phr 1 a-rèir. Consistent with the above, a-rèir nam molaidhean sin

2 ann an dàimh ri. The ways in which they assess their pupils’ progress should be consistent with that general guidance, tha còir aig na dòighean anns am bi iad a’ measadh adhartas na cloinne aca a bhith ann an dàimh ris an stiùireadh choitcheann sin

consistently adv gu cunbhalach. That the pupil can consistently employ a fluent style of hand-writing, gum bi a’ chlann gu cunbhalach a’ cleachdadh stoidhle shiùbhlach làmh-sgrìobhaidh

consolidate v tr 1 bonntaich, vn bonntachadh m. Teachers will introduce reading and writing to consolidate language previously learnt, bheir na tidsearan leughadh agus sgrìobhadh a-staigh gus a’ chànain a chaidh ionnsachadh roimhe seo a bhonntachadh

2 daingnich, vn daingneachadh m. These skills will be consolidated by the repetition of language, bidh na sgilean seo air an daingneachadh le atharrais air cainnt. To consolidate their skills in Talking, gus na sgilean labhairt aca a dhaingneachadh

consolidation n daingneachadh m, gen daingneachaidh. Frequent consolidation of new language, daingneachadh gu minig air cainnt ùir

consolidation mod bonntachaidh. The consolidation phase, an fho-rèis bhonntachaidh

consonance n uaithne f

consonant n connrag f, gen connraig, pl connragan. A consonant group, còmhlan-chonnrag. This pronunciation, as palatal “-nt-”, occurs generally in the dialect for the palatal consonant group “-thn-”, gheibhear am fuaimneachadh seo, mar “-nt-” phalatach, am bitheantas san dualchainnt a tha ann air a’ chòmhlan-chonnrag “-thn-” phalatach

constancy n co-sheasmhachd f

constant n (physics) co-sheasmhach m, gen co-sheasmhaich, pl co-sheasmhaichean. Physical constants, co-sheasmhaichean fiosaigeach

constant a 1 (physics) co-sheasmhach. Constant acceleration, luathachadh co-sheasmhach. Constant rate of flow, ràta cho-sheasmhach shruthaidh

2 expressed with daonnan adv. Though they are in constant interaction, ged a tha iad daonnan ann an conaltradh ri chèile

constellation n reul-bhad m, gen reul-bhaid, pl reul-bhadan

constipated a 1 le teanntachd-cuim or le daingneachadh-cuim

2 costaidh

constipation n 1 teanntachd-cuim f

2 daingneachadh cuim m, gen daingneachaidh-chuim

constituency n 1 tighead m, gen tigheid

2 (parliamentary) (a) roinn-thaghaidh f, gen roinne-taghaidh, pl roinnean-taghaidh. The prospective parliamentary candidate for the SNP in Ochil constituency, an tagraiche pàrlamaid airson a’ Phàrtaidh Nàiseantaich ann an roinn-thaghaidh Ochaill

(b) sgìre-phàrlamaid, gen sgìre-pàrlamaid, pl sgìrean-pàrlamaid. We shall look at politics in this constituency, bidh sinn a’ sealltainn air poileataics anns an sgìre-phàrlamaid seo

constituent n (chemistry, linguistics) co-adhbhar m, gen co-adhbhair, pl co-adhbharan, co-adhbhair. Immediate constituents, co-adhbhair aithghearr

constitution n 1 (physical) (a) dèanamh m, gen dèanaimh

(b) nàdar m, gen nadair

2 (of society) bonn-stèidh m, gen & pl buinn-stèidh

3 (politics) bun-reachd m, pl bun-reachdan. A change in the country’s constitution, atharrachadh ann am bun-reachd na dùthcha

4 (historical) reachd m, pl reachdan

constitutional a expressed with bun-reachd. A constitutional convention, caidreachas bun-reachd

constraint n gainne f. There may be a constraint of time to be met, ’s dòcha gum feumar gabhail ri gainne ùine

construct v tr 1 cuir ri chèile, vn cur ri chèile. Construct, punctuate and link sentences, a’ cur ri chèile, a’ pungadh agus a’ ceangal sheantansan. The teacher may construct a text on blackboard, faodaidh an tidsear teacsa a chur ri chèile air a’ bhòrd-dhubh. How they operate to construct and convey meanings, mar tha iad sin ag oibreachadh gus brìgh a chur ri chèile agus a chur an cèill

2 cuir air dòigh, vn cur air dòigh. They will be constructed bearing in mind the above principles, cuirear iad air dòigh le aire thoirt do na prionnsabalan a chaidh an ainmeachadh

3 deilbh, vn deilbh f. Pupils will give consideration to some of the main ways in which sentences are constructed and punctuated, bidh a’ chlann a’ toirt aire do cuid de na prìomh dhòighean air seantansan a dheilbh agus a phungadh

construction n 1 deilbh f. Pupils will ensure that sentence construction is accurate and varied, bidh a’ chlann a’ dèanamh cinnteach gu bheil deilbh sheantansan neo-mhearachdach agus ioma-chruthach

2 expressed with cuir ri chèile, vn cur ri chèile. Principles for the construction of a school’s Gaelic programme, prionnsabalan airson prògram Gàidhlig sgoile a chur ri chèile

3 (building) togail f, gen togail and togalach, pl toglaichean

4 (grammar) gleus-cainnte m, pl gleusan-cainnte

construction mod 1 expressed with a bhith a’ cur rudan ri chèile. While involved in construction play, fhad ’s a tha iad an sàs a’ cluich air a bhith a’ cur rudan ri chèile

2 togail

constructive a feumail. Nurturing them in constructive, interesting ways, gan oideachadh ann an dòighean a tha feumail agus inntinneach

consult v tr 1 faigh comhairle bho, vn faotainn comhairle bho. Teachers may find it useful to consult the guidance, faodaidh e a bhith feumail do thidsearan comhairle fhaotainn bhon stiùireadh

2 dèan co-bhreithneachadh le, vn dèanamh co-bhreithneachaidh le. To this purpose social work will consult with relevant departments, a chum an adhbhair seo nì roinn na h-obrach sòisealta co-bhreithneachadh le roinnean iomchaidh eile

consultation n 1 co-bhreithneachadh, gen co-bhreithneachaidh. Following a period of consultation, an ceann greis de cho-bhreithneachadh

2 co-luadar m. A school’s policy will involve varying degrees of co-operation and consultation, bheir poileasaidh sgoile a-staigh co-oibreachadh agus co-luadar ann an tomhais eadar-dhealaichte

3 expressed with cuir comhairle ri, vn cur comhairle ri. All such steps will be taken after consultation with parents, cha dèanar dad de na dh’ainmicheadh an seo gus an cuirear comhairle ris na pàrantan

consultation mod co-bhreithneachaidh. Consultation paper, pàipear co-bhreithneachaidh

consultative a 1 expressed with stiùiridh. The Scottish Consultative Council on the Curriculum, a’ Chomhairle Stiùiridh air a’ Chlàr-Teagaisg ann an Albainn

2 breithneachaidh. A consultative document, paipear breithneachaidh

consumer n caitheadair m, pl caitheadairean

consumption n 1 caitheamh. Annual consumption of oil, caitheamh ola sa bhliadhna

2 Med a’ chaitheamh, gen na caitheimh

contact n 1 ceangal m, gen ceangail, pl ceanglaichean. Others may have no immediate contact with Gaelic, cuid eile, ’s dòcha, aig nach eil dlùth cheangal idir ris a’ Ghàidhlig

2 expressed with co-cheangailte. Treat all applicants for any position involving contact with children in the same way, dèilig ri tagraichean gu lèir airson suidheachadh sam bith co-cheangailte ri cloinn anns an aon dòigh

contact mod 1 suathaidh

2 brath. Emergency contact number, àireamh bhrath ann an suidheachadh-èiginn

contact lens n phr lionsa-suathaidh f, pl lionsaichean-suathaidh

contact v tr leig brath air, vn leigeil brath air. Should public swimming-pools be used, the person in charge of the pre-school must contact the manager of the facility prior to the visit, ma thèid amaran-snàimh poblach a chur am feum, feumaidh an neach a tha air ceann na ro-sgoile brath a leigeil air manaidsear a’ ghoireis mus bithear a’ tadhal air

contain v tr 1 (a) expressed with bi plus an prep. The mass-media contain materials ideal for language teaching, tha stuthan anns na mòr mheadhain a tha buileach freagarrach airson teagasg cànain. Texts containing information on which they have to make decisions and choices, teacsaichean anns a bheil fiosrachadh a dh’fheumas iad co-dhùnadh no roghainn a dhèanamh mu dheidhinn. Messages and tasks will contain more information, bidh am barrachd fiosrachaidh anns na fiosan agus na gnìomhan

(b) expressed with bi plus air. Each child’s record must contain at least one emergency contact number, feumaidh co-dhiù aon àireamh bhrath ann an suidheachadh-èiginn a bhith air bileag-chlàraidh gach neach-chloinne

2 expressed with faigh plus an prep, or plus air. The Western Highlands contain the oldest rocks in Britain, gheibhear air a’ Ghàidhealtachd an Iar na creagan as sine ann am Breatainn

3 gabh a-staigh. This unit of language may contain non-linguistic features of communication, faodaidh an t-aonad cànain seo seòrsachan co-luadair a ghabhail a-staigh nach buin do chànain

which contain v phr anns a bheil. Short texts which contain more than one item of information, teacsaichean goirid anns a bheil còrr is aon phìos fiosrachaidh

container n 1 soitheach m, gen soithich, pl soithichean. Fill the container with water, lìon an soitheach le uisge

2 bogsa-stòraidh m, pl bogsaichean-stòraidh. All toxic substances must at all times be stored in their original containers, feumar stuthan tocsaineach air fad a stòradh daonnan anns na bogsaichean-stòraidh tùsail aca

3 (transport) bogsa-luchd m, pl bogsaichean-luchd

contaminant n stuth m truaillidh, pl stuthan truaillidh

contaminate v tr truaill, vn truailleadh m

contaminated a 1 truaillidh. Contaminated water, uisge truaillidh

2 truaillte. Contaminated clothing, aodach truaillte

contamination n truailleadh m, gen truaillidh

contemplate v i beachd-smaoinich, vn beachd-smaoineachadh m

contemplation n beachd-smaoineachadh m, gen beachd-smaoineachaidh

contemporary n co-aois m, pl co-aoisean

contemporary a 1 co-aoiseach, comp co-aoisich

2 an latha an-diugh

3 expressed with a tha ann. That Gaelic should be the language through which the contemporary world and its culture are viewed, gur ann tro shùilean na Gàidhlig a chithear an saoghal a tha ann agus a chultar

4 expressed with a tha ann an diugh. The culture must be set predominantly within the contemporary world, feumar an dualchas a shuidheachadh gu seachd àraidh anns an t-saoghal a tha ann an diugh

5 expressed with an saoghal a th’ann. The main effort should be to stress the contemporary nature of Gaelic, tha còir am prìomh àite a thoirt do bhith a’ cur cudthroim air mar a bhuineas a’ ghàidhlig don t-saoghal a th’ann

contempt n tarcais f

beneath contempt adv phr expressed with suarach a. He is beneath contempt, tha e cho suarach ’s a th’ ann

content n 1 susbaint f. Identify features of form and content, a’ cur aithne air comharraidhean cruth is susbaint. Relevant content, susbaint iomchaidh. The programmes of study which follow provide some teaching and learning approaches, with examples of content, tha na Clàran Oideachaidh a leanas a’ tairgse cuid de dhòighean teagaisg agus ionnsachaidh, còmhla ri eisimpleirean susbaint. In their previous knowledge of the content, anns an eòlas a tha aca air an t-susbaint ro làimh. Once pupils anticipate the likely nature of the content of text, aon uair ’s gum bi dùil aig a’ chloinn ris an nàdar susbaint a tha dualtach a bhith anns an teacsa. Contents pages, duilleagan susbaint

2 expressed with na bheil ann. The study of genre helps pupils to see how the form and content of distinctive types of texts reflect their underlying purposes, cuidichidh beachdachadh air gnè a’ chlann gu bhith a’ tuigsinn mar tha cruth sheòrsachan àraidh de theacsaichean, agus na bheil annta, a’ comharrachadh nan adhbhar a tha air an cùl. To explore the nature and content of media in more discrete ways, a bhith a’ rannsachadh nàdar nam meadhan agus na bheil annta ann an dòighean eadar-dhealaichte

3 expressed with na tha ann. Readers will be better able to comprehend the content of a text, bidh barrachd comais aig luchd-leughaidh air na tha anns an teacsa a thuigsinn. It is easy for them to discuss content and structure, tha e furasta dhaibh a bhith a’ beachdachadh air na tha ann agus air mar a tha e air a chur ri chèile

4 expressed with na tha…. By providing regular opportunities for choice about the content, process and sequence of their learning, le cothrom a thoirt dhaibh gu cunbhalach roghainn a dhèanamh anns na tha iad ag ionnsachadh agus anns an dòigh agus anns an òrdugh anns a bheil iad a’ dèanamh sin. To ensure progression, balance and consistency of approach and content at different ages and stages, gus daingneachadh a dhèanamh air leantainneachd agus air co-ionnanachd a thaobh dhòighean teagaisg agus a thaobh na thathar a’ teagasg aig caochladh aoisean agus ìrean

5 not expressed. Relating to the content and scope of Gaelic in the curriculum, a bhuineas do Ghàidhlig anns a’ chlàr-theagaisg

contents n pl 1 clàr-amais m, gen clàir-amais

2 clàr-innse m, gen clàir-innse. Show that they understand the following terms: index, contents, a’ nochdadh gun tuig iad na faclan a leanas: clàr-amais, clàr-innse

3 susbaint f. Contents pages, duilleagan susbaint

contents page n phr 1 duilleag-amais f, pl duilleagan-amais. The teacher will draw attention to titles and contents pages, bidh an tidsear a’ tarraing an aire gu tiotalan agus duilleagan-amais

2 duilleag shusbaint, pl duilleagan susbaint

3 clàr-amais m, gen clàir-amais. Using title, contents page and fly-leaf, a’ cleachdadh an tiotail, a’ chlàir-innse agus na h-eadar-dhuilleig

context n 1 suidheachadh m, gen suidhichidh, pl suidhichidhean. In an appropriate context, ann an suidheachadh iomchaidh. The contexts in which Gaelic is expressed and received, na suidhichidhean anns a bheil a’ Ghàidhlig air a cur an cèill ’s air a gabhail a-staigh. In a range of contexts, ann an caochladh shuidhichidhean. In a rich variety of contexts, ann am pailteas sheòrsachan shuidhichidhean. In contexts such as in-service activities, ann an suidhichidhean mar ghnìomhan in-sheirbheis. Contexts are the motivating situations within which teaching, learning and assessment activities take place, is ann an suidhichidhean a ghluaiseas an inntinn a thèid gnìomhan teagaisg, ionnsachaidh agus measaidh air adhart. It also provides contexts to develop language in simulated situations, gheibhear suidhichidhean às cuideachd gus cànain adhartachadh ann an suidhichidhean samhlachail

2 suidheachadh m iomchaidh, gen suidheachaidh iomchaidh. Schools should provide learning activities within a context, tha aig sgoiltean ri gnìomhan ionnsachaidh a thairgse taobh a-staigh suidheachaidh iomchaidh

3 coitheacsa m, pl coitheacsaichean. The professional judgements which will form the basis of the report to parents, which is set in the context of these guidelines, am breithneachadh proifeiseanta a bhitheas na bhunait aig an aithris do phàrantan, a tha air a cur ann an coitheacsa a’ chlàir-stiùiridh seo. Challenging them to make decisions and confront problems within motivating and supportive contexts, gan cur gu dùbhlan gus co-dhùnaidhean a dhèanamh agus aghaidh a chur air duilgheadasan, taobh a-staigh coitheacsan a tha gan gluasad agus a’ cumail taice riutha

4 cuspair m, pl cuspairean. In contexts appropriate to the needs of individuals, an lùib chuspairean a tha freagairt air feuman na cloinne fa leth

5 expressed with earrann f. Situations where the school provides the main context in which Gaelic is encountered, suidhichidhean anns a bheilear a’ coinneachadh ris a’ Ghàidhlig anns a’ mhòr earrainn san sgoil fhèin

6 not directly expressed. This work should be set within a context based on work appropriate to the age of the pupils, bu chòir don obair seo a bhith air a suidheachadh gus freagairt air cloinn den aois seo

7 not expressed. To provide a wider range of situations and contexts, gus àireamh nas motha de shuidhichidhean a chur an tairgse na cloinne

in the context of prep phr 1 expressed with ann an co-cheangal ri. In the context of their own reading, ann an co-cheangal ris an leughadh aca fhèin

2 expressed with an dàimh ri. The advice offered here should be read in the context of Part 1, bu chòir a’ chomhairle a thathar a’ tairgse an seo a leughadh an dàimh ri Pàirt 1

3 expressed with ann an suidhichidhean plus an. Non-narrative writing is often undertaken in the context of other curriculum areas, bidh sgrìobhadh neo-sheanchasail gu tric ga ghabhail os làimh ann an suidhichidhean eile sa chlàr-theagaisg

contextual a suidheachaidh. Teachers will help pupils to use pictorial and contextual cues, bidh tidsearan a’ cuideachadh na cloinne gu bhith a’ cleachdadh comharraidhean dhealbh agus suidheachaidh

contextualisation n expressed with ceangailte ri suidhichidhean. Integration and contextualisation within classwork, obair a’ chlas a bhith co-òrdaichte agus ceangailte ri suidhichidhean

continent n 1 (geography) (a) mòr-roinn f, pl mòr-roinnean. Africa is a continent, ’s e mòr-roinn a tha ann an Afraga. The five continents, na còig mòr-roinnean

(b) mòr-thìr f, pl mòr-thìrean

2 (familiar) The Continent, Tìr-mòr na Roinn-Eòrpa. On the Continent, ann an Tìr-mòr na Roinn-Eòrpa

continental a 1 (geography) (a) mòr-roinneach. The continental shelf, an sgeilp mhòr-roinneach

(b) mòr-thìreach

2 (familiar) a bhuineas do Thìr-mòr na Roinn-Eòrpa

continual a

continually adv 1 a-ghnàth

2 expressed with repetition of adv plus gun sgur. But genres are capable of being continually refined, ach faodar gnè a dhèanamh nas mìne agus nas mìne, gun sguir

continue v tr & i 1 (a) (i) lean air, vn leantainn air. To enable pupils to continue the study of Gaelic, gus comas a thoirt do chloinn leantainn orra leis a’ Ghàidhlig. Some pupils may continue to achieve at Level A, faodaidh cuid leantainn orra gan coileanadh fhèin aig Ìre A. The teacher will continue to make opportunities for functional listening, leanaidh an neach-teagaisg air cothrom a thoirt air èisteachd ghnìomhachail. The work should be continued until pupils are confident, bu chòir leantainn air an obair gus am bi misneach aig a’ chloinn. They will continue to be applied at later levels, leanar air an cleachdadh aig na h-ìrean as a dhèidh sin. Pupils’ development will be continued, leanar air fàs na cloinne. The teacher will continue to make explicit, leanaidh an tidsear air a bhith a’ soilleireachadh. Skills of selecting facts will continue to be developed, leanar air a bhith a’ toirt fàis air sgilean taghadh fìorsgeoil. Radio programmes can be introduced at Intermediate and continued at Level E, faodar prògraman rèidio a thoirt a-steach aig Meadhan Ìre agus faodar leantainn orra sin aig Ìre E

(ii) (of a speaker) expressed with lean ort ag ràdh, vn leantainn ort ag ràdh. “We should therefore try to help rather than hinder,” he continued, “feumaidh sinn mar sin feuchainn ri cuideachadh a dhèanamh agus chan e bacadh,” lean e air ag ràdh

(b) lean, vn leantainn. It is assumed that work in this area will continue, gabhar ris gum bi obair anns an àrainn seo a’ leantainn. This is a debate that will continue, ’s e deasbad a tha seo a leanas. For those who have attained Level E work should continue in a progressive fashion, iadsan a tha air Ìre E a choileanadh, tha còir gun leanadh an obair aca ann an dòigh adhartach

2 (a) cum ort, vn cumail ort. That children fluent in Gaelic are enabled to continue developing fully their linguistic skills, gun tèid aig a’ chloinn a tha fileanta air cumail orra a’ toirt nan sgilean cànain aca gu làn ìre. They are going to continue trying to get compensation from the company, tha iad a’ dol a chumail orra a’ feuchainn ri airgead-dìolaidh fhaighinn bhon chompanaidh

(b) cum a’ dol, vn cumail a’ dol. This approach should be continued into secondary, bu chòir an dòigh-obrach seo a chumail a’ dol san àrdsgoil

3 buanaich, vn buanachadh m. Sometimes this rhyme continues on the same sound through more than one verse, uaireannan tha an comhardadh seo a’ buanachadh air an aon fhuaim tro bharrachd is aon rann

5 expressed with sìor plus v. The diversity and demand of functional listening will continue to grow, bidh farsaingeachd èisteachd ghnìomhachail, agus na thathar a’ sùileachadh leatha, a’ sìor fhàs. Which continues to add to the discussion, a tha a’ sìor chur ris a’ bheachdachadh. Water demand continues to increase, both for domestic purposes and for industry, tha an t-iarraidh air uisge a’ sìor dhol am meud, an dà chuid a thaobh feumalachdan taighe agus ann an gnìomhachas

6 expressed with fhathast. Much of what is already offered will probably continue to be suitable, tha e a cheart cho dòcha gum bi na thathar a’ tairgse cheana fhathast freagarrach. They will continue to respond by investigating a text using discussion, bidh iad fhathast a’ rannsachadh teacsa tro cho-bheachdachadh. To ensure that Gaelic continues to be acquired, gus dèanamh cinnteach gum bi a’ Ghàidhlig fhathast ga togail

7 expressed with comp of a. Development will continue in terms of maturity and variety of text, bidh teacsaichean a’ fàs nas caochlaidiche agus nas adhartaiche

continuing a 1 expressed with lean, vn leantainn. There will be a continuing emphasis on oral skills, leanaidh cudthrom air sgilean labhairt

2 not directly expressed. Such knowledge should support and supplement the continuing, natural processes of language acquisition, tha còir aig eòlas den t-seòrsa seo cur ris na bheil a’ dol air adhart gu nàdarrach ann an togail cànain, agus sin gu taiceil

continuity n 1 leantainneachd f

2 expressed with leantainneach a. To ensure balance, breadth, continuity, coherence and progression gus cùisean a dhèanamh da-rireabh cothromach, farsaing, leantainneach, cunbhalach agus adhartach

continuous a 1 leantainneach, comp leantainniche ; also leanailteach, comp leanailtiche, and leantaileach, comp leantailiche. Within a curriculum that is balanced, has breadth, and is continuous, ann an clàr-teagaisg a tha cothromach, farsaing agus leantainneach. Their education must be continuous, feumaidh am foghlam a bhith leantaileach. Evidence for the halt of the glacier can be seen in the form of a remarkably continuous end-moraine, gheibhear dearbhadh air mar a stad an eigh-shruth ann am moraine-chrìche a tha gu sònraichte leantainneach. This word is used with a continuous sense, tha am facal seo air a chleachdadh le brìgh leanailteach

2 ro-leantainneach. A coherent, continuous and challenging programme of work, prògram obrach a tha ro-leantainneach agus òrdail agus a tha gan cur gu dùbhlan

continuum n sreath f leantainneach. In Gaelic there is a continuum of special educational needs, tha sreath leantainneach de dh’fheuman foghlaim shònraichte anns a’ Ghàidhlig

contour n

contour line n phr loidhne f cho-àirde, pl loidhneachan co-àirde

• loidhne f airde-fearainn, pl loidhneachan àirde-fearainn

contract n 1 cùmhnant m, gen cùmhnaint, pl cùmhnantan

2 cùnnradh m, gen cùnnraidh, pl cùnnraidhean

contract mod cùmhnaint. Contract companies, companaidhean cùmhnaint

contract v i 1 (on cooling) dùmhlaich, vn dùmhlachadh m

2 (linguistics) giorraich, vn giorrachadh m

3 (of illness) tog, vn togail f. Any staff member who contracts a persistant cough must withdraw from work, ma thogas neach sam bith den luchd-obrach casad leanailteach feumaidh i/e tarraing a-mach às a cuid/chuid obrach

contraction n 1 (on cooling) dùmhlachadh m, gen dùmhlachaidh

2 (linguistics) giorrachadh m, gen giorrachaidh

contractor n cùnnradair m, pl cùnnradairean

contrast n 1 iomsgaradh m, gen iomsgaraidh

2 expressed with dèan eadar-dhealachadh, v n dèanamh eadar-dhealachaidh. To make comparisons and contrasts between their own experiences and those depicted in the text, gu bhith a’ coimeas an fhiosrachaidh aca fhèin agus an fhiosrachaidh a tha air a chur a-mach anns na teacsaichean, agus a’ dèanamh eadar-dhealachaidh eatarra

in contrast adv phr eadar-dhealaichte ris an seo

contrast v tr 1 cuir o chèile, vn cur o chèile. Techniques such as comparing and contrasting different texts, dòighean obrach mar tha coimeas theacsaichean eadar-dhealaichte agus gan cur o chèile

2 dèan iomsgaradh eadar, vn dèanamh iomsgaraidh eadar

contrasting a eadar-dhealaichte. There will also be variations on these contrasting situations, bidh caochladh sheòrsachan ann, cuideachd, de na suidhichidhean eadar-dhealaichte seo

contribute v tr & i 1 thoir seachad, vn toirt seachad. The teacher will encourage pupils to make reference to information contributed by others, bidh an tidsear a’ misneachadh na cloinne gu bhith a’ toirt tarraing air fiosrachadh a thug feadhainn eile seachad

2 expressed with faigh an. The catalogue will contribute information on progress in aspects of reading and writing, gheibhear fiosrachadh air adhartas ann an cùisean leughaidh agus sgrìobhaidh anns a’ chatalog

contribute to v phr 1 cuir ri. It will contribute to learning, bidh i a’ cur ri ionnsachadh. That pupils show an understanding of specific details of a text and how they contribute to the whole, gum bi a’ chlann a’ nochdadh gu bheil tuigse aca air pàirtean sònraichte de theacsa, agus mar a tha aid sin a’ cur ris anns an iomlanachd. Pupils will identify factors in the text that contribute to enjoyment and enrichment, bidh a’ chlann a’ comharrachadh nithean anns an teacsa a tha a’ cur ri tlachd is toradh. A natural way of contributing to the acquisition of Gaelic, dòigh nàdarrach air a bhith a’ cur ri ionnsachadh na Gàidhlig

2 gabh pàirt, vn gabhail pàirt. It is essential that situations are designed by the teacher to motivate the pupils to contribute willingly, feumaidh an tidsear suidhichidhean a dhealbhachadh gus a’ chlann a ghluasad gu bhith a’ gabhail pàirt gu toileach

3 expressed with gu h-iomchaidh adv. Respond by contributing, with support, to the purpose of the activity, a’ freagairt, le taice, gu h-iomchaidh ri adhbhar na h-obrach

contribution n 1 expressed with na bheir seachad or na tha … a’ toirt seachad. As their contributions are valued, they will learn to value others’ contributions, mar a chuirear meas air na bheir iad seachad bidh iad ag ionnsachadh meas a chur air na bheir càch seachad. To accept the value of their contributions, a bhith a’ gabhail ri cho fiachail ’s a tha na tha iad a’ toirt seachad. Pupils will comment on the contribution of features, bidh a’ chlann a’ toirt beachd air na tha nithean anns an teacsa a’ toirt seachad. It is easy for them to evaluate and learn to value the contribution of others, tha e furasta dhaibh a bhith a’ breithneachadh air na tha càch a’ toirt seachad agus a bhith ag ionnsachadh luach a chur air

2 expressed with cuir a-staigh, vn cur a-staigh. There must be some contribution in the interim, feumaidh rudeigin a bhith air a chur a-staigh san eadar-ama

3 expressed with na their. Pupils are expected to take account of the contributions of others, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ gabhail ealla ris na their càch

contribution to n phr 1 expressed with na tha … a’ cur ri. They should consider the contribution to the text of sound effects, bu chòir dhaibh beachd a ghabhail air na thathar a’ cur ris an teacsa le buaidhean fuaim. Pupils will comment on the contribution of features of language and style to the overall effect of the text, bidh a’ chlann a’ toirt beachd air na tha cùisean cànain is stoidhle a’ cur ri làn bhuaidh an teacsa. Those which make a positive contribution to the pupil’s learning, an fheadhainn a tha a’ cur gu taiceil ri ionnsachadh a’ phàiste

3 expressed with a chur ri. An enhanced contribution to pupils’ social and intellectual growth, barrachd ga chur ri fàs sòisealta agus ceudfathach na cloinne

control n 1 smachd m. A sense of purpose and audience gives greater control, tha mothachadh air adhbhar ’s air luchd-amais a’ toirt barrachd smachd. As control over these newly acquired skills increases, mar a bhitheas smachd air na sgilean ùra seo a’ dol am meud. Through control of sentence structure, tro smachd air cumadh sheantansan

2 (in experiment) ball-coimeis m, gen & pl buill-choimeis

control mod stiùiridh. Control room, seòmar-stiùiridh. Control tower, tùr-stiùiridh

controls n pl uidheam-smachd m, gen uidheim-smachd

control v tr cùm smachd air, vn cumail smachd air

controversial a connspaideach, comp connspaidiche

controversy n connspaid f. There is one other thing that has caused much controversy, tha aon nì eile ann a tha air connspaid mhòr a thogail

conurbation n 1 co-bhailteachas m, gen co-bhailteachais, pl co-bhailteachasan. The Birmingham conurbation, co-bhailteachas Birmingham

2 sgìre-bhailtean f, pl sgìrean-bhailtean

convection n 1 cuairt-bhlàiths f

2 co-ghiùlan m, gen co-ghiùlain

convection cell n phr cealla f chuairt-bhlàiths, pl ceallan cuairt-bhlàiths

convection current n phr sruth m cuairt-bhlàiths, pl sruthan cuairt-bhlàiths

convection rainfall n phr sileadh-uisge f cuairt-bhlàiths

convenient a goireasach, comp goireasaich

convention n 1 (a) cleachdadh m, gen cleachdaidh, pl cleachdaidhean. Knowledge children have gained about the conventions of print itself, eòlas a fhuair a’ chlann mu chleachdaidhean clò fhèin. In the course of their own writing they will learn to use these conventions, ann a bhith a’ sgrìobhadh iad fhèin, ionnsaichidh iad na cleachdaidhean seo a chur gu feum. Conventions such as the simple use of comma and question mark will have already been discussed by the teacher, bidh an tidsear air beachdachadh cheana air cleachdaidhean sìmplidh mar tha a’ chromag agus an comharradh-ceiste. Pupils will act individually in collating information and applying conventions, bidh a’ chlann ag obair air an ceann fhèin, a’ tional fiosrachaidh agus a’ cur chleachdaidhean an greim

(b) cleachdadh m a bhuineas do, pl cleachdaidhean a bhuineas do. It is important that pupils learn precision in its conventions, tha e cudthromach gun ionnsaich a’ chlann a bhith mionaideach anns na cleachdaidhean a bhuineas dha

3 modh m, pl modhan. Pupils’ understanding of the nature, structure and conventions of Gaelic, tuigse na cloinne a thaobh nàdar, structar agus modhan na Gàidhlig

4 nòs m, pl nòsan. Making some use of appropriate literary conventions, leis na h-uiread de chleachdadh air nòsan-litreachais iomchaidh

5 (congress) caidreachas m, gen & pl caidreachais

conventional a cumanta. While most pupils will begin to use conventional formulae in Gaelic from an early stage, ged a bhitheas a’ mhòrchuid de chloinn a’ tòiseachadh air briathran cumanta ann an Gàidhlig a chleachdadh agus iad gu math òg

converge v i co-aom, vn co-aomadh m

converging mod aomaidh. Converging lens, lionsa cho-aomaidh

convergence n co-aomadh m, gen co-aomaidh

convergent a co-aomach

conversation n 1 còmhradh m, gen còmhraidh, pl còmhraidhean. Show that they can use at least the following terms: argument, statement, conversation, debate, a’ nochdadh gun cuir iad gu feum, air a’ char as lugha, na faclan a leanas: argamaid, ràdh, còmhradh, deasbad

2 expressed with bi a’ còmhradh. Pupils will practise their conversation in pairs, bidh a’ chlann a’ còmhradh nan càraidean

converse a expressed with eile

in the converse situation adv phr air an làimh eile

converse v i dèan còmhradh, vn dèanamh còmhraidh. To converse on a range of school subjects, còmhradh a dhèanamh air sreath chuspairean sgoile

convert v tr 1 (religion) iompaich, vn iompachadh m

2 atharraich, vn atharrachadh m. Conversion of the part of speech, atharrachadh na mìr-cainnte. A faint circle of stones to the north suggests this building was converted to its present shape from an earlier roundhouse, chithear cearcall blian de chlachan gu tuath, rud a dh’fhaodadh sealltainn gun deach an togalach seo atharrachadh don chumadh a tha aige an ceartuair bho thaigh-cruinn a bha ann aig àm na bu tràithe

convex a 1 os-cearclach

2 dronnach

convexo-concave a dronn-chuasach

convey v tr 1 cuir an cèill. To use Gaelic appropriately to convey meanings, a’ Ghàidhlig a chleachdadh gu h-iomchaidh gus iad fhèin a chur an cèill. Pupils will write to convey meaning in Gaelic appropriate to audience and purpose, bidh sgoilearan a’ sgrìobhadh ach an cuir iad brìgh an cèill ann an Gàidhlig mar a fhreagras air luchd-amais agus adhbhar. Conveying information, instructions and directions, a’ cur fiosrachaidh, seòlaidh agus stiùiridh an cèill. How they operate to construct and convey meanings, mar tha iad sin ag oibreachadh gus brìgh a chur ri chèile agus a chur an cèill

2 cuir, vn cur. Pupils will listen in order to convey real messages to another class or teacher, bidh a’ chlann ag èisteachd gus fiosan fìor a chur gu clas eile no gu tidsear eile

3 lìobhraig. Conveying information, instructions and directions, a’ lìobhraigeadh fiosrachaidh, seòlaidh agus stiùiridh

4 thoir. This Circular conveys guidance, tha a’ Chuairtlitir seo a’ toirt stiùiridh. Pupils will talk to convey information in a variety of contexts, bidh sgoilearan a’ labhairt ach an toir iad fiosrachadh ann an caochladh shuidhichidhean

5 thoir seachad, vn toirt seachad. To convey information, gus fiosrachadh a thoirt seachad. Convey and understand information about common topics, thoir seachad agus tuig fiosrachadh mu chùisean coitcheann

conveyor n inneal-giùlain m, gen inneil-ghiùlain, pl innealan-giùlain

conveyor-belt n 1 crios-giùlain m, gen crios-ghiùlain, pl criosan-giùlain

2 crios m siubhail, gen crios shiubhail, pl criosan siubhail. The cut coal is carried on a conveyor belt to be loaded into trucks, thèid an gual a tha air a ghearradh a ghiùlain air crios siubhail airson a lodadh air trucaichean

convict v tr dìt, vn dìteadh m (of, airson plus gen). Four people were convicted of that murder, chaidh ceathrar a dhìteadh airson a’ mhuirt sin. The family wish for the death penalty if they are convicted, tha an teaghlach airson gun tèid an cur gu bàs ma thèid an dìteadh

convulsion n uspag f, pl uspagan

cook v tr bruich, vn bruich f

cooked a bruich

cool a fionnar, comp fionnaire. It is cool today, tha e fionnar an diugh

cool v tr 1 fuaraich, vn fuarachadh m

2 fionnaraich, vn fionnarachadh m

cooled a fionnar. Cooled food, biadh fionnar

cooling a fuarachaidh

cooling tower n phr tùr m fuarachaidh, gen & pl tùir fhuarachaidh. The cooling towers of a power station, na tùir fhuarachaidh aig stèisean cumhachd

co-operate v i co-oibrich, vn co-oibreachadh m

co-operation n co-oibreachadh m, gen co-oibreachaidh. Including concern for tolerance, enjoyment and co-operation, a’ gabhail a-staigh a bhith a’ toirt àite do bheachdan chàich cho math ri toileachadh agus co-oibreachadh. A school’s policy will involve varying degrees of co-operation and consultation, bheir poileasaidh sgoile a-staigh co-oibreachadh agus co-luadar ann an tomhais eadar-dhealaichte. Co-operation between class teachers and learning support staff will be essential, bidh co-oibreachadh eadar tidsearan-clas agus tidsearan-taice fìor èiseil

co-operative a expressed with co-oibreachadh m an, gen co-oibreachaidh an. Co-operative writing and discussion will reinforce the role of audience, bidh co-oibreachadh ann an sgrìobhadh agus ann am beachdachadh a’ daingneachadh àite luchd-amais

co-operatively adv expressed with co-oibrich, vn co-oibreachadh m. They should be encouraged to work co-operatively, bu chòir am misneachadh gu bhith a’ co-oibreachadh

co-ordinate n co-chomharra m, pl co-chomharran. These targets also provide a set of co-ordinates, gheibhear o na cuimsean seo cuideachd cunntas cho-chomharran

co-ordinate a Gram co-inbheach. Co-ordinate clause, clàs co-inbheach

co-ordinate v tr co-òrdanaich, vn co-ordanachadh m

co-ordination n co-òrdanachadh m, gen co-òrdanachaidh. Using material to develop hand-eye co-ordination, a’ cleachdadh stuthan gus fàs a thoirt air co-òrdanachadh làimh-is-sùla. By releasing them from problems of poor co-ordination in handwriting, le bhith gan saoradh o thrioblaidean ceangailte ri co-òrdanachadh uireasbhaidheach ann an làmh-sgrìobhadh. These guidelines have implications for the co-ordination of policies, togar beachdan às an stiùireadh seo mu cho-òrdanachadh air poileasaidhean

cope v i dèan an gnothach, vn dèanamh a’ ghnothaich

cope with v i phr gabh ri, vn gabhail ri. Coping with conflicts between values and feelings, a’ gabhail ri còmhstri eadar beachdan agus faireachdainnean. Assessment should help to build the confidence necessary to cope with increasing challenge, tha còir gun tog measadh a’ mhisneach a dh’fheumar gus gabhail ris an dùbhlan mar a tha e a’ meudachadh. In coping with the future it is essential to have an understanding of the past, ann a bhith a’ gabhail ris na h-amannan a tha ri thighinn tha e do-sheachnaichte tuigse a bhith ann air an t-saoghal a bha ann

copper n copar m, gen copair

coppice v tr. The oaks were coppiced, rinneadh ros-chraobhan den darach

copse n 1 bad m (chraobh), gen baid, pl badan. An oak copse, bad daraich

2 frith-choille, f, pl frith-choilltean

copse mod (botany) doire. Copse bindweed, glùineach-dhoire

copula n 1 ceanglaiche m

2 copail f

copulative a 1 co-cheangalach

2 copaileach

copy n 1 lethbhreac m, gen & pl lethbhric

2 copaidh m, pl copaidhean

3 (writtenmaterial) ath-sgrìobhadh m, gen ath-sgrìobhaidh, pl ath-sgrìobhaidhean

4 not directly expressed. Producing a re-draft (which may be the final copy), a’ toirt ath-dhreachd gu buil (agus is dòcha gur e seo an dreachd chrìochnaichte)

copy v tr 1 (a) dèan lethbhreac de, vn dèanamh lethbhric de. Copy chart 1, dèan lethbhreac de chlàr 1

(b) dèan copaidh de, vn dèanamh copaidh de

2 ath-sgrìobh, vn ath-sgrìobhadh m

3 copaig, vn copaigeadh m

4 expressed with thoir sìos, vn toirt sìos. Copy this list of buildings in your book, thoir sios an liosta thogalaichean seo nad leabhar

coral n 1 (in rock pools, Lophelia pertusa etc) gròm m. Isn’t the coral in that pool pretty, nach brèagha an gròm a tha anns an òb sin

2 corail m, pl corailean; also coireal m, gen coireil, pl coirealan

coral, black n (Antipatharia) corail m dubh, gen corail dhuibh, pl corailean dubha

core n 1 cuairsgean m, gen cuairsgein, pl cuairsgeanan. An apple core, cuairsgean ubhaill

2 cridhe m. Core of the earth, cridhe na talmhainn. The wall was formed from two rings of stones with a core of earth and stone, rinneadh am balla de dhà chearcall de chlachan, le cridhe de dh’fhàl is de chloich eatarra

3 eitean m, gen eitein. Core of the earth, eitean na talmhainn

core mod expressed with bun-. Core course, bun-chùrsa. Core work, bun-obair. Ancillary material and facilities aimed at enhancement and enrichment of the core Gaelic course, stuthan faice agus sochairean faice a tha a’ cuimseachadh air leasachadh air a’ bhun-chùrsa Ghàidhlig agus air a bhith a’ cur ris

cork n 1 (a) àrc f, gen àirc, àirce, pl àrcan

(b) àrcan m, gen àrcain, pl àrcanan

2 crocas m, gen & pl crocais

corn n arbhar m, gen arbhair. Indian corn (maize), corn on the cob, arbhar Innseanach

corn mod arbhair. The corn belt, a’ bhann arbhair

corn n (on foot) farcan m, gen farcain, pl farcanan

corner n oisean m, pl oisein. At the street corner, aig oisean na sràide

activity corner n phr oisean-obrach m, pl oisein obrach

listening corner n phr oisean-èisteachd m. A listening corner is valuable, tha oisean-èisteachd gu math feumail

cornflakes n pl bleideagan f pl arbhair. A packet of cornflakes, pacaid bhleideagan arbhair

cornice n bàrr-maise m, gen barra-mhaise, pl barran-maise

Cornwall pr n A’ Chòrn f, gen na Cùirn

Cornish pr n (language) Còrnais f

Cornish a Còrnach

corporate a expressed with còmhla. The pupils can respond individually or in corporate discussion, faodaidh a’ chlann freagairt mar aon no ann an co-bheachdachadh còmhla

corrasion n caitheamh-creige m, gen caitheimh-chreige

• co-bhleith f

correct a ceart. Write each word in the correct column, sgrìobh gach facal anns a’ cholbh cheart. Models of correct practice can provide pupil reference, faodaidh eisimpleirean de dh’obair cheart a bhith nam fiosrachadh don chloinn

correctly adv gu dòigheil. Use capital letters and full stops correctly, a’ cleachdadh litrichean mòra agus puingean stad gu dòigheil

correct v tr dèan ceartachadh air, vn dèanamh ceartachaidh air. Pupils can check and correct spellings, faodaidh am pàiste dearbhadh is ceartachadh a dhèanamh air litreachadh

correction n ceartachadh m, gen ceartachaidh. As pupils learn to refine the meaning of their writing through correction and re-drafting, mar tha a’ chlann ag ionnsachadh loinn a chur air brìgh an cuid sgrìobhaidh tro cheartachadh agus tro ath-dhreachdadh

correlative n co-dhàimhear m, gen co-dhàimheir, pl co-dhàimhearan

correlative a co-dhàimheach

correspond v i 1 co-fhreagair, vn co-fhreagairt f

2 dèan co-sgrìobhadh, vn dèanamh co-sgrìobhaidh

3 sgrìobh gu, vn sgrìobhadh gu

corresponding a expressed with an co-cheangal ri seo. There will be a corresponding need for listeners to be more aware of purposes, an co-cheangal ri seo feumaidh luchd-èisteachd barrachd mothachaidh a bhith aca air adhbhair

correspondence n co-sgrìobhadh m, gen co-sgrìobhaidh

correspondent n 1 co-sgrìobhaiche

2 sgrìobhaiche

corrie n coire m, pl coireachan

corrosion n cnàmhadh m, gen cnàmhaidh

corrugated a preasach. Corrugated iron, iarann preasach

corruption n (crime) coirbteachd f

corry n, see corrie n

cosmonaut n speuradair m, pl speuradairean

cost n cosgais f, pl cosgaisean

cost v cosg, vn cosg m

cost-effective a cosg-èifeachdach. They enable information to be relayed by means of a fast and cost-effective electronic process, tha iad a’ toirt cothroim do dh’fhiosrachadh a bhith air a lìobhraigeadh tro mheadhan-dealain a tha an dà chuid luath agus cosg-èifeachdach

costume n aodach m, gen aodaich. Such as music, set and costume designs, mar tha ceòl, cruth stèidse agus dealbhachadh aodaich. Set and costume design, seata agus deilbh aodaich

cosy a seasgair

cottage n 1 taighe m, gen taighe, pl taighean. The schoolmaster used to live in the cottage across the road, bha am maighstir-sgoil a chòmhnaidh san taigh air taobh eile an rothaid

2 (a) bothan m, gen & pl bothain

(b) bothag f, gen bothaig, pl bothagan

(c) both m, gen botha, pl bothan

cotton n cotan m, gen cotain

cotton mod cotain. Cotton bandages, stalan cotain

cotton-wool n clòimh-chotain f, gen clòimhe-cotain

couch n 1 cùiste f, pl cùisteachan

2 uirigh f, pl uirighean

cough n casad m, gen casaid, pl caisaidean, casadan. Any staff member who contracts a persistant cough must withdraw from work, ma thogas neach sam bith den luchd-obrach casad leanailteach feumaidh i/e tarraing a-mach às a cuid/chuid obrach

cough v i 1 dèan casad, vn dèanamh casaid

2 bi a’ casadaich

keep coughing v phr expressed with bi plus casadan ort. I keep coughing, tha casadan orm

could v aux, see can v aux

council n comhairle f. Regional Council, Comhairle na Roinne. The Community Council, a’ Chomhairle Choimhearsnachd

councillor n comhairliche m, pl comhairlichean

count v tr & i cunnt, vn cunntadh. Counting beyond 20, a’ cunntadh thar 20. Counting to 10, a’ cunntadh gu 10. Counting back, on, a’ cunntadh air ais, air adhart

countenance n aogas m, gen aogais, pl aogaisean

counter n (shop) cunntair m, pl cunntairean

countess n ban-iarla f, pl ban-iarlan

country n dùthaich f, gen dùthcha, pl dùthchannan

Country Code pr n Còd na Dùthcha. You are asked to respect the Country Code, thathar ag iarraidh ort urram a shealltainn do Chòd na Dùthcha

in the country prep phr 1 air an dùthaich

2 a-muigh air an dùthaich. Upton is a small village in the country, ’s e baile beag a-muigh air an dùthaich a th’ ann an Upton

countryside n 1 dùthaich f, gen dùthcha

2 aghaidh f na dùthcha. Describe the countryside where Mary spent her holiday, thoir cunntas air aghaidh na dùthcha far an do chuir Màiri seachad a saor-làithean

county n siorrachd f, pl siorrachdan

couplet n leth-cheathramh m, gen leth-cheathraimh, pl leth-cheathramhan

course n cùrsa m, pl cùrsaichean. The lower course of the river, cùrsa ìochdrach na h-aibhne. The language programme may take the form of a progressive language course, faodaidh am prògram cànain a bhith ann an riochd cùrsa cànain a tha a’ dol air adhart ceum air ceum

in the course of prep phr 1 expressed with eadar. Should be attainable in the course of P1-P3, so-ruighinn eadar B1 agus B3

2 expressed with an prep. In the course of their own writing they will learn to use these conventions, ann a bhith a’ sgrìobhadh iad fhèin, ionnsaichidh iad na cleachdaidhean seo a chur gu feum

3 expressed with ann an co-cheangal ri. They will have already been discussed by the teacher in the course of pupils’ reading, bidh an tidsear air beachdachadh cheana orra ann an co-cheangal ri leughadh na cloinne

in the normal course of prep phr expressed with làitheil a. Pupils will pay attention to handwriting in the normal course of composing their own writing, bheir a’ chlann aire do làmh-sgrìobhadh ann a bhith a’ cur an cuid sgrìobhaidh làitheil ri chèile

of course conj phr 1 mar a bhitheadh dùil. Wooden or wattle fences which may also have been used do not, of course, now survive, is dòcha gu robhar a’ cleachdadh fheansaichean de dh’fhiodh no de chlèith-chaoil cuideachd, ach mar a bhitheadh dùil cha do dh’fhàg iad seo lorg sam bith

2 expressed with soilleir a. The bard is of course using hyperbole here, tha e soilleir gu bheil am bàrd ri aibheiseachadh an seo

court n (law) cùirt f, gen cùirte, pl cùirtean

court case n phr cùis-chùirte f, gen cùise-cùirte, pl cùisean-cùirte

court of appeal n phr cùirt f thagraidhean, pl cùirtean thagraidhean. In the Court of Appeal, ann an Cùirt nan Tagraidhean

courtesy n modh m làitheil

courtesy mod 1 modh, modha. Pupils will understand courtesy formulae, bidh a’ chlann a’ tuigsinn abairtean modh. Some everyday courtesy phrases, na h-uiread de dh’abairtean-modh. A range of simple courtesy formulas, sreath de dh’abairtean-modha sìmplidh

2 expressed with fàiltich v, vn fàilteachadh. Use courtesy formulas, a’ fàilteachadh cach a chèile

cousin n co-ogha m, pl co-oghaichean

cove n 1 òb m, gen òib, pl òban

2 bàgh m, gen bàigh, pl bàghan

cover n 1 còmhdach m, gen còmhdaich, pl còmhdaichean. The teacher will draw attention to covers and cover illustrations, bidh an tidsear a’ tarraing an aire gu còmhdaichean agus dealbhan-còmhdaich

2 brat m, gen brata, pl bratan

3 (insurance cover) urras m, gen urrais. All insurance should be checked regarding appropriate cover, is còir dearbhadh a dhèanamh air an àrachas air fad a thaobh a bheil urras freagarrach ann

cover mod còmhdaich

cover illustration n phr dealbh-chòmhdaich f, pl dealbhan-còmhdaich

coverlet n brat-uachdair m, pl bratan-uachdair

cover v tr 1 còmhdaich, vn còmhdach m. Look, cover, write, check is one example from several, tha seall, còmhdaich, sgrìobh, dearbh na aon eisimpleir a-mach à grunnan. All the important aspects are covered, na nithean cudthromach uile air an còmhdach

2 gabh a-staigh, vn gabhail a-staigh. It should cover the language of personal interaction, bu chòir cànain phearsanta eadar dhaoine a ghabhail a-staigh

3 coinnich ri, vn coinneachadh ri. Procedures must be in place to cover the event of illness or an accident, feumaidh dòighean-obrach a bhith stèidhichte a choinnicheas ri suidheachadh tinneis no tubaist

covered a còmhdaichte. These are called litter houses because the floor is covered with straw or shavings, canar taighean liteir riutha seo oir tha an làr còmhdaichte le connlach no slisnean fiodha

covert a falaichte

covertly adv os n-ìosal

cow n bò f, gen bà, dat boin, pl bà, pl gen bò; pl also crodh m, gen cruidh

milch-cow n bò-bhainne f, gen bà-bainne, pl bà-bainne, pl gen bò-bainne; pl also crodh-bainne m, gen cruidh-bhainne

cowboy n 1 gille-cruidh m, pl gillean-cruidh

2 balach-cruidh m, gen & pl balaich-cruidh

cow-catcher n glacadair-cruidh m, pl glacadairean-cruidh

cowherd n 1 buachaille m, pl buachaillean

2 buachaille-bhò m, pl buachaillean-bhò

cowshed n bàthach, bàthaich m & f, gen bàthaich, bàthcha, pl bàthaichean; or bàitheach m, gen bàithich, pl bàithichean. In the cowshed, anns a’ bhàitheach. She went to the cowshed, chaidh i don bhàitheach. The cowshed dung-heap, òtrach a’ bhàithich. He’s cleaning out the cowshed, tha e a’ cartadh a’ bhàithich

floor (under cow in cowshed) n imeach f

crab, edible (Cancer pagurus) n crùbag f, gen crùbaige, pl crùbagan

crab, shore (Carcinus maenas) n partan m, gen partain, pl partanan

crab, velvet swimming (probably Micropipus puber) n deisneag or deiseag f, gen deisneig, pl deisneagan

crab-apple n (Malus sylvestris) ubhal m fiadhain, gen ubhail fhiadhain, pl ùbhlan fiadhain

crab-apple tree n phr craobh-ubhail-fhiadhain f, gen craoibhe-ubhail-fhiadhain, pl craobhan-ubhail-fhiadhain

crack n sgàineadh m, gen sgàinidh, pl sgàinidhean

crack v tr & i sgàin, vn sgàineadh m

cracked a spealgte. Cracked ribs, aisnean spealgte

craft n ceàird f or ciùird f. The simpler aspects of the writer’s craft, na nithean as sìmplidh a bhuineas do cheàird an sgrìobhaiche. Reading to reflect on the writer’s ideas and craft, a’ leughadh gus meòrachadh air bun-bheachdan agus air ceàird an ùghdair. Gaelic arts and crafts should be displayed, bu chòir ealdhain agus ciùird Ghàidhlig a thaisbeanadh

crag n 1 (a) creag f, gen creige, pl creagan

(b) creagan m, gen creagain, pl creaganan

2 carraig f, gen carraige, pl carraigean

crag and tail n phr creag f is druim,

cramp n an fhorc f, gen na forc. My hand has got cramp, tha an fhorc nam làimh

crane n 1 crann-togail m, gen & pl crainn-thogail

2 crann m, gen & pl crainn

cranny n fròg f, gen fròige, pl frògan

crash v i 1 (a) buail, vn bualadh m. The car crashed into a tree, bhuail an càr ann an craobh. The two cars crashed into each other, bhuail an dà chàr na chèile

(b) buail (san talamh), vn bualadh (san talamh). The aeroplane crashed, bhuail in t-itealan san talamh

2 rach le brag, vn dol le brag. I’m going to crash into the pond, thèid mi le brag dhan linne

crate n cliath-bhogsa m, pl cliath-bhogsaichean

crater n cruinn-shloc m, gen cruinn-shluic, pl cruinn-shlocan

crawl v i 1 (on hands and knees) bi a’ smògail. The baby is crawling, tha an leanabh a’ smògail

2 (on hands and knees) falbh air smògan. He was crawling along the top of the dyke, bha e falbh air a smògan air mullach a’ ghàrraidh

cream n 1 uachdar m, gen uachdair

2 bàrr m, gen barra. The cream off the top of the milk, bàrr a’ bhainne

3 cè m. Skin-cream, cè-craicinn. Face-cream, cè-gnùise. Hand-cream, cè-làmhan. Antiseptic cream, cè antiseipteach

creamy a barragach, comp barragaiche

create v tr 1 cruthaich. vn cruthachadh m. The teacher must create a climate in which all feel confident, feumaidh an tidsear suidheachadh a chruthachadh anns am bi gach neach a’ faireachdainn misneachail. Pupils will create and read short texts, bidh a’ chlann a’ cruthachadh agus a’ leughadh theacsaichean goirid. The paragraph which sets out to create a character for a story, am paragraf a tha a’ cur roimhe pearsa a chruthachadh airson sgeulachd. It creates a sense of audience and purpose, tha e a’ cruthachadh mothachaidh air luchd-amais agus air adhbhar-sgrìobhaidh. In order to explore genres by creating their own examples, gus seòrsachan theacsaichean a rannsachadh le bhith a’ cruthachadh an cuid eisimpleirean fhèin. The water cycle is a closed system, since water is neither created nor destroyed, ’s e siostam dùinte a tha anns a’ chearcall uisge, oir chan eil uisge aon chuid air a chruthachadh no air a chur à bith

2 thoir am bith, vn toirt am bith. The aesthetic effects which language can create, na buaidhean ealdhain as urrainn do chànain a thoirt am bith. Thus in teaching pupils to tell the first part of a ghost story which is to create the setting for mysterious happenings, mar sin, ann a bhith ag ionnsachadh don chloinn mar a sgrìobhas iad a’ chiad phàirt de stòiridh mu thaibhseachan gus suidheachadh a thoirt am bith anns am bi nithean neònach a’ tachairt. A natural way of creating situations to investigate texts, dòigh nàdarrach air a bhith a’ toirt am bith suidhichidhean gus teacsaichean a rannsachadh

3 thoir gu bith, vn toirt gu bith. Language programmes that will create the best conditions for personal development, prògraman-cànain a bheir gu bith na suidhichidhean as fheàrr airson fàis phearsanta

4 thig am bith, vn tighinn am bith. Media education should help pupils to understand how and where media messages are created, bu chòir do dh’oideachadh anns na meadhain clann a chuideachadh gus tuigse fhaighinn air ciamar a tha teachdaireachdan nam meadhan a’ tighinn am bith, agus càit a bheil seo a’ tachairt

5 deilbh, vn deilbh f. Pupils are expected to create particular effects, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ deilbh dhòighean-aithris sònraichte

6 cuir air chois, vn cur air chois. Through Drama, stimulating and exciting activities can be created to exercise the imagination, tro Dhràma faodar gnìomhan togarrach agus beothachail a chur air chois gus am mac-meanmna a ghluasad

7 cuir ri chèile, vn cur ri chèile. Pupils of all abilities create written texts, tha clann de gach comas a’ cur theacsaichean sgrìobhte ri chèile. Making photographs or slides to create a narrative, a’ dèanamh dhealbhan-camara no shleamhnan gus sgeul a chur ri chèile

8 expressed with dèan, vn dèanamh m. Media education encourages such learning by creating the desire to work with language, tha oideachadh mu na meadhain a’ misneachadh a leithid seo de dh’ionnsachadh le bhith gan dèanamh dèidheil air a bhith ag obair le cànain

created by prep phr expressed with mar thoradh air. Pupils can be made aware of differences in effects created by first or third person narrative, faodar mothachadh a thoirt don chloinn air eadar-dhealachaidhean ann am buaidhean a tha mar thoradh air seanchas anns a’ chiad no an treasa pearsa

creation n expressed with a bhith a’ cruthachadh. There is also a sense of purpose and structure since the creation of media products involves the children in learning skills, gheibh a’ chlann mothachadh cuideachd air adhbhar agus air structar, a chionn le bhith a’ cruthachadh adhbhair-mheadhain tha iad gan cur an greim ann a bhith a’ togail sgilean

creative a cruthachail. Creative writing, sgrìobhadh cruthachail. Or by some other creative activity, no le obair chruthachail eile

creative process n phr obair-chruthachaidh f, gen obrach-cruthachaidh, pl obraichean-cruthachaidh. It may be that the same kind of creative process is involved here somehow as results in the survival of the unstressed rhymes in the other songs, faodaidh e bhith gu bheil an aon seòrsa obrach-cruthachaidh a’ sàs ann, rathad-eigin, ’s a tha ag adhbharachadh gun do mhair na comhardaidhean gun chudthrom anns na h-òrain eile

creativity n cruthachadh m, gen cruthachaidh. As a medium for creativity, mar mheadhan cruthachaidh

creature n beathach m, gen beathaich, pl beathaichean

sea-creature n beathach-mara m, gen beathaich-mhara, pl beathaichean-mara

credence n creideas m, gen creideis. We might have given credence to part of it, dh’fhaodadh sinn a bhith air creideas a thoirt do phàirt dheth

creep v snàig, vn snàigeadh m

make spine creep v phr expressed with cuir gaoir ann am feòil. They must make the setting and expression eerie enough to make the readers’ spines creep, feumaidh iad an t-àite agus an dòigh-innse a dhèanamh cho uamhalta ’s gun cuir e gaoir ann am feòil an luchd-leughaidh

creeping a (botany) snàigeach. Creeping bellflower, flùr-cluigeanach snàigeach

crepe a creip. Crepe bandages, stalan creip

crescent n corran m, gen corrain, pl corranan

cress n biolar f, gen biolair

crest n 1 (tuft on bird) topan m, gen topain, pl topanan

2 (of hill) mullach m, gen & pl mullaich

• bearradh m, gen bearraidh, pl bearraidhean

3 bàrr m, gen barra, pl barran

crested a topanach

crevasse n 1 sgoltadh m, gen sgoltaidh, pl sgoltaidhean

2 (in ice) sgoltadh-eighe m, gen sgoltaidh-eighe, pl sgoltaidhean-eighe; sgoltadh-deighe m, gen sgoltaidh-deighe, pl sgoltaidhean-deighe

crevice n 1 sgoltadh m, gen sgoltaidh, pl sgoltaidhean

2 sgor m, gen sgoir, pl sgoran; sgoradh m, gen sgoraidh, pl sgoraidhean

3 còs m, gen còis, pl còsan

cricket n criogaid f

cricket mod criogaid. Cricket bat, slacan-criogaid

cricket, bush n (Tettigoniidae), see bush-cricket n

crime n eucoir f, gen eucorach, pl eucoirean

cripple n bacach m, gen & pl bacaich

crisp n 1 brisgean m, gen brisgein, pl brisgeanan

2 brisg f, gen brisge, pl brisgean

criterion n 1 comharra m, pl comharraidhean. They allow the teacher to share with pupils expectations and criteria for success and assessment, tha iad a’ toirt cothroim don tidsear a bhith a’ co-phàirteachadh ris a’ chloinn na thathar a’ sùileachadh bhuapa agus na comharraidhean a tha ann air soirbheachadh agus air measadh. These targets do not, however, provide detailed assessment criteria, a dh’aindeoin sin chan fhaighear o na cuimsean seo comharraidhean-measaidh mionaideach. It is important to note that teachers retain scope and responsibility to choose forms and criteria for assessment, tha e cudthromach a bhith a’ toirt an aire gu bheil fhathast cothrom aig tidsearan, agus uallach orra cuideachd, a bhith a’ taghadh mhodhan agus comharraidhean measaidh. The criteria are simply the grounds on which a judgement is going to be made about the pupil’s performance on a task, chan eil na comharraidhean ach dìreach airson breithneachadh a dhèanamh air mar a nì pàiste ann an gnìomh

2 comharra-stiùiridh m, pl comharraidhean-stiùiridh. Appropriateness of theme is a main criterion for choice of text, ’s e prìomh chomharra-stiùiridh air taghadh teacsa freagarrachd a’ chuspair. The principal criteria in setting attainment targets, am prìomh chomharra-stiùiridh ann a bhith a’ suidheachadh Cuimsean Coileanaidh

3 bun-chomharra m, pl bun-comharraidhean. It is important for the pupils to know what is to be learned, including the criteria for assessment. tha e cudthromach don chloinn fios a bhith aca air na tha ri ionnsachadh agus air na bun-chomharraidhean a tha an cois sin

4 tomhas m, pl tomhaisean. There is likely to be a clear set of criteria for assessment, bidh a h-uile coltas gum bi àireamh shoilleir ann de thomhaisean measaidh

critic n breithniche m, pl breithnichean

critical a 1 (a) breithneachail

(b)expressed with breithneachaidh. Not least to develop critical faculties and powers of discrimination, gu h-àraidh gus buadhan breithneachaidh a thoirt air adhart

(c) expressed with breithneachadh m, gen breithneachaidh. Writing concerned with close reading and critical responses to texts, sgrìobhadh a tha co-cheangailte ri leughadh mionaideach agus ri breithneachadh air teacsaichean

2 breithach

3 rannsachail. It can foster thinking and critical self-awareness, faodaidh e smuaineachadh agus fèin-mhothachadh rannsachail àrach

4 (a) expressed with lèir-mheasadh m, gen lèir-mheasaidh. pl lèir-mheasaidhean. In order to make critical evaluations of texts, gus lèir-mheasaidhean a dhèanamh air teacsaichean

(b) expressed with dèan measadh, vn dèanamh measaidh. The study of mass media enables pupils to increase their critical appreciation and enjoyment of the mass media, tha a bhith a’ beachdachadh air na mòr mheadhain a’ toirt comais do chloinn leudachadh air na dòighean anns an dèan iad measadh tuigseach, ciallach orra agus anns am faigh iad toileachadh asta

5 It is critical that the rain gauge is set in an area exposed to rain, tha e do-sheachnaichte èiseil gun tèid an tomhas-silidh a chur ann an àite far am faighear sileadh

criticise v tr 1 breithnich, vn breithneachadh m

2 càin, vn càineadh m

3 cuir sìos air, vn cur sìos air. In which all feel free from fear of being criticised, laughed at or denigrated, anns am bi gach neach a’ faireachdainn saor o eagal gum bithear a’ cur sìos no a’ magadh air no ga chur suarach

criticism n 1 breithneachadh m, gen breithneachaidh. Literary criticism, breithneachadh litreachais

2 càineadh m, gen càinidh. A scathing criticism of the report, dubh chàineadh air an aithisg

croft n croit f, gen croite, pl croitean. The land was divided amongst the tenants into crofts, chaidh am fearann a roinn am measg nan teanantan na chroitean

croft v i

crofting n croitearachd f

crofting township n phr baile m croitearachd, gen baile chroitearachd, pl bailtean croitearachd

crofter n croitear m, gen croiteir, pl croitearan. The Crofters’ Commission, Coimisean nan Croitearan

crook n (staff) bacan m, gen & pl bacain

crooked a 1 cam

2 cuagach

crop n 1 pòr m, gen pòir, pl pòran. Cash crop, pòr-airgid. Generally crops were grown on long narrow strips of ground called rigs, anns a’ chumantas bha na pòran a’ fàs air stiallan fada caol de thalamh ris an cainte feannagan

2 bàrr m, gen barra, pl barran. Because of the nature of the land less emphasis was given to growing crops, a thoradh air gnè na talmhainn cha robhar a’ cur uibhir a chudthrom air bàrr a bhith a’ fàs

cross n crois f, pl croisean

cross v tr rach tarsainn air, vn dol tarsainn air. Why did the chicken cross the road? carson a chaidh a’ chearc tarsainn air an rathad? Cross the burn and head for the gate, rach tarsainn air an allt agus dèan air a’ gheat. The path here crosses a turf dyke, tha an ceum an seo a’ dol tarsainn air gàrradh-fàil

crossing n (ferry) aiseag m, gen aiseig, pl aiseagan

cross-bar n 1 crann-tarsainn m, gen & pl crainn-tharsainn

2 bobht-tarsainn m, pl bobhtan-tarsainn

cross-beam n trasdan m, gen trasdain, pl trasdanan

cross-country a 1 thar na dùthcha. Cross-country skiing, sgitheadh thar na dùthcha. Cross-country race, rèis thar na dùthcha

2 expressed with a’ bhlàir. Cross-country skiing, sgitheadh a’ bhlàir

cross-curricular a 1 thar a’ chlàir-theagaisg. In order to gather information for cross-curricular research, gus fiosrachadh a thional airson sgrùdaidh thar a’ chlàir-theagaisg

2 expressed with bi a’ gluasad feadh a’ chlàir-theagaisg. As will all cross-curricular concerns, agus tha seo fìor a thaobh nan nithean uile a tha a’ gluasad feadh a’ chlàir-theagaisg

cross-member n tarsannan m, gen tarsannain, pl tarsannanan

cross-reference n crois-chomharradh m, gen crois-chomharraidh, pl crois-chomharraidhean

crossroads n pl crois-ròid. I met him at the crossroads, choinnich mi ris aig a’ chrois-ròid

cross-section n 1 roinn-tharsainn f, pl roinnean-tarsainn

2 tair-dhealbh m, gen tair-dheilbh, pl tair-dhealbhan. The cross-section shows the layers of rock that lie under the mine, tha an tair-dhealbh a’ sealltainn nam breathan creige a tha na laighe fo thogalaichean na mèinne

crouch v i crùb, vn crùbadh m

crowd n bannal m, gen bannail, pl bannalan; also banal m, gen banail, pl banalan

crowd v tr

crowded a 1 dùmhail, dòmhail (le sluagh), comp dùmhala, dòmhala. Crowded streets, sràidean dùmhoil

2 mòr-shluaghach

3 expressed with cus dhaoine. I hope the train isn’t too crowded, tha mi an dòchas nach bi cus dhaoine air an trèana

crozier n bachall m, gen bachaill, pl bachaill, bachallan

crucial a 1 do-sheachnaichte èiseil. Sensitivity of the pupil to the listeners’ information needs is crucial, tha e do-sheachnaichte èiseil gum bi mothachadh aig a’ phàiste air feuman fiosrachaidh an neach-èisteachd

2 do-sheachnaichte cudthromach. They are crucial in giving them awareness of what is valuable, tha iad do-sheachnaichte cudthromach ann a bhith a’ toirt mothachaidh dhaibh air na nithean anns a bheil luach. It is now crucial to build on these achievements so that Gaelic maintains its dynamic as a living language in Scotland, tha e a-nis do-sheachnaichte cudthromach gum bithear a’ togail air na chaidh a thoirt gu buil mar-thà gus an glèidh a’ Ghàidhlig a clì mar chànan beò ann an Alba

3 expressed with air leth. They are of crucial importance in the development of Gaelic, tha iad air leth cudthromach a thaobh leasachadh na Gàidhlig

crude a amh. Crude oil, ola amh

cruel a 1 mì-thlusar

2 (a) grànda

(b) expressed with grànda, mì-thlusar. This is a sarcastic song, which in places comes close to being cruel, ’s e òran-magaidh a a tha seo, a tha an àiteachan a’ tighinn faisg air a bhith grànda, mì-thlusar

3 an-iochdmhor, comp an-iochdmhoire

4 borb, comp buirbe

cruelty n an-iochdmhorachd f

crusher n brùthadair m, pl brùthadairean

crust n 1 (loaf) cùl m, gen cùil, pl cùiltean

2 rùsg m, gen & pl rùisg

3 plaosg m, gen plaoisg, pl plaosgan. The Earth’s crust, plaosg na Talmhainn

crystal n criostal m, gen criostail, pl criostalan

crystalline a criostalach. Crystalline rock, creag chriostalach

cube n ciùb m, pl ciùban. Ice cubes, ciuban deighe

cube mod ciùbach. Cube root, freumh chiùbach

cube v tr ciùbaich, vn ciùbachadh

cubed a ciùbaichte

cubic a ciùbach

cubit n làmh-choille f, pl làmhan-coille

cuboid n ciùbaid f, pl ciùbaidean

cuckoo-spit n (froth surrounding frog-hopper nymph, Cercopidae) smugaid na cuthaig f

cuckoo-spit insect n phr (froghopper, Cercopidae) mial m smugaid na cuthaig, gen miala smugaid na cuthaig, pl mialan smugaid na cuthaig

cucumber n cularan m, gen cularain, pl cularanan

cudgel n bata m, pl bataichean

cue n 1 comharradh m, gen comharraidh, pl comharraidhean. They will be able to recognise cues, thèid aca air comharraidhean a thogail. The meaning of new words and phrases should usually be indicated through visual cues, bu chòir brìgh fhaclan ùra agus abairtean ùra a chur an cèill le comharraidhean a chithear. The use of visual cues should be encouraged, bu chòir comharraidhean faicsinneach a bhrosnachadh. Teachers will help pupils to use pictorial and contextual cues, bidh tidsearan a’ cuideachadh na cloinne gu bhith a’ cleachdadh comharraidhean dhealbh agus suidheachaidh

2 not expressed. She will recognise gestures and eye contact and use these as cues to extend the discussion, aithnichidh i gluasadan-bodhaig agus glacadh-sùla agus cleachdaidh i iad sin gus leudachadh air a’ cho-bheachdachadh

cuff-link n lùb f bun-dùirn, gen lùib bun-dùirn, pl lùban-bun-dùirn

cul-de-sac n cùil-dhùinte f, pl cùiltean-dùinte

cull v tr tanaich, vn tanachadh m

cultivate v tr àitich, vn àiteach m, àiteachadh m. The flat land by the river has clearly been cultivated in the past, tha e soilleir gun deach an talamh còmhnard mun abhainn àiteach san àm a chaidh seachad

cultivated a 1 air àiteach

2 expressed with àitich, vn àiteach m. The area of grassland at your feet shows that this place was once cultivated, tha an earrann de thalamh-feòir a tha mu do chasan na comharra air gun robhar ag àiteach an àite seo uaireigin

cultivation n 1 àiteach m, gen àitich

2 expressed with a bhith ag àiteach. The ground here has been enriched by cultivation, chaidh an talamh an seo a dhèanamh na bu thorraiche le bhith ga àiteach

cultural a 1 cultarail. Medical, cultural and dietary needs will be met, thèid coinneachadh ri feuman meidigeach, culturail agus a thaobh riaghailt-bidhe

2 expressed with gu cultarail adv. This will provide pupils with a sense of personal and cultural identity, bheir seo mothachadh don chloinn orra fhèin gu pearsanta agus gu cultarail

3 expressed with cultar m, gen cultair. An introduction to and awareness of the present day Gaelic cultural background, aithne agus mothachadh air cultar Gàidhlig an latha an diugh

4 expressed with cultair mod. Cultural development, leasachadh cultair. Cultural observations about the child relevant to the pre-school group, gnothaichean cultair mun leanabh a bhuineas don bhuidhinn ro-sgoile

5 expressed with a thaobh cultair. The contemporary nature of Gaelic in its cultural and linguistic senses, mar a bhuineas a’ ghàidhlig don t-saoghal a tha ann a thaobh cultair is cànain

6 expressed with dualchas m, gen dualchais. Gaelic caters for pupils from a range of home and cultural backgrounds, tha a’ Ghàidhlig a’ gabhail ri cloinn à caochladh sheòrsachan dachaigh is dualchais

7 expressed with air dualchas. Increased cultural awareness, barrachd mothachaidh air dualchas

8 expressed with a bhuineas do dhualchas. While cultural aspects should be included as part of the programme, ged tha còir cùisean a bhuineas do dhualchas a ghabhail a-staigh mar phàirt den phrògram

culture n 1 cultar m, gen cultair. Through its literature and culture, tro a litreachas agus a cultar. Diversity of language, culture and progression, iomadalachd cànain, cultair agus adhartais. While it will be important to give an historical sense of Gaelic as a culture, ged a bhitheas e cudthromach mothachadh eachdraidheil a thoirt dhaibh air a’ ghàidhlig mar chultar

2 dualchas m, gen dualchais, pl dualchasan. Gaelic culture is a key issue, ’s e prìomh chùis a tha ann an dualchas na Gàidhlig. Diversity of culture. iomadalachd sheòrsachan dualchais. Forge strong links with the language and culture that children bring to school, dlùth cheangal a dhèanamh ris a’ chànain agus ris an dualchas a tha a’ chlann a’ toirt don sgoil. The values and knowledge which motivate cultures are deeply intertwined in their languages, tha na prìomh-bheachdan agus an t-eòlas a tha a’ gluasad dhualchasan a’ freumhachadh gu domhain nan cuid chànan

culvert n saibhear m, gen saibheir, pl saibhearan

Cumbrae pr n Cumraigh

cumulonimbus n cumulonimbus m

cumulonimbus mod cumulonimbus. Cumulonimbus cloud, sgòth cumulonimbus

cumulus n cumulus m

cumulus mod cumulus. Cumulus cloud, sgòth cumulus

curdle v tr & i binndich, vn binndeachadh m

curl n bachlag f, gen bachlaig, pl bachlagan

curl v tr bachlaich, vn bachlachadh m

curled a bachlach, comp bachlaiche

curly a bachlach, comp bachlaiche

currency n 1 (a) airgead m, gen airgid. Decimal currency, airgead deicheach. Pre-decimal currency, airgead ro dheicheachadh

(b) ruith-airgid f, pl ruithean-airgid

2 cùinneadh m, gen cùinnidh, pl cùinnidhean

3 expressed with àite m agus inbhe f. Gaelic has currency in the home and the workplace, tha àite agus inbhe aig a’ Ghàidhlig anns an dachaigh agus anns an ionad-obrach

single currency n phr 1 cùinneadh m singilte, gen cùinnidh shingilte. A single currency in Europe, cùinneadh singilte anns an Roinn-Eòrpa. He opposes the single currency, tha e an aghaidh a’ chùinnidh shingilte

2 airgead m singilte, gen airgid shingilte. They will be going into the single currency, bidh iad a’ dol a-steach anns an airgead shingilte

current n 1 sruth m, gen srutha, pl sruthan. Ocean current, sruth cuain. Electric current, sruth dealain

2 sruth-mara m, gen sruth-mhara, pl sruthan-mara

rapid current n phr buinne f, pl buinneachan

current a 1 làthaireil. From the current session, bhon t-seisean làthaireil

2 expressed with a tha a’ dol. Parents are exercising choice in support of current initiatives, tha pàrantan a’ cur taice, le roghainn, ris na h-iomairtean a tha a’ dol

3 expressed with a tha a’ dol an ceartuair. Extensions to current practice, leudachadh air an obair a tha a’ dol an ceartuair

4 expressed with a tha a’ dol aig an àm. They should emerge from the current learning context, tha còir aca fàs a-mach as an t-suidheachadh ionnsachaidh a tha a’ dol aig an àm

5 beò an-ceartuair. Gaelic is current in communities where…, tha a’ Ghàidhlig beò an-ceartuair ann an coimhearsnachdan far…

currently adv an-ceartuair. The land is currently used for sheep, tha caoraich an-ceartuair gan cumail air an talamh. Currently available resources for delivery of some areas of the curriculum, na tha ri fhaotainn an-ceartuair de ghoireasan airson cuid de raointean a’ chlàir-theagaisg a thoirt gu buil

curricular a 1 expressed with a’ chlàir theagaisg. Curricular dimensions such as information technology, cùisean a’ chlàir-theagaisg mar tha teicneolas fiosrachaidh

2 expressed with den chlàr-theagaisg. Available across all curricular areas and modes, a tha ri fhaotainn feadh gach raoin agus gach modh den chlàr-theagaisg

3 expressed with sa chlàr-theagaisg. Port-a-beul should share curricular space with Runrig, tha còir àite sa chlàr-theagaisg a thoirt an dà chuid do phuirt-à-beul agus do Runrig

4 expressed with clàr-teagaisg m. A framework is needed, clearly establishing the most important features of this curricular area, tha feum air beairt a stèidhicheas gu soilleir na nithean as cudthromaiche a tha a’ buntainn ris a’ chlàr-theagaisg seo

curriculum n 1 clàr-teagaisg, gen clàir-theagaisg, pl clàran-teagaisg. Gaelic in the curriculum, Gàidhlig anns a’ chlàr-theagasg. To complement the 5-14 curriculum and development programme, an co-cheangal ris a’ phrògram leasachaidh airson a’ chlàir-theagaisg 5-14. The whole curriculum will be delivered through the medium of Gaelic, bithear a’ lìobhraigeadh a’ chlàir-theagaisg air fad tro mheadhan na Gàidhlig. The rationale describes the main features of the Gaelic curriculum, tha an Fheallsanachd a’ toirt cunntais air na prìomh nithean a bhuineas do chlàr-teagaisg na Gàidhlig

2 curaicealam m, pl curaicealaman

curriculum mod 1 den chlàr-theagaisg. Including specialist vocabulary from different curriculum areas, agus nam measg sin briathrachas speisealtach o roinnean eadar-dhealaichte den chlàr-theagaisg

2 (a) den churaicealam

(b) curaicealaim

curtsey n beic f, gen beice, pl beiceannan

curtsey v i dèan beic, vn dèanamh beice. The lady curtseyed to the queen, rinn a’ bhean-uasal beic don bhànrigh. They curtseyed before her, rinn iad beic roimhpe

curve v tr & i 1 lùb, vn lùbadh m

2 crom, vn cromadh m

curved a 1 lùbte

2 crom

customer n 1 neach-ceannaich m, gen neach-cheannaich, pl luchd-ceannaich. Number of customers, àireamh luchd-ceannaich

2 custamair m, pl custamairean. Customers pay at the cash desk on their way out, bidh custamairean a’ pàigheadh aig deasg an airgid air an t-slighe a-mach

3 expressed with duine m, neach m, pl daoine. The graph shows how many thousands of things customers bought each day, tha an graf a’ sealltainn cia mheud mìle rud a cheannaich daoine gach latha

4 expressed with bùth f. He attracts many customers, tha e a’ tarraing mòran don bhùth

customer mod 1 do chustamairean. Twenty-four hour customer helpline, loidhne-thaice fad là is oidhche do chustamairean

2 mar chustamair. Phone this number for all customer enquiries, fòn an àireamh seo mar chustamair le ceist sam bith

cut v tr 1 geàrr, vn gearradh m

2 buain, vn buain f

cut a air a ghearradh. The cut coal is carried on a conveyor belt to be loaded into trucks, thèid an gual a tha air a ghearradh a ghiùlain air crios siubhail airson a lodadh air trucaichean

cutting n expressed with a bhith a’ gearradh. By cutting and pasting, le bhith a’ gearradh ’s a glaodhadh

cutting a 1 beumach. Cutting remark, facal beumach

2 expressed with beum m, pl beuman, beumannan. Cutting remarks, beumannan

cuticle n cneas m, gen cneasa, pl cneasan. Hair cuticle, cneas fuiltein. Nail cuticle, cneas ìne

cuttlefish (Sepia officinalis) n 1 iasg-cutail m, gen & pl èisg-chutail

2 sùil-an-tòin f, pl sùil-an-tòinean

cycle n 1 cuairt f, pl cuairtean. Pupil progress in the teaching or the evaluation phases of the assessment cycle, adhartas na cloinne anns na fo-rèisean teagaisg no breithneachaidh sa chuairt mheasaidh

2 cearcall m, gen & pl cearcaill. The water cycle, an cearcall uisge

cycle v i rach air baidhsagal, vn dol air baidhsagal. I hate cycling to work in the rain, tha gràin agam air a bhith a’ dol gu m’ obair air a’ bhaidhsagal anns an uisge

cycling n rothaireachd f

cyclist n 1 rothaiche m, pl rothaichean

2 baidhsaglair m, pl baidhsaglairean

cyclone n 1 cuairt-èadhair f, pl cuairtean-èadhair

2 (familiar) cuairt-ghaoth f, gen cuairt-ghaoithe, pl cuairt-ghaothan

cylinder n siolandair m, pl siolandairean. Graduated cylinder, siolandair ceumroinnte

cymbal n 1 ciombal m, gen ciombail, pl ciombalan

2 tiompan m, gen tiompain, pl tiompanan

Cymric a Cuimreach

Czech pr n 1 Seiceach m, gen & pl Seicich

2 (language) Seicis f

Czechoslovakia pr n an t-Seicslòvaic, gen na Seicslòvaic

D

dactyl n dactail f, pl dactailean

dactylic a dactaileach. Dactylic feet, troighean dactaileach. In the fourth phrase the first foot is trochaic and the second foot dactylic, anns a’ cheathramh abairt tha a’ chiad troigh tròicèach agus an dara troigh dactaileach

dad n dadaidh m, pl dadaidhean

2 boban m, gen & pl bobain

daddy n dadaidh m, pl dadaidhean

2 boban m, gen & pl bobain

daddy-longlegs n breabadair m, pl breabadairean

dagger n biodag f, gen biodaig, pl biodagan

daily a 1 làitheil. The daily register, an clàradh làitheil. Short messages arising out of the daily business of the class, fiosan goirid a tha mar thoradh air obair làitheil a’ chlas

2 gu làitheil. They will become common terms in daily classroom use, thig iad gu bhith nam briathran cumanta a tha air an cleachdadh gu làitheil anns a’ chlas

3 expressed with rè an latha. Daily routine, na tha a’ dol rè an latha

daily adv 1 làitheil, gu làitheil

2 mu choinneamh an latha, a h-uile latha. Rain-gauges are usually read daily, mar as trice thèid tomhasan-silidh a leughadh a h-uile latha

dairy n taigh-bainne m, pl taighean-bainne

dairy mod bainne. Dairy produce, bathar bainne, toradh bainne. Dairy cattle, crodh bainne

dairymaid n 1 banarach f, gen banaraich, pl banaraichean

2 banchag f, gen banchaig, pl banchagan

dairy-farm n tuathanas-bainne m, gen tuathanais-bhainne, pl tuathanasan-bainne

dale n 1 dail f, gen dalach, pl dailean

2 gleann m, gen glinne, pl gleanntan

Dalmatian a dalmàisianach. Dalmatian barbelgudgeon, barbal-bhronnag Dhalmàisianach

dam n 1 dam m, pl damaichean

2 balla m caisg, gen balla chaisg, pl ballachan caisg

damage n milleadh m, gen millidh. It caused great damage, dh’adhbharaich e milleadh mòr

damp a 1 tais, comp taise. It is damp today, tha e tais an diugh

2 aitidh

dance n dannsa m, pl dannsaichean

dandelion n beàrnan-brìde m, gen pl beàrnain-bhrìde

dandruff n eanach f, gen eanaich

danger n cunnart m, gen cunnairt, pl cunnartan. What dangers do miners face in their work? dè na cunnartan a bhitheas a’ coinneachadh ri mèinneadairean nan obair?

dangerous a cunnartach, comp cunnartaiche. Mining is a dangerous job, ’s e obair chunnartach a tha anns a’ mhèinnearachd

Danish pr n (language) Danmhaircis f

Danish a Danmhairceach

darling n annsachd f. My darling, m’annsachd

dart n 1 gath m, pl gathan, gathannan

2 gàinne f, pl gàinnean

dash n (punctuation) sgrìob f, pl sgrìoban

data n 1 dàta m

2 fiosrachadh m, gen fiosrachaidh. Data collection, tional fiosrachaidh. To identify important data, gus aithne a chur air fiosrachadh cudthromach

data mod fiosrachaidh

data handling n phr làimhseachadh m fiosrachaidh, gen làimhseachaidh fhiosrachaidh. By activities such as word-processing, data handling and simulations, enable them to communicate more effectively with others, bidh gnìomhan mar tha dealbh-sgrìobhadh. làimhseachadh fiosrachaidh agus cur an ìre a’ toirt comais dhaibh air conaltradh nas buadhmhoire a dhèanamh ri feadhainn eile

database n stòr-dàta, gen & pl stòir-dhàta. Databases, spreadsheets, teletext, view data, and multimedia applications generally, stòir-dhàta, duilleagan-sgaoilte, teleteacsa, lèir-dàta agus innleachdan ioma-mheadhanach anns an fharsaingeachd

date n (botany) deit f, pl deitichean; or deat f, pl deataichean

date n 1 (day) ceann-latha m, gen & pl cinn-latha. Time and dates, an uair agus cinn-latha. What were the dates of the days that were dry? dè na cinn-latha a bha tioram?

2 (year) ceann-bliadhna m, gen & pl cinn-bhliadhna

date of birth n phr ceann-latha m breith, gen & pl cinn-latha bhreith

in date adv phr expressed with buin do dh’àm, vn buntainn do dh’àm. The original building must be 17th or 18th century in date, feumaidh gum buin an togalach tùsail do dh’àm mun 17mh no mun 18mh linn

of later date adv phr, see later a comp

date v tr

date from v phr 1 expressed with àm m, gen ama, pl amannan, plus gen. There is evidence here of dumps of sand, gravel, stones and boulders that date from the last glaciation, chìthear an seo dùin de ghainmhich, de ghrinneal, de chlachan agus de dh’ulbhagan a chaidh fhàgail aig àm an eigheachaidh mu dheireadh

2 expressed with buin do v phr, vn buntainn do, plus àm (plus gen). This dates from a glacial event known as the Wester Ross readvance, buinidh seo do dh’àm an tachartais eigheadail ris an canar ath-mheudachadh Rois an Iar. These remains may date from about 1500 BC or later, bithidh e coltach gum buin na làraichean seo do dh’àm bho mu 1500 RC no nas fhadalaiche

date-line n loidhne-latha f

dative a tabhartach. The dative case, an tuiseal tabhartach. The dative form of this feminine word has taken the place of the radical case in this dialect, tha an riochd tabhartach den fhacal bhoireanta seo air àite an tuiseil bhunasaich a ghabhail anns an dualchainnt a tha ann

daughter-in-law n bana-chliamhainn f, gen bana-chleamhna, pl bana-chleamhnan

day n latha m, pl lathaichean

day care n phr cùram-latha, gen cùraim-latha

day care mod cùraim-latha. Parents must not bring sick or infectious children to the day care facility, chan fhaod pàrantan clann a tha tinn no gabhaltach a thoirt leotha don ghoireas chùraim-làtha

the next day adv phr an ath-là

daybreak n briseadh-latha m, gen brisidh-latha

day-to-day a làitheil. In the day-to-day practice of the classroom, ann an obair làitheil an ruim-theagaisg. From writing about events drawn from their day-to-day lives, o bhith a’ sgrìobhadh mu thachartasan a tha iad a’ toirt às am beatha làitheil fhèin

dead-nettle n (Lamium spp.) deanntag f, gen deanntaige, pl deanntagan

dead-nettle, cut-leaved n (Lamium hybridum) deanntag f gheàrrte, gen deanntaige geàrrte, pl deanntagan geàrrte

dead-nettle, henbit n (L. amplexicaule) deanntag f chearc, gen deanntaige chearc, pl deanntagan chearc

dead-nettle, northern n (L. moluccellifolium) deanntag f thuathach, gen deanntaige tuathaich, pl deanntagan tuathach

dead-nettle, red n (L. purpureum) deanntag f dhearg, gen deanntaige deirge, pl deanntagan dearga

dead-nettle, white n (L. album) deanntag f gheal, gen deanntaige gile, pl deanntagan geala

deaf a bodhar, comp buidhre

deafen v tr bodhair, vn bòdhradh m

deafness n buidhre f

deal v i

deal with v i phr 1 dèilig ri, vn dèiligeadh ri. Dealing with emotional complexities, a’ dèiligeadh ri duilgheadasan co-cheangailte ri faireachdainnean. Likewise, they can deal with real-life situations, thèid aca cuideachd air dèiligeadh ris na suidhichidhean anns an t-saoghal againn fhèin. Each aspect may be dealt with in turn, faodar dèiligeadh ris gach earrainn, tè mu seach. Discussing tasks and how to deal with them, a’ beachdachadh air gnìomhan a tha ri an dèanamh agus mar a dhèiligear riutha

2 buin ri, vn buntainn ri. This section deals specifically and briefly with methods of planning assessment in language, tha an earrann seo a’ buntainn gu sònraichte ann am beagan bhriathran ri dòighean air a bhith a’ deasachadh measaidh air cànain

3 làimhsich, vn làimhseachadh m. Both text and task are chosen so that all pupils will be capable of dealing with them, taghar an dà chuid teacsa agus dreuchd gus gun tèid aig a’ chloinn air fad air an làimhseachadh

4 cuir air dòigh, vn cur air dòigh. Once these matters are dealt with, aon uair ’s gu bheil na nithean seo air an cur air dòigh

5 expressed with mu prep. Teachers can help pupils recognise how texts dealing with different kinds of knowledge differ, faodaidh tidsearan a’ chlann a chuideachadh gus a bhith ag aithneachadh mar tha teacsaichean mu chaochladh sheòrsachan eòlais eadar-dhealaichte o chèile

6 not directly expressed. It can also let them deal with the development of ideas, faodaidh e cothrom a thoirt dhaibh a bhith a’ cur an smuaintean ri chèile

death n 1 bàs m, gen bàis, pl bàsan

2 aog m, gen aoig

cause the death of v phr thoir bàs do, vn toirt bàis do. A variety of E. coli is causing the death of lambs, tha gnè de E. coli a’ toirt bàis do dh’uain

death rate n phr ràta f bhàis, pl ràtaichean bàis

death-like a aog-neulach

debate n 1 deasbad m, gen deasbaid, pl deasbadan. Show that they can use at least the following terms: argument, statement, conversation, debate, a’ nochdadh gun cuir iad gu feum, air a’ char as lugha, na faclan a leanas: argamaid, ràdh, còmhradh, deasbad. Class debates could offer more formal contexts, dh’fhaodadh deasbadan anns a’ chlas suidhichidhean na b’fhoirmeile a thoirt seachad. Debates of the Scottish Parliament, deasbadan sa Phàrlamaid Albannaich

2 deasbaireachd f. The range of texts needs to expand further into news and debate, tha e riatanach a bhith a’ leudachadh air na teacsaichean gu naidheachdan agus deasbaireachd

debate v tr & i bi a’ deasbad. Debating, a’ deasbad

debility n anfhannachd f, anfhainneachd f

debris n sprùilleach m, gen sprùillich. Rock debris, sprùilleach creige

debt n fiachan m pl

bad debts n phr seann fhiachan m pl

in debt adv phr expressed with fiachan plus aig plus air. He says Macdonald is in debt to him, tha e ag ràdh gu bheil fiachan aige air an Dòmhnallach

decade n deichead m, gen deicheid, pl deicheadan

decay n 1 seargadh m, gen seargaidh

2 crìonadh m, gen crìonaidh

3 cnàmhadh m, gen cnàmhaidh

decay v i 1 cnàmh, vn cnàmh m and cnàmhadh m. Originally these walls would have been high enough to stop animals from straying, though they have now decayed back into the land, bhitheadh na gàrraidhean seo an toiseach àrd gu leòr airson stad a chur air beathaichean bho bhith a’ dol air seacharan, ged a tha iad a-nis air cnàmh air ais don talamh

2 cnàmh air falbh, vn cnàmh air falbh

decayed a 1 air cnàmh

2 air cnàmh air falbh. The earlier walls are likely to be more decayed than the later ones, is dòcha gu bheil na gàrraidhean as tràithe air cnàmh air falbh gu ìre nas motha na an fheadhainn as fhadalaiche

decide v tr 1 cuir ro, vn cur ro. The Secretary of State has decided to issue the guidelines, tha Rùnaire na Stàite air cur roimhe an stiùireadh seo fhoillseachadh. If schools decide that pupils for whom a Record of Needs has been opened should become involved in the system of assessment described here, ma tha sgoiltean a’ cur romhpa gum bi clann a tha na feuman aca gan clàradh air am measadh a rèir nan dòighean a tha air an comharrachadh an seo

2 suidhich air, vn suidheachadh air. The teacher will decide with pupils the main points, bidh an tidsear a’ suidheachadh leis a’ chloinn air na prìomh phuingean

decide on v i tr expressed with 1 suidhich air, vn suidheachadh air. The school should decide on one method of teaching pupils to deal with mistakes, tha còir aig an sgoil suidheachadh air aon mhodh air clann a theagasg ach mar a dhèiligeas iad ri mearachdan

2 dèan, vn dèanamh m. To help them make inferences and decide on conclusions, airson an cuideachadh gus tuairmsean agus co-dhùnaidhean a dhèanamh

deciduous a ion-lomaidh. Deciduous forest, coille ion-lomaidh. Deciduous tree, craobh ion-lomaidh

decimal n deichead m, gen deicheid, pl deicheadan

decimal a deicheach. Decimal currency, airgead deicheach. Decimal form, riochd deicheach. Decimal fraction, bloigh dheicheach. Decimal notation, comharrachadh deicheach. Decimal place, ionad deicheach

decimalise v tr deichich, vn deicheachadh m

decimalisation n deicheachadh m, gen deicheachaidh. The term “gròt” was common until the arrival of decimalisation, bha am briathar “gròt” cumanta gus gun tàinig deicheachadh an airgid

decision n 1 co-dhùnadh m, gen co-dhùnaidh, pl co-dhùnaidhean. Show that they can make a choice or decision based upon what has been heard, a’ nochdadh gun tèid aca air roghainn no co-dhùnadh a dhèanamh air bhonn na chualas. Texts containing information on which they have to make decisions and choices, teacsaichean anns a bheil fiosrachadh a dh’fheumas iad co-dhùnadh no roghainn a dhèanamh mu dheidhinn. She will be able to make decisions about the progress of individual pupils, thèid aice air tighinn gu co-dhùnaidhean mu dhèidhinn adhartas sgoilearan fa leth

2 nì m, pl nithean. But such decisions will be influenced by the needs of the class and individuals within it, ach faodaidh feuman a’ chlas agus feuman na cloinne fa leth anns a’ chlas nithean den t-seòrsa sin a chur an dara taobh

3 breith f

decision making n phr tighinn m gu co-dhùnadh

deck n 1 bòrd m, gen & pl bùird

2 bòrd-luinge m, gen & pl bùird-luinge

on deck adv phr air bòrd

declarative a Gram dearbhach. Declarative sentence, seantans dearbhach

declare v tr gairm, vn gairm f. Declaring war, a’ gairm cogaidh

declension n tuisealachadh m, gen tuisealachaidh, pl tuisealachaidhean. The first declension, a’ chiad thuisealachadh

decline n 1 lùghdachadh m, gen lùghdachaidh

2 expressed with caill v, vn call m. There may have been a decline in the fertility of the land, dh’fhaodadh e bhith gun do chaill an talamh a thorrachas

decline v tr (grammar) tuisealaich, vn tuisealachadh m

decode v tr 1 dì-chòd, vn dì-chòdadh m

2 mìnich an còd, vn mìneachadh a’ chòd

decomposition n briseadh m sìos, gen brisidh sìos

décor n dòigh-sgeadais f

decorate v tr 1 sgeadaich, vn sgeadachadh m

2 (with medal etc) cuir suaicheantas air, vn cur suaicheantais air

decoration n 1 sgeadachadh m, gen sgeadachaidh, pl sgeadachaidhean. Christmas decorations, sgeadachaidhean Nollaig

2 (medal etc) (a) suaicheantas m, gen & pl suaicheantais

(b) expressed with cuir suaicheantas air, vn cur suaicheantais air. It need hardly be said that this man never received a high decoration, cha ruigear a leas a ràdh nach d’fhuair an duine seo riamh àrd-shuaicheantas a chur airz

decorum n 1 stuaim f

2 loinn f

decoy n culaidh-thàlaidh f, pl culaidhean-tàlaidh

decrease v tr 1 lùghdaich, vn lùghdachadh m

v i 2 fàs nas lugha

decreasing a expressed with a’ dol nas lugha. This has two aspects: the decreasing degree of support given to the pupil and the increasing responsibility given to pupils, tha dà nì àraidh co-cheangailte ri seo: an taice a bheirear don phàiste a’ dol nas lugha agus an t-uallach a thathar a’ cur air cloinn a’ dol am meud

decree n reachd m, pl reachdan

deduction n expressed with co-dhùnadh m, gen co-dhùnaidh, pl co-dhùnaidhean. Techniques such as making deductions and marking text, dòighean obrach mar tha co-dhùnadh agus comharrachadh an teacsa. Pupils will make deductions from important statements in the text, bidh a’ chlann a’ tighinn gu co-dhùnaidhean o ràdhan cudthromach anns an teacsa

deed n 1 beart f, gen beairt, pl beartan. Lochlet of the Deed, Lochan na Beairt (place-name)

2 (legal) gnìomhas m, gen gnìomhas, pl gnìomhasan

deep a domhain, comp doimhne. Deep water port, port uisge-dhomhain

deeper comp a 1 nas doimhne or as doimhne

2 nas motha. Pupils can come to deeper understandings of characters, thig clann gu tuigse nas motha air pearsachan

deeply adv gu domhain. The values and knowledge which motivate cultures are deeply intertwined in their languages, tha na prìomh-bheachdan agus an t-eòlas a tha a’ gluasad dhualchasan a’ freumhachadh gu domhain nan cuid chànan

deepen I v i 1 doimhnich, vn doimhneachadh m. From that vantage point the study of language and culture should radiate outwards, deepening and developing knowledge and skills, bu choir oideachadh na cànain agus an dualchais lìonsgaradh a-mach on t-suidheachadh bhuannachdail sin, a’ doimhneachadh agus a’ leudachadh eòlais agus sgilean

2 fàs nas doimhne

II deepen v tr dèan nas doimhne. The advantage of the rigs was that they allowed areas of thin soil to be deepened, ’s e a’ bhuannachd a bha ann am feannagan gum faodadh an ùir ann an àiteachan far nach robh i ach tana a bhith air a dèanamh na bu doimhne

defective a 1 easbhaidheach

2 uireasbhach

3 Gram neo-iomlan. Defective verb, gnìomhair neo-iomlan

defence n dìon m. Sea defences, dìon an aghaidh na mara

defend v tr dìon, vn dìon m

defender n neach-dìon m, pl luchd-dìon

deficiency n easbhaidh f, pl easbhaidhean

deficit n easbhaidh f, pl easbhaidhean

define v tr 1 ainmich, vn ainmeachadh m. In the component defined as “Talking,” anns an earrainn a dh’ainmichear “Labhairt”

2 dèan mìneachadh air, vn dèanamh mìneachaidh air. Through writing, pupils can define, order and understand ideas, tro sgrìobhadh, thèid aig a’ chloinn air mìneachadh a dhèanamh air bun-bheachdan, air rian a chur orra agus air an tuigsinn

3 seulaich, vn seulachadh m. A basis for later work on how representations define and limit real lives and real communities, bunait do dh’obair a nithear a-rithist air mar a tha dòighean-riochdachaidh a’ seulachadh beatha dhaoine agus choimhearsnachdan a tha ann an da-rìreabh, agus a’ cur chrìochan umpa

definite a cinnteach. The definite article, an t-alt (cinnteach). Past definite, an tràth caithte cinnteach. The preposition here puts a definite feminine singular noun into the genitive case, tha an roimhear an seo a’ cur ainmeir chinntich bhoireanta shingilte don tuiseal ghinideach

deforest v tr dì-choilltich, vn dì-choillteachadh m

deforested a dì-choilltichte

deforestation n dì-choillteachadh m, gen dì-choillteachaidh

degradation n lùghdachadh m ann am maitheas. Degradation of an environment by pollution with chemical substances, lùghdachadh ann am maitheas àraineachd a thoradh air truaillidheachd le stuthan ceimigeach

degrade v tr lùghdaich ann am maitheas, vn lùghdachadh m ann am maitheas

degree n 1 tomhas m, gen & pl tomhais. A school’s policy will involve varying degrees of co-operation and consultation, bheir poileasaidh sgoile a-staigh co-oibreachadh agus co-luadar ann an tomhais eadar-dhealaichte

2 ìre f, pl ìrean. Degree of heat, cold, ìre teas, fuachd. In language registers and with degrees of formality that will depend on the writer’s familiarity with the target readership, ann am modhan cànain agus aig ìrean foirmealachd a bhitheas a’ dol a rèir ’s dè an t-eòlas a tha aig an sgrìobhadair air a luchd-amais. The task is the same but is related to texts of varying degrees of difficulty, ’s i an aon dreuchd a tha ann ach tha i a’ buntainn do theacsaichean de chaochladh ìrean duilgheadais. A bard that is not of the first degree, bàrd nach eil den chiad ìre

3 expressed with na h-uiread. Part 3 suggests a degree of self and peer assessment for all pupils, tha Pàirt 3 a’ moladh na h-uiread de dh’fhèin-measadh agus de mheasadh cho-aoisean don chloinn air fad

4 (temperature) ceum m, pl ceuman

5 not directly expressed. This has two aspects: the decreasing degree of support given to the pupil and the increasing responsibility given to pupils, tha dà nì àraidh co-cheangailte ri seo: an taice a bheirear don phàiste a’ dol nas lugha agus an t-uallach a thathar a’ cur air cloinn a’ dol am meud

positive degree n phr (in comparison of adjective) a’ bhun-ìre f, gen na bun-ìre.

superlative degree n phr (in comparison of adjective) an ìre f fheabhasach, gen na h-ìre feabhasaich

first comparative degree n phr a’ chiad choimeas m, gen a’ chiad choimeis

second, third, comparative degree n phr an dara, an treas, coimeas m, gen an dara, an treas, coimeis

to a degree adv phr gu ìre. It is true to a degree, tha e fìor gu ìre

to the degree adv phr chon na h-ìre. They are not admitting this to the degree you would expect, chan eil iad a’ leigeil seo orra chon na h-ìre a shùilicheadh tu

delay n 1 dàil f, gen dàlach, pl dàlaichean

2 maille f

delay v tr cuir maille air, vn cur maille air

deliberate a expressed with a dh’aona gnothach

deliberately adv a dh’aona ghnothach. Since they are important skills, they require to be deliberately and consciously taught, seach gur sgilean cudthromach iad feumar an teagasg a dh’aona ghnothach agus gu follaiseach

delicious a 1 blasta

2 ana-bhlasta

delight n aighear m, gen aighir

delirious a breisleachail

delirium n breisleach m, gen breislich

deliver v tr 1 lìobhraig, vn lìobhraigeadh; also lìbhrig, vn lìbhrigeadh m. On monday lorries deliver the goods to the shop, Diluain bidh làraidhean a’ lìbhrigeadh nan gnothaichean chun na bùtha. The whole curriculum will be delivered through the medium of Gaelic, bithear a’ lìobhraigeadh a’ chlàir-theagaisg air fad tro mheadhan na Gàidhlig. They will be required to take upon themselves the task of fleshing out the details of how they will structure and deliver the information, feumaidh iad uallach a ghabhail orra fhèin gus feòil a chur air cnàmhan dealbhachadh agus lìobhraigeadh an fhiosrachaidh

2 (childbirth) asaidich, vn asaid f

delivery n 1 lìobhraigeadh m, gen lìobhraigidh; also lìbhrigeadh m, gen lìbhrigidh. Clarity and calmness of delivery, lìobhraigeadh soilleir, socair. How aspects of delivery can affect the success of talk, mar a dh’fhaodas buaidh a bhith aig lìobhraigeadh air mar a shoirbhicheas le labhairt

2 expressed with cuir an gnìomh, vn cur an gnìomh. On which teachers can capitalise in the planning and delivery of the programme, air am faod luchd-teagaisg a bhith a’ togail ann a bhith a’ deasachadh a’ phrògraim agus ga chur an gnìomh

3 expressed with thoir gu buil, vn toirt gu buil. Currently available resources for delivery of some areas of the curriculum, na tha ri fhaotainn an-ceartuair de ghoireasan airson cuid de raointean a’ chlàir-theagaisg a thoirt gu buil

4 (childbirth) asaid f

delta n dealta m, pl dealtannan

demand n 1 dùbhlan m. The teacher will broaden pupils’ experience to involve texts of greater maturity of linguistic demand, leudaichidh an tidsear air fiosrachadh nas cloinne a dh’ionnsaigh theacsaichean a tha nas adhartaiche ann an dùbhlan cànain

2 expressed with na tha … a’ sùileachadh (le). The diversity and demand of functional listening will continue to grow, bidh farsaingeachd èisteachd ghnìomhachail, agus na thathar a’ sùileachadh leatha, a’ sìor fhàs. By extending the demand of the message, le bhith a’ leudachadh air na tha an teachdaireachd a’ sùileachadh

3 expressed with coilean, vn coileanadh m. The essential additional demand between Level E and Standard Grade is achieved by means of enhanced difficulty in text and task, ruigear air na dh’fheumar a choileanadh a bharrachd, eadar Ìre E agus an Ìre Choitcheann, le duilgheadas nas motha ann an teacsa ’s ann an gnìomh

4 (a) iarraidh m. Water demand continues to increase, both for domestic purposes and for industry, tha an t-iarraidh air uisge a’ sìor dhol am meud, an dà chuid a thaobh feumalachdan taighe agus ann an gnìomhachas

(b) expressed with iarr, vn iarraidh m. The second means by which additional demand can be made is through independent learning, an dàrna dòigh air barrachd iarraidh air cloinn ’s ann tro ionnsachadh neo-eisimeileach

(c) expressed with na tha … ag iarraidh air. To bridge the differences between the two forms of Gaelic education and the demands they make on pupils, gus a’ bheàrn a lìonadh eadar an dà sheòrsa foghlaim Ghàidhlig agus na tha iad sin ag iarraidh air cloinn

5 not expressed. Gaining a command of Gaelic is a process involving the gradual acquisition and expansion of knowledge, skills and understanding at increasing levels of difficulty and demand, gus a’ Ghàidhlig ionnsachadh feumar eòlas, sgilean agus tuigse a thogail agus a leudachadh mean air mhean, agus ìrean duilgheadais a’ sìor mheudachadh

demand v tr 1 iarr, vn iarraidh m. Each target demanding more complex knowledge, gach cuimse ag iarraidh eòlais nas iom-fhillte

2 sùilich, vn sùileachadh m. Reading activities should demand that pupils show an overall grasp of a text, tha còir aig gnìomhan labhairt a bhith a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ nochdadh gu bheil tuigse aca air an teacsa anns an fharsaingeachd. It will be important that the pupil should not be put under stress by demanding skills which are not yet immediately available, bidh e cudthromach nach cuirear ro-uallach air a’ phàiste le bhith a’ sùileachadh sgilean nach gabh làmh a thoirt orra sa mhionaid

3 cuir uallach air gu, vn cur uallaich air gu. They should be faced with tasks which clearly demand the use of a variety of styles, tha còir obair a chur fan comhair a bhitheas a’ cur uallaich fhollaisich orra gus caochladh stoidhlichean a chur an greim

demanding a duilich, comp duilghe. As texts become more demanding, mar a bhitheas na teacsaichean a’ fàs nas duilghe. Pupils will convey more complex and demanding information, bidh a’ chlann a’ cur an cèill fiosrachaidh a tha nas ioma-fhillte agus nas duilghe

demographic a deamografach

demography n deamografaidh m

demonstrate v tr 1 nochd, vn nochdadh m. A strand is a sequence of targets in a key aspect of skills that demonstrates progression through the levels, ’s e a tha ann an ‘iall’ ach sreath de chuimsean ann an earrainn chudthromaich air choireigin de sgilean a tha a’ nochdadh adhartais tro na h-ìrean. Some pupils may demonstrate their attainment by using alternative forms of communication, faodaidh cuid a bhith a’ nochdadh na bheil iad air a choileanadh le bhith a’ cleachdadh modhan conaltraidh eadar-dhealaichte. Teachers will demonstrate layout features, nochdaidh tidsearan nithean a bhuineas do dhreach. By asking them to demonstrate understanding by doing or speaking, le bhith ag iarraidh orra an tuigse a nochdadh le gnìomh no labhairt

2 foillsich, vn foillseachadh m. The teacher can demonstrate reading for pleasure along with pupils, faodaidh an tidsear leughadh airson toileachaidh fhoillseachadh còmhla ris a’ chloinn

3 taisbean, vn taisbeanadh m. The teacher will demonstrate different writing strategies, bidh an tidsear a’ taisbeanadh caochladh sheòrsachan de dhòighean-sgrìobhaidh. In poetry writing rhythm can be demonstrated and explored, ann an sgrìobhadh bàrdachd faodar ruitheam a thaisbeanadh agus a rannsachadh

4 seall, vn sealltainn m. They will demonstrate that they can write for a growing number of audiences, seallaidh iad gu bheil iad comasach air sgrìobhadh do luchd-amais a tha a’ meudachadh ann an àireamh

5 (politics) tog fianais, vn togail fianais. They were demonstating against the government, bha iad a’ togail fianais an aghaidh an riaghaltais. They intend to demonstrate against the plans to close the school, tha iad am beachd fianais a thogail an aghaidh nam planaichean airson an sgoil a dhùnadh

6 not directly expressed. Although set side by side, the two columns of guidance are not meant to demonstrate equivalences, ged a tha an dà cholbh de stiùireadh air an cur taobh ri taobh chan eil seo a’ ciallachadh gu bheil iad co-ionnan

demonstration n 1 taisbeanadh m, gen taisbeanaidh, pl, taisbeanaidhean

2 comharrachadh m, gen comharrachaidh, pl comharrachaidhean

3 (politics) expressed with tog fianais, vn togail fianais. There were demonstrations in many cities, bha daoine a’ togail fianais ann am mòran bhailtean-mòra

demonstration mod taisbeanaidh. To listen to demonstration dialogues, a bhith ag èisteachd ri còmhraidhean taisbeanaidh

hold a demonstration v phr tog fianais, vn togail fianais. They will be holding a demonstration on the bridge tomorrow, tha iad gu bhith a’ togail fianais air an drochaid a-màireach

demonstrator n (politics) neach m (a tha) a’ togail fianais, pl daoine (a tha) a’ togail fianais. The police used water cannon to force the demonstrators to disperse, chleachd am poileas canain-uisge airson toirt air na daoine a bha a’ togail fianais sgaoileadh

demonstrative a (grammar) comharrachaidh. Demonstrative adjective, buadhair comharrachaidh. Demonstrative pronoun, riochdair comharrachaidh

den n garaidh m, pl garaidhean

denial n àicheadh m, gen àicheidh

denigrate v tr cuir suarach, vn cur suarach. In which all feel free from fear of being criticised, laughed at or denigrated, anns am bi gach neach a’ faireachdainn saor o eagal gum bithear a’ cur sìos no a’ magadh air no ga chur suarach

Denmark pr n an Danmhairc f, gen na Danmhairc

denominator n seòrsaiche m, pl seòrsaichean. Numerator and denominator, àireamhaiche agus seòrsaiche

denote v tr ciallaich, vn ciallachadh m. The word “text” denotes the unit of language that is being studied, tha am facal “teacsa” a’ ciallachadh an aonaid chànain a thathar a’ sgrùdadh

dense a 1 dlùth, comp dlùithe. As a result of this dense rhyme scheme, of the fifteen stressed syllables in the strophe no less than fourteen rhyme in some way or other, mar thoradh air an dòigh-chomhardaidh dhlùith a tha seo, a-mach às na còig lidean deug air a bheil cudthrom san stròf ’s ann a tha a ceithir deug dhiubh a’ dèanamh comhardaidh de sheòrsa air choireigin

2 (science) dlùth, comp dlùithe

• dùmhail

3 tiugh, comp tighe. Dense fog, ceò tiugh

density n dlùths m. Vapour density, dlùths deataich

• dumhlachd f, pl dùmhlachdan. Population density, dùmhlachd shluaigh

dental a 1 fhiaclan. An argument for attending to dental health, argamaid airson aire thoirt do shlàinte fhiaclan

2 Ling fiaclach

dentist n fiaclair m, pl fiaclairean

deny v tr àicheidh, vn àicheadh m

depalatalise v tr dì-phalataich, vn dì-phalatachadh m

depalatalised a dì-phalataichte

department n 1 roinn. Education Department, Roinn an Fhoghlaim. Department of Agriculture, Roinn an Àiteachais. All departments in secondary schools, na roinnean uile anns na h-àrdsgoiltean

2 roinn-sgoile. In each school or department, anns gach sgoil no roinn-sgoile

departure n 1 expressed with a bhith a’ falbh. Arrangements for the safe arrival and departure of children, an suidheachadh a thaobh a’ chlann a bhith a’ ruighinn agus a’ falbh gu sàbhailte

2 expressed with atharraich, vn atharrachadh m. While there is unlikely to be a radical departure from existing practice, ged nach eil dùil gum bi na dòighean-obrach a tha a’ dol an ceartuair gan atharrachadh gu tur

depend v i

depend on v i phr 1 bi an urra ri. Poetry writing depends on wide experience of listening to and reading poems, tha sgrìobhadh bàrdachd an urra ri eòlas farsaing air a bhith ag èisteachd ri dàin agus gan leughadh. It is now recognised that pupils’ ability to understand and use language depends more on their ability to see how larger units are manipulated, a-nis thathar a’ gabhail ris gu bheil comas-tuigse agus comas-cleachdaidh na cloinne air cànain nas motha an urra ri an comas air a bhith a’ tuigsinn mar tha aonadan nas motha air an ullachadh

2 (a) bi a’ rèir. What we feel about the weather usually depends on what we want to do, tha ar faireachdainn mun t-sìde mar as tric a-rèir dè a tha sinn airson a dhèanamh

(b) bi a’ dol a-rèir ’s dè. In language registers and with degrees of formality that will depend on the writer’s familiarity with the target readership, ann am modhan cànain agus aig ìrean foirmealachd a bhitheas a’ dol a-rèir ’s dè an t-eòlas a tha aig an sgrìobhadair air a luchd-amais

depending on prep phr a-rèir plus gen. There are seven or eight syllables, depending on the number of unstressed syllables, in each line, tha seachd no ochd a lidean, a-rèir àireamh nan lidean gun chudthrom, anns gach sreath

dependence n eisimeileachd f

dependent a Gram eisimeileach. Dependent clause, clàsa eisimeileach

dependent (up)on prep phr 1 an urra ri. A pupil with visual impairment may approach Reading in ways that are perhaps dependent on Braille, ’s dòcha gum bi pàiste a tha gann anns an fhradharc a’ feuchainn air leughadh le dòighean a tha an urra ri Braille. Learning to read is dependent upon the spoken language, tha ionnsachadh leughaidh an urra ris a’ chainnt-bheòil. Pupils begin to be much less dependent on adult help, bidh a’ chlann a’ tòiseachadh air a bhith cus nas lugha an urra ri cuideachadh o inbhich

2 expressed with a-rèir. The integration of English into Gaelic-medium schools will be dependent on pupils’ abilities and needs, is ann a-rèir comasan agus feuman na cloinne a bhitheas a’ Bheurla air a gabhail a-staigh do sgoilean meadhan-Gàidhlig

depict v tr 1 cuir an cèill, vn cur an cèill. How to depict thoughts and feelings, mar a chuireas iad smuaintean agus faireachdainnean an cèill

2 cuir a-mach, vn cur a-mach. To make comparisons and contrasts between their own experiences and those depicted in the text, gu bhith a’ coimeas an fhiosrachaidh aca fhèin agus an fhiosrachaidh a tha air a chur a-mach anns na teacsaichean, agus a’ dèanamh eadar-dhealachaidh eatarra

depiction n expressed with mar a tha … a’ cur an cèill. Discussion of author’s style, in terms of character depiction, beachdachadh air stoidhle an ùghdair a thaobh mar a tha e a’ cur pearsa an cèill

deploy v tr 1 cleachd vn cleachdadh m. As texts become more complex the teacher needs to deploy a widening range of techniques, mar as ioma-fhillte a tha teacsaichean a’ fàs, ’s ann as motha a dh’fheumas an tidsear a chleachdadh de dhòighean obrach

2 riaghail, vn riaghladh m. Pupils will express and deploy ideas, bidh a’ cur an cèill agus a’ riaghladh bhun-smuaintean

deployment n 1 cleachdadh m, gen cleachdaidh. Pupils are expected to show awareness of technique through skilled deployment of appropriate stylistic devices, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ nochdadh mothachaidh air modh-cànain anns a bheil cleachdadh sgileil air nithean iomchaidh a bhuineas do stoidhle

2 expressed with rian air … ann an dreuchd. Policies in regard to staff deployment, poileasaidhean a thaobh rian air luchd-obrach nan dreuchd

depopulate v tr fàsaich, vn fàsachadh m. This happened fifty years before the island was depopulated, thachair seo lethcheud bliadhna mus deach an t-eilean fhàsachadh

depopulation n 1 fàsachadh m, gen fàsachaidh. A depopulation site, làrach fhàsachaidh. We found a number of depopulation sites in the area, lorg sinn grunnan làraichean fàsachaidh anns an sgìre

2 dì-dhaoineachadh m, gen dì-dhaoineachaidh

deposit n 1 (geology) fuigheall m, gen & pl fuighill. Glacial deposits, fuighill eigheadail

2 airgead-èarlais m, gen airgid-èarlais

deposit v tr leig a-nuas, vn leigeil a-nuas. This area is based on rocks that were deposited on top of the gneiss, tha an t-àite seo stèidhichte air creagan a chaidh a leigeil a-nuas air uachdar na gneiss. The sandstone was deposited by a large system of shallow, wide, meandering rivers, chaidh a’ chlach-ghainmhich a leigeil a-nuas le siostam mòr de dh’aibhnichean ao-domhainn, leathan, lùbach

deposition n 1 fuighleachadh m, gen fuighleachaidh

2 tasgadh m, gen tasgaidh. Deposition of shingle, mol air a thasgadh

depression n (weather) ìsleachadh m, gen ìsleachaidh

depth n doimhne f. In order to respond in some depth to a major feature of a text, gus freagairt ann an tomhas doimhne a thoirt do phrìomh nì a bhuineas do theacsa

in more depth prep phr expressed with a’ dol nas doimhne an. A variety of topics, many of which will be returned to in more depth later, caochladh chuspairean agus iad a’ dol a thilleadh gu mòran diubh sin ’s a’ dol nas doimhne annta a-rithist

derelict a trèigte. Derelict ground, talamh trèigte

derivation n 1 (linguistics) bunachadh m, gen bunachaidh, pl bunachaidhean

2 (linguistics) expressed with bun m, gen buna, pl bunan. What is the derivation of the word…? dè am bun a tha aig an fhacal…?

3 expressed with co às a thàinig…. To give pupils an interest in the roots, derivations and make-up of words which are especially interesting, gus ùidh na cloinne a thogail ann am faclan a tha sònraichte inntinneach: na freumhaichean aca, co às a thàinig iad, agus mar a tha iad air an cur ri chèile

derive v tr 1 thoir o/bho, vn toirt o/bho It is from these that the attainment targets described in the following section are derived, is ann bhuatha seo a tha na cuimsean coileanaidh a tha air an cur a-mach anns an ath earrainn air an toirt. Contexts could derive from the following exemplar topics, dh’fhaodaiste suidhichidhean a thoirt o na cuspairean a leanas, mar eisimpleir

2 bunaich, vn bunachadh m

dermatolagist n deirmeòlaiche m, pl deirmeòlaichean

dermis n 1 deirm f

2 fìor-chraiceann m, gen fìor-chraicinn

derogatory a tarcaiseach, comp tarcaisiche. Materials will be chosen to help children to respect other people by avoiding derogatory pictures or messages about any group of people, thèid stuthan a thaghadh gus cuideachadh le cloinn gu bhith a’ toirt urraim do dhaoine eile tro bhith a’ seachnadh thuairisgeulan no theachdaireachdan tarcaiseach mu bhuidheann sam bith de dhaoine

derrick n deiric f, pl deiricean

desalinise v tr dì-shalainnich, vn dì-shalainneachadh m

desalinised a dì-shalainnichte

desalinisation n dì-shalainneachadh m, gen dì-shalainneachaidh

descend I v i 1 teirinn, vn teàrnadh m

2 (e.g. genealogy) (a) sìolaich, vn sìolachadh m. The family from which he was descended, an teaghlach on do shìolaich e. That it was from Iseabail Ruadh that what is in Turner of the work of Iain Lom descended, gum b’ ann o Iseabail Ruaidh a shìolaich na tha ann am Mac an Tuairneir de shaothair Iain Luim

(b) expressed with de shliochd. This shows that they are perhaps descended from the bard, tha seo a’ sealltainn gum faodadh e bhith gur ann de shliochd a’ bhàird a tha iad

II descend v tr rach sìos, vn dol sìos. They descended the hill, chaidh iad sìos am bruthach

descendant n expressed with de shliochd. I am a descendant of hers, ’s ann den t-sliochd aice a tha mi

descendants n pl sliochd m

describe v tr 1 dèan iomradh or iomraidhean air, vn dèanamh iomraidh or iomraidhean air. They describe features of non-verbal communication, tha iad a’ dèanamh iomraidh air feartan conaltraidh às aonais fhaclan. Noun and verb will describe categories of words from which pupils make choices, bidh ainmear agus gnìomhair a’ dèanamh iomraidh air seòrsachan fhaclan às am bi a’ chlann a’ taghadh. Pupils will be able to describe in simple terms people, things and places, thèid aig a’ chloinn air iomraidhean sìmplidh a dhèanamh air daoine, air nithean agus air fiosraichidhean. “Genre” is a term used to describe a property of texts, tha “Gnè” air a chleachdadh gus iomradh a dhèanamh air nàdar theacsaichean. Punctuation will give pupils a term for describing these surface features of their writing, bheir pungadh briathar don chloinn airson iomradh a dhèanamh air na nithean faicsinneach a bhuineas don chuid sgrìobhaidh

2 bi plus iomradh air. Although some strands are described at fewer than five levels, ged a tha iomradh air cuid de na h-iallan aig nas lugha na còig ìrean. Attainment targets for learners of Gaelic are described at three levels, air cuimsean coileanaidh airson luchd-ionnsachaidh na Gàidhlig tha iomradh aig trì ìrean. The most advanced level described in this document, an ìre choileanaidh as adhartaiche air a bheil iomradh anns a’ phàipear seo

3 thoir iomradh air, vn toirt iomraidh air. They will describe the simpler aspects of style, bidh iad a’ toirt iomraidh air na nithean as sìmplidh a bhuineas do stoidhle. Pupils will describe personal experiences, bidh a’ chlann a’ toirt iomraidh air fiosrachaidhean pearsanta

4 thoir cunntas, vn toirt cunntais. describing, a’ toirt cunntais. The rationale describes the main features of the Gaelic curriculum, tha an Fheallsanachd a’ toirt cunntais air na prìomh nithean a bhuineas do chlàr-teagaisg na Gàidhlig. To describe progress, a bhith a’ toirt cunntais air adhartas. They can so easily be related to the writer’s purpose: to describe a sequence of events, tha e cho furasta an cur ann an dàimh ris an adhbhar-sgrìobhaidh: gus cunntas a thoirt air sreath thachartasan

5 bi plus cunntas air. Although Reading is not described as attainment targets, ged nach eil cunntas air Leughadh mar chuimsean coileanaidh

6 toir tuairisgeal m air, vn toirt tuairisgeil air

7 thoir dealbh air, vn toirt dealbh air

8 (a) innis, vn innse f. Describe what you can see in picture B, innis dè a chì thu an dealbh B

(b) innis mu, vn innse mu. Describe the way from the school to the football pitch, innis mun t-slighe bhon sgoil don raon ball-coise

(c) innis mu dheidhinn plus gen, vn innse mu dheidhinn. Describe his route to get to the accident, innis mu dheidhinn na slighe a ghabh e chun na tubaist

described a 1 expressed with air a bheil iomradh. The Programmes of Study described in this section, na clàran oideachaidh air a bheil iomradh anns an earrainn seo. The programmes described here offer only general guidance, chan eil na prògraman air a bheil iomradh an-seo ach a’ cur stiùiridh choitchinn fa chomhair dhaoine

2 expressed with air an cur a-mach. The attainment targets described in the following section, na cuimsean coileanaidh a tha air an cur a-mach anns an ath earrainn

3 expressed with air comharrachadh. If schools decide that pupils for whom a Record of Needs has been opened should become involved in the system of assessment described here, ma tha sgoiltean a’ cur romhpa gum bi clann a tha na feuman aca gan clàradh air am measadh a rèir nan dòighean a tha air an comharrachadh an seo

description n 1 tuairisgeal m, gen tuairisgeil, pl tuairisgealan. Differences between narrative and description can be identified, faodar aithne a chur air eadar-dhealachaidhean eadar sgeul agus tuairisgeal. Genre will be used as a description of categories of texts, bithear a’ cleachdadh gnè mar thuairisgeal air seòrsachan theacsaichean. Discussion of author’s style, in terms of descriptions, beachdachadh air stoidhle an ùghdair a thaobh tuairisgealan

2 iomradh m, gen iomraidh, pl iomraidhean. How an account of a battle differs from a description of the life cycle of a butterfly, mar tha cunntas air blàr eadar-dhealaichte o iomradh air cearcall-beatha dealain-dè. Pupils will be able to understand simple descriptions of people and places, thèid aig a’ chloinn air iomraidhean sìmplidh a thuigsinn mu dhaoine agus mu àiteachan

3 cunntas m, gen cunntais, pl cunntasan. The attainment targets are based on the following descriptions of levels of attainment, tha na cuimsean coileanaidh air am bonntachadh air na cunntasan seo air ìrean coileanaidh

4 dealbh-chunntas m, gen dealbh-chunntais, pl dealbh-chunntasan

5 expressed with dèan iomradh, vn dèanamh iomraidh. Speech marks and exclamation marks are further descriptions of punctuation, tha comharraidhean-labhairt agus comharraidhean-clisge a’ dèanamh an tuilleadh iomraidh air pungadh

6 expressed with dè a th’ ann (eg on order form). Description (of item), de a th’ ann?

descriptive a 1 expressed with a bheir iomradh. Verse and paragraph are descriptive terms for features of text, ’s e ainmean a tha ann an rann agus paragraf a bheir iomradh air nithean a bhuineas do theacsa

2 expressed with le iomradh. Teachers are advised to make descriptive notes of the pupil’s strengths and development needs, thathar a’ comhairleachadh do thidsearan notaichean a dhèanamh le iomradh air na feartan agus air na feumalachdan fàis aig a’ phàiste

3 tuairisgeulach. A descriptive essay, aiste thuairisgeulach. Descriptive poetry, bàrdachd thuairisgeulach. Descriptive grammar, gràmar tuairisgeulach. This list is descriptive and not prescriptive, ’s ann tuairisgeulach agus chan ann òrdachail a tha an liosta seo

4 dealbhach, comp dealbhaich

5 not directly expressed. Learning how to read and write requires the teaching of a gradually enlarging descriptive vocabulary, tha ionnsachadh sgrìobhaidh is leughaidh a’ cur feum air briathrachas a theagasg a tha a’ meudachadh mean air mhean

desert n fàsach m & f, gen fàsaich, pl fàsaichean

desert v tr 1 trèig, vn trèigsinn m

2 fàg, vn fàgail f. It is not known when or why these sites were deserted, chan eil fios air cuine no carson a chaidh na làraichean seo fhàgail

desertification n iom-fhàsachadh m, gen iom-fhàsachaidh

• fàsachadh m, gen fàsachaidh

desiccate v tr tiormaich, vn tiormachadh m

desiccated a tiormaichte

design n 1 dealbhachadh m, gen dealbhachaidh. In the design and planning of policies, ann an dealbhachadh agus ann an deasachadh phoileasaidhean. Such as music, set and costume designs, mar tha ceòl, cruth stèidse agus dealbhachadh aodaich

2 dealbhadh m, gen dealbhaidh. Curriculum Design for the Secondary Stages, Dealbhadh a’ Chlàir-theagaisg airson Ìrean na h-Àrdsgoile

3 deilbh f, pl deilbhean. Set and costume design, seata agus deilbh aodaich

design v tr 1 dealbh, vn dealbh m or dealbhadh m. Teachers should design contexts, tha còir aig luchd-teagaisg suidhichidhean a dhealbhadh. Pupils will play listening games designed to develop skills in attention and recall, bidh a’ chlann a’ cluiche chleasan-èisteachd a tha air an dealbh gus sgilean aire agus cuimhne a thoirt air adhart. Texts which have been designed for a specific audience, teacsaichean a chaidh a dhealbhadh airson luchd-amais àraidh

2 deilbh, vn deilbh f. The syllabus of programmes should be designed to keep pace with their maturational level, bu chòir clàr-obrach nam prògraman a dheilbh gus còrdadh a dhèanamh ri an ìre fàis. The specific audiences for which texts have been designed, an luchd-amais sònraichte a chaidh na teacsaichean a dheilbh dhaibh

3 dealbhaich, vn dealbhachadh m. It is essential that situations are designed by the teacher to motivate the pupils to contribute willingly, feumaidh an tidsear suidhichidhean a dhealbhachadh gus a’ chlann a ghluasad gu bhith a’ gabhail pàirt gu toileach

4 cuir ri chèile, vn cur ri chèile. The Programmes of Study are designed to assist schools, tha na clàran oideachaidh air an cur ri chèile gus cuideachadh le sgoiltean

designed a expressed with gus. Language activities and approaches designed to meet special educational needs will vary according to the particular requirements of pupils, bithear a’ cleachdadh caochladh sheòrsachan ghnìomhan agus mhodhan-teagaisg gus feuman foghlaim shònraichte a choileanadh, agus sin a rèir nam feuman fa leth aig cloinn

designer n deilbhiche m, pl deilbhichean

desirable a 1 riatanach. It will be desirable and necessary to report on the progress and success of each pupil, bidh e riatanach agus do-sheachnaichte a bhith a’ toirt iomraidh air piseach agus air soirbheachadh gach pàiste. It was once thought desirable to start with the smaller units of language, bha latha ann a bhàtar a’ meas gun robh e riatanach tòiseachadh leis na h-aonadan-cànain beaga

2 expressed with iarraidh air. It is not possible or desirable to assess all of a class’s activities in language all of the time, chan eil rian air, ’s cha mhotha tha iarraidh air, gum biodhte a’ measadh uile ghnìomhan clas ann an cànain fad na h-ùine

3 expressed with is miann leinn. Currently available resources for delivery of some areas of the curriculum are generally acknowledged to be below a desirable level, thathar gu coitcheann ag aideachadh nach eil na tha ri fhaotainn an-ceartuair de ghoireasan airson cuid de raointean a’ chlàir-theagaisg a thoirt gu buil cho math ’s bu mhiann leinn

desire n expressed with dèidheil air prep phr. Media education encourages such learning by creating the desire to work with language, tha oideachadh mu na meadhain a’ misneachadh a leithid seo de dh’ionnsachadh le bhith gan dèanamh dèidheil air a bhith ag obair le cànain

desire v tr

to be desired, iarratach. Suffering is not a thing to be desired in life, chan e nì iarratach sa bheatha a tha ann an àmhghar

desktop mod mullach-deasca. Especially with desktop publishing, gu h-àraidh le foillseachadh mullach-deasca

dessert n mìlsean m, gen mìlsein, pl mìlseanan

destination n ceann-uidhe m, gen & pl cinn-uidhe. They are still waiting to be told their destination, tha iad fhathast a’ feitheamh ri fios air an ceann-uidhe

destine v tr expressed with bi an dàn. It was destined for him, bha e an dàn dha

destiny n dàn m gen dàin

destroy v tr 1 sgrios, vn sgrios. Raiders from the sea may have destroyed the settlement, dh’fhaodadh e bhith gun d’rinn creachadairean bhon mhuir an t-àite-tuineachaidh a sgrios

2 cuir à bith, vn cur à bith. The water cycle is a closed system, since water is neither created nor destroyed, ’s e siostam dùinte a tha anns a’ chearcall uisge, oir chan eil uisge aon chuid air a chruthachadh no air a chur à bith

destruction n sgrios m

detach v tr dèan sgaradh bho, vn dèanamh sgaraidh bho

detached a 1 air sgaradh bho

2 dealaichte. Detached house, taigh dealaichte

detail n 1 nì m, pl nithean. Sequencing of essential details, òrdachadh air na nithean èiseil

2 pàirt m, pl pàirtean. That pupils show an understanding of specific details of a text, gum bi a’ chlann a’ nochdadh gu bheil tuigse aca air pàirtean sònraichte de theacsa

3 (a) fiosrachadh m, gen fiosrachaidh. Biographical details about poets, fiosrachadh mu bheatha nam bàrd

(b) làn fhiosrachadh m, gen làn fhiosrachaidh. Drawings which will be elaborated to provide detail and form the basis of a story, dealbhan a bhithear a’ leudachadh orra gus làn fhiosrachadh a thoirt seachad agus gus a bhith nam màthair-adhbhair aig stòiridh

4 expressed with gu mionaideach. The details of the legislation should be worked out by a Scottish body similar to the Welsh Language Board, bu chòir gum bitheadh cruth an lagha air obrachadh a-mach gu mionaideach le buidhinn Albannaich coltach ri Bòrd a’ Chànain Chuimris

in detail adv phr gu mionaideach. The various elements that make up the landscape can be studied in detail, faodar na diofar eileamaidean a tha a’ dèanamh suas an dealbh-thìre a sgrùdadh gu mionaideach. We were not able to tell them our intentions in detail, cha b’ urrainn dhuinn innse dhaibh gu mionaideach dè bha nar beachd

detail v tr

detailed a mionaideach. These targets do not, however, provide detailed assessment criteria, a dh’aindeoin sin chan fhaighear o na cuimsean seo comharraidhean-measaidh mionaideach. In planning and in implementing their own detailed policies for language, ann a bhith a’ dealbhadh ’s a’ cur an gnìomh am poileasaidhean-cànain mionaideach fhèin. Detailed accounts of each of these strands, cunntas mionaideach air gach aon de na h-iallan seo. In the more detailed guidance which follows, anns an stiùireadh nas mionaidiche a leanas

detect v tr 1 faigh ròs air, vn faighinn ròs air. They may observe listening behaviour in order to detect a possible listening impairment, faodaidh iad coimhead air giùlan ann an èisteachd gus ròs fhaighinn air uireasbhaidh claisneachd a dh’fhaodadh a bhith ann

2 cuir umhail air, vn cur umhail air. I could detect no difference, cha do chuir mi umhail air diofar sam bith

detective n 1 lorg-phoileas m, gen & pl lorg-phoileis

2 fear-rannsachaidh, gen & pl fir-rannsachaidh

detective story n phr sgeulachd f fir-rannsachaidh. In fiction, there are genres such as romances, horror, the detective story, ann am ficsean tha iomadh gnè, leithid ramasan, uabhas, sgeulachd fir-rannsachaidh

detergent n 1 ceimig-ghlanaidh f, pl ceimigean-glanaidh

2 stuth-glanaidh m, pl stuthan-glanaidh

deterioration n dol m am miosad

determinated a cinntichte. Determinated nominal phrase, abairt ainmearach cinntichte

determine v tr 1 suidhich, vn suidheachadh m. They should not determine what is taught and learned, chan eil còir aca a bhith a’ suidheachadh dè bhithear a’ teagasg agus ag ionnsachadh

2 bonntaich, vn bonntachadh m. Television presents views of the world which are determined by non-Gaelic concerns, tha an telebhisean a’ cur fa chomhair dhaoine seallaidhean den t-saoghal a tha air am bonntachadh air nithean nach buin don Ghàidhlig

determined a 1 suidhichte. The number of syllables in each phrase is determined according to the same rule as was seen in the other song, tha àireamh nan lidean anns gach abairt suidhichte a-rèir na h-aon riaghailt a chunnacas san òran eile

2 mionnaichte. He is determined that these rules are needed, tha e mionnaichte gu bheil feum air na riaghailtean seo

determined by a phr expressed with suidhich, vn suidheachadh m. Half-termly or at points determined by school policy, leitheach slighe tron tèarm no aig ìrean a tha poileasaidh na sgoile a’ suidheachadh

develop v tr & i 1 leasaich, vn leasachadh m. To develop programmes of work, gus prògraman obrach a leasachadh. It is for these reasons that they form the framework to be developed in Part 1, sin as adhbhar iad a bhith sa bheairt a tha ri leasachadh ann am Pàirt 1. To develop, refine or accept others’ contributions, a bhith a’ leasachadh, a’ fuasgladh no a’ gabhail ris na tha càch a’ toirt seachad. The support infrastructure for it is in the process of being developed, tha an cùl-taice aige fhathast ga leasachadh. This will help in developing ability to scan for specific information, cuidichidh seo le bhith a’ leasachadh comais air a bhith a’ leughadh gu h-aithghearr airson fiosrachaidh shònraichte

2 dèan leasachadh, vn dèanamh leasachaidh. Provide experiences for developing pupils’ capacities, a’ cur fhiosraichidhean an tairgse na cloinne gus leasachadh a dhèanamh air an cuid chomasan

3 thoir air adhart, vn toirt air adhart. Teachers will develop their awareness of sequence, bidh tidsearan a’ toirt air adhart am mothachaidh air òrdugh. It explains how assessment should be developed, tha e a’ mìneachadh mar as còir measadh a thoirt air adhart. To review and develop existing assessment policies, gus na poileasaidhean measaidh a tha aca cheana ath-bhreithneachadh agus a thoirt air adhart. In order to summarise and develop what is said, gus geàrr-iomradh a dhèanamh air na chaidh a ràdh agus sin a thoirt air adhart. Not least to develop critical faculties and powers of discrimination, gu h-àraidh gus buadhan breithneachaidh a thoirt air adhart. Pupils will play listening games designed to develop skills in attention and recall, bidh a’ chlann a’ cluiche chleasan-èisteachd a tha air an dealbh gus sgilean aire agus cuimhne a thoirt air adhart. Writing will begin after oral fluency is developed, tòisichidh sgrìobhadh an dèidh fileantachd bheòil a thoirt air adhart. The response of audience will help the reader to work at developing the skills of reading aloud, bidh an dòigh anns an gabh an luchd-amais ris na chuideachadh don leughadair gu bhith a’ toirt air adhart sgilean leughaidh a-mach

4 thoir gu ìre, vn toirt gu ìre. The Guidelines give schools advice on how to review and develop their assessment policies, tha an stiùireadh a’ tairgse comhairle do sgoiltean air mar a bhreithnicheas iad agus mar a bheir iad gu ìre am poileasaidhean measaidh. Which will have been developed over a number of years, bidh iad seo air an toirt gu ìre feadh grunnan bhliadhnachan. develop inter-relationships with the Gaelic community, co-cheangal ri coimhearsnachd na Gàidhlig a thoirt gu ìre. They should be helped to develop their own tastes in fiction, is còir an cuideachadh gus am miann fhèin a thaobh ficsean a thoirt gu ìre. That children fluent in Gaelic are enabled to continue developing fully their linguistic skills, gun tèid aig a’ chloinn a tha fileanta air cumail orra a’ toirt nan sgilean cànain aca gu làn ìre

5 thoir air aghaidh, vn toirt air aghaidh. Sensitive prompting by the teacher will help pupils develop their responses, bidh coiteachadh mothachail on tidsear na cuideachadh don chloinn gu bhith a’ toirt an cuid freagairtean air aghaidh

6 thoir gu buil, vn toirt gu buil. In the remainder of this section a framework for assessment is developed, anns a’ chuid eile den earrainn seo tha beairt airson measaidh air a toirt gu buil. The terms will be used in developing pupils’ familiarity with the ways texts are organised, bithear a’ cleachdadh nam briathran ann a bhith a’ toirt gu buil eòlas na cloinne air mar a tha rian ga chur air teacsaichean. Guidance on developing profiles can be found in the guidelines, gheibhear comhairle air teisteanas-measaidh a thoirt gu buil anns an stiùireadh

7 leudaich, vn leudachadh m. From that vantage point the study of language and culture should radiate outwards, deepening and developing knowledge and skills, bu choir oideachadh na cànain agus an dualchais lìonsgaradh a-mach on t-suidheachadh bhuannachdail sin, a’ doimhneachadh agus a’ leudachadh eòlais agus sgilean

8 leudaich air, vn leudachadh air. The requirements of pupils with special educational needs are further developed in the statement included in Part 3, thathar a’ leudachadh air na tha riatanach do chloinn le feuman sònraichte ann am foghlam, anns na tha air a chur sìos ann am Pàirt 3

9 adhartaich, vn adhartachadh m. Teachers encourage pupils through stimulating contexts to use and develop their language, ’s ann a tha tidsearan a’ misneachadh cloinne le suidhichidhean beothail gu bhith a’ cleachdadh agus ag adhartachadh an cuid chànain. It also provides contexts to develop language in simulated situations, gheibhear suidhichidhean às cuideachd gus cànain adhartachadh ann an suidhichidhean samhlachail. A natural way of developing pupils’ own out-of-school interests and activities, dòigh nàdarrach air a bhith ag adhartachadh nithean taobh a-muigh na sgoile anns a bheil ùidh aig cloinn agus anns a bheil iad an sàs

10 expressed with fàs vn fàs m. They should expect the poem to develop through its verses, bu chòir dùil a bhith aca gum bi an dàn a’ fàs o rann gu rann. Target audience develops from the broad idea of audience, tha luchd-amais sònraichte a’ fàs a-mach às a’ bheachd choitcheann a tha ann air luchd-amais. Written responses will develop from discussion, fàsaidh freagairtean sgrìobhte à beachdachadh. For the most part, writing will be developed in association with the other three outcomes, anns a’ mhòr earrainn, bidh sgrìobhadh a’ fàs ann an co-bhonn ris na trì builean eile. Pupils will develop a greater alertness to the changes in ideas, bidh a’ chlann a’ fàs nas mothachaile air na h-atharraichidhean ann am bun-smuaintean. Pupils will develop a sense of the importance of careful proof-reading, bidh a’ chlann a’ fàs mothachail air cho cudthromach ’s a tha e a bhith a’ dearbh-leughadh gu faiceallach. Dramatic activities can be more complex, developing from exploratory work into more fully formed and organised outcomes, faodaidh gnìomhan-dràma a bhith nas ioma-fhillte, agus iad a’ fàs à obair rannsachaidh a dh’ionnsaigh thoraidhean air a bheil an tuilleadh cumaidh agus eagrachaidh

11 expressed with fàs an, vn fàs an Situations in which they explore and develop an understanding of the world, suidhichidhean anns am bi iad a’ rannsachadh an t-saoghail agus a’ fàs ann an eòlas air. To develop their confidence and competence, gus fàs ann am misneach agus ann an comas. As pupils develop their skills in the use of Gaelic, mar a tha a’ chlann a’ fàs nan sgilean ann a bhith a’ cleachdadh na Gàidhlig. A programme which will involve developing auditory discrimination, prògram a tha a’ gabhail a-steach fàs ann an comas cluaise. Pupils will be helped by developing knowledge about language, bidh e na chuideachadh don chloinn a bhith a’ fàs ann an eòlas air cànain

12 expressed with fàs plus comp a, vn fàs etc. Pupils will develop confidence in the manipulation of punctuation, bidh a’ chlann a’ fàs nas misneachaile ann a bhith a’ làimhseachadh pungaidh

13 expressed with thig plus fàs air. The pupils’ attention span will be developed, thig fàs air an ùine a bhitheas a’ chlann a’ toirt aire. How meanings develop and change, mar a bhitheas fàs agus caochladh a’ tighinn air brìgh fhaclan

14 thoir fàs air, vn toirt fàis air. The sense of purpose and audience will be developed, bheirear fàs air mothachadh adhbhair agus luchd-amais. Paired reading develops awareness of audience, tha leughadh eadar dithis a’ toirt fàis air mothachadh air luchd-amais. This ability will develop confidence, bheir an comas seo fàs air misneach. The process of reading and discussion can be developed by use of listening centres, faodar fàs a thoirt air leughadh agus air beachdachadh le bhith a’ cleachdadh ionadan-èisteachd. Skills of selecting facts will continue to be developed, leanar air a bhith a’ toirt fàis air sgilean taghadh fìorsgeoil. Using material to develop hand-eye co-ordination, a’ cleachdadh stuthan gus fàs a thoirt air co-òrdanachadh làimh-is-sùla. Structured situations for developing talk, suidhichidhean òrdaichte airson fàs a thoirt air còmhradh

15 thoir cothrom fàis do, vn toirt cothrom fàis do. The teacher will develop pupils’ understanding, bidh an tidsear a’ toirt cothrom fàis do thuigse na cloinne

16 faigh cothrom fàis, vn faighinn cothrom fàis. Pupil tastes and choice will be developed by discussion, gheibh roghainnean agus taghadh chloinne cothrom fàis le beachdachadh

17 dèan adhartachadh air, vn dèanamh adhartachaidh air. Pupils’ competence will be developed, nithear adhartachadh air sgilean na cloinne

18 thig gu, vn tighinn gu. Pupils will be developing an understanding of the purposes of print, bidh a’ chlann a’ tighinn gu tuigse air adhbhair clò

19 thig air adhart, vn tighinn air adhart. As pupils begin to read more widely, so their writing will develop, mar a bhitheas a’ chlann a’ tòiseachadh air barrachd leughaidh a dhèanamh, bidh an sgrìobhadh aca a’ tighinn air adhart

20 cuir air adhart, vn cur air adhart. It is best developed in integrated programmes of work, ’s ann am prògraman-obrach co-òrdanaichte as fheàrr a chuirear air adhart e

21 cuir an gnìomh, vn cur an gnìomh. Perhaps based on the reading programme, storybook or theme being developed, ’s dòcha suidhichte air a’ phrògram leughaidh, air leabhar stòiridh, no air cuspair a thathar a’ cur an gnìomh

22 àraich, vn àrach m. If the first task of schools is to develop language skills, mas e prìomh dhleastanas sgoiltean a bhith ag àrach sgilean cànain. To develop in all pupils a range of positive attitudes, caochladh bheachdan fallain àrach anns a’ chloinn air fad

23 tog, vn togail f. Pupils should be given ample opportunity to develop listening skills, tha còir làn chothrom a thoirt don chloinn a bhith a’ togail sgilean èisteachd. Pupils will develop ways of expressing their reactions to their experiences, bidh a’ chlann a’ togail dhòighean air cur an cèill mar a tha iad air an gluasad le an cuid fhiosraichidhean

24 gabh, vn gabhail m. Pupils will develop an interest in comparative forms of spellings, bidh a’ chlann a’ gabhail ùidh ann am modhan litreachaidh eadar-dhealaichte

25 deilbh, vn deilbh f. The advice offered here about developing programmes of work for these pupils, a’ chomhairle a thathar a’ tairgse an seo mu bhith a’ deilbh phrògraman obrach don chloinn seo. The course was developed first in France, chaidh an cùrsa a dheilbh an toiseach san Fhraing

26 expressed with bi plus comp a repeated. Children should be encouraged to develop a growing awareness of the language, bu chòir clann a mhisneachadh gus a bhith nas mothachaile agus nas mothachaile air a’ chànain

27 not directly expressed. Help pupils to develop confidence and pleasure in their own use of Gaelic, a’ cuideachadh na cloinne gus earbsa a bhith aca nan comas fhèin sa Ghàidhlig agus gus toileachas fhaotainn às sin

developed a 1 air toirt gu ìre. Detailed accounts of each of these strands, developed as attainment targets, cunntas mionaideach air gach aon de na h-iallan seo, agus iad air an toirt gu ìre mar chuimsean-coileanaidh

2 expressed with aig ìre. A more highly developed facility with language, comas-cànain aig ìre nas àirde

3 expressed with air adhartas a dhèanamh. A pupil whose oral skills are well developed, pàiste a tha air adhartas math a dhèanamh ann an sgilean labhairt

4 leasaichte. The developed word, an saoghal leasaichte

developing a 1 expressed with a’ dol am meud. Gaelic is an integral and developing part of Scottish life and heritage, tha a’ Ghàidhlig na làn phàirt de dhòigh-bheatha agus de dhualchas na h-Alba, agus sin a’ dol am meud

2 expressed with mar a tha … a’ fàs. This is not just a matter of sympathetic assistance in advancing the pupil’s developing skills, chan eil seo a’ ciallachadh a-mhàin taice cho-fhaireachail ann a bhith a’ toirt air adhart sgilean a’ phàiste mar a tha iad a’ fàs

3 expressed (along with “maturity”) by mar a tha … a’ fàs nas sine. It is essential that the programs of study they follow should keep pace with their developing interests and maturity, tha e do-sheachnaichte riatanach gum bi na clàran oideachaidh aca a’ dol a rèir nan nithean anns a bheil iad a’ gabhail ùidh mar a tha iad a’ fàs nas sine

development n 1 (a) leasachadh m, gen leasaichaidh, pl leasachaidhean. The rich contexts for gaelic development provided by the mass-media, an t-iomadh suidheachadh airson leasachadh na Gàidhlig a tha ri fhaotainn o na meadhanan. This should allow for the development of all the language skills, tha còir aige seo àite thoirt do leasachadh nan sgilean cànain air fad. Listening has implications for speech development, tha buaidh aig èisteachd air leasachadh cainnte. Including intellectual, emotional, aesthetic and moral development, agus sin a gabhail a-staigh fàs ann an tuigse, ann am faireachadh, ann am mothachadh na bòidhchid, agus ann an leasachadh moralta. It encourages the development of all the language components, tha e a’ misneachadh leasachaidh air na h-earrainnean cànain uile. Such developments, leasachaidhean den t-seòrsa seo

(b) expressed with leasachadh air oideachadh. Policies in regard to staff development, poileasaidhean a thaobh leasachadh air oideachadh luchd-obrach

(c) expressed with leasaich, vn leasachadh m. To allow for the development of all the language skills, gus cothrom a thoirt do na sgilean cànain air fad a bhith air an leasachadh

2 (a) fàs m, gen fàis. Development will take place between Level E and Standard Grade, bidh fàs ann eadar Ìre E agus an Ìre Choitcheann. Because language is central to children’s intellectual development, a chionn ’s gu bheil cànain ann an teis meadhan fàs chloinne a thaobh tuigse. To support pupils’ personal development, taice chur ri fàs pearsanta chloinne. Including intellectual development, agus sin a gabhail a-staigh fàs ann an tuigse. Towards their own and others’ Gaelic development, air am fàs fhèin agus fàs chàich anns a’ Ghàidhlig. It would be wrong for a pupil’s listening development to be stunted, cha bhitheadh e ceart idir casg a chur air fàs pàiste ann an èisteachd. Pupils’ development will be continued, leanar air fàs na cloinne. Opportunities for personal development, cothroman fàis phearsanta. The process of development will continue, leanaidh cothrom fàis air. Pupils will read texts matched to their stage of development, bidh a’ chlann a’ leughadh theacsaichean a tha a’ tighinn a-rèir na h-ìre fàis aig a bheil iad. Group discussion will allow the development of ideas, leigidh beachdachadh ann am buidhnean cothrom fàis le bun-bheachdan

(b) expressed with fàs a thoirt air. Development of these skills will benefit from practice and discussion, bidh cleachdadh agus beachdachadh buannachdail gus fàs a thoirt air na sgilean seo. The development of a range of positive attitudes and opportunities for personal development, fàs ga thoirt air caochladh bheachdan neartmhor agus air cothroman fàis phearsanta

(c) (i) expressed with a thoirt gu fàs. To concentrate on the development of oral skills, a bhith a’ cur cudthroim air sgilean cainnt-bheòil a thoirt gu fàs

(ii) expressed with a bhith a’ toirt gu fàs. By providing lively contexts for the development of language skills, le bhith a’ tairgse suidhichidhean beothail airson a bhith a’ toirt sgilean cànain gu fàs

(d) (i) expressed with fàs, vn fàs m. To ensure the development of skills, gus dèanamh cinnteach gum fàs na sgilean

(ii) expressed with bi a’ fàs. Development will continue in terms of maturity and variety of text, bidh teacsaichean a’ fàs nas caochlaidiche agus nas adhartaiche

3 adhartas m, gen adhartais. statements of minimum competency or attainment targets, at five broad levels of development, iomraidhean air comasan aig a’ char as lugha, no cuimsean coileanaidh, agus iad sin aig còig ìrean farsaing de dh’adhartas

4 piseach m, gen pisich. These computer programs might also be used as visual stimuli to promote the development of oral skills in Gaelic, dh’fhaodaiste na prògraman seo a chur gu feum gus piseach a thoirt air sgilean cainnt-bheòil anns a’ Ghàidhlig

5 expressed with a bhith a’ cur ri chèile. It can also let them deal with the development of ideas, faodaidh e cothrom a thoirt dhaibh a bhith a’ cur an smuaintean ri chèile

6 expressed with na tha a’ gabhail àite. We are heartened by developments in the Gaelic arts, broadcasting and education, tha sinn air ar deagh mhisneachadh le na tha a’ gabhail àite sna h-ealain, an craoladh agus am foghlam Gàidhlig

7 not directly expressed. To respond to more complex visual stimuli appropriate to their age or stage of development, freagairt a dhèanamh ri nithean faicsinneach a tha nas ioma-fhillte agus a tha a rèir an aois no an ìre

language development n phr expressed with ann an cànain. For a few in Gaelic medium programmes, language development will not involve attainment of the targets, tha àireamh bheag a tha gan oideachadh tro mheadhan na Gàidhlig nach bi a’ coileanadh nan cuimsean ann an cànain

development mod fàis. Teachers are advised to make descriptive notes of the pupil’s strengths and development needs, thathar a’ comhairleachadh do thidsearan notaichean a dhèanamh le iomradh air na feartan agus air na feumalachdan fàis aig a’ phàiste

device n 1 innleachd f, pl innleachdan. They may use reading tests or other measurement devices, faodaidh iad deuchainnean leughaidh no innleachdan tomhais eile a chleachdadh. To recognise differences in likely content from page layouts and other typographical devices, gus eadar-dhealachaidhean aithneachadh anns an t-susbaint a tha coltach o chumadh nan duilleag agus o innleachdan eile a bhuineas do chlò-bhualadh. How devices of structure and style are used, mar a chleachdar innleachdan cumaidh agus stoidhle

2 cleas f, pl cleasan. Association of words with activity is another important device for indicating meaning, ’s e cleas cudthromach a tha ann cuideachd a bhith a’ ceangal fhaclan ri gnìomh gus brìgh a chur an cèill

3 modh m, pl modhan. An ability to apply technical devices of communication, comas air modhan conaltraidh teicnigeach a chur an greim

4 nì m, pl nithean. Pupils are expected to show awareness of technique through skilled deployment of appropriate stylistic devices, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ nochdadh mothachaidh air modh-cànain anns a bheil cleachdadh sgileil air nithean iomchaidh a bhuineas do stoidhle

devise v tr 1 dealbhaich, vn dealbhachadh m. The teacher will devise short messages and other functional listening tasks, bidh an neach-teagaisg a’ dealbhachadh fiosan goirid agus gnìomhan èisteachd eile

2 deilbh, vn deilbh f. An assessment schedule could be devised, dh’fhaodaiste clàr-measaidh a dheilbh

3 cuir ri chèile, vn cur ri chèile. Teachers will spend time devising programmes, bidh tidsearan a’ cur seachad ùine a’ cur phrògraman ri chèile

devised a air a dhealbhadh. By means of a school-devised programme, le prògram a tha air a dhealbhadh anns an sgoil fhèin

devoice v tr dì-ghuthaich, vn dì-ghuthachadh m

devoicing n dì-ghuthachadh m, gen dì-ghuthachaidh

devote v tr thoir, vn toirt. It is recommended that a proportion of this time might be devoted to language work, thathar a’ moladh gum faodaiste cuibhreann den ùine seo a thoirt do dh’obair cànain. Parts of it will be devoted to setting, bidh cuid dhith air a toirt do stèidheachadh. Two strands in the attainment targets have been devoted to the recognition of genre, tha dà èill anns na cuimsean-coileanaidh air an toirt do dh’aithne air gnè

dew n dealt m & f, gen dealta

dew mod dealta

dew point n phr puing f dhealta, pl puingean dealta

diabetes n 1 diabaetas m, gen diabaetais

2 an ruith-fhuail f, gen na ruithe-fuail

diagnose v tr 1 breithnich, vn breithneachadh m

2 lorg a-mach. There may also be times when the teacher will use techniques which can diagnose the cause of difficulties in learning, faodaidh gum bi amannan ann cuideachd an uair a bhitheas an tidsear a’ cleachdadh dhòighean a lorgas a-mach màthair-adhbhair dhuilgheadasan ionnsachaidh

diagnosis n breithneachaidh m, gen breithneachaidh

diagnostic a 1 sgrùdail. They may use diagnostic spelling tests to identify the nature of specific difficulties, faodaidh iad deuchainnean sgrùdail litreachaidh a chleachdadh gus gnè dhuilgheadasan sònraichte a chomharrachadh

2 expressed with geur-bhreithneachadh m, gen geur-bhreithneachaidh. Pupils with specific learning difficulties may require a diagnostic approach, dh’fhaodadh gum bi feum air geur-bhreithneachadh aig clann le duilgheadasan ionnsachaidh sònraichte

3 expressed with faigh ròs air trioblaidean. They may use reading tests for diagnostic purposes, faodaidh iad deuchainnean leughaidh a chleachdadh gus ròs fhaighinn air trioblaidean

diagonal a trasdanach

diagonally adv 1 trasd

2 air a tharsainn. It came in the door diagonally, thànaig e a-steach an doras air a tharsainn

3 air fiaradh. After entering the gate walk diagonally uphill for 100 metres, an dèidh dhol a-steach an geata dìrich air fiaradh suas airson 100 meatair

diagram n 1 diagram m, pl diagraman. As can be seen from the diagram, mar a chithear bhon diagram. To respond through drawings and diagrams, a bhith a’ freagairt tro dhealbhan agus tro dhiagraman. Children will be asked to produce short oral or written accounts of what they have heard and make illustrative diagrams, bidh a’ chlann a’ cur ri chèile cunntasan goirid ann an cainnt-bheòil no ann an sgrìobhadh agus bidh iad a’ dèanamh diagraman gus solas a chur air na cunntasan

2 clàr m, gen clàir, pl clàran. One approach to the relationship between text and task is set out in the following diagram, tha aon dòigh air coimhead air an dàimh eadar teacsa agus gnìomh air a chur an cèill anns a’ chlàr a leanas

diagrammatic a ann an diagraman. The outcomes from these activities may be pictorial or diagrammatic, faodaidh toradh na h-obrach seo a bhith ann an dealbhan no ann an diagraman

dialect n dualchainnt f, pl dualchainntean. To take full advantage of gaelic dialects, a’ gabhail làn chothroim air dualchainntean na gàidhlig. Dialects is a necessary term, ’s e briathar riatanach a tha ann an dualchainnt. Pupils will encounter a range of dialects and accents, bidh a’ chlann a’ coinneachadh ri caochladh sheòrsachan dualchainnt agus blas. The experience of listening to different dialects on tape, èisteachd ri caochladh dhualchainnt air teip

dialect mod dualchainnt or dualchainnte. Drama scripts present chances for dialect and colloquial forms, gheibhear cothrom ann an sgriobtaichean dràma air modhan dualchainnt agus mith-chainnt. A greater variety of texts including dialect forms, barrachd sheòrsachan theacsaichean, nan lùib modhan dualchainnte

dialogue n 1 còmhradh m, gen còmhraidh, pl còmhraidhean. “Plot”, “dialogue”, “main character” and “conflict”, “plota”, “còmhradh”, “prìomh phearsa” agus “strì”. Parts of it will be devoted to dialogue which reveals personality, bidh cuid dhith air a toirt do chòmhradh a tha a’ foillseachadh pearsantachd. Showing character relationships through dialogue, a’ nochdadh dàimh phearsachan tro chòmhradh. From the early stages of dialogue, o fhìor thoiseach còmhraidh. Dialogues in script form, còmhraidhean ann an cumadh sgriobta. To listen to demonstration dialogues, a bhith ag èisteachd ri còmhraidhean taisbeanaidh

2 co-chòmhradh m, gen co-chòmhraidh. Write a brief imaginative dialogue, a’ sgrìobhadh co-chòmhraidh ghoirid o mhac-meanma

diameter n trasd-thomhas m, gen trasd-thomhais, pl trasd-thomhasan

in diameter adv phr 1 an trasd-thomhas. A stone walled round house 12m in diameter externally and 8m internally, taigh cruinn le balla cloiche 12m an trasd-thomhas air an taobh a-muigh agus 8m a-staigh

2 expressed with trasd-thomhas m, gen trasd-thomhais, pl trasd-thomhasan. The roundhouses vary in diameter from 8 to 13m, tha na trasd-thomhasan aig na taighean-cruinne eadar 8m agus 13m

diamond n daoimean m, gen daoimein, pl daoimeanan

diaphragm n Anat an sgairt f, gen na sgairt

diarrhoea n 1 tinneas-cuim m, gen tinneis-chuim. Any staff member who contracts a persistant cough, respiratory infection or diarrhoea must withdraw from work, ma thogas neach sam bith den luchd-obrach casad leanailteach, gabhaltachd analach no tinneas-cuim feumaidh i/e tarraing a-mach às a cuid/chuid obrach

2 a’ bhuinneach f, gen na buinnich

diary n leabhar-latha m, gen leabhair-latha, pl leabhraichean-latha. Diary entries, cunntasan leabhar-latha

dice n dìsinn f, gen dìsne, pl dìsnean

dictate v tr deachd, vn deachdadh m. Perhaps it was the songs he himself regarded as most worthy of preservation that the bard dictated through that summer, dh’fhaodadh gur e na h-òrain a b’ airidh mheas e fhèin air glèidheadh a dheachd am bàrd tron t-samhradh ud

dictation n deachdadh m, gen deachdaidh

dictator n deachdair m, pl deachdairean

diction n modh-labhairt m

dictionary n faclair m, pl faclairean. Using a dictionary, a’ cleachdadh faclair. Personal dictionaries, faclairean pearsanta

didactic a 1 oideachail

2 expressed with ro smachdail ann am beachd. The emphasis should be practical; it should neither be didactic nor over-analytic, tha còir cudthrom a chur air nithean prataigeach, agus sin gun a bhith ro smachdail ann am beachd no ann an sgrùdadh

die n dìsinn f, gen dìsne, pl dìsnean

die v i bàsaich, vn bàsachadh m

diet n riaghailt-bhidhe f, gen riaghailt-bidhe, pl riaghailtean-bidhe

dietary a a thaobh riaghailt-bidhe. Special dietary needs, feumalachdan sònraichte a thaobh riaghailt-bidhe

differ v i bi eadar-dhealaichte ri/o. Since illustrations in story text often differ from those in informational texts, oir tha na dealbhan a bhitheas ann an teacsa stòiridh gu tric eadar-dhealaichte ris an fheadhainn a tha ann an teacsaichean fiosrachaidh. How spoken language differs from written forms, mar tha cainnt-bheòil eadar-dhealaichte ri modhan sgrìobhte

2 bi eadar-dhealaichte o chèile. Teachers can help pupils recognise how texts dealing with different kinds of knowledge differ, faodaidh tidsearan a’ chlann a chuideachadh gus a bhith ag aithneachadh mar tha teacsaichean mu chaochladh sheòrsachan eòlais eadar-dhealaichte o chèile

differing a 1 eadar-dhealaichte. Showing some appreciation of the differing viewpoints of characters, a’ nochdadh tuigse air na beachdan eadar-dhealaichte aig na pearsachan

2 expressed with diofar m. Respond in a way that shows some appreciation of the differing viewpoints of characters, a’ freagairt ann an dòigh a tha a’ nochdadh breithneachadh air diofar bharail na tha a’ gabhail pàirt

3 expressed with caochladh m. Particular local circumstances and differing regional policies, cùisean ionadail sònraichte agus caochladh phoileasaidhean roinneil. The task is the same but is related to texts of differing degrees of difficulty, ’s i an aon dreuchd a tha ann ach tha i a’ buntainn do theacsaichean de chaochladh ìrean duilgheadais

difference n 1 eadar-dhealachadh m, gen eadar-dhealachaidh, pl eadar-dhealachaidhean. Show recognition of one obvious difference between two simple texts, a’ nochdadh gu bheil aithne aca air aon eadar-dhealachadh follaiseach eadar dà theacsa shìmplidh. The pupils should be alerted to these differences, bu chòir a’ chlann a chur nam faireachadh mu na h-eadar-dhealachaidhean a tha an-seo. Differences in the nature of story and simple informational texts, eadar-dhealachaidhean ann an nàdar stòiridh no theacsaichean-fiosrachaidh sìmplidh. Differences between narrative and description can be identified, faodar aithne a chur air eadar-dhealachaidhean eadar sgeul agus tuairisgeal

2 diofar m, gen diofair, pl diofaran. The difference in price is…, ’s e an diofar eadar na prìsean…. What are the main differences between the two maps, dè na prìomh dhiofaran a tha eadar an dà mhapa?

3 beàrn f, gen beàirn and beàrna, pl beàrnan. To bridge the differences between the two forms of Gaelic education, gus a’ bheàrn a lìonadh eadar an dà sheòrsa foghlaim Ghàidhlig

4 expressed with eu-coltach a. Identify some similarities and differences of form and content, a’ cur aithne air mar a tha eisimpleirean den aon ghnè theacsaichean coltach agus eu-coltach ri chèile ann an cruth ’s ann an susbaint. Similarities and differences among stories can be fully explored, faodar làn rannsachadh a dhèanamh air mar a tha stòiridhean coltach agus eu-coltach ri chèile

5 (a) pl, expressed with nithean m pl a tha eu-coltach ri chèile. Similarities and differences of form and content, nithean a tha coltach agus eu-coltach ri chèile

(b) pl, expressed with nithean m pl a tha eadar-dhealaichte ri chèile. Opportunities will be given to children to explore, acknowledge and value similarities and differences between themselves and others, thèid cothroman a thoirt do chloinn gus na nithean a rannsachadh anns a bheil iad coltach agus anns a bheil iad eadar-dhealaichte ri chèile, agus gus àite a thoirt do na nithean seo agus gus luach a chur orra

6 expressed with nì a tha a’ cur o chèile. Show recognition of one obvious difference between two simple texts, a’ nochdadh gun aithnich iad aon nì follaiseach a tha a’ cur o chèile dà theacsa shìmplidh

different a 1 eadar-dhealaichte. Slightly different, gu ìre bhig eadar-dhealaichte. Different groups of children, buidhnean eadar-dhealaichte de chloinn. Some will need different approaches to these targets, feumaidh cuid slighean eadar-dhealaichte a leantainn a dh’ionnsaigh nan cuimsean seo. Apply the information acquired from a number of different sources, a’ cur gu feum am fiosrachadh a fhuaras o chunntas ghoireasan eadar-dhealaichte. In a variety of different contexts, ann an caochladh shuidhichidhean eadar-dhealaichte

2 diofar preceding n. Different genres are also mixed together for particular effects, bithear cuideachd a’ cothlamadh diofar sheòrsachan gnè ri chèile gus buadhan sònraichte a thoirt gu buil. By using different fonts and layout, le bhith a’ cleachdadh diofar chlòdhan ’s dhòighean-rian. The remains of several different periods of settlement can be seen, chithear làraichean a bhuineas do ghrunnan de dhiofar amannan tuineachaidh

3 expressed with caochladh m. Identify features of form and content in different types of text, a’ cur aithne air comharraidhean cruth is susbaint ann an caochladh seòrsachan teacsa. To different audiences, ri caochladh luchd-èisteachd. To ensure progression, balance and consistency of approach and content at different ages and stages, gus daingneachadh a dhèanamh air leantainneachd agus air co-ionnanachd a thaobh dhòighean teagaisg agus a thaobh na thathar a’ teagasg aig caochladh aoisean agus ìrean. Beginnings in fiction now take different forms, tha caochladh dhòighean a-nis air tòiseachadh ann am ficsean

4 expressed with caochladh sheòrsachan. The teacher will demonstrate different writing strategies, bidh an tidsear a’ taisbeanadh caochladh sheòrsachan de dhòighean-sgrìobhaidh. Pupils receiving a Gaelic education will have a number of different backgrounds, bidh clann a tha a’ faighinn oideachadh ann an Gàidhlig à caochladh sheòrsachan àrainneachd

5 expressed with chan ionnan v phr. The balance in A2 will be different from the balance in B1, chan ionnan cothromachadh ann an A2 agus ann an B1

6 expressed with fa leth. Texts of differing degrees of difficulty appropriate to the needs of different pupils, teacsaichean de chaochladh ìrean duilgheadais mar a fhreagras air feuman sgoilearan fa leth

differently adv expressed with eadar-dhealaichte a. The ways in which accent and dialect can cause listeners to react differently, na dòighean anns am faod buaidh eadar-dhealaichte a bhith aig blas agus dualchainnt air luchd-èisteachd

differentiate v tr 1 dèan sgaradh eadar, vn dèanamh sgaraidh eadar. Differentiate between the ways in which he uses…, dèan sgaradh eadar na dòighean anns a bheil e a’ cleachdadh…

2 bi plus sgaradh air. That work is properly differentiated, gu bheil sgaradh dòigheil air an obair

3 (maths) diofaraich, vn diofarachadh m

differentiated a 1 eadar-dhealaichte. Provision for differentiated learning needs, sochairean airson feuman ionnsachaidh eadar-dhealaichte. This will require more differentiated targets, cuiridh seo feum air cuimsean nas eadar-dhealaichte

2 a tha air eadar-sgaradh. Differentiated longer texts can be discussed by groups, faodar beachdachadh le buidhnean air teacsaichean fada a tha air an eadar-sgaradh

3 iomachruthach. A differentiated curriculum will be a feature of schools’ responses to such needs, bidh clàr-teagaisg iomachruthach mar phàirt de na bhitheas na sgoiltean a’ dèanamh gus gabhail ri an leithid seo a dh’fheuman

4 Math diofaraichte

differentiation n 1 eadar-sgarachdainn m

2 expressed with dèan eadar-dhealachadh, vn dèanamh eadar-dhealachaidh. Opportunities for differentiation by text, task and level of support, cothrom gus eadar-dhealachadh a dhèanamh le teacsa, le gnìomh agus le ìre taice

3 Math diofarachadh m, gen diofarachaidh

difficult a doirbh. By asking for too much evidence of it in a component like writing which is still proving difficult, le bhith a’ sùileachadh cus dearbhaidh air ann an earrainn-obrach mar a tha sgrìobhadh, agus sin fhathast doirbh

difficulty n 1 duilgheadas m, gen duilgheadais, pl duilgheadasan. pupils with learning difficulties, clann aig a bheil duilgheadasan ionnsachaidh. A few may reveal signs of physical difficulties, àireamh bheag, ’s dòcha, a’ nochdadh gu bheil duilgheadasan corparra aca. Gaining a command of Gaelic is a process involving the gradual acquisition and expansion of knowledge, skills and understanding at increasing levels of difficulty and demand, gus a’ Ghàidhlig ionnsachadh feumar eòlas, sgilean agus tuigse a thogail agus a leudachadh mean air mhean, agus ìrean duilgheadais a’ sìor mheudachadh

2 tàire f. For children who may have difficulty in learning the skills of reading and writing, do chloinn a dh’fhaodas tàire bhith aca ann a bhith a’ togail sgilean leughaidh agus sgrìobhaidh

3 (due to ill-health) anacothrom m, gen anacothruim. They were only managing with difficulty, cha robhar a’ dèanamh a’ ghnothaich ach air anacothrom

4 èiginn f. The boat was in difficulties when the skipper sent out a distress call, bha am bàta ann an èiginn nuair a chuir a-mac an sgiobair fios-èiginn

diffusion n lìonsgaradh m, gen lìonsgaraidh

dig v tr 1 ruamhair, vn ruamhar m. The rigs were often dug communally by a line of diggers, gu tric bha na feannagan air an ruamhar le sreath de luchd-ruamhair a bhith ag obair còmhla

2 cladhaich, vn cladhach m

3 dèan, vn dèanamh m. Dig a hole in the ground to accommodate the cylinder, dèan toll san talamh airson an siolandair a chumail

dig over v phr ruamhair, vn ruamhar m. Stone heaps scattered within the enclosure suggest this had been just dug over with spade or foot-plough, chithear sgapte air feadh an àite-iadhaidh seo cùirn de chalchan, agus bhuaidhe seo bidh e coltach dìreach gu robhar ga ruamhar leis a’ chaibe-ruamhair no leis a’ chois-chaibe

digest v tr 1 meirbh, vn meirbheadh m

2 expressed with gabh a-staigh, vn gabhail a-staigh. They will be expected to digest information, bithear a’ sùileachadh orra gun gabh iad fiosrachadh a-staigh

digestion n meirbheadh m, gen meirbhidh

digestive a meirbhidh. Digestive system, siostam meirbhidh

digger n neach-ruamhair m, pl luchd-ruamhair. The rigs were often dug communally by a line of diggers, gu tric bha na feannagan air an ruamhar le sreath de luchd-ruamhair a bhith ag obair còmhla

digit n figear m, gen figeir, pl figearan

digital a 1 didseatach. More channels will be available under this new digital system, gheibhear am barrachd shianalan fon t-siostam dhidseatach ùr seo

2 figearail. Digital clock, gleoc figearail. Digital display, sealladh figearail

dilatory a màirnealach

dilemma n 1 imcheist f, pl imcheistean

2 duilgheadas m, gen duilgheadais, pl duilgheadasan. By letting them interact with characters’ dilemmas and situations, le bhith a’ leigeil leotha a dhol an lùib duilgheadasan agus suidhichidhean nam pearsachan

dilute v tr caolaich, vn caolachadh m

dilution n caolachadh m, gen caolachaidh, pl caolachaidhean

dimension n 1 meudachd f

2 seòl-tomhais m, gen & pl siùil-thomhais. The three dimensions, na trì siùil-thomhais.

3 cùis f. Curricular dimensions such as information technology, cùisean a’ chlàir-theagaisg mar tha teicneolas fiosrachaidh

dimensional a tòimhseach. Two-, three-dimensional space, spàs dà-thòimhseach, trì-thòimhseach

diminish v tr & i 1 beagaich, vn beagachadh m

2 rach air ais, vn dol air ais. Gaelic speaking children whose competence in the language may diminish in a predominantly English-speaking environment, clann aig a bheil a’ Ghàidhlig ach a dh’fhaodas an comas a dhol air ais ann an àrainneachd anns a bheil a’ Bheurla a’ toirt bàrr

diminutive n meanbhan m, gen meanbhain, pl meanbhanan. In this dialect very often the masculine diminutive suffix does not change in the genitive case, anns an dualchainnt seo glè thric cha bhi iar-leasachan a’ mheanbhain fhireann ag atharrachadh anns an tuiseal ghinideach ann

diminutive a meanbh

dinghy n geòla f, pl geòlaichean

dinosaur n dìneasar m, gen dìneasair, pl dìneasaran

diocese n sgìre-easbaig f, pl sgìrean-easbaig. The diocese of Argyll and the Isles, sgìre-easbaig Earra-Ghàidheal is nan Eilean

dioxide n dà-ogsaid f. Carbon dioxide, dà-ogsaid carboin

dip v tr 1 bog, vn bogadh m

2 tùm, vn tumadh m

dipper n tumair m, pl tumairean

diphthong n dà-fhoghar m, gen dà-fhoghair, pl dà-fhogharan

direct a 1 dìreach. Direct object, oibseig dhìreach. Direct speech can be taught by looking at texts, faodar labhairt dhìreach a theagasg le bhith a’ sealltainn ri teacsaichean

2 expressed with gu dìreach. Particularly in rural areas where there is no direct access to an appropriate casualty unit, gu h-àraidh ann an àiteachan dùthchail far nach fhaighear cothrom a dhol gu dìreach gu aonad-thubaist iomchaidh

directly adv 1 (a) dìreach. The teacher will talk directly to the class, bidh an tidsear a’ còmhradh dìreach ris a’ chlas. They are not directly related to age, chan eil ceangal dìreach aca ri aois

(b) gu dìreach. This is obtained either directly or indirectly, gheibhear seo an dara cuid gu dìreach no gu neo-dhìreach

2 expressed with gun dad a chleachdadh ach. Since several pupils are able to plan and organise ideas together directly on screen, seach gu bheil comas aig grunnan chloinne planadh a dhèanamh agus rian a chur air beachdan còmhla gun dad a chleachdadh ach an sgrìne

direct v stiùir, vn stiùireadh. By directing them into the task, le bhith gan stiùireadh a-steach don obair. It will help to direct pupils’ play, bidh e na chuideachadh gus cluiche chloinne a stiùireadh

direction n 1 (a) stiùireadh m, gen stiùiridh, pl stiùiridhean. a short, straightforward text which gives an item of information, instruction or direction, teacsa goirid furasta anns a bheil fiosrachadh, seòladh no stiùireadh. Aspects of performance and direction, nithean a tha a’ bualadh air a bhith a’ gabhail pàirt agus air stiùireadh. Show that they can use at least the following terms: discussion, instructions, directions, a’ nochdadh gun cuir iad gu feum, air a’ char as lugha, na faclan a leanas: beachdachadh, seòladh, stiùireadh. Listening for information, instructions and directions, ag èisteachd airson fiosrachaidh, seòlaidh agus stiùiridh. Give and understand directions, thoir seachad agus tuig stiùiridhean

(b) expressed with stiùir, vn stiùireadh m. Teacher support will be less evident but will still give direction as necessary, cha bhi taice tidseir cho follaiseach ach fhathast bi seo a’ stiùireadh mar a bhitheas sin riatanach

2 seòladh m, gen seòlaidh. Activities such as giving directions, gnìomhan mar a bhith a’ toirt seòlaidh

3 àird f, gen àirde, pl àirdean. Wind direction, àird na gaoithe. What is the wind direction? dè an àird anns a bheil a’ ghaoth? The trffic must all go in the same direction, feumaidh an trafaig uile a dhol gus an aon àird

4 cùrsa m, pl cùrsaichean. How many times have the children to change direction on their route to school? cia mheud turas a dh’fheumas a’ chlann an cùrsa atharrachadh air an t-slighe don sgoil?

directive n riaghailt f, pl riaghailtean

director n stiùiriche m, pl stiùirichean

board of directors n phr bòrd-stiùiridh m, gen bùird-stiùiridh

managing director n phr manaidsear-stìuiridh m, gen manaidseir-stiùiridh, pl manaidsearan-stiùiridh

dirk n biodag f, gen biodaig, pl biodagan

disability n ciorram m, gen ciorraim, pl ciorraman. We believe that no family should be excluded from the group’s activities on the grounds of disability, colour or ethnic origin, tha sinn a’ creidsinn nach bu chòir gum bitheadh teaghlach sam bith air an dùnadh a-mach bho ghnìomhan na buidhne mar thoradh air ciorram, dath no bunadh eitniceach

disadvantage n 1 anacothrom m, gen anacothrom

2 (a) eas-bhuannachd f, pl eas-bhuannachdan

(b) expressed with neg plus buannachd f

disadvantaged a expressed with bho shealladh anacothroim. The school will review its options for these advantaged and disadvantaged pupils, bidh an sgoil a’ breithneachadh air a cuid roghainnean airson na cloinne seo, bho shealladh cothroim agus anacothroim

disagree v i nochd easaonta, vn nochdadh easaonta. Many pupils will need to be taught how to disagree, feumaidh mòran den chloinn an teagasg gus a bhith a’ nochdadh easaonta

disagreement n easaonta m. The continuing disagreement in the church, an t-easaonta a tha air a bhith a’ leantainn san eaglais

disappear v i 1 rach à sealladh, vn dol à sealladh

2 falbh à, vn falbh à. Heather is gradually colonising the richer grasslands as the nutrients disappear from these soils, tha am fraoch mean air mhean a’ tighinn a-steach don talamh-fheòir as torraiche mar a tha na stuthan-beathachaidh a’ falbh às na h-ùirean seo

disappointment n briseadh-dùil, gen brisidh-dhùil, pl brisidhean-dùil

disbelief n 1 ana-creideas m, gen ana-creideis

2 às-creideamh m, gen às-creideimh

disbelieve v tr expressed with neg plus creid, vn creidsinn m. I don’t disbelieve what you say, chan eil mi gun a bhith a’ creidsinn na tha thu ag ràdh

disbeliever n às-creidmheach m, gen & pl às-creidmhich

discernible a faicsinneach, comp faicsinnich. Write a brief imaginative dialogue with discernible organisation, a’ sgrìobhadh co-chòmhraidh ghoirid o mhac-meanma le rian faicsinneach

discharge n 1 saoradh m, gen saoraidh. Absolute discharge, saoradh iomlan

2 dì-luchdachadh m, gen dì-luchdachaidh

discharge v tr 1 cuir, vn cur m. The water is discharged into the sewers, thèid an t-uisge a chur a-steach do na sàibhearan-òtrachais

2 (electricity) dì-luchdaich, vn dì-luchdachadh m

discipline n rian m. To learn the disciplines of effective speaking, gus an rian a bhuineas do labhairt èifeachdach ionnsachadh

disclosure n nochdadh m, gen nochdaidh, pl nochdaidhean. Disclosure or discovery of abuse, nochdadh no lorg droch-dhìola

discolour v tr cuir droch dhath air, vn cur droch dhath air

discomfort n 1 anshocair f, gen anshocaire, pl anshocran

2 mì-shocair f

discount n lasachadh m (prìse), gen lasachaidh, pl lasachaidhean

discourage v tr cuir bacadh air, vn cur bacaidh air. All reasonable steps must be taken to discourage the spread of infection, feumar gach riatanas reusanta a dhèanamh gus bacadh a chur air gabhaltachd o bhith a’ sgaoileadh

discouraged a expressed with mì-mhisneach m, gen mì-mhisnich. We hope that groups will not feel discouraged or threatened in any way by the introduction of this policy, tha sinn an dòchas nach bi am poileasaidh na adhbhar mì-mhisnich no bagraidh air chor sam bith do bhuidhnean

discover v tr 1 rannsaich, vn rannsachadh m. Discovering, a’ rannsachadh

2 lorg, vn lorg m

3 faigh a-mach, vn faighinn f a-mach. This will help pupils to discover the need for a flexible and varied vocabulary, cuidichidh seo a’ chlann gu bhith a’ faighinn a-mach gum feum briathrachas a bhith fosgailte agus iomachruthach

4 faigh ròs air, vn faighinn ròs air. They will discover the experiences they share with others, gheibh iad ròs air nithean a tha iad fhèin agus feadhainn eile a’ fiosrachadh le chèile. This will help pupils to discover styles appropriate to purpose and audience, cuidichidh seo a’ chlann gus ròs fhaighinn air stoidhlichean a tha a’ freagairt air adhbhar agus air luchd-amais

discovery n 1 lorg m, gen luirg, pl lorgan. Disclosure or discovery of abuse, nochdadh no lorg droch-dhìola

2 nuadh-lorg m, gen nuadh-luirg, pl nuadh-lorgan

make discoveries v phr expressed with lorg nithean, vn lorg nithean. Pupils should be helped to make discoveries for themselves, tha còir gum faigheadh clann cuideachadh gus nithean a lorg dhaibh fhèin

discovery mod expressed with tro fhèin-fhiosrachadh. So that they can pursue research and discovery learning, gus an tèid aca air a dhol an sàs ann an rannsachadh agus ann an ionnsachadh tro fhèin-fhiosrachadh

discrete a 1 eadar-dhealaichte. To explore the nature and content of media in more discrete ways, a bhith a’ rannsachadh nàdar nam meadhan agus na bheil annta ann an dòighean eadar-dhealaichte

2 expressed with fèin pron. This recognises that language exists both as a discrete area and as a permeating element across the curriculum, tha seo a’ gabhail ris gu bheil àite sònraichte aig cànain an dà chuid dhi fhèin agus mar nì a tha a’ dol air feadh a’ chlàir-theagaisg gu lèir

discrimination n 1 (a) (i) breithneachadh m, gen breithneachaidh. Not least to develop powers of discrimination, gu h-àraidh gus buadhan breithneachaidh a thoirt air adhart. To develop skills of matching and discrimination, gus sgilean co-chòrdaidh agus breithneachaidh a thoirt air adhart

(ii) expressed with breithneachail a. Learning to read accurately and with discrimination becomes increasingly important, tha a bhith ag ionnsachadh a bhith a’ leughadh gu dòigheil agus gu breithneachail a’ sìor fhàs nas cudthromaiche

(b) comas m. A programme which will involve developing auditory discrimination, prògram a tha a’ gabhail a-steach fàs ann an comas cluaise

2 lethbhreith f. Racial discrimination, lethbhreith chinealtais. Activities and the use of play equipment offer children opportunities to develop in an environment free from prejudice and discrimination, tha gnìomhan-cluiche agus a bhith a’ cleachdadh stuth-chluiche a’ cur an tairgse cloinne chothroman air fàs ann an àrainneachd saor o chlaon-bhàidh agus o lethbhreith

discriminatory a lethbhreitheach. Discriminatory remarks are unacceptable in the pre-school, cha ghabhar ri cainnt lethbhreitheach san ro-sgoil

discursive a tuairisgeil. A variety of forms of functional writing including discursive and persuasive writing, caochladh mhodhannan de sgrìobhadh gnìomhachail, agus sin a’ cunntadh sgrìobhadh tuairisgeil agus sgrìobhadh ìmpidh

discuss v tr 1 beachdaich air, vn beachdachadh air. Discuss things like … in your answer, beachdaich air nithean mar … nad fhreagairt. Pupils will discuss terms associated with knowledge about language, bidh a’ chlann a’ beachdachadh air ràdhan a bhuineas do dh’eòlas air cànain. Reading and discussing texts with the teacher, pupils will be encouraged to produce a variety of different kinds of writing, le bhith a’ leughadh agus a’ beachdachadh air teacsaichean leis an tidsear, misnichear a’ chlann gus caochladh sheòrsachan sgrìobhaidh a thoirt gu buil. Sections of stories can be read, discussed, re-drafted before being brought together, faodar earrainnean stòiridhean a leughadh, beachdachadh orra, an ath-dhreachdadh mus toirear cruinn còmhla iad. Singular and plural will be used when discussing the relationships of words and meanings, cleachdar singilte agus iomarra ann am beachdachadh air dàimh fhaclan agus brìgh. By discussing in advance the purpose of their listening, le bhith a’ beachdachadh ro làimh air an adhbhar a tha aca a bhith ag èisteachd

2 co-bheachdaich air, vn co-bheachdachadh air. The pupils can discuss their performance as a group, faodaidh a’ chlann co-bheachdachadh air mar a tha iad a’ dèanamh mar bhuidhinn

3 dèan beachdachadh air, vn dèanamh beachdachaidh air. Pupils can discuss and appreciate the many varieties of language, faodaidh a’ chlann beachdachadh agus lèirmheas a dhèanamh air gach iomadh seòrsa cànain a tha ann. They should consider whether the text is best suited to be discussed in the class, tha còir aca beachdachadh air co-dhiùbh a tha an teacsa nas freagarraiche airson beachdachadh a dhèanamh air anns a’ chlas

discussed a expressed with air am bithear a’ beachdachadh. The topics discussed will be produced by the class, bidh na cuspairean air am bithear a’ beachdachadh air an togail leis a’ chlas

discussion n 1 beachdachadh m, gen beachdachaidh. Group discussion, beachdachadh-buidhne. Show that they can use at least the following terms: discussion, instructions, directions, a’ nochdadh gun cuir iad gu feum, air a’ char as lugha, na faclan a leanas: beachdachadh, seòladh, stiùireadh. In discussion and writing, ann am beachdachadh ’s ann an sgrìobhadh. Though talking and listening often occur in proximity to each other (in, for example, discussion), ged a bhitheas labhairt agus èisteachd a’ dol air adhart gu tric an dlùth dhàimh ri chèile (mar eisimpleir ann am beachdachadh). They will begin to learn how to take part in discussion activities, bidh iad a’ tòiseachadh air ionnsachadh mar a ghiùlaineas iad iad fhèin ann an beachdachadh. Pupils are expected to be aware of the situation of the discussion, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann mothachail air suidheachadh a’ bheachdachaidh. After discussion, an dèidh beachdachaidh. This may be used to promote further discussion, faodar seo a chur gu feum gus an tuilleadh beachdachaidh a thogail

2 expressed with a bhith a’ beachdachadh. Dialects is a necessary term in the discussion of diversity within Gaelic, ’s e briathar riatanach a tha ann an dualchainnt ann a bhith a’ beachdachadh air iomadalachd anns a’ Ghàidhlig. The possibilities for group discussion and the engagement with problems in work of this kind are inexhaustible, chan eil ceann no crìoch air a’ chothrom a tha ann an obair den t-seòrsa seo gu bhith a’ beachdachadh ann am buidhnean agus gu bhith a’ gleachd ri ceistean duilich. Discussion with pupils about the criteria will allow the teacher to be sensitive to what is important for pupils to achieve in the test, bheir a bhith a’ beachdachadh leis a’ chloinn air na bun-chomharraidhean cothrom don tidsear a bhith mothachail air na tha e cudthromach don chloinn a choileanadh anns a’ ghnìomh

3 expressed with beachdaich air, vn beachdachadh air. Ideas can be shared if, after group discussion, pupils’ opinions are displayed for others to read, faodar iomlaid a dhèanamh air bun-bheachdan ma tha barailean na cloinne air an taisbeanadh, an dèidh beachdachadh orra ann am buidhnean, gus an leugh càch iad

4 expressed with beachdaich, vn beachdachadh m. Studying representations of Gaelic culture for discussion and analysis, a’ gabhail ealla ri dòighean-riochdachaidh air dualchas na Gàidhlig gus am beachdachadh ’s an rannsachadh

5 co-bheachdachadh m, gen co-bheachdachaidh. Through involvement in the discussion, le bhith an lùib a’ cho-bheachdachaidh. Reporting the group’s discussion to the teacher, a’ dèanamh iomraidh don tidsear air co-bheachdachadh na buidhne. She will recognise gestures and eye contact and use these as cues to extend the discussion, aithnichidh i gluasadan-bodhaig agus glacadh-sùla agus cleachdaidh i iad sin gus leudachadh air a’ cho-bheachdachadh. The pupils can respond individually or in corporate discussion, faodaidh a’ chlann freagairt mar aon no ann an co-bheachdachadh còmhla. Interviews, eye witness accounts and discussions, agallamhan, cunntasan sùil-fhianais agus co-bheachdachadh

6 expressed with co-bheachdaich, vn co-bheachdachadh m. In small group discussions of brief tasks, far a bheil buidhnean beaga a’ co-bheachdachadh air gnìomhan goirid

7 còmhradh m buidhne, gen còmhraidh bhuidhne, pl còmhraidhean buidhne. Discussion and individual talk will be given a particular emphasis within Talking and Listening, ann an Labhairt agus ann an Èisteachd cuirear cudthrom sònraichte air còmhradh buidhne agus labhairt aon-neach

8 expressed with gnothach m, gen gnothaich. Discussion is likely to be led by the teacher, bidh e coltach gur e an tidsear a bhitheas air ceann gnothaich

9 deasbad m, gen deasbaid

10 gnìomh m beachdachaidh, pl gnìomhan beachdachaidh. Written activities may follow from discussions, faodaidh gnìomhan-sgrìobhaidh fàs à gnìomhan beachdachaidh

group discussion n phr 1 beachdachadh-buidhne m, gen beachdachaidh-bhuidhne, pl beachdachaidhean-buidhne. Pupils will be familiar with the process of listening and responding in group discussion, bidh eòlas aig a’ chloinn air mar a tha èisteachd agus freagairt ann am beachdachadh-buidhne ag oibreachadh

2 beachdachadh m ann am buidhnean, gen beachdachaidh etc. Ideas can be shared if, after group discussion, pupils’ opinions are displayed for others to read, faodar iomlaid a dhèanamh air bun-bheachdan ma tha barailean na cloinne air an taisbeanadh, an dèidh beachdachadh orra ann am buidhnean, gus an leugh càch iad

in discussion prep phr 1 ann am beachdachadh

2 rè beachdachaidh. In order to analyse issues raised in discussion, gus cùisean a sgaradh a chaidh a thogail rè beachdachaidh

disease n 1 galar m, gen galair, pl galaran

2 eucail f, gen eucalach, pl eucailean

3 (of plants) gaiseadh m, gen gaisidh, pl gaisidhean

dish n mias f, gen mèise, pl miasan

disinfectant n dì-ghalaran m, gen & pl dì-ghalarain. Staff must wear appropriate protective clothing when handling strong disinfectants and chemicals, feumaidh an luchd-obrach aodach dìonach iomchaidh a bhith orra an uair a bhitheas iad a’ làimhseachadh dhì-ghalarain làidir agus cheimigean

disinfect v tr dì-ghalaraich, vn dì-ghalarachadh

disinfection n dì-ghalarachadh m, gen dì-ghalarachaidh

disk n clàr m, gen clàir, pl clàran. Slipped disk, clàr sgiorrte

dislike n

dislikes n pl 1 expressed with neg plus is toil le. Understand statements about likes/dislikes, ceistean a thuigsinn mu rudan as/nach toil le neach

2 expressed with neg plus is caomh le. Tell us about your childs likes and dislikes, innis dhuinn mu na rudan as caomh agus nach caomh led leanabh

dislike v tr 1 neg plus is toil le

2 expressed with neg plus còrd ri, vn còrdadh ri. Write down three types of weather and the reasons why people like or dislike them, sgrìobh sìos trì seòrsaichean sìde agus na h-adhbharan airson gun còrd no nach còrd iad ri daoine

disorder n an-riaghailt f, gen an-riaghailte

disorderly a an-riaghailteach

disperse I v tr cuir sgapadh air, vn cur sgapaidh air

II disperse v i 1 sgap, vn sgapadh m

2 sgaoil, vn sgaoileadh m. The police used water cannon to force the demonstrators to disperse, chleachd am poileas canain-uisge airson toirt air na daoine a bha a’ togail fianais sgaoileadh

dispersed a 1 sgapte. An extensive settlement of dispersed roundhouses stretches from here across the peninsula to the loch, tha àite-tuineachaidh farsaing de thaighean-cruinne sgapte a’ ruith à seo tarsainn gu ruig an loch

2 sgaoilte. Dispersed settlement, tuineachadh sgaoilte

dispersal n sgapadh m, gen sgapaidh. The socio-economic reasons for the dispersal of Gaelic-speaking people to the Commonwealth, na h-adhbhair shòiseo-eacanomaigeach a chuir sgapadh air sluagh na Gàidhlig don Cho-Fhlaitheas

display n 1 taisbeanadh m, gen taisbeanaidh, pl taisbeanaidhean. Attractive displays of posters, taisbeanaidhean tarraingeach de shanasairean

2 clàr m taisbeanaidh, gen clàir thaisbeanaidh, pl clàran taisbeanaidh

display v tr taisbean, vn taisbeanadh m. Ideas can be shared if pupils’ opinions are displayed for others to read, faodar iomlaid a dhèanamh air bun-bheachdan ma tha barailean na cloinne air an taisbeanadh gus an leugh càch iad. The teacher can display written reviews, faodaidh an tidsear breithnichidhean sgrìobhte a thaisbeanadh. If pupils are given regular opportunities to display completed work, ma tha a’ chlann a’ faotainn cothroim gu cunbhalach a bhith a’ taisbeanadh obair chrìochnaichte. Gaelic arts and crafts should be displayed, bu chòir ealdhain agus ciùird Ghàidhlig a thaisbeanadh

disposable a so-chaitheimh. Disposable gloves, miotagan so-chaitheimh

disposal n. Spillage disposal, glanadh dòrtaidh, glanadh na chaidh a dhòrtadh

dispose v tr cuir an dàrna taobh, vn cur an dàrna taobh

disposition n aigne f

dispute n 1 connspaid f, pl connspaidean. Industrial dispute, connspaid gnìomhachail

2 aighneas m, gen aighneis, pl aighneasan

dissertation n tràchd f, pl tràchdan

dissimilation n dì-choslachadh m, gen dì-choslachaidh

dissolve v tr & i eadarsgaoil, vn eadarsgaoileadh m

dissolved a eadarsgaoilte

distance n astar m, gen & pl astair

distance mod faid. Distance matrix, meatrags faid

distant a fada. The experiences they share with others whose lives are distant from their own, nithean a tha iad fhèin agus feadhainn eile a’ fiosrachadh le chèile — ged a tha an caitheamh-beatha fada bhuapa fhèin

distil v tr driog, vn driogadh m

distilled a driogte. Distilled water, uisge driogte

distillation n driogadh m, gen driogaidh

distillery n taigh-staile m, pl taighean-staile

distinct a eadar-dhealaichte. One obvious difference between two simple texts of distinct types, aon eadar-dhealachadh follaiseach eadar dà theacsa shìmplidh de ghnè eadar-dhealaichte

distinctly adv gu soilleir. No learning or teaching activity has these elements tidily separated and distinctly identifiable, chan eil na h-earrainnean seo air an sgaradh gu rèidh agus air an comharrachadh gu soilleir ann an gnìomh ionnsachaidh no gnìomh teagaisg sam bith

distinction n eadar-dhealachadh m, gen eadar-dhealachaidh, pl eadar-dhealachaidhean. And to say what are the markers which allowed them to make the distinction, agus a ràdh gu dè na comharraidhean a thug cothrom dhaibh an t-eadar-dhealachadh a dhèanamh

distinctive a 1 àraidh. The study of genre helps pupils to see how the form and content of distinctive types of texts reflect their underlying purposes, cuidichidh beachdachadh air gnè a’ chlann gu bhith a’ tuigsinn mar tha cruth sheòrsachan àraidh de theacsaichean, agus na bheil annta, a’ comharrachadh nan adhbhar a tha air an cùl

2 (a) sònraichte

(b) expressed with gnè f shònraichte. Ecologically the land can be divided into three zones, each with its own distinctive vegetation, a thaobh eag-eòlais faodar an talamh a roinn ann an trì sònan, gach aon dhiubh le a ghnè shònraichte de lusrach

3 (linguistics) dealachaidh. Distinctive features, feartan dealachaidh

distinguish v tr 1 dèan dealachadh, vn dèanamh dealachaidh. Distinguish between the words … and…, dèan dealachadh eadar na faclan … agus…. How to distinguish between a character’s own point of view and what the author feels about it, mar a nithear dealachadh eadar beachd a’ phearsa fhèin agus mar a tha an t-ùghdar a’ faireachdainn mu dheidhinn

2 dèan eadar-sgaradh, vn dèanamh eadar-sgaraidh. Occasions when the teacher is developing pupils’ ability to distinguish the main features of different kinds of texts, amannan a bhitheas an tidsear a’ toirt gu buil comas na cloinne air eadar-sgaradh a dhèanamh air na prìomh chùisean aig caochladh sheòrsachan theacsaichean

distinguishing a 1 expressed with a tha a’ dealachadh o chèile. The range of distinguishing features of texts should be extended, bu chòir leudachadh a dhèanamh air na nithean a tha a’ dealachadh theacsaichean o chèile. And their distinguishing features explored by taking notes, agus a bhith a’ rannsachadh nan nithean sin a tha gan dealachadh o chèile le bhith a’ gabhail notaichean

2 eadar-dhealaichte. Until pupils are confident in identification of these distinguishing features, gus am bi misneach aig a’ chloinn ann a bhith ag aithneachadh nan comharraidhean eadar-dhealaichte seo

distraction n cion aire f

distress n 1 àmhghar, àmhghair m, gen àmhghair, pl àmhgharan, àmhghairean

2 airc f, gen airce

3 anshocair f, gen anshocaire, pl anshocran

4 èiginn f

distress call n fios-èiginn m, pl fiosan-èiginn. The boat was in difficulties when the skipper sent out a distress call, bha am bàta ann an èiginn nuair a chuir a-mach an sgiobair fios-èiginn

distress v tr

distressing a anshocrach, comp anshocraiche; anshocair, comp anshocaire

distribute v tr 1 riaraich, vn riarachadh m

2 sgaoil, vn sgaoileadh m

distribution n 1 riarachadh m, gen riarachaidh. Land distribution, riarachadh fearainn

2 (a) sgaoileadh m, gen sgaoilidh. Spacial distribution, sgaoileadh spàsail

(b) expressed with sgaoil, vn sgaoileadh m. To accompany the distribution of these guidelines, gus a sgaoileadh còmhla ris an stiùireadh seo

3 expressed with cuir a-mach, vn cur a-mach. The course will give an understanding of the various treatment and distribution processes used in the water industry, bheir an cùrsa tuigse air na dòighean air uisge a leasachadh agus a chur a-mach don t-sluagh a thathar a’ cleachdadh sa ghnìomhachas uisge

distributive a roinnteach

district n sgìre f, pl sgìrean

distrust n an-earbsa f

distrustful a an-earbsach

disturb v tr cuir dragh air, vn cuir dragh air. The news disturbed him, chuir an naidheachd dragh air

2 suath ri, vn suathadh ris. The equpment should be left in a place where it will not be disturbed, bu chòir don uidheam a bhith air fhàgail ann an àite far nach tèid suathadh ris

disturbance n 1 aimhreit f, pl aimhreitean

2 atharrachadh m, gen atharrachaidhean. It is sensitive to ecological disturbances, tha buaidh mhòr aig atharrachaidhean a thaobh an eag-eòlais air

disyllabic a dà-lideach. According to the metre this loan-word is disyllabic, a-rèir na meadrachd tha am facal-iasaid seo dà-lideach

disyllable n dà-lide m, pl dà-lidean

ditch n 1 dìg f, pl dìgean

2 clais f, pl claisean

ditty n luinneag f, gen luinneig, pl luinneagan

diver, black-throated n (Gavia arctica) learg f dhubh, gen leirg duibhe, pl leargan dubha. There are a pair of black-throated divers nesting on the loch, tha dà learg dhubh a’ neadachadh air an loch

diversity n 1 iomadalachd. Diversity of language, culture and progression, iomadalachd cànain, cultair agus adhartais. Dialects is a necessary term in the discussion of diversity within Gaelic, ’s e briathar riatanach a tha ann an dualchainnt ann a bhith a’ beachdachadh air iomadalachd anns a’ Ghàidhlig. The teacher should respond with understanding to the diversity of language and social experience, tha còir aig an tidsear a bhith a’ gabhail le tuigse ris an iomadalachd cànain agus fiosrachaidh shòisealta

2 iomadalachd sheòrsachan. Advice about taking account of diversity of language, comhairle mu bhith a’ gabhail ealla ri iomadalachd sheòrsachan cànain. Accents will be a term used in considering diversity in spoken Gaelic, ’s e briathar a tha ann am blas a bhithear a’ cleachdadh ann am beachdachadh air iomadalachd sheòrsachan cainnt-bheòil Ghàidhlig

3 ioma-fhillteachd f. Diversity of language, culture and progression, ioma-fhillteachd cànain, cultair agus adhartais. Media education should help pupils to know the nature and diversity of the mass media, bu chòir do dh’oideachadh anns na meadhain clann a chuideachadh gus aithne chur air nàdar agus ioma-fhillteachd nam mòr mheadhan

4 farsaingeachd f. The diversity and demand of functional listening will continue to grow, bidh farsaingeachd èisteachd ghnìomhachail, agus na thathar a’ sùileachadh leatha, a’ sìor fhàs

5 expressed with cho iomachruthach a phr. It will mirror the diversity of the area the school serves, bidh i a’ comharrachadh cho iomachruthach ’s a tha coimhearsnachd na sgoile. Such approaches should stress the richness and diversity of gaelic culture, tha còir aig dòighean den t-seòrsa seo cudthrom a chur air cho saidhbhir agus cho iomachruthach ’s a tha dualchas na Gàidhlig. Pupils will begin to appreciate linguistic diversity, tòisichidh clann air tuigsinn cho iomachruthach ’s a tha cànain

divide v tr roinn, vn roinn f. They were divided equally, bha iad air an roinn co-ionnan. The land was divided amongst the tenants into crofts, chaidh am fearann a roinn am measg nan teanantan na chroitean. If one were to divide the first verse according to its phrases it would be written as follows, nam bite a’ roinn na ciad rainn a-rèir nan abairtean rachadh a sgrìobhadh mar a leanas

dividing a dealachaidh. There are the remains of a dividing wall down the centre of the hill-field, gheibhear lorg air balla-dealachaidh sìos meadhan an achaidh

division n roinn f. Each long lines forms two half-lines with the division coming after the second stress, tha gach sreath fada a’ dèanamh dà leth-shreath leis an roinn a’ tighinn an dèidh an dara cudthroim

divisor n roinniche m, pl roinnichean

divorce n dealachadh-pòsaidh m, gen dealachaidh-phòsaidh, pl dealachaidhean-pòsaidh

divot n sgrath f, pl sgrathan

dizziness n boile, boil f, gen boile

do v tr 1 dèan, vn dèanamh m. In doing so, ann a bhith a’ dèanamh seo

2 expressed with copula. Pupils should be encouraged to speak in Gaelic even if they do so in a combination of Gaelic and English, bu chòir a’ chlann a mhisneachadh gus a bhith a’ bruidhinn anns a’ Ghàidhlig fiù ’s ged a b’ ann an cothlamadh de Ghàidhlig ’s de Bheurla

to do with v phr expressed with ann an dàimh. It has much to do with the knowledge and experience of the listener, tha e ann an dlùth dhàimh ri eòlas agus ri fiosrachadh an neach-èisteachd

do not v phr aux expressed with bi a’ sgur a plus vn. Where a feature identified earlier in a target does not appear subsequently in the strand, far a bheil rud air choireigin a chomharraicheadh na bu thràithe ann an cuimse a’ sgur a nochdadh as a dhèidh sin anns an èill

doing n 1 gnìomh m. By asking them to demonstrate understanding by doing or speaking, le bhith ag iarraidh orra an tuigse a nochdadh le gnìomh no labhairt

2 (battering, generally applied to the effect of wind on plants) labradh m, gen labraidh. The daffodils will be getting a doing tonight, bidh lusan a’ chroma-chinn a’ faighinn an labradh a-nochd

in doing so prep phr 1 ann a bhith a’ dèanamh seo

2 mar seo

3 fhad ’s a tha seo a’ dol

dock n doca m, pl docan, docaichean

doctor n 1 (of medicine) dotar m, gen dotair, pl dotaran

2 ollamh m, gen ollaimh, pl ollamhan

doctorate n ollamhachd f, pl ollamhachdan

document n 1 sgrìobhainn, pl sgrìobhainnean. There should be Gaelic versions of all official documents, bu chòir gum bitheadh sgrìobhainnean oifigeil air fad rim faotainn ann an tionndadh Gàidhlig

2 pàipear m, gen pàipeir, pl pàipearan. A consultative document, pàipear breithneachaidh. Policy documents, pàipearan poileasaidh. Both documents advise, tha gach pàipear dhiubh sin a’ comhairleachadh. In this document, anns a’ phàipear seo

documentary a expressed with fiosrachaidh. Functional items such as news and documentary materials, nithean gnìomhachail mar naidheachdan agus prògraman fiosrachaidh

dodecahedron n dòideacaihèadran m, gen & pl dòideacaihèadrain

dodgem (car) n seachainear m, gen seachaineir, pl seachainearan

dogfish n biorach f, gen bioraich, pl bioraichean

dolphin (Tursiops truncatus) n 1 leumadair m, pl leumadairean

2 muc-bhiorach f, gen muice-bioraich, pl mucan-biorach

dolt n 1 buamastair m, pl buamastairean

2 bumailear m, gen bumaileir, pl bumailearan

dome n cuach-mhullaich f, gen cuaich-mhullaich, pl cuachan-mullaich. Ice dome, cuach-mhullaich eighe

domestic a 1 (a) expressed with taighe mod. Water demand continues to increase, both for domestic purposes and for industry, tha an t-iarraidh air uisge a’ sìor dhol am meud, an dà chuid a thaobh feumalachdan taighe agus ann an gnìomhachas

(b) taigheil

2 (a) a bhuineas don dachaigh. They will show a readiness to talk about familiar school and domestic situations, nochdaidh iad gu bheil iad deònach a bhith a’ còmhradh mu shuidhichidhean eòlach a bhuineas don sgoil agus don dachaigh

(b) bhon dachaigh. Pollution due to industrial and domestic waste, truaillidheachd a thoradh air stuthan caithte bho ghnìomhachas no bhon dachaigh

dominance n uachdranachd f. To explore the underlying reasons for all viewpoints, including the dominance and attractions of anglophone culture, rannsachadh a dhèanamh air na tha a’ gluasad a h-uile beachd a tha ann, agus sin a’ gabhail a-staigh uachdranachd agus tarraingeachd dualchas luchd na Beurla

dominant a expressed with thoir bàrr air càch. This element should not be dominant, cha bu chòir don chùis seo a bhith a’ toirt bàrr air càch

dominate v tr thoir bàrr air, vn toirt bàrr air. They should not dominate the principal aim, chan eil còir aca bàrr a thoirt air a’ phrìomh amas

donation n tabhartas m, gen tabhartais, pl tabhartais, tabhartasan. Your donation will help us prevent child abuse, cuidichidh ur tabhartas sinn gus casg a chur air droch-dhìol air cloinn

door n doras m, gen dorais, pl dorsan. This ability will open the door to the rich storehouse of Gaelic culture, fosglaidh an comas seo an doras a dh’ionnsaigh stòrais shaidhbhir dualchas na Gàidhlig

next door adv phr an ath-dhoras

door-step n leac f an dorais

dormant a tàmhach, comp tàmhaich

dormitory town n phr baile-eisimeil m, pl bailtean-eisimeil

dot n dotag f, gen dotaig, pl dotagan. Put a dot on your map to show where you live, cuir dotag air do mhapa a shealltainn far a bheil thu a’ fuireach

dot v tr

dotted a 1 puingte

2 phuingeanan. Print your name at the dotted line, sgrìobh ur n-ainm mar chlò air an loidhne phuingeannan

double a dùbailte

double glazed a dà ghlainne. Double glazed window, uinneag dhà-ghlainne. Double shape, cruth dùbailte

double v tr dùblaich, vn dùblachadh m

doubled a dùblaichte

down adv 1 (motion away) (a) sìos. He went down, chaidh e sìos

(b) a-bhàn. He went down, chaidh e a-bhàn

2 (motion towards) (a)a-nuas. He came down, thàinig e a-nuas

(b) a-bhàn. He came down, thàinig e a-bhàn

3 (rest) (a) shìos. He is down, tha e shìos

(b) a-bhàn. He is down, tha e a-bhàn

down prep 1 (motion) (a) (i) sìos (plus rad). He went down the hill, chaidh e sìos am bruthach. He came down the hill, thàinig e sìos am bruthach. He went down the stairs, chaidh e sìos an staighre

(ii) sìos an prep. He went down it, chaidh e sìos ann

(b) (i) a-bhàn (plus rad). He went down the hill, chaidh e a-bhàn am bruthach. He came down the hill, thàinig e a-bhàn am bruthach. He went down the stairs, chaidh e a-bhàn an staighre

(ii) a-bhàn an prep. He went down it, chaidh e a-bhàn ann

2 (rest) (a) shìos (plus rad). He is down the hill now, tha e shìos am bruthach a-nis. The shop is further down the street, tha a’ bhùth nas fhaide shìos an t-sràid

(b) (i) a-bhàn (plus rad). He is down the hill now, tha e a-bhàn am bruthach a-nis

(ii) a-bhàn an prep (plus dat). The dog is down a hole, tha an cù a-bhàn ann an toll. The dog is down the hole, tha an cù a-bhàn san toll

downhill a shìos am bruthach. The building was less stable on the downhill side, cha robh an togalach cho seasmhach aig an taobh a bha shìos am bruthach

downhill adv 1 le bruthach

2 sìos. After entering the gate walk diagonally downhill for 100 metres, an dèidh dhol a-steach an geata coisich sìos air fiaradh airson 100 meatair

downward a sìos. Downward pull, tarrainn sìos

downwards adv 1 sìos. She went downwards, chaidh i sìos

2 a-nuas. She came downwards, thàinig i a-nuas

3 le bruthach

doze n 1 leth-chadal m, gen leth-chadail

2 dùsal m, gen dùsail

draft n dreachd f, pl dreachdan. Preliminary draft, tùs-dhreachd. The teacher should focus on punctuation in the final draft, tha còir aig an tidsear aire thoirt do phungadh na dreachd mu dheireadh

draft v tr 1 dreachd, vn dreachdadh. Teachers will help pupils select and draft what they wish to say, cuidichidh na tidsearan a’ chlann gu bhith a’ taghadh agus a’ dreachdadh na tha iad a’ miannachadh innse

2 dèan dreachdan, vn dèanamh m dhreachdan. They will begin to draft their own pieces of composed writing, bidh iad a’ tòiseachadh air dreachdan a dhèanamh de na h-earrainnean sgrìobhaidh aca fhèin

3 cuir ri chèile, vn cur ri chèile. Drafting, discussing, organising and editing pupils’ writing, a’ cur ri chèile, a’ beachdachadh air, a’ cur rian air agus ag eagrachadh sgrìobhadh na cloinne

drafting n 1 dreachdadh m, gen dreachdaidh. The following approach to drafting might be used, tha còir na dòighean a leanas a chleachdadh ann an dreachdadh. The routine checking of spelling at the end of drafting should be actively promoted, tha còir làn bhrosnachadh a dhèanamh air a bhith a’ cur dearbhaidh air litreachadh gu cunbhalach aig deireadh dreachdaidh

2 expressed with a bhith a’ dreachdadh. Opportunities for drafting and re-drafting should be given where appropriate, tha còir cothrom a thoirt a bhith a’ dreachdadh agus ag ath-dhreachdadh an uair a tha sin iomchaidh

3 expressed with dreachdadh a dhèanamh. After drafting, pupils can mark possible errors, an dèidh dha dreachdadh a dhèanamh faodaidh am pàiste comharraidhean a chur far am faodadh mearachdan a bhith

dragonfly n tarbh-nathrach m, gen & pl tairbh-nathrach

dragonfly, northern emerald n tarbh-nathrach m smàrag-uaine tuathach

drain v tr drèan, vn drèanadh m. The rivers were draining a mountain range to the west, bha na h-aibhnichean a’ drèanadh sreath de bheanntaichean gun iar

drainage n 1 drèanadh m, gen drèanaidh

2 expressed with uisge a’ ruith air falbh. The advantage of the rigs was that they allowed drainage down the furrows between them, ’s e a’ bhuannachd a bha ann am feannagan gum faodadh an t-uisge ruith air falbh anns na claisean eatarra

drainage basin n phr lag-drèanaidh m, gen luig-dhrèanaidh, pl lagan-drèanaidh

• àrainn-dhrèanaidh f, pl àrainnean-drèanaidh

drain-pipe n pìob f dhrèanaidh, pl pìoban drèanaidh

drama n dràma. Pair and group discussions, leading to role-play and drama, beachdachadh, ’s e sin mar chàraidean agus ann am buidhnean, agus sin gan toirt gu riochdachadh agus dràma. Stories and dramas will have more characters, bidh am barrachd phearsachan anns na stòiridhean agus anns an drama

drama a dràma. Drama scripts, sgriobtaichean dràma

dramatic a 1 dramataigeach. This can create a sense of dramatic movement essential for writing stories, faodaidh seo mothachadh a chruthachadh air gluasad dramataigeach, rud a tha fìor èiseil airson sgeulachdan a sgrìobhadh

2 dràmadach. Dramatic poem, dàn dràmadach

3 expressed with dràma m. When attending a dramatic performance, nuair a thathar a’ frithealadh dràma. Listen to a simple story, poem or dramatic text, ag èisteachd ri stòiridh, dàn no teacsa dràma a tha sìmplidh. Using discussion or a dramatic approach, bidh iad fhathast a’ rannsachadh teacsa tro dhràma no cho-bheachdachadh. Features of dramatic texts nithean a bhuineas do theacsaichean-dràma. Dramatic activities can be simple, informal and relatively unstructured, faodaidh gnìomhan-dràma a bhith sìmplidh, neo-fhoirmeil agus gu ìre gun structar

4 expressed with dràma de sheòrsa sam bith. The text may be, for example, a poem, an illustrated page from a children’s book, or a scene from a dramatic performance, mar eisimpleirean de theacsaichean tha dàn, duilleag le dealbh bho leabhar chloinne, no sealladh bho dhràma de sheòrsa sam bith

5 expressed with bho dhràma. Dramatic and mass media texts, teacsaichean bho dhràma ’s na mòrmheadhain

dramatist n dràmadaiche n, pl dràmadaichean

draughts n pl dàmais f

draw v tr 1 tarraing, vn tarraing f. Teachers will draw attention to examples of printed information, bidh na tidsearan a’ tarraing aire na cloinne a dh’ionnsaigh eisimpleirean de dh’fhiosrachadh ann an clò. Sequence can be developed by drawing a series of pictures, faodar òrdugh a thoirt air adhart le bhith a’ tarraing sreath dhealbh

2 thoir, vn toirt f. Discussion with teacher will draw attention to stress, bheir beachdachadh leis an tidsear aire a dh’ionnsaigh cudthroim. Attention is drawn to the statement on Assessment and Recording, thathar a’ toirt aire a dh’ionnsaigh na thathar ag ràdh mu Measadh agus Clàradh

3 thig gu, vn tighinn gu. And can draw conclusions from the text, agus a’ tighinn gu co-dhùnadh on teacsa

4 (a) tarraing dealbh/dealbhan (de), vn tarraing f deilbh/dhealbhan (de). Pupils will spend much time drawing, bidh a’ chlann a’ cur seachad mòran ùine a’ tarraing dhealbhan

(b) dèan dealbh/dealbhan (de), vn dèanamh deilbh/dhealbhan (de). Draw how the trees are shown in the plan, dèan dealbh de na craobhan mar a tha iad air an sealltainn sa phlana

(c) dèan, vn dèanamh m. Draw a plan of the building in which you live, dèan plana den togalach anns a bheil thu a’ fuireach. Draw your own map of the area, dèan mapa dhut fhèin den cheàrnaidh. Try to draw a street map of the area around your school, feuch air mapa shràid a dhèanamh de dh’àrainn do sgoile

(d) expressed with dealbh f, gen deilbh, pl dealbhan. Why do you think no cars are drawn on the plan of the car park? carson a tha thu smaoineachadh nach eil dealbhan de chàraichean air plana na pàirce chàraichean?

draw analogy/analogies v tr phr samhlaich, vn samhlachadh m. They will be encouraged to draw analogies between what a text is portraying and their own ideas, gheibh iad am misneachadh gu bhith a’ samhlachadh na tha teacsa a’ dealbhachadh ri an cuid bhun-bheachdan

draw attention v tr phr 1 tarraing aire, vn tarraing f aire. Teachers will draw attention to examples of printed information, bidh na tidsearan a’ tarraing aire na cloinne a dh’ionnsaigh eisimpleirean de dh’fhiosrachadh ann an clò. The teacher will draw attention to covers, bidh an tidsear a’ tarraing an aire gu còmhdaichean

2 thoir aire, vn toirt f aire. Discussion with teacher will draw attention to stress, bheir beachdachadh leis an tidsear aire a dh’ionnsaigh cudthroim

draw on v tr phr 1 expressed with faigh, vn faighinn f. Pupils can now draw on knowledge from what they have heard and read, to use in their own imaginative writing, faodaidh a’ chlann a-nis eòlas a fhuair iad às na chuala agus na leugh iad a chur gu feum anns an sgrìobhadh mhac-mheanmnach aca fhèin

2 expressed with bonntaich air, vn bonntachadh air. The advice offered here also draws on Part 1, tha a’ chomhairle a thathar a’ tairgse an seo air a bonntachadh cuideachd air Pàirt 1

draw up v tr phr dèan, vn dèanamh m. Personal banks can be drawn up and learned, faodar tasgadh pearsanta a dhèanamh agus ionnsachadh

drawing n 1 dealbh m, gen deilbh, pl dealbhan. To respond through drawings and diagrams, a bhith a’ freagairt tro dhealbhan agus tro dhiagraman. The numbered points are the positions from which the drawings were made, ’s iad na puingean le àireamhan na suidheachaidhean bhon deach na dealbhan a dhèanamh

2 tarraing f deilbh/dhealbh. Reflection can be encouraged through drawing, faodar cnuasachadh a mhisneachadh tro tharraing dhealbh. To compose and communicate their ideas by means such as talking and drawing, smaointean a chur an cèill tro mheadhanan leithid labhairt agus tarraing dhealbh

drawing mod dealbhaidh. Drawing paper, pàipear dealbhaidh

drawn from a phr expressed with thoir à, vn toirt f à. From writing about events drawn from their day-to-day lives, o bhith a’ sgrìobhadh mu thachartasan a tha iad a’ toirt às am beatha làitheil fhèin

dream n 1 bruadar m, gen bruadair, pl bruadaran

2 aisling f, gen aislinge, pl aislingean

dream v tr & i 1 bruadraich, vn bruadrachadh m; also bruadair, vn bruadar, vn bruadaradh m

2 dèan bruadar, vn dèanamh bruadair

dreamer n 1 bruadaraiche m, pl bruadaraichean

2 aislingiche m, pl aislingichean

drench v tr dèan bog-fliuch, vn dèanamh bog-fliuch

drenched a bog-fliuch

dress v tr & i 1 cuir umad, vn cur umad

2 sgeadaich, vn sgeadachadh m

dressing n 1 cur m umad, gen cuir umad

2 sgeadachadh m, gen sgeadachaidh

3 (medical) ìoc-chòmhdach m, gen ìoc-chòmhdaich, pl ìoc-chòmhdaichean. Adhesive dressings, ìoc-chòmhdaichean tàthaidh. Sterile dressings, ìoc-chòmhdaichean aimrid

dressing-table n bòrd-sgeadachaidh m, gen & pl bùird-sgeadachaidh

dressing-up mod sgeadachaidh. Dressing-up box, bogsa sgeadachaidh

drift v i The snow is drifting, tha cabhadh-làir ann

drifting n drioftadh m, gen drioftaidh

drifting a siabaidh. Drifting material, stuth-siabaidh

drill n (tool) 1 snìomhaire m, pl snìomhairean

2 tolladair m, pl tolladairean

3 drile f, pl drileachan

4 (military) drile f

drill v tr dril, vn drileadh

drill-bit n iarann-snìomhaire m, pl iarainn-shnìomhaire, pl iarannan-snìomhaire

drink n deoch f, gen dibhe, pl deochan. Food and drink, biadh agus deoch

drink v tr & i òl, vn òl

drinking n òl m, gen òil. Drinking water, uisge òil

drinkable a freagarrach airson òl

drip v i thig am boinnean, vn tighinn am boinnean. Leave the cylinders to stand until the water stops dripping from the funnels, fàg na siolandairean nan seasamh gus am bi an t-uisge air stad a thighinn na bhoinnean às na lìonadairean

drive n

drive mod 1 draibhidh

2 iomain

drive shaft n phr crann-iomain, gen & pl crainn-iomain

drive times n phr ùineachan draibhidh

drive v tr 1 (car) draibh, vn draibheadh m

2 iomain, vn iomain f

drizzle n 1 smod m, or smodan m, gen smodain

2 (a) ceòthran m, gen ceòthrain

(b) ciùbhran, gen ciùbhrain

(c) ciuthlach m, gen ciuthlaich

drizzly a ciùthranach. It is drizzly today, tha e ciùthranach an diugh

droop v tr & i aom, vn aomadh m

drooping a (botany) crom-cheannach. Drooping brome, bròmas crom-cheannach

drop n boinne f, pl boinnean, boinneachan

droppie n 1 boinnean m, gen boinnein, pl boinneanan

2 boinneag f, gen boinneig, pl boinneagan

drop I v tr 1 leig às, vn leigeil às. He dropped the hammer, leig e às an t-òrd

2 expressed with fàg, vn fàgail f. You are asked to respect the Country Code by not dropping litter, thathar ag iarraidh ort urram a shealltainn do Chòd na Dùthcha le gun a bhith a’ fàgail sgudail

II drop v i 1 tuit, vn tuiteam m. The hammer dropped off the scaffolding, thuit an t-òrd den sgafallan

2 thig sìos, vn tighinn sìos. We are dropping fast, tha sinn a’ tighinn sìos gu luath

drop off v phr 1 tuit de, vn tuiteam de

2 (go to sleep) rach seachad, vn dol seachad

3 (from vehicle) leig às, vn leigeil às. There must be a safe drop off and collection point for vehicles, feumaidh àite sàbhailte a bhith ann do charbadan airson clann a leigeil às agus a thogail

dropper n sileadair m, pl sileadairean

dross n smùrach m, gen smùraich. Coal dross, smùrach guail

drought n tiormachd f

drown v tr & i bàth, vn bàthadh m

drudge n sguidilear m, gen sguidileir, pl sguidilearan

drug n druga f, pl drugaichean. Drugs must not be stored in the pre-school, chan fhaodar drugaichean a stòradh san ro-sgoil

druid n draoidh m, pl draoidhean

druidism n draoidheachd f

drum n bòdhran m, gen bòdhrain, pl bòdhranan

drumlin n druimnean m, gen druimnein, pl druimneanan

• druimlin m, pl duimlinean

dry a tioram, comp tiorama. It is dry today, tha e tioram an diugh

dry v tr & i 1 tiormaich, vn tiormachadh m

v tr 2 (in kiln) tìor, vn tìoradh

dual a 1 dà. This approach should have the dual aim of introducing pupils to a variety of topics and of familiarising them with new language, tha dà amas aig a leithid seo de dhòigh-obrach: a’ chlann a chur an aithne caochladh chuspairean, agus eòlas a thoirt dhaibh air cànain ùir

2 dùbailte. Dual number, àireamh dhùbailte

dual carriageway n phr rathad m roinnte, gen rothaid roinnte, pl ròidean roinnte

duchess n ban-diùc f, pl ban-diùcan

due a 1 (a) expressed with mar as iomchaidh adv. Pupils will talk for more varied and demanding purposes, with due attention to the expectations of the audience, bidh a’ chlann a’ labhairt airson barrachd sheòrsachan adhbhar, agus airson adhbhar nas duilghe, agus an aire a bhith mar as iomchaidh air na tha an luchd-amais a’ sùileachadh

(b) expressed with mar as còir. Pupils are expected to take due account of appropriate forms of presentation, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ gabhail ealla mar as còir ri modhan taisbeanaidh iomchaidh

2 expressed with air a bheil e airidh. Balance listening, talking, reading, and writing, giving each its due emphasis, a’ cur èisteachd, labhairt, leughadh agus sgrìobhadh an cothromachd, gach aon a’ faotainn an àite air a bheil e airidh

3 expressed with ri phàigheadh. Total due, iomlan ri phàigheadh

dull a 1 doilleir, comp doilleire

2 dorcha, comp duirche. It is dull today, tha e dorcha an diugh

3 culmach, comp culmaiche. It is getting dull, tha e a’ fàs culmach

dumb a balbh, comp bailbhe

dumb person n balbhan m, gen & pl balbhain

dumbness n balbhachd f

dump n 1 (a) làrach f sgudail, gen làraich sgudail, pl làraichean sgudail

(b) òtrach m, gen òtraich, pl òtraichean. See also rubbish dump n phr

2 (geology) (a) expressed with dùn m, gen & pl dùin, plus a chaidh fhàgail. There is evidence here of dumps of sand, gravel, stones and boulders that date from the last glaciation, chìthear an seo dùin de ghainmhich, de ghrinneal, de chlachan agus de dh’ulbhagan a chaidh fhàgail aig àm an eigheachaidh mu dheireadh

(b) expressed with stuth m a chaidh fhàgail. These mounds are glacial dumps known as moraines, ’s e stuth a chaidh fhàgail leis an eigh-shruth a tha anns na tomannan seo ris an canar morainean

dump v tr fàg, vn fàgail f, plus na dhùn. The mounds are formed from material that was dumped in these moraines as the glacier melted, tha na tomannan air an dèanamh de stuth a chaidh fhàgail na dhùn anns na morainean seo nuair a bha an t-eigh-shruth a’ leaghadh

dune n dùn m (gainmhich), gen & pl dùin ghainmhich

dunes (on beach, with marram grass dominated vegetation) mealbhan m, gen mealbhain. Marram growing on the dunes, murran a’ fàs anns a’ mhealbhan. They picnicked in the shelter of the dunes, bha cuirm-chnuic aca san fhasgadh anns a’ mhealbhan

dung n 1 buachar m, gen buachair

2 (manure) inneir f, gen innearach

duration n 1 ùine f. Duration in minutes, ùine ann am mionaidean

2 expressed with bi a’ leantainn plus fad. The most important of these is the initial Immersion phase of at least two years’ duration, an nì as cudthromaiche dhiubha seo ’s e an ùine dhrùdhaidh, a tha a’ leantainn co-dhiù fad dà bhliadhna

of short duration a phr expressed with nach mair ach ùine ghoirid. Those whose difficulties are of short duration, iadsan aig a bheil duilgheadasan nach mair ach ùine ghoirid

during prep 1 rè (plus gen). During the immersion phase, rè na h-ùine dhrùdhaidh. Discussion during listening activities, beachdachadh rè gnìomhan èisteachd

2 an. Before or during the first year of secondary school, sa chiad bhliadhna den àrdsgoil no roimhe sin

3 fhad ’s a. The teacher can focus on texts before, during and after reading, faodaidh an tidsear a bhith a’ cuimseachadh air teacsaichean mus leughar, fhad ’s a thathar a’ leughadh agus as dèidh làimhe. Pupils will discuss, before, during and after activity, bidh a’ chlann a’ beachdachadh ron obair, fhad ’s a tha i a’ dol, agus as dèidh làimhe

4 tro. This area suffered extensive scouring from erosion by glaciers during the ice ages of the last 2 million years, fhuair an t-àite seo mòran sgùraidh bho bhith air a bhleith le eigh-shruthan tro linntean-eighe an 2 mhillean bliadhna a chaidh seachad

dusk n beul m na h-oidhche

dust n 1 dust m

2 duslach m, gen duslaich

3 stùr m, gen stùir

dustbin n 1 biona m, pl bionaichean

2 biona-stùir m, pl bionaichean-stùir

duster n dustair m, pl dustairean. Household goods such as toothpaste, matches and dusters, gnothaichean taighe mar uachdar-fhiclan, lasadairean agus dustairean

Dutch pr n (language) Duidsis f

Dutch a Duidseach

Dutchman pr n Duidseach m, gen & pl Duidsich

Dutchwoman pr n ban-Duidseach f, gen & pl ban-Duidsich

duty n

duty mod air diùtaidh. Any staff member or duty parent who contracts a persistant cough must withdraw from work, ma thogas neach den luchd-obrach no pàrant air diùtaidh sam bith casad leanailteach feumaidh i/e tarraing a-mach às a cuid/chuid obrach

dwarf n troich m and f, pl troichean

dweller n tuiniche m, pl tuinichean

dyke n 1 (wall) gàrradh m, gen gàrraidh, pl gàrraidhnean, gàrraidhean

2 (geology) gàrradh m, gen gàrraidh, pl gàrraidhean. Sheets of lava forced through the rock at right angles to the bedding planes, known as dykes, siotachan làbha a chaidh a sparradh tron chreig gu ceart-cheàrnach ris na leapannan-clàir, air a bheil gàrraidhean

stone dyke n phr gàrradh-cloiche m, gen gàrraidh-chloiche, pl gàrraidhean-cloiche

turf dyke, fail dyke n phr gàrradh-fàil m, gen gàrraidh-fhàil, pl gàrraidhean-fàil

dynamic n clì m, gen clìthe. It is now crucial to build on these achievements so that Gaelic maintains its dynamic as a living language in Scotland, tha e a-nis do-sheachnaichte cudthromach gum bithear a’ togail air na chaidh a thoirt gu buil mar-thà gus an glèidh a’ Ghàidhlig a clì mar chànan beò ann an Alba

dynamo n dainamo m, pl dainamothan

E

each pron 1 (a) gach fear, gach tè n phr. There are two main stresses in each of the first three phrases, tha dà phrìomh chudthrom anns gach tè den chiad trì abairtean

(b) expressed with gach aon n phr. Each of the following issues, gach aon de na cùisean a leanas Balance listening, talking, reading, and writing, giving each its due emphasis, a’ cur èisteachd, labhairt, leughadh agus sgrìobhadh an cothromachd, gach aon a’ faotainn an àite air a bheil e airidh. To illustrate how each of the attainment targets may be attained, gus sealltainn mar a dh’fhaodar gach aon de na cuimsean coileanaidh a ruigsinn

(b) gach rud n phr. Price each (eg on order form), prìs gach rud

2 expressed with gach a. Each of the following issues is given further attention in Part 3, tha an tuilleadh aire air a toirt ann am Pàirt 3 do gach cùis a leanas

You each got a husband in Lochcarron! fhuair sibh fear an duine an Loch Carrann!

each other pron phr chèile. Though talking and listening often occur in proximity to each other, ged a bhitheas labhairt agus èisteachd a’ dol air adhart gu tric an dlùth dhàimh ri chèile

each a 1 (a) gach. Each account of an issue, gach cunntas air cùis. It will be desirable and necessary to report on the progress of each pupil, bidh e riatanach agus do-sheachnaichte a bhith a’ toirt iomraidh air piseach agus air soirbheachadh gach pàiste. Writing a sentence for each one of them a’ sgrìobhadh seantans air gach aon dhiubh

(b) gach … fa leth. The stages in the development of each component have been clarified, rinneadh soilleireachadh air na ceumannan ann am fàs gach earrainn fa leth

2 a h-uile. We must spend a little money each year to maintain the building, feumaidh sinn beagan airgid a chosg a h-uile bliadhna airson an togalach a chumail suas

eagle n (used loosely for golden eagle, Aquila chrysaetos) iolair f, gen iolaire, pl iolairean

eagle, golden (Aquila chrysaetos) n iolair-bhuidhe f, pl iolairean-buidhe

early a 1 tràth, comp tràithe. From as early an age as possible, cho tràth ’s a ghabhas nam beatha. Studying the media cannot begin too early, chan urrainn rannsachadh air na meadhain tòiseachadh tuilleadh agus tràth. Pupils starting Gaelic early in the primary school, clann a thòisich air a’ Ghàidhlig tràth sa bhunsgoil. Tools from this early period have been found nearby, chaidh goireasan bho àm thràth seo a lorg faisg air an seo

2 expressed with gu tràth. There must be early exposure of pupils to a wide range of stories, feumar a’ chlann a chur gu tràth an lùib sreath fharsaing de stòiridhean

3 expressed with òg. At these early stages, aig an ìre òig seo. While most pupils will begin to use conventional formulae in Gaelic from an early stage, ged a bhitheas a’ mhòrchuid de chloinn a’ tòiseachadh air briathran cumanta ann an Gàidhlig a chleachdadh agus iad gu math òg

4 expressed with ciad. In the early part of the programme, anns a’ chiad chuid den phrògram

5 expressed with toiseach m. Through primary and early secondary education, tro fhoghlam sa bhunsgoil agus toiseach na h-àrdsgoile. In the early stages, aig toiseach gnothaich. In the early years of the secondary school, aig toiseach na h-àrdsgoile

6 expressed with toiseach cùise. Early language production may take the form of Gaelic sentences with some English words, is dòcha gur e seantansan Gàidhlig le faclan Beurla nam measg na thig bhuapa de chànain toiseach cùise

7 expressed with tùs m. In the early years, aig tùs na h-òige. As part of the school’s early reading programme, mar phàirt de thùs-phrògram leughaidh na sgoile

at/in the early stages prep phr 1 expressed with na cloinne bige. Teachers at the early stages, tidsearan na cloinne bige

2 expressed with leis a’ chloinn bhig

3 expressed with aig toiseach gnothaich. Much time at the early stages should be spent on play, tha còir mòran ùine aig toiseach gnothaich a chur seachad a’ cluich

4 expressed with aig na h-ìrean as tràithe. Genre recognition can begin in the early stages, faodar tòiseachadh air aithne chur air gnè aig na h-ìrean as tràithe

from an early age prep phr o thùs gnothaich

from the early stages prep phr expressed with o fhìor thoiseach. From the early stages of dialogue, o fhìor thoiseach còmhraidh

in the early years prep phr expressed with aig toiseach gnothaich. Especially in the early years, gu sònraichte aig toiseach gnothaich

in the early stages prep phr expressed with anns na clasaichean òga

earlier a comp 1 nas tràithe, as tràithe. The earlier walls are likely to be more decayed than the later ones, is dòcha gu bheil na gàrraidhean as tràithe air cnàmh air falbh gu ìre nas motha na an fheadhainn as fhadalaiche

2 expressed with nas ìsle na sin. There will be pupils in S2 for whom attainments at Level D, or earlier levels, will be major achievements, ’s e fìor adhartas mòr a bhitheas ann do chuid ann an A2 ma thèid aca air cuimsean a choileanadh aig Ìre D, no ìrean nas ìsle na sin

in earlier times prep phr expressed with uaireigin roimhe. Iron slag has been found in the ground here suggesting iron working took place in earlier times, chaidh sal-iarainn a lorg san talamh an seo, agus mar sin bidh e coltach gu robh obair-iarainn a’ dol air adhar an seo uaireigin roimhe

earliest a sup 1 nas tràithe, na bu thràithe, as tràithe, a bu tràithe. Though the land may have been occupied from the times of the earliest human settlement, ged a dh’fhaodadh e bhith gu robh luchd-tuineachaidh bho na h-amannan a bu tràithe a’ gabhail còmhnaidh san àite

2 expressed with bho/o thùs. Children’s earliest language is acquired, tha clann a’ togail cànain bho thùs. Give pupils, from the earliest years, a thoirt don chloinn, o thùs an òige

earliest stages n phr toiseach gnothaich. From the earliest stages, o thoiseach gnothaich. At the earliest stages, aig toiseach gnothaich

earliest years n phr 1 toiseach gnothaich. From the earliest years, o thoiseach gnothaich

2 tùs an òige. From the earliest years the mass media exert an influence on pupils’ lives, o thùs an òige tha buaidh aig na mòr mheadhain air beatha chloinne

in the earliest years prep phr aig an fhìor thoiseach. Acquiring writing skills begins in the earliest years, tòisichear aig an fhìor thoiseach air sgilean sgrìobhadh a thogail

early adv tràth. She came early, thànaig i tràth

earlier adv comp 1 (a) nas tràithe, as tràithe. They may be used earlier than the level at which they are assessed, faodar an cleachdadh nas tràithe na an ìre aig a bheilear gam measadh. Where a feature identified earlier in a target does not appear subsequently in the strand, far a bheil rud air choireigin a chomharraicheadh na bu thràithe ann an cuimse a’ sgur a nochdadh as a dhèidh sin anns an èill

(b) expressed with aig àm a bu tràithe. A faint circle of stones to the north suggests an earlier roundhouse, chithear cearcall blian de chlachan gu tuath, rud a dh’fhaodadh sealltainn gu robh taigh-cruinn ann aig àm a bu tràithe

2 expressed with roimhe sin. Should be attainable by some pupils in P3 or even earlier, so-ruighinn le cuid ann am B3 no fiùs roimhe sin

earring n 1 failbheag f, gen failbheig, pl failbheagan

2 fàinne-chluaise f, pl fàinneachan-cluaise

earth n 1 talamh m, gen talmhainn f

2 ùir f, gen ùire, ùireach

3 fàl m, gen fàil. The roundhouses survive as low circles of stone or earth, tha na taighean-cruinne air mhaireann nan cearcaill ìosal de chloich no de dh’fhàl

earth-moving equipment n phr innealan m pl gluasaid-thalmhainn

Earth pr n 1 Talamh, gen (na) Talmhainn. Earth’ axis, aiseal na Talmhainn

2 an Cruinne Cè

3 saoghal m, gen saoghail. Earth’ axis, aiseal an t-saoghail

earthmoving mod. Earthmoving equipment, innealan-gluasaid talmhainn

earthquake n crith-thalmhainn f, pl crithean-talmhainn

earthworm 1 boiteag f, gen boiteag, pl boiteagan

2 (a) baoiteag f, gen baoiteig, pl baoiteagan

(b) baoit f, pl baoitean

Easdale pr n Eisteal

ease n expressed with cùis f, pl cùisean plus furasta. To provide flexibility and ease of use, gus cùisean a dhèanamh fosgailte agus furasta an cur an gnìomh

at ease a phr saoirsneil. Pupils should be at ease, tha còir aig a’ chloinn a bhith saoirsneil

ease v tr dèan nas fhasa, vn dèanamh nas fhasa. Small groups will ease interaction, bidh co-luadar air a dhèanamh nas fhasa le buidhnean beaga

east adv an ear

easy a 1 furasta, comp fhasa. It is easy for them to discuss content and structure, tha e furasta dhaibh a bhith a’ beachdachadh air na tha ann agus air mar a tha e air a chur ri chèile

2 saor. With the aim being to help pupils build up an easy flow, a’ cuimseachadh air clann a chuideachadh gus dòigh shaor shiùbhlach a thogail

easier comp a nas fhasa or as fhasa. It is very much easier for pupils to see what is required for such larger units of meaning, tha e cus nas fhasa do chloinn a thuigsinn dè tha riatanach airson aonadan-brìgh mòra den t-seòrsa seo. Some of the easier poems of writers like Iain Crichton Smith, cuid de na dàin as fhasa aig sgrìobhaichean mar tha Iain Crichton Mac a’ Ghobhainn

easily adv 1 gu furasta

2 expressed with furasta a. They can so easily be related to the writer’s purpose, tha e cho furasta an cur ann an dàimh ris an adhbhar-sgrìobhaidh

eaves n pl anainn f, gen anainne, pl anainnean

ebb n tràghadh m, gen tràghaidh

ebb v i tràigh, vn tràghadh m

• traogh, vn traoghadh m

echo n mac-talla m, gen & pl mic-thalla

echo-sounder n tomhaisear-doimhne m (mic-talla), gen tomhaiseir-dhoimhne, pl tomhaisearan-doimhne

eclipse n ùr-dhubhadh m, gen ùr-dhubhaidh, pl ùr-dhubhaidhean. Eclipse of the sun, moon, ùr-dhubhadh grèine, gealaiche

• dùbhadh m, gen dubhaidh, pl dubhaidhean

eclipsis n (grammar) ùr-dhubhadh m, gen ùr-dhubhaidh

ecological a 1 eag-eòlasach

2 a thaobh eag-eòlais. It is sensitive to ecological disturbances, tha buaidh mhòr aig atharrachaidhean a thaobh an eag-eòlais air

ecologically adv gu h-eag-eòlasach

2 a thaobh eag-eòlais. Ecologically the land can be divided into three zones, a thaobh eag-eòlais faodar an talamh a roinn ann an trì sònan

ecologist n eag-eòlaiche m, pl eag-eòlaichean

ecology n eag-eòlas m, gen eag-eòlais

economic a 1 eacanomaigeach. Inextricably linked to economic factors, ann an ceangal dlùth is daingeann ri cùisean eacanomaigeach

2 ann an cùisean eacanomaigeach. For its economic potential, air sgàth na dh’fhaodas i a thoirt gu ìre ann an cùisean eacanomaigeach

3 eaconamach

economics n eaconamas m, gen eaconamais; or eaconamachd f

economist n eaconamair m, pl eaconamairean

economy n eaconamaidh m, pl eaconomaidhean

ecosystem n eag-shiostam m, gen eag-shiostaim, pl eag-shiostaman

eddy n cuairteag f, gen cuairteig, pl cuairteagan

eddy mod cuairteagach a. Eddy currents, sruthan cuairteagach

eddy v i dèan cuairteag, vn dèanamh cuairteig

eddying a cuairteagach

edelweiss n (Leontopodium alpinum) edelweiss f

edge n 1 oir f, gen oire, pl oirean. Straight edge, oir dhìreach. Edge length, fad oire. The edge of the ice-sheet, oir a’ bhrat-eighe

2 iomall m, gen iomaill, pl iomaill & iomallan

3 crìoch f, gen crìche, pl crìochan

4 bruach f, gen bruaich, pl bruaichean

edible a ion-ithe

edit v tr eagraich, vn eagrachadh m. Drafting, discussing, organising and editing pupils’ writing, a’ cur ri chèile, a’ beachdachadh air, a’ cur rian air agus ag eagrachadh sgrìobhadh na cloinne

editing n eagrachadh m, gen eagrachaidh. It allows them to concentrate on the content, organisation and editing of their own work, tha e a’ toirt cothroim dhaibh a bhith a’ bualadh air susbaint, rian agus eagrachadh na h-obrach aca fhèin

edition n 1 deasachadh m, gen deasachaidh, pl deasachaidhean

2 clò-bhualadh m, gen clò-bhualaidh, pl clò-bhualaidhean. There were too many errors in the first edition of the book, bha cus mhearachdan anns a’ chiad chlò-bhualadh den leabhar

editor n 1 eagraiche m, pl eagraichean. Pupils will act individually or as editors in writing groups, bidh a’ chlann ag obair air an ceann fhèin no mar eagraichean ann am buidhnean sgrìobhaidh

2 deasaiche m, pl deasaichean

3 neach-deasachaidh m, pl luchd-deasachaidh

education n 1 foghlam m, gen foghlaim. Gaelic medium and Gaelic learners’ education, foghlam tro Ghàidhlig agus luchd-ionnsachaidh na Gàidhlig. As pupils move through their education, mar a tha a’ chlann a’ gluasad air adhart tro am foghlam. Gaelic-medium education is a new initiative, is e iomairt ùr a tha ann am foghlam tro mheadhan na Gàidhlig

2 (a) oideachadh m, pl oideachaidh. To develop their language skills by intensive education from an early age, gus an cuid sgilean cànain a leasachadh le dian-oideachadh o thùs gnothaich. Pupils receiving a Gaelic education, clann a tha a’ faighinn oideachadh ann an Gàidhlig. It is not, however, the business of media education to choose one view at the expense of another, ach cha bhuin e do dh’oideachadh mu na meadhain a bhith a’ taghadh aon seallaidh ’s a’ cur sìos air fear eile

(b) expressed with a bhith ag oideachadh. Such pupils may be receiving a Gaelic medium education, faodaidh an leithid seo de chloinn a bhith gan oideachadh tro mheadhan na Gàidhlig

nursery education n phr foghlam m ro-sgoile, gen foghlaim ro-sgoile

primary education n phr foghlam m bun-sgoile, gen foghlaim bhun-sgoile

secondary education n phr foghlam m àrd-sgoile, gen foghlaim àrd-sgoile

tertiary education n phr foghlam m colaiste, gen foghlaim cholaiste. The use of Gaelic in nursery, primary, secondary and tertiary education in Scotland, cleachdadh na Gàidhlig ann am foghlam ro-sgoile, bun-sgoile, àrd-sgoile agus colaiste ann an Alba

educational a expressed with foghlaim m gen. Special educational needs, feuman foghlaim shònraichte. A school’s policy will also take account of the particular educational, social and personal needs of its pupils, gabhaidh poileasaidh sgoile cuideachd ealla ris na feuman sònraichte a tha aig a chuid sgoilearan — feuman foghlaim, feuman sòisealta agus feuman pearsanta. Useful texts are also provided by educational broadcasting, gheibhear teacsaichean feumail o chraoladh foghlaim. They are separable for educational purposes, gabhaidh iad sgaradh air sgàth foghlaim

educationally adv a thaobh foghlaim. Whether the attainment of particular targets is educationally valid, co-dhiù tha coileanadh chuimsean sònraichte iomchaidh a thaobh foghlaim

educator n

educators n pl luchd-oideachaidh. Educators will require to equip Gaelic-speaking pupils with the skills necessary, bidh e mar uallach air luchd-oideachaidh clann aig a bheil Gàidhlig uidheamachadh leis na sgilean a dh’fheumas iad

eerie a uamhalta. The first paragraph of a ghost story is where you make it feel like an eerie place, ’s e a’ chiad pharagraf de sgeulachd mu thaibhsean far a bheil thu ga dhèanamh coltach ri àite uamhalta. They must make the setting and expression eerie enough to make the readers’ spines creep, feumaidh iad an t-àite agus an dòigh-innse a dhèanamh cho uamhalta ’s gun cuir e gaoir ann am feòil an luchd-leughaidh

effect n 1 (a) buaidh f, gen buaidhe, pl buaidhean. To study the effects of the relationship between sound and vision, a bhith a’ rannsachadh dè a’ bhuaidh a tha aig an dàimh eadar fuaim is fradharc. Effects of rhythm can also be explored, faodar buaidh ruitheim a rannsachadh cuideachd. To be discussed for their effects on meaning, agus bithear a’ beachdachadh orra a thaobh na buaidh a tha aca air brìgh. Line length for various effects, faid sreatha airson caochladh buaidh. Pupils can discuss and appreciate the many varieties of language, and their structures, purposes and effects, faodaidh a’ chlann beachdachadh agus lèirmheas a dhèanamh air gach iomadh seòrsa cànain a tha ann, agus air an cuid structar, adhbhar agus bhuaidhean. With discussion of structures and effects, maille ri beachdachadh air cumaidhean agus buaidhean. New effects can be achieved, ruigear air buaidhean ùra

(b) expressed with buaidh f plus an prep plus obair. In order to offer comment on author’s technique and particular effects, gus beachd a thoirt seachad air modh-obrach an ùghdair agus air buaidhean sònraichte na obair

2 (a) buil f, gen buile. Control over their language and its effects, smachd air an cuid chànain agus air a buil

(b) expressed with buadh f, pl buadhan, plus thoir gu buil. vn toirt gu buil. Different genres are also mixed together for particular effects, bithear cuideachd a’ cothlamadh diofar sheòrsachan gnè ri chèile gus buadhan sònraichte a thoirt gu buil

3 dòigh-aithris f, pl dòighean-aithris. Pupils are expected to create particular effects, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ deilbh dhòighean-aithris sònraichte

bring into effect v phr 1 cuir an gnìomh, vn cur an gnìomh

2 thoir gu buil, vn toirt gu buil

for effect a phr expressed with seallaidh. To develop the skills of dramatic expression, reading for effect and performance, gus fàs a thoirt air sgilean dràma agus air leughadh seallaidh is dèanadais

positive effect n phr expressed with cho fìor fheumail. The teacher will point out the positive effects of careful layout and presentation, bidh an tidsear a’ cur an cèill cho fìor fheumail ’s a tha cruth is foillseachadh cùramach

put into effect v phr cuir an gnìomh, vn cur an gnìomh. This policy will be put int effect by the department of Gaelic, cuirear am poileasaidh seo an gnìomh le roinn na Gàidhlig

sound effects n phr buaidhean fuaim. They should consider the contribution to the text of sound effects, bu chòir dhaibh beachd a ghabhail air na thathar a’ cur ris an teacsa le buaidhean fuaim

effective a 1 dòigheil, comp dòigheala. Pupils will benefit from working with real models of effective Gaelic, bithidh e feumail don chloinn a bhith ag obair le eisimpleirean dligheach de Ghàidhlig dhòigheil. To permit effective learning, gus cothrom a thoirt do dh’ionnsachadh dòigheil

2 èifeachdach, comp èifeachdaich. This framework should also provide strategies for effective teaching and learning, tha còir aig a’ bheairt seo cuideachd innleachdan airson teagaisg agus ionnsachaidh èifeachdaich a thoirt far comhair. To learn the disciplines of effective speaking, gus an rian a bhuineas do labhairt èifeachdach ionnsachadh

3 buadhmhor, comp buadhmhoire. More emphasis should be given to effective communication than to formal accuracy, bu chòir barrachd àite thoirt do chonaltradh buadhmhor na do chòmhradh a tha foirmeil agus ceart

effectively adv 1 gu h-èifeachdach. Listening effectively is an active process, is e nì eadar-phearsanta a tha ann a bhith ag èisteachd gu h-èifeachdach

2 gu dòigheil. The main aim in learning Gaelic is that pupils should be able to communicate effectively in that language, ’s e as prìomh amas ann a bhith ag ionnsachadh na Gàidhlig comas a bhith aig a’ chloinn conaltradh a dhèanamh gu dòigheil anns a’ chànain sin

3 gu buadhmhor. Having an understanding of genre gives writers a valuable aid in the task of communicating effectively, tha tuigse a bhith aca air gnè na chuideachadh luachmhor do luchd-sgrìobhaidh ann a bhith a’ conaltradh gu buadhmhor

4 expressed with buadhmhor a. This allows learners to gauge more effectively their own progress and achievements, bheir seo cothrom do luchd-ionnsachaidh tomhas nas buadhmhoire a dhèanamh air an adhartas a rinn iad agus air na tha iad a’ toirt gu buil. Activities such as word-processing, data handling and simulations, enable them to communicate more effectively with others, bidh gnìomhan mar tha dealbh-sgrìobhadh. làimhseachadh fiosrachaidh agus cur an ìre a’ toirt comais dhaibh air conaltradh nas buadhmhoire a dhèanamh ri feadhainn eile

5 expressed with deagh bhuaidh air. Pupils learn effectively when they are stimulated, tha deagh bhuaidh air ionnsachadh na cloinne an uair a tha iad air am brosnachadh

6 expressed with cothromach a. Language enables children to communicate effectively, tha cànain a’ toirt comais do chloinn conaltradh cothromach a dhèanamh

effectiveness n èifeachd f. Group discussion of first draft can help clarify effectiveness, faodaidh beachdachadh-buidhne aig àm a’ chiad dhreachd cuideachadh gus solas a chuir air èifeachd

effeminacy n boireanntachd f

effeminate a boireannta

efficiency n èifeachdachd f

efficient n èifeachdach

effluent n às-sruthadh m, gen às-sruthaidh, pl às-sruthaidhean. Treated effluent, às-sruthadh leasaichte. Untreated effluent, às-sruthadh neo-leasaichte

effort n 1 spàirn f

2 oidhirp f, pl oidhirpean. If a child’s behaviour is causing concern staff will make every effort to find out why the child is acting in such a way, ma bhitheas dragh ann a thaobh giùlan neach-cloinne nì an luchd-obrach a h-uile oidhirp gus lorg carson as ann mar sin a tha i/e ga giùlan fhèin

3 àite m. The main effort should be to stress the contemporary nature of Gaelic, tha còir am prìomh àite a thoirt do bhith a’ cur cudthroim air mar a bhuineas a’ ghàidhlig don t-saoghal a th’ann

4 expressed with saothair a tha … a’ dèanamh. Its use can free pupils from the effort of concentrating on their presentational skills, faodaidh a bhith ga chleachdadh saorsa a thoirt do chloinn on t-saothair a tha iad a’ dèanamh le bhith a’ bualadh air na sgilean taisbeanaidh

make every effort v phr dèan dicheall, vn dèanamh dìchill. I agree to make every effort to sell all the tickets supplied to me, tha mi ag aontachadh gun dèan mi mo dhìcheall gus na tiocaidean a gheibh mi a reic gu h-iomlan

egg n ugh m, gen uigh, pl uighean. Egg-poacher, slaopadair-uigh

egotist n fèinear m, gen fèineir, pl fèinearan

egressive a às-imeachd. Egressive air stream, sruth èadhair às-imeachd

Egypt pr n an Èipheit f, gen na h-Èipheit

Egyptian n 1 Èipheiteach m, gen & pl Èipheitich

2 (language) Èipheitis f

Egyptian a Èipheiteach

Egyptology n Èipheit-eòlas m, gen Èipheit-eòlais

Eigg pr n Eige; Eilean Eige

either adv a bharrachd. If Donald won’t come John won’t come either, mur tig Dòmhnall cha tig Iain a bharrachd

either conj 1 an dara cuid. Additional terms will be acquired which can be used either in talking or in writing, togar briathran a bharrachd a dh’fhaodar an cleachdadh an dara cuid ann an labhairt no ann an sgrìobhadh

2 not directly expressed. Provide either orally or in writing a considered personal view, a’ toirt, ann an cainnt-bheòil no ann an sgrìobhadh, làn bheachd pearsanta. Others may have no immediate contact with Gaelic either in the home or the community, cuid eile, ’s dòcha, aig nach eil dlùth cheangal idir ris a’ Ghàidhlig anns an dachaigh no anns a’ choimhearsnachd

either … or conj phr an dara cuid … no. This is obtained either directly or indirectly, gheibhear seo an dara cuid gu dìreach no gu neo-dhìreach

ejective a (linguistics) às-tilgeil. Ejective consonant, connrag às-tilgeil

elaborate a (of style) grinn

elaborate v tr leudaich air, vn leudachadh air. Perhaps through drawings, which will be elaborated to provide detail, is dòcha tro dhealbhan a bhithear a’ leudachadh orra gus làn fhiosrachadh a thoirt seachad

elastic n eileastaig m. Elastic band, bann eileastaig. Knicker elastic, eileastaig dhrathais

election n taghadh m, gen taghaidh, pl taghaidhean

electrical a dealain. Electrical series, sreath dhealain

electrician n dealanair m, pl dealanairean

electricity n dealan m, gen dealain

electromagnet n magnait-dealain m, pl magnaitean-dealain

electron n eileactron m, gen eileactroin, pl eileactronan

electronic a dealain. A fast and cost-effective electronic process, meadhan-dealain a tha an dà chuid luath agus cosg-èifeachdach

electronic mail n phr post-dealain m, gen puist-dhealain. Communicating ideas through electronic mail, a’ cur an cèill smuaintean le post-dealain

electronics n eileactronaig m

elegiac n tuireach

elegy n marbhrann m, gen marbhrainn, pl marbhrannan

element n 1 eileamaid f, pl eileamaidean. A place-name element, eileamaid a gheibhear ann am ainm-àite. The various elements that make up the landscape can be studied in detail, faodar na diofar eileamaidean a tha a’ dèanamh suas an dealbh-thìre a sgrùdadh gu mionaideach

2 dùil f, gen dùile, pl dùilean, dùiltean. The four elements, na ceithir dùilean

3 (a) (meteorology) dùil f, gen dùile, pl dùilean. The elements of the weather, dùilean na h-aimsire

(b) (familiar) sian f, gen sìne, pl siantan. Out under the elements, a’ muigh fo na siantan

4 (chemistry) dùil f, gen dùile, pl dùilean. Copper and sulphur are elements, ’s e dùilean a tha ann an copar agus sulfar

5 (electricity) eilimint f, pl eilimintean

6 nì m, pl nithean. When a consideration of visual elements is essential, agus gun seachnadh air a bhith a’ beachdachadh air nithean faicsinneach. Teachers should lead pupils to identify elements such as bias, tha còir aig na tidsearan a bhith a’ stiùireadh na cloinne gu bhith a’ comharrachadh nithean mar tha claon-bheachd

7 cùis f, pl cùisean. This element should not be dominant, cha bu chòir don chùis seo a bhith a’ toirt bàrr air càch

8 earrann f, gen earrainn, pl earrainnean. No learning or teaching activity has these elements tidily separated, chan eil na h-earrainnean seo air an sgaradh gu rèidh ann an gnìomh ionnsachaidh no gnìomh teagaisg sam bith

9 mìr f, pl mìrean

10 pàirt m, pl pàirtean

elementary n bun ìre f

elementary a sìmplidh

elephant n ailbhean m, gen ailbhein, pl ailbheanan; alabhan m, gen alabhain, pl alabhanan

elevation n 1 (height) àirde f, pl àirdean

2 (view) sealladh m bho shuas, gen seallaidh…, pl seallaidhean…

elevator n àrdaichear m, gen àrdaicheir, pl àrdaichearan

eleven n aon-deug. There were eleven there, bha a h-aon-deug ann

eleven a aon deug. Eleven dogs, aon chù deug. Eleven sheep, aon chaora dheug

eleventh a aona deug. The eleventh one, an t-aona fear deug. The eleventh psalm, an t-aona salm deug

elicit v tr 1 tarraing, vn tarraing f. The teacher will intervene sensitively, eliciting responses from individuals, bidh an tidsear a’ tighinn a-steach don chùis ann an dòigh mhothachail, a’ tarraing fhreagairt asta mar aon

2 toir, vn toirt f. Pupils will provide and elicit information, bidh a’ chlann a’ toirt agus a’ faotainn fiosrachaidh

elide (grammar) bàth, vn bàthadh m

elided a air a bhàthadh. The article is completely elided here, occuring as it does between the final vowel of “mi” and word-initial “l-” of “làmh”, tha an t-alt air a bhathadh gu h-iomlan an seo, is e eadar an fhuaimreag dheireannach de “mi” agus an “l-” aig toiseach an fhacail “làmh”

elision n (grammar) bàthadh m, gen bàthaidh. “Ceund” comes by elision from “ceunda”, which itself came by metathesis from “ceudna”, tha “ceund” a’ tighinn le bàthadh bho “ceunda”, riochd a thàinig e fhèin tro eadar-chàradh bho “ceudna”

elm n ailm, gen ailme

eloquence n deas-bhriathrachd f

eloquent n deas-bhriathrach

else a & adv tuilleadh. What else will you do? dè tuilleadh a nì thu

elsewhere adv ann an àiteachan eile. This implies significantly enhanced support for Gaelic where it is the principal language, and stronger support elsewhere, tha seo a’ ciallachadh rud gu sònraichte a bharrachd de thaic don Ghàidhlig ann an àiteachan far an i am prìomh chànan, agus taic nas treasa ann an àiteachan eile

e-mail n e-meil f

embellish v tr brèaghaich, vn brèaghachadh m

embellishment n brèaghachadh m, gen brèaghachaidh, pl brèaghachaidhean

emblem n suaicheantas m, gen suaicheantais, suaicheantasan

emboss n copanaich, vn copanachadh m

embossed a copanaichte

embrace v tr còmhdaich, vn còmhdach. Which embraces both Gaelic and English, a tha a’ còmhdach an dà chuid Gàidhlig agus Beurla

embryo n tùs-ghinean m, gen tùs-ghinein, pl tùs-ghineanan

emerald n smàrag f, gen smàraige, pl smàragan

emerald a smàrag-uaine

emerge v i

emerge from v phr fàs a-mach à, vn fàs a-mach à. They should emerge from the current learning context, tha còir aca fàs a-mach as an t-suidheachadh ionnsachaidh a tha a’ dol aig an àm

emergency n 1 èiginn f

2 suidheachadh-èiginn m, gen suidheachaidh-èiginn, pl suidheachaidhean-èiginn. Phone this number for all customer enquiries, including emergencies, fòn an àireamh seo mar chustamair le ceist sam bith, neo ann an suidheachadh-èiginn. In cases of emergency members of staff should use English with non-Gaelic speaking children, ann an suidheachadh-èiginn is còir don luchd-obrach Beurla a ràdh ri cloinn aig nach eil Gàidhlig. I give permission for my child to be treated in the event of a medical emergency, tha mi a’ toirt cead gum faigh an neach-cloinne agam gabhail aice/aige ma bhitheas suidheachadh-èiginn meidigeach ann

emergency mod 1 ann an suidheachadh-èiginn. Emergency telephone number, àireamh fòn ann an suidheachadh-èiginn

2 èiginn. Emergency supply vessel, soitheach-solair èiginn

emigration n às-imrich f

eminence n àrd-inbhe f

eminent a 1 àrd, comp àirde

2 àrd-inbheach, comp àrd-inbhiche

emotion n faireachdainn m, pl faireachdainnean. Their own emotions and attitudes, am faireachdainnean fhèin agus an sealladh fhèin air cùisean

emotional a 1 a thaobh faireachdainn. Because language is central to children’s emotional development, a chionn ’s gu bheil cànain ann an teis meadhan fàs chloinne a thaobh faireachdainn

2 co-cheangailte ri faireachdainnean. Dealing with emotional complexities, a’ dèiligeadh ri duilgheadasan co-cheangailte ri faireachdainnean

3 ann am faireachadh. Including intellectual and emotional development, agus sin a gabhail a-staigh fàs ann an tuigse agus ann am faireachadh

4 a tha anns na faireachdainnean. Texts in which there are characters whose emotional conflicts remain unresolved, teacsaichean anns a bheil pearsachan nach d’fhuair fuasgladh fhathast air an spàirn a tha anns na faireachdainnean aca

5 a bhuineas do dh’fhaireachadh inntinn. In order to protect them from physical, sexual and emotional harm, airson an dìon bho chron a bhuineas do bhodhaig, do ghnè is do dh’fhaireachadh inntinn

empathy n co-fhaireachdainn m. They will have a greater empathy with those whose languages and cultures are different, bidh am barrachd co-fhaireachdainn aca riuthasan aig a bheil cànanan agus dualchasan a tha eadar-dhealaichte

emperor n iompaire m, pl iompairean

emphasis n 1 cudthrom m, gen cudthruim or cudthroim. There may be a difference in emphasis on particular areas of provision, ’s dòcha gum bi diofar cudthruim air nithean àraidh ann an raointean obrach sònraichte. The main emphasis will be on securing the best conditions for pupils’ learning, bithear a’ cur prìomh chudthroim air na suidhichidhean as fheàrr a ghabhas cruthachadh airson clann a bhith ag ionnsachadh. There will be a continuing emphasis on oral skills, leanaidh cudthrom air sgilean labhairt. Secondary schools will give an increasing emphasis to reading and writing, bidh na h-àrdsgoiltean a’ cur am barrachd ’s am barrachd cudthroim air leughadh agus air sgrìobhadh. Discussion and individual talk will be given a particular emphasis within Talking and Listening, ann an Labhairt agus ann an Èisteachd cuirear cudthrom sònraichte air còmhradh buidhne agus labhairt aon-neach. Why does the author put emphasis on words like…, carson a tha an t-ùghdar a’ cur cudthroim air facail mar…

2 expressed with cuir cudthrom air, vn cur cudthroim air. The emphasis should be practical, tha còir cudthrom a chur air nithean prataigeach

3 expressed with bi plus san amharc v phr. The main emphasis in the first two years, ’s e as motha bhitheas san amharc aig tidsearan B1 agus B2

4 àite m. Balance listening, talking, reading, and writing, giving each its due emphasis, a’ cur èisteachd, labhairt, leughadh agus sgrìobhadh an cothromachd, gach aon a’ faotainn an àite air a bheil e airidh. More emphasis should be given to effective communication than to formal accuracy, bu chòir barrachd àite thoirt do chonaltradh buadhmhor na do chòmhradh a tha foirmeil agus ceart

5 seula m. Discussion with teacher will draw attention to stress pauses, emphases, bheir beachdachadh leis an tidsear aire a dh’ionnsaigh cudthroim, stadan agus seula

emphasise v tr 1 cuir cudthrom air, vn cur cudthroim air. This will emphasise individualised or group programmes of study, bidh seo a’ cur cudthroim air prògraman obrach aon-neach, no prògraman buidhne. Emphasise things like … in your answer, cuir cudthrom air nithean mar … nad fhreagairt

2 seulaich, vn seulachadh m. It should be emphasised that the content will be the first focus for assessment, dh’fheumte a sheulachadh gur ann air susbaint a bhithear a’ bualadh airson measaidh anns a’ chiad dol-a-mach

emphasising n cur m cudthroim air, gen cur cudthroim air. Skills of emphasising key ideas will continue to be developed, leanar air a bhith a’ toirt fàis air sgilean cur cudthroim air prìomh bhun-bheachdan

emphatic a 1 làidir

2 neartmhor. Emphatic suffix, iar-leasachan neartmhor

empire n iompaireachd f, pl iompaireachdan

employ v tr cleachd, vn cleachdadh m. That the pupil can consistently employ a fluent style of hand-writing, gum bi a’ chlann gu cunbhalach a’ cleachdadh stoidhle shiùbhlach làmh-sgrìobhaidh. Speakers and messages that employ a wide range of Gaelic language features, luchd-labhairt agus teachdairean a bhitheas a’ cleachdadh caochladh nithean a bhuineas don Ghàidhlig mar chànain. To extend the forms and styles they employ, leudachadh a dhèanamh air na modhan agus na stoidhlichean a tha iad a’ cleachdadh

employee n 1 neach-obrach m, pl luchd-obrach. The ability of employees to use Gaelic is increasingly seen as an asset, thathar a’ sìor thuigsinn gur nì feumail e comas a bhith aig luchd-obrach Gàidhlig a chleachdadh

2 cosnaiche m, pl cosnaichean

employer n fasdaiche m, pl fasdaichean

employment n 1 cosnadh m, gen cosnaidh. To take advantage of employment opportunities, gus cothrom a ghabhail air na cothroman cosnaidh

2 obair f, gen obrach. Possessing Gaelic gives an entry to different forms of employment, tha comas sa Ghàidhlig a’ toirt cothroim air obair de chaochladh sheòrsachan

3 expressed with gabh dreuchd, vn gabhail dreuchd. Such study might also form a basis for employment in the expanding range of media industries. Dh’fhaodadh a leithid seo de bheachdachadh a bhith na bunait airson dreuchd a ghabhail ann an gnìomhachais nam meadhan, a tha a’ sìor leudachadh

empower v tr thoir cothrom do, vn toirt cothroim do. Media education empowers pupils to make their own choices, tha oideachadh mu na meadhain a’ toirt cothroim do chloinn an cuid roghainn fhèin a dhèanamh

empress n ban-ìompaire f, pl ban-ìompairean

empty n falamh. Empty areas, àiteachan falamh

empty I v tr 1 dèan falamh, vn dèanamh falamh

2 traogh, vn traoghadh m

II empty v tr & i expressed with ruith, vn ruith (into, a-steach do). In towns, all water is emptied into the sewers, ann am bailtean, tha an t-uisge air fad a’ ruith a-steach do na sàibhearan-òtrachais

enable v tr 1 thoir comas do, vn toirt comais do. Language enables children to communicate, tha cànain a’ toirt comais do chloinn conaltradh a dhèanamh. To enable pupils to acquire oral fluency in Gaelic, gus comas a thoirt do chloinn comas labhairt a thogail anns a’ Ghàidhlig. Activities such as word-processing, data handling and simulations, enable them to communicate more effectively with others, bidh gnìomhan mar tha dealbh-sgrìobhadh. làimhseachadh fiosrachaidh agus cur an ìre a’ toirt comais dhaibh air conaltradh nas buadhmhoire a dhèanamh ri feadhainn eile. To enable pupils to achieve the targets, ann a bhith a’ toirt comais do sgoilearan na cuimsean a choileanadh

2 thoir cothrom do, vn toirt cothroim do. Occasional procedures which enable the teacher to take a closer look at progress and needs, iomairtean o àm gu àm a bheir cothrom don tidsear sùil nas gèire thoirt air adhartas agus air feuman Schools will aim to enable all pupils, bidh na sgoilean a’ cur romhpa cothrom a thoirt don chloinn air fad. To enable pupils to participate as fully as possible, gus a h-uile cothrom a thoirt do chloinn a bhith a’ gabhail pàirt. Care has been taken to acknowledge the processes which will enable that extension to take place, tha àite air a thoirt gu faiceallach do na ceumannan a bheir cothrom don leudachadh sin a bhith a’ tighinn gu buil

3 thoir gu buil, vn toirt gu buil. Co-operation between class teachers, learning support staff and specialist teachers will be essential to enable successful learning, bidh co-oibreachadh eadar tidsearan-clas, tidsearan-taice agus tidsearan speisealtach fìor èiseil gus ionnsachadh soirbheachail a thoirt gu buil

4 expressed with rach aig air. That children fluent in Gaelic are enabled to continue, gun tèid aig a’ chloinn a tha fileanta air cumail orra

5 expressed with thoir cothrom air … a chur air adhart, vn toirt cothroim air…. Using the computer will enable the following language activities, bheir cleachdadh a’ choimpiutair cothrom air na gnìomhan cànain seo a chur air adhart

6 not expressed directly. The skills necessary to enable them to use concept keyboards, na sgilean a dh’fheumas iad gus clàir-iuchrach bun-smuain a chleachdadh. They should be informed of the guidelines which will enable them to implement the policy statement, bu chòir dhaibh fiosrachadh fhaighinn mu iùl airson aithris a’ phoileasaidh a chur an gnìomh

enamel n cruan m, gen cruain

enclose v tr 1 iadh (mun cuairt), vn iadhadh m

2 crò, vn cròthadh m. The ground here has been enriched by enclosing animals within it at certain seasons, chaidh an talamh an seo a dhèanamh na bu thorraiche le bhith a’ cròthadh bheathaichean a-staigh ann aig amannan sònraichte

3 cuir an lùib, vn cur an lùib. I enclose a cheque with this letter, tha mi a’ cur thugaibh seic an lùib na litreach seo

enclosed a 1 expressed with (a tha) an lùib seo. The enclosed letter, an litir a tha an lùib seo

2 expressed with (a tha) leis an seo. By completing and returning the enclosed form, le bhith a’ lìonadh agus a’ tilleadh na bileig a tha leis an seo

enclosure n 1 àite-iadhaidh m, pl àitean-iadhaidh, àiteachan-iadhaidh. Instead of fencing large fields small enclosures were made, an àite raointean mòra a bhith air am feansadh chaidh àiteachan-iadhaidh beaga a dhèanamh. Stone heaps scattered within the enclosure suggest this had never been cultivated in a rig system, chithear sgapte air feadh an àite-iadhaidh seo cùirn de chalchan, agus bhuaidhe seo bidh e coltach nach deach àiteach fo shiostam nam feannagan

2 buaile f, pl buailtean

enclosure mod iadhaidh. Enclosure walls, gàrraidhean-iadhaidh. In some places a succession of enclosure walls can be seen, chithear ann an àiteachan gàrraidhean-iadhaidh de chaochladh aoisean ri taobh a chèile

encompass v tr 1 cuairtich, vn cuartachadh m. Poetry will encompass a wider range of styles, bidh bàrdachd a’ cuartachadh barrachd sheòrsachan stoidhle

2 iadh, vn iadhadh m

encounter v tr 1 coinnich ri, vn coinneachadh ri. Situations where the school provides the main context in which Gaelic is encountered, suidhichidhean anns a bheilear a’ coinneachadh ris a’ Ghàidhlig anns a’ mhòr earrainn san sgoil fhèin. Pupils will encounter a range of dialects and accents, bidh a’ chlann a’ coinneachadh ri caochladh sheòrsachan dualchainnt agus blas. Poem and dictionary will be among the range of texts pupils encounter, bidh dàn agus faclair am measg nan teacsaichean a bhitheas a’ chlann a’ coinneachadh riutha. Comma and apostrophe will be first encountered by pupils in their reading, bidh a’ chlann a’ coinneachadh ri cromag agus ri asgair an toiseach nan cuid leughaidh

2 fiosraich, vn fiosrachadh m. Ensure that pupils encounter a range of teaching styles, dèanamh cinnteach gum fiosraich a’ chlann caochladh dhòighean teagaisg

3 thig an rathad, vn tighinn an rathad. In the categorization of forms of talk they encounter, ann a bhith a’ seòrsadh dòighean labhairt a bhitheas a’ tighinn nan rathad

4 faigh, vn faighinn f. In communities where Gaelic is rarely encountered, ann an coimhearsnachdan far nach fhaighear a’ Ghàidhlig ach ainneamh

5 not directly expressed. The spread of ability likely to be encountered in any one class, gach caochladh comais a dh’fhaodas dùil a bhith ris ann an clas sam bith. For many pupils the experience of hearing stories read aloud will be encountered for the first time as part of the school’s early reading programme, ’s ann mar phàirt de thùs-phrògram leughaidh na sgoile a bhitheas an deagh chuid de phàistean a’ chiad uair nam beatha a’ cluinntinn stòiridhean air an leughadh a-mach

encountered a expressed with a bhithear a’ coinneachadh ri. The social and personal situations encountered in texts across the curriculum, na suidhichidhean sòisealta agus pearsanta a bhithear a’ coinneachadh riutha ann an teacsaichean feadh a’ chlàir-theagaisg

encourage v tr 1 (a) misnich, vn misneachadh m. They will encourage pupils to talk in Gaelic, misnichidh iad a’ chlann gu bhith a’ labhairt anns a’ Ghàidhlig. Pupils will be encouraged to sit comfortably, bi a’ chlann air am misneachadh gu suidhe gu cofhartail. They will be encouraged to ask questions, bithear gam misneachadh gus ceistean fhaighneachd. Children should be encouraged to develop a growing awareness of the language, bu chòir clann a mhisneachadh gus a bhith nas mothachaile agus nas mothachaile air a’ chànain. Pupils will be encouraged to set their understandings of texts against their own knowledge, misnichear a’ chlann gu bhith a’ co-chur an tuigse air na teacsaichean ris an eòlas aca fhèin. By making clearer their awareness of listeners’ needs, and by encouraging their response to these, le bhith a’ geurachadh am mothachaidh air feuman an luchd-èisteachd, agus le bhith gam misneachadh gu bhith a’ coinneachadh riutha sin. By encouraging the pupils to participate imaginatively, ma tha clann air am misneachadh gu bhith a’ gabhail pàirt tro mhac-mheanmna

(b) dèan misneachadh air, vn dèanamh misneachaidh air. Pupils could be encouraged to undertake different roles, dh’fhaoidte misneachadh a dhèanamh air a’ chloinn gus dleastanasan eadar-dhealaichte a ghabhail os làimh. The teacher can encourage them to recommend texts, faodaidh an tidsear misneachadh a dhèanamh orra gus teacsaichean a mholadh. Reading and writing skills should be encouraged, bu chòir misneachadh a dhèanamh air obair leughaidh agus sgrìobhaidh

(c) thoir misneach do, vn toirt misnich do. The teacher will encourage independence, bheir an tidsear dhaibh misneach gu bhith neo-eisimeileach

(d) passive expressed with faigh misneachadh, vn faighinn misneachaidh. They will be encouraged to draw analogies, gheibh iad am misneachadh gu bhith a’ samhlachadh

2 brosnaich, vn brosnachadh m. To encourage progress, gus adhartas a bhrosnachadh. Nevertheless, pupils should be encouraged to start actively using Gaelic as soon as possible, na dhèidh sin bu chòir clann a bhrosnachadh gu bhith a’ tòiseachadh air Gàidhlig a chleachdadh cho tràth ’s a ghabhas. The use of visual cues should be encouraged as a way of alleviating any difficulties, bu chòir comharraidhean faicsinneach a bhrosnachadh mar dhòigh air na duilgheadasan a lughdachadh

3 àraich, vn àrach m. To encourage confidence, gus misneach àrach. The recommended policy is to encourage close liaison with health visitors, ’s e am poileasaidh a thathar a’ moladh a bhith ag àrach dlùth cheangail ri luchd-tadhail slàinte. The more efficient use of water is encouraged by co-operation with manufacturers, thathar ag àrach a bhith a’ caitheamh uisge ann an dòigh nas èifeachdaiche tro cho-obrachadh le luchd nan gnìomhachasan-saothrachaidh

encouraging a brosnachail. Evaluative comments should be honest but encouraging, bu chòir beachdan measaidh a bhith onarach ach brosnachail

encouragement n 1 (a) misneachadh m, gen misneachaidh. Talk, with encouragement, about their own experiences, a’ labhairt le misneachadh mu na fiosraichidhean aca fhèin. It should feature a lot of encouragement and modelling of good practice, bu chòir mòran misneachaidh agus eisimpleirean de chleachdadh dòigheil a bhith mar phàirt dheth sin

(b) expressed with a bhith a’ misneachadh. It is also a matter of the gradual encouragement for the pupil to become an independent learner, tha e cuideachd a’ ciallachadh a bhith mean air mhean a’ misneachadh a’ phàiste gu bhith ag ionnsachadh air a cheann fhèin

2 brosnachadh m, gen brosnachaidh

encyclopaedia n 1 leabhar m mòr-eòlais. Short biographical items from an encyclopaedia, pìosan goirid de dh’eachdraidh beatha à leabhar mòr-eòlais

2 leabhar m ioma-eòlais, gen leabhair ioma-eòlais, pl leabhraichean ioma-eòlais

end n deireadh m, gen deiridh. Before the end of S2, ro dheireadh A2. By the end of this phase, ro dheireadh na h-ùine seo. The routine checking of spelling at the end of drafting, a bhith a’ cur dearbhaidh air litreachadh gu cunbhalach aig deireadh dreachdaidh. It is suggested that such a profile might be updated at the end of blocks of teaching. thathar a’ cur mun aire gum faodaiste cur ri a leithid seo de theisteanas aig deireadh earrainnean teagaisg. You are now at the end of the trail though there are many other features to be seen, tha thu a-nis aig deireadh na slighe ged a tha iomadh rud eile ri fhaicinn

by the end of prep phr 1 expressed with ron àm a dh’fhàgas. By the end of P7, ron àm a dh’fhàgas iad B7

2 expressed with ron àm a ruigeas … deireadh. By the end of P7, ron àm a ruigeas iad deireadh B7

3 mu dheireadh (plus gen). By the end of this two year phase, mu dheireadh na h-ùine seo, a mhaireas dà bhliadhna

since the end of prep phr 1 o dheireadh (plus gen). Since the end of the year, o dheireadh na bliadhna

2 expressed with bho stad v phr. Since the end of the IRA cease-fire, bho stad fois-fhòirneirt an IRA

end I v i 1 crìochnaich, vn crìochnachadh m. The week began dry but ended wet, thòisich an t-seachdain tioram ach chrìochnaich i fliuch. Where the strand ends after a few levels, far a bheil iall a’ crìochnachadh as dèidh beagan ìrean. Each line ends with stress on the final syllable, tha gach sreath a’ crìochnachadh le cudthrom air an lide dheireannach

2 thig gu ceann, vn tighinn gu ceann. I am writing to you to confirm that your post will end on 31 March, tha mi a’ sgrìobhadh thugad gus daingneachadh gun tig am dreuchd agad gu ceann air 31 Màrt

II end v tr 1 crìochnaich, vn crìochnachadh m

2 cuir ceann air, vn cur cinn air

ending n 1 deireadh m, gen deiridh. By looking at beginnings, middles and endings, le bhith a’ coimhead air toiseach, meadhan agus deireadh

2 crìochnachadh m, gen crìochnachaidh

endanger v tr cuir an cunnart, vn cur an cunnart

endangered a an cunnart. Endangered species, gnè an cunnart

endemic a dùthchasach

energetic a brìghmhor

energy n (science) 1 lùth m, gen lùtha. Chemical energy, lùth ceimigeach. Kinetic energy, lùth gluasaid. Mechanical energy, lùth meacanigeach, lùth innealach. Potential energy, lùth taisgte. Conservation of energy, caomhnadh lùtha. Energy efficient, lùth-èifeachdach. Energy source, bun lùtha. Energy transfer, aiseag lùtha

2 brìgh f

3 neart m

4 sgoinn f

engage v tr cuir an sàs, vn cur an sàs. Resources from the community should be engaged, tha còir goireasan às a’ choimhearsnachd a chur an sàs

engage in v phr 1 rach an sàs an, vn dol an sàs an. Pupils will engage in a programme, bidh a’ chlann a’ dol an sàs ann am prògram. For some schools this might compensate for the absence of opportunities to engage in social interaction, faodaidh sin do chuid a sgoiltean seasamh an àite cothroman nach eil aca gus a bhith a’ dol an sàs ann an co-luadar sòisealta. This enables pupils to engage in the processes of editing and publication, tha seo a’ toirt comais do chloinn a dhol an sàs ann an ceumannan eagrachaidh agus foillseachaidh

2 rach an greim, vn dol an greim. Drafting and re-drafting will describe the processes of writing in which pupils will regularly engage, bidh dreachdadh agus ath-dhreachdadh a’ dèanamh iomraidh air gnìomhan sgrìobhaidh anns am bi a’ chlann a’ dol an greim gu cunbhalach

3 gabh pàirt an, vn gabhail pàirt an. Pupils will engage in practical activities, bidh a’ chlann a’ gabhail pàirt ann an gnìomhan prataigeach

4 not directly expressed. Pupils will engage in simulations and roleplay, bidh a’ chlann a’ dol ann an riochd neach eile

engage with v phr 1 rach an sàs an, vn dol an sàs an. The main basis for engaging with society, a’ phrìomh stèidh gus a dhol an sàs ann an cùisean a’ mhòr-shluaigh

2 rach an greim, vn dol an greim. In order to engage with a wider range of texts and genres, gus a dhol an greim ann am barrachd sheòrsachan theacsaichean agus ghnè

engaged in a phr expressed with rach an greim, vn dol an greim. Pupils of all abilities become engaged in group discussion and planning, tha clann de gach comas a’ dol an greim ann am beachdachadh mar bhuidhnean agus ann am planadh

engagement n expressed with a bhith a’ gleachd. The possibilities for group discussion and the engagement with problems in work of this kind are inexhaustible, chan eil ceann no crìoch air a’ chothrom a tha ann an obair den t-seòrsa seo gu bhith a’ beachdachadh ann am buidhnean agus gu bhith a’ gleachd ri ceistean duilich

engine n beairt , gen beairte, pl beairtean

engineer n einnseanair m, pl einnseanairean

engineering n einnseanaireachd

England pr n Sasainn f, gen Shasainn. Gaelic was once the language of some of Northern England, b’ i a’ Ghàidhlig aig aon àm a’ chànain a bha aig cuid de mhuinntir cheann a-tuath Shasainn

English pr n (language) 1 Beurla f

2 a’ Bheurla f, gen na Beurla. Schools may report to parents through the medium of Gaelic or English, faodaidh sgoiltean iomradh a thoirt do phàrantan tro mheadhan na Gàidhlig no na Beurla

in English prep phr 1 ann am Beurla

2 expressed with Beurla. Teachers should use texts in English on Gaelic matters, bu chòir do thidsearan teacsaichean Beurla air cùisean na Gàidhlig a chleachdadh

English-speaking a expressed with a’ Bheurla pr n. Gaelic speaking children whose competence in the language may diminish in a predominantly English-speaking environment, clann aig a bheil a’ Ghàidhlig ach a dh’fhaodas an comas a dhol air ais ann an àrainneachd anns a bheil a’ Bheurla a’ toirt bàrr

enhance v tr 1 cuir am feobhas, vn cur am feobhas. To enhance their linguistic competence, gus an comas cànain a chur am feobhas. A natural way of enhancing awareness of personal and social issues and concerns, dòigh nàdarrach air a bhith a’ cur am feobhas mothachadh air cùisean agus cùraman pearsanta agus sòisealta

2 cuir ri, vn cur ri. Which will enhance skills in Gaelic, a chuireas ri sgilean anns a’ Ghàidhlig

3 dèan nas soilleire, vn dèanamh nas soilleire. Specialised materials such as a means of enhancing or enlarging ordinary print, stuthan sònraichte mar tha dòighean air clò nàdarrach a dhèanamh nas soilleire no nas motha

enhanced a 1 (a) expressed with barrachd f. An enhanced contribution to pupils’ social and intellectual growth, barrachd ga chur ri fàs sòisealta agus ceudfathach na cloinne

(b) expressed with a bharrachd de. This implies significantly enhanced support for Gaelic where it is the principal language, tha seo a’ ciallachadh rud gu sònraichte a bharrachd de thaic don Ghàidhlig ann an àiteachan far an i am prìomh chànan

2 expressed with nas motha. Enhanced difficulty in text and task, duilgheadas nas motha ann an teacsa ’s ann an gnìomh

enhancement n 1 feobhas m, gen feobhais. Non-verbal enhancement of talk should also be more evident, tha còir gum bitheadh feobhas labhairt às aonais fhaclan nas fhollaisiche cuideachd

2 leasachadh m, gen leasachaidh. Ancillary material and facilities aimed at enhancement and enrichment of the core Gaelic course, stuthan faice agus sochairean faice a tha a’ cuimseachadh air leasachadh air a’ bhun-chùrsa Ghàidhlig agus air a bhith a’ cur ris

enhancing n expressed with a bhith a’ cur am feobhas.

enjoy v tr 1 meal, vn mealtainn m. Have recently enjoyed a period of growth, air a bhith a’ mealtainn fàis o chionn ghoirid

2 (a) toilich, vn toileachadh m. Where could Mary go to enjoy herself when it was raining? càite an deigheadh Màiri airson i fhèin a thoileachadh nauir a bhitheadh an t-uisge ann?

(b) faigh toileachadh à, vn faighinn or faotainn toileachaidh à. To enjoy and respond to a variety of texts, gus toileachadh fhaighinn à caochladh sheòrsachan theacsaichean agus gus obair a dhèanamh fo am buaidh. Pupils should have the opportunity to participate in and enjoy the full range of experiences offered by Gaelic, bu chòir an cothrom a bhith aig cloinn a bhith a’ gabhail pàirt anns a h-uile aon fhiosrachadh a tha a’ Ghàidhlig a’ tairgse, agus a bhith a’ faotainn toileachaidh às a sin. Pupils are expected to enjoy and obtain enrichment from a text, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ faotainn toileachaidh agus àrdachaidh à teacsa

3 (a) faigh tlachd à, vn faotainn tlachd à. Pupils will learn to enjoy books, bidh a’ chlann ag ionnsachadh tlachd fhaotainn à leabhraichean

(b) thoir tlachd à, vn toirt tlachd à. An opportunity to enjoy, learn and appreciate aspects of Gaelic music, poetry, song and story, cothrom air cùisean co-cheangailte ri ceòl agus bàrdachd agus òrain agus sgeulachdan a bhuineas don Ghàidhlig: gan ionnsachadh, a’ cur meas orra agus a’ toirt tlachd asta

(c) expressed with thoir tlachd do, vn toirt tlachd do. To share what they have enjoyed with others, a bhith a’ co-phàirteachadh ri càch na thug tlachd dhaibh fhèin

4 expressed with gabh cothrom air, vn gabhail cothroim air. Media texts are to be enjoyed for the pleasures they provide, tha còir cothrom a ghabhail air an toileachadh a gheibhear à teacsaichean-meadhain

5 expressed with bi plus an prep. At that time Scotland enjoyed a rather warm, humid climate, aig an àm ud clìomaid gu math blàth, tais ann an Alba

enjoyment n 1 toileachadh m, gen toileachaidh. Including concern for tolerance and enjoyment, a’ gabhail a-staigh a bhith a’ toirt àite do bheachdan chàich cho math ri toileachadh. Emphasis will be on enjoyment, is ann air toileachadh a bhitheas an cudthrom. Pupils will be given enjoyment, familiarity with structures, gheibh a’ chlann toileachadh, eòlas air structairean. Read for enjoyment simple stories, a’ leughadh airson toileachaidh stòiridhean a tha sìmplidh

2 toileachadh do fhèin. Pupils should be encouraged to read for enjoyment, is còir a’ chlann a mhisneachadh gu bhith a’ leughadh airson toileachaidh dhaibh fhèin

3 tlachd f. Which stimulates pupils’ imaginations and their interest in and enjoyment of language in all its aspects, a bheothaicheas mac-meanmna na cloinne agus an ùidh a tha aca anns gach raon de chànain agus an tlachd a gheibh iad asda seo. Pupils will identify factors in the text that contribute to enjoyment and enrichment, bidh a’ chlann a’ comharrachadh nithean anns an teacsa a tha a’ cur ri tlachd is toradh

4 expressed with faigh toileachadh às, vn faighinn toileachaidh às. The study of mass media enables pupils to increase their critical appreciation and enjoyment of the mass media, tha a bhith a’ beachdachadh air na mòr mheadhain a’ toirt comais do chloinn leudachadh air na dòighean anns an dèan iad measadh orra agus anns am faigh iad toileachadh asta

enlarge v 1 meudaich, vn meudachadh m

2 dèan nas motha, vn dèanamh nas motha. Specialised materials such as a means of enhancing or enlarging ordinary print, stuthan sònraichte mar tha dòighean air clò nàdarrach a dhèanamh nas soilleire no nas motha

enlarged a meudaichte. Within an enlarged range of topic areas, ann an sreath mheudaichte de raointean cuspaireach

enlarging a expressed with bi a’ meudachadh. Learning how to read and write requires the teaching of a gradually enlarging descriptive vocabulary, tha ionnsachadh sgrìobhaidh is leughaidh a’ cur feum air briathrachas a theagasg a tha a’ meudachadh mean air mhean

enlargement n meudachadh m, gen meudachaidh

enliven v tr beothaich, vn beothachadh m

enlivened a beothaichte

become enlivened v phr beothaich, vn beothachadh m

enough a

enough to adv phr expressed with cho … ’s gu. They must make the setting and expression eerie enough to make the readers’ spines creep, feumaidh iad an t-àite agus an dòigh-innse a dhèanamh cho uamhalta ’s gun cuir e gaoir ann am feòil an luchd-leughaidh

enquire v tr faighnich, vn faighneachd f

enquiry n 1 ceist f, pl ceistean. Enquiries should be made to…, bu chòir ceist sam bith a chur gu…. Phone this number for all customer enquiries, fòn an àireamh seo mar chustamair le ceist sam bith

2 rannsachadh m, gen rannsachaidh, pl rannsachaidhean. A public enquiry, rannsachadh poblach

enrich v tr (of soil) 1 mathaich, vn mathachadh m. The plants growing here are taking advantage of the soils enriched by previous settlers, tha na lusan a tha a’ fàs an seo a’ gabhail cothroim air ùir a chaidh a mhathachadh leis an luchd-tuineachaidh a bha ann roimhe

2 dèan nas torraiche, vn dèanamh nas torraiche. The ground here has been enriched by cultivation, chaidh an talamh an seo a dhèanamh na bu thorraiche le bhith ga àiteach

enrichment n 1 leudachadh m, gen leudachaidh. They advise 20% of class time for enrichment and pupil choice, tha iad a’ comhairleachadh 20% den ùine anns a’ chlas a thoirt do leudachadh foghlaim agus do roghainn na cloinne

2 àrdachadh m, gen àrdachaidh. Pupils are expected to enjoy and obtain enrichment from a text, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ faotainn toileachaidh agus àrdachaidh à teacsa

3 toradh m, gen toraidh. Pupils will identify factors in the text that contribute to enjoyment and enrichment, bidh a’ chlann a’ comharrachadh nithean anns an teacsa a tha a’ cur ri tlachd is toradh

4 expressed with a bhith a’ cur ri. Ancillary material and facilities aimed at enhancement and enrichment of the core Gaelic course, stuthan faice agus sochairean faice a tha a’ cuimseachadh air leasachadh air a’ bhun-chùrsa Ghàidhlig agus air a bhith a’ cur ris

ensure v tr 1 (a) dèan cinnteach, vn dèanamh cinnteach. This process should help to ensure…, tha còir gun cuidicheadh seo gus dèanamh cinnteach…. While also ensuring, aig an aon àm feumaidh iad dèanamh cinnteach. While ensuring a context which supports confidence, feadh ’s gu bheilear a’ dèanamh cinnteach gu bheil suidheachadh ann a chuireas taice ri misneach. Achieving the targets in Gaelic will ensure that a pupil’s learning will be comprehensive and progressive, ’s ann le bhith a’ coileanadh nan cuimsean ann an Gàidhlig a nithear cinnteach gur ann ioma-chruthach agus adhartach a tha na bheil pàiste ag ionnsachadh

(b) dèan cinnteach à, vn dèanamh cinnteach à. We shall take all reasonable measures to ensure the safety and well-being of all members and leaders of the group, gabhaidh sinn gach ceum reusanta gus dèanamh cinnteach à sàbhailteachd is deagh chor buill is ceannardan na buidhne gu lèir

(c) expressed with dèan cinnteach a thoradh air, vn dèanamh cinnteach a thoradh air. The time, place and conduct of meetings will ensure that all families have an equal opportunity to be involved in the running of the pre-school, nithear cinnteach a thoradh air àm, àite agus dòigh-chumail nan coinneamhan gu bheil cothrom co-ionann aig a h-uile teaghlach gus a bhith an sàs ann an ruith na ro-sgoile

2 (a) bi cinnteach. Ensure that all pupils hear as much Gaelic as possible, a bhith cinnteach gu bheil a’ chlann a’ cluinntinn na ghabhas a bhith de Ghàidhlig

(b) expressed with cinnt f. An agreed policy statement helps ensure that everyone is clear about what they are trying to achieve, tha aithris poileasaidh aontaichte a’ cur ri cinnt gu bheil an ceann-uidhe air am bheil iad a’ feuchainn ri ruigheachd soilleir do gach neach

3 expressed with dèan, vn dèanamh. To ensure balance and progression, gus sin a dhèanamh cothromach agus adhartach. Ensure a structured development, leasachadh deasaichte a dhèanamh

4 daingnich, vn daingneachadh m. Particularly where those are necessary to ensure social competence, gu h-àraidh ma tha feum orra sin gus comas sòisealta a dhaingneachadh

5 expressed with dèan daingneachadh air, vn dèanamh daingneachaidh air. To ensure progression, balance and consistency of approach and content at different ages and stages, gus daingneachadh a dhèanamh air leantainneachd agus air co-ionnanachd a thaobh dhòighean teagaisg agus a thaobh na thathar a’ teagasg aig caochladh aoisean agus ìrean

6 expressed with dèan da-rìreabh, vn dèanamh da-rìreabh. To ensure balance and breadth, gus cùisean a dhèanamh da-rireabh cothromach agus farsaing

7 expressed with cùm, vn cumail. To ensure balance and progression, gus cùisean a chumail cothromach agus adhartach

8 thoir cothrom cinnteach do, vn toirt cothroim chinntich do. Ensure that pupils acquire knowledge about language, cothrom cinnteach a thoirt do chloinn eòlas fhaighinn air cànain

9 stèidhich gu cinnteach, vn stèidheachadh gu cinnteach. To ensure the very real progress that can be made within this one level, gus an t-adhartas — agus is fìor adhartas e — a ghabhas a dhèanamh aig an aon ìre seo a stèidheachadh gu cinnteach

enter v tr 1 (a) thig do, vn tighinn do. In the case of children entering school at P1 who are not Gaelic speakers, a thaobh clann aig nach eil Gàidhlig an uair a thig iad don sgoil an toiseach

(b) thig a-steach do, vn tighinn a-steach do. It cannot be assumed that children will have acquired the necessary skills by the time they enter P1, chan urrainn dhuinn a bhith cinnteach gum bi clann air na sgilean èiseil a thogail ron am a thig iad a-steach do B1

2 (a) rach a-steach, vn dol a-steach. After entering the gate walk diagonally uphill for 100 metres, an dèidh dhol a-steach an geata dìrich air fiaradh suas airson 100 meatair

(b) rach a-staigh an, vn dol a-staigh an, rach a-steach an, vn dol a-steach an. Pupils entering Gaelic medium classes, clann a tha a’ dol a-staigh ann an clasaichean tro Ghàidhlig

(c) rach a-steach airson plus gen, vn dol a-steach airson. Mary is entering the race, tha Màiri a’ dol a-steach airson na rèis

3 cuir a-steach, vn cur a-steach

entering a expressed with nuair a thig … do. In the case of children entering a Gaelic-medium school who are not fluent Gaelic speakers, a thaobh clann aig nach eil Gàidhlig fhileanta nuair a thig iad do sgoil mheadhan-Gàidhlig

enterprise n iomairt f, pl iomairtean. When their minds have been caught and turned towards a worthwhile enterprise, an uair a ghabhar greim air na h-inntinnean aca agus a stiùirear iad a dh’ionnsaigh iomairt as fhiach an t-saothair. Highlands and Islands Enterprise, Iomairt na Gàidhealtachd ’s nan Eilean

enterprise zone n ceàrnaidh m iomairt, pl ceàrnaidhean iomairt

entertain v tr

entertaining a spòrsail

entertainingly adv ann an dòigh spòrsail. Pupils can be entertainingly introduced to simple non-verbal skills, faodar a’ chlann cuideachd, ann an dòigh spòrsail, a chur an aithne sgilean sìmplidh nach eil a’ cur feum air faclan

entertainer n fèistear m, gen fèisteir, pl fèistearan

entertainment n fèisteas m, gen fèisteis

enthusiasm n dealas m, gen dealais. The teacher will stimulate excitement and enthusiasm for writing, togaidh an tidsear beothalachd agus dealas airson an sgrìobhaidh

entire a air fad. It permeates the entire curriculum, tha i a’ dol air feadh a’ chlàir-theagaisg air fad

entirely adv 1 gu tur. Others may have no immediate contact with Gaelic, their experience of the language coming perhaps entirely from the school’s curriculum, cuid eile, ’s dòcha, aig nach eil dlùth cheangal idir ris a’ Ghàidhlig agus a tha, math dh’fhaoidte, gu tur an urra ri clàr-teagaisg na sgoile airson na tha iad ag ionnsachadh den chànain

2 (a) buileach

(b) gu buileach

entirety n

in its entirety adv phr expressed with o thùs gu èis. This section should be read in its entirety, bu chòir an earrann seo a leughadh o thùs gu èis

entrance n 1 rathad-a-steach m, gen rathaid-a-steach, pl ròidean-a-steach. Where is the entrance to the supermarket? càite bheil an rathad-a-steach don t-supermarcait?

2 doras m, gen dorais, pl dorsan. The entrance to the store room, an doras chun an ruim stòraidh. The site of the entrance to the roundhouse is no longer clear, chan eil e a-nis soilleir far an robh an doras air an taigh-chruinn

3 cachaileith f, pl cachaileithean. Note the small pen built into the entrance on the east side as you leave the enclosure, thoir an aire don chrò bheag togte anns a’ chachaileith air an toabh an ear is tu a’ fàgail an àite-iadhaidh

entreat v tr aslaich, vn aslachadh m

entreaty n aslachadh m, gen aslachaidh, pl aslachaidhean

entry n 1 (in list etc) (a) cunntas m, gen cunntais, pl cunntasan. Diary entries, cunntasan leabhar-latha

(b) alt m, gen uilt, pl uilt, altan. The entries are arranged as follows, tha na h-altan air an rèiteachadh mar a leanas

2 cothrom m, gen cothroim. Possessing Gaelic gives an entry to different forms of employment, tha comas sa Ghàidhlig a’ toirt cothroim air obair de chaochladh sheòrsachan

“no entry” n phr 1 “na rachar a-steach”

2 “dol a-steach toirmeasgte”

entwine v tr suain timcheall air, vn suaineadh timcheall air

entwined a fillte

enumerate v tr 1 àireamh, vn àireamh f

2 àirmhich, àireamhaich, vn `aireamhachadh m

enumeration n 1 àireamh f, gen àireimh

2 àireamhachadh, gen àireamhachaidh

envelope n cèis f, gen cèise, pl cèisean. The postmark is stamped onto the envelope in the town where the letter is posted, thèid an comharradh-postachd a stampadh air a’ chèis anns a’ bhaile san tèid an litir a phostadh. A padded envelope, cèis phadaichte

environment n 1 àrainneachd f. Provide a language environment, àrainneachd-chànain a thairgse. The physical environment, an àrainneachd fhiosaigeach. Activities which relate to the pupil’s own life and environment, gnìomhan a bhuineas do chaitheamh beatha agus do dh’àrainneachd a’ phàiste. Gaelic speaking children whose competence in the language may diminish in a predominantly English-speaking environment, clann aig a bheil a’ Ghàidhlig ach a dh’fhaodas an comas a dhol air ais ann an àrainneachd anns a bheil a’ Bheurla a’ toirt bàrr

2 suidheachadh m, gen suidheachaidh, pl suidhichidhean. They are committed to assisting their groups provide a safe and healthy environment for children within their care, tha iad a’ cur romhpa gun cuidich iad am buidhnean gus suidheachadh sàbhailte agus fallain a chruthachadh do chloinn air an cùram

language environment n phr àrainneachd-cànain f. Pupils from a home or community background where Gaelic is a regular feature of their language environment, clann à dachaighean no à coimhearsnachdan anns a bheil a’ Ghàidhlig na pàirt cunbhalach den àrainneachd-chànain aca

environmental a 1 àrainneachail

2 na h-àrainneachd

environmental health n phr slàinte f àrainneachail. Department of Environmental Health, Roinn na Slàinte Àrainneachail

environmental studies n phr 1 foghlam m na h-àrainneachd. All the outcomes of environmental studies will be taught through Gaelic, is ann tro Ghàidhlig a bhithear a’ teagasg na tha a’ sruthadh à foghlam na h-àrainneachd

2 eòlas m na h-àrainneachd. In the context of other curriculum areas such as environmental studies, ann an suidhichidhean eile sa chlàr-theagaisg mar tha eòlas na h-àrainneachd

environmentally friendly a phr càirdeil a thaobh na h-àrainneachd

• math don àrainneachd

enzyme n beirmear m, gen beirmeir, pl beirmearan

epenthesis a eipinteatachd f

epenthetic a 1 eipinteatach. The phrase “ceanna maol” has in fact only two syllables, with an epenthetic vowel occuring between the noun and the adjective, ’s ann a tha dà lide a-mhain anns an abairt “ceanna maol”, leis an fhuaimreig eipinteataich eadar an t-ainmear is am buadhair

2 expressed with còmhnaidh. Epenthetic vowel, fuaimreag-chòmhnaidh

epic n (epic poem) 1 dàn eipiceil m, gen & pl dàin eipiceil

2 eipic f, pl eipicean

3 dàn-mòr m, gen dàin-mhòir, pl dàin-mhòra

epic a eipiceil

epicentre n teis-mheadhan m, gen teis-mheadhain, pl teis-mheadhanan

epidemic n galar m sgaoilte. The cholera epidemic at that time led to a Royal Commission, bha cholera aig an àm sin a’ bristeadh a-mach na ghalar sgaoilte, agus a thoradh air an seo chaidh Coimisean Rìoghail a chur air bhonn

epidermis n eipideirm f

epigram n eipeagram m, gen eipeagraim, pl eipeagraman

epigrammatic a eipeagramach

epilogue n crìoch-sgeòil f, gen crìche-sgeòil, pl crìochan-sgeòil

epiphyte n eipeifit f, pl eipeifitean

equal a 1 co-ionann or co-ionnan. Equal fraction, bloigh co-ionann. Equal parts, pàirtean co-ionann. Schools should aim to bring pupils to the stage of broadly equal competence, tha còir aig sgoiltean a bhith a’ cuimseachadh air a’ chlann a thoirt an ìre mhaith gu comas co-ionann. There will be a stage when the four outcomes will move into roughly equal weightings, bidh ìre ann nuair a bhitheas cudthrom an ìre mhaith co-ionann air na ceithir builean fa leth

2 expressed with co-ionannachd f. Equal opportunities policy, poileasaidh co-ionannachd chothroman. I understand that the group operates a policy on equal opportunities which I am in agreement with, tha mi a’ tuigsinn gu bheil a’ bhuidheann a’ cur an gnìomh poileasaidh air co-ionannachd chothroman ris a bheil mi a’ cur m’aonta

equally adv 1 (a) gu co-ionann

(b) expressed with le … co-ionann. Equally spaced, le beàrnan co-ionann

2 (a) a cheart cho. It is equally necessary to develop an awareness of the richness of the culture, tha e a-cheart cho riatanach mothachadh àrach air cho saidhbhir ’s a tha an dualchas

(b) expressed with tha e a-cheart cho fìor. Equally, the attainment targets are not intended to be ceilings, tha e a-cheart cho fìor nach eilear a’ ciallachadh gu bheil na cuimsean coileanaidh cho àrd

equal v tr 1 expressed with (’s e) sin

2 dèan, vn dèanamh

equality n co-ionnanachd f, or co-ionannachd f. Equality of opportunity, co-ionannachd chothroman. We are committed to assisting groups provide equality of opportunity for all children, tha sinn a’ toirt gealltanais gus cuideachadh le buidhnean gu bhith a’ toirt co-ionannachd chothroman do gach aon neach-cloinne

equator n crios-meadhain m, gen crios-mheadhain, pl criosan-meadhain. At that time Scotland was some 35ºS of the equator, aig an àm ud bha Alba mu 35ºD air a’ chrios-mheadhain

equatorial a 1 crios-meadhaineil

2 mun chrios-mheadhain

equilateral a ionann-thaobhach. Equilateral triangle, triantan ionann-thaobhach

equinox n equinox m

equip v tr uidheamaich, vn uidheamachadh m. Educators will require to equip Gaelic-speaking pupils with the skills necessary, bidh e mar uallach air luchd-oideachaidh clann aig a bheil Gàidhlig uidheamachadh leis na sgilean a dh’fheumas iad

equipped a 1 uidheamaichte. It is important that people are equipped for it, tha e cudthromach gum bi daoine uidheamaichte air a shon. A fully equipped first aid box should be readily available, is còir gum bi bocas ciad-fhuasglaidh làn uidheamaichte deiseil ri làimh

2 acfhainneach, comp acfhainniche

equipment n 1 (a) uidheam f, gen uidheim, pl uidheaman. Access to equipment such as radio and television sets, cothrom air uidheam mar tha rèidio is telebhisean. Audio recording and playback equipment, uidheam teip-èisteachd airson clàraidh agus cluiche. The recommendations in this report imply the following requirements regarding equipment, togar às na molaidhean anns an aithisg seo na feuman a leanas a thaobh uidheim

(b) uidheamachd f. There must be adequate maintenance of premises and equipment, feumaidh càradh an togalaich agus na h-uidheamachd a bhith aig ìre iomchaidh

2 acfhainn f, gen acfhainne

3 expressed with innealan-clàraidh. Audio visual equipment, innealan clàraidh cluais agus sùla

play equipment n phr stuth-cluiche m, gen stuth-chluiche. Activities and the use of play equipment offer children opportunities to develop in an environment free from prejudice and discrimination, tha gnìomhan-cluiche agus a bhith a’ cleachdadh stuth-chluiche a’ cur an tairgse cloinne chothroman air fàs ann an àrainneachd saor o chlaon-bhàidh agus o lethbhreith

equivalence n 1 co-ionannachd f. One might think that this equivalence in frequency could not occur by chance, shaoileadh neach nach bitheadh a’ cho-ionannachd seo ann an tricead a’ tachairt le tuiteamas

2 expressed with co-ionann a. Although set side by side, the two columns of guidance are not meant to demonstrate equivalences, ged a tha an dà cholbh de stiùireadh air an cur taobh ri taobh chan eil seo a’ ciallachadh gu bheil iad co-ionnan

equivalent a co-ionann. If there is stress on the first syllable of each line it is not equivalent in strength to the two stresses within the line, ma tha cudthrom air a’ chiad lide de gach sreath chan eil e co-ionann ann an treisead ris an dà chudthrom a tha ann am broinn an t-sreath

ergative a Ling eirgeadach. Ergative case, tuiseal eirgeadach

Eriskay pr n Èirisgeigh

erode v tr bleith, vn bleith f. This outcrop of rock is another example of a ridge of harder rock partially eroded by the glacier, tha an creagan seo na eisimpleir eile air druim de chreig as cruaidhe a chaidh pàirt dheth a bhleith leis an eigh-shruth

eroded a air a bhleith

2 expressed with passive of bleith plus air falbh. The rivers were draining a now long eroded mountain range to the west, bha na h-aibhnichean a’ drèanadh sreath de bheanntaichean gun iar, a chaidh a bhleith air falbh bho chionn fhada

erosion n 1 bleith f, gen bleithe. Soil erosion, bleith-ùire

2 bleith-thalmhainn f, gen bleithe-talmhainn

3 expressed with bleith v, vn bleith f. This area suffered extensive scouring from erosion by glaciers, fhuair an t-àite seo mòran sgùraidh bho bhith air a bhleith le eigh-shruthan

agent of erosion n phr 1 obraiche m bleithe-talmhainn, pl obraichean bleithe-talmhainn

2 bleitheadair m, pl bleitheadairean

erratic n (geology) clach f arraideach, gen cloiche arraidich, pl clachan arraideach; arraideach m, gen & pl arraidich. Glacial erratics, arraidich eigheadail

• clach f chonadail, gen cloiche conadail, pl clachan conadail. Glacial erratics, clachan conadail eigh-shruthach

• clach f sheachrain, gen cloiche seachrain, pl clachan seachrain. Glacial erratics, clachan seachrain eigh-shruthach

eruption n 1 spreadhadh m, gen spreadhaidh

2 brùchdadh m, gen brùchdaidh

error n mearachd f, pl mearachdan. After drafting, pupils can mark possible errors, an dèidh dha dreachdadh a dhèanamh faodaidh am pàiste comharraidhean a chur far am faodadh mearachdan a bhith

escape v i sàbhail, vn sàbhaladh m. Will the boy escape from the peril he is in? an sàbhail am balach bhon ghàbhadh anns a bheil e?

escarpment n 1 bearradh m, gen bearraidh, pl bearraidhean

2 slios m cas, gen sliosa chais, pl sliosan casa

3 eascarpa m, pl eascarpan

esker n eisgir f, gen eisgir, eisgreach, pl eisgirean, eisgrichean. Where rivers ran underneath the ice linear ridges of sand and gravel known as eskers were formed, far an robh aibhnichean a’ ruith fon eigh chaidh dromannan sreathach de ghainmheach is de ghrinneal a chruthachadh ris an canar eisgirean

• easgair f, pl easgairean

Eskimo pr n 1 Eisgimeach m, gen & pl Eisgimich

2 (language) Eisgimis f

esparto a easpartach. Esparto grass, feur easpartach

especially adv 1 gu sònraichte. Especially songs involving action and repetition, gu sònraichte òrain anns a bheil gnìomh agus atharrais

2 sònraichte. To give pupils an interest in the roots, derivations and make-up of words which are especially interesting, gus ùidh na cloinne a thogail ann am faclan a tha sònraichte inntinneach: na freumhaichean aca, co às a thàinig iad, agus mar a tha iad air an cur ri chèile

3 gu h-àraidh. Especially with desktop publishing, gu h-àraidh le foillseachadh mullach-deasca

Esperanto pr n (language) Esperanto m

essay n aiste f, pl aistidhean, aistean

essayist n aistear m, gen aisteir, pl aistearan

essence n 1 brìgh f. The essence of the matter, brìgh na cùise

2 bun-bhrìgh f

3 bun-stuth m, pl bun-stuthan

essential a 1 do-sheachnaichte or do-sheachainte. It will be essential that the pupil or pupils work with other classmates, bidh e do-sheachnaichte gum bi am pàiste no na pàistean ag obair còmhla ri càch anns a’ chlas. It has an essential role, tha àite do-sheachnaichte aice. Time for reading and discussion before writing are essential, tha ùine airson a bhith a’ leughadh agus a’ beachdachadh ro sgrìobhadh do-sheachnaichte. In coping with the future it is essential to have an understanding of the past, ann a bhith a’ gabhail ris na h-amannan a tha ri thighinn tha e do-sheachnaichte tuigse a bhith ann air an t-saoghal a bha ann

2 do-sheachnaichte riatanach. It is essential that the programs of study they follow, tha e do-sheachnaichte riatanach gum bi na clàran oideachaidh aca

3 expressed with gun seachnadh. When a consideration of visual elements is essential, agus gun seachnadh air a bhith a’ beachdachadh air nithean faicsinneach

4 èiseil. Sequencing of essential details, òrdachadh air na nithean èiseil. As they gain a set of essential but complex skills, fhad ’s a tha iad a’ togail cunntas sgilean a tha èiseil ach ioma-fhillte

5 èiseil dhuinn. Because writing is essential for communicating within society, a chionn ’s gu bheil sgrìobhadh èiseil dhuinn gus conaltradh a dhèanamh anns an t-saoghal mhòr

6 ro-èiseil. Teaching the strategies which will help them to make sense of aspects such as plot is essential, tha e ro-èiseil a bhith a’ teagasg nan sgilean a chuidicheas iad gu bhith a’ tuigsinn nithean mar a tha plota

7 fìor èiseil. Co-operation between class teachers, learning support staff and specialist teachers will be essential to enable successful learning, bidh co-oibreachadh eadar tidsearan-clas, tidsearan-taice agus tidsearan speisealtach fìor èiseil gus ionnsachadh soirbheachail a thoirt gu buil. This can create a sense of dramatic movement essential for writing stories, faodaidh seo mothachadh a chruthachadh air gluasad dramataigeach, rud a tha fìor èiseil airson sgeulachdan a sgrìobhadh

8 expressed with chan fhaodar air chor sam bith. It is essential that pupils are not put under stress, chan fhaodar air chor sam bith a’ chlann a chur fo throm uallach

9 expressed with feum v. It is essential that situations are designed by the teacher to motivate the pupils to contribute willingly, feumaidh an tidsear suidhichidhean a dhealbhachadh gus a’ chlann a ghluasad gu bhith a’ gabhail pàirt gu toileach. It is essential that libraries are well-stocked, feumaidh leabharlannan a bhith air an deagh uidheamachadh. The essential additional demand between Level E and Standard Grade is achieved by means of enhanced difficulty in text and task, ruigear air na dh’fheumar a choileanadh a bharrachd, eadar Ìre E agus an Ìre Choitcheann, le duilgheadas nas motha ann an teacsa ’s ann an gnìomh

10 expressed with feum v plus air a h-uile cor. It is essential to reduce recording to just what is needed and what is manageable, feumar air a h-uile cor clàradh a ghiorrachadh dìreach gu ìre na bheil riatanach agus na ghabhas a làimhseachadh

establish v tr 1 stèidhich, vn stèidheachadh m. The teacher will establish trust, bidh an tidsear a’ stèidheachadh earbsa. A framework is needed, clearly establishing the most important features of this curricular area, tha feum air beairt a stèidhicheas gu soilleir na nithean as cudthromaiche a tha a’ buntainn ris a’ chlàr-theagaisg seo. In order to establish relationships, gus co-luadar a stèidheachadh. After skills in talking and listening are well established, an uair a tha sgilean labhairt agus èisteachd air an làn stèidheachadh

2 suidhich, vn suidheachadh m. The curriculum must establish the setting for the growth of appreciation in these vital areas of the Gaelic experience, feumaidh an clàr-teagaisg na crìochan a shuidheachadh anns am bi tuigse a’ fàs air na raointean ro-chudthromach seo de dh’fhiosrachadh na Gàidhlig

3 bonntaich, vn bonntachadh. To establish relationships, gus dàimh a bhonntachadh

4 socraich, vn socrachadh m

estate n 1 oighreachd f, pl oighreachdan. The Gairloch estate, oighreachd Gheàrrloch

2 fearann m, gen & pl fearainn. Housing estates, fearainn thaigheadais

estate agent n phr ceannaiche-seilbh m, pl ceannaichean-seilbh

estimate n measrachadh m, gen measrachaidh, pl measrachaidhean. I got three estimates for building the house, fhuair mi trì measrachaidhean airson togail an taighe

estimate v tr 1 measraich, vn measrachadh m

2 (a) meas, vn meas m or measadh m

(b) dèan meas air, vn dèanamh meas air

3 thoir tuairmse air, vn toirt tuairmse air

4 cuir luach air, vn cur luach air

estuarine n. Estuarine waters, uisge anns na h-inbhirean

estuary n inbhir m, pl inbhirean

et cetera, etc., 1 agus mar sin

2 agus a leithid sin. Characters in stories, film etc., pearsachan ann an stòiridhean, film agus an leithid sin

eternal a bith-bhuan, comp bith-bhuaine

eternity n bith-bhuantachd f

ethics n beus-eòlas m, gen beus-eòlais

ethnic a eitniceach. We believe that no family should be excluded from the group’s activities on the grounds of disability, colour or ethnic origin, tha sinn a’ creidsinn nach bu chòir gum bitheadh teaghlach sam bith air an dùnadh a-mach bho ghnìomhan na buidhne mar thoradh air ciorram, dath no bunadh eitniceach

ethylene n eitilin m

etymological a freumh-fhaclach

etymological dictionary n phr 1 faclair m freumh-fhaclach, gen faclair fhreumh-fhaclaich, pl faclairean freumh-fhaclach

2 freumh-fhaclair m, pl freumh-fhaclairean

etmologically adv a thaobh freumh-fhaclachd

etymologise v tr & i freumh-fhaclaich, vn freumh-fhaclachadh m

etymologising n freumh-fhaclachadh m, gen freumh-fhaclachaidh

etymologist n freumh-fhaclaiche m, pl freumh-fhaclaichean

etymology n freumh-fhaclachd f

etymon n freumh-fhacal m, gen freumh-fhacail, pl freumh-fhaclan, freumh-fhacail

eulogy n 1 dàn-molaidh m, gen & pl dàin-mholaidh

2 aiste-mholaidh, pl aistidhean-molaidh

euphemism n caomh-ràdh m, pl caomh-ràdhan

euphuism n glòramas m, gen glòramais

Europe pr n an Roinn f Eòrpa, gen na Roinn Eòrpa

European a 1 na h-Eòrpa. One of a large number of minority European languages, aon de dh’àireamh mhòr mhion-chànanan na h-Eòrpa

2 Eòrpach. As well as another European language, a thuilleadh air cànain Eòrpaich eile. In a European context, ann an suidheachadh Eòrpach

European Commission, the pr n Coimisean m na h-Eòrpa, gen Coimisein na h-Eòrpa; an Coimisean m Eòrpach, gen a’ Choimisein Eòrpaich

European Union, the pr n an t-Aonadh m Eòrpach, gen an Aonaidh Eòrpaich

evaluate v i 1 breithnich, vn breithneachadh m. Evaluating, a’ breithneachadh

v tr 2 breithnich air, vn breithneachadh air. To help them evaluate and improve their performance, gus cuideachadh leotha ann a bhith a’ breithneachadh air na rinn iad fhèin agus a’ cur sin am feobhas. It is easy for them to evaluate and learn to value the contribution of others, tha e furasta dhaibh a bhith a’ breithneachadh air na tha càch a’ toirt seachad agus a bhith ag ionnsachadh luach a chur air. Techniques such as evaluating the text, dòighean obrach mar tha breithneachadh air an teacsa

3 tomhais, vn tomhas m. To plan, review and evaluate the design and teaching of Gaelic, gus dealbhadh agus teagasg na Gàidhlig ullachadh, a bhreithneachadh agus a thomhas. In evaluating these policies in relation to the attainment targets, ann a bhith a’ tomhas nam poileasaidhean sin an co-bhonn ris na cuimsean coileanaidh. Pupils are expected to evaluate the assumptions expressed in a text, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ tomhas nan nithean a thathar a’ gabhail riutha ann an teacsa

4 luachaich, vn luachachadh m

5 thoir luachadh air, vn toirt f luachaidh air. The teacher will be able to review and evaluate the learning and teaching which is taking place, thèid aig an tidsear air sgrùdadh agus luachadh a thoirt air an ionnsachadh agus air an teagasg a tha a’ gabhail àite

6 meas, vn measadh m. To review and evaluate their own performance, gus a bhith a’ breithneachadh agus a’ measadh na h-obrach aca fhèin. Questioning should lead pupils to evaluate, infer and make judgements, tha còir aig ceasnachadh a’ chlann a stiùireadh gu bhith a’ measadh, a’ dèanamh fhoidheam agus a’ toirt breith

7 dèan meas air, vn dèanamh meas air. In order to evaluate their usefulness, gus meas a dhèanamh air dè cho feumail ’s a tha iad

8 cothromaich, vn cothromachadh m

9 thoir beachd air, vn toirt beachd air

evaluation n 1 measadh m, gen measaidh

2 luachadh m, gen luachaidh

3 expressed with breithnich, vn breithneachadh. Pupil self- and peer-evaluation will include consideration of the success with which information transfer took place, bidh a’ chlann a’ breithneachadh orra fhèin ’s air an co-aoisean agus a’ toirt fa-near dè cho math ’s a chaidh fiosrachadh a lìobhraigeadh. The teacher will encourage self- and peer-evaluation, bidh an tidsear a’ misneachadh na cloinne gu bhith gam breithneachadh fhèin agus an cuid cho-aoisean. Time for planning and evaluation of language policy, ùine airson poileasaidh cànain ullachadh agus a bhreithneachadh

4 expressed with lèir-mheasadh m, gen lèir-mheasaidh. pl lèir-mheasaidhean. In order to make critical evaluations of texts, gus lèir-mheasaidhean a dhèanamh air teacsaichean

evaluation mod breithneachaidh. Pupil progress in the teaching or the evaluation phases of the assessment cycle, adhartas na cloinne anns na fo-rèisean teagaisg no breithneachaidh sa chuairt mheasaidh

evaluative a 1 breithneachaidh. By providing questions which ask for literal, inferential and evaluative responses, le bhith a’ cur cheistean a tha a’ sùileachadh fhreagairtean litireil, co-dhùnaidh agus breithneachaidh

2 measaidh. Evaluative comments should be honest but encouraging, bu chòir beachdan measaidh a bhith onarach ach brosnachail

evaporate v tr & i deataich, vn deatachadh m

evaporation n deatachadh m, gen deatachaidh

even a 1 rèidh

2 cothromach, comp cothromaich. Even population distribution, sgaoileadh-sluaigh cothromach

3 cothrom. Even number, àireamh chothrom

even adv 1 fiùs. Even at Level A, fiùs aig Ìre A. Should be attainable by some pupils in P3 or even earlier, so-ruighinn le cuid ann am B3 no fiùs roimhe sin. Pupils should be encouraged to speak in Gaelic even if they do so in a combination of Gaelic and English, bu chòir a’ chlann a mhisneachadh gus a bhith a’ bruidhinn anns a’ Ghàidhlig fiùs ged a b’ ann an cothlamadh de Ghàidhlig ’s de Bheurla

2 (a) eadhan. Some may have started to recognise single words and even letters, bidh cuid, ’s dòcha, a bhitheas air tòiseachadh air faclan fa leth aithneachadh, agus eadhan litrichean

(b) expressed with eadhan … fhèin. Even this brief list demonstrates the range and variety of activities possible within the study of mass media, tha eadhan an liosta goirid seo fhèin a’ nochdadh na bheil ann de chaochladh sheòrsachan obrach a dh’fhaodar a ghabhail os làimh ann a bhith a’ beachdachadh air na mòrmheadhain

evening n feasgar m, gen feasgair, pl feasgaran

in the evening, in the evenings prep phr feasgar. What did you do in the evenings? dè a rinn sibh feasgar?

evening mod feasgair. Evening star, reul-fheasgair

event n 1 (a) tachartas m, gen tachartais, pl tachartasan. Offering a personal response to the events, a’ gabhail gu pearsanta ris na tachartasan. To communicate key events, facts or ideas, gus prìomh thachartasan no fhiosrachadh no smuaintean a chur an cèill. In notices, concerts and multicultural events, ann an sanasan, ann an consartan agus ann an tachartasan ioma-chultarail. From writing about events drawn from their day-to-day lives, o bhith a’ sgrìobhadh mu thachartasan a tha iad a’ toirt às am beatha làitheil fhèin. They can so easily be related to the writer’s purpose: to describe a sequence of events, tha e cho furasta an cur ann an dàimh ris an adhbhar-sgrìobhaidh: gus cunntas a thoirt air sreath thachartasan

(b) expressed with na thachair. In talking offer a personal response to the events, a’ freagairt ann an cainnt gu pearsanta fa chomhair na thachair

(c) nì m a thachair etc, pl nithean a thachair. Appropriate forms might include letters or reports of events, dh’fhaodadh litrichean no iomraidhean air nithean a thachair a bhith am measg nan seòrsachan iomchaidh. An animal may become a focus for imagined events, faodaidh ainmhidh a thighinn gu bhith ann an teis mheadhan nithean a tha a’ tachairt anns a. mhac-mheanmna. Pupils will be able to understand information about past events, thèid aig a’ chloinn air fiosrachadh mu nithean a tha air tachairt cheana a thuigsinn

2 nì m a tha a’ dol, pl nithean a tha a’ dol. Most pupils will respond readily to events at home and in school, gabhaidh a’ chuid mhòr de chloinn gu deònach ri nithean a tha a’ dol anns an dachaigh agus anns an sgoil

3 cùis f, pl cùisean. In everyday events, ann an cùisean làitheil

4 suidheachadh m, gen suidheachaidh, pl suidheachaidhean. Procedures must be in place to cover the event of illness or an accident, feumaidh dòighean-obrach a bhith stèidhichte a choinnicheas ri suidheachadh tinneis no tubaist

in the event of prep phr expressed with ma bhitheas … ann. I give permission for my child to be treated in the event of a medical emergency, tha mi a’ toirt cead gum faigh an neach-cloinne agam gabhail aice/aige ma bhitheas suidheachadh-èiginn meidigeach ann

eventual a expressed with air a’ cheann thall. The eventual outcome will be, ’s e bhuil a bhitheas air seo air a’ cheann thall

eventually adv air a’ cheann thall

evergreen n sìor-ghorm. Evergreen forests, coilltean sìor-ghorm

ever adv 1 (of present time) uair sam bith. Does he ever come to see you? an tig e a choimhead ort uair sam bith?

2 (of future time) (a) a-chaoidh. I don’t know if he will ever come again, chan eil fhios agam an tig e a-chaoidh tuilleadh

(b) am-feast

3 (of past time) a-riamh. Did he ever come? an tàinig e riamh?

for ever adv phr gu bràth

everlasting a bith-bhuan, comp bith-bhuaine

every a a h-uile. The pre-school is open to every family in the community, tha an ro-sgoil fosgailte don h-uile teaghlach anns a’ choimhearsnachd

everybody pron, see everyone pron

every-day a 1 làitheil. Pupils will be able to understand some everyday courtesy phrases, thèid aig a’ chloinn air na h-uiread de dh’abairtean-modh làitheil a thuigsinn. In everyday events, ann an cùisean làitheil. Newspapers should be everyday features of the work of the classroom. bu chòir do phàipearan-naidheachd a bhith mar phàirt de dh’obair làitheil an ruim-theagaisg

2 expressed with gu làitheil. Reading aloud should be an every-day class activity, tha còir aig leughadh a-mach a bhith a’ dol gu làitheil anns a’ chlas

3 cumanta. Pupils will use everyday expressions and words for common objects, bidh a’ chlann a’ cleachdadh ràdhan cumanta agus fhaclan airson nithean cumanta

4 cumanta làitheil. Pupils will understand everyday expressions, bidh a’ chlann a’ tuigsinn ràdhan cumanta làitheil

everyone pron gach neach. An agreed policy statement helps ensure that everyone is clear about what they are trying to achieve, tha aithris poileasaidh aontaichte a’ cur ri cinnt gu bheil an ceann-uidhe air am bheil iad a’ feuchainn ri ruigheachd soilleir do gach neach

everywhere adv ge b’e air bith càit a bheil iad. There are certain features common to Gaelic medium schools everywhere, tha nithean ann a bhuineas do na sgoiltean Gàidhlig uile ge b’e air bith càit a bheil iad

evidence n 1 dearbhadh m, gen dearbhaidh. Supported by some relevant evidence, le taice o na h-uiread de dhearbhadh iomchaidh. A basic thesis may be supported by evidence and facts, faodar argamaid bhonntachail a chur an cèill le taice bho dhearbhadh agus bho fhiosrachadh. There may also be times when the teacher will wish to review the evidence of a pupil’s progress, faodaidh gum bi amannan ann cuideachd an uair a bhitheas an tidsear ag iarraidh ath-bhreithneachadh a dhèanamh air an dearbhadh a tha ann air adhartas pàiste. Pupils should look for evidence in the text of the purposes for which it was made, bu chòir do chloinn coimhead airson dearbhaidh anns an teacsa air na h-adhbharan airson an deach a dhèanamh. By asking for too much evidence of it in a component like writing, le bhith a’ sùileachadh cus dearbhaidh air ann an earrainn-obrach mar a tha sgrìobhadh. Fact and opinion are used to discuss the weighing of evidence, bithear a’ cleachdadh fìrinn agus beachd gus beachdachadh air tomhas dearbhaidh

2 comharradh m, gen comharraidh, pl comharraidhean. These walls are the only evidence for the fields that will have gone with the settlement, ’s iad na gàrraidhean seo an t-aon chomharradh a gheibhear air na raointean a bhitheadh a’ dol an lùib an àite-thuineachaidh seo

3 fianais f, gen fianaise. This agrees very well with the evidence of line 471, tha seo ag aontachadh glè mhath le fianais sreath 471. All this is merely conjecture, in the absence of evidence, chan eil ann a sin uile ach tuairmeas, ann an uireasbhaidh fhianaise. Medical evidence, fianais mheidigeach. His wife decided not to give evidence against him, cho-dhùin a bhean gun fianais a thoirt na aghaidh

4 expressed with faic v, vn faicinn f. There is evidence here of dumps of sand, gravel, stones and boulders that date from the last glaciation, chìthear an seo dùin de ghainmhich, de ghrinneal, de chlachan agus de dh’ulbhagan a chaidh fhàgail aig àm an eigheachaidh mu dheireadh

for evidence of prep phr expressed with mar dhearbhadh air. They may analyse reading strategies for evidence of skill or difficulties, faodaidh iad innleachdan leughaidh a gheur-sgrùdadh mar dhearbhadh air sgil no duilgheadasan

evident a follaiseach, comp follaisiche. Teacher support will be less evident, cha bhi taice tidseir cho follaiseach. Non-verbal enhancement of talk should also be more evident, tha còir gum bitheadh feobhas labhairt às aonais fhaclan nas fhollaisiche cuideachd

The taste is most evident in hot drink, ’s ann an deochan teth as motha a gheibhear am blas

evolution n gnè-fhàs m, gen gnè-fhàis

evolve v i gnè-fhàs, vn gnè-fhàs

ewe n caora f, gen caorach, pl caoraich, caoirich, gen pl caorach. A Cheviot ewe, caora mhaol. A blackface ewe, caora dhubh-cheannach

exact a mionaideach

exalt v tr àrdaich, vn àrdachadh m

examination n deuchainn f, pl deuchainnean

examine v 1 (a) sgrùd, vn sgrùdadh m. The mass-media contain materials ideal for language teaching, and should be examined in their own right, tha stuthan anns na mòr mheadhain a tha buileach freagarrach airson teagasg cànain, agus tha còir an sgrùdadh air an sgàth fhèin. Examining the variety of openings to such texts is particularly valuable, tha e buileach feumail a bhith a’ sgrùdadh gach iomadh seòrsa dhòighean anns a bheil an leithid seo de theacsaichean a’ tòiseachadh

(b) dèan sgrùdadh air, vn dèanamh sgrùdaidh air. To examine their experiences. sgrùdadh a dhèanamh air na tha iad a’ fiosrachadh. Examine the form of the story, dèan sgrùdadh air cumadh na sgeulachd

2 (a) beachdaich air, vn beachdachadh air. Rather, it is the business of media education to examine how Gaelic culture should address the challenges of a changing world ’s e a tha fa-near do dh’oideachadh mu na meadhain, beachdachadh air mar as còir do dhualchas na Gàidhlig aghaidh a chur air gach dùbhlan a tha saoghal caochlaideach a’ cur air. Layout will be used in examining how the presentation of text can influence meaning, cleachdar dreach ann am beachdachadh air a’ bhuaidh a bhitheas aig mar a chuirear teacsa an cèill air brìgh

(b) gabh beachd air, vn gabhail beachd air. Following this trail will help you examine other areas too, le bhith a’ leantainn na slighe seo cuidichidh i thu gu bhith a’ gabhail beachd air àiteachan eile cuideachd

3 rannsaich, vn rannsachadh m. By examining situations in mime, movement and performance, ann a bhith a’ rannsachadh shuidhichidhean ann am mìm, ann an gluasad agus ann an gabhail pàirt

4 thoir sùil air, vn toirt sùla air. The level of social benefits must be examined, feumar sùil a thoirt air ìre nan sochairean sòisealta

examiner n sgrùdaiche m, pl sgrùdaichean

example n 1 eisimpleir m, pl eisimpleirean. Examples of the same types of texts, eisimpleirean den aon ghnè theacsaichean. The table opposite shows a few examples of the activities appropriate to the Immersion phase, anns a’ chlàr a leanas chithear beagan eisimpleirean de na gnìomhan a tha a’ freagairt air an ùine dhrùdhaidh

2 expressed with mar eisimpleir. Examples might be short written responses, mar eisimpleir, dh’fhaodadh freagairtean sgrìobhte goirid a bhith ann

for example prep phr 1 mar eisimpleir. For example, use of more than one character, mar eisimpleir, còrr is aon phearsa ga chleachdadh

2 expressed with can. Models of correct practice, for example on posters, faodaidh eisimpleirean de dh’obair cheart, can air sanasairean

excavate v tr 1 cladhaich, vn cladhach m

2 (archaeology) cladhaich, vn cladhach, plus gu h-arc-eòlasach. These buildings have not been excavated, cha deach na togalaichean seo a chladhach gu h-arc-eòlasach

exceeding a 1 anabarrach

2 ana-mhòr

exceedingly adv gu h-anabarrach. Exceedingly good, anabarrach math

excell v tr

excelling a barraichte

excellence n feobhas m, gen feobhais

excellent a barrail, comp barrala

except prep ach a-mhàin

exception n fàgail f a-mach

exceptional a neo-chumanta. Others may show exceptional ability in only one or two strands, bidh cuid eile, dh’fhaoidte, nach eil a’ nochdadh comas neo-chumanta ach ann an aon no ann an dà èill

excess n anabarr m, gen anabarra, or anbharr m, gen anbharra

excessive a 1 anabarrach

2 ana-mhòr

excessively adv gu h-anabarrach

exchange n iomlaid f. The exchange of feelings and information, iomlaid air faireachdainnean agus fiosrachadh

exchange v tr 1 iomlaid, vn iomlaid f

2 thoir seachad plus cach a chèile. Exchange personal information about self and others, a’ toirt seachad fiosrachadh pearsanta mu cach a chèile

excite v tr gluais, vn gluasad m

exciting a 1 beothachail. Through Drama, stimulating and exciting activities can be created to exercise the imagination, tro Dhràma faodar gnìomhan togarrach agus beothachail a chur air chois gus am mac-meanmna a ghluasad

2 expressed with gluais v. The most exciting part was…, ’s e am pàirt a bu mhotha a ghluais mi…

excited a 1 am boil

2 expressed with ruic f. The children are excited, tha ruic air a’ chloinn, or tha a’ chlann le ruic. He gets terribly excited, tha e uamhasach do ruic

3 (on edge) giorragach. I was very excited watching it, bha mi fìor ghiorragach ga choimhead

excitement n beothalachd f. The teacher will stimulate excitement and enthusiasm for writing, togaidh an tidsear beothalachd agus dealas airson an sgrìobhaidh

exclamation n clisgreadh m, gen clisgridh

exclamation mark n phr 1 clisg-phuing f, pl clisg-phuingean

2 comharradh-clisge m, gen comharraidh-chlisge, pl comharraidhean-clisge. Speech marks and exclamation marks are further descriptions of punctuation, tha comharraidhean-labhairt agus comharraidhean-clisge a’ dèanamh an tuilleadh iomraidh air pungadh

exclamatory a clisgreach

exclude v tr dùin a-mach, vn dùnadh a-mach. We believe that no family should be excluded from the group’s activities on the grounds of disability, tha sinn a’ creidsinn nach bu chòir gum bitheadh teaghlach sam bith air an dùnadh a-mach bho ghnìomhan na buidhne mar thoradh air ciorram

excursion n 1 cuairt f, pl cuairtean

2 sgrìob m & f, pl sgrìoban

3 expressed with a bhith a’ dol. Visits from companies or excursions to the theatre are obvious ways of involving pupils with drama, dòighean follaiseach gus clann a chur an lùib dràma ’s e companaidhean a bhith a’ tadhal, no a’ chlann fhèin a bhith a’ dol don taigh-chluiche

excuse n leisgeul m, gen leisgeil, pl leusgeulan

executive n gnìomhaiche m, pl gnìomhaichean. Chief executive, Prìomh Ghnìomhaiche

exemplar n 1 eisimpleir m, pl eisimpleirean. Time for reading and discussion before writing are essential, as are good exemplars, tha ùine airson a bhith a’ leughadh agus a’ beachdachadh ro sgrìobhadh do-sheachnaichte, maille ri deagh eisimpleirean

2 roi-shamhla m, pl roi-shamhlaidhean. It is an extraordinary thing that the exemplar should have been so closely followed, is rud iongantach e gun rachadh an roi-shamhla leantainn cho dlùth

exemplar mod expressed with mar eisimpleir. Contexts could derive from the following exemplar topics, dh’fhaodaiste suidhichidhean a thoirt o na cuspairean a leanas, mar eisimpleir

exemplify v tr 1 expressed with bi plus eisimpleir ri a faotainn. The teaching of Gaelic should exemplify the following key features, tha còir eisimpleirean de na prìomh chùisean a leanas a bhith ri am faotainn ann an teagasg na Gàidhlig

2 expressed with le eisimpleirean. The teacher will make explicit and exemplify the process of message-giving, bidh an tidsear a’ mìneachadh gu soilleir le eisimpleirean dè as ciall do bhith a’ toirt teachdaireachd

exemplified a expressed with mar eisimpleir. Exemplified by increased interest in literature, mar eisimpleir air a seo tha barrachd ùidh ga gabhail ann an litreachas

as exemplified conj phr expressed with agus a gheibhear, mar eisimpleir. The aesthetic effects which language can create, as exemplified in literature, na buaidhean ealdhain as urrainn do chànain a thoirt am bith agus a gheibhear, mar eisimpleir, ann an litreachas

exercise n 1 eacarsaich f

2 obair f fhoirmeil. Each of the outcomes being visited in turn to provide exercises and routines, a’ tadhal air gach buil, tè mu seach, gus obair fhoirmeil a dhèanamh orra

exercise mod obrach. Exercise book, leabhar-obrach

exercise v tr 1 gluais, vn gluasad m. Through Drama, stimulating and exciting activities can be created to exercise the imagination, tro Dhràma faodar gnìomhan togarrach agus beothachail a chur air chois gus am mac-meanmna a ghluasad

2 expressed with le. Parents are exercising choice in support of current initiatives, tha pàrantan a’ cur taice, le roghainn, ris na h-iomairtean a tha a’ dol

v i 3 dèan eacarsaich, vn dèanamh eacarsaich

exert v tr

exert an influence v phr expressed with bi plus buaidh aig. From the earliest years the mass media exert an influence on pupils’ lives, o thùs an òige tha buaidh aig na mòr mheadhain air beatha chloinne

exfoliate v i sgrath, vn sgrathadh m

exfoliation n sgrathadh m, gen sgrathaidh

• sgrathadh-creige m, gen sgrathaidh-chreige

exhaust n

exhaust gas n phr gas f traoghaidh, gen gaise traoghaidh, pl gasan traoghaidh

exhaust pipe n phr pìob f thraoghaidh, pl pìoban traoghaidh

exist v i 1 expressed with bi plus ann. God exists, tha Dia ann. A number of local and national production programmes exist, tha grunnan ann de phrògraman deasachaidh ionadail agus nàiseanta

2 not directly expressed. This recognises that language exists both as a discrete area and as a permeating element across the curriculum, tha seo a’ gabhail ris gu bheil àite sònraichte aig cànain an dà chuid dhi fhèin agus mar nì a tha a’ dol air feadh a’ chlàir-theagaisg gu lèir

existing a 1 expressed by a tha ann (a-)cheana. A careful audit of existing programmes, tomhas faiceallach air prògraman a tha ann cheana. The teacher will not be abandoning existing plans and practice, cha bhi an tidsear a’ leigeil nam planaichean a tha ann a-cheana an dàrna taobh. Teachers can use existing expertise and networks, faodaidh tidsearan feum a dhèanamh de dh’eòlas agus de dh’obraichean-lìn a tha ann cheana

2 (a) expressed with a tha a’ dol cheana. Based on existing good practice, air a stèidheachadh air obair mhaith a tha a’ dol cheana

(b) expressed with a tha a’ dol an ceartuair. While there is unlikely to be a radical departure from existing practice, ged nach eil dùil gum bi na dòighean-obrach a tha a’ dol an ceartuair gan atharrachadh gu tur

3 (a) expressed with a tha aig plus cheana. To review and develop existing assessment policies, gus na poileasaidhean measaidh a tha aca cheana ath-bhreithneachadh agus a thoirt air adhart. To reinforce the existing skills of Gaelic speaking children, neartachadh a dhèanamh air sgilean a tha a-cheana aig clann aig a bheil a’ Ghàidhlig. An increasing range of texts which will require them to use and develop this existing body of knowledge, barrachd sheòrsachan theacsaichean a bheir orra an t-eòlas seo a tha aca a-cheana a chleachdadh agus a thoirt air adhart

(b) expressed with a tha aig plus an-dràsta. These new channels will be received through the presently existing transmitters, gheibhear na sianalan ùra seo tro na croinn-sgaoilidh a tha againn an-dràsta

4 expressed with an sàs mar-thà. The policy statement should be brought to the attention of all existing and new staff, bu chòir aithris a’ phoileasaidh a thoirt gu aire luchd-obrach uile, biodh iad an sàs mar-thà no ùr

existence n bith f, gen bithe, pl bithean

in existence prep phr ann. Probably there is only one version of this song in existence, is coltach nach eil ach an aon innse air an òran seo ann

existential a bitheil

exit n rathad-a-mach m, gen rathaid-a-mach, pl ròidean-a-mach. Where is the exit from the supermarket? càite bheil an rathad-a-mach on t-supermarcait?

exorbitant a mì-choltach

expand v tr & i 1 (science) ataich, vn atachadh

2 expressed with leudaich air, vn leudachadh air. The range of texts being watched needs to expand further, tha e riatanach a bhith a’ leudachadh air na teacsaichean a thathar a’ faicinn

expanded a 1 farsaing. Media education empowers pupils to make their own choices within an expanded framework of reference and understanding, tha oideachadh mu na meadhain a’ toirt cothroim do chloinn an cuid roghainn fhèin a dhèanamh taobh a-staigh crìochan farsaing eòlais agus tuigse

2 expressed with leudachadh m. And by expanded provision for broadcasting, agus tha leudachadh air a thighinn air craoladh. Developing them in expanded text, gan toirt air adhart le leudachadh air teacsa

expanding a 1 expressed with agus a’ sìor dhol am meud. An opportunity to benefit from the expanding range of Gaelic related jobs, cothrom fhaighinn air na tha ann de dh’obraichean co-cheangailte ris a’ Ghàidhlig agus iad a’ sìor dhol am meud

2 expressed with a tha a’ sìor leudachadh. Such study might also form a basis for employment in the expanding range of media industries. Dh’fhaodadh a leithid seo de bheachdachadh a bhith na bunait airson dreuchd a ghabhail ann an gnìomhachais nam meadhan, a tha a’ sìor leudachadh

expansible a so-ataichte

expansion n 1 (science) atachadh m, gen atachaidh. Expansion and contraction as part of weathering, atachadh agus lùghdachadh mar phàirt de shìde-chaitheamh

2 expressed with leudaich v, vn leudachadh. Gaining a command of Gaelic is a process involving the gradual acquisition and expansion of knowledge, skills and understanding, gus a’ Ghàidhlig ionnsachadh feumar eòlas, sgilean agus tuigse a thogail agus a leudachadh mean air mhean

expect v tr 1 sùilich, vn sùileachadh m. They are not admitting this to the degree you would expect, chan eil iad a’ leigeil seo orra chon na h-ìre a shùilicheadh tu. The policy should recognise that skills acquired in Gaelic may be expected to transfer readily to English, am poileasaidh ag aideachadh cuideachd gum faodar a bhith a’ sùileachadh gun gabh na sgilean a thogar sa Ghàidhlig an steidheachadh gu furasta anns a’ Bheurla. In story, pupils should be led to expect that parts of it will be devoted to setting, anns an stòiridh, bu chòir a’ chlann a threòrachadh gu bhith a’ sùileachadh gum bi cuid dhith air a toirt do stèidheachadh. Pupils are expected to grasp ideas in a text, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ tuigsinn bhun-smuaintean ann an teacsa. Pupils should be expected to listen in order to select texts, bu chòir a bhith a’ sùileachadh gum bi a’ chlann ag èisteachd gus teacsaichean a thaghadh

2 sùilich air, vn sùileachadh air They will be expected to digest information, bithear a’ sùileachadh orra gun gabh iad fiosrachadh a-staigh. Beginners might be expected to understand a range of simple courtesy formulas, dh’fhaodaiste a bhith a’ sùileachadh air luchd-tòiseachaidh gun tuig iad sreath de dh’abairtean-modha sìmplidh

3 bi plus dùil aig. They should expect the poem to develop through its verses, bu chòir dùil a bhith aca gum bi an dàn a’ fàs o rann gu rann

be expecting (a child) v phr expressed with bi plus dùil aig ri neach-cloinne. She’s expecting a child, tha dùil aice ri neach-cloinne. She’s expecting a baby, tha dùil aice ri leanabh. She’s expecting, tha dùil aice ri neach beag

expectancy n expressed with an dùil ri (rudeigin); dùil (aig neach) ri (rudeigin). One’s life expectancy, an aois ris am bitheadh neach an dùil. They have differing life expectancies, tha dùil aca ri diofar aoisean a ruighinn

expectant a

expectant mother n phr boireannach m aig a bheil dùil ri neach-cloinne, pl boireannaich aig a bheil dùil ri neach-cloinne. Expectant mothers ought to avoid this, bu chòir do bhoireannaich aig a bheil dùil ri neach-cloinne seo a sheachnadh. She’s an expectant mother, tha dùil aice ri neach-cloinne

expectation n 1 expressed with sùilich, vn sùileachadh m. Higher expectations of response, barrachd ga shùileachadh anns na freagairtean

2 expressed with na tha … a’ sùileachadh. The teacher should question the pupils about their expectations, tha còir aig an tidsear ceistean a chur air a’ chloinn mu na tha iad a’ sùileachadh. Higher expectations of response are expressed in the more detailed guidance which follows, tha iomradh air na thathar a’ sùileachadh a bharrachd ann am freagairtean anns an stiùireadh nas mionaidiche a leanas. Pupils will talk for more varied and demanding purposes, with due attention to the expectations of the audience, bidh a’ chlann a’ labhairt airson barrachd sheòrsachan adhbhar, agus airson adhbhar nas duilghe, agus an aire a bhith mar as iomchaidh air na tha an luchd-amais a’ sùileachadh

3 expressed with na tha … a’ sùileachadh bho. They allow the teacher to share with pupils expectations and criteria for success and assessment, tha iad a’ toirt cothroim don tidsear a bhith a’ co-phàirteachadh ris a’ chloinn na thathar a’ sùileachadh bhuapa agus na comharraidhean a tha ann air soirbheachadh agus air measadh

expeditious a

expeditiously adv ann an aithghearrachd. We wish the school to look at the matter expeditiously, tha sinn ag iarraidh gum bi sgoil a’ coimhead air an seo ann an aithghearrachd

expense n cosgais f, pl cosgaisean. Additional expense, cosgais a bharrachd. Experiences which could not, for reasons of expense or safety, be accommodated within the realities of the classroom, fiosrachaidhean nach b’ urrainn an gabhail a-staigh anns a’ chlas a thaobh cosgais no sàbhailteachd

at the expense of prep phr expressed with a bhith a’ cur sìos air. It is not, however, the business of media education to choose one view at the expense of another, ach cha bhuin e do dh’oideachadh mu na meadhain a bhith a’ taghadh aon seallaidh ’s a’ cur sìos air fear eile

expensive a 1 daor, comp daoire

2 cosgail, comp cosgaile

experience n 1 fiosrachadh m, gen fiosrachaidh, pl fiosraichidhean. After the pupils have had experience of variety, aon uair ’s gu bheil a’ chlann air fiosrachadh fhaotainn air caochladh sheòrsachan. The curriculum must establish the setting for the growth of appreciation in these vital areas of the Gaelic experience, feumaidh an clàr-teagaisg na crìochan a shuidheachadh anns am bi tuigse a’ fàs air na raointean ro-chudthromach seo de dh’fhiosrachadh na Gàidhlig. To reflect upon ideas, experiences and opinions, gus cnuasachadh air smaointean, fiosraichidhean agus beachdan. Provide experiences for developing pupils’ capacities, a’ cur fhiosraichidhean an tairgse na cloinne gus leasachadh a dhèanamh air an cuid chomasan. But they should always be relevant to children’s own lives and experiences, ach tha còir aca daonnan a bhith a tighinn a-rèir beatha agus fiosraichidhean na cloinne fhèin. They will talk appropriately about experiences, opinions, feelings and texts, bidh iad a’ bruidhinn gu h-iomchaidh mu dheidhinn fhiosraichidhean, bheachdan, fhaireachdainnean agus theacsaichean. To make comparisons and contrasts between their own experiences and those depicted in the text, gu bhith a’ coimeas an fhiosrachaidh aca fhèin agus an fhiosrachaidh a tha air a chur a-mach anns na teacsaichean, agus a’ dèanamh eadar-dhealachaidh eatarra. Pupils will be asked to recall and refer to their own experiences, bithear ag iarraidh air a’ chloinn a bhith ag ùrachadh an cuid fiosrachaidh fhèin no a’ toirt tarraing air

2 expressed with na rel pron plus fiosraich, vn fiosrachadh m. To examine their experiences, sgrùdadh a dhèanamh air na tha iad a’ fiosrachadh. In talking offer a personal response to the experiences of those involved in the text, a’ freagairt ann an cainnt gu pearsanta fa chomhair na dh’fhiosraich iadsan a tha a’ gabhail pàirt anns an teacsa

3 expressed with a bhith a’ fiosrachadh plus nì m, pl nithean. And that they should also have the experiences identified in later targets, agus gum bi cothrom aca cuideachd air a bhith a’ fiosrachadh nan nithean a thathar a’ comharrachadh ann an cuimsean nas àirde

4 expressed with nì m, pl nithean, plus fiosraich, vn fiosrachadh m. Pupils should talk together about the issues within their common experience, tha còir aig cloinn a bhith a’ còmhradh còmhla mu na nithean a tha iad uile a’ fiosrachadh. They will discover the experiences they share with others, gheibh iad ròs air nithean a tha iad fhèin agus feadhainn eile a’ fiosrachadh le chèile. From games or from real experience, bho gheamachan no bho nithean a chaidh fhiosrachadh da-rìreabh. Short messages arising out of the daily business of the class and pupils’ experiences, fiosan goirid a tha mar thoradh air obair làitheil a’ chlas agus air na nithean a tha a’ chlann a’ fiosrachadh. It is the oral outcomes that will provide the main basis for thinking about experiences, ’s e cainnt-bheòil a’ phrìomh stèidh gus smaoineachadh mu nithean a dh’fhiosraich iad. This can be extended by comparison with pupils’ own experiences, faodar leudachadh air seo le coimeas ri nithean a dh’fhiosraich a’ chlann fhèin

5 expressed with rud m, pl rudan, plus fiosraich, vn fiosrachadh m. When pupils want to talk about an experience, an uair a tha a’ chlann ag iarraidh a bhith a’ bruidhinn air rud a dh’fhiosraich iad

6 expressed with na rel pron plus ionnsaich, vn ionnsachadh m. Others may have no immediate contact with Gaelic, their experience of the language coming perhaps entirely from the school’s curriculum, cuid eile, ’s dòcha, aig nach eil dlùth cheangal idir ris a’ Ghàidhlig agus a tha, math dh’fhaoidte, gu tur an urra ri clàr-teagaisg na sgoile airson na tha iad ag ionnsachadh den chànain

7 eòlas m, gen eòlais. Pupils’ experience of listening can now extend to other texts, faodar leudachadh a-nis a dhèanamh air eòlas na cloinne air èisteachd a dh’ionnsaigh theacsaichean eile. Pupils will use previous experience of reading, cleachdaidh a’ chlann an t-eòlas a tha aca cheana air leughadh. With more experience, pupils will be able to compose several sentences, leis an tuilleadh eòlais bidh comas aig a’ chloinn grunnan sheantansan a chur ri chèile. Poetry writing depends on wide experience of listening to and reading poems, tha sgrìobhadh bàrdachd an urra ri eòlas farsaing air a bhith ag èisteachd ri dàin agus gan leughadh

8 expressed with eòlach a. As pupils acquire experience across a wide variety of forms, mar a tha a’ chlann a’ fàs nas eòlaiche feadh mòran sheòrsachan chruth

9 expressed with faigh eòlas, vn faighinn eòlais. It is likely that these pupils will make more rapid progress than those whose experience of Gaelic is set within less favourable social circumstances, bidh a h-uile coltas gun tig piseach nas luaithe air a’ chloinn seo na thig orrasan a tha a’ faighinn eòlais air a’ Ghàidhlig ann an suidhichidhean sòisealta nach eil cho fàbharach

10 not expressed. Opportunities will be taken to incorporate songs, and the experience of listening to different dialects on tape, bithear a’ gabhail cothroim air òrain a ghabhail a-staigh, agus èisteachd ri caochladh dhualchainnt air teip. Attractive displays of posters allow experience of variety in text and style, gheibhear cothrom air caochladh sheòrsaichean theacsaichean agus stoidhle o thaisbeanaidhean tarraingeach de shanasairean. Pupils will begin to learn Gaelic at different points and the amount and nature of their experience of it will vary, bi a’ chlann a’ tòiseachadh air a’ Ghàidhlig aig amannan eadar-dhealaichte, agus chan ionnan na tha iad uile a’ faighinn dhith

experience v tr 1 fiosraich, vn fiosrachadh m. Most pupils will at some time experience learning difficulties, bidh a’ mhòrchuid de chloinn aig àm air choireigin a’ fiosrachadh dhuilgheadasan ionnsachaidh. Each one with a number of strands or aspects of learning which the pupils will experience, gach aon le àireamh iallan no meuran ionnsachaidh a bhitheas a’ chlann a’ fiosrachadh

2 faigh fiosrachadh, vn faotainn fiosrachaidh. Which pupils will experience, anns am bi a’ chlann a’ faotainn fiosrachaidh

3 faigh cothrom air, vn faighinn cothroim air. That all pupils experience a coherent programme of work, gu bheil a’ chlann air fad a’ faighinn cothroim air prògram obrach òrdail

4 faigh eòlas air, vn faighinn eòlais air. Pupils experience varieties of speech and writing, tha clann a’ faighinn eòlais air caochladh sheòrsachan labhairt agus sgrìobhaidh

5 bi aig. As a way of alleviating any difficulties experienced as a consequence of a later start in Gaelic, mar dhòigh air na duilgheadasan a lughdachadh a bhitheas acasan a bha na b’fhaide gun tòiseachadh anns a’ Ghàidhlig

6 not expressed. For many pupils the experience of hearing stories read aloud will be encountered for the first time as part of the school’s early reading programme, ’s ann mar phàirt de thùs-phrògram leughaidh na sgoile a bhitheas an deagh chuid de phàisdean a’ chiad uair nam beatha a’ cluinntinn stòiridhean air an leughadh a-mach

experiment n 1 dearbhadh m, gen dearbhaidh, pl dearbhaidhean. Science experiments, dearbhaidhean-saidheans

2 obair f dhearbhaidh. Instructions on how to conduct an experiment in science, seòladh mu obair dhearbhaidh ann an saidheans a chur air adhart

3 probhadh m, gen probhaidh. A structured report might be written of an experiment observed, dh’fhaoidte aithisg stèidhichte a sgrìobhadh mu phrobhadh air an robhas ag amharc

experiment v i 1 dèan promhadh, vn dèanamh promhaidh. The setting within which pupils can experiment, an suidheachadh anns am faod a’ chlann promhadh a dhèanamh

2 feuch, vn feuchainn f. Pupils will be helped to experiment with ways of recording information, cuidichear a’ chlann gu bhith a’ feuchainn dòighean air fiosrachadh a chlàradh

expert n eòlaiche m, pl eòlaichean

expert a 1 ealanta. He is an expert player of the bagpipes, tha e ealanta air cluich na pìoba

2 acfhainneach, comp acfhainniche

expertise n eòlas m, gen eòlais. Teachers can use existing expertise and networks, faodaidh tidsearan feum a dhèanamh de dh’eòlas agus de dh’obraichean-lìn a tha ann cheana

explain v tr 1 mìnich, vn mìneachadh m. She explained it to us, mhìnich i dhuinn e. Let me explain to you, mìnicheam dhuibh e. Children who misbehave will be taken aside and the playleader will explain why such behaviour is unacceptable, thèid clann a bhitheas ri droch-ghiùlan a thoirt an dara taobh agus mìnichidh an neach-stiùiridh carson nach tèid gabhail ris a leithid a ghiùlan. It explains how assessment should be developed, tha e air measadh a mhìneachadh mar as còir measadh a thoirt air adhart

2 cuir an cèill do, vn cur an cèill do. Teachers should introduce pupils to the other Celtic languages and explain their interconnections, bu chòir do thidsearan clann a chur an aithne chànan Ceilteach eile agus a chur an cèill dhaibh mar a tha iad an dàimh da chèile

explanation n 1 mìneachadh m, gen mìneachaidh, pl mìneachaidhean. To follow closely the line of an argument or explanation, gus a bhith a’ dlùth leantainn argamaid no mìneachaidh mar a tha iad a’ dol air adhart

2 expressed with mìnich cùisean, vn mìneachadh chùisean. Rather than through explanation in English, an àite a bhith a’ mìneachadh chùisean ann am Beurla

explicit a 1 follaiseach. Without explicit knowledge of rules and terminology, gun eòlas follaiseach air riaghailtean agus briathrachas. Explicit teaching to groups or class will address the needs of pupils, faodaidh teagasg follaiseach air buidhnean no air clas coinneachadh ri feuman na cloinne

2 expressed with mìnich gu soilleir dè as ciall do, vn mìneachadh…. The teacher will make explicit and exemplify the process of message-giving, bidh an tidsear a’ mìneachadh gu soilleir le eisimpleirean dè as ciall do bhith a’ toirt teachdaireachd

3 expressed with soilleirich, vn soilleireachadh m. The teacher will continue to make explicit, leanaidh an tidsear air a bhith a’ soilleireachadh

explode v tr & i spreadh, vn spreadhadh m

exploit v tr cleachd airson prothaid, vn cleachdadh airson prothaid

exploitation n cleachdadh m airson prothaid, gen cleachdaidh…

exploration n 1 rannsachadh m, gen rannsachaidh, pl rannsachaidhean. Information contributed by others which furthers the exploration of the text, fiosrachadh a thug feadhainn eile seachad agus a tha a’ cur ri rannsachadh air an teacsa. Through, perhaps, the exploration of place names, math dh’fhaoidte tro rannsachadh air ainmean-àite. Role-play, expressive activities etc. can be starting points for imaginative explorations, faodaidh rannsachaidhean mac-meanmna fàs a-mach à cluich-riochd, cur an cèill agus mar sin

2 expressed with a bhith a’ rannsachadh. Drama provides a medium for the active exploration of areas of complex meaning, tha dràma na mheadhan air a bhith a’ dian-rannsachadh raointean de thuigse ioma-fhillte

exploratory a rannsachaidh. Developing from exploratory work into more fully formed and organised outcomes, a’ fàs à obair rannsachaidh a dh’ionnsaigh thoraidhean air a bheil an tuilleadh cumaidh agus eagrachaidh

explore v tr 1 (a) rannsaich, vn rannsachadh m. And that they be explored through the medium of gaelic, agus gu bheil iad air an rannsachadh tron Ghàidhlig. Real models of effective Gaelic whose features they can explore, imitate or adapt to suit their needs, eisimpleirean dligheach de Ghàidhlig dhòigheil a dh’fhaodas iad a rannsachadh no atharrais orra no atharrachadh mar as fheàrr a fhreagras orra fhèin. These enable them to communicate more effectively with others, develop reference skills, and explore texts, bidh seo a’ toirt comais dhaibh air conaltradh nas buadhmhoire a dhèanamh ri feadhainn eile, air sgilean fiosrachaidh a thoirt air adhart agus air teacsaichean a rannsachadh. Adventure games let pupils explore situations which give a sense of reality, tha geamannan dùbhlain a’ toirt cothroim do chloinn a bhith a’ rannsachadh shuidhichidhean anns a bheil caran de choltas an t-saoghail againn fhìn. Exploring the images of Gaelic-speaking communities will provide a basis for later work, bidh rannsachadh air na h-ìomhaighean de choimhearsnachdan Gàidhlig na bhunait do dh’obair a nithear a-rithist. Activities such as exploring technology, gnìomhan mar a bhith a’ rannsachadh teicneòlais

(b) dèan rannsachadh air, vn dèanamh rannsachaidh air. Using computers will let all pupils explore some of the newer media, bheir cleachdadh choimpiutairean cothrom don chloinn air fad rannsachadh a dhèanamh air cuid de na meadhain as ùire. Pupils will have chances to explore characters, bidh cothroman aig a’ chloinn rannsachadh a dhèanamh air pearsachan. Similarities and differences among stories can be fully explored, faodar làn rannsachadh a dhèanamh air mar a tha stòiridhean coltach agus eu-coltach ri chèile

2 beachdaich air, vn beachdachadh air. Plot and dialogue will be necessary terms as pupils explore fiction, ’s e ainmean air am bi feum a tha ann am plota agus còmhradh an uair a bhitheas a’ chlann a’ beachdachadh air ficsean

3 sgrùd, vn sgrùdadh m. Exploring fiction through simulations to generate thinking skills, a’ sgrùdadh ficsein tro shamhlachaidhean gus sgilean smaoineachaidh a thoirt gu bith

explosion n 1 spreadhadh m, gen spreadhaidh, pl spreadhaidhean

2 expressed with meudachadh m obann, gen meudachaidh obainn, pl meudachaidhean obann. Population explosion, meudachadh obann san àireamh-shluaigh

explosive n stuth-spreadhaidh m, pl stuthan-spreadhaidh

explosive a spreadhaidh. Explosive limits, crìochan spreadhaidh

export n às-mhalairt f

export product n phr às-bhathar m, gen às-bhathair

export v tr as-mhalairt, vn às-mhalairt f

exporting n, exporting process n phr às-mhalairt f

exporter n às-mhalairtear m, gen às-mhalairteir, pl às-mhalairtearan

expose v tr foillsich, vn foillseachadh m. Rather than having the gap exposed between their present attainments and some ideal level of performance, ’s chan ann a’ foillseachadh na beàrna eadar na thèid aca air a dhèanamh an-ceartuair agus ìre choileanaidh air choireigin as àirde tha ri fhaotainn

exposed a 1 rùisgte

2 nochdte. In an exposed area, ann an àite nochdte

3 coitcheann. Their house is in an exposed place, tha an taigh aca ann an àite coitcheann

4 ris. The roots of the tree are exposed, tha freumhaichean na craoibhe ris

exposition n 1 iomradh m, pl iomraidhean. They will learn to listen to expositions which are illustrated by overhead transparencies, ionnsaichidh iad mar a dh’èisteas iad ri iomraidhean le dealbhan os an cionn nan cois

2 cunntas m, gen cunntais, pl cunntasan

exposure n 1 expressed with cuir an lùib v phr, vn cur m an lùib. There must be early exposure of pupils to a wide range of stories, feumar a’ chlann a chur gu tràth an lùib sreath fharsaing de stòiridhean

2 expressed with faigh eòlas, vn faotainn eòlais. Pupils will explore more complex and more original forms through exposure to a wider variety of such forms, bidh a’ chlann a’ rannsachadh mhodhan nas ioma-fhillte agus nas bunaitiche mar thoradh air eòlas fhaotainn air barrachd sheòrsachan den leithid seo de mhodhan

3 expressed with bi an làthair. All should be aware of the danger of exposure of pregnant women to rubella, is còir do na h-uile a bhith mothachail air a chunnart a tha ann am boireannaich throma a bhith an làthair rubella

4 (photography) nochdadh m (ri solas), gen nochdaidh, pl nochdaidhean

5 nochdadh m, gen nochdaidh, pl nochdaidhean. In cases of severe exposure to the chemical, mas ann mòr a bha an nochdadh ris a’ cheimig

express a luath. Express service, luath-sheirbheis

express v tr 1 cuir an cèill, vn cur m an cèill. They will express ideas, cuiridh iad bun-bheachdan an cèill. Teachers should lead pupils to express preferences, tha còir aig na tidsearan a bhith a’ stiùireadh na cloinne gu bhith a’ cur an cèill nan nithean as docha leotha. Expressing ideas, a’ cur an cèill smuaintean. The contexts in which Gaelic is expressed and received, na suidhichidhean anns a bheil a’ Ghàidhlig air a cur an cèill ’s air a gabhail a-staigh. To express feelings, gus faireachdainnean a chur an cèill. To express opinions and preferences, gu bhith a’ cur an cèill bheachdan agus roghainnean. Pupils will develop ways of expressing their reactions to their experiences, bidh a’ chlann a’ togail dhòighean air cur an cèill mar a tha iad air an gluasad le an cuid fhiosraichidhean

2 nochd, vn nochdadh m. About which teachers often express uncertainty, nithean mu bheil tidsearan gu tric a’ nochdadh mì-chinnt

3 bi plus iomradh air. Higher expectations of response are expressed in the more detailed guidance which follows, tha iomradh air na thathar a’ sùileachadh a bharrachd ann am freagairtean anns an stiùireadh nas mionaidiche a leanas

4 not expressed. Pupils are expected to evaluate the assumptions expressed in a text, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ tomhas nan nithean a thathar a’ gabhail riutha ann an teacsa

expression n 1 cur-an-cèill m, gen cuir-an-cèill. Pupils will be able to understand expressions of feelings, thèid aig a’ chloinn air cur-an-cèill fhaireachdainnean a thuigsinn

2 expressed with cuir an cèill, vn cur an cèill. Pupils will give a succinct, coherent account of their experience of texts, with sensitive expression of feelings and reactions, bidh a’ chlann a’ toirt iomraidh ghoirid, dhòigheil, phongail air an cuid fiosrachaidh air teacsaichean, a’ cur an cèill am faireachdainnean agus am beachdan gu mothachail

3 expressed with a thathar a’ cur an cèill. Pupils will be able to understand simple expressions of feelings, thèid aig a’ chloinn air faireachdainnean a thuigsinn a thathar a’ cur an cèill gu sìmplidh

4 expressed with gnàthas-cainnt m, pl gnàthasan-cainnt. Pupils will use language with some grasp of idiomatic expressions, bidh a’ chlann a’ cleachdadh cànain agus tomhas de ghreim a bhith aca air gnàthasan-cainnt

4 ràdh m, pl ràdhan. Pupils will understand everyday expressions, bidh a’ chlann a’ tuigsinn ràdhan cumanta làitheil

6 aithris f. In appropriate variations of tone and expression, ann an caochladh sheòrsachan iomchaidh de dhòigh-labhairt agus de dh’aithris

7 dòigh-innse f. They must make the setting and expression eerie enough to make the readers’ spines creep, feumaidh iad an t-àite agus an dòigh-innse a dhèanamh cho uamhalta ’s gun cuir e gaoir ann am feòil an luchd-leughaidh

8 not expressed. To develop the skills of dramatic expression, gus fàs a thoirt air sgilean dràma. Pupils will be able to understand a number of expressions of feelings, opinions and preferences, thèid aig a’ chloinn air àireamh fhaireachdainnean, bharailean agus nithean ion-mhiannaichte a thuigsinn

expressive a

expressive activity n phr cur m an cèill, gen cuir an cèill. Role-play, expressive activities etc. can be starting points for imaginative explorations, faodaidh rannsachaidhean mac-meanmna fàs a-mach à cluich-riochd, cur an cèill agus mar sin

expressive arts n phr na h-ealain. All the outcomes of the expressive arts will be taught through Gaelic, is ann tro Ghàidhlig a bhithear a’ teagasg na tha a’ sruthadh às na h-ealain

extend v tr 1 leudaich air, vn leudachadh m air. This can be extended by comparison with other books read, faodar leudachadh air seo le coimeas ri leabhraichean eile a chaidh a leughadh. Teachers should extend talk by questioning, is còir do thidsearan a bhith a’ leudachadh air labhairt le bhith cur cheistean. learning how to extend their skills in talking and listening, ionnsachadh mar a leudaicheas iad air na sgilean labhairt is èisteachd. The teacher will extend the range of listening texts, leudaichidh an tidsear air na teacsaichean èisteachd. Pupils’ experience should be extended to a wider range of texts, bu chòir leudachadh air fiosrachadh na cloinne a dh’ionnsaigh barrachd theacsaichean. The range of forms and structures will extend through books and poetry, leudaichear air na cruthan agus na structairean tro leabhraichean is bàrdachd. Through these experiences extend pupils’ understanding, a’ leudachadh leis na fiosraichidhean seo air tuigse na cloinne. By extending the demand of the message, le bhith a’ leudachadh air na tha an teachdaireachd a’ sùileachadh

2 leudaich, vn leudachadh m. They will be asked to extend their ability to write non-narrative texts, bithear a’ sùileachadh orra gun leudaich iad an comas air a bhith a’ sgrìobhadh theacsaichean a bharrachd air stòiridhean. Teachers will value, stimulate and extend pupils’ talk pupils’ talk, cuiridh na tidsearan meas air labhairt chloinne, ga brosnachadh agus ga leudachadh. They have been clarified in such a way as to enable pupils’ language ability to be progressively extended, rinneadh soilleireachadh orra ann a leithid de dhòigh ’s gum faodar comas-cànain na cloinne a leudachadh mean air mhean

3 dèan leudachadh air, vn dèanamh leudachaidh air. Pupils’ experience of listening can now extend to other texts, faodar leudachadh a-nis a dhèanamh air eòlas na cloinne air èisteachd a dh’ionnsaigh theacsaichean eile. The range of distinguishing features of texts should be extended, bu chòir leudachadh a dhèanamh air na nithean a tha a’ dealachadh theacsaichean o chèile. Helps pupils to extend their repertoire of presentational styles, gus a’ chlann a chuideachadh gus leudachadh a dhèanamh air na dòighean a tha aca air iad fhèin a chur an cèill. Their understanding and reflection will be extended, nithear leudachadh air an tuigse ’s air am beachd-smuaineachadh

4 leudaich a-mach, vn leudachadh a-mach. Later, the use of it will be extended, as a dhèidh sin faodar a leudachadh a-mach

extended a fada, comp faide. Pupils will be able to understand more extended descriptions of people, things and places, thèid aig a’ chloinn air iomraidhean nas fhaide a thuigsinn mu dhaoine, mu nithean agus mu àiteachan. Pupils will be able to describe in more extended terms people, things and places, thèid aig a’ chloinn air iomraidhean nas fhaide a dhèanamh air daoine, air nithean agus air fiosraichidhean

extension n 1 leudachadh m, gen leudachaidh. It is a natural extension to drafting and re-drafting, is leudachadh nàdarrach e air dreachdadh agus ath-dhreachdadh. Care has been taken to acknowledge the processes which will enable that extension to take place, tha àite air a thoirt gu faiceallach do na ceumannan a bheir cothrom don leudachadh sin a bhith a’ tighinn gu buil. Extensions to current practice, leudachadh air an obair a tha a’ dol an ceartuair.

2 (grammar) leudachadh m, gen leudachaidh. Extension to the subject, leudachadh air an t-suibseig

3 (logic) sìnteachd f

extension mod leudachaidh. Extension work, obair-leudachaidh

extensional a Gram leudachaidh

extensive a 1 ranntrach. Extensive farming, tuathanachas ranntrach

2 sgaoilte. Extensive farming, tuathanachas sgaoilte

3 farsaing. An extensive settlement of dispersed roundhouses stretches from here across the peninsula to the loch, tha àite-tuineachaidh farsaing de thaighean-cruinne sgapte a’ ruith à seo tarsainn gu ruig an loch

4 expressed with mòran plus gen. This area suffered extensive scouring from erosion by glaciers, fhuair an t-àite seo mòran sgùraidh bho bhith air a bhleith le eigh-shruthan

extensively adv expressed with mòran n. Teachers will require to speak Gaelic extensively, feumaidh na tidsearan a bhith a’ bruidhinn mòran Gàidhlig

external a 1 air an taobh a-muigh. An external diameter of 10m, trasd-thomhas de 10m air an taobh a-muigh

2 bhon taobh a-muigh. External view, sealladh bhon taobh a-muigh

externally adv air an taobh a-muigh. A stone walled round house 12m in diameter externally and 8m internally, taigh cruinn le balla cloiche 12m an trasd-thomhas air an taobh a-muigh agus 8m a-staigh

extinct a 1 à bith. These animals have become extinct, tha na h-ainmhidhean seo air a dhol à bith

2 marbh. These volcanoes are now extinct, tha na bholcànothan seo marbh a-nis

extinguish v tr bàth, vn bàthadh m

extinguisher n mùchadair m, pl mùchadairean

extol v tr àrd-mhol, vn àrd-mholadh m

extra a a chòrr. There will often be an extra unstressed syllable in one of the half-lines, gu tric bithidh lide gun chudthrom a chòrr ann am fear de na leth-shreathan

extract n earrann f, gen earrainn, pl earrainnean. Pupils will be able to read aloud short extracts from simple texts, thèid aig a’ chloinn air earrainnean goirid à teacsaichean sìmplidh a leughadh a-mach. Map extract, earrann mhapa

extract v tr 1 thoir à, vn toirt à. Pupils will be able to read reference materials to extract specific information, thèid aig a’ chloinn air stuthan fiosrachaidh a leughadh gus fiosrachadh sònraichte a thoirt asta

2 tog à, vn togail à. Pupils will extract particular information from a text, bidh a’ chlann a’ togail fiosrachaidh shònraichte à teacsa

3 tagh à, vn taghadh à

extracted a air às-tharraing

extraction n às-tharraing f

extractive a às-tharraingeach

extraneous a bho muigh

extraordinary a 1 iongantach, comp iongantaiche. It is an extraordinary thing that the exemplar should have been so closely followed, is rud iongantach e gun rachadh an roi-shamhla leantainn cho dlùth

2 air leth

extraordinarily adv air leth. Extraordinarily good, air leth math

extravagance n ana-caitheamh m, gen ana-caitheimh

exravagant a ana-caiteach

extreme n ana-bharr m, gen ana-bharra, pl ana-bharran. Climatic extremes, ana-bharran clìomaid

other extreme n phr expressed with suidheachadh m tur eadar-dhealaichte. In communities which are Gaelic-speaking or, at the other extreme, in communities where Gaelic is rarely encountered, ann an coimhearsnachdan Gàidhlig no, ann an suidheachadh tur eadar-dhealaichte, ann an coimhearsnachdan far nach fhaighear a’ Ghàidhlig ach ainneamh

eye n sùil f, gen sùla. To develop skills of left-to-right eye movement, gus sgilean gluasad sùla o chlì gu deas a thoirt air adhart

eye-contact n glacadh-sùla m. Show that they can use at least the following terms: gesture, eye-contact, a’ nochdadh gun cuir iad gu feum, air a’ char as lugha, na faclan a leanas: gluasad-bodhaig, glacadh-sùla

eye witness n phr sùil-fhianais f. Eye witness accounts, cunntasan sùil-fhianais

eye-lash n fabhra m, pl fabhran

eyelid n rosg m, gen ruisg, pl rosgan

F

fabric n aodach m, gen aodaich, pl aodaichean. Silk and woollen fabrics, aodaichean sìoda agus olla

façade n aghaidh f, gen aghaidhe, pl aghaidhean

face n 1 aodann m, gen aodainn, pl aodainnean. Circle face, aodann cearcaill. Flat face, aodann còmhnard. Rectangle face, aodann ceart-cheàrnaich. Sloping face, aodann claon. Square face, aodann ceàrnaig. Triangle face, aodann triantain

2 gnùis f, gen gnùise pl gnùisean.

3 aghaidh f, gen aghaidhe, pl aghaidhean

face mod gnùise. Face cream, cè-gnùise

false face n phr aghaidh-choimheach f, gen aghaidh-coimhich, pl aghaidhean-coimheach

face v tr 1 bi ri aghaidh

2 expressed with coinnich ri, vn coinneachadh ri. What dangers do miners face in their work? dè na cunnartan a bhitheas a’ coinneachadh ri mèinneadairean nan obair?

face with v phr cuir fa chomhair, vn cur fa chomhair. They should be faced with tasks which clearly demand the use of a variety of styles, tha còir obair a chur fan comhair a bhitheas a’ cur uallaich fhollaisich orra gus caochladh stoidhlichean a chur an greim

facial a 1 aodainn. Facial mobility, gluasad aodainn

2 gnùise. Facial cream, cè-gnùise

facilitate v tr 1 cuir an gnìomh. To facilitate this, gus seo a chur an gnìomh

2 thoir air adhart. Pupils will play games to facilitate talking, bidh a’ chlann a’ cluich gheamannan gus labhairt a thoirt air adhart

facilitation n 1 rèiteachadh m, gen rèiteachaidh

2 expressed with rèitich (slighe), vn rèiteachadh (slighe). They are right in arguing that the overall aim should be facilitation rather than coercion, tha iad ceart ann a bhith ag agairt gur e bu chòir a bhith mar amas coitcheann ach an t-slighe a rèiteachadh, agus chan ann a cho-èigneachadh

facility n 1 comas m, gen comais. A more highly developed facility with language, comas-cànain aig ìre nas àirde

2 goireas m, gen goireis, pl goireasan. Word processing facilities, goireasan dealbh-sgrìobhaidh. Leisure facilities, goireasan cur-seachad. Parents must not bring sick or infectious children to the day care facility, chan fhaod pàrantan clann a tha tinn no gabhaltach a thoirt leotha don ghoireas chùraim-làtha

3 sochair f, pl sochairean. Ancillary material and facilities, stuthan faice agus sochairean faice

fact n 1 fìrinn f. Fact and opinion are used to discuss the validity of an argument, bithear a’ cleachdadh fìrinn agus beachd gus beachdachadh air dè cho cudthromach ’s a tha argamaid

2 nì m fìrinneach, pl nithean fìrinneach. As facts built towards a conclusion, mar nithean fìrinneach air an cur còmhla a dh’ionnsaigh cò-dhùnaidh

3 fiosrachadh m, gen fiosrachaidh. To communicate key events, facts or ideas, gus prìomh thachartasan no fhiosrachadh no smuaintean a chur an cèill. A basic thesis may be supported by evidence and facts, faodar argamaid bhonntachail a chur an cèill le taice bho dhearbhadh agus bho fhiosrachadh

4 fìorsgeul m, gen fìorsgeoil. Skills of selecting facts will continue to be developed, leanar air a bhith a’ toirt fàis air sgilean taghadh fìorsgeoil

5 pl expressed with eòlas m. Informational texts make straightforward use of facts, tha teacsaichean fiosrachaidh a’ cleachdadh eòlais ann an dòigh shìmplidh

in fact adv phr gun teagamh. Those rumours are in fact circulating, tha na fathannan sin a’ cuairteachadh gun teagamh

factor n 1 cùis f, pl cùisean. Inextricably linked to economic factors, ann an ceangal dlùth is daingeann ri cùisean eacanomaigeach

2 nì m, pl nithean. To understand the factors which can help or hinder group work, gus a bhith a’ tuigsinn nan nithean a chuidicheas le obair bhuidhnean no a chuireas bacadh oirre. Pupils will identify factors in the text that contribute to enjoyment and enrichment, bidh a’ chlann a’ comharrachadh nithean anns an teacsa a tha a’ cur ri tlachd is toradh

3 (mathematics) factar m, gen factair, pl factaran

4 (estate factor) (a) seumarlan m, gen & pl seumarlain

(b) maor m, gen & pl maoir

(c) factar m, gen factair, pl factaran

factory n factaraidh m & f, pl factaraidhean

faculty n buadh f, pl buadhan. Not least to develop critical faculties and powers of discrimination, gu h-àraidh gus buadhan breithneachaidh a thoirt air adhart

Fahrenheit pr n Fahrenheit

fail v tr & i 1 fàilnich, vn fàilneachadh m

2 expressed with fairtlich air, vn fairtleachadh air. The bank has failed to get rid of them, tha e air fairtleachadh air a’ bhanc cuidhteas fhaighinn dhiubh

failure n expressed with neg. Pupils with difficulties arising from their failure to master basic skills, clann le duilgheadasan a tha mar thoradh air nach deach aca air na bun-sgilean

faint a 1 fann, comp fanna, fainne

2 blian, comp bliana. A faint circle of stones to the north suggests an earlier roundhouse, chithear cearcall blian de chlachan gu tuath, rud a dh’fhaodadh sealltainn gu robh taigh-cruinn ann aig àm a bu tràithe

faint-hearted a bog-chridheach, comp bog-chridhiche

fair a 1 (beautiful) (a) brèagha

(b) (i) àillidh

(ii) àilleach, comp àilliche

2 (fair-haired) bàn, comp bàine

3 (equitable, impartial) (a) cothromach, comp cothromaiche. Fair test, deuchainn chothromach. It is not fair, chan eil e cothromach. The waiting-list is not operated on a first come, first served basis, but on a fairer system, chan eil an liosta-fheitheinh air a h-obrachadh air stèidh a’ chiad neach a thig, ’s e a’ chiad neach a gheibh riarach, ach a-rèir siostaim as cothromaiche

(b) ceart. It is not fair, chan eil e ceart

4 glan. Fair copy, lethbhreac glan

fair copy n phr 1 ath-sgrìobhadh m, gen ath-sgrìobhaidh, pl ath-sgrìobhaidhean

2 lethbhreac m glan, gen lethbhric ghlain, pl lethbhric ghlana

fair maid n phr 1 àilleag f, gen àilleig, pl àilleagan

2 àilleagan m, gen & pl àilleagain

fairly adv gu cothromach. The pre-school will treat fairly all applicants for jobs, buinidh an ro-sgoil gu cothromach ri gach tagraiche airson obrach

fair-haired a bàin, comp bàine

fairness n (of hair) bainead f, gen bàineid

fairy n 1 sìthiche m, pl sìthichean

2 (female) bean-sìthe, bean-shìthe f, gen mnà-sìthe, pl mnathan-sìthe

faithful a dìleas

fall v i (of rain) sil, vn sileadh m

fall-out n duslach m, gen duslaich. Nuclear fall-out, duslach niuclasach

fallow a bàn. Fallow ground, talamh bàn

false a 1 meallta

2 brèige. False teeth, fiaclan brèige

3 tilgte. False teeth, fiaclan tilgte

falsification n breugnachadh m, gen breugnachaidh, pl breugnachaidhean

falsify v tr breugnaich, vn breugnachadh m. The proverb cannot be falsified, cha bhreugnaichear an seanfhacal

fame n alladh m, gen allaidh

famed a allail

familiar a 1 eòlach (with, air). Some pupils will be familiar with story-books, bidh cuid de chloinn eòlach air leabhraichean le stòiridhean. Teachers should provide and be familiar with a wide range of texts, tha còir aig tidsearan teacsaichean de iomadh seòrsa a thoirt don chloinn, agus iad fhèin a bhith eòlach orra cuideachd. They will show a readiness to talk about familiar school and domestic situations, nochdaidh iad gu bheil iad deònach a bhith a’ còmhradh mu shuidhichidhean eòlach a bhuineas don sgoil agus don dachaigh

2 expressed with eòlas m, gen eòlais. Such reading will help pupils become familiar with textual features, bidh leughadh den t-seòrsa seo na chuideachadh don chloinn gus eòlas a chur air nithean a bhuineas do theacsaichean

3 expressed with eòlas aig. Pupils will be familiar with the process of listening and responding in group discussion, bidh eòlas aig a’ chloinn air mar a tha èisteachd agus freagairt ann am beachdachadh-buidhne ag oibreachadh

4 expressed with air a bheil eòlas. A familiar passage or poem, earrainn no dàn air a bheil eòlas aca

5 expressed with air a bheil … eòlach. Pupils will be able to understand short straightforward texts consisting of familiar language in a familiar context, thèid aig a’ chloinn air tuigse a dhèanamh air teacsaichean goirid, furasta ann an cainnt agus ann an suidheachadh air a bheil iad eòlach. They will be able to read the words of familiar modern songs and poems, bidh comas aca air na faclan aig òrain agus dàin air a bheil iad eòlach às an latha an diugh a leughadh. It should begin from where the child is in place and time — familiar experiences, the local environment, including cityscapes, tha còir aige tòiseachadh far a bheil am pàiste — an t-àite agus an tìm anns a bheil e, fiosraichidhean air a bheil e eòlach, an àrainneachd ionadail agus sin a’ cunntadh seallaidhean a’ bhaile mhòir. Walls made of turf, or earth and stone, were originally more common than the familiar stone dykes, bha gàrraidhean dèante de dh’fhàl, no de chloich is de dh’fhàl còmhla, na bu chumanta roimhe na na gàrraidhean-cloiche air a bheil sinn eòlach an diugh

6 expressed with as aithne (do). To link sentences with appropriate words already familiar to them, gus seantansan a cheangal ri chèile le faclan freagarrach as aithne dhaibh cheana

familiarise v tr thoir eòlas do, vn toirt eòlais do. This approach should have the dual aim of introducing pupils to a variety of topics and of familiarising them with new language, tha dà amas aig a leithid seo de dhòigh-obrach: a’ chlann a chur an aithne caochladh chuspairean, agus eòlas a thoirt dhaibh air cànain ùir

familiarity n eòlas m, gen eòlais. Pupils will be given enjoyment, familiarity with structures, gheibh a’ chlann toileachadh, eòlas air structairean. Practice in sequencing and prediction with such texts will lead pupils to familiarity with their various structures, tro bhith a’ cur theacsaichean den t-seòrsa seo an òrdugh agus a’ fàisneachd mun deidhinn bidh a’ chlann air an toirt gu eòlas air gach seòrsa cumaidh a tha orra. Occasions when the teacher is developing pupils’ familiarity with the language of listening/watching, amannan a bhitheas an tidsear a’ toirt gu buil eòlas na cloinne air briathrachas èisteachd/amhairc

family n teaghlach m, gen teaghlaich, pl teaghlaichean. Part of her job is to visit families in the area, ’s e pàirt de h-obair a bhith a’ tadhal air teaghlaichean anns a’ cheàrnaidh aice. As a member of a family of Celtic languages, mar bhall de theaghlach nan cànan Ceilteach

family mod teaghlaich. We believe that no family should be excluded from the group’s activities on the grounds of class, family status or means, tha sinn a’ creidsinn nach bu chòir gum bitheadh teaghlach sam bith air an dùnadh a-mach bho ghnìomhan na buidhne mar thoradh air clas, inbhe theaghlaich, no maoin

famine n gort f, gen gorta

famous a ainmeil, comp ainmeile

fan n 1 gaotharan m, gen gaotharain, pl gaotharanan

2 sgiathan m, gen & pl sgiathain. Alluvial fan, sgiathan aluibhium

• fana. Alluvial fan, fana alùbhiach

fan mod. Fan heater, gaotharan teasachaidh

fancy a

fancy dress n phr aodach-brèige, gen aodaich-bhrèige. We went in fancy dress, chaidh sinn ann is aodach-brèige òirnn

fancy-dress mod aodaich-bhrèige. A fancy-dress party, pàrtaidh aodaich-bhrèige

far adv fada. As far as possible, cho fada ’s a ghabhas

far away, far off adv phr an cèin

farm n tuathanas m, gen tuathanais, pl tuathanasan

farm v tr & i

farming n tuathanachas m, gen tuathanachais. Extensive farming, tuathanachas ranntrach, or tuathanachas sgaoilte. Intensive farming, tuathanachas dian. Mixed farming, tuathanachas measgaichte.

farming mod tuathanachais. Farming implements, innealan tuathanachais

farmer n tuathanach m, gen & pl tuathanaich

farmhouse n taigh-tuathanais m, gen taigh-thuathanais, pl taighean-tuathanais

farmstead n treabhair f (an tuathanais)

Faro Islands pr n Eileanan Fàro

Faroese pr n 1 Fàrothach m, gen & pl Fàrothaich

2 (language) Fàrothais f

fart n braim, bram m, gen brama, pl bramannan. It wasn’t a fart, it was merely letting off, cha b’ e bram a bh’ ann, ’s e dìreach fathrachadh a bh’ ann

fashion n fasan m, gen & pl fasain. Clothes and fashion, aodaichean agus fasain

fast a 1 luath. They enable information to be relayed by means of a fast and cost-effective electronic process, tha iad a’ toirt cothroim do dh’fhiosrachadh a bhith air a lìobhraigeadh tro mheadhan-dealain a tha an dà chuid luath agus cosg-èifeachdach

2 (of a clock) air thoiseach. The clock is fast just now, tha an gleoc air thoiseach an-dràsta

fasten n ceangail, vn ceangal m

fastening n ceangal m, gen ceangail, pl ceanglaichean

fat n 1 saill f, gen saille, pl saillean. Fat layer, breath shaille. Saturated fats, saillean sàthaichte

2 mèathlachd f

3 blonaig f. Chicken fat, blonaig chearc

4 geir f, gen geire

saturated fat n phr saill shùighteach

father n athair m, gen athar, pl athraichean

father-in-law n athar-cèile m, gen athar-chèile, pl athraichean-cèile

fatherland n athardha m

fatherly a 1 athaireil

2 athardha

fathom n aitheamh m, gen aitheimh, pl aitheamhan

fault n 1 lochd m, gen lochda, pl lochdan

2 coire f, pl coireannan

3 (geology) cearb f, gen cirbe, pl cearban

• sgàineadh m, gen sgàinidh, pl sgàinidhean

fault v tr & i

faulting n (geology) cearbadh m, gen cearbaidh

• sgàineadh m, gen sgàinidh

faultline n loidhne-chearbaidh f, pl loidhneachan-cearbaidh

• loidhne-sgàinidh f, pl loidhneachan-sgàinidh

faulty a expressed with uireasbhaidh air. The pupil is free to concentrate on the performance aspects, and, if they are still faulty, can be helped to improve them, tha am pàiste saor gus inntinn a leagail gu tur air cùisean coileanaidh, agus ma tha uireasbhaidh fhathast orra sin, faodar a chuideachadh gus an cur am feobhas

favourable a fàbharach, comp fàbharaiche. Those whose experience of Gaelic is set within less favourable social circumstances, iadsan a tha a’ faighinn eòlais air a’ Ghàidhlig ann an suidhichidhean sòisealta nach eil cho fàbharach

favourite a 1 as fheàrr le. Describe your favourite weather, innis mun t-sìde as fheàrr leat. Pupils will be given chances to repeat favourite parts, gheibh a’ chlann cothrom air a bhith ag atharrais nan earrann as fheàrr leotha fhèin

2 as docha le. By shared reading of favourite stories, le bhith a’ co-phàirteachadh leughadh nan stòiridhean as docha leotha fhèin

3 as roghnaiche le. These are favourite spots for sheep, ’s iad seo na badan as roghnaiche leis na caoraich

4 anns a bheil mòr thlachd aig. There should be a clear purpose for pupils: reading a favourite poem to friends, tha còir aig adhbhar soilleir a bhith ann don chloinn: a’ leughadh dàin anns a bheil mòr thlachd aca do an càirdean

fax n facs m, pl facsaichean. Communicating ideas through fax, a’ cur an cèill smuaintean le facs. He sent him a large number of faxes, chuir e àireamh mhòr de dh’fhacsaichean thuige

fear n eagal m. gen eagail. In which all feel free from fear of being criticised, anns am bi gach neach a’ faireachdainn saor o eagal gum bithear a’ cur sìos air

feasability n

feasability study n phr sgrùdadh m dearbhaidh, gen sgrùdaidh dhearbhaidh, pl sgrùdaidhean dearbhaidh

feat n 1 beart f, gen beairt, pl beartan

feature n 1 (a) nì m, pl nithean. The main features, na nithean as cudthromaiche. The range of distinguishing features of texts should be extended, bu chòir leudachadh a dhèanamh air na nithean a tha a’ dealachadh theacsaichean o chèile. The pupil should be taught to give increasing priority to technical features of the text, tha còir gun treòirichear am pàiste gus am barrachd ’s am barrachd àite a thoirt do nithean teicnigeach an teacsa. If pupils have a sense of genre they will also have an awareness of the significance of important features of the text, ma tha tuigse aig a’ chloinn air gnè chànain bidh mothachadh aca cuideachd air brìgh nithean cudthromach anns an teacsa

(b) rud m, pl rudan. The most important feature of writing, an rud as cudthromaiche ann an sgrìobhadh. You are now at the end of the trail though there are many other features to be seen, tha thu a-nis aig deireadh na slighe ged a tha iomadh rud eile ri fhaicinn

(c) nì m, rud m a bhuineas do, or nì, rud a tha a’ buntainn ri pl nithean, rudan…. A framework is needed, clearly establishing the most important features of this curricular area, tha feum air beairt a stèidhicheas gu soilleir na nithean as cudthromaiche a tha a’ buntainn ris a’ chlàr-theagaisg seo. The rationale describes the main features of the Gaelic curriculum, tha an Fheallsanachd a’ toirt cunntais air na prìomh nithean a bhuineas do chlàr-teagaisg na Gàidhlig. Speakers and messages that employ a wide range of Gaelic language features, luchd-labhairt agus teachdairean a bhitheas a’ cleachdadh caochladh nithean a bhuineas don Ghàidhlig mar chànain. They should be able to identify features of style, tha còir gun tèid aca air ròs fhaighinn air rudan a bhuineas do stoidhle

(d) nì m mu dheidhinn, pl nithean mu dheidhinn. The teacher should invite recall of straightforward features of the text, tha còir aig an tidsear iarraidh orra cuimhneachadh air na nithean as cumanta mu dheidhinn an teacsa

(e) nì m anns an teacsa, pl nithean anns an teacsa. Pupils will comment on the contribution of features, bidh a’ chlann a’ toirt beachd air na tha nithean anns an teacsa a’ toirt seachad

(f) rud air choireigin. Where a feature identified earlier in a target does not appear subsequently in the strand, far a bheil rud air choireigin a chomharraicheadh na bu thràithe ann an cuimse a’ sgur a nochdadh as a dhèidh sin anns an èill

2 cùis f, pl cùisean. Key features, prìomh chùisean. Pupils will comment on the contribution of features of language and style to the overall effect of the text, bidh a’ chlann a’ toirt beachd air na tha cùisean cànain is stoidhle a’ cur ri làn bhuaidh an teacsa. The main features of different kinds of texts, na prìomh chùisean aig caochladh sheòrsachan theacsaichean

3 comas m, pl comasan. Since these are the features of the language which children bring to school, a chionn ’s gur iad sin na comasan cànain a bhitheas clann a’ toirt leotha don sgoil

4 seòrsa m, pl seòrsachan. This unit of language may contain non-linguistic features of communication, faodaidh an t-aonad cànain seo seòrsachan co-luadair a ghabhail a-staigh nach buin do chànain

5 comharradh m, pl comharraidhean. Identify features of form and content, a’ cur aithne air comharraidhean cruth is susbaint. Until pupils are confident in identification of these distinguishing features, gus am bi misneach aig a’ chloinn ann a bhith ag aithneachadh nan comharraidhean eadar-dhealaichte seo

6 feart m, gen fearta, pl feartan. They describe features of non-verbal communication, tha iad a’ dèanamh iomraidh air feartan conaltraidh às aonais fhaclan. Landscape features, feartan tìre. Physical features of the landscape, feartan fiosaigeach na tìre

7 pàirt m, pl pàirtean. Pupils from a home or community background where Gaelic is a regular feature of their language environment, clann à dachaighean no à coimhearsnachdan anns a bheil a’ Ghàidhlig na pàirt cunbhalach den àrainneachd-chànain aca. A differentiated curriculum will be a feature of schools’ responses to such needs, bidh clàr-teagaisg iomachruthach mar phàirt de na bhitheas na sgoiltean a’ dèanamh gus gabhail ri an leithid seo a dh’fheuman. Newspapers should be everyday features of the work of the classroom. bu chòir do phàipearan-naidheachd a bhith mar phàirt de dh’obair làitheil an ruim-theagaisg

8 expressed with dòigh f, pl dòighean. “Genre” is a term used to describe a property of texts, that each text belongs to a group, or set, of texts with which it shares common features, tha “Gnè” air a chleachdadh gus iomradh a dhèanamh air nàdar theacsaichean, a’ comharrachadh gum buin a h-uile teacsa do bhuidheann theacsaichean agus gu bheil dòighean anns a bheil e coltach riutha sin

9 expressed with ri fhaotainn. Paragraph is a further feature of textual organisation, tha paragraf a-rithist ri fhaotainn ann an òrdanachadh theacsaichean

10 not directly expressed. Real models of effective Gaelic whose features they can explore, imitate or adapt to suit their needs, eisimpleirean dligheach de Ghàidhlig dhòigheil a dh’fhaodas iad a rannsachadh no atharrais orra no atharrachadh mar as fheàrr a fhreagras orra fhèin

landscape feature n phr feart-tìre m, pl feartan-tìre

physical feature n phr feart m fiosaigeach, gen feart fhiosaigich, pl feartan fiosaigeach

feature v tr 1 bi mar phàirt. It should feature a lot of encouragement and modelling of good practice, bu chòir mòran misneachaidh agus eisimpleirean de chleachdadh dòigheil a bhith mar phàirt dheth sin

2 bi plus àite aig. Reading will feature as part of group activities, bidh àite aig leughadh mar phàirt de dh’obair-bhuidhne

3 bi plus àite cunbhalach aig. Purpose and audience will feature when pupils consider what they plan to write, bidh àite cunbhalach aig adhbhar agus aig luchd-amais an uair a tha a’ chlann a’ gabhail beachd air na tha dùil aca a sgrìobhadh

4 expressed with gabh a-staigh, vn gabhail a-staigh. Aspects of text to which pupils will now give attention in their writing and which will feature in discussions, nithean a bhuineas do theacsaichean agus a bhitheas a’ chlann a-nis a’ gabhail ealla riutha nan cuid sgrìobhaidh agus a’ gabhail a-staigh nam beachdachadh

5 expressed with anns a bheil, etc. The output phase, featuring use of language for real communicative purposes, an fho-rèis a-mach, anns a bheil a’ chànain air a chleachdadh airson fìor adhbhairean conaltraidh

6 not directly expressed. “Setting the scene” will feature in talking about fiction, bidh “ullachadh-sgeòil” ann am beachdachadh air ficsean

feed n biathadh m, gen biathaidh. Cattle feed, biathadh cruidh

feed v tr biath, biadh, vn biathadh, biadhadh m

feeding stuff n biathadh m, gen biathaidh

feedback n expressed with freagair, vn freagairt f. Teachers should give positive feedback, is còir do thidsearan a bhith a’ freagairt ann an dòigh thaiceil

feel v tr & i 1 fairich, vn faireachdainn m. To develop their capacities to communicate, think, feel and make through Gaelic, gus leasachadh a dhèanamh air an cuid chomasan co-luadair, smaoineachaidh, faireachdainn, agus cruthachaidh anns a’ Ghàidhlig. How to distinguish between a character’s own point of view and what the author feels about it, mar a nithear dealachadh eadar beachd a’ phearsa fhèin agus mar a tha an t-ùghdar a’ faireachdainn mu dheidhinn. The teacher must create a climate in which all feel confident, feumaidh an tidsear suidheachadh a chruthachadh anns am bi gach neach a’ faireachdainn misneachail

2 expressed with faireachdainn m & f. Pupils should be made to feel that their contributions are valued, tha còir faireachdainn a thoirt don chloinn gu bheilear a’ cur meas air na tha iad a’ toirt seachad

3 expressed with mothachadh m. Pupils should feel part of what is going on, tha còir gum biodh mothachadh aig cloinn gu bheil iad fhèin a’ gabhail pàirt anns na bheil a’ dol air adhart

4 expressed with bi an dùil. Language is passively absorbed until pupils feel able to use it, tha cànain air a gabhail a-staigh gu socair gus am bi clann an dùil gun tèid aca air a cur am feum

5 expressed with bi aig. In small groups where the pupil feels confident, ann am buidhnean beaga far am bi misneach aig a’ phàiste

6 not expressed directly. We hope that groups will not feel discouraged or threatened in any way by the introduction of this policy, tha sinn an dòchas nach bi am poileasaidh na adhbhar mì-mhisnich no bagraidh air chor sam bith do bhuidhnean

feel like v phr expressed with coltach ri. The first paragraph of a ghost story is where you make it feel like an eerie place, ’s e a’ chiad pharagraf de sgeulachd mu thaibhsean far a bheil thu ga dhèanamh coltach ri àite uamhalta

what you feel v phr expressed with t’ fhaireachdainn. What we feel about the weather usually depends on what we want to do, tha ar faireachdainn mun t-sìde mar as tric a-rèir dè a tha sinn airson a dhèanamh

feeling n 1 faireachdainn m & f, pl faireachdainnean. By developing thinking and feeling, le bhith a’ toirt smuain agus faireachdainn gu ìre. Habits of thought and feeling, cleachdaidhean ann an smuain agus ann am faireachdainn. Reflecting on and considering their own feelings, a’ meòrachadh agus a’ beachdachadh air an cuid fhaireachdainnean fhèin. They will talk appropriately about experiences, opinions, feelings and texts, bidh iad a’ bruidhinn gu h-iomchaidh mu dheidhinn fhiosraichidhean, bheachdan, fhaireachdainnean agus theacsaichean. Pupils will develop ways of expressing their reactions to and feelings about their experiences, bidh a’ chlann a’ togail dhòighean air cur an cèill mar a tha iad air an gluasad le an cuid fhiosraichidhean, agus na faireachdainnean a tha aca mun deidhinn

2 faireachadh m. They will support and promote the growth of thinking and feeling, bidh iad a’ neartachadh agus a’ leasachadh fàs ann n smaoineachadh agus ann am faireachadh

3 pl expressed with bi a’ faireachdainn. To examine their feelings, sgrùdadh a dhèanamh air na tha iad a’ faireachdainn

fellow n

fellow mod 1 co-. Fellow creature, co-chreutair

2 eile. At first, the audience will be teacher or fellow pupil, aig toiseach cùise, ’s e an tidsear no pàiste eile an luchd-amais

felt n fealt m. Felt pen, peann fealt

female n expressed with boireann a. Studying media representations of males and females will allow discussion of stereotyping and gender roles, bidh cothrom ann, le bhith a’ gabhail ealla ris mar a tha fireann agus boireann gan cur far comhair anns na meadhain, air beachdachadh air lèir-sheiseachadh agus air an àite a tha aig boireann agus fireann

female a 1 boireann

2 baineann

feminine a 1 boireann. Feminine gender, gnè bhoireann. The dative form of this feminine word has taken the place of the radical case in this dialect, tha an riochd tabhartach den fhacal bhoireann seo air àite an tuiseil bhunasaich a ghabhail anns an dualchainnt a tha ann

2 banail, comp banaile, banala

feminist n boireann-dhlighiche m, pl boireann-dhlighichean

femur n 1 fèamar m, gen fèamair, pl fèamaran

2 cnàmh m na leise, gen cnàimh…, pl cnàmhan…

fen n 1 boglach f, gen boglaich, pl boglaichean

2 The Fens, na Feanan

fen mod boglaich. Fen bedstraw, màdar boglaich

fence n feansa f, pl feansaichean

fence v tr feans, vn feansadh m. Instead of fencing large fields small enclosures were made, an àite raointean mòra a bhith air am feansadh chaidh àiteachan-iadhaidh beaga a dhèanamh

fenland n 1 talamh m boglaich, gen talmhainn f boglaich

2 fean-thalamh m, gen fean-thalmhainn f

ferment v tr & i brach, vn brachadh

fermentation n brachadh m, gen brachaidh

fern (Filicopsida) n raineach f, gen rainich

ferret (Mustela putorius) n fearaid f, pl fearaidean

ferric a iarnach

ferrous a iarnail. Ferrous sulphate, sulfait iarnail

ferry n 1 aiseag m, gen aiseig, pl aiseagan

2 bàt-aiseig m, pl bàtaichean-aiseig

ferry v tr aisig, vn aiseag m

ferry-boat n bàt-aiseig m, pl bàtaichean-aiseig

fertile a torrach, comp torraiche. The ground here has been made more fertile by cultivation, chaidh an talamh an seo a dhèanamh na bu thorraiche le bhith ga àiteach

fertilisation n sìolachadh m, gen sìolachaidh

fertilise v tr 1 mathaich, vn mathachadh m. Their dung acts to fertilise the soil, bithidh am buachar aca a’ mathachadh na h-ùire

2 torraich, vn torrachadh m

fertiliser n 1 stuth-mathachaidh m, pl stuthan-mathachaidh. Artificial fertiliser, stuth-mathachaidh innealta

2 mathachadh m, gen mathachaidh. Turf walled buildings had a short life and the turves could be reused as fertiliser for the fields, cha mhaireadh togalaichean le ballachan-fàil fada agus bhite a’ cleachdadh an t-seann fhàil mar mhathachadh do na raointean

fertility n torrachas m, gen torrachais. There may have been a decline in the fertility of the land, dh’fhaodadh e bhith gun do chaill an talamh a thorrachas

festival n àrd-fhèillf, gen àrd-fhèille, pl àrd-fhèilltean

few n àireamh f bheag. They suggest only a few of the available options, chan eil iad a’ togail ach àireamh bheag de na roghainnean a tha ri am faotainn. A few may reveal signs of physical difficulties, àireamh bheag, ’s dòcha, a’ nochdadh gu bheil duilgheadasan corparra aca

few a 1 beagan plus gen. Where the strand ends after a few levels, far a bheil iall a’ crìochnachadh as dèidh beagan ìrean. Identify a few obvious features of form and content, a’ comharrachadh a-mach beagan de nithean follaiseach a bhuineas do chruth agus do shusbaint. The table opposite shows a few examples of the activities appropriate to the Immersion phase, anns a’ chlàr a leanas chithear beagan eisimpleirean de na gnìomhan a tha a’ freagairt air an ùine dhrùdhaidh

2 expressed with gun ach beagan a bhith ann dhiubh. Markers should be simple and few in number, bu chòir na comharraidhean a bhith sìmplidh agus gun ach beagan a bhith ann dhiubh

3 cuid plus de. Show recognition of a few features of different types, a’ nochdadh gu bheil aithne aca air cuid de dh’eadar-dhealaichidhean

fewer a comp nas lugha. Although some strands are described at fewer than five levels, ged a tha iomradh air cuid de na h-iallan aig nas lugha na còig ìrean

fibre n 1 freumhag f, gen freumhaig

2 teudag f, gen teudaig, pl teudagan. Muscle fibre, teudag-fhèithe

3 snàthainnean m, gen snàthainnein, pl snàthainneanan; snàithlean m, gen snàithlein, pl snàithleanan

fiction n ficsean m, gen ficsein. Their own tastes in fiction and non-fiction, am miann fhèin a thaobh ficsean agus fìorsgeul. In reading fiction, ann a bhith a’ leughadh ficsein

fictional a 1 ficsein. Fictional, poetic and informational texts, teacsaichean ficsein, bàrdachd agus fiosrachaidh

2 à ficsean. Perhaps a fictional or historical character, ’s dòcha pearsa à ficsean no à eachdraidh

3 ficseanail

fictitious a spleadhach

fidget v i How you fidget, ’s ann ort a tha an iomairt

field n 1 achadh, acha m, gen achaidh, pl achaidhean, achannan

2 raon m, gen raoin, pl raointean

3 cùis. Britain is now one of the world leaders in this field, tha Breatainn a-nis air tè de na dùthchannan as adhartaiche san t-saoghal sa chùis seo

field mod (scientific investigation) 1 làraich. Field notes, notaichean làraich

2 (botany) achaidh. Field bindweed, iadh-lus achaidh

field sketch n phr sgeidse-làraich f, pl sgeidseachan-làraich

hill-field n achadh m (monaidh), gen achaidh (mhonaidh), pl achaidhean, achaidhnean (monaidh)

field-work n obair-shiubhail f, gen obair-siubhail

field-worker n obraiche-siubhail m, pl obraichean-siubhail

figure n figear m, gen figeir, pl figearan. The projected figures for next year, na figearan a tha san amharc airson na h-ath-bhliadhna

figure of eight n phr figear m a h-ochd, gen figeir a h-ochd. In a figure of eight shape, ann an cumadh figeir a h-ochd

figure of speech n phr trop m, pl tropan. “Ithidh iad beò mi” is a common figure of speech in connection with midges, tha “ithidh iad beò mi” na throp cumanta a thaobh nam meanbh-chuileag

filament n fileamaid f, pl fileamaidean

file n (office) faidhle m, pl faidhleachan

file n (tools) 1 lìomhan m, gen lìomhain, pl lìomhanan

2 eighe f, pl eigheachan

fill v tr lìon, vn lìonadh m

fill out v phr leudaich a-mach, vn leudachadh m a-mach. To help pupils see the need for filling out the texture of stories, gus a’ chlann a chuideachadh gus faicinn gum feum stòiridhean a bhith air an leudachadh a-mach

filler n lìonadair m, pl lìonadairean

film n film m, pl filmichean. Making use of radio, television and film, a’ cleachdadh rèidio, telebhisean agus film. Including plays, in performance, films, etc., a’ gabhail a-staigh dealbh-chluichean gan actadh, filmichean agus an leithid sin

film mod film. Film scripts, sgriobtaichean film. When viewing a film or television programme, an uair a thathar a’ coimhead air film no air prògram telebhisein

filter n sìolachan m, gen sìolachain, pl sìolachanan. Membrane filter, sìolachan meamrain. Special filter, sìolachan sònraichte

filter mod sìolaidh. Filter plant, taigh-sìolaidh. Filter paper, pàipear-sìolaidh. Filter funnel, lìonadair-sìolaidh., Filter feeder, itheadair-sìolaidh

filter v tr sìolaidh (le sìolachan), vn sìoladh m (le sìolachan)

filth n salchar m, gen salchair

filtration n 1 sìoladh m, gen sìolaidh. Filtration membrane, meamran sìolaidh. Micro-filtration, miocro-shìoladh. Nano-filtration, nano-shìoladh. Ultra-filtration, ultra-shìoladh

2 obair-shìolaidh f, gen obrach-sìolaidh. Filtration and smells, obair-shìolaidh agus fàilidhean. Pressure filtration, obair-shìolaidh le brùthadh

final n (sport) cuairt f dheireannach, gen cuairte deireannaich, pl cuairtean deireannach. A debate about how large a pitch must be before a final or semi-final may be played on it, deasbad air dè cho mòr a dh’fheumas pàirc a bhith mus tèid cuairt dheireannach no iar-chuairt dheireannach a chluich oirre

final a 1 deireannach. They have not reached a final conclusion at all, cha tàinig iad gu co-dhùnadh deireannach idir. Final devoicing, dì-ghuthachadh deireannach. The last stress in each long line comes on the final syllable, tha an cudthrom mu dheireadh anns gach sreath fada a’ tighinn air an lide dheireannach. Between the final vowel of “mi” and word-initial “l-” of “làmh”, eadar an fhuaimreag dheireannach de “mi” agus an “l-” aig toiseach an fhacail “làmh”

2 mu dheireadh. The teacher should focus on punctuation in the final draft, tha còir aig an tidsear aire thoirt do phungadh na dreachd mu dheireadh

3 crìochnaichte. Producing a re-draft (which may be the final copy), a’ toirt ath-dhreachd gu buil (agus is dòcha gur e seo an dreachd chrìochnaichte)

finally adv anns an àite mu dheireadh

finance n 1 ionmhas m, gen ionmhais. Director of Finance, Stiùiriche an Ionmhais

2 airgeadas m, gen airgeadais

finch n (ornithology) breacan m, gen & pl breacain. I think it’s a finch of some kind, saoilidh mi gur e breacan de sheòrsa air choireigin a th’ ann

finches (ornithology; family Fringillidae) breacain m pl, gen pl bhreacan. The family of finches, teaghlach nam breacan

finch, mountain n, see brambling n

find v tr 1 faigh, vn faighinn f. Advice on this aspect will be found in…, gheibhear comhairle air a’ chùis seo ann am…. Guidance is to be found in Part 3, gheibhear ann am Pàirt 3 an tuilleadh stiùiridh

2 lorg, vn lorg m. Pupils will read to find and handle information for a range of purposes, bidh sgoilearan a’ leughadh ach an lorg ’s an làimhsich iad fiosrachadh air sreath adhbhairean. Find, with teacher support, an item of information, a’ lorg, le taice on neach-teagaisg pìos fiosrachaidh. Tools from this early period have been found nearby, chaidh goireasan bho àm thràth seo a lorg faisg air an seo

3 amais air, vn amas air. I found it at last, dh’amais mi air mu dheireadh

4 (a) expressed with bi. Teachers may find it useful to consult the guidance, faodaidh e a bhith feumail do thidsearan comhairle fhaotainn bhon stiùireadh

(b) expressed with ann plus bi. A variety of techniques will be found helpful in this process, tha caochladh dhòighean ann a bhitheas feumail anns an iomairt seo. Through the range of accents and dialects found in Gaelic and all other languages, leis na tha de sheòrsachan blas agus dualchainnt anns a’ Ghàidhlig agus anns gach cànain eile

finding n toradh m rannsachaidh. The teacher will show other ways of recording ideas and findings, seallaidh an tidsear dòighean eile air bun-bheachdan agus toradh rannsachaidh a chlàradh

find out v phr 1 (a) faigh, vn faotainn f. The teacher may use particular tasks to find out specific information, faodaidh an tidsear gnìomhan sònraichte a chleachdadh airson fiosrachadh àraidh fhaotainn

(b) faigh a-mach, vn faighinn a-mach. Look at the key to find out what each colour means, coimhead ris an iuchair airson faighinn a-mach dè a tha gach dath a’ ciallachadh

2 lorg, vn lorg m. If a child’s behaviour is causing concern staff will make every effort to find out why the child is acting in such a way, ma bhitheas dragh ann a thaobh giùlan neach-cloinne nì an luchd-obrach a h-uile oidhirp gus lorg carson as ann mar sin a tha i/e ga giùlan fhèin

fine a 1 bòidheach, comp bòidhche

2 brèagha, comp brèaighe, brèagha. A fine day, latha brèagha

finger n 1 meur m, gen meòir, pl meòirean

2 corrag f, gen corraig, pl corragan. Place one finger on letter A at the top of the map, cuir aon chorrag air litir A aig mullach a’ mhapa

finish v tr crìochnaich, vn crìochnachadh

finished a crìochnaichte. Word processing gives professionalism to finished work, cuiridh dealbh-sgrìobhadh cruth proifeiseanta air obair chrìochnaichte

finite a (grammar) 1 finideach. Finite verb, gnìomhair finideach

2 crìochnach. Finite verb, gnìomhair crìochnach. Finite resources, stòrasan crìochnach

Finland pr n 1 an Fhionlainn f, gen na Fionlainn

2 Suòmaidh f

Finn, Finlander pr n 1 Fionlannach m, gen & pl Fionlannaich

2 Suòmach m, gen & pl Suòmaich

Finnish pr n (language) 1 Fionlannais f

2 Suòmais

Finnish a 1 Fionlannach

2 Suòmach

fiord n fiord m, pl fiordan

fire n teine m, pl teintean

fire mod 1 teine

2 a thaobh teine. Checks will be made on equipment and any fire hazards, thèid dearbhadh a dhèanamh air uidheamachd agus air nithean sam bith a dh’fhaodadh a bhith nan cunnart a thaobh teine

2 smàlaidh. Fire equipment, uidheamachd smàlaidh

fire brigade n phr seirbheis-smàlaidh f

fire station n phr stèisean-smàlaidh m, pl stèiseanan-smàlaidh

fire-boat n bàta-teine m, pl bàtaichean-teine

firebrand n aithinne m, pl aithinnean, aithinntean

firefighting n. Firefighting measures, dòighean f pl smàlaidh

fireplace n àite-teine m, pl àitean-teine

firewood n 1 connadh m, gen connaidh

2 fiodh-connaidh m, gen fiodha-chonnaidh

firm a 1 daingeann, comp daingeinn, daingne. Working in a firm tradition, ag obair ann an dualchas daingeann

2 expressed with math. Pupils will talk perceptively about their own experience, with firm grasp of appropriate content and structure, bidh a’ chlann a’ labhairt gu lèirsinneach mun cuid fiosrachaidh fhèin, agus greim math aca air susbaint agus cumadh freagarrach

first n expressed with ciad a. The bulk of the evidence the teacher requires should normally come from the first of these sources, anns a’ chumantas ’s ann às a’ chiad raon dhiubh seo as còir a’ mhòrchuid den dearbhadh a thighinn air a bheil feum aig an tidsear

from the first adv phr bho thùs gnothaich

first a 1 ciad. First letter order can be gradually established, faodar òrdugh chiad litrichean a stèidheachadh beag air bheag. First draft, a’ chiad dreachd. First person singular, a’ chiad phearsa singilte. First decimal place, a’ chiad ionad deicheach

2 a’ chiad dhà no trì. Reading the first phrases of a text, a’ leughadh a’ chiad dhà no trì abairtean de theacsa

3 prìomh. If the first task of schools is to develop language skills, mas e prìomh dhleastanas sgoiltean a bhith ag àrach sgilean cànain

first come first served, a’ chiad neach a thig, ’s e a’ chiad neach a gheibh riarach. The waiting-list is not operated on a first come, first served basis, chan eil an liosta-fheitheinh air a h-obrachadh air stèidh a’ chiad neach a thig, ’s e a’ chiad neach a gheibh riarach

first draft n phr a’ chiad dreachd f

first person n phr a’ chiad phearsa

first person mod anns a’ chiad phearsa. Effects created by first or third person narrative, buaidhean a tha mar thoradh air seanchas anns a’ chiad no an treasa pearsa

firstly adv anns a’ chiad àite

first adv 1 an toiseach. We shall see Mary first and then we shall see Donald, chì sinn Màiri an toiseach agus an uair sin chì sinn Dòmhnall. When pupils first compose their own stories, an uair a bhitheas a’ chlann a’ cur an cuid stòiridhean fhèin ri chèile an toiseach

2 anns a’ chiad àite. First with isolated words and phrases, anns a’ chiad àite le faclan agus abairtean fa leth

2 anns a’ chiad dol-a-mach. It should be emphasised that the content will be the first focus for assessment, dh’fheumte a sheulachadh gur ann air susbaint a bhithear a’ bualadh airson measaidh anns a’ chiad dol-a-mach. In order to understand language pupils need first to be involved in receiving and making it, gus cànain a thuigsinn, feumaidh clann anns a’ chiad dol a-mach a bhith an sàs ann a bhith ga gabhail agus ga cruthachadh

4 airson a’ chiad turais. It may first be introduced when pupils are themselves the audience, faodar a thoirt a-steach airson a’ chiad turais an uair a tha a’ chlann fhèin nan luchd-amais

5 a’ chiad uair am beatha. For many pupils the experience of hearing stories read aloud will be encountered for the first time as part of the school’s early reading programme, ’s ann mar phàirt de thùs-phrògram leughaidh na sgoile a bhitheas an deagh chuid de phàistean a’ chiad uair nam beatha a’ cluinntinn stòiridhean air an leughadh a-mach

at first adv phr 1 an toiseach. Helping pupils, perhaps at first in pairs, a’ cuideachadh na cloinne, ’s dòcha nan càraidean an toiseach

2 anns a’ chiad dol a-mach. The teacher may at first offer structures for responses, anns a’ chiad dol a-mach faodaidh an tidsear cruth a chur air freagairtean

3 aig toiseach cùise. At first, the audience will be teacher, aig toiseach cùise, ’s e an tidsear an luchd-amais

first-aid n ciad-fhuasgladh m, gen ciad-fhuasglaidh

first-aid mod 1 ciad-fhuasglaidh. A fully equipped first aid box should be readily available, is còir gum bi bocas ciad-fhuasglaidh làn uidheamaichte deiseil ri làimh

2 a thaobh ciad-fhuasglaidh. There should be at least one adult holding a recognised first-aid certificate on the premises at all times, is còir gum bi co-dhiù aon inbheach aig a bheil teisteanas aithnichte a thaobh ciad-fhuasglaidh daonnan anns an togalach

firth n linne f, pl linneachan or linntean

fish v tr & i iasgaich, vn iasgach m

fishing n iasgach m, gen iasgaich

fishing ground n phr grunnd-iasgaich m, gen grunnd-iasgaich

fish-box n bogsa-èisg m, pl bogsaichean-èisg; or bocas-èisg m, gen & pl bocais-èisg

fishery n

Fishery Protection Service, Feachd f Dìon Iasgaich

fish-farm n tuathanas-èisg m, gen & pl tuathanais-èisg

fish-shop n bùth f èisg, pl bùthan èisg, bùithtean èisg. I saw her in the fish-shop, chunnaic mi i ann am bùth an èisg

fishing-boat n 1 bàta-iasgaich, bàt-iasgaich m, pl bàtaichean-iasgaich

2 eathar-iasgaich m, gen eathair-iasgaich, pl eathraichean-iasgaich

fissible a so-sgoltaidh

fissure n sgoltadh m, gen sgoltaidh, pl sgoltaidhean

fit a gleusta. They are pretty fit, ’s e daoine gu math gleusta a th’ annta

fit v tr 1 freagair air, vn freagairt air. Teachers retain scope and responsibility to choose forms and criteria for assessment that best fit their own programmes, tha fhathast cothrom aig tidsearan, agus uallach orra cuideachd, a bhith a’ taghadh mhodhan agus comharraidhean measaidh mar as fheàrr a fhreagras iad sin air na prògraman aca fhèin

2 cuir a-steach, vn cur a-steach

fitted a air a chur a-steach. All transport used should have forward-facing seats with seat-belts fitted, a thaobh gach seòrsa còmhdhalach a thèid a chur am feum is còir gum bitheadh suidheachain a tha a’ coimhead chon an toisich air fad aca le criosan-sàbhalaidh air an cur a-steach

fittings n 1 (mathematics) co-fhreagairt f

2 (of appliance) acfhainneachd f. A fitting, ball-acfhainneachd

fix v tr ceangail, vn ceangal m

fixed a suidhichte. There are many songs in which it is clearly important that there be a fixed stress at the end of each half-line, tha iomadh òran ann anns a bheil e gu soilleir a’ dèanamh diofar gum bi cudthrom suidhichte aig deireadh a’ chiad leth-shreath

fixing n ceangal m, gen ceangail, pl ceanglaichean

flabby a bog

flag n bratach f, gen brataich, pl brataichean

flake n blèideag f, gen blèideig, pl blèideagan

flame n lasair f, gen lasrach & lasair, pl lasraichean

flash n 1 (a) boillsgeadh m, gen boillsgidh, pl boillsgidhean

(b) boillsg m, gen boillsge, pl boillsgean

flash flood n phr 1 tuil-bheum m, gen tuil-bhèim, pl tuil-bheuman

2 grad-thuil f, pl grad-thuiltean

flash v tr & i boillsg, vn boillsgeadh m

flash-point n lasair-theothachd f

flask n 1 flasg f, pl flasgaichean. Vacuum flask, flasg vacuum

2 buideal m, gen & pl buideil

flat n (accommodation) flat m, pl flataichean. A block of flats, bloca fhlataichean

flat a 1 còmhnard, comp còmhnaird. The flat land by the river, an talamh còmhnard mun abhainn

2 flat. Flat stones, clachan flata

flat out adv expressed with mar do bheatha. He was working flat out, bha e ag obair mar a bheatha. They kept it going flat out, chum iad a’ dol e mar am beatha

flattery n 1 sodal m, gen sodail

2 miodal m, gen miodail

3 sliosmholadh m, gen sliosmholaidh

flavour n blas m, gen blais

flavour enhancer n phr meudaichear-blais, gen meudaicheir-bhlais, pl meudaichearan-blais

fleet n cabhlach m, gen cabhlaich, pl cabhlaichean

flesh out (the details) v tr phr cuir feòil air cnàmhan. They will be required to take upon themselves the task of fleshing out the details of how they will structure and deliver the information, feumaidh iad uallach a ghabhail orra fhèin gus feòil a chur air cnàmhan dealbhachadh agus lìobhraigeadh an fhiosrachaidh

flexibility n 1 so-lùbachd f

2 expressed with cùis f, pl cùisean plus fosgailte. To provide flexibility and ease of use, gus cùisean a dhèanamh fosgailte agus furasta an cur an gnìomh

flexible a 1 fosgailte. Teachers are urged to use the attainment targets which follow in a flexible way, thathar a’ cur ìmpidh air luchd-teagaisg na cuimsean coileanaidh a leanas a chleachdadh ann an dòigh fhosgailte. This will help pupils to discover the need for a flexible and varied vocabulary, cuidichidh seo a’ chlann gu bhith a’ faighinn a-mach gum feum briathrachas a bhith fosgailte agus iomachruthach. The use of an assessment profile should be flexible, tha còir cleachdadh an teisteanais-mheasaidh a bhith fosgailte

2 sùbailte

flexibly adv ann an caochladh dhòighean. They will respond flexibly to the perceived needs of pupils, bidh iad a’ coinneachadh ann an caochladh dhòighean ri feuman na cloinne mar a thathar gam faicinn

flight n turas-adhair m, gen turais-adhair, pl tursan-adhair. Did you enjoy your flight? an do chòrd an turas-adhair riut?

flint n 1 ailbhinn f, gen ailbhinne

2 clach-theine f, gen cloiche-teine

3 breò-chlach f, gen breò-chloiche

flinty a ailbhinneach

flit v i dèan imrich, vn dèanamh imrich

flitting n imrich f

float n fleodragan m, gen fleodragain, pl fleodraganan

float switch n phr suidse f fleod, pl suidseachan fleod

float v i 1 flod, vn flodadh m

2 bi air bhog

3 fan air uachdar (uisge). This experiment helps to demonstrate how oil floats on water, cuidichidh am probhadh seo gus sealltainn mar a dh’fhanas ola air uachdar uisge

floating a 1 air bhog. Floating magnet, magnait air bhog

2 (botany) snàmhach. Floating bur-reed, rìgh-sheisg shnàmhach

flocculation n cnapachadh m

flood n tuil f, pl tuiltean

flood barrier n phr balla-bacaidh m tuile, pl ballachan-bacaidh tuile

flood plain n phr raon-tuile m, pl raointean-tuile

flood v tr tuilich, vn tuileachadh

flooding n tuileachadh m, gen tuileachaidh

floor n làr m, gen làir, pl làir and làran

floor tile n phr leacag f làir, pl leacagan làir

flow n 1 (a) sruth m, gen srutha, pl sruthan

(b) sruthadh m, gen sruthaidh, pl sruthaidhean. Flow wheel, cuibhle shruthaidh

2 expressed with dòigh f shiùbhlach. With the aim being to help pupils build up an easy flow, a’ cuimseachadh air clann a chuideachadh gus dòigh shaor shiùbhlach a thogail

flow chart n phr sruth-chairt f, pl sruth-chairtean

flow diagram n phr sruth-dhiagram m, pl sruth-dhiagraman

flow map n phr sruth-mhap m, pl sruth-mhapaichean

flowchart n clàr-srutha m, gen & pl clàir-srutha. Simple flowcharts, clàir-srutha shìmplidh

flower n 1 flùr m, gen flùir, pl flùraichean

2 dìthean m, gen dìthein, pl dìtheanan

flower cutting n phr flùr m geàrrte, pl flùraichean geàrrte

flower bed n phr ceapach m fhlùraichean, gen & pl ceapaich fhlùraichean

fluency n 1 fileantachd f. Teachers will ensure that pupils acquire fluency as quickly as possible, bidh tidsearan a’ dèanamh cinnteach gu bheil a’ chlann a’ tighinn gu fileantachd cho luath ’s a ghabhas. Tape recording can help pupils hear how fluency aids the conveying of meaning, cuidichidh teiprecòrdadh a’ chlann gu bhith a’ cluinntinn mar tha fileantachd a’ cuideachadh ann a bhith a’ cur brìgh an cèill

2 expressed with siùbhlach a. Read with some fluency, a’ leughadh car siùbhlach. Read with fluency, a’ leughadh gu siùbhlach

oral fluency n phr comas m labhairt. To enable pupils to acquire oral fluency in Gaelic, gus comas a thoirt do chloinn comas labhairt a thogail anns a’ Ghàidhlig

fluent a 1 fileanta. For fluent Gaelic-speaking pupils, do chloinn a tha fileanta sa Ghàidhlig

2 siùbhlach. Employ a fluent, legible style of handwriting, a’ cleachdadh stoidhle làmh-sgrìobhaidh a tha siùbhlach agus furasta a leughadh

fluent speaker n phr 1 fileantach m, gen & pl fileantaich. Gaelic for fluent speakers, Gàidhlig do dh’fhileantaich. Programmes for fluent speakers, prògraman airson fileantach. Secondary Fluent Speakers’ classes, clasaichean Fhileantach anns an àrdsgoil

2 expressed with fileanta a. Who are fluent speakers of Gaelic in bilingual schools, a tha fileanta sa Ghàidhlig agus iad ann an sgoiltean dà-chànanach. In the case of children who are not fluent Gaelic speakers, a thaobh clann aig nach eil Gàidhlig fhileanta

fluently a gu fileanta. Writing fluently, a bhith a’ sgrìobhadh gu fileanta

fluffy a 1 molach

2 motanach

fluid n 1 (a) lionnach f, gen lionnaich, pl lionnaichean. Body fluids, lionnaichean cuirp. This marking fluid was originally red ochre, ’s e òcair ruadh a bha anns an lionnach-chomharrachaidh seo an toiseach

(b) lionn m, gen lionna, pl lionntan

2 (science) silteachd f

fluid a silteach

flunkey n sgalag m, gen sgalaig, pl sgalagan

fluorescent a sruth-shoillseach

fluoride n fluoraid f

flush v tr sruthail, vn sruthladh m. Toilet flush pipe, pìob shruthlaidh toileit

flutter v i bi a’ sgiathalaich

fly v i 1 sgèith, vn sgèith f. If you flew directly over the house you would see the plan view, nan sgèitheadh tu dìreach os cionn an taighe chitheadh tu an sealladh plana

2 sgiathaich, vn sgiathadh m

3 sgiathalaich, vn sgiathalaich f

4 itealaich, vn itealaich f

5 falbh air iteig, vn falbh air iteig

flying shuttle n phr spàl m siubhlach

fly-leaf n eadar-dhuilleag f, gen eadar-dhuilleig. Using title, contents page and fly-leaf, a’ cleachdadh an tiotail, a’ chlàir-innse agus na h-eadar-dhuilleig

foam n 1 cobhar m, gen cobhair

2 cop m, gen coip and cuip

focus n 1 expressed with ùidh f. A single activity may provide a short-term focus, faodaidh aona ghnìomh ùidh a thogail car greiseig

2 expressed with ann an teis mheadhan. An animal may become a focus for imagined events, faodaidh ainmhidh a thighinn gu bhith ann an teis mheadhan nithean a tha a’ tachairt anns a. mhac-mheanmna

3 expressed with buail air, vn bualadh air. It should be emphasised that the content will be the first focus for assessment, dh’fheumte a sheulachadh gur ann air susbaint a bhithear a’ bualadh airson measaidh anns a’ chiad dol-a-mach

4 fòcas m, gen fòcais. As a teaching focus, mar fhòcas do theagasg

lens focus n phr fòcas m lionsa

focus v tr 1 thoir aire, vn toirt aire. And intervening only as necessary to focus the group on their task, agus a’ tighinn a-staigh don chùis a-mhàin an uair a tha e riatanach aire na buidhne a thoirt a dh’ionnsaigh na dreuchd. The teacher should focus on spelling, tha còir aig an tidsear aire thoirt do litreachadh

2 expressed with thoir plus sònraichte. It will help to allow the teacher to focus attention on particular aspects of the situation, bidh e na chuideachadh gus cothrom a thoirt don tidsear aire shònraichte a thoirt do nithean àraidh anns an t-suidheachadh

3 cuimsich, vn cuimseachadh. The teacher can focus on texts before reading, faodaidh an tidsear a bhith a’ cuimseachadh air teacsaichean mus leughar

4 leag, vn leagail f. Understanding what is required of them enables pupils to focus their minds on how to meet it, tha tuigse air na thathar a’ sùileachadh orra a’ toirt cothroim don chloinn an inntinn a leagail air mar a choileanas iad sin

fodder n 1 fodar m, gen fodair

2 biadhadh m, gen biadhaidh. Cattle fodder, biadhadh cruidh

foetus n ginean m, gen ginein, pl gineanan

fog n ceò m & f

foil n 1 sgragall m, gen sgragaill. Tinfoil, sgragall staoine. Gold foil, sgragall òir

2 foidhl f. Gold foil, foidhl òir

fold n (enclosure) buaile f, pl buailtean

fold n filleadh m, gen fillidh, pl fillidhean

fold mountains n phr beanntaichean f pl iom-fhillte

fold v tr fill, vn filleadh m

folded a fillte. Folded together, fillte ri chèile

folding n filleadh m, gen fillidh, pl fillidhean

fold v tr crò, vn cròthadh m. The ground here has been enriched by folding animals within it at certain seasons, chaidh an talamh an seo a dhèanamh na bu thorraiche le bhith a’ cròthadh bheathaichean a-staigh ann aig amannan sònraichte

folder n pasgan m, gen pasgain, pl pasganan

folk n 1 daoine m pl

2 muinntir f

3 tuath f, gen tuatha

folk tale n phr 1 uirsgeul m, gen uirsgeoil, pl uirsgeulan

2 mith-sgeul m, gen mith-sgeòil, pl mith-sgeulan

folklore n 1 beul-aithris f

2 beul-oideas m, gen beul-oideis

folk-song n mith-òran m, gen & pl mith-òrain

follow v tr & i 1 lean, vn leantainn m. Teachers are urged to use the attainment targets which follow in a flexible way, thathar a’ cur ìmpidh air luchd-teagaisg na cuimsean coileanaidh a leanas a chleachdadh ann an dòigh fhosgailte. The programmes of study which follow provide some teaching and learning approaches, tha na Clàran Oideachaidh a leanas a’ tairgse cuid de dhòighean teagaisg agus ionnsachaidh. Following this trail will help you examine other areas too, le bhith a’ leantainn na slighe seo cuidichidh i thu gu bhith a’ gabhail beachd air àiteachan eile cuideachd

2 expressed with faigh oideachadh. Who have not followed a Gaelic-medium or similar programme, nach d’fhuair oideachadh tron Ghàidhlig no a leithid sin

3 expressed with aig. It is essential that the programs of study they follow should keep pace with their developing interests, tha e do-sheachnaichte riatanach gum bi na clàran oideachaidh aca a’ dol a rèir nan nithean anns a bheil iad a’ gabhail ùidh mar a tha iad a’ fàs nas sine

4 expressed with feuch v. They cannot identify all the possible approaches to be followed, chan eil rian aca air a h-uile dòigh obrach a ghabhas fheuchainn a chomharrachadh

to follow v phr expressed with as dèidh seo. Both at this stage and those to follow, aig an ìre seo agus na h-ìrean as dèidh seo

following n 1 na leanas. Providing such opportunities will involve the following, ann a bhith a’ tairgse a leithid seo bidh feum air na leanas

2 expressed with a bhith a’ leantainn. Through following the programmes of study, le bhith a’ leantainn nan clàran oideachaidh. By following such a model, le bhith a’ leantainn na h-eisimpleir seo

following a 1 ath. The attainment targets described in the following section, na cuimsean coileanaidh a tha air an cur a-mach anns an ath earrainn

2 a leanas. For the following purposes, airson nan adhbhar a leanas. Each of the following issues is given further attention in Part 3, tha an tuilleadh aire air a toirt ann am Pàirt 3 do gach cùis a leanas. The following approach to drafting might be used, tha còir na dòighean a leanas a chleachdadh ann an dreachdadh

3 expressed with mar a leanas. The following ranges of activities might be undertaken in each of the outcomes, dh’fhaoidte caochladh ghnìomhan, mar a leanas, a ghabhail os làimh anns gach aon de na builean

4 expressed with seo. The attainment targets are based on the following descriptions of levels of attainment, tha na cuimsean coileanaidh air am bonntachadh air na cunntasan seo air ìrean coileanaidh. Using the computer will enable the following language activities, bheir cleachdadh a’ choimpiutair cothrom air na gnìomhan cànain seo a chur air adhart

follow-up a expressed with as dèidh làimh. The teacher will help pupils to benefit from these by preparatory briefing and follow-up discussion, bheir an tidsear cuideachadh don chloinn gus buannachd fhaotainn asta sin le bhith gan ullachadh ro làimh agus le beachdachadh as dèidh làimh

folly n 1 amaideas m, gen amaideis

2 faoineas m, gen faoineis

3 gòraiche f

4 baoghaltachd f

fond a bàidheil (of, ri)

fondness n bàidh f

font n clò m, pl clòdhan. By using different fonts and layouts, le bhith a’ cleachdadh diofar chlòdhan ’s dhòighean-rian

food n biadh m, gen bidhe, bìdh, pl biadhan. Food and drink, biadh agus deoch. What kinds of food can you buy in the shop? dè na seòrsaichean bìdh a gheibh thu ri cheannach anns a’ bhùth?

food mod bidhe. Food items, gnothaichean bidhe

food chain n phr sreath-bhidhe f, gen sreath-bidhe, pl sreathan-bidhe

food crop n phr pòr-bidhe m, gen pòir-bhidhe, pl pòran-bidhe; bàrr-bidhe m, pl barran-bidhe

food cycle n phr cearcall-bidhe m, pl cearcaill-bhidhe

fool n amadan m, gen & pl amadain

foolish a 1 amaideach, comp amaidiche

2 faoin, comp faoine

3 gòrach, comp gòraiche

4 baoghalta

foolishness n 1 amaideas m, gen amaideis

2 faoineas m, gen faoineis. The bard could not be accused of concealing his own foolishness over drink, cha b’ urrainnear a chur as leth a’ bhàird gum bitheadh e a’ cleith fhaoineis fhèin mun deoch

3 gòraiche f

4 baoghaltachd f

foot n 1 cas f, gen coise, pl casan

2 (measure) troigh f, gen troighe, pl troighean

3 (prosody) troigh f, gen troighe, pl troighean. A dactylic foot, troigh dhactaileach. An iambic foot, troigh iambach. A paeanic foot, troigh phaeanach. A spondaic foot, troigh spoindèach. A trochaic foot, troigh thròiceach. The caesura sometimes comes after a dactylic foot, and sometines after a trochaic foot, tha an caesur uaireannan a’ tighinn an dèidh troighe dactailich, agus uaireannan an dèidh troighe tròicich

4 (base) bun m, gen buna or buin, pl buin or bunan

by foot adv phr de chois. People travelling by foot, daoine a tha a’ siubhal don cois (or den cois)

football n ball-coise m, gen & pl buill-choise

footnote n 1 eàrr-nota f, pl eàrr-notaichean

2 bonn-nota f, pl bonn-notaichean

foot-plough n 1 cas-chrom f, gen coise-cruime, dat cois-chruim, pl casan-croma

2 cas-chaibe f, gen coise-caibe, dat cois-chaibe, pl casan-caibe. The enclosure had been just dug over with spade or foot-plough, chaidh an t-àite-iadhaidh dìreach a ruamhar leis a’ chaibe-ruamhair no leis a’ chois-chaibe

footwear n caisbheart f. It is essential that stout footwear be worn, tha e riatanach gum bi caisbheart làidir ga caitheamh

for prep 1 (a) airson (plus gen). For Donald, airson Dhòmhnaill. For Mary, airson Màiri. For me, air mo shon. For it, air a shon, or air a son. We did what we could for him, rinn sinn na b’ urrainn dhuinn air a shon. Either for gaelic medium or learners, an dàrna cuid airson meadhan na Gàidhlig no airson luchd-ionnsachaidh. For the following purposes, airson nan adhbhar a leanas. Pupils should be encouraged to read for enjoyment, is còir a’ chlann a mhisneachadh gu bhith a’ leughadh airson toileachaidh dhaibh fhèin. A term for describing these surface features of their writing, briathar airson iomradh a dhèanamh air na nithean faicsinneach a bhuineas don chuid sgrìobhaidh. By participating in discussion on the kinds of things to be listened for, le bhith a’ gabhail pàirt ann am beachdachadh air na seòrsachan nithean as còir èisteachd air an son

(b) (when preceding gerund or infinitive construction in English) airson without genitive. He is preparing for its being (or for it to be) a part of the university, tha e ag ullachadh airson i bhith na pàirt den oilthigh

2 air (plus dat). For that reason, air an adhbhar sin. For such reasons, air na h-adhbhair sin. I bought this for ten pounds, cheannaich mi seo air deich not. What is the Gaelic for this? dè a’ Ghàidhlig a tha air an seo? About learning and teaching for pupils with learning difficulties, mu ionnsachadh agus teagasg air clann aig a bheil duilgheadasan ionnsachaidh. The purposes for which they are normally used, na h-adhbhair air an cur gu feum anns a’ chumantas. Pupils will read to find and handle information for a range of purposes, bidh sgoilearan a’ leughadh ach an lorg ’s an làimhsich iad fiosrachadh air sreath adhbhairean. Sequence can be developed by drawing a series of pictures and writing a sentence for each one, faodar òrdugh a thoirt air adhart le bhith a’ tarraing sreath dhealbh agus a’ sgrìobhadh seantans air gach aon dhiubh

3 air sgàth (plus gen). For its economic potential, air sgàth na dh’fhaodas i a thoirt gu ìre ann an cùisean eacanomaigeach

4 às leth (plus gen). The teacher may scribe for pupils, faodaidh an tidsear a bhith a’ sgrìobhadh às leth na cloinne

5 gus. It is the oral outcomes that will provide the main basis for thinking about experiences, ’s e cainnt-bheòil a’ phrìomh stèidh gus smaoineachadh mu nithean a dh’fhiosraich iad. Sound is a general term for use in discussion, ’s e briathar coitcheann a tha ann am fuaim gus a chleachdadh ann am beachdachadh. If pupils’ opinions are displayed for others to read, ma tha barailean na cloinne air an taisbeanadh gus an leugh càch iad. A bank of the most commonly used functional words can be built for pupils to use for spelling, faodar tasgadh a dhèanamh air na faclan gnìomhachail as trice thathar a’ cleachdadh, gus a’ chlann an cur am feum airson litreachaidh

6 gu. Pupils and teacher can agree on a checklist or grid which will be used for noting and recording observations, faodaidh an tidsear agus a’ chlann aontachadh air liosta-dearbhaidh no air clèith a bhithear a’ cleachdadh gu bhith a’ gabhail cunntais air beachdan

7 (a) do (plus dat). It will be appropriate for pupils to give information, bidh e iomchaidh don chloinn fiosrachadh a thoirt. For some schools this might compensate for the absence of opportunities to engage in social interaction, faodaidh sin do chuid a sgoiltean seasamh an àite cothroman nach eil aca gus a bhith a’ dol an sàs ann an co-luadar sòisealta

(b) expressed with a thoirt do. They advise 20% of class time for enrichment and pupil choice, tha iad a’ comhairleachadh 20% den ùine anns a’ chlas a thoirt do leudachadh foghlaim agus do roghainn na cloinne

8 (a) aig (plus dat). With different weightings for particular stages, le cudthrom eadar-dhealaichte aig ìrean àraidh. The support infrastructure for it is in the process of being developed, tha an cùl-taice aige fhathast ga leasachadh

(b) expressed with a bhitheas aig. Commitment to implementing the group’s Equal Opportunities Policy will form part of the job description for all workers, bithidh gealltanas a thaobh a bhith a’ cur an gnìomh Poileasaidh Co-ionannachd Chothroman na buidhne mar phàirt den tuairisgeul obrach a bhitheas aig gach neach-obrach

9 an prep (plus dat). For most pupils this will be reached, ruigear seo anns a’ chuid mhòir de chloinn. The curriculum must establish the setting for the growth of appreciation in these vital areas of the Gaelic experience, feumaidh an clàr-teagaisg na crìochan a shuidheachadh anns am bi tuigse a’ fàs air na raointean ro-chudthromach seo de dh’fhiosrachadh na Gàidhlig

10 le (plus dat). Applications of the computer for them are noted elsewhere, tha cunntas air a thoirt an àite eile air mar a chleachdar an coimpiutar leothasan

11 a chum (plus gen). Perhaps things are kept from us for our good, dh’fhaodadh gu bheil rudan air an cumail bhuainn a chum ar maith

12 mu choinneamh (plus gen). To plan and provide for children’s needs, gus ullachadh a dhèanamh mu choinneamh feuman chloinne

13 fad (plus gen). He will withdraw for much of the time, bidh e a’ tarraing a-mach às a’ chùis fad mòran ùine

14 a thaobh (plus gen). To be discussed for their effects on meaning, agus bithear a’ beachdachadh orra a thaobh na buaidh a tha aca air brìgh. It is of importance for Gaelic in promoting pupils’ listening and thinking, tha e cudthromach a thaobh na Gàidhlig ann a bhith a’ cur air adhart èisteachd agus smaoineachadh chloinne

15 ann an sealladh (plus gen). Television presents views of the world which are determined by non-Gaelic concerns and which, for some children, seem more “modern” and therefore more attractive, tha an telebhisean a’ cur fa chomhair dhaoine seallaidhean den t-saoghal a tha air am bonntachadh air nithean nach buin don Ghàidhlig agus a tha ann an sealladh cuid de chloinn nas “ùr-fhasanta” agus mar sin nas tarraingiche

16 expressed with gu, gum, gun conj. It is important for pupils to “question” the information source, tha e cudthromach gum bi a’ chlann a’ “ceasnachadh” air an teacsa fiosrachaidh

17 expressed with anns am bi. Thus in teaching pupils to tell the first part of a ghost story which is to create the setting for mysterious happenings, mar sin, ann a bhith ag ionnsachadh don chloinn mar a sgrìobhas iad a’ chiad phàirt de stòiridh mu thaibhseachan gus suidheachadh a thoirt am bith anns am bi nithean neònach a’ tachairt

18 expressed with a tha a’ cur feum air. To identify areas for further development, gus ròs fhaighinn air na raointean a tha a’ cur feum air an tuilleadh leasachaidh

19 expressed with a chuir. The socio-economic reasons for the dispersal of Gaelic-speaking people to the Commonwealth, na h-adhbhair shòiseo-eacanomaigeach a chuir sgapadh air sluagh na Gàidhlig don Cho-Fhlaitheas

20 expressed with gus dèanamh. Learning how text can be organised for readability increases awareness of audience, a bhith ag ionnsachadh mar a ghabhas teacsa a chur air dòigh gus a dhèanamh so-leughte, cuiridh sin ri mothachadh air luchd-amais

21 expressed with gum faigh. The candidate has pledged her total support to ensure secure status for the Gaelic language, tha an tagraiche air a làn thaic a ghealltainn gus dèanamh cinnteach gum faigh an cànan Gàidhlig inbhe thèarainte

22 expressed with gen. From such approaches, schools will create appropriate contexts for learning, is ann às a leithid sin de dhòighean obrach a chruthaicheas sgoiltean suidhichidhean freagarrach foghlaim. Contexts for Listening, suidhichidhean Èisteachd. Contexts for talk, suidhichidhean labhairt. The purpose and audience for writing of this nature, adhbhar agus luchd-amais an leithid seo de sgrìobhadh

23 not directly expressed. For these pupils reading and writing will usually start later than for fluent speakers of Gaelic, bidh a’ chlann sin nas fhaide gun tòiseachadh air leughadh ’s air sgrìobhadh, anns a’ chumantas, na feadhainn a tha fileanta sa Ghàidhlig. It is more profitable in the long run for the houses to be improved, tha e nas prothaidiche aig a’ cheann thall na taighean a bhith air an leasachadh. For many pupils the experience of hearing stories read aloud will be encountered for the first time as part of the school’s early reading programme, ’s ann mar phàirt de thùs-phrògram leughaidh na sgoile a bhitheas an deagh chuid de phàisdean a’ chiad uair nam beatha a’ cluinntinn stòiridhean air an leughadh a-mach. Pupils should set questions for themselves and others to answer, bu chòir don chloinn ceistean a chur ri chèile a fhreagras iad fhèin agus feadhainn eile. For those who have attained Level E work should continue in a progressive fashion, iadsan a tha air Ìre E a choileanadh, tha còir gun leanadh an obair aca ann an dòigh adhartach

for instance conj phr mar eisimpleir

for which, for whom prep phr 1 airson plus dep form of v. Pupils should look for evidence in the text of the purposes for which it was made, bu chòir do chloinn coimhead airson dearbhaidh anns an teacsa air na h-adhbharan airson an deach a dhèanamh

2 do plus dep form of v

3 a rel pron plus do. The specific audiences for which texts have been designed, an luchd-amais sònraichte a chaidh na teacsaichean a dheilbh dhaibh

4 a rel pron plus ri. The specific audiences for whom texts would be of appeal, an luchd-amais sònraichte a chòrdadh na teacsaichean riutha

forbid v tr toirmisg, vn toirmeasg m

force n 1 (physics) fòrsa m, pl fòrsaichean. Force and energy, fòrsa agus lùth

2 neart m, gen neirt, pl neartan. Wind force, neart gaoithe. Gale force ten, gèile neart a deich

force v tr 1 spàrr, vn sparradh m. Sheets of lava forced through the rock along its bedding planes, siotachan làbha a chaidh a sparradh tron chreig anns na leapannan-clàir aice

2 thoir air, vn toirt air. The police used water cannon to force the demonstrators to disperse, chleachd am poileas canain-uisge airson toirt air na daoine a bha a’ togail fianais sgaoileadh

ford n àth m, pl àthan

forearm n ruighe m & f, pl ruighean

forecaster n

weather forecaster n phr tuairmsear m sìde, gen tuairmseir shìde, pl tuairmsearan sìde

forehead n bathais f, pl bathaisean

foreign a 1 cèin. Reduction in the number of foreign boats, lùghdachadh air an àireimh de bhàtaichean cèin

2 coimheach

3 coigreach

foreigner n coigreach m, gen & pl coigrich

foresee v tr 1 faic ro làimh, vn faicinn f ro làimh

2 faic, vn faicinn f

forest n 1 coille f, pl coilltean. Evergreen forests, coilltean sìor-ghorm

2 mòr-choille f, pl mòr-choilltean

forester n coilltear m, gen coillteir, pl coilltearan

forestry n coilltearachd f

foreword n 1 facal-toisich m, gen facail-toisich

2 ro-ràdh m, gen ro-ràidh, pl ro-ràdhan

forge v tr dèan, vn dèanamh m. Forge strong links with the language and culture that children bring to school, dlùth cheangal a dhèanamh ris a’ chànain agus ris an dualchas a tha a’ chlann a’ toirt don sgoil

forget v tr dìochuimhnich, vn dìochuimhneachadh m. You forget those things when you go out with a dog, tha thu a’ dìochuimhneachadh nan rudan sin nuair a thèid thu a-mach le cù

fork n forc f, gen forca, pl forcan and forcaichean

fork v i

forked a gobhlach. Forked lightning, dealanach gobhlach

form n 1 seòrsa m, pl seòrsachan. In all forms of daily interaction, anns gach seòrsa de cho-luadar làitheil. Pupils will be given opportunities to associate listening with other forms of communication, bidh a’ chlann a’ faighinn cothroim air èisteachd a cho-chur ri seòrsachan eile de chonaltradh. Appropriate forms might include letters or reports of events, dh’fhaodadh litrichean no iomraidhean air nithean a thachair a bhith am measg nan seòrsachan iomchaidh. According to the particular requirements of pupils in a variety of forms of educational provision, a rèir nam feuman fa leth aig cloinn ann an caochladh sheòrsachan foghlaim

2 cruth m, pl cruthan. In list or note form, ann an cruth liostaichean no notaichean. The study of genre helps pupils to see how the form and content of distinctive types of texts reflect their underlying purposes, cuidichidh beachdachadh air gnè a’ chlann gu bhith a’ tuigsinn mar tha cruth sheòrsachan àraidh de theacsaichean, agus na bheil annta, a’ comharrachadh nan adhbhar a tha air an cùl. Identify features of form and content, a’ cur aithne air comharraidhean cruth is susbaint. The form of assessment of these ideas should be one which allows pupils to record their understandings, tha còir aig cruth measadh nam bun-smuaintean seo cothrom a thoirt don chloinn a bhith a’ dèanamh iomraidh air na nithean a tha iad a’ tuigsinn. The range of forms and structures will extend through books and poetry, leudaichear air na cruthan agus na structairean tro leabhraichean is bàrdachd. As pupils acquire experience across a wide variety of forms, mar a tha a’ chlann a’ fàs nas eòlaiche feadh mòran sheòrsachan chruth

3 modh m, pl modhan or modhannan. Some pupils may demonstrate their attainment by using alternative forms of communication, faodaidh cuid a bhith a’ nochdadh na bheil iad air a choileanadh le bhith a’ cleachdadh modhan conaltraidh eadar-dhealaichte. Write briefly in an appropriate form, a’ sgrìobhadh gu geàrr ann am modh iomchaidh. In a variety of forms, ann an caochladh mhodhannan. How spoken language differs from written forms, mar tha cainnt-bheòil eadar-dhealaichte ri modhan sgrìobhte. A greater variety of texts including dialect forms, barrachd sheòrsachan theacsaichean, nan lùib modhan dualchainnte. As pupils learn to refine the meaning of their writing and to extend the forms and styles they employ, mar tha a’ chlann ag ionnsachadh loinn a chur air brìgh an cuid sgrìobhaidh agus leudachadh a dhèanamh air na modhan agus na stoidhlichean a tha iad a’ cleachdadh. A wider range of research procedures for a variety of forms of functional writing, barrachd de dhòighean rannsachaidh airson caochladh mhodhannan de sgrìobhadh gnìomhachail

4 expressed with modh m agus cruth m. Texts taken from a wide range of sources, varying in length, complexity of language and form, teacsaichean a thugadh à mòran sheòrsachan màthair-uisge agus iad eadar-dhealaichte ann am faid, ann am ioma-fhillteachd cànain agus ann am modh ’s an cruth

5 dòigh f, pl dòighean. It is important to recognise that the form of assessment has to match the aims of the teaching process, tha e cudthromach a thuigsinn gum bi an dòigh anns a bheilear a’ measadh ann an dàimh ri amasan teagaisg. Beginnings in fiction now take different forms, tha caochladh dhòighean a-nis air tòiseachadh ann am ficsean. In the categorization of forms of talk they encounter, ann a bhith a’ seòrsadh dòighean labhairt a bhitheas a’ tighinn nan rathad. Programmes which will provide contexts in which pupils will be asked to write in a variety of forms, prògraman le suidhichidhean anns am bithear ag iarraidh air a’ chloinn a bhith a’ sgrìobhadh ann an caochladh dhòighean. Pupils will use language in appropriate forms of presentation, bidh a’ chlann a’ cleachdadh cànain ann an dòighean taisbeanaidh freagarrach

6 gnàthas m, pl gnàthasan. To listen to texts to notice unfamiliar vocabulary and forms, èisteachd ri teacsaichean gus aire thoirt do bhriathrachas agus do ghnàthasan nach eilear eòlach orra

7 riochd m, pl riochdan. To give these thoughts a written form, gus na smaointean sin a chur ann an riochd sgrìobhaidh. The language programme may take the form of a progressive language course, faodaidh am prògram cànain a bhith ann an riochd cùrsa cànain a tha a’ dol air adhart ceum air ceum. The form of the noun, riochd an ainmeir

8 cumadh m, gen cumaidh, pl cumaidhean. The teacher should be involved in overseeing content, organisation and form, tha còir aig an tidsear a bhith a’ gabhail pàirt ann a bhith a’ cumail sùil air susbaint, air rian agus air cumadh. The combination of purpose, form and readership, adhbhar, cumadh agus luchd-amais, an co-bhonn ri chèile. Dialogues in script form, còmhraidhean ann an cumadh sgriobta. The teacher will take time to ensure that pupils lay out their writing in a neat form, cuiridh an tidsear ùine seachad a’ dèanamh cinnteach gu bheil a’ chlann a’ cur cruth air an cuid sgrìobhaidh ann an cumadh sgiobalta. These stimuli may come in a variety of forms, faodaidh na brosnachaidhean seo a bhith ann an caochladh chumaidhean. The pronominal forms are as follows, tha na cumaidhean riochdaireil mar a leanas

9 expressed with a leithid. The present guidelines give scope for this form of organisation, tha an stiùireadh seo a’ toirt cothroim air a leithid seo de riaghladh

10 (document) (a) foirm m, pl foirmean; furm m, gen fuirm, pl fuirm, fuirmean. An order form, foirm òrdain, furm òrdain

(b) bileag, gen bileig, pl bileagan. An order form, bileag òrdain

dependent form n phr gram riochd m eisimeileach

independent form n phr gram riochd m neo-eisimeileach

in the form of prep phr 1 air chumadh. Whether in the form of a structured course or of banks of materials, an dàrna cuid air chumadh cùrsa dheasaichte no bhancaichean de stuthan

2 ann an riochd

form I v tr 1 cum, vn cumadh m. Form letters and space words, a’ cumadh litrichean agus a’ cur a-mach fhaclan

2 cruthaich, vn cruthachadh m. Contexts which will combine to form a carefully sequenced programme, suidhichidhean a bhitheas a’ tighinn còmhla gus prògram a chruthachadh a bhitheas air òrdachadh gu cùramach. Where rivers ran underneath the ice linear ridges of sand and gravel known as eskers were formed, far an robh aibhnichean a’ ruith fon eigh chaidh dromannan sreathach de ghainmheach is de ghrinneal a chruthachadh ris an canar eisgirean

3 dèan, vn dèanamh m. The mounds are formed from material that was dumped in these moraines as the glacier melted, tha na tomannan air an dèanamh de stuth a chaidh fhàgail na dhùn anns na morainean seo nuair a bha an t-eigh-shruth a’ leaghadh. The wall was formed from two rings of stones, rinneadh am balla de dhà chearcall de chlachan

4 (a) bi. Such study might also form a basis for employment in the expanding range of media industries. Dh’fhaodadh a leithid seo de bheachdachadh a bhith na bunait airson dreuchd a ghabhail ann an gnìomhachais nam meadhan, a tha a’ sìor leudachadh. Drawings which will be elaborated to provide detail and form the basis of a story, dealbhan a bhithear a’ leudachadh orra gus làn fhiosrachadh a thoirt seachad agus gus a bhith nam màthair-adhbhair aig stòiridh. Commitment to implementing the group’s Equal Opportunities Policy will form part of the job description for all workers, bithidh gealltanas a thaobh a bhith a’ cur an gnìomh Poileasaidh Co-ionannachd Chothroman na buidhne mar phàirt den tuairisgeul obrach a bhitheas aig gach neach-obrach

(b) expressed with bi plus an prep. It is for these reasons that they form the framework to be developed in Part 1, sin as adhbhar iad a bhith sa bheairt a tha ri leasachadh ann am Pàirt 1

5 is copula. These rocks form the oldest undisturbed sediments in Britain, ’s iad na creagan seo na grùidean neo-ghluaiste as sine ann am Breatainn

6 tionndaidh, vn tionndadh m. How was coal formed into a rock? ciamar a chaidh gual a thionndadh na chreig?

II form v i thig am bith. Make a list of times when you can see water drops forming, dèan liosta de dh’uairean an uair a chì thu boinnean uisge a’ tighinn am bith

form the basis of v phr 1 expressed with bi plus bunait aig. The professional judgements which will form the basis of the report to parents, am breithneachadh proifeiseanta a bhitheas na bhunait aig an aithris do phàrantan

2 expressed with is plus stèidh plus gen. These recommendations form the basis of our policy, is iad na molaidhean seo stèidh ar poileasaidh

to form v phr expressed with rud a dhèanadh. The rafters rested on the outer wall to form a conical structure, bha na cabair nan laighe air taobh a-muigh a’ bhaile, rud a dhèanadh structar cònach

formed a expressed with cumadh m, gen cumaidh, pl cumaidhean. Developing from exploratory work into more fully formed and organised outcomes, a’ fàs à obair rannsachaidh a dh’ionnsaigh thoraidhean air a bheil an tuilleadh cumaidh agus eagrachaidh

formed by prep phr 1 expressed with a rel plus dèan, vn dèanamh. Beyond the cliff formed by the ridge of rock one arrives at a large hill-field, seachad air a’ chreagan a tha an druim creige a’ dèanamh an seo thigear gu achadh mòr

2 expressed with a rel plus fàg, vn fàgail. The moraines formed by the melting glaciers are particularly evident in this area, tha na morainean a dh’fhàg na h-eigh-shruthan is iad a’ leaghadh gu h-àraidh follaiseach mun seo

formed of prep phr dèante de. The lack of gables suggests the upper walls were formed of turf, chan eil tulachainnean air agus mar sin bidh e coltach gur ann de dh’fhàl a bha bràigh nam ballachan dèante

formal a foirmeil. More emphasis should be given to effective communication than to formal accuracy, bu chòir barrachd àite thoirt do chonaltradh buadhmhor na do chòmhradh a tha foirmeil agus ceart. Class debates could offer more formal contexts, dh’fhaodadh deasbadan anns a’ chlas suidhichidhean na b’fhoirmeile a thoirt seachad. For more formal aspects of classroom business, airson na cùisean car foirmeil a tha a’ dol anns an rum-theagaisg

formally adv gu foirmeil. Handwriting skills will be formally taught, bidh sgilean làmh-sgrìobhaidh air an teagasg gu foirmeil. Contexts which will give opportunities to monitor, or more formally assess, the progress of individual pupils, suidhichidhean a bhitheas a’ toirt cothroim gus sùil a chumail air adhartas chloinne fa leth, no gus sin a mheasadh nas foirmeile

formality n 1 foirmealachd f. In language registers and with degrees of formality that will depend on the writer’s familiarity with the target readership, ann am modhan cànain agus aig ìrean foirmealachd a bhitheas a’ dol a rèir ’s dè an t-eòlas a tha aig an sgrìobhadair air a luchd-amais. These tasks will be marked by some structure or formality, bidh na gnìomhan seo air an comharrachadh le tomhas structair no foirmealachd

2 expressed with foirmeil. The increased formality of the situation will require that the teacher gives support, mar a tha an suidheachadh a’ fàs nas foirmeile feumaidh an tidsear taic a thoirt

format n 1 modh m, pl modhan. This will help pupils explore formats and their effects, cuidichidh seo a’ chlann gus modhan agus a’ bhuaidh a tha aca a rannsachadh

2 expressed with modh- m, pl modhan-. Pupils will use audio-visual formats of presentation, bidh a’ chlann a’ cleachdadh modhan-taisbeanaidh lèir-chlaistinneach

3 dòigh f, pl dòighean. Pupils will explore a variety of presentational formats, bidh a’ chlann a’ rannsachadh caochladh dhòighean taisbeanaidh

4 expressed with dòigh- f, pl dòighean-. In providing formats for attractive presentation, ann a bhith a’ toirt cothroim air dòighean-foillseachaidh sealltanach

5 cruth. Pupils will explore the relationships between format, meaning and audience, bidh a’ chlann a’ rannsachadh an dàimh a tha eadar cruth agus brìgh agus luchd-amais

formation n expressed with a bhith a’ cumadh. Pupils will be introduced systematically to letter formation, cuirear a’ chlann ann an dòigh riaghailteach an greim ann a bhith a’ cumadh litrichean

former a a dh’fhalbh. Interviews with older people will give a picture of former ways of life, bheir còmhraidhean ri seann daoine dealbh dhuinn air dòighean-beatha a dh’fhalbh

formula n 1 foirmle f, pl foirmlichean. This may be represented by the formula, formulae, faodar seo a riochdachadh leis an fhoirmle, leis na foirmlichean

2 briathar m, pl briathran. While most pupils will begin to use conventional formulae in Gaelic from an early stage, ged a bhitheas a’ mhòrchuid de chloinn a’ tòiseachadh air briathran cumanta ann an Gàidhlig a chleachdadh agus iad gu math òg

3 expressed with foirmeil a. To assist them, they may need linguistic formulae, ’s dòcha gum bi feum aca sin air cuideachadh le ràdhan foirmeil. Linguistic formulae can be provided, faodar abairtean foirmeil a thoirt dhaibh

4 abairt f, pl abairtean. A range of simple courtesy formulas, sreath de dh’abairtean-modha sìmplidh. Pupils will understand courtesy formulae, bidh a’ chlann a’ tuigsinn abairtean modh

5 ràdh m, pl ràdhan. Pupils will use courtesy formulae, bidh a’ chlann a’ cleachdadh ràdhan modh

6 not directly expressed. Use courtesy formulas, a’ fàilteachadh cach a chèile

formulation n expressed with mar a rachadh … a dheasachadh. To advise on the formulation of national curriculum guidelines, comhairle a theirgsinn air mar a rachadh stiùireadh nàiseanta air a’ chlàr-teagaisg a dheasachadh

Forth pr n Foirthe

Firth of Forth pr n Linne Foirthe

Forth Bridge pr n Drochaid Foirthe

River Forth pr n Abhainn Foirthe

fortune n 1 àgh m, gen àigh

2 àigh m

forty a 1 dà fhichead

2 ceathrad

forty winks n phr norrag f, gen norraig

forward a (cheeky) beadaidh

forward adv air aghaidh. They went forward, chaidh iad air aghaidh

forward-facing a a tha a’ coimhead chon an toisich. All transport used should have forward-facing seats with seat-belts fitted, a thaobh gach seòrsa còmhdhalach a thèid a chur am feum is còir gum bitheadh suidheachain a tha a’ coimhead chon an toisich air fad aca le criosan-sàbhalaidh air an cur a-steach

fossil n fosail f, pl fosailean

fossil fuel n phr connadh-fosail m, gen connaidh-fhosail, pl connaidhean-fosail

fossilize v tr

fossilized a. (Linguistics) Fossilized form, riochd neo-shaor

foster v tr 1 altraim, vn altram m, altramadh m

2 (a) àraich, vn àrach m. It can foster thinking and critical self-awareness, faodaidh e smuaineachadh agus fèin-mhothachadh rannsachail àrach

(b) dèan àrach m air, vn dèanamh àraich air. At all times pupils’ interaction and development should be positively fostered, tha còir daonnan àrach dèantanach a dhèanamh air leasachadh na cloinne agus mar a tha iad a’ buntainn ri cach a-chèile

(c) brosnaich, vn brosnachadh m. To foster this, gus seo a bhrosnachadh

fosterage n altramas m, gen altramais

found n (of house) stèidh f, gen stèidhe, pl stèidhean

foundation n bunait m & f, pl bunaitean

foundry n 1 fùirneis f, pl fùirneisean

2 taigh-leaghaidh m, pl taighean-leaghaidh

fountain n 1 steall f, gen stille, pl steallan

2 tobair f, gen tobrach, pl tobraichean. Ornamental fountains, tobraichean gus loinn a chur air an àite

four a ceithir. The four intertwined components of Gaelic are woven into classroom activities, tha ceithir roinnean na Gàidhlig air am fighe a-steach an lùib a-chèile ann an obair an ruim-theagaisg

fourth a ceathramh

fourthly adv anns a’ cheathramh àite

fox n balgair m, gen balgaire, pl balgairean

foxtail a (botany) earbaill-shionnaich. Foxtail barley, eòrna earbaill-shionnaich

fraction n bloigh f, gen bloighe, pl bloighean

decimal fraction n phr bloigh f dheicheach, pl bloighean deicheach

equal fraction n phr bloigh f cho-ionnan, pl bloighean co-ionnan

fraction board n phr bòrd m bhloighean

vulgar fraction n phr bloigh f chumanta, pl bloighean cumanta

fraction v tr bloighich, vn bloigheachadh m

fractioning tower n phr tùr m bloigheachaidh

fragment n 1 fuigheall m, gen fuighill. We only got a fragment of this song, but for the sake of completeness we thought it suitable to include it here, cha d’fhuair sinn ach fuigheall den òran seo, ach air sgàth na h-iomlanachd mheas sinn iomchaidh a chur am measg a’ chorra an seo

2 bloigh m, pl bloighean

frail a breòite

frame n frèam m, gen frèama, pl frèamaichean

framework n 1 beairt f, pl beairtean. A framework is needed, clearly establishing the most important features of this curricular area, tha feum air beairt a stèidhicheas gu soilleir na nithean as cudthromaiche a tha a’ buntainn ris a’ chlàr-theagaisg seo. This framework should also provide strategies for effective teaching and learning, tha còir aig a’ bheairt seo cuideachd innleachdan airson teagaisg agus ionnsachaidh èifeachdaich a thoirt far comhair. They offer such a framework, tha iad a’ tairgse a leithid seo de bheairt. It is for these reasons that they form the framework to be developed in Part 1, sin as adhbhar iad a bhith sa bheairt a tha ri leasachadh ann am Pàirt 1

2 frèam m, gen frèama, pl frèamaichean

3 expressed with bunaitean f pl. To provide a basic framework, gus bunaitean a leagail

4 expressed with crìochan f pl. Media education empowers pupils to make their own choices within an expanded framework of reference and understanding, tha oideachadh mu na meadhain a’ toirt cothroim do chloinn an cuid roghainn fhèin a dhèanamh taobh a-staigh crìochan farsaing eòlais agus tuigse

5 expressed with agus siud uile. From that vantage point the study of language and culture should radiate outwards, deepening and developing knowledge and skills, within a framework of increasingly rich associations, bu choir oideachadh na cànain agus an dualchais lìonsgaradh a-mach on t-suidheachadh bhuannachdail sin, a’ doimhneachadh agus a’ leudachadh eòlais agus sgilean, agus siud uile taobh a-staigh cheanglaichean a tha a’ sìor fhàs buannachdail agus beairteach

6 expressed by reference to content of framework. A careful audit of existing programmes against this framework (of targets), tomhas faiceallach air na prògraman a tha ann cheana, gan coimeas ris na tha sna cuimsean

France pr n an Fhraing f, gen na Frainge

fraternal a bràithreil

fraternity n bràithreachas m, gen bràithreachais

fraud n foill f, gen foille

freckle n breac-sheunain f, gen bric-seunain; also breacadh-seunain m, gen breacaidh-sheunain

freckle v tr & i

freckled a breac-bhallach

free a 1 (a) saor. In which all feel free from fear of being criticised, anns am bi gach neach a’ faireachdainn saor o eagal gum bithear a’ cur sìos air. Once these matters are dealt with, the pupil is free to concentrate on the performance aspects, aon uair ’s gu bheil na nithean seo air an cur air dòigh tha am pàiste saor gus inntinn a leagail gu tur air cùisean coileanaidh

(b) expressed with gu saor. This will enable free and purposeful talk, bheir seo cothrom don chloinn a bhith a’ labhairt gu saor agus gu gnothaicheil

2 an-asgaidh. Free ice-cream, reòiteag an-asgaidh

free composition n phr saor-sgrìobhadh m, gen saor-sgrìobhaidh

free range a phr saor. Free range hens, cearcan saora. Many people still keep free range hens, tha mòran fhathast a’ cumail chearcan saora. Free range eggs, uighean nan cearcan saora. Some people sell their free range eggs, bidh cuid de dhaoine a’ reic uighean nan cearcan saora

free verse n phr 1 bàrdachd f shaor

2 saor-rannaigheachd f

free adv a-nasgaidh. I was getting it free before, bha mi ga fhaighinn an-asgaidh roimhe

freely adv gu saor

free v tr thoir saorsa f do, vn toirt saorsa do. The teacher may gradually free such pupils to make choices about how to learn, faodaidh an tidsear saorsa a thoirt do chloinn den t-seòrsa seo gus roghainn a dhèanamh a thaobh dòigh ionnsachaidh. Its use can free pupils from the effort of concentrating on their presentational skills, faodaidh a bhith ga chleachdadh saorsa a thoirt do chloinn on t-saothair a tha iad a’ dèanamh le bhith a’ bualadh air na sgilean taisbeanaidh

freedom n saorsa f

freedom fighter n phr saighdear-saorsa m, pl saighdearan-saorsa

freedom of the press n phr saorsa f nam meadhanan

freeze n reothadh m, gen reothaidh

freeze and thaw n phr reothadh m is aiteamh m, gen reothaidh is aiteimh. Freeze and thaw weathering, sìde-chaitheamh reothaidh is aiteimh

freeze v tr & i reòth, vn reòthadh m

freezing a reòta. It’s freezing today, tha e reòta an diugh

frozen a reòta. Frozen food, biadh reòta

frequency n 1 tricead m, gen triceid

2 bitheantas m, gen bitheantais

frequent a 1 (a) minig

(b) expressed with gu minig. Frequent consolidation of new language, daingneachadh gu minig air cainnt ùir

2 bitheanta

frequently adv 1 gu tric. Spell some frequently used words, a’ litreachadh gu dòigheil cuid de dh’fhaclan a thathar a’ cleachdadh gu tric. Stories frequently share simple beginnings, tha stòiridhean gu tric a’ tòiseachadh ann an dòigh shìmplidh

2 expressed with (cho) tric. Spell less frequently used words, a’ litreachadh fhaclan nach eilear a’ cleachdadh cho tric

frequent v tr tathaich, vn tathaich f. The people who had been frequenting the house, na daoine bha air a bhith a’ tathaich an taighe

French pr n (language) Fraingis f

French pr n. The French, na Frangaich

French a Frangach

Frenchman pr n Frangach m, gen & pl Frangaich

Frenchwoman pr n ban-Fhrangach f, gen & pl ban-Fhrangaich

frequency n tricead m, gen triceid, pl triceadan. One might think that this equivalence in frequency could not occur by chance, shaoileadh neach nach bitheadh a’ cho-ionannachd seo ann an tricead a’ tachairt le tuiteamas

fresh a 1 ùr, comp ùire. Fresh food, biadh ùr

2 glan, comp glaine. Fresh water must be used for each child, feumar uisge glan a chleachdadh airson gach neach-cloinne

fresh water n phr (not salt) fìor-uisge m

friar n bràthair-bochd m, gen bràthar-bhochd, pl bràithrean-bochda

fricative n (fricative consonant) connrag f shuathaidh, gen connraig suathaidh, pl connragan suathaidh

friction n 1 suathadh m, gen suathaidh

2 lùth-suathaidh m

friend n 1 (male) caraid m, pl càirdean. A letter to a friend, litir gu caraid. There should be a clear purpose for pupils: reading a favourite poem to friends, tha còir aig adhbhar soilleir a bhith ann don chloinn: a’ leughadh dàin anns a bheil mòr thlachd aca do an càirdean

2 (female) banacharaid f, gen banacharaide, pl banacharaidean

friendly a càirdeil. In a friendly and supportive way, ann an dòigh chàirdeil, thaiceil

friendship n càirdeas m, gen càirdeis

Friesian pr n (person, language), see Frisian pr n

Friesian a 1 (of cattle) Freaslannach

2 (other meanings), see Frisian a

Friesland pr n an Fhreaslainn f, gen na Freaslainn

frieze n clàr-balla m, gen clàir-bhalla, pl clàran-balla

frill n froighneas m, gen froighneis, pl froighneasan

fringe n froighneas m, gen froighneis, pl froighneasan

Frisian pr n 1 Freaslannach m, gen & pl Freaslannaich

2 (language) Freaslannais f

from prep 1 o or bho (plus dat). From writing about events drawn from their day-to-day lives, o bhith a’ sgrìobhadh mu thachartasan a tha iad a’ toirt às am beatha làitheil fhèin

2 (a) à (plus dat). He is from Glasgow, ’s ann à Glaschu a tha e. From such approaches, schools will create appropriate contexts for learning, is ann às a leithid sin de dhòighean obrach a chruthaicheas sgoiltean suidhichidhean freagarrach foghlaim. Listeners have to learn to select relevant information from what they are hearing or seeing, feumaidh luchd-èisteachd ionnsachadh mar a thaghas iad fiosrachadh brìoghmhor às na tha iad a cluinntinn no a’ faicinn. Eliciting responses from individuals, a’ tarraing fhreagairt asta mar aon

(b) a-mach à. A chapter from a novel, caibideil a-mach à nobhail. Target audience develops from the broad idea of audience, tha luchd-amais sònraichte a’ fàs a-mach às a’ bheachd choitcheann a tha ann air luchd-amais. Look, cover, write, check is one example from several, tha seall, còmhdaich, sgrìobh, dearbh na aon eisimpleir a-mach à grunnan

(c) a thig à. Pupils will be asked to convey information from a variety of sources, bithear ag iarraidh air cloinn fiosrachadh a chur an cèill a thig à caochladh àiteachan

3 ri (plus dat). They are still quite distinct from the opening sections of informational texts, tha iad fhathast gu math eadar-dhealaichte ris na paragrafan tòiseachaidh ann an teacsaichean fiosrachaidh

4 air (plus dat). Why did you go away from me? carson a dh’fhalbh thu orm?

5 a thig de. The barn would have been used for storing crops from the schoolmaster’s croft, bhitheadh an sabhal air a chleachdadh airson am bàrr a chumail a thigeadh de chroit a’ mhaighstir-sgoil

6 expressed with agus. While most pupils will begin to use conventional formulae in Gaelic from an early stage, ged a bhitheas a’ mhòrchuid de chloinn a’ tòiseachadh air briathran cumanta ann an Gàidhlig a chleachdadh agus iad gu math òg

from where prep phr far. It should begin from where the child is in place and time, tha còir aige tòiseachadh far a bheil am pàiste, an t-àite agus an tìm anns a bheil e

from … to prep phr expressed with eadar. Across a wide variety of forms, from verse to scripts, from prose to diagrams, feadh mòran sheòrsachan chruth, eadar bhàrdachd is sgriobtaichean, eadar rosg is dhiagraman

front n 1 aghaidh f, gen aghaidhe, pl aghaidhean

2 beulaibh m. Which views show both the roof and the front of the house? dè na seallaidhean anns am faic thu an dà chuid mullach agus beulaibh an taighe?

cold front n phr aghaidh f fhuar, gen aghaidh fuaire, pl aghaidhean fuara

occluded front n phr aghaidh f dhruidte, gen aghaidh druidte, pl aghaidhean druidte

warm front n phr aghaidh f bhlàth, gen aghaidh blàithe, pl aghaidhean blàtha

front mod 1 aghaidh. The front door of the house, doras aghaidh an taighe

2 beulaibh

front vowel n phr fuaimreag f bheulaibh

in front adv phr air thoiseach. Some behind and some in front, cuid air dheireadh agus cuid air thoiseach

in front of prep phr 1 air beulaibh (plus gen). He was standing in front of me, bha e na sheasamh air mo bheulaibh. The car is in front of the house, tha an càr air beulaibh an taighe

2 air thoiseach air (plus dat). He arrived in front of me, ràinig e air thoiseach orm

frost n reothadh m, gen reothaidh, pl reothaidhean

froth n cop m, gen coip and cuip

frozen a, see freeze v tr

fruit n meas m, gen measa, pl measan. The greengocer sells fruit and vegetables, bidh ceannaiche glasraich a’ reic mheasan is glasraich. Groups should try to ensure the use of healthy food and drink, eg fruit and milk, is còir do bhuidhnean feuchainn ri dhèanamh cinnteach gun tèid biadh agus deoch fhallain a chleachdadh, me measan agus bainne

fruit farming n phr tuathanachas m mheasan, gen tuathanachais mheasan

fry v tr 1 ròst, vn ròstadh m

2 praidhig, vn praidheadh

frying-pan n 1 aghann f, gen aighne, aghainne, pl aighnean, aigheannan, aghannan,

2 praidh-pan m, pl praidh-panaichean. They are in the frying-pan, tha iad anns a’ phraidh-pan

fuel n connadh, gen connaidh, pl connaidhean. The turves could be reused as fertiliser for the fields or fuel for the fire, bhite a’ cleachdadh an t-seann fhàil mar mhathachadh do na raointean no mar chonnadh don teine

fulcrum n bùthal m, gen & pl bùthail

full a làn, comp làine

full stop n phr 1 puing f stad, pl puingean stad. Use capital letters and full stops correctly, a’ cleachdadh litrichean mòra agus puingean stad gu dòigheil. Pupils will learn that capitals and full stops make the meaning clear to readers, bidh a’ chlann ag ionnsachadh gu bheil litrichean mòra agus puingean stad a’ soilleireachadh brìgh do luchd-leughaidh

2 stad m, pl stadan. Textual cues such as commas and full stops, comharraidhean anns an teacsa mar tha cromagan agus stadan

full to the brim a phr loma-làn

fuller comp a 1 nas làine

2 expressed with am barrachd. Speech will be fuller and more varied than at Beginner level, bidh am barrachd comas-labhairt aca, agus sin de barrachd sheòrsachan, na bha aca aig a’ Bhun Ìre

fully adv 1 gu h-iomlan. Ensure all pupils participate fully in classroom activity, dèanamh cinnteach gu bheil a’ chlann air fad a’ gabhail pàirt gu h-iomlan anns na bheil a’ dol air adhart anns an rum-theagaisg. Some language attainment targets may be incapable of being fully realised, faodaidh e bhith nach gabh cuid de chuimsean cànain an coileanadh gu h-iomlan

2 expressed with iomlan. When an interpretation of body language may be necessary to understand fully the overall communication, agus feum air cànain bhodhaig a bhreithneachadh gus tuigse iomlan fhaighinn air a’ chonaltradh anns an fharsaingeachd

3 (a) expressed with làn preceding n. So that they can fully realise their ability to understand Gaelic, gus an toirt a dh’ionnsaigh an làn chomais air a’ Ghàidhlig a thuigsinn. Similarities and differences among stories can be fully explored, faodar làn rannsachadh a dhèanamh air mar a tha stòiridhean coltach agus eu-coltach ri chèile. Before being brought together to build longer, more fully-shaped works, mus toirear cruinn còmhla iad gus obraichean nas fhaide a chur ri chèile air an làn chumadh

(b) expressed with làn preceding a. A fully equipped first aid box should be readily available, is còir gum bi bocas ciad-fhuasglaidh làn uidheamaichte deiseil ri làimh

4 expressed with a h-uile. To enable pupils to participate as fully as possible, gus a h-uile cothrom a thoirt do chloinn a bhith a’ gabhail pàirt

more fully adv phr expressed with an tuilleadh plus gen. Developing from exploratory work into more fully formed and organised outcomes, a’ fàs à obair rannsachaidh a dh’ionnsaigh thoraidhean air a bheil an tuilleadh cumaidh agus eagrachaidh

fun n spòrs f, gen spòrsa

fun pool n amar-cluiche m, gen amair-chluiche, pl amaran-cluiche. Should public swimming-pools and fun pools be used, the person in charge of the pre-school must contact the manager of the facility prior to the visit, ma thèid amaran-snàimh poblach agus amaran-cluiche a chur am feum, feumaidh an neach a tha air ceann na ro-sgoile brath a leigeil air manaidsear a’ ghoireis mus bithear a’ tadhal air

function n 1 (a) gnìomh m, gen gnìomha, pl gnìomhan. Body function, gnìomh bodhaig. Mathematical function, gnìomh matamataigeach. Banks of materials organised on the basis of functions and notions or of topics, bancaichean de stuthan air an cur air dòigh air bhonn ghnìomhan agus smuaintean no air bhonn chuspairean

(b) expressed with dè as gnìomh do. Syllable and root will be used in discussion which centres on individual words, their origins, meanings and functions, cleachdar lide agus freumh ann am beachdachadh air faclan fa leth agus air co às an tàinig iad, air dè as ciall daibh agus dè as gnìomh dhaibh

2 (geography : of town) prìomh-chosnadh m, gen prìomh-chosnaidh

functional a 1 gnìomhachail. Functional writing, sgrìobhadh gnìomhachail. The teacher will continue to make opportunities for functional listening, leanaidh an neach-teagaisg air cothrom a thoirt air èisteachd ghnìomhachail. The diversity and demand of functional listening will continue to grow, bidh farsaingeachd èisteachd ghnìomhachail, agus na thathar a’ sùileachadh leatha, a’ sìor fhàs. To include functional items, gus nithean gnìomhachail a ghabhail a-staigh. The most commonly used functional words, na faclan gnìomhachail as trice thathar a’ cleachdadh

2 gnìomhach. Functional writing, sgrìobhadh gnìomhach. Functional grammar, gràmar gnìomhach

3 not expressed. The teacher will devise short messages and other functional listening tasks, bidh an neach-teagaisg a’ dealbhachadh fiosan goirid agus gnìomhan èisteachd eile

functionally adv gu gnìomhach. Pupils will write functionally, personally and imaginatively, bidh sgoilearan a’ sgrìobhadh gu gnìomhach, gu pearsanta agus gu cruthachail

funfair n fèill-spòrs f, gen fèille-spòrs, pl fèilltean-spòrs

fungus n fungas m, gen & pl fungais

fungus, artist’s n (Ganoderma applanatum) fungas m ealantair, gen & pl fungais ealantair

fungus, beefsteak n (Fistulina hepatica) fungas m staoige, gen & pl fungais staoige

fungus, bracket n (Polyporaceae) bracaid-fhungas m, gen & pl bracaid-fhungais

fungus, bracket, blushing n (Daedaleopsis confragosa) bracaid-fhungas m rudhaidh, gen & pl bracaid-fhungais rudhaidh

fungus, brain n (Sparassis crispa) fungas m eanchainn, gen & pl fungais eanchainn

funnel n 1 (of ship) luidhear m, gen luidheir, pl luidheirean

2 tunnadair m, pl tunnadairean

3 (filler) lìonadair m, pl lìonadairean

funny a (peculiar) 1 èibhinn. You may know some funny answers to this question, dh’fhaodadh gu bheil fios agad air freagairtean èibhinn airson na ceiste seo

2 ait, comp aite

fur n

fur coat n phr còta-bèin m, gen còta-bhèin, pl còtaichean-bèin

furnace n fùirneis f, pl fùirneisean

furniture n àirneis f

item of furniture n phr ball àirneis m, gen & pl buill-àirneis

furrow n 1 (ploughing) sgrìob m & f, gen sgrìoba, pl sgrìoban. The longest furrow in the area, an sgrìob as fhaide tha san àite

2 (hollow) clais f, gen claise, pl claisean. The advantage of the rigs was that they allowed drainage down the furrows between them, ’s e a’ bhuannachd a bha ann am feannagan gum faodadh an t-uisge ruith air falbh anns na claisean eatarra

further a 1 an tuilleadh (plus gen). Each of the following issues is given further attention in Part 3, tha an tuilleadh aire air a toirt ann am Pàirt 3 do gach cùis a leanas. This may be used to promote further discussion, bu chòir sin a chur gu feum gus an tuilleadh deasbaid a thogail. Speech marks and exclamation marks are further descriptions of punctuation, tha comharraidhean-labhairt agus comharraidhean-clisge a’ dèanamh an tuilleadh iomraidh air pungadh

2 eile. Adjective and adverb are further categories of words, tha buadhair agus co-ghnìomhair nan seòrsachan eile de dh’fhaclan

3 expressed with a-rithist. Paragraph is a further feature of textual organisation, tha paragraf a-rithist ri fhaotainn ann an òrdanachadh theacsaichean

further adv 1 fhathast. All the above genres can be further refined, faodar na seòrsachan gnè sin uile a dhèanamh nas mìne fhathast

2 nas fhaide, as fhaide. Most of the shieling huts were built further up the valley, chaidh a’ chuid a bu mhotha de na bothain-àirigh a thogail na b’ fhaide shuas an gleann

3 not directly expressed. The range of texts being watched needs to expand further, tha e riatanach a bhith a’ leudachadh air na teacsaichean a thathar a’ faicinn

develop further n phr leudaich air, vn leudachadh air. The requirements of pupils with special educational needs are further developed in the statement included in Part 3, thathar a’ leudachadh air na tha riatanach do chloinn le feuman sònraichte ann am foghlam, anns na tha air a chur sìos ann am Pàirt 3

further v tr cuir ri. Information contributed by others which furthers the exploration of the text, fiosrachadh a thug feadhainn eile seachad agus a tha a’ cur ri rannsachadh air an teacsa

furthermore conj 1 a bhàrr air sin

2 a bharrachd

fury n bàinidh f

fuse n fiusa m, pl fiusachan ; fiùsa, pl fiùsachan

fuss n broillisg f

fussiness n beadaidheachd f

fussy a beadaidh

future n 1 na tha ri thighinn. There should be a sense of the future and its potentialities, bu chòir mothachadh a bhith air na tha ri thighinn agus air na dh’fhaodar a dhèanamh leis

2 na h-amannan a tha ri thighinn. In coping with the future it is essential to have an understanding of the past, ann a bhith a’ gabhail ris na h-amannan a tha ri thighinn tha e do-sheachnaichte tuigse a bhith ann air an t-saoghal a bha ann

future a 1 teachdail. The future tense, an tràth teachdail

2 expressed with future tense. Convey and understand information about future intentions and obligations, thoir seachad agus tuig fiosrachadh mu na bhitheas an dùil a dhèanamh agus na bhitheas a’ faicinn mar uallach

3 not expressed. Pupils will be able to understand information about future intentions, thèid aig a’ chloinn air fiosrachadh mu nithean a tha san rùn a thuigsinn

G

gable n tulchainn f, pl tulchainnean. The lack of gables suggests the upper walls were formed of turf, chan eil tulachainnean air agus mar sin bidh e coltach gur ann de dh’fhàl a bha bràigh nam ballachan dèante

gadget n uidheam m, gen uidheim, pl uidheaman

Gaelic pr n 1 Gàidhlig f. Principal teachers of Gaelic, prìomh-thidsearan Gàidhlig

2 a’ Ghàidhlig. Talking in Gaelic, a’ bruidhinn anns a’ Ghàidhlig. In communities where Gaelic is rarely encountered, ann an coimhearsnachdan far nach fhaighear a’ Ghàidhlig ach ainneamh. Gaelic has currency in the home and the workplace, tha àite agus inbhe aig a’ Ghàidhlig anns an dachaigh agus anns an ionad-obrach

3 expressed with sa Ghàidhlig. Skills in talking Gaelic, sgilean labhairt sa Ghàidhlig. Pupils who are not fluent speakers of Gaelic, a’ chlann nach eil fileanta sa Ghàidhlig

Irish Gaelic n phr 1 Gàidhlig f Èireannach, gen Gàidhlig Èireannaich

2 Gàidhlig f na h-Èireann

3 Gaeilge f

Scots Gaelic n phr 1 Gàidhlig f Albannach, gen Gàidhlig Albannaich

2 Gàidhlig na h-Alba, Gàidhlig na h-Albann

Gaelic a 1 Gàidhlig. To bridge the differences between the two forms of Gaelic education, gus a’ bheàrn a lìonadh eadar an dà sheòrsa foghlaim Ghàidhlig. Gaelic arts and crafts should be displayed, bu chòir ealdhain agus ciùird Ghàidhlig a thaisbeanadh

2 expressed with anns a’ ghàidhlig. Pupils’ Gaelic language skills and knowledge, sgilean cànain agus eòlas na cloinne anns a’ Ghàidhlig

3 expressed with ann an Gàidhlig. Computer games with Gaelic text, geamannan coimpiutair le teacsa ann an Gàidhlig. Pupils receiving a Gaelic education, clann a tha a’ faighinn oideachadh ann an Gàidhlig

4 expressed with na Gàidhlig. Gaelic culture is a key issue, ’s e prìomh chùis a tha ann an dualchas na Gàidhlig. develop inter-relationships with the Gaelic community, co-cheangal ri coimhearsnachd na Gàidhlig a thoirt gu ìre. To take full advantage of gaelic dialects, a’ gabhail làn chothroim air dualchainntean na gàidhlig. The rationale describes the main features of the Gaelic curriculum, tha an Fheallsanachd a’ toirt cunntais air na prìomh nithean a bhuineas do chlàr-teagaisg na Gàidhlig. The curriculum must establish the setting for the growth of appreciation in these vital areas of the Gaelic experience, feumaidh an clàr-teagaisg na crìochan a shuidheachadh anns am bi tuigse a’ fàs air na raointean ro-chudthromach seo de dh’fhiosrachadh na Gàidhlig

5 expressed with co-cheangailte ris a’ Ghàidhlig. Making full use of opportunities for Gaelic activities and development, a’ dèanamh làn fheum de gach cothrom airson gnìomhan agus leasachadh co-cheangailte ris a’ Ghàidhlig

non-Gaelic a gun Ghàidhlig. To provide children from non-Gaelic backgrounds with basic oral competence in Gaelic, comas-labhairt bunaiteach a bhuileachadh air clann à àrainneachd gun Ghàidhlig

Gaelic language n phr cànain na Gàidhlig. In the Gaelic language classroom, ann an clas cànain na Gàidhlig

Gaelic learners a phr expressed with luchd-ionnsachaidh plus Gàidhlig. They may be in Gaelic Learners classes beginning either in P1, or in S2, faodaidh iad a bhith ann an clasaichean luchd-ionnsachaidh, agus iad a’ tòiseachadh air a’ Ghàidhlig ann am B1 no an A1

Gaelic medium n phr meadhan na Gàidhlig. Either for gaelic medium or learners, an dàrna cuid airson meadhan na Gàidhlig no airson luchd-ionnsachaidh

Gaelic medium a phr 1 meadhan-Gàidhlig. In the case of children entering a Gaelic-medium school who are not fluent Gaelic speakers, a thaobh clann aig nach eil Gàidhlig fhileanta nuair a thig iad do sgoil mheadhan-Gàidhlig

2 expressed with tro mheadhan na Gàidhlig. Who are in Gaelic medium classes, a tha ann an clasaichean tro mheadhan na Gàidhlig. Such pupils may be receiving a Gaelic medium education, faodaidh an leithid seo de chloinn a bhith gan oideachadh tro mheadhan na Gàidhlig. Gaelic-medium education is a new initiative, is e iomairt ùr a tha ann am foghlam tro mheadhan na Gàidhlig

3 expressed with tro Ghàidhlig or tron Ghàidhlig. Gaelic medium education, foghlam tro Ghàidhlig. Who have not followed a Gaelic-medium or similar programme, nach d’fhuair oideachadh tron Ghàidhlig no a leithid sin

4 expressed with Gàidhlig. Practice in Gaelic medium schools varies, tha caochladh dhòighean a’ dol anns na sgoiltean Gàidhlig

5 expressed with a tha ag obair tro mheadhan na Gàidhlig. Teaching resources for Gaelic-medium schools, goireasan-teagaisg airson sgoiltean a tha ag obair tro mheadhan na Gàidhlig

6 expressed with anns a bheil an t-oideachadh tro mheadhan na Gàidhlig. Assessment in Gaelic-medium schools, measadh airson sgoiltean anns a bheil an t-oideachadh tro mheadhan na Gàidhlig

7 expressed with oidich tro Ghàidhlig v phr, vn oideachadh tro Ghàidhlig. For Gaelic medium pupils, airson clann a tha gan oideachadh tro Ghàidhlig

Gaelic speaker n phr neach-bruidhne m Gàidhlig, gen neach-bhruidhne Gàidhlig, pl luchd-bruidhne Gàidhlig. In meetings with Gaelic speakers in his constituency, ann an coinneamhan le luchd-bruidhne na gàidhlig san roinn-thaghaidh aige

Gaelic-speaking a phr 1 expressed with na Gàidhlig. The Gaelic speaking world, saoghal na Gàidhlig. Half of the Gaelic-speaking population, dàrna leth sluagh na Gàidhlig. The socio-economic reasons for the dispersal of Gaelic-speaking people to the Commonwealth, na h-adhbhair shòiseo-eacanomaigeach a chuir sgapadh air sluagh na Gàidhlig don Cho-Fhlaitheas

2 expressed with aig a bheil Gàidhlig or a’ Ghàidhlig. Educators will require to equip Gaelic-speaking pupils with the skills necessary, bidh e mar uallach air luchd-oideachaidh clann aig a bheil Gàidhlig uidheamachadh leis na sgilean a dh’fheumas iad. To reinforce the existing skills of Gaelic speaking children, neartachadh a dhèanamh air sgilean a tha a-cheana aig clann aig a bheil a’ Ghàidhlig

3 expressed with sa Ghàidhlig. For fluent Gaelic-speaking pupils, do chloinn a tha fileanta sa Ghàidhlig

4 expressed with Gàidhlig. Exploring the images of Gaelic-speaking communities will provide a basis for later work, bidh rannsachadh air na h-ìomhaighean de choimhearsnachdan Gàidhlig na bhunait do dh’obair a nithear a-rithist. In communities which are Gaelic-speaking or, at the other extreme, in communities where Gaelic is rarely encountered, ann an coimhearsnachdan Gàidhlig no, ann an suidheachadh tur eadar-dhealaichte, ann an coimhearsnachdan far nach fhaighear a’ Ghàidhlig ach ainneamh

gain v tr 1 faigh, vn faotainn. To gain satisfaction and aesthetic pleasure, gus riarachadh agus toileachas-inntinn fhaotainn. Pupils will listen individually and in groups so as to gain information, bidh sgoilearan ag èisteachd an dà chuid fa leth agus nam buidhnean ach am faigh iad fiosrachadh. Learning to read will be influenced by the knowledge children have gained in the pre-school years, bidh buaidh air ionnsachadh leughaidh aig an eòlas a fhuair a’ chlann anns na bliadhnachan ron sgoil

2 gabh, vn gabhail. To gain confidence in speaking and writing, gus misneach a ghabhail ann a bhith a’ labhairt agus a’ sgrìobhadh

3 tog, vn togail. The activity of reading should be concerned with the gaining of meaning, bu chòir do leughadh, mar iomairt, a bhith ceangailte ri bhith a’ togail brìgh. Teaching approaches will motivate pupils as they gain a set of essential but complex skills, bidh a’ chlann air an gluasad le dòighean-teagaisg fhad ’s a tha iad a’ togail cunntas sgilean a tha èiseil ach ioma-fhillte

4 buannaich, vn buannachadh m

5 fàs, vn fàs m. Pupils with difficulties in handwriting will gain in confidence through the use of word-processing, bidh clann le duilgheadasan ann an làmh-sgrìobhadh a’ fàs ann am misneach le bhith a’ cleachdadh dealbh-sgrìobhaidh

6 expressed with cuideachadh gus faotainn. The main emphasis in the first two years will be on gaining oral competence in Gaelic, ’s e as motha bhitheas san amharc aig tidsearan B1 agus B2 an cuideachadh gus comas labhairt fhaotainn sa Ghàidhlig

gain in v phr gabh, vn gabhail. As pupils gain in confidence, mar a bhitheas a’ chlann a’ gabhail misnich

galaxy n reul-chrios m, pl reul-chriosan

gale n 1 gèile m, pl gèileachan

2 gaoth f mhòr, gen gaoithe mòire, pl gaothan mòra

fresh gale n phr (Beaufort scale force 8) gèile m beothail, gen gèile bheothail, pl gèileachan beothail

moderate gale n phr (Beaufort scale force 7) gèile cuimseach, gen gèile chuimsich, pl gèileachan cuimseach

strong gale n phr (Beaufort scale force 9) gèile m làidir, pl gèileachan làidir

whole gale n (Beaufort scale force 10) làn-ghèile m, pl làn-ghèileachan

gall n

gall bladder n dòm m

gallery n gailearaidh m, pl gailearaidhean. Visits should be paid to galleries, bu chòir tadhal air gailearaidhean

galley n bìrlinn f, pl bìrlinnean

gambler n ceàrraiche m, pl ceàrraichean

game n 1 geama m, pl geamannan or geamachan. Games, including board games, geamannan, a’ gabhail a-staigh geamannan-bùird. Pupils will play games, bidh a’ chlann a’ cluich gheamannan. Indoor games, geamachan a-staigh. Outdoor games, geamachan a-muigh. From games or from real experience, bho gheamachan no bho nithean a chaidh fhiosrachadh da-rìreabh

2 cleas m, pl cleasan. Songs, rhymes and word-games, òrain is duain is cleasan-fhacal

3 cluich m, gen cluiche, pl cluichean. They played the (board-) game, dh’iomair iad an cluich

4 (animals) ainmhidhean n pl. Game reserve, tearmann ainmhidhean

activity game n phr geama-gnìomha m, pl geamannan-gnìomha

board game n phr geama-bùird m, pl geamannan-bùird

language game n phr geama-cànain m, pl geamannan-cànain. Special language games, geamannan-cànain sònraichte

listening game n phr cleas-èisteachd m, pl cleasan-èisteachd. Pupils will play listening games, bidh a’ chlann a’ cluiche chleasan-èisteachd

word game n phr cleas-fhacal m, pl cleasan-fhacal. Songs, rhymes and word-games, òrain is duain is cleasan-fhacal

gamma ray n phr gath m gamma, pl gathan gamma

gang n buidheann m & f, gen buidhne, dat f buidhinn, pl buidhnean, buidhnichean

gantry n sorch m, pl sorchan

gap n 1 beàrn f, gen beàrna, pl beàrnan. Rather than having the gap exposed between their present attainments and some ideal level of performance, ’s chan ann a’ foillseachadh na beàrna eadar na thèid aca air a dhèanamh an-ceartuair agus ìre choileanaidh air choireigin as àirde tha ri fhaotainn. Gap in ridge, beàrn an druim

2 bealach m, gen bealaich, pl bealaichean. Gap in ridge, bealach an druim

gapped a beàrnach

gapping n (linguistics) expressed with gleus-cainnte m beàrnach

garden n 1 gàrradh m, gen gàrraidh, pl gàrraidhean. The gardens behind the terrace, na gàrraidhean air cùlaibh na barraid

2 leas, lios m & f, gen leasa, liosa, lis, pl leasan, liosan, lis

garden v i

gardening n gàrradaireachd. Market gardening, gàrradaireachd mhargaidh. Landscape gardening, gàrradaireachd dhealbh-tìre

gardener n gàirnealair m, pl gàirnealairean. A jobbing gardener, gàirnealair car-oibre

garland n blàth-fhleasg f, pl blàth-fhleasgan

garment n ball-aodaich m, gen & pl buill-aodaich

gas n gas f, gen gaise, pl gasan. Chlorine gas, gas clòirin. Exhaust gases, gasan traoghaidh

gaseous a gasach. In a liquid or gaseous state, ann an staid lionnaich no ghasaich

gastric a meirbheach. Gastric juices, sùgh meirbheach

gather v tr 1 tionail, vn tional m. In order to gather information for cross-curricular research, gus fiosrachadh a thional airson sgrùdaidh thar a’ chlàir-theagaisg. It is essential to gather the evidence which will be helpful to the teacher, feumar air a h-uile cor an dearbhadh a thional a bhitheas na chuideachadh don tidsear

2 òrdaich, vn òrdachadh. Giving them time to gather their thoughts, a’ toirt ùine dhaibh gus an smuaintean òrdachadh

gathering n (of people) bannal m, gen bannail, pl bannalan; also banal m, gen banail, pl banalan

gauge n tomhas m, gen & pl tomhais, pl also tomhasan. A rain gauge, tomhas-silidh

gauge v tr dèan tomhas air. This allows learners to gauge more effectively their own progress and achievements, bheir seo cothrom do luchd-ionnsachaidh tomhas nas buadhmhoire a dhèanamh air an adhartas a rinn iad agus air na tha iad a’ toirt gu buil

Gaul pr n a’ Ghaill f, gen na Gaille

Gaulish pr n (language) Gaillis f

gauze n lìon-leigheis m, gen lìn-leigheis

gear n 1 (of engine) giothar m, gen giothair, pl giotharaichean

• gèar m. Gear wheel, cuibhle-ghèar

2 uidheam f, gen uidheim. Safety gear, uidheam sàbhailteachd. The winding gear of the mine, uidheam rothaigidh na mèinne

gear v tr

geared to a phr 1 expressed with a tha a’ freagairt air. In a way geared to pupils’ needs, ann an dòigh a tha a’ freagairt air feuman na cloinne

2 expressed with a tha ann an dàimh ri. Materials geared to the appropriate levels of pupil attainment, stuthan a tha ann an dàimh ri ìrean freagarrach na cloinne a thaobh coileanaidh

gem n seud m, gen seòid, pl seudan, seòid

geminate a dùblaichte. Geminate consonant, connrag dhùblaichte

gemstone n seud m, gen seòid, pl seudan, seòid. Gemstones and minerals, seudan agus mèinnearan

gender n gnè f. Feminine gender, gnè bhoireann. Masculine gender, gnè fhireann. Neuter gender, gnè neodrach. We believe that no family should be excluded from the group’s activities on the grounds of age, gender or sexuality, tha sinn a’ creidsinn nach bu chòir gum bitheadh teaghlach sam bith air an dùnadh a-mach bho ghnìomhan na buidhne mar thoradh air aois, gnè, no feiseileachd

gender mod expressed with boireann agus fireann. Studying media representations of males and females will allow discussion of stereotyping and gender roles, bidh cothrom ann, le bhith a’ gabhail ealla ris mar a tha fireann agus boireann gan cur far comhair anns na meadhain, air beachdachadh air lèir-sheiseachadh agus air an àite a tha aig boireann agus fireann

gene n gine f

genealogical a 1 sloinnteachail

2 ginealaich

genealogical tree n phr craobh f ghinealaich, gen craoibhe ginealaich, pl craobhan ginealaich. But it is reasonable to accept that he had some place in that genealogical tree, ach tha e reusanta gabhail ris gu robh àite air choireigin aige sa chraoibh ghinealaich sin

genealogist n sloinntear m, gen sloinnteir, pl sloinntearan

genealogy n 1 sloinntearachd f

2 ginealach m, gen ginealaich, pl ginealaichean

general a 1 coitcheann, comp coitchinne. General strike, stailc choitcheann. In a more general way, ann an dòigh nas coitchinne. The programmes described here offer only general guidance, chan eil na prògraman air a bheil iomradh an-seo ach a’ cur stiùiridh choitchinn fa chomhair dhaoine. Sound is a general term for use in discussion, ’s e briathar coitcheann a tha ann am fuaim gus a chleachdadh ann am beachdachadh

2 farsaing. To gain a general impression of the gist of a text, gus beachd farsaing fhaotainn air brìgh teacsa

3 not expressed. Some may already possess good general alertness, faodaidh cuid a bhith gu math beòthail dhiubh fhèin

in general adv phr 1 anns a’ chumantas

2 san fharsaingeachd. A more highly developed facility with language in general, comas-cànain san fharsaingeachd aig ìre nas àirde

generally adv 1 anns an fharsaingeachd. In commerce generally, ann am malairt anns an fharsaingeachd. Pupils with special needs generally, na sgoilearan sin aig a bheil feuman sònraichte anns an fharsaingeachd. Listening has implications for speech development and learning generally, tha buaidh aig èisteachd air leasachadh cainnte agus air ionnsachadh anns an fharsaingeachd

2 anns a’ chumantas. Generally, reading and writing skills will be acquired…, anns a’ chumantas togar sgilean leughaidh agus sgrìobhaidh. Generally crops were grown on long narrow strips of ground called rigs, anns a’ chumantas bha na pòran a’ fàs air stiallan fada caol de thalamh ris an cainte feannagan

3 gu coitcheann. Currently available resources for delivery of some areas of the curriculum are generally acknowledged to be below a desirable level, thathar gu coitcheann ag aideachadh nach eil na tha ri fhaotainn an-ceartuair de ghoireasan airson cuid de raointean a’ chlàir-theagaisg a thoirt gu buil cho math ’s bu mhiann leinn

4 am bitheantas. This pronunciation, as palatal “-nt-”, occurs generally in the dialect for the palatal consonant group “-thn-”, gheibhear am fuaimneachadh seo, mar “-nt-” phalatach, am bitheantas san dualchainnt a tha ann air a’ chòmhlan-chonnrag “-thn-” phalatach

generalisation n ginearalachadh m, gen ginearalachaidh, pl ginearalachaidhean

generalise v i 1 gnàthaich, vn gnàthachadh. Generalising, a’ gnàthachadh

2 ginearailich, vn ginearalachadh m

generalised a ginearalaichte. Generalised use of the dative form of the feminine singular adjective, cleachdadh ginearalaichte air riochd tabhartach a’ bhaudhair bhoireannta shingilte

generate v tr 1 dèan, vn dèanamh m

2 thoir gu bith, vn toirt gu bith. Exploring fiction through simulations to generate thinking skills, a’ sgrùdadh ficsein tro shamhlachaidhean gus sgilean smaoineachaidh a thoirt gu bith

3 gin, vn gintinn

generative a (linguistics) gineadaireach. Generative grammar, gràmar gineadaireach

generator n gineadair m, pl gineadairean

generosity n 1 coibhneas m, gen coibhneis

2 fialaidheachd f

genital a

genital organ n phr ball-gineamhainn m, gen & pl buill-ghineamhainn

genitive a ginideach. The genitive case, an tuiseal ginideach

genre n 1 gnè f, pl expressed with gnè; seòrsachan gnè or seòrsachan de ghnè; iomadh gnè. “Genre” is a term used to describe a property of texts, that each text belongs to a group, or set, of texts with which it shares common features, tha “Gnè” air a chleachdadh gus iomradh a dhèanamh air nàdar theacsaichean, a’ comharrachadh gum buin a h-uile teacsa do bhuidheann theacsaichean agus gu bheil dòighean anns a bheil e coltach riutha sin. Genre recognition can begin in the early stages, faodar tòiseachadh air aithne chur air gnè aig na h-ìrean as tràithe. Recognise the genre of the communication, a bhith ag aithneachadh gnè a’ chonaltraidh. Examples of texts from a variety of genres, eisimpleirean de theacsaichean de caochladh gnè. Including the recognition of genres, agus sin a’ gabhail a-staigh aithneachadh air gnè. But genres are capable of being continually refined, ach faodar gnè a dhèanamh nas mìne agus nas mìne, gun sguir. In order to explore genres by creating their own examples, gus seòrsachan gnè a rannsachadh le bhith a’ cruthachadh an cuid eisimpleirean fhèin. In order to engage with a wider range of texts and genres, gus a dhol an greim ann am barrachd sheòrsachan theacsaichean agus ghnè. At a simple level, there are broad genres, aig ìre gu math sìmplidh tha seòrsachan farsaing ann de ghnè. In fiction, there are genres such as romances, horror, ann am ficsean tha iomadh gnè, leithid ramasan, uabhas

2 (in listening) gnè cànain. In so doing they will achieve an awareness of genre and knowledge about language, ann a bhith a’ dèanamh seo thig iad gu mothachadh air gnè cànain agus gu eòlas air cànain. If pupils have a sense of genre they will also have an awareness of the significance of important features of the text, ma tha tuigse aig a’ chloinn air gnè chànain bidh mothachadh aca cuideachd air brìgh nithean cudthromach anns an teacsa

3 (in reading) gnè theacsaichean. In so doing they will achieve an awareness of genre and knowledge about language, ann a bhith a’ dèanamh seo thig iad gu mothachadh air gnè theacsaichean agus gu eòlas air cànain

4 expressed with seòrsa teacsa, pl seòrsachan theacsaichean. In order to explore genres by creating their own examples, gus seòrsachan theacsaichean a rannsachadh le bhith a’ cruthachadh an cuid eisimpleirean fhèin

5 pàtaran m, pl pàtarain. They must learn to recognise the commoner genres in fiction and non-fiction, feumaidh iad ionnsachadh mar a dh’aithnicheas iad na pàtarain as cumanta ann am ficsean ’s ann am fìorsgeul

gentle a 1 socair

2 sìnte. A gentle slope, leathad sìnte, or slios sìnte

gentleman n duine-uasal m, gen duine-uasail, pl daoine-uasal. Ladies and gentlemen! a mhnathan agus a dhaoine uaisle!

gentry n uaislean m pl. Some members of the aristocracy and gentry, cuid den uas-fhlaitheachd agus de na h-uaislean

genuine a expressed with fìor. So that they genuinely support learning, gus fìor thaice thoirt do dh’ionnsachadh. They may also have a heightened sense of writing and talking for genuine purposes, faodaidh iad cuideachd am barrachd tuigse fhaotainn air a bhith a’ sgrìobhadh agus a’ labhairt gus fìor amasan a choileanadh

geographer n cruinn-eòlaiche m, pl cruinn-eòlaichean

geographical a 1 cruinn-eòlasach

2 not expressed. Wide area and computer network systems are particularly relevant in the geographical context of the Gaelic speaking world, tha siostaman mòr-àrainn agus obair-lìn coimpiutair air leth freagarrach ann an suidheachadh saoghal na Gàidhlig

geography n cruinn-eòlas m, gen cruinn-eòlais

geological a 1 creag-eòlasach

2 geòlasach

geologist n 1 creag-eòlaiche m, pl creag-eòlaichean

2 geòlaiche m, pl geòlaichean

geology n 1 creag-eòlas m, gen creag-eòlais

2 geòlas m, gen geòlais

geometric a geoimeatrach

geometry n geoimeatraidh

geomorphology n geocruth-eòlas m, gen geocruth-eòlais

Georgian pr n 1 Geoirgianach m, gen & pl Geoirgianaich

2 (language) Geoirgianais f

germ n bitheag f, gen bitheig, pl bitheagan

German pr n 1 Gearmailteach m, gen & pl Gearmailtich

2 (language) Gearmailtis f

Germanic a Gearmailteach

Germany pr n a’ Ghearmailt f, gen na Gearmailt

germinate v i ginidich, vn ginideachadh

gerund n geireann m, gen geirinn, pl geireannan

gerundive n geireannach m, gen & pl geireannaich

gestation n torrachas m, gen torrachais

gesture n gluasad-bodhaig m, pl gluasadan-bodhaig. Show that they can use at least the following terms: gesture, eye-contact, a’ nochdadh gun cuir iad gu feum, air a’ char as lugha, na faclan a leanas: gluasad-bodhaig, glacadh-sùla. She will recognise gestures and eye contact, aithnichidh i gluasadan-bodhaig agus glacadh-sùla

get v tr 1 faigh, vn faighinn or faotainn

2 fàs, vn fàs. As pupils get older, mar a bhitheas a’ chlann a’ fàs nas sine

geyser n gèasar m, gen gèasair, pl gèasaran

• gìosar m, gen gìosair, pl gìosaran

ghost n 1 taibhse f, pl taibhsean or taibhseachan

2 aibhse f, pl aibhsean or aibhseachan

3 bòcan m , gen & pl bòcain

ghost mod mu thaibhse or mu thaibhsean or mu thaibhseachan. Ghost stories, stòiridhean mu thaibhsean. The first paragraph of a ghost story, a’ chiad pharagraf de sgeulachd mu thaibhsean. The first part of a ghost story, a’ chiad phàirt de stòiridh mu thaibhse

giant n 1 fuamhaire m, pl fuamhairean

2 athach m, gen & pl athaich. I have stood on the shoulders of giants, sheas mi air guaillean athach

giant a (botany) famhaireach. Giant bellflower, flùr-cluigeanach famhaireach

Gigha pr n Giogha

gild v tr òr, òraich, vn òradh m

gilded a 1 air òradh

2 òraichte

gilding n òradh m, gen òraidh

gills n pl 1 giùran m, gen giùrain

2 garbhan m, gen garbhain

gilt n òradh m, gen òraidh

gilt a òraichte

gist n 1 màthair-adhbhair f. Show that they understand the gist of the text, a’ nochdadh gu bheil iad a’ tuigsinn màthair-adhbhair an teacsa

2 brìgh f. To gain a general impression of the gist of a text, gus beachd farsaing fhaotainn air brìgh teacsa. To read familiar stories in simple language for pleasure or gist, stòiridhean sìmplidh, air a bheil iad eòlach, a leughadh airson toileachaidh no brìgh. Pupils will listen for gist of contents, bidh a’ chlann ag èisteachd airson brìgh susbaint

3 expressed with tuigse f air brìgh. Pupils are expected to gain the gist of a text, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ faotainn tuigse air brìgh teacsa

4 expressed with cnag na cùis. Pupils will read short narrative texts, for pleasure or for gist, bidh a’ chlann a’ leughadh theacsaichean-aithris goirid, airson toileachaidh no airson cnag na cùise a thuigsinn

give v tr 1 (a) thoir, vn toirt f. Pupils will give name, age, bidh a’ chlann a’ toirt ainm, aois. Teachers should lead pupils to give opinions, tha còir aig na tidsearan a bhith a’ stiùireadh na cloinne gu bhith a’ toirt bheachdan. The pupil should be taught to give increasing priority to technical features of the text, tha còir gun treòirichear am pàiste gus am barrachd ’s am barrachd àite a thoirt do nithean teicnigeach an teacsa. When they are giving instructions in relation to project work, an uair a tha iad a’ toirt seòlaidh ann an co-cheangal ri obair pròiseict

(b) thoir seachad, vn toirt seachad. Advice is given here, thathar a’ toirt seachad comhairle an-seo. To give satisfaction and aesthetic pleasure, gus riarachadh agus toileachas-inntinn a thoirt seachad

(c) thoir do, vn toirt do. Punctuation will give pupils a term for describing these surface features of their writing, bheir pungadh briathar don chloinn airson iomradh a dhèanamh air na nithean faicsinneach a bhuineas don chuid sgrìobhaidh. Each of the following issues is given further attention in Part 3, tha an tuilleadh aire air a toirt ann am Pàirt 3 do gach cùis a leanas. While it will be important to give an historical sense of Gaelic as a culture, ged a bhitheas e cudthromach mothachadh eachdraidheil a thoirt dhaibh air a’ ghàidhlig mar chultar

(d) thoir dhuinn, vn toirt dhuinn. Interviews with older people will give a picture of former ways of life, bheir còmhraidhean ri seann daoine dealbh dhuinn air dòighean-beatha a dh’fhalbh

(e) thoir air, vn toirt air. Give your set the right title, thoir an tiotal ceart air an t-seata agad

5 tairg, vn tairgse. The Guidelines give schools advice on how to review and develop their assessment policies, tha an stiùireadh a’ tairgse comhairle do sgoiltean air mar a bhreithnicheas iad agus mar a bheir iad gu ìre am poileasaidhean measaidh

6 tog, vn togail f. To give pupils an interest in the roots, derivations and make-up of words which are especially interesting, gus ùidh na cloinne a thogail ann am faclan a tha sònraichte inntinneach: na freumhaichean aca, co às a thàinig iad, agus mar a tha iad air an cur ri chèile

7 expressed with le prep. Set out completed work, giving attention to presentation and layout, a’ cur obair a tha air a crìochnachadh air dòigh le aire air sealladh agus dreach

8 expressed with aig prep. And having given primacy to Gaelic, agus am prìomh àite aig a’ Ghàidhlig thuige sin

9 expressed with faigh, vn faotainn f. Balance listening, talking, reading, and writing, giving each its due emphasis, a’ cur èisteachd, labhairt, leughadh agus sgrìobhadh an cothromachd, gach aon a’ faotainn an àite air a bheil e airidh. Pupils will be given enjoyment, familiarity with structures, gheibh a’ chlann toileachadh, eòlas air structairean. This will be more significant if pupils are given regular opportunities to display completed work, bidh an tuilleadh brìgh an-seo ma tha a’ chlann a’ faotainn cothroim gu cunbhalach a bhith a’ taisbeanadh obair chrìochnaichte

10 cuir an cèill, vn cur m an cèill. Give and respond to instructions relating to classroom activities and situations, cuir an cèill agus cuir an gnìomh iarrtasan co-cheangailte ri obair agus suidheachaidhean a’ chlas

11 cuir ann, vn cur ann. Writing helps pupils to clarify their thoughts and to give them personal meaning, tha sgrìobhadh a’ cuideachadh na cloinne gus an cuid smuaintean a shoilleireachadh agus gus brìgh phearsanta a chur annta

12 cuir air, vn cur air. This has two aspects: the decreasing degree of support given to the pupil and the increasing responsibility given to pupils, tha dà nì àraidh co-cheangailte ri seo: an taice a bheirear don phàiste a’ dol nas lugha agus an t-uallach a thathar a’ cur air cloinn a’ dol am meud

13 expressed with cuir, vn cur m. The teacher will periodically act as scribe to give these thoughts a written form, bidh an tidsear bho àm gu àm a’ sgrìobhadh às an leth gus na smaointean sin a chur ann an riochd sgrìobhaidh. Word processing gives professionalism to finished work, cuiridh dealbh-sgrìobhadh cruth proifeiseanta air obair chrìochnaichte

14 innis, vn innse f. To give name and age, ainm agus aois innse

15 dèan, vn dèanamh m. The criteria might be to give a good picture of how the person looks, ’s e na bun-chomharraidhean, is dòcha, dealbh math a dhèanamh air coltas an neach sin

16 expressed with bi ann. The Programmes of Study give additional advice on teaching and learning activities, tha an tuilleadh comhairle mu ghnìomhan teagaisg agus ionnsachaidh anns na Clàran Oideachaidh. Opportunities should be given, bu chòir cothrom a bhith ann

17 not directly expressed. They should now be giving a personal response, bu chòir dhaibh a bhith a’ freagairt gu pearsanta

18 not expressed. Having an understanding of genre gives writers a valuable aid in the task of communicating effectively, tha tuigse a bhith aca air gnè na chuideachadh luachmhor do luchd-sgrìobhaidh ann a bhith a’ conaltradh gu buadhmhor

which gives v phr expressed with anns a bheil. Listening to a short, straightforward text which gives an item of information, ag èisteachd ri teacsa goirid furasta anns a bheil fiosrachadh. Adventure games let pupils explore situations which give a sense of reality, tha geamannan dùbhlain a’ toirt cothroim do chloinn a bhith a’ rannsachadh shuidhichidhean anns a bheil caran de choltas an t-saoghail againn fhìn

give an account of v phr 1 thoir iomradh air, vn toirt iomraidh air. Pupils will give a succinct, coherent account of their experience of texts, bidh a’ chlann a’ toirt iomraidh ghoirid, dhòigheil, phongail air an cuid fiosrachaidh air teacsaichean

2 dèan cunntas air, vn dèanamh cunntais air. Pupils will give a clear account of a personal experience, bidh a’ chlann a’ dèanamh cunntais gu soilleir air fiosrachadh pearsanta

give an appraisal of v phr thoir do bheachd air

give an appreciation of v phr thoir barail chothromach air

give consideration to v phr thoir aire do, vn toirt aire do. Pupils will give consideration to some of the main ways in which sentences are constructed and punctuated, bidh a’ chlann a’ toirt aire do cuid de na prìomh dhòighean air seantansan a dheilbh agus a phungadh

give emphasis to v phr cuir cudthrom air. Emphasis will be given to making notes, cuirear cudthrom air a bhith a’ dèanamh notaichean

give opportunity v phr expressed with faigh cothrom. Pupils will be given opportunities to associate listening with other forms of communication, bidh a’ chlann a’ faighinn cothroim air èisteachd a cho-chur ri seòrsachan eile de chonaltradh

give scope for v phr thoir cothrom air, vn toirt cothroim air. The present guidelines give scope for this form of organisation, tha an stiùireadh seo a’ toirt cothroim air a leithid seo de riaghladh

given a 1 expressed with bi. The advice given in Part 3 will help teachers, bidh a’ chomhairle ann am Pàirt 3 na chuideachadh do na tidsearan

2 sònraichte. The space occupied by a given amount of water, an spàs a lìonas uimhir shònraichte de dh’uisge

3 not directly expressed. Pupils will respond to given stimuli, bidh a’ chlann a’ toirt freagairt mar a ghluaisear iad

given by a phr o. Talks and interviews given by classmates and visiting adults, òraidean is agallamhan o cho-aoisean no o inbhich a bhitheas a’ tadhal

giving n 1 toirt f

2 expressed with thoir, vn toirt f. Activities such as giving directions, gnìomhan mar a bhith a’ toirt seòlaidh

3 expressed with thoir do, vn toirt f do. By giving them an awareness of the importance of character, le bhith a’ toirt mothachaidh dhaibh air cho cudthromach ’s a tha pearsa

4 expressed with tairg, vn tairgse f. By questioning or by giving a model, le bhith a’ cur cheist no a’ tairgse eisimpleir

glacial a 1 eigheadail. Glacial till, sgaoilteach eigheadail. Glacial erratics, arraidich eigheadail. Glacial mounds, tomain eigheadail. Glacial outwash, às-sgoladh eigheadail. This dates from a glacial event known as the Wester Ross readvance, buinidh seo do dh’àm an tachartais eigheadail ris an canar ath-mheudachadh Rois an Iar

2 (a) eigh-shruthach. Glacial erratics, clachan conadail eigh-shruthach

(b) expressed with leis an eigh-shruth. These mounds are glacial dumps known as moraines, ’s e stuth a chaidh fhàgail leis an eigh-shruth a tha anns na tomannan seo ris an canar morainean

glaciate v tr eighich, vn eigheachadh m

glaciated a eighichte

glaciation n 1 eigheachadh m, gen eigheachaidh, pl eigheachaidhean. Dumps of sand, gravel, stones and boulders that date from the last glaciation, dùin de ghainmhich, de ghrinneal, de chlachan agus de dh’ulbhagan a chaidh fhàgail aig àm an eigheachaidh mu dheireadh

2 bleith f eigheadail, gen bleithe eigheadail. Low ridges of volcanic rock that were more resistant to glaciation, dromannan ìosal de chreig bholcànaich a tha air seasamh nas fheàrr an aghaidh bleithe eigheadail

glacier n eigh-shruth m, gen eigh-shrutha pl eigh-shruthan. When the glacier was melting, nuair a bha an t-eigh-shruth a’ leaghadh. This area suffered extensive scouring from erosion by glaciers, fhuair an t-àite seo mòran sgùraidh bho bhith air a bhleith le eigh-shruthan

glad a 1 aoibhinn, comp aoibhinne

2 aiteasach

gladness n aiteas m, gen aiteis

glade n blàran-coille m, gen & pl blàrain-choille

gland n fàireag f, gen fàireig, pl fàireagan. Sebaceous gland, fàireag gheire. Sweat gland, fàireag fhallais. Tear glands, fàireagan dheur. The gland of the body which purifies the blood, fàireag na bodhaige a ghlanas an fhuil

glass-house n taigh-glainne m, pl taighean-glainne

glass n glainne f

glass fibre n phr snàithleach m glainne, gen snàithlich ghlainne

glasses n pl 1 speuclairean m pl

2 glainneachan f pl

glaze v tr glainnich, vn glainneachadh m

gleam n boillsg, vn boillsgeadh m

glimpse n aiteal m, gen aiteil, pl aiteil, aitealan. I got a glimpse of him, fhuair mi aiteal dheth

global a 1 cruinneil

2 expressed with cruinne f gen. Global warming, blàthachadh-cruinne

globe n 1 glob

2 (world) (a) saoghal m, gen saoghail

(b) cruinne f

glossary n clàr-mìneachaidh m, gen & pl clàir-mhìneachaidh

glottal a 1 glotais. Glottal stop, connrag dhùinte ghlotais

2 sgòrnanach. Glottal stop, connrag dhùinte sgòrnanach

glottalise v tr 1 glotasaich, vn glotasachadh m

2 sgòrnanaich, vn sgòrnanachadh m

glottalised a 1 glotasaichte

2 sgòrnanaichte

glottis n glotas m, gen glotais

glove n miotag f, gen miotaig, pl miotagan. Disposable gloves, miotagan so-chaitheimh. Protective gloves, miotagan dìonach

glutton n 1 geòcaire m, pl geòcairean

gneiss n gneiss m; naghas m, gen naghais. The oldest rocks in Britain are the structurally complex Lewisian gneiss, ’s iad na creagan as sine ann am Breatainn an gneiss Leòdhasach, aig a bheil structar iom-fhillte

go n

in one go, a dh’aona leum. Are the parents asking for too much in one go? a bheil na pàrantan ag iarraidh cus a dh’aona leum?

go v i rach, vn dol m. Matters which go beyond their real-life experiences, nithean a tha a’ dol thar am fiosrachaidh anns an t-saoghal sa bheil iad beò

go on v phr 1 rach air adhart, vn dol m air adhart. Pupils should feel part of what is going on, tha còir gum biodh mothachadh aig cloinn gu bheil iad fhèin a’ gabhail pàirt anns na bheil a’ dol air adhart

2 rach, vn dol. What is going on, dè tha dol

going n 1 dol m

2 expressed with a bhith a’ dol. No going out the door without an adult in the group, cha cheadaichear a bhith a’ dol a-mach an doras gun inbheach sa bhuidhinn

going to be v phr 1 gu bhith. He said that they were going to be wet, thubhairt e gu robh iad gu bhith fliuch

2 expressed with ro prep (plus dat). He said that they were going to be disappointed, thubhairt e gu robh briseadh-dùil romhpa

goad n 1 brod m, gen bruid, pl brodan

2 bior-greasaidh m, gen biora-ghreasaidh, pl bioran-greasaidh

goad v tr brod, vn brodadh m

goal n 1 ceann-uidhe m, gen & pl cinn-uidhe. Pupils are expected to work towards a common goal in group activity, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann ag obair a dh’ionnsaigh ceann-uidhe choitchinn ann an gnìomh buidhne

2 amas m, gen amais, pl amasan. The attainment targets are designed to be comprehensive sets of goals for learning language, tha na cuimsean coileanaidh air an deilbh mar amasan-ionnsachaidh iomlan airson cànain

3 (in game) bàir f, gen bàire, pl bàirean

gob n blad m, gen & pl blaid

goblin n bòcan m , gen & pl bòcain

goddess n ban-dia f, gen ban-dè, pl ban-diathan

goggle n

goggles n pl speuclairean m pl dìona

gold n òr, gen òir

gold mod òir

gold medal n phr bonn m òir, gen & pl buinn òir

gold plate n phr 1 pleat f òir

2 (utensils) soithichean m pl òr-phleataichte

golden a òir

goldfinch n buidheag f, gen buidheig, pl buidheagan

gold-plate v tr 1 pleataich le òr, vn pleatadh le òr

2 òr-phleataich, vn òr-phleatadh

gold-plated a 1 pleataichte le òr

2 òr-phleataichte

gold-plating n 1 pleatadh m òir, gen pleataidh òir

2 òr-phleatadh m, gen òr-phleataidh

golden eagle n, see eagle, golden n

goldsmith n òr-chèard m, gen & pl òr-chèird

golf n goilf m. Playing golf, a’ cluich goilf. Clock golf, goilf gleoca

golf mod goilf. Golf course, cùrsa goilf ; raon goilf. Golf links, machair ghoilf

good a 1 math. They should consider whether the text is of good quality, tha còir aca beachdachadh air co-dhiùbh a tha an teacsa math dheth fhèin

2 deagh. Pupils will regularly listen to good stories, bidh a’ chlann ag èisteachd gu cunbhalach ri deagh stòiridhean. They should model good reading habits, tha còir aca eisimpleir a thoirt seachad air deagh chleachdaidhean leughaidh

3 dòigheil. It should feature a lot of encouragement and modelling of good practice, bu chòir mòran misneachaidh agus eisimpleirean de chleachdadh dòigheil a bhith mar phàirt dheth sin

no good a phr expressed with neg plus bi gu feum sam bith. Hot sunny weather is no good for sledging, chan eil sìde ghrianach theth gu feum sam bith airson a dhol air càrn-slaoid

goods n pl 1 bathar m, gen bathair. Goods and services, bathar agus seirbheisean. Goods train, trèan bhathair. The goods that we buy in shops, am bathar a cheannaicheas sinn anns na bùthan

2 gnothach m, gen gnothaich, pl gnothaichean. The goods that are sold in the shop are brought by lorry, bidh na gnothaichean a bhithear a’ reic sa bhùth a’ tighinn ann an làraidh

household goods n phr gnothaichean m pl taighe. Household goods such as toothpaste, matches and dusters, gnothaichean taighe mar uachdar-fhiclan, lasadairean agus dustairean

gorge n 1 clais f, pl claisean

2 mòr-ghil f, pl mòr-ghilean

Gothic pr n (language) Gotais f

Gothic a Gotach

govern v tr 1 cuir do. This preposition governs the genitive case, tha an roimhear seo a’ cur an ainmeir don tuiseal ghinideach

2 riaghail, vn riaghladh m. This preposition governs the genitive case, tha an roimhear seo a’ riaghladh an tuiseil ghinidich

governed by prep phr fo riaghladh plus gen

government n riaghaltas m, gen riaghaltais, pl riaghaltasan

government mod bhon riaghaltas. A Government spokesperson, neach-labhairt bhon Riaghaltas

governor n 1 (mechanical) rianadair m, pl rianadairean

2 (ruler) riaghladair m, pl riaghladairean

grace n (before meals) altachadh m, gen altachadh

gradation (linguistics) ceumadh m, gen ceumaidh

grade n ìre f, pl ìrean

grade v tr 1 rangaich, vn rangachadh m

2 ìrich, vn ìreachadh. The eggs are taken to a packing station where they are graded, thèid na h-uighean a thoirt do stèisean pacaidh far a bheileas gan ìreachadh

grader n rangadair m, pl rangadairean

gradient n caisead m, gen caiseid, pl caiseadan

gradual a expressed with mean air mhean adv phr. Gaining a command of Gaelic is a process involving the gradual acquisition and expansion of knowledge, skills and understanding, gus a’ Ghàidhlig ionnsachadh feumar eòlas, sgilean agus tuigse a thogail agus a leudachadh mean air mhean. With a gradual movement from structured to somewhat less structured learning situations, a’ gluasad mean air mhean bho shuidhichidhean-ionnsachaidh stèidhichte gu feadhainn nach eil buileach cho stèidhichte. It is also a matter of the gradual encouragement for the pupil to become an independent learner, tha e cuideachd a’ ciallachadh a bhith mean air mhean a’ misneachadh a’ phàiste gu bhith ag ionnsachadh air a cheann fhèin

gradually adv 1 mean air mhean. Learning how to read and write requires the teaching of a gradually enlarging descriptive vocabulary, tha ionnsachadh sgrìobhaidh is leughaidh a’ cur feum air briathrachas a theagasg a tha a’ meudachadh mean air mhean. Gradually, as pupils learn the skills of handwriting, mean air mhean, mar a tha a’ chlann a’ togail sgilean làmh-sgrìobhaidh

2 beag air bheag. Gradually, the range of distinguishing features of texts should be extended, beag air bheag, bu chòir leudachadh a dhèanamh air na nithean a tha a’ dealachadh theacsaichean o chèile

3 not expressed. The teacher may gradually free such pupils to make choices about how to learn, faodaidh an tidsear saorsa a thoirt do chloinn den t-seòrsa seo gus roghainn a dhèanamh a thaobh dòigh ionnsachaidh

graduate I v i ceumnaich, vn ceumnachadh m. When did he graduate from university? cuine cheumnaich e on oilthigh?

II graduate v tr

graduated a ceumroinnte. Graduated cylinder, siolandair ceumroinnte

grain n 1 (plant) gràn m, gen gràin

2 (speck) gràine

gram n gram

grammar n gràmar m, gen gràmair. A selection of terms referring to the words, grammar and sounds of the language, taghadh de bhriathran a bhuineas do dh’fhaclan, do ghràmar agus do dh’fhuaimean na cànain

categorial grammar n phr gràmar m seòrsachaidh

functional grammar n phr gràmar m gnìomhach

Montague grammar n phr gràmar m Mhontague

reference grammar n phr gràmar-lorg m

relational grammar n phr gràmar m dàimhealachd

transformational grammar n phr gràmar cruth-atharrachaidh

grammatical a 1 gràmarach

2 a bhuineas do ghràmar. Teachers need to introduce pupils to the grammatical, literary and other technical terms of language, feumaidh na tidsearan a’ chlann a chur an aithne nam briathran cànain a bhuineas do ghràmar, do litreachas agus an leithid sin

3 expressed with gràmar m. The confidence and the need to communicate are more important than absolute grammatical accuracy, tha misneach ann an conaltradh, agus am feum air conaltradh a dhèanamh, nas cudthromaiche na an gràmar a bhith uile gu lèir gun mhearachd

grammatically adv gu gràmarach

grammaticality n gràmarachd f

granary n 1 (building) sìol-lann f, gen sìol-lainn, pl sìol-lannan

2 (region) gràinnseach f, gen gràinnsich, pl gràinnsichean

grand-daughter n 1 ban-ogha f, pl ban-oghaichean

2 expressed with ogha m, pl oghaichean. She’s a grand-daughter of Donald’s, ’s e ogha do Dhòmhnall a th’ innte

granite n eibhir f

grant n tabhartas m, gen tabhartais, pl tabhartasan

grant v tr builich, vn buileachadh m

take for granted, cuir suarach. It should not be taken for granted, cha bu chòir a chur suarach idir

granule n gràinean m, gen gràinein, pl gràineanan

grapefruit n anann m, gen & pl anainn

graph n graf m, gen grafa, pl grafaichean. Block graph, graf bloc. Pie graph, graf cearcaill. Spike graph, graf spìceach

graphic a deilbhidh. Graphic skills, sgilean deilbhidh

graphical a ann an grafaichean. The outcomes from these activities may be diagrammatic or graphical, faodaidh toradh na h-obrach seo a bhith ann an diagraman no ann an grafaichean

graphics n 1 dealbhan

2 not directly expressed. Pupils will demonstrate a response to their listening in a variety of media, writing, pictures, graphics, speech, and performance, bidh a’ chlann a’ nochdadh freagairt do an cuid èisteachd ann an caochladh mhodhannan, sgrìobhadh, dealbhan de gach seòrsa, labhairt agus cluich

grasp n 1 greim m. Demonstrating some grasp of appropriate style, a’ nochdadh gu bheil na h-uiread de ghreim aca air stoidhle iomchaidh. Pupils will use language with some grasp of idiomatic expressions, bidh a’ chlann a’ cleachdadh cànain agus tomhas de ghreim a bhith aca air gnàthasan-cainnt. A cognitive grasp of quite sophisticated ideas and linguistic concepts, greim agus tuigse air bun-bheachdan agus air bun-smuaintean cànain a tha gu math adhartach

2 tuigse f. Reading activities should demand that pupils show an overall grasp of a text, tha còir aig gnìomhan labhairt a bhith a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ nochdadh gu bheil tuigse aca air an teacsa anns an fharsaingeachd. Using prediction to improve grasp of genre, a’ cleachdadh fàisneachd gus tuigse air gnè a chur am feobhas. It is equally necessary to develop a parallel awareness and grasp of the richness and diversity of the culture, tha e a-cheart cho riatanach mothachadh agus tuigse àrach air cho saidhbhir agus cho iomachruthach ’s a tha an dualchas

grasp v tr 1 faigh greim air, vn faighinn greim air. Grasping the purposes behind a piece of talk or writing, greim fhaighinn air na h-adhbhair a tha air cùl earrann labhairt no sgrìobhaidh

2 tuig, vn tuigsinn f. Pupils are expected to grasp ideas or feelings in a text, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ tuigsinn bhun-smuaintean no fhaireachdainnean ann an teacsa

grass n feur m, gen feòir. Lovely green grass, feur brèagha gorm. The predominant vegetation on the slopes and hills is a mixture of heather and coarse grasses, ’s e an lusrach as cumanta air na sliosan agus air na mill ach measgachadh de fhraoch agus de sheòrsachan garbha de dh’fheur

grassland n talamh-feòir m. Tropical grassland, talamh-feòir tropaigeach. Note the more fertile grasslands of the hill-fields, thoir an aire don talamh-fheòir as torraiche a gheibhear anns na h-achaidhean

grassland mod a bhuineas do thalamh-feòir. The flat land by the river supports a range of grassland species, gheibhear san talamh chomhnard mun abhainn sreath de ghnèithean lusraich a bhuineas do thalamh-feòir

grassy a feurach, comp feuraich. A patch of grassy ground marks another house site, tha criomag de thalamh feurach a’ comharrachadh làrach eile far an robh taigh uaireigin

grateful a buidheach, comp buidhiche. The secretary of State is grateful to all who…, tha Rùnaire na Stàite buidheach do na h-uile a…

gravel n grinneal m, gen grinneil. Gravel quarry, cuaraidh grinneil

gravel bank n phr 1 bruach f ghrinneil or banca m grinneil

2 bruach f ruadh, gen bruaiche ruaidhe

gravity n (force of g.) iom-tharraing f

graze v tr & i ionaltraich, vn ionaltradh m

grazing n 1 ionaltradh m, gen ionaltraidh. Rough grazing, ionaltradh garbh ; ionaltradh bochd

2 talamh-ionaltraidh m, gen talmhainn-ionaltraidh. To protect the crops and to preserve the grazing the animals were moved to summer pastures, gus am bàrr a dhìon agus gus an talamh-ionaltraidh a ghlèidheadh bha na beathaichean air an gluasad gu àirighean san t-samhradh

common grazing n phr monadh m coitcheann, gen monaidh coitchinn

great a 1 mòr

2 (botany) mòr. Great bindweed, iadh-lus mòr

greater comp a 1 nas motha

2 as motha. Clearly, the more able the pupil the greater become the opportunities for such assessment, tha e soilleir mar as comasaiche am pàiste gur ann as motha an cothrom air a leithid sin de mheasadh

3 expressed with comp of a. The teacher will broaden pupils’ experience to involve texts of greater maturity of ideas, leudaichidh an tidsear air fiosrachadh nas cloinne a dh’ionnsaigh theacsaichean a tha nas adhartaiche ann am bun-bheachdan. Pupils will develop a greater alertness to the changes in ideas, bidh a’ chlann a’ fàs nas mothachaile air na h-atharraichidhean ann am bun-smuaintean

4 expressed with barrachd plus gen. Pupils will have a greater autonomy in the choice of topic to be explored, bidh barrachd ùghdarrais aig a’ chloinn ann a bhith a’ taghadh cuspair gus a rannsachadh. In order to work on a greater variety of texts, gus oibreachadh air barrachd sheòrsachan theacsaichean

5 expressed with am barrachd plus gen. They will have a greater empathy with those whose languages and cultures are different, bidh am barrachd co-fhaireachdainn aca riuthasan aig a bheil cànanan agus dualchasan a tha eadar-dhealaichte

6 (botany) mòr. Greater birdsfoot trefoil, bàrr m a’ mhìslein mòr

Greece pr n a’ Ghrèig f, gen na Grèige

Greek pr n 1 Grèigeach m, gen & pl Grèigich

2 (language) Grèigis f

green a 1 buidhe-ghorm. The colours of the rainbow are violet, indigo, blue, green, yellow, orange, and red, ’s iad dathan a’ bhogha-fhroise liath or bàn-phurpaidh, gorm-liath or guirmeanach, gorm, buidhe-ghorm or uaine, buidhe, dearg-bhuidhe or orains, agus dearg

4 uaine. The Green Party, am Pàrtaidh Uaine

3 glas, comp glaise

2 gorm, comp guirme. Lovely green grass, feur brèagha gorm. The sites of the old houses appear as patches of green ground among the more sombre coloured heather, tha làraichean nan seann taighean a’ sealltainn mar mhìrean de thalamh gorm am measg an fhraoich a tha nas duirche an dath

green belt n phr crios-uaine m, pl criosan-uaine

greenfly n cuileag-ghlas f, gen cuileige-glaise

greengrocer n ceannaiche m glasraich, gen ceannaiche ghlasraich, pl ceannaichean glasraich. The greengocer sells fruit and vegetables, bidh ceannaiche glasraich a’ reic mheasan is glasraich

greenhouse n taigh-ghlainne m, pl taighean-glainne

greenhouse effect n phr buaidh f an taigh-ghlainne

Greenland pr n a’ Ghraonlainn f, gen na Graonlainn

Greenlander pr n Graonlannach m, gen & pl Graonlannaich

Greenlandic pr n (language) Graonlainnis f

Greenwich pr n. greenwich meridian, meadhan-loidhne Greenwich

greyhound n mial-chù m, pl mial-choin

grid n cliath f, gen clèithe, pl cliathan. To help you find the shop there are squares on the map, and these squares form a grid, airson do chuideachadh a’ lorg na bùtha tha ceàrnagan air a’ mhapa, agus tha na ceàrnagan seo a’ dèanamh suas cliath. The targets have been set out in grids, one grid to each of the four outcomes, tha na cuimsean air an cur a-mach ann an cliathan, cliath fa chomhair gach tè de na ceithir builean. The accompanying grid has the following strands, anns a’ chlèith a tha an cois seo tha na h-iallan a leanas. Pupils and teacher can agree on a checklist or grid which will be used for noting and recording observations, faodaidh an tidsear agus a’ chlann aontachadh air liosta-dearbhaidh no air clèith a bhithear a’ cleachdadh gu bhith a’ gabhail cunntais air beachdan

grid line n phr loidhne-chlèithe f, gen loidhne-clèithe, pl loidhneachan-clèithe

grid reference n phr comharradh-clèithe m, gen comharraidh-chlèithe, pl comharraidhean-clèithe. This is grid square (F,7), and (F,7) is called a grid reference, seo ceàrnag-chlèithe (F,7), agus canaidh sinn comharradh-clèithe ri (F,7)

grid square n phr ceàrnag-chlèithe f, gen ceàrnaig-clèithe, pl ceàrnagan-clèithe. The shop is in grid square (A,1), tha a’ bhuth ann an ceàrnaig-chlèithe (A,1)

grilse n bànag f, gen bànaig, pl bànagan

Grimsay pr n Griomasaigh

grin n braoisg f, gen braoisge, pl braoisgean

grin v i 1 cuir braoisg ort, vn cur braoisge ort

2 bi a’ braoisgeil

grinning a 1 braoisgeach

2 braoisgeil

grind v tr bleith, vn bleith f

gristle n brisgean m, gen brisgein, pl brisgeanan

grit n 1 gainmheach f, gen gainmhich

2 stuth m gainmheachail

grocer n grosair m, pl grosairean

groceries n pl grosaireachd f

grocery, grocer’s n bùth f ghrosaireachd

gross a

Gross National Product n phr Mòr-thoradh m Dùthcha, gen Mòr-thoraidh Dhùthcha

gross weight n phr cuideam m iomlan

ground n 1 talamh m, gen talmhainn f

2 expressed with airson. The criteria are simply the grounds on which a judgement is going to be made about the pupil’s performance on a task, chan eil na comharraidhean ach dìreach airson breithneachadh a dhèanamh air mar a nì pàiste ann an gnìomh

ground to be covered, na bha ri ionnsachadh

ground mod 1 talmhainn

2 grunnda. Ground moraine, moraine ghrunnda

3 bunaiteach. Ground rules, riaghailtean bunaiteach. It is important that children are made aware of the following ground rules, tha e cudthromach gum bi a’ chlann air an dèanamh mothachail air na riaghailtean bunaiteach a leanas

on the ground prep phr 1 air an talamh

2 expressed with fhèin. By studying the drawings you should be able to compare the text with the site on the ground, le bhith a’ beachdachadh air na dealbhan bu chòir gur urrainn dhut coimeas a dhèanamh eadar an teacsa agus an làrach fhèin

on the grounds of prep phr mar thoradh air, or a thoradh air (plus dat). We believe that no family should be excluded from the group’s activities on the grounds of disability, tha sinn a’ creidsinn nach bu chòir gum bitheadh teaghlach sam bith air an dùnadh a-mach bho ghnìomhan na buidhne mar thoradh air ciorram

groundnut n, see peanut n

groundwater n uisge m talmhainn, gen uisge thalmhainn

group n 1 (a) buidheann m & f, gen buidhne, dat f buidhinn, pl buidhnean, buidhnichean. Review and Development Groups, Buidhnean Sgrùdaidh agus Leasachaidh. Different groups of children, buidhnean eadar-dhealaichte de chloinn. Particular groups of pupils, buidhnean sònraichte chloinne. For groups, and, where required, for individuals, do bhuidhnean, agus, far a bheil feum, do dhaoine fa leth

(b) an prep plus poss pron plus buidhnean. Editing pupils’ own and others writing individually and in groups, ag eagrachadh sgrìobhadh na cloinne fhèin agus sgrìobhadh chàich, le pàistean fa leth agus nam buidhnean. Pupils will listen individually and in groups, bidh sgoilearan ag èisteachd an dà chuid fa leth agus nam buidhnean

2 còmhlan m, gen & pl còmhlain. A svarabhakti group having the vowel “a”, còmhlan svarabhakti anns a bheil an fhuaimreag “a”

3 bannal m, gen bannail, pl bannalan; also banal m, gen banail, pl banalan

every age group, daoine de gach aois

in groups prep phr 1 mar bhuidhnean. Pupils will work regularly in pairs or groups, bidh a’ chlann ag obair gu cunbhalach mar chàraidean no mar bhuidhnean

group a (mod) 1 buidhne f gen. Listen to others in group or one-to-one activities, ag èisteachd ri feadhainn eile ann an obair buidhne no aon-ri-aon. In one-to-one or group talk, ann an còmhradh eadar dithis no ann an còmhradh buidhne. Group tasks from across the whole curriculum, iomairt-bhuidhne o thaobh gu taobh den chlàr-theagaisg. Word processing is also a catalyst for paired and group work, tha dealbh-sgrìobhadh cuideachd na mheadhan falaichte air obair càraid agus obair bhuidhne

2 bhuidhnean. To understand the factors which can help or hinder group work, gus a bhith a’ tuigsinn nan nithean a chuidicheas le obair bhuidhnean no a chuireas bacadh oirre. Group reading, leughadh-bhuidhnean

3 expressed with mar bhuidhinn. Which will permit individual, group and class learning, a bheir cothrom dhaibh a bhith ag ionnsachadh mar aon, mar bhuidhinn agus mar chlas

4 expressed with ann am buidhnean. Pair and group discussions, beachdachadh, ’s e sin mar chàraidean agus ann am buidhnean. The possibilities for group discussion and the engagement with problems in work of this kind are inexhaustible, chan eil ceann no crìoch air a’ chothrom a tha ann an obair den t-seòrsa seo gu bhith a’ beachdachadh ann am buidhnean agus gu bhith a’ gleachd ri ceistean duilich. The range of group activities will now include structured situations, bidh na seòrsachan ghnìomhan a thathar a’ dèanamh ann am buidhnean a-nis a’ gabhail a-staigh suidhichidhean òrdaichte. Group reading, leughadh ann am buidhnean

5 expressed with le buidhinn. Such work can be group/class/teacher discussion, faodaidh obair den t-seòrsa seo gabhail a-steach beachdachadh le buidhinn/clas/tidsear

6 expressed with buidhnean. In small group discussions of brief tasks, far a bheil buidhnean beaga a’ co-bheachdachadh air gnìomhan goirid. Both in group situations and in understanding texts, ann an suidhichidhean bhuidhnean agus ann a bhith a’ tuigsinn theacsaichean

7 expressed with mar bhuidhnean. Pupils of all abilities become engaged in group discussion and planning, tha clann de gach comas a’ dol an greim ann am beachdachadh mar bhuidhnean agus ann am planadh

group discussion n phr 1 beachdachadh-buidhne m. Pupils will be familiar with the process of listening and responding in group discussion, bidh eòlas aig a’ chloinn air mar a tha èisteachd agus freagairt ann am beachdachadh-buidhne ag oibreachadh

2 beachdachadh m ann am buidhinn. Group discussion will now be a natural part of class activity, is e pàirt nàdarrach de dh’obair a’ chlas a tha ann am beachdachadh ann am buidhinn a-nis

group v tr 1 thoir còmhla, vn toirt f còmhla. They are means by which activities can be grouped in a natural way, tha iad nam meadhain air gnìomhan a thoirt còmhla ann an dòigh nàdarrach

2 cuir am buidhnean

grouping n cur m ri chèile, gen cuir ri chèile. Skills of grouping information will continue to be developed, leanar air a bhith a’ toirt fàis air sgilean cur fiosrachaidh ri chèile

grouse, black (Lyrurus tetrix) n 1 (cock) coileach-dubh m, gen coilich-dhuibh, pl coilich-dhubha. The black grouse cock and the hen are there, every kind of bird is there, tha an coileach-dubh ’s tha an liath-chearc ann, tha a h-uile seòrsa dh’eunlaith ann

2 (hen) liath-chearc f, gen liath-chirce, pl liath-chearcan

grove n doire m or f, pl doirean, doireachan

grow I v i fàs, vn fàs m. The carrots are growing well, tha na curranan a’ fàs gu math

II grow v tr 1 bi plus a’ fàs (aig neach). She grew carrots this year, bha curranan a’ fàs aice am bliadhna. Because of the nature of the land less emphasis was given to growing crops, a thoradh air gnè na talmhainn cha robhar a’ cur uibhir a chudthrom air bàrr a bhith a’ fàs. Instead of fencing large fields small enclosures were made to grow oats, an àite raointean mòra a bhith air am feansadh chaidh àiteachan-iadhaidh beaga a dhèanamh anns am bitheadh coirce a’ fàs

2 leig le (rud) fàs. Are you growing your beard? a bheil thu a’ leigeil le t’fheusag fàs?

growing n fàs m, gen fàis. Growing conditions, suidheachadh fàis. Growing point, teothachd fhàis. Growing season, sèasan fàis

growing a 1 expressed with a’ dol am meud. To take advantage of the growing number of employment opportunities, gus cothrom a ghabhail air na cothroman cosnaidh, agus iad sin a’ dol am meud

2 expressed with a tha a’ meudachadh. They will demonstrate that they can write for a growing number of audiences, seallaidh iad gu bheil iad comasach air sgrìobhadh do luchd-amais a tha a’ meudachadh ann an àireamh. They will show a growing command of language, nochdaidh iad comas cànain a tha a’ meudachadh

3 expressed with a bhith a’ dol am meud. Pupils should have a growing sense of representations generally, bu chòir do thuigse chloinne air dòighean-riochdachaidh anns an fharsaingeachd a bhith a’ dol am meud

4 expressed with adhartas m, gen adhartais. Their maturational level, interests and growing skills, an ìre fàis, an ùidhean agus an adhartas anns na sgilean

5 expressed with fàs ann an. Growing independence in the analysis of what is required, fàs ann an neo-eisimeileachd ann an eadar-sgaradh air na tha riatanach

6 expressed with a tha a’ fàs. Gaelic is a living, growing language, ’s e tha anns a’ Ghàidhlig ach cànain bheò, agus cànain a tha a’ fàs

7 expressed with comp a repeated. Children should be encouraged to develop a growing awareness of the language, bu chòir clann a mhisneachadh gus a bhith nas mothachaile agus nas mothachaile air a’ chànain

growth n 1 fàs m, gen fàis. An enhanced contribution to pupils’ social and intellectual growth, barrachd ga chur ri fàs sòisealta agus ceudfathach na cloinne. They will support and promote the growth of thinking and feeling, bidh iad a’ neartachadh agus a’ leasachadh fàs ann an smaoineachadh agus ann am faireachadh. Small groups will ease interaction and the growth of confidence, bidh co-luadar agus fàs ann am misneach air an dèanamh nas fhasa le buidhnean beaga

2 expressed with bi a’ fàs. The curriculum must establish the setting for the growth of appreciation in these vital areas of the Gaelic experience, feumaidh an clàr-teagaisg na crìochan a shuidheachadh anns am bi tuigse a’ fàs air na raointean ro-chudthromach seo de dh’fhiosrachadh na Gàidhlig

growth hormone n phr brodag f fhàis, gen brodaig fàis, pl brodagan fàis

growth point n phr teothachd-fhàis f, gen teothachd-fàis

groyne n groyne m, pl groynes

gruel n brochan m, gen brochain

guarantee n barrantas m, gen barrantais, pl barrantais, barrantasan

guard n geàrd m, gen geàird, pl geàrdan. There must be appropriate guards on heaters, feumaidh geàrdan iomchaidh a bhith air teòdhadairean

guardian n 1 coimheadaiche m, pl coimheadaichean. Parents and guardians, pàrantan agus coimheadaichean

2 neach-dìona m, pl luchd-dìona. Parents and guardians, pàrantan agus luchd-dìona. The policy statement should be brought to the attention of parents or guardians, bu chòir aithris a’ phoileasaidh a thoirt gu aire phàrantan no luchd-dìona

guerrilla n guerrilla m, pl guerrillas

guerrilla war n phr cogadh m guerrilla, gen cogaidh guerrilla

guess n tomhas m, gen tomhais, pl tomhasan, tòimhsean

guess v tr & i tomhais, vn tomhas m

guest n aoigh m, pl aoighean

guffaw n glag-gàire m, pl glagan-gàire

guidance n 1 stiùireadh m, gen stiùiridh. This Circular conveys guidance, tha a’ Chuairtlitir seo a’ toirt stiùiridh. Guidance on the teaching of Gaelic, stiùireadh mu dheidhinn teagasg na Gàidhlig. Guidance concerning the minimum time allocation for Language, stiùireadh mun chuibhrinn ùine a dh’fheumar a thoirt do chànain air a’ char as lugha. Further guidance on language activities, an tuilleadh stiùiridh mu ghnìomhan cànain

2 comhairle f. Guidance is given on Gaelic language activities, thathar a’ toirt comhairle mu ghnìomhan-cànain Gàidhlig. Guidance on developing profiles can be found in the guidelines, gheibhear comhairle air teisteanas-measaidh a thoirt gu buil anns an stiùireadh

3 expressed with comhairlich, vn comhairleachadh. Teacher support will be less evident but will still offer guidance as necessary, cha bhi taice tidseir cho follaiseach ach fhathast bi seo a’ comhairleachadh mar a bhitheas sin riatanach

guide n (book, booklet) leabhar-iùil m, pl leabhraichean-iùil; leabhran-iùil m, pl leabhrain-iùil

guide v tr stiùir, vn stiùireadh m

guided a stiùirichte. Guided discussion, co-bheachdachadh stiùirichte

guiding a

guiding principle n phr màthair-adhbhair f. The guiding principle in regard to selection of language should be the children’s need to communicate, ’s e màthair-adhbhair taghadh cànain am feum a bhitheas aig a’ chloinn air a bhith a’ conaltradh

guidelines n pl 1 stiùireadh m, gen stiùiridh. National Guidelines, Stiùireadh Nàiseanta. Guidelines on Gaelic, Stiùireadh air Gàidhlig

2 clàr-stiùiridh m, gen clàir-stiùiridh. The professional judgements which will form the basis of the report to parents, which is set in the context of these guidelines, am breithneachadh proifeiseanta a bhitheas na bhunait aig an aithris do phàrantan, a tha air a cur ann an coitheacsa a’ chlàir-stiùiridh seo

3 comhairle-stiùiridh f. In these guidelines, anns a’ chomhairle-stiùiridh seo

4 (a) iùl m. They should be informed of the guidelines which will enable them to implement the policy statement, bu chòir dhaibh fiosrachadh fhaighinn mu iùl airson aithris a’ phoileasaidh a chur an gnìomh

(b) cairt-iùil f. Part 3 of the guidelines offers advice, tha Pàirt 3 den chairt-iùil a’ tairgse comhairle

guilty a ciontach (of, de). He was found guilty of two charges, chaidh fhaighinn ciontach de dhà chasaid

guinea-pig n gearra-mhuc f, pl gearra-mhucan

gulf n 1 camas m, gen camais, pl camasan

• camas-mòr m, gen camais-mhòir, pl camasan-mòra

2 beàrn f, gen bèirn or beàirn, pl beàrnan

gull, black-backed, n arspag f, gen arspaig, pl arspagan

gullet n 1 (oesophagus) slugan m, gen slugain, pl sluganan

2 (throat) sgòrnan m, gen sgòrnain, pl sgòrnanan

gully n clais f, gen claise, pl claisean

2 gil f, gen gile, pl gilean

gum n (mouth) 1 mannas m, gen mannais

2 càirean m, gen càirein; càireas m, gen càireis

gum n (that sticks) bìth f, gen bìthe

gunwale n beul-mòr m, gen beul-mhòir

2 beul m, gen beòil

rubbing-piece n (between gunwale and saxboard) slat f mhòr, gen slaite mòire. The rubbing-piece is below the saxboard, tha an t-slat mhòr fon phlanca bheòil. The rubbing piece keeps the boat from rubbing if it’s at the jetty, tha an t-slat mhòr a’ gléidheadh an t-eathar bho shuathadh ma tha i ri cidhe

gust n 1 osag f, gen osaige, pl osagan

2 meall m, gen & pl mill. The wind is coming in gusts, tha a’ ghaoth a’ tighinn na mill

3 plathadh m, gen plathaidh, pl plathaidhnean. A terrible gust came, thàinig plathadh uamhasach

gut v tr (of fish) cut, vn cutadh m

gutter n guitear m, gen guiteir, pl guitearan

guttural n connrag f sgòrnanach

guttural a sgòrnanach

gymnastics n lùth-chleasachd f

gypsum n giopsam m

H

haar n 1 ceò m & f

2 hàr m

habit n 1 cleachdadh m, pl cleachdaidhean. Some may already possess good general alertness, others may not have acquired the basic habits, faodaidh cuid a bhith gu math beòthail dhiubh fhèin, cuid eile nach do thog na cleachdaidhean as bunaitiche. Good reading habits, deagh chleachdaidhean leughaidh. Habits of thought and feeling, cleachdaidhean ann an smuain agus ann am faireachdainn. Some pupils acquire the habits of recognition and categorisation readily, tha cuid de chloinn a thogas cleachdaidhean aithne agus seòrsaidh gu h-ealamh

2 fasan m, gen fasain, pl fasanan

habitat n àrainn f, pl àrainnean

habitual a

habitually adv 1 am bitheantas

2 a-ghnàth

haddock n adag f, gen adaig, pl adagan

hag n (peat) bota m, pl botaichean

hail n clach-mheallain f, pl clachan-meallain

hair n 1 falt m, gen fuilt

2 gruag f, gen gruaige

3 (single hair) fuiltean m, gen fuiltein, pl fuilteanan

hairbrush n bruis-chinn f, gen bruise-cinn, pl bruisean-cinn

hairdresser n gruagaire m, pl gruagairean

hairdrier n tiormadair-gruaig m, pl tiormadairean-gruaig

hairy a (botany) molach. Hairy bindweed, iadh-lus molach

half n leth m, pl lethean

half-close a leth-dhùinte. Half-close vowel, fuaimreag leth-dhùinte

half-litre n leth-liotair m

half-metre n leth-mheatair m

half-open a leth-fhosgailte. Half-open vowel, fuaimreag leth-fhosgailte

half-termly adv leitheach slighe tron tèarm

halftone n (photography) leth-shnuadh m, gen leth-shnuaidh

halfway adv 1 leitheach slighe. Halfway through the term, leitheach slighe tron tèarm

2 leitheach

halitosis n droch anail f

halo n 1 fàinne f

2 riomball m, gen & pl riombaill

3 buaile. There is a halo round the moon, tha buaile mun ghealaich

halt n expressed with stad v, vn stad m. Evidence for the halt of the glacier can be seen in the form of a remarkably continuous end-moraine, gheibhear dearbhadh air mar a stad an eigh-shruth ann am moraine-chrìche a tha gu sònraichte leantainneach

halt v i stad, vn stad m

halter n aghastar m, gen aghastair, pl aghastairean

hamlet n 1 baile m (beag), gen baile (bhig), pl bailtean (beaga)

2 clachan m, gen & pl clachain

hammock n 1 leabaidh-chrochte f, pl leapannan-crochte

2 hamag f, gen hamaig, pl hamagan

hamper v tr cuir bacadh air, vn cur bacaidh air. To help pupils build up an easy flow which will not hamper the train of thought, clann a chuideachadh gus dòigh shaor shiùbhlach a thogail nach cuir bacadh air smuaineachadh

hand n làmh f, gen làimhe, pl làmhan

handful n 1 dòrlach m

2 grunnan m beag

handbook n leabhar-làimhe m, gen leabhair-làimhe, pl leabhraichean-làimhe

handcuffs n glas-làmh f, gen glais-làmh

handicap n bacadh m, gen bacaidh, pl bacaidhean

hand-eye a làimh-is-sùla. Using material to develop hand-eye co-ordination, a’ cleachdadh stuthan gus fàs a thoirt air co-òrdanachadh làimh-is-sùla

handle n 1 làmh f, gen làimhe, pl làmhan

2 cluas f, gen cluaise, pl cluasan

handle v tr làimhsich, vn làimhseachadh m. These skills should be handled with sensitivity, bu chòir na sgilean seo a bhith air an làimhseachadh ann an dòigh mhothachail. Pupils will read to find and handle information for a range of purposes, bidh sgoilearan a’ leughadh ach an lorg ’s an làimhsich iad fiosrachadh air sreath adhbhairean

handling n làimhseachadh m, gen làimhseachaidh. Information handling, làimhseachadh fiosrachaidh

handlebars n crann-làmh, gen croinn-làmh

hand-writing, handwriting n làmh-sgrìobhadh m, gen làmh-sgrìobhaidh. Hand-writing and presentation, làmh-sgrìobhadh agus cruth, also làmh-sgrìobhadh agus taisbeanadh. They will pay careful attention to hand-writing, bidh iad a’ toirt deagh aire do làmh-sgrìobhadh. Employ a fluent, legible style of handwriting, a’ cleachdadh stoidhle làmh-sgrìobhaidh a tha siùbhlach agus furasta a leughadh. Handwriting skills will be formally taught, bidh sgilean làmh-sgrìobhaidh air an teagasg gu foirmeil

hang v tr & i croch, vn crochadh m

hanging a

hanging valley n phr gleann m crochte, gen glinn chrochte, pl gleanntan crochte

hangover n ceann-daoraich m, gen cinn-daoraich

happen v i tachair, vn tachairt f. Teachers should ask pupils to predict what happens next, is còir do thidsearan iarraidh air a’ chloinn fàisneachd a dhèanamh air an ath rud a thachras. Pupils will ask what is happening, bidh a’ chlann a’ faighneachd dè tha a’ tachairt

happening n expressed with tachair, vn tachairt f. Thus in teaching pupils to tell the first part of a ghost story which is to create the setting for mysterious happenings, mar sin, ann a bhith ag ionnsachadh don chloinn mar a sgrìobhas iad a’ chiad phàirt de stòiridh mu thaibhseachan gus suidheachadh a thoirt am bith anns am bi nithean neònach a’ tachairt

happiness n 1 (a) àgh m, gen àigh

(b) àigh m

(c) àghmhorachd f

2 toileachadh m, gen toileachaidh

happy a 1 àghmhor, comp àghmhoire

2 àigheach

3 expressed with toileachadh m, gen toileachaidh. That poem made me happy, thug an dàn ud toileachadh dhomh

harbour n caladh m, cala m, gen calaidh, cala, pl calaidhean

hard a cruaidh, comp cruaidhe

hardness n cruas m, gen cruais. Hardness of water, cruas uisge. Water hardness (measuring) strip, stiall cruas uisge

hardboard n cruaidh-bhòrd m, gen cruaidh-bhùird

harebell n (round-leaved bellflower) (Campanula rotundifolia) 1 (a) flùr-cluigeanach m cruinn-dhuilleagach, gen fluir-chluigeanaich chruinn-dhuilleagaich, pl flùraichean-cluigeanach cruinn-dhuilleagach

(b) flùr-cluigeanach m , gen fluir-chluigeanaich, pl flùraichean-cluigeanach

2 (a) currac f na cuthaig (this name also refers to ragged robin, cornflower, and others)

(b) bròg f na cuthaig (this name also refers to pansy, bog violet, wild hyacinth, and others)

hare-lip n beàrn-mhìol m

harm n 1 cron m. In order to protect them from physical, sexual and emotional harm, airson an dìon bho chron a bhuineas do bhodhaig, do ghnè is do dh’fhaireachadh inntinn

2 beud m

harmful a 1 cronail. Harmful organisms, fàs-bheairtean cronail

2 expressed with a dh’fhaodas cron a dhèanamh

harness n acfhainn f. Horse harness, acfhainn each

Harris pr n na Hearadh

harvest n buain f, gen buana

hasty a bras, comp braise

hat n ad f, gen aide, pl adan

hate v tr bi plus gràin aig air. I hate cycling to work in the rain, tha gràin agam air a bhith a’ dol gu m’ obair air a’ bhaidhsagal anns an uisge

haugh n (land beside river) innis f, gen innse, pl innsean

haughtiness n 1 àrdan m, gen àrdain

2 àrdanachd f

3 àrd-inntinneachd f

haughty a 1 àrdanach, comp àrdanaiche

2 àrd-inntinneach, comp àrd-inntinniche

have v tr 1 (a) bi plus aig. Reading should always have a purpose, tha còir aig leughadh daonnan adhbhar a bhith aige. The approach to teaching recommended highlights the importance to teachers and pupils of having access to equipment, tha na dòighean teagaisg a thathar a’ moladh a’ sònrachadh a-mach cho cudthromach ’s a tha e do thidsearan agus do chloinn cothrom a bhith aca air uidheam. Having an understanding of genre gives writers a valuable aid in the task of communicating effectively, tha tuigse a bhith aca air gnè na chuideachadh luachmhor do luchd-sgrìobhaidh ann a bhith a’ conaltradh gu buadhmhor

(b) expressed with a thaobh plus bi plus aig. All groups who are members of CNSA will have insurance cover provided by CNSA, a thaobh nam buidhnean air fad a tha nam ball de CNSA, bithidh àrachas aca a tha air a thoirt dhaibh le CNSA

2 expressed with bi plus air. There is rhyme between the syllables having the second stress in the first three phrases and the syllable having the first stress in the fourth phrase, tha comhardadh eadar na lidean air a bheil an dara cudthrom anns a’ chiad trì abairtean agus an lide air a bheil a’ chiad chudthrom anns a’ cheathramh abairt

3 (a) expressed with bi plus an prep. She has blue eyes, tha sùilean gorm innte. The accompanying grid has the following strands, anns a’ chlèith a tha an cois seo tha na h-iallan a leanas. Poetry will have simple imagery, ’s e ìomhaigheachd shìmplidh a bhios anns a’ bhàrdachd. Poems have strong rhymes, tha comhardadh làidir ann an duain

(b) expressed with bi plus ann. In coping with the future it is essential to have an understanding of the past, ann a bhith a’ gabhail ris na h-amannan a tha ri thighinn tha e do-sheachnaichte tuigse a bhith ann air an t-saoghal a bha ann

4 expressed with bi plus à. Pupils receiving a Gaelic education will have a number of different backgrounds, bidh clann a tha a’ faighinn oideachadh ann an Gàidhlig à caochladh sheòrsachan àrainneachd

5 faigh, vn faotainn f. After the pupils have had experience of variety, aon uair ’s gu bheil a’ chlann air fiosrachadh fhaotainn air caochladh sheòrsachan. Teachers will have the security of working within a consistent language programme, gheibh tidsearan neart o bhith ag obair taobh a-staigh prògram-cànain a tha cunbhalach. They may also have a heightened sense of writing and talking for genuine purposes, faodaidh iad cuideachd am barrachd tuigse fhaotainn air a bhith a’ sgrìobhadh agus a’ labhairt gus fìor amasan a choileanadh. This is the only limerick amongst what we have of the bard’s songs, ’s i seo an aon luimneach am measg na fhuair sinn de dh’òrain a’ bhàird

have to v phr 1 feum. Listeners have to learn to select relevant information, feumaidh luchd-èisteachd ionnsachadh mar a thaghas iad fiosrachadh brìoghmhor. The teacher will have to support pupils, feumaidh an tidsear taice thoirt don chloinn. Growing independence in the analysis of the choices that have to be made, fàs ann an neo-eisimeileachd ann an eadar-sgaradh air na roghainnean a dh’fheumar a dhèanamh

2 not expressed. It is important to recognise that the form of assessment has to match the aims of the teaching process, tha e cudthromach a thuigsinn gum bi an dòigh anns a bheilear a’ measadh ann an dàimh ri amasan teagaisg

have v aux 1 expressed with air a plus vn. Texts they have written themselves, teacsaichean a tha iad fhèin air a sgrìobhadh. It has been a basic assumption that the resources required for the achievement of these targets will be made available, thathar air a bhith a’ gabhail ris mar nì bunaiteach gum bi na goireasan gan sealbhachadh air a bheil feum gus na cuimsean seo a choileanadh

2 expressed with past tense. As pupils discuss what they have written, an uair a tha a’ chlann a’ beachdachadh air na sgrìobh iad

3 expressed with past tense plus a-cheana. When pupils consider what they plan to write, or have written, an uair a tha a’ chlann a’ gabhail beachd air na tha dùil aca a sgrìobhadh no air na sgrìobh iad a-cheana

having v aux expressed with thuige sin. And having given primacy to Gaelic, agus am prìomh àite aig a’ Ghàidhlig thuige sin

haversack n abharsaig f, pl abharsaigean

hay n feur m, gen feòir

hazard n cunnart m, gen cunnairt, pl cunnartan

2 nì m a dh’fhaodadh a bhith na chunnart, pl nithean a dh’fhaodadh a bhith nan cunnart. Checks will be made on fire equipment and any fire hazards, thèid dearbhadh a dhèanamh air uidheamachd smàlaidh agus air nithean sam bith a dh’fhaodadh a bhith nan cunnart a thaobh teine

hazardous a cunnartach

haze n 1 ceò m

2 culm m

hazy a 1 ceòthach

2 (of sky) (a) (light haze) glionnach. The sky is getting hazy, tha an iarmailt a’ fàs glionnach

(b) (overcast) culmach

head n ceann m, gen & pl cinn

head of water n phr àirde f uisge

head v tr

heading n ceann m, gen & pl cinn. Find more place to put next to each heading, lorg tuilleadh àiteachan a thèid an cur ri taobh gach cinn. In titles and chapter headings, ann an tiotalan agus cinn-chaibideilean. Write the names under the right headings, sgrìobh na h-ainmean fo na cinn chearta

headband n stìom f, pl stìoman or stìomannan

header n (football) buille-chinn f, pl buillean-cinn

headlamp n, see headlight n

headland n rubha m, pl rubhaichean

headlight n ceann-solas m, gen & pl ceann-solais

headline n ceann-naidheachd m, gen & pl cinn-naidheachd. That is what the headline says, sin a tha an ceann-naidheachd ag ràdh

headquarters n pl prìomh-àros m, gen prìomh-àrois

headteacher n ceannard-sgoile m, pl ceannardan-sgoile

health n slàinte f. An argument for attending to dental health, argamaid airson aire thoirt do shlàinte fhiaclan

health and safety n phr slàinte f agus sàbhailteachd f. Health and safety standards, bun-tomhasan slàinte agus sàbhailteachd. Health and safety policy for pre-school groups, poileasaidh air slàinte agus sàbhailteachd do bhuidhnean ro-sgoile

health visitor n phr neach-tadhail m slàinte, gen neach-thadhail shlàinte, pl luchd-tadhail slàinte. The recommended policy is to encourage close liaison with health visitors, ’s e am poileasaidh a thathar a’ moladh a bhith ag àrach dlùth cheangail ri luchd-tadhail slàinte

healthy a fallain. Groups should try to ensure the use of healthy food and drink, is còir do bhuidhnean feuchainn ri dhèanamh cinnteach gun tèid biadh agus deoch fhallain a chleachdadh

heap n 1 dùn m, gen & pl dùin

2 càrn m, gen & pl cùirn. Stone heaps scattered within the enclosure suggest this had never been cultivated in a rig system, chithear sgapte air feadh an àite-iadhaidh seo cùirn de chalchan, agus bhuaidhe seo bidh e coltach nach deach àiteach fo shiostam nam feannagan

hear v tr 1 cluinn, vn cluinntinn. Choices of texts to be heard or read, taghaidhean a thaobh theacsaichean a bhithear a’ cluinntinn no a’ leughadh. In discussion of spoken texts that they have heard, ann am beachdachadh air teacsaichean labhairt a tha iad air a chluinntinn. Tape recording can help pupils hear how fluency aids the conveying of meaning, cuidichidh teiprecòrdadh a’ chlann gu bhith a’ cluinntinn mar tha fileantachd a’ cuideachadh ann a bhith a’ cur brìgh an cèill

2 èist, vn èisteachd. To allow them to hear, watch and reflect upon what they themselves and their classmates have said, gus cothrom fhaighinn air a bhith ag èisteachd, a’ coimhead agus a’ cnuasachadh air na thuirt iad fhèin agus feadhainn eile anns a’ chlas

hearing n 1 (mod) claisneachd. The teacher will identify those with hearing and speech problems, cuiridh an tidsear aithne orrasan aig a bheil trioblaidean claisneachd is bruidhne. Those with hearing impairments, iadsan air a bheil uireasbhaidhean claisneachd

2 èisteachd f. A few may reveal signs of physical difficulties in hearing, àireamh bheag, ’s dòcha, a’ nochdadh gu bheil duilgheadasan corparra aca a thaobh èisteachd

heart n 1 cridhe m

2 teis meadhan. At the heart of, ann an teis meadhan

faint-hearted a bog-chridheach, comp bog-chridhiche

heart disease n phr tinneas m cridhe, gen tinneis cridhe

by heart adv phr 1 air do theanga

2 air do mheòmhair. I have it (off) by heart, tha e agam air mo mheòmhair

hearten v tr misnich, vn misneachadh

heartened a 1 air do mhisneachadh

2 air do dheagh mhisneachadh. We are heartened by developments in the Gaelic arts, broadcasting and education, tha sinn air ar deagh mhisneachadh le na tha a’ gabhail àite sna h-ealain, an craoladh agus am foghlam Gàidhlig

heat n teas m

heat detection n phr teas-lorg m

heat exchange n phr iomlaid f teas

heat transfer n phr aiseag m teas, gen aiseig teas

heat v tr

central heating n phr teodhadh-meadhain m, gen teodhaidh-mheadhain

heater n teòdhadair m, pl teòdhadairean. There must be appropriate guards on heaters, feumaidh geàrdan iomchaidh a bhith air teòdhadairean

heath n

heath mod (botany) fraoich. Heath bedstraw, màdar-fraoich

heathen n pàganach m, gen & pl pàganaich

heather (in general: Calluna vulgaris, Erica tetralix, E. cinerea) n fraoch m, gen fraoich. The sites of the old houses appear as patches of green ground among the more sombre coloured heather, tha làraichean nan seann taighean a’ sealltainn mar mhìrean de thalamh gorm am measg an fhraoich a tha nas duirche an dath

heatshield n teas-dhìon m

heavy a trom, comp truime. Heavy industry, gnìomhachas trom

Hebrew pr n Eabhrach m, gen & pl Eabhraich

2 (language) Eabhra f

hectare n heactair m, pl heactairean

hedge n callaid f, pl callaidean

hedge mod (botany) callaid. Hedge bindweed, iadh-lus callaid

hedgehog (Erinaceus europaeus) n gràineag f, pl gràineagan

hedgerow n 1 callaid f, pl callaidean

2 craobhan f pl callaid

heel n bonn-dubh m, gen buinn-dhuibh, pl buinn-dhubha

heifer n agh m, gen aighe, pl aighean

height n àird f, gen àirde, pl àirdean

heighten v tr àrdaich, vn àrdachadh m

heightened a 1 expressed with tuilleadh m. A heightened awareness of “Scottishness” in a European context, an tuilleadh mothachaidh air dè as ciall da bhith Albannach ann an suidheachadh Eòrpach

2 expressed with am barrachd. They may also have a heightened sense of writing and talking for genuine purposes, faodaidh iad cuideachd am barrachd tuigse fhaotainn air a bhith a’ sgrìobhadh agus a’ labhairt gus fìor amasan a choileanadh

heirloom n ball-sinnsearachd m, gen & pl buill-shinnsearachd

helicopter n heileacoptair m, pl heileacoptairean

helium n heilium m, hilium m

helm n 1 failm f, gen failme, pl failmean

2 ailm f, gen ailme, pl ailmean

help n 1 cuideachadh m, gen cuideachaidh. Pupils begin to be much less dependent on adult help, bidh a’ chlann a’ tòiseachadh air a bhith cus nas lugha an urra ri cuideachadh o inbhich

2 cobhair f, gen cobhrach or coibhre

of help a phr 1 expressed with cuidich, vn cuideachadh m. Supported by evidence which will be of help in producing writing, le taice o dhearbhadh a chuidicheas le sgrìobhadh a chur ri chèile

2 feumail. The use of concept keyboards can also be of help, faodaidh cleachdadh chlàr-iuchrach bhun-smuain cuideachd a bhith feumail

help v tr 1 (a) cuidich, vn cuideachadh m. It will help them to undertake a systematic review, cuidichidh e iad gus breithneachadh rianail a dhèanamh. It will help teachers to plan their teaching, cuidichidh i tidsearan gu bhith a’ deasachadh an cuid teagaisg. This process should help to ensure, tha còir gun cuidicheadh seo gus dèanamh cinnteach. Helping pupils to speak confidently about themselves, a’ cuideachadh na cloinne gu bhith a’ labhairt le misneach mun deidhinn fhèin. To help you find the shop there are squares on the map, airson do chuideachadh a’ lorg na bùtha tha ceàrnagan air a’ mhapa. Pupils will be helped to adjust reading approaches to the different ways information is presented, cuidichear a’ chlann gu bhith ag atharrachadh dhòighean-leughaidh a rèir dhòighean eadar-dhealaichte anns a bheil fiosrachadh ga chur an cèill. It should help to answer teachers’ questions, tha còir gun cuidicheadh e ann a bhith a’ freagairt ceistean thidsearan. Reports based on pupils’ reading will involve the teacher in helping them to analyse the text, cuiridh aithisgean a tha air am bonntachadh air leughadh chloinne an tidsear an greim ann a bhith gan cuideachadh gus sgrùdadh a dhèanamh air an teacsa

(b) cuidich le, vn cuideachadh m le. It helps pupils’ learning to be coherent and progressive, tha i a’ cuidicheadh le ionnsachadh chloinne a dhèanamh cunbhalach agus adhartach. The attainment targets are intended to help the teacher plan what might be achieved, is e a tha air cùl nan cuimsean coileanaidh, cuideachadh a dhèanamh leis an tidsear gus deasachadh a dhèanamh fa chomhair na ghabhadh a choileanadh. Use of volunteers will help to augment the teacher’s input, bidh luchd-cuideachaidh saor-thoileach a’ cuideachadh le bhith a’ cur ris na tha an tidsear a’ dèanamh. By helping to make their own class books, le bhith a’ cuideachadh le bhith a’ dèanamh an cuid leabhraichean-clasa fhèin

(c) thoir cuideachadh do, vn toirt f cuideachaidh do. The teacher will help pupils to benefit from these, bheir an tidsear cuideachadh don chloinn gus buannachd fhaotainn asta sin

(d) expressed with bi plus na chuideachadh m. It helps listeners and readers make better sense, tha e na chuideachadh do luchd-èisteachd agus do luchd-leughaidh gus tuigse nas fheàrr fhaighinn. Discussion will help pupils to reflect, bidh beachdachadh na chuideachadh don chloinn gu bhith a’ cnuasachadh. Play situations will help pupils think, bidh suidhichidhean cluiche nan cuideachadh don chloinn ann a bhith a’ smaoineachadh. Pupils will be helped by developing knowledge about language, bidh e na chuideachadh don chloinn a bhith a’ fàs ann an eòlas air cànain. It will help teachers to adapt their programmes, bidh e na chuideachadh do na tidsearan gus am prògraman obrach ullachadh

2 thoir cothrom do, vn toirt f cothroim do. Cues which help them to sustain a brief line of argument, comharraidhean a bheir cothrom dhaibh argamaid a chumail a’ dol rè ùine ghoirid

3 thoir taice do, vn toirt f taice do. The teacher’s role is to assist in that process and to help pupils to understand the factors which can help or hinder group work ’s e àite an tidseir a bhith a’ cuideachadh leis na tha a’ dol agus taice a thoirt don chloinn gus a bhith a’ tuigsinn nan nithean a chuidicheas le obair bhuidhnean no a chuireas bacadh oirre

4 bi feumail do. Pupils will acquire knowledge about language which will help them in their talking activities, bidh a’ chlann a’ faotainn mothachadh air cànain a bhitheas feumail dhaibh ann an gnìomhan labhairt

5 expressed with cuir ri, vn cuir ri. An agreed policy statement helps ensure that everyone is clear about what they are trying to achieve, tha aithris poileasaidh aontaichte a’ cur ri cinnt gu bheil an ceann-uidhe air am bheil iad a’ feuchainn ri ruigheachd soilleir do gach neach

6 passive expressed with faigh cuideachadh. Pupils will be helped to consider the feelings of others, gheibh a’ chlann cuideachadh gu bhith a’ gabhail beachd air na faireachdainnean aig feadhainn eile

7 not expressed. Assessment should help to build the confidence necessary to cope with increasing challenge, tha còir gun tog measadh a’ mhisneach a dh’fheumar gus gabhail ris an dùbhlan mar a tha e a’ meudachadh

help with v phr cuidich le, vn cuideachadh m le. To help with this process, gus cuideachadh leis a-seo

helped by prep phr le cuideachadh o. They will learn to use these conventions, helped by reading their own work aloud to others, ionnsaichidh iad na cleachdaidhean seo a chur gu feum, le cuideachadh o bhith a’ leughadh a-mach an cuid obrach fhèin do dh’fheadhainn eile

helpful a 1 feumail. A variety of techniques will be found helpful in this process, tha caochladh dhòighean ann a bhitheas feumail anns an iomairt seo

2 expressed with na chuideachadh. It is essential to gather the evidence which will be helpful to the teacher, feumar air a h-uile cor an dearbhadh a thional a bhitheas na chuideachadh don tidsear

helpline n loidhne-thaice f, gen loidhne-taice, pl loidhneachan-taice. Twenty-four hour customer helpline, loidhne-thaice fad là is oidhche do chustamairean

hemisphere n 1 (geography) leth-chruinne m, gen leth-chruinne f

2 (geometry) leithsfear m, pl leithsfearan

hemp agrimony n, see agrimony, hemp n

henceforward adv o seo a-mach

hepatitis n heipeititeas m, gen heipeititeis. Hygiene measures adopted should be sufficient to prevent the spread of HIV and hepatitis, bu chòir gum bitheadh na dòighean-obrach slàinteachais a thèid a chur an gnìomh gu leòr gus casg a chur air HIV agus air heipeititeas o bhith a’ sgaoileadh

heptagon n seachd-cheàrnach m, gen & pl seachd-cheàrnaich

her poss a a

herb n luibh m and f, gen luibhe, pl luibhean

herb Bennet n (Geum urbanum) 1 machall-coille m, gen machaill-choille

2 beinidin m

herbicide n puinnsean-luibhean m, gen puinnsein-luibhean, pl puinnseanan-luibhean

herbivore n lus-itheadair m, pl lus-itheadairean

herd n buar m, gen & pl buair

herd v tr buachaillich, vn buachailleachd f

herding n buachailleachd f

herdsman n buachaille m, pl buachaillean

here adv 1 an seo, a seo, ann an seo, ann an sheo

2 (on this side; here, rather than away) a-bhos. He lives somewhere else, but he is always here for the New Year, tha e a’ fuireach an àiteigin eile, ach bidh e an còmhnaidh a-bhos airson na Callainne

here and there adv phr thall ’s a-bhos

heritage n dualchas m, gen dualchais

hermit n aonaran m, gen aonarain, pl aonaranan

hero n 1 gaisgeach m, gen & pl gaisgich

2 àrmann m, gen & pl àrmainn

heroic a gaisgeil

heroin n hearoin

heroine n bana-ghaisgeach f, gen & pl bana-ghaisgich

heron n (ornithology) corra f, pl corran. I think it’s a heron of some kind, saoilidh mi gur e corra de sheòrsa air choireigin a th’ ann

herons (ornithology; family Ardeidae) corran f pl, gen pl chorran. The family of herons, teaghlach nan corran

heron, grey (Ardea cinerea) n corra-ghritheach f, pl corrachan-gritheach

hero-tale n sgeulachd f ghaisge

hesitantly adv expressed with le stadaich prep phr. Speaking too quickly or too hesitantly can reduce listeners’ interest, faodaidh labhairt ro luath no le stadaich ùidh an luchd-èisteachd a lughdachadh

heterosexual a heitrea-ghnèitheil. Heterosexual intercourse, co-riachdain heitrea-ghnèitheil

hexagon n sia-cheàrnach m, gen & pl sia-cheàrnaich

hiatus n beàrn f, gen beàirn, beàrna, pl beàrnan

hibernation n cadal-geamhraidh m, gen cadail-gheamhraidh

hiccup n aileag f, gen aileig, pl aileagan

hiccups n pl expressed with an aileag, gen na h-àileig. I have hiccups, tha an aileag orm

hiccup v i 1 dèan aileag, vn dèanamh aileig. He hiccuped, rinn e aileag. He was hiccuping, bha e dèanamh aileagan

2 expressed with an aileag. He was hiccuping, bha an aileag air

hierarchical a rangachdail

hierarchy n rangachd f, pl rangachdan

high a àrd, comp àirde. High blood pressure, brùthadh-fala àrd. High standard of living, àrd-ìre dòigh-bheatha. High technology products, bathar àrd-theicneolach

high order mod phr àrd ìre. High order services, seirbhisean àrd ìre

high vowel n phr fuaimreag f àrd, gen fuaimreig àirde, pl fuaimreagan àrda

high water n phr muir-làn m, gen muir-làin. See also sv tide n

higher comp a 1 nas àirde

2 as àirde

3 expressed with a bharrachd. Higher expectations of response are expressed in the more detailed guidance which follows, tha iomradh air na thathar a’ sùileachadh a bharrachd ann am freagairtean anns an stiùireadh nas mionaidiche a leanas

4 expressed with barrachd m. Higher expectations of response, barrachd ga shùileachadh anns na freagairtean

highly adv expressed with àrd a. A more highly developed facility with language, comas-cànain aig ìre nas àirde

highbrow n àrd-inntleachdair m, pl àrd-inntleachdairean

highbrow a àrd-inntleachdail

Highlands pr n Gaidhealtachd f. Similar varied remains are found throughout the Highlands, gheibhear làraichean de chaochladh sheòrsachan mar seo air feadh na Gaidhealtachd

Eastern Highlands pr n Gaidhealtachd f an Ear

Western Highlands pr n Gaidhealtachd f an Iar. The Western Highlands contain the oldest rocks in Britain, gheibhear air a’ Ghaidhealtachd an Iar na creagan as sine ann am Breatainn

highland a 1 àrd-thìreach

2 àrd-thìre

Highland a Gaidhealach. Highland cattle, crodh Gaidhealach

Highland Clearances n phr Fuadach m nan Gaidheal

Highland woman n phr bana-Ghaidheal f, gen & pl bana-Ghaidheil

Highlander n Gaidheal m, gen & pl Gaidheil

highlight v tr 1 seulaich, vn seulachadh m. The teacher will highlight the need for relevance and accuracy, bidh an tidsear a’ seulachadh cho riatanach ’s a tha freagarrachd agus cothromachd

2 sònraich a-mach, vn sònrachadh a-mach. The approach to teaching recommended highlights the importance to teachers and pupils of having access to equipment, tha na dòighean teagaisg a thathar a’ moladh a’ sònrachadh a-mach cho cudthromach ’s a tha e do thidsearan agus do chloinn cothrom a bhith aca air uidheam

highlighting n 1 sònrachadh m, gen sònrachaidh. To use highlighting and underlining, gus sònrachadh agus fo-shràcadh a chleachdadh

2 seulachadh m, gen seulachaidh. Teachers will encourage marking and highlighting of text, bidh tidsearan a’ misneachadh comharrachadh agus seulachadh theacsaichean

3 expressed with a bhith a’ comharrachadh a-mach. By paragraphing and highlighting, le bhith a’ cur ann am paragrafan agus a’ comharrachadh a-mach

high-rise a àrd-thogte. High-rise buildings, togalaichean àrd-thogte

high-road n, see highway n

highway n rathad m mòr, gen rothaid mhòir, pl ròidean mòra

hill n 1 cnoc m, gen & pl cnuic

2 meall m, gen & pl mill. These have created the rounded shapes of the surrounding hills and hollows, ’s iad seo a chruthaich an cumadh cruinn a tha air na mill is na lagan mun cuairt. The predominant vegetation on the slopes and hills, an lusrach as cumanta air na sliosan agus air na mill

3 beinn f, gen beinne, pl beanntaichean

4 bruthach m & f, gen bruthaich, pl bruthaichean. Carry on up the hill to the next site, lean ort suas am bruthach chon na h-ath làraich

5 monadh m, gen monaidh, pl monaidhean, monaidhnean

6 aonach m, gen aonaich, pl aonaichean

7 not directly expressed. This involves climbing back up the ridge of the hill, tha seo a’ ciallachadh a bhith a’ dìreadh an àirde ris an druim a-rithist

hill mod beinne. Hill sheep, caoraich bheinne

hill-field n achadh m (monaidh), gen achaidh (mhonaidh), pl achaidhean, achaidhnean (monaidh). There are the remains of a dividing wall down the centre of the hill-field, gheibhear lorg air balla-dealachaidh sìos meadhan an achaidh. Note the more fertile grasslands of the hill-fields, thoir an aire don talamh-fheòir as torraiche a gheibhear anns na h-achaidhean

hillock n cnoc m, gen & pl cnuic. I was on the hillock, bha mi air a’ chnoc

hillside n 1 bruthach m and f, gen bruthaich, pl bruthaichean. The sheep is on the hillside, tha a’ chaora anns a’ bhruthaich. The children are playing on the hillside, tha a’ chlann a’ cluich air a’ bhruthaich

2 slios m, pl sliosan. Primroses grow on this hillside, bithidh seòbhraichean a’ fàs air an t-slios seo

3 leitir f, gen leitire and leitreach, pl leitirean and leitrichean

hilly a 1 cnocach

2 monadail

Himalayan a Hiomalaidheanach. Himalayan bamboo, bambù Hiomalaidheanach

Himalayas pr n an Hiomalaidhea f, gen na Hiomalaidhea

hinder v tr 1 bac, vn bacadh m

2 cuir bacadh air, vn cur m bacaidh air. To understand the factors which can help or hinder group work, gus a bhith a’ tuigsinn nan nithean a chuidicheas le obair bhuidhnean no a chuireas bacadh oirre

Hindi pr n (language) Indig f

hindrance n 1 bacadh m, gen bacaidh, pl bacaidhean

2 bacan m, gen & pl bacain

hinge n 1 bann m & f, banntach m, gen bainne, banntaich, pl banntan, banntaichean

2 (a) lùdan m, gen lùdain, pl lùdanan; also lùdag f, pl lùdagan

(b) lùdag f, gen lùdaig, pl lùdagan

hinge-joint n alt m lùdagach, gen uilt lùdagaich, pl uilt lùdagach

hip (of body) n cruachan m, gen cruachain

hip (rose-hip) n muc-fhàileag f, pl mucan-fàileag

hippopotamus n each-aibhne m, gen & pl eich-aibhne

his poss a a (lenites)

historian n eachdraiche m, pl eachdraichean

historic a eachdraidheach

historical a 1 eachdraidheil. While it will be important to give an historical sense of Gaelic as a culture, ged a bhitheas e cudthromach mothachadh eachdraidheil a thoirt dhaibh air a’ ghàidhlig mar chultar

2 à eachdraidh. Perhaps a fictional or historical character, ’s dòcha pearsa à ficsean no à eachdraidh

historical linguistics n phr cànanachas m eachdraidheil, gen cànanachais eachdraidheil

history n eachdraidh f. Gaelic history, eachdraidh na Gaidhealtachd

history a eachdraidh. A history text, teacsa eachdraidh

hit v tr buail, vn bualadh m

hitting n bualadh m, gen bualaidh. No hitting or kicking in the group, cha cheadaichear bualadh no breabadh sa bhuidhinn

hither adv a-nall

hither and thither adv phr 1 a-null ’s a-nall

2 thall ’s a-bhos

hitherto adv thuige seo. Pupils begin to be much less dependent on adult help and prompting than hitherto, bidh a’ chlann a’ tòiseachadh air a bhith cus nas lugha an urra ri cuideachadh agus ri coiteachadh o inbhich na bha iad thuige seo

hoe n hobha m, pl hobhaichean. I was working with the hoe, bha mi ag obair leis a’ hobha

hoe v tr tobhaig, vn tobhaigeadh m

2 bi cabadh m, dèan cabadh. He is hoeing the potatoes, tha e a’ cabadh a’ bhuntàta

hold v tr 1 cùm. vn cumail f

2 gabh, vn gabhail m. This one holds less than that one, tha am fear seo a’ gabhail nas lugha na am fear ud

3 bi plus agad. He holds a license for it, tha ceadachas aige dha. There should be at least one adult holding a recognised first-aid certificate on the premises at all times, is còir gum bi co-dhiù aon inbheach aig a bheil teisteanas aithnichte a thaobh ciad-fhuasglaidh daonnan anns an togalach

hold a discussion v phr co-bheachdaich, vn co-bheachdachadh m. He has held discussions with various groups about the use of Gaelic in education in Scotland, tha e air a bhith a’ co-bheachdachadh le caochladh bhuidhnean air cleachdadh na Gàidhlig ann am foghlam an Alba

holder n glèidheadair m, pl glèidheadairean

holiday n saor-làithean m pl

hole n toll m, gen & pl tuill

holiday n saor-làithean m pl. On holiday, air saor-làithean. They want to go on holiday, tha iad ag iarraidh dhol air saor-làithean. Holidays and travel, saor-làithean agus siubhal. They are talking about their holidays, tha iad a’ bruidhinn mu na saor-làithean aca. Summer holidays, saor-làithean an t-samhraidh

holiday camp n phr campa shaor-làithean, pl campaichean shaor-làithean

Holland pr n an Òlaind f, gen na h-Òlaind

Holland mod Òlaindeach

Hollander pr n Òlaindeach m, gen & pl Òlaindich

hollow n lag m & f, gen luig, pl lagan. These have created the rounded shapes of the surrounding hills and hollows, ’s iad seo a chruthaich an cumadh cruinn a tha air na mill is na lagan mun cuairt

hollow a 1 falamh

2 falamh na bhroinn. It was a hollow ball, ’s e bàla a bha ann a bha falamh na bhroinn

3 expressed with toll na bhroinn. The dandelion’s stem is hollow, tha lurg a’ bheàrnain-bhrìde is toll na bhroinn

hologram n holagram m

holy a naomh. The Holy City, am Baile Naomh

home n dachaigh f, pl dachaighean. Gaelic has currency in the home and the workplace, tha àite agus inbhe aig a’ Ghàidhlig anns an dachaigh agus anns an ionad-obrach. Home improvement grant, tabhartas leasachadh dachaigh

at home prep phr aig an taigh

2 anns an dachaigh. Most pupils will respond readily to events at home and in school, gabhaidh a’ chuid mhòr de chloinn gu deònach ri nithean a tha a’ dol anns an dachaigh agus anns an sgoil

care home n phr taigh-frithealaidh m, gen taigh-fhrithealaidh, pl taighean-frithealaidh. People who are in hospitals and in care homes, daoine a tha ann an taighean-eiridinn agus ann an taighean-frithealaidh

from home prep phr às an dachaigh. To explore experiences from home, gu bhith a’ rannsachadh am fiosraichidhean às an dachaigh

nursing home n phr 1 dachaigh-altraim f, pl dachaighean-altraim

2 dachaigh-eiridinn f, pl dachaighean-eiridinn

home mod 1 expressed with dachaigh f. Gaelic caters for pupils from a range of home and cultural backgrounds, tha a’ Ghàidhlig a’ gabhail ri cloinn à caochladh sheòrsachan dachaigh is dualchais

2 expressed with dachaighean. Pupils from a home or community background where Gaelic is a regular feature of their language environment, clann à dachaighean no à coimhearsnachdan anns a bheil a’ Ghàidhlig na pàirt cunbhalach den àrainneachd-chànain aca

Home Secretary n phr 1 Rùnaire m na Dùthcha, pl Rùnairean na Dùthcha

2 Rùnaire m na Rìoghachd, pl Rùnairean na Rìoghachd

home adv dhachaigh. She went home, chaidh i dhachaigh

bring home to v phr thoir a-steach air, vn toirt a-steach air. It really brought it home to me, thug e a-steach orm dha-rìribh e

homework n 1 obair-dhachaigh f, gen obrach-dachaigh

2 expressed with aig an dachaigh. Assignments that they can successfully undertake as homework, gnìomhan a thèid aca air a ghabhail os làimh aig an dachaigh

homogeneous a 1 aon-ghnèitheach

2 aon-seòrsach

homograph n co-litreachan m, gen & pl co-litreachain

homonym n co-ainmear m, gen co-ainmeir, pl co-ainmearan

homophone n co-fhuaimear m, gen co-fhuaimeir, pl co-fhuaimearan

homorganic a co-altaichte. Homorganic nasal consonant, connrag shrònach cho-altaichte homosexual a hòma-ghnèitheil

honest a onarach. Evaluative comments should be honest but encouraging, bu chòir beachdan measaidh a bhith onarach ach brosnachail

honey n mil f, gen meala

honeycomb n cìr-mheala f, gen cìre-meala, pl cìrean-meala

hood n cochall m, gen & pl cochaill. Extraction hood, cochall às-tharraing

hooded a 1 expressed with cochall air

2 curraiceach

hope n dùil f. We have good hopes that we shall be able to beat them, tha dùil mhath againn gun dèan sinn a’ chùis orra

hopper n treabhailt f, pl treabhailtean; also drabhailt f, pl drabhailtean

hopper house n phr taigh m treabhailt, pl taighean treabhailt

horizon n 1 fàire f

2 bun m speura

3 sealladh m. They should consider whether the text is likely to challenge and widen horizons, tha còir aca beachdachadh air co-dhiùbh a tha an teacsa agus coltas air gun toir e dùbhlan agus sealladh nas fharsainge don chloinn

horizontal a còmhnard

hormone n brodag f, gen brodaige, pl brodagan

horn n adharc or adhairc f, gen adhairc, pl adharcan

2 (of mountain) stùc f, gen stùic, pl stùcan

horned a 1 le adharcan

2 adharcach

horror n uabhas m, gen uabhais, pl uabhasan. In fiction, there are genres such as romances, horror, ann am ficsean tha iomadh gnè, leithid ramasan, uabhas

horseback n

on horseback prep phr air muin eich

horse-collar n braighdean m, gen braighdein

horseradish n ràcadal m, gen ràcadail. Horseradish sauce, sabhs ràcadail

horseshoe n bròg-eich f, gen bròig-eich, pl brògan-eich

hortative a (ling) earalach. Hortative mood, modh earalach

horticulture n 1 àiteach-gàrraidh m, gen àitich-ghàrraidh; also àiteach-leasa m, àiteach-liosa m

2 tuathanachas-leasa m, gen tuathanachais-leasa

hose n pìob f (uisge), pl pìoban

hospitable a aoigheil, comp aoigheala

hospital n 1 ospadal m, gen ospadail, pl ospadalan

2 taigh-eiridinn m, pl taighean-eiridinn. People who are in hospitals and in care homes, daoine a tha ann an taighean-eiridinn agus ann an taighean-frithealaidh

hospitality n aoigheachd f

hostage n bràigh m & f, gen bràighe, pl bràighdean

hot a teth, comp teotha. It is hot today, tha e teth an diugh. Hot spring, fuaran teth

hough n (back of knee-joint) iosgaid f, pl iosgaidean

hour n uair f, gen uarach, pl uairean

hour hand n phr 1 spòg f uairean, gen spòige uairean, pl spògan uairean

2 spòg f bheag, gen spòige bige, pl spògan beaga

twenty-four hour a phr expressed with fad là is oidhche. Twenty-four hour customer helpline, loidhne-thaice fad là is oidhche do chustamairean

house n taigh m, gen taighe, pl taighean

house mod 1 (a) taighe

(b) thaighean

2 expressed with far a bheil taigh. A patch of grassy ground marks another house site, tha criomag de thalamh feurach a’ comharrachadh làrach eile far an robh taigh uaireigin

house v tr

housing n taigheadas m, gen taigheadais

housing mod 1 taigheadais. Housing area, àrainn thaigheadais, raon taigheadais. Housing development, leasachadh taigheadais. Housing estates, fearainn thaigheadais. Housing pattern, pàtran taigheadais. Housing schemes, sgeimichean-taigheadais

2 thaighean. Housing schemes, sgeimichean-thaighean. Housing estate, ionad thaighean

houseboat n eathar-taigh m and f, gen eathair-taigh

householder n neach m a tha air cheann taighe

housewife n bean-taighe f, gen mnà-taighe, pl mnathan-taighe

hovel n 1 (a) bothan m, gen & pl bothain

(b) bothan-suarach, gen bothain shuaraich, pl bothain shuarach. His abode was a hovel outside the village, ’s e bothan suarach air taobh a-muigh a’ bhaile a b’ àite-còmhnaidh dha

2 bothag f, gen bothaig, pl bothagan

3 both m, gen botha, pl bothan

hovercraft n 1 bàta-foluaimein m, gen bàta-fholuaimein, pl bàtaichean-foluaimein

2 bàta-builg m, gen bàta-bhuilg, pl bàtaichean-builg

how adv 1 mar. To illustrate how each of the attainment targets may be attained, gus sealltainn mar a dh’fhaodar gach aon de na cuimsean coileanaidh a ruigsinn. Some of the examples also show how the learning and teaching activities can be linked to other targets, tha cuid de na h-eisimpleirean cuideachd a’ nochdadh mar a dh’fhaodar na gnìomhan ionnsachaidh agus teagaisg a cheangal ri cuimsean eile. Draw how the trees are shown in the plan, dèan dealbh de na craobhan mar a tha iad air an sealltainn sa phlana

2 ciamar. How should such things be taught? ciamar as còir na nithean seo a theagasg? The teacher should encourage them to say how they knew, bu chòir don tidsear am misneachadh gus innse ciamar a bha fhios aca. Media education should help pupils to understand how and where media messages are created, bu chòir do dh’oideachadh anns na meadhain clann a chuideachadh gus tuigse fhaighinn air ciamar a tha teachdaireachdan nam meadhan a’ tighinn am bith, agus càit a bheil seo a’ tachairt

3 ach ciamar. To anticipate how it might be structured, gus beachd a thoirt ro làimh ach ciamar a dh’fhaodadh e bhith air a chur ri chèile

4 expressed with seòrsa. Pupils should be given an interest in words, how they sound, tha còir ùidh na cloinne a thogail ann am faclan, an seòrsa fuaim a tha aca

5 not directly expressed. They will be required to take upon themselves the task of fleshing out the details of how they will structure and deliver the information, feumaidh iad uallach a ghabhail orra fhèin gus feòil a chur air cnàmhan dealbhachadh agus lìobhraigeadh an fhiosrachaidh. Discussions will take account of how relationships and conflicts are represented, bidh beachdachadh a’ coimhead ri riochdachadh air dàimh agus strì. In questioning how information is likely to be organised, ann a bhith a’ ceasnachadh an rian a tha dualtach a bhith air fiosrachadh

how else adv phr 1 dè na dòighean eile air. How else can coal be mined? dè na dòighean eile air gual a mhèinneadh?

2 na dòighean eile air. Find out how else it can be done, faigh a-mach na dòighean eile air a dhèanamh

how many adv phr 1 co mheud, cia mheud

2 dè na. How many of them are there? dè na th’ ann dhiubh? See how many new words you can add to the list, feuch dè na chuireas tu de dh’fhacail ùra ris an liosta

how much adv phr dè. How much time does he have in the morning? dè an ùine a bhitheas aige anns a’ mhadainn?

how to prep phr 1 mar a. How to use these guidelines, mar a chleachdar an stiùireadh seo. learning how to extend their skills in talking and listening, ionnsachadh mar a leudaicheas iad air na sgilean labhairt is èisteachd. Discussing tasks and how to deal with them, a’ beachdachadh air gnìomhan a tha ri an dèanamh agus mar a dhèiligear riutha

2 ciamar. The secretarial skills are capable of improvement only when the young writer has some notion of what to say and how to say it, cha ghabh piseach thoirt air na sgilean eagrachaidh gu bràth gus am bi rudeigin de bheachd aig an sgrìobhadair òg air dè their e agus ciamar

3 gus. To identify what the recipient needs to know, and how to make their meaning clear, gus aithne chur air na dh’fheumas an neach-amais fios a bhith aige air, agus gus dèanamh soilleir dè tha iad a’ ciallachadh. Many pupils will need to be taught how to disagree, feumaidh mòran den chloinn an teagasg gus a bhith a’ nochdadh easaonta

4 expressed with dòigh f. The teacher may gradually free such pupils to make choices about how to learn, faodaidh an tidsear saorsa a thoirt do chloinn den t-seòrsa seo gus roghainn a dhèanamh a thaobh dòigh ionnsachaidh

5 expressed with gen. Learning how to read and write requires the teaching of a gradually enlarging descriptive vocabulary, tha ionnsachadh sgrìobhaidh is leughaidh a’ cur feum air briathrachas a theagasg a tha a’ meudachadh mean air mhean

6 not expressed. A history text is very different from instructions on how to conduct an experiment, tha teacsa eachdraidh gu math eadar-dhealaichte ri seòladh mu obair dhearbhaidh a chur air adhart

however adv air. However cold it is, air cho fuar ’s a tha e

however conj 1 ge-tà. Others, however, may have pronounced, specific or complex difficulties, airson feadhainn eile, ge-tà, aig a bheil duilgheadasan follaiseach, sònraichte no ioma-chruthach

2 na dhèidh sin. Some, however, will need different approaches, na dhèidh sin, feumaidh cuid slighean eadar-dhealaichte

3 air a shon sin. However, no learning activity has these elements tidily separated, air a shon sin, chan eil na h-earrainnean seo air an sgaradh gu rèidh ann an gnìomh ionnsachaidh sam bith. However, there are certain features common to Gaelic medium schools everywhere, air a shon sin tha nithean ann a bhuineas do na sgoiltean Gàidhlig uile ge b’e air bith càit a bheil iad

4 ach. However, the teacher should also take this as a teaching opportunity, ach bu chòir don tidsear cothrom-ionnsachaidh a dhèanamh dheth. It is not, however, the business of media education to choose one view at the expense of another, ach cha bhuin e do dh’oideachadh mu na meadhain a bhith a’ taghadh aon seallaidh ’s a’ cur sìos air fear eile

5 a dh’aindeoin sin. They will still, however, need to be supported by the teacher, bidh feum aca fhathast, a dh’aindeoin sin, air taice bhon tidsear. These targets do not, however, provide detailed assessment criteria, a dh’aindeoin sin chan fhaighear o na cuimsean seo comharraidhean-measaidh mionaideach

6 expressed with ’s gum bi. Praise of attempts, however limited, moladh ga dhèanamh air oidhirpean, beag ’s gum bi iad

hug v tr dèan gaol air, vn dèanamh gaoil air. She lifted up the rabbit and hugged and hugged it, thog i an coineanach ’s rinn i gaol mòr mòr air

huge a 1 (a) mòr. We were shown the huge accumulators, chaidh na taisg-cheallan mòra a shealltainn dhuinn

(b) fìor mhòr

2 ana-mhòr

hum v tr & i 1 bi a’ crònan. He was humming a song, bha e a’ crònan òran

2 dèan crònan, vn dèanamh crònain. Hum a bit of the song for me, dèan pìos den òran a chrònan dhomh

human n mac an duine m. Money is available for research on animals, but not for humans, tha airgead ann airson rannsachadh a dhèanamh air beathaichean, ach chan ann airson mac an duine

human a 1 daonna. Human features (on a map), feartan daonna

2 expressed with mar a bhuineas sinn ri daondachd. Language and communication are human and social priorities, tha prìomh inbhe aig cànain agus aig conaltradh a thaobh mar a bhuineas sinn ri daondachd agus coimhearsnachd

3 expressed with eadar daoine. Human relationships, dàimh eadar daoine

4 not directly expressed. Though the land may have been occupied from the times of the earliest human settlement, ged a dh’fhaodadh e bhith gu robh luchd-tuineachaidh bho na h-amannan a bu tràithe a’ gabhail còmhnaidh san àite

humid a tais. At that time Scotland enjoyed a rather warm, humid climate, aig an àm ud clìomaid gu math blàth, tais ann an Alba

humidity n taisead m, gen taiseid

humiliation n 1 tàmailt f, pl tàmailtean

2 expressed with tàmailtich, vn tàmailteachadh m. No smacking, shaking or humiliation, cha bhithear a’ toirt sgleogan, a’ crathadh, no a’ tàmailteachadh

humorous a 1 àbhachdach, comp àbhachdaiche. Humorous writings, sgrìobhaidhean àbhachdach

2 abhcaideach, comp abhcaidiche

humour n 1 àbhachd f

2 àbhachdas m, gen àbhachdais, or àbhacas m, gen àbhacais

humus n hùmas m, gen hùmais

hundred n ceud m, pl ceudan. Hundreds of people visit the shop every day, bidh ceudan dhaoine a tadhal air a’ bhùth gach latha. The graph shows how many hundreds of people visited it, tha an graf a’ sealltainn cia mheud ceud duine a thadhail oirre

hundred a ceud (followed by nom sing)

Hungarian pr n 1 Ungaireach m, gen & pl Ungairich

2 (language) Ungairis f

Hungarian a Ungaireach

Hungary pr n an Ungair f, gen na h-Ungair

hunger n acras m, gen acrais

hungry a 1 acrach, comp acraiche

2 acrasach, comp acrasaich

hunt n sealg f

hunt v tr sealg, vn sealg f. He is hunting hares, tha e a’ sealg gearran

hurdle n 1 cliath f, gen clèithe, pl cliathan

2 expressed with duilgheadas m a bhith a’ tighinn air, gen duilgheadais…, pl, duilgheadasan…. Without the additional hurdle of another skill such as writing, gun duilgheadas a bharrachd a bhith a’ tighinn orra o sgil eile mar tha leughadh

hurricane n 1 doineann f, gen doininn, pl doineannan

2 expressed with stoirm f mhòr, gen stoirme mòire. It was blowing a hurricane, bha stoirm mhòr ghaoithe ann

3 (Beaufort scale force 12) doineann f, gen doininn, pl doineannan

hurry n cabhag f, gen cabhaig

in a hurry a phr 1 ann an cabhaig. He is in a hurry, tha e ann an cabhaig

2 expressed with cabhag air. He is in a hurry, tha cabhag air

hurt n ciùrradh m, gen ciùrraidh, pl ciùrraidhean

hurt v tr ciùrr, vn ciùrradh m. It didn’t hurt you, cha do chiùrr e thu

husband n You each got a husband in Lochcarron! fhuair sibh fear an duine an Loch Carrann!

husk n 1 plaosg m, gen & pl plaoisg

2 cochall m, gen & pl cochaill

husks (of corn) n pl càth f, gen càtha and càthann. As light as husks, cho mìn ris a’ chàthainn (proverb)

hut n 1 bothan m, gen & pl bothain. Small huts of stone and turf were built for the people at the shielings, bha bothain bheaga chloiche agus fhàil air an togail do mhuinntir na h-àirigh

2 bothag f, gen bothaig, pl bothagan

3 both m, gen botha, pl bothan

hydrant n haidreant m, pl haidreantan

hydrocarbon n hiodrocarbon m

hydro-electricity n dealan-uisge m, gen dealain-uisge

hydrofoil n hiodrofoidhl m

hydrogen n hidrigin m

• haidridsean m, gen haidridsein. Hydrogen ion, ion haidridsein

hydrogeology n hidrigeòlas m, gen hidrigeòlais

hydrography n muir-eòlas m, gen muir-eòlais

hydrological a

hydrological cycle n phr cuairt-uisgeachaidh f, pl cuairtean-uisgeachaidh

hydrology n hidreòlas m, gen hidreòlais. Hydrology is the science of water, ’s e hidreòlas an t-eòlas a bhuineas do dh’uisge

hygiene n slàinteachas m, gen slàinteachais. All equipment should reach high standards of hygiene and cleanliness, is còir don uidheamachd air fad ìre àrd a ruighinn a thaobh slàinteachais agus glàine

hygiene mod slàinteachais. Hygiene measures adopted should be sufficient to prevent the spread of HIV, bu chòir gum bitheadh na dòighean-obrach slàinteachais a thèid a chur an gnìomh gu leòr gus casg a chur air HIV o bhith a’ sgaoileadh

hygienic a slàinteachail

hygienically adv gu slàinteachail. All food must be hygienically prepared and stored, feumaidh am biadh air fad a bhith air ullachadh agus air a stòradh gu slàinteachail

hygrology n taiseòlas m, gen taiseòlais

hygroscopic a tais-sgòpach

hyperbole n àibheiseachadh m, gen àibheiseachaidh. The bard is of course using hyperbole here, tha e soilleir gu bheil am bàrd ri àibheiseachadh an seo

hypermarket n 1 supermarcaid f, pl supermarcaidean

2 uile-mhargadh m, gen uile-mhargaidh, pl uile-mhargaidhean

hyphen n sgrìob-cheangail f, pl sgrìoban-ceangail

hypnosis n suainealas m, gen suainealais. Self-hypnosis, fèin-shuainealas

hypnotic a suainealach

hypnotism n suainealachadh m, gen suainealachaidh

hypnotist n suainealaiche m, pl suainealaichean

hypocorism n meas-ainm m, pl meas-ainmean

hypocorostic a meas-ainmeil

hypocrisy n 1 cealgaireachd f

2 (a) saobh-chràbhadh m, gen saobh-chràbhaidh

(b) breug-chràbhadh m, gen breug-chràbhaidh

hypocrite n 1 cealgair m, pl cealgairean

2 (a) saobh-chràbhach m, gen & pl saobh-chràbhaich

(b) breug-chràbhaiche m, pl breug-chràbhaichean

hypocritical a 1 (a) saobh-chràbhach

(b) breug-chràbhach

2 dà-aodannach. A hypocritical smile, faite-ghàire dhà-aodannach

hypotactic a fo-inbheach

hypotaxis n fo-inbheachd f

hypothesis n beachd-bharail f, gen beachd-bharaile, beachd-bharalach, pl beachd-bharailean, beachd-bharalaichean

hypothesise v i 1 beachd-bharailich, vn beachd-bharaileachadh m

2 barailich, vn baraileachadh m. You are only hypothesising, chan eil thu ach a’ baraileachadh

I

iambic a iambach. We should simply have trochaic (or iambic) feet throughout the whole song, ’s e dìreach troighean tròicèach (no iambach) a bhitheadh againn tron òran air fad

iambus n iamb m, pl iamban

ice n 1 eigh f, gen eighe

2 deigh f, gen deighe

3 eighre f

ice age n phr linn f eighe, pl linntean eighe; linn f dheighe, pl linntean deighe. This area suffered extensive scouring from erosion by glaciers during the ice ages of the last 2 million years, fhuair an t-àite seo mòran sgùraidh bho bhith air a bhleith le eigh-shruthan tro linntean-eighe an 2 mhillean bliadhna a chaidh seachad

Ice Age pr n Linn f Eighe, pl Linntean Eighe; Linn f Dheighe, pl Linntean Deighe

ice cap n phr ceap-eighe m, gen cip-eighe, ceap-eighe, pl ceapan-eighe; ceap-deighe m, gen cip-dheighe, ceap-dheighe, pl ceapan-deighe

ice dome n phr cuach-mhullaich f eighe, gen cuaich-mullaich eighe, pl cuachan-mullaich eighe; cuach-mhullaich f dheighe, gen cuaich-mullaich deighe, pl cuachan-mullaich deighe

ice field n phr raon m eighe, gen raoin eighe, pl raointean eighe; raon m deighe, gen raoin dheighe, pl raointean deighe

iceberg n 1 cnoc-eighe m, gen & pl cnuic-eighe; cnoc-deighe m, gen & pl cnuic-dheighe

2 beinn-eighe m, pl beanntan-eighe; beinn-dheighe m, gen beinne-deighe, pl beanntan-deighe

ice-cream n reòiteag f, gen reòiteig, pl reòiteagan

Iceland pr n 1 Ìoslainn f

2 Innis f Tìle, gen Innis Tìle

Icelander pr n 1 Ìoslannach m, gen & pl Ìoslannaich

2 Innis-Tìleach m, gen & pl Innis-Tìlich

Icelandic pr n (language) 1 Ìoslannais f

2 Innis-Tìlis f

Icelandic a 1 Ìoslannach

2 Innis-Tìleach

ice-rink n 1 rionc-deighe m, pl rioncan-deighe

2 ionad m spèilidh, gen ionaid spèilidh, pl ionadan spèilidh

ice-sheet n brat-eighe m, pl bratan-eighe; brat-deighe m, gen brat-dheighe, pl bratan-eighe. The edge of the ice-sheet, oir a’ bhrat-eighe

• clàr-deighe m, gen & pl clàir-dheighe

ice-skate n bròg-spèilidh f, pl brògan-spèilidh

ice-skating n spèileadh m, gen spèilidh

icicle n stob m reòta, gen stuib reòta, pl stoban reòta

idea n 1 (a) smuain f, pl smuaintean; also smaoin f, pl smaointean. Receiving ideas, a’ faotainn smuaintean. Identify subsidiary ideas, a’ comharrachadh fo-smuaintean. To reflect upon ideas, experiences and opinions, gus cnuasachadh air smaointean, fiosraichidhean agus beachdan. Showing that they understand one important idea, a’ nochdadh gu bheil iad a’ tuigsinn aon smuain a tha cudthromach. Show that they understand the gist of the text, its main ideas and/or feelings, a’ nochdadh gu bheil iad a’ tuigsinn màthair-adhbhair an teacsa agus nam prìomh smuaintean agus/no nam prìomh fhaireachdainnean aige. To communicate key events, facts or ideas, gus prìomh thachartasan no fhiosrachadh no smuaintean a chur an cèill

(b) expressed with bi a’ smaoineachadh. To examine their own ideas, sgrùdadh a dhèanamh air na tha iad fhèin a’ smaoineachadh

2 bun-smuain f, pl bun-smuaintean. The form of assessment of these ideas should be one which allows pupils to record their understandings, tha còir aig cruth measadh nam bun-smuaintean seo cothrom a thoirt don chloinn a bhith a’ dèanamh iomraidh air na nithean a tha iad a’ tuigsinn

3 beachd-smuain f, pl beachd-smuaintean

4 beachd m. Target audience develops from the broad idea of audience, tha luchd-amais sònraichte a’ fàs a-mach às a’ bheachd choitcheann a tha ann air luchd-amais. Since several pupils are able to plan and organise ideas together, seach gu bheil comas aig grunnan chloinne planadh a dhèanamh agus rian a chur air beachdan còmhla. To locate subsidiary ideas, gus lorg fhaighinn air fo-bheachdan

5 bun-bheachd m, pl bun-bheachdan. That is an interesting idea, ’s e bun-bheachd inntinneach a tha sin. They should be introduced to the idea of target audience, tha còir an cur an aithne bun-bheachd “luchd-amais sònraichte”. The advice and ideas in this section, a’ chomhairle agus na bun-bheachdan anns an earrainn seo. Show that they understand the main ideas, a’ nochdadh gu bheil iad a’ tuigsinn nam prìomh bhun-bheachdan. To initiate new ideas, a bhith a’ cur bhun-bheachdan ùra mu choinneamh chàich. Ideas can be shared, faodar iomlaid a dhèanamh air bun-bheachdan

6 tùs-bheachd m, pl thùs-bheachdan. It is through talk that the pupil makes sense of the range of ideas in the curriculum, is ann tro labhairt a bheir am pàiste brìgh às an iomadalachd thùs-bheachdan a tha anns a’ chlàr-theagaisg sin

subsidiary idea n phr fo-smuain f, pl fo-smuaintean. Identify subsidiary ideas, a’ comharrachadh fo-smuaintean

ideal a 1 buileach freagarrach

2 expressed with as àirde tha ri fhaotainn. Rather than having the gap exposed between their present attainments and some ideal level of performance, ’s chan ann a’ foillseachadh na beàrna eadar na thèid aca air a dhèanamh an-ceartuair agus ìre choileanaidh air choireigin as àirde tha ri fhaotainn

idealogical a beachd-smuainealach

ideology n beachd-smuainealas m, gen & pl beachd-smuainealais

identical a 1 ionann

2 ionannach

identifiable a 1 expressed with air comharrachadh. No learning or teaching activity has these elements tidily separated and distinctly identifiable, chan eil na h-earrainnean seo air an sgaradh gu rèidh agus air an comharrachadh gu soilleir ann an gnìomh ionnsachaidh no gnìomh teagaisg sam bith

2 expressed with gus an aithnichear. Tasks should have clear, identifiable objectives, tha còir amasan soilleir a bhith aig iomairtean gus an aithnichear iad

identification n 1 aithneachadh m, gen aithneachaidh. To develop skills in attention and recall and the identification of sounds, gus sgilean aire agus cuimhne agus aithneachadh fhuaim a thoirt air adhart

2 expressed with aithnich, vn aithneachadh m. Until pupils are confident in identification of these distinguishing features, gus am bi misneach aig a’ chloinn ann a bhith ag aithneachadh nan comharraidhean eadar-dhealaichte seo

3 expressed with cuir aithne air, vn cur m aithne air. Fact and opinion are used to discuss the identification of bias, bithear a’ cleachdadh fìrinn agus beachd gus beachdachadh air a bhith a’ cur aithne air claon-bhreith

identify v tr 1 comharraich, vn comharrachadh m. The school will identify, assess and respond to all such needs, bidh an sgoil a’ comharrachadh, a’ measadh agus a’ freagairt gach feum den t-seòrsa sin. Where a feature identified earlier in a target does not appear subsequently in the strand, far a bheil rud air choireigin a chomharraicheadh na bu thràithe ann an cuimse a’ sgur a nochdadh as a dhèidh sin anns an èill. And that they should also have the experiences identified in later targets, agus gum bi cothrom aca cuideachd air a bhith a’ fiosrachadh nan nithean a thathar a’ comharrachadh ann an cuimsean nas àirde. Teachers should lead pupils to identify elements such as bias, tha còir aig na tidsearan a bhith a’ stiùireadh na cloinne gu bhith a’ comharrachadh nithean mar tha claon-bheachd

2 comharraich a-mach, vn comharrachadh m a-mach. Identify a few obvious features of form and content, a’ comharrachadh a-mach beagan de nithean follaiseach a bhuineas do chruth agus do shusbaint

3 cuir aithne air, vn cur m aithne air. The pupil will identify relevant information, cuiridh am pàiste aithne air fiosrachadh freagarrach. Identify features of form and content, a’ cur aithne air comharraidhean cruth is susbaint. To identify the particular positions being taken by speakers or texts, gus aithne chur air na beachdan sònraichte aig luchd-labhairt no aig teacsaichean. To identify what the recipient needs to know, gus aithne chur air na dh’fheumas an neach-amais fios a bhith aige air. To use highlighting, underlining and other textual markers in identifying relevant information, gus sònrachadh, fo-shràcadh agus comharraidhean teacsail eile a chleachdadh ann a bhith a’ cur aithne air fiosrachadh sònraichte. Differences between narrative and description can be identified, faodar aithne a chur air eadar-dhealachaidhean eadar sgeul agus tuairisgeal. The nature of the language components have been redefined and their aspects identified, chomharraicheadh as ùr nàdar nan earrainnean-cànain, agus chuireadh aithne air na bhuineas dhaibh

4 aithnich, vn aithneachadh m. Children should be invited to identify these differences, bu chòir cuireadh a thoirt don chloinn na h-eadar-dhealachaidhean seo aithneachadh. They should be encouraged not merely to identify its basic type, bu chòir am misneachadh chan ann a-mhàin gus aithneachadh dè an seòrsa a tha ann. Pupils are expected to identify ideas or feelings in a text, thathar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann ag aithneachadh bhun-smuaintean no fhaireachdainnean ann an teacsa

5 soilleirich vn soillearachadh m. Which identified a need for, a shoilleirich feum airson. Which would identify, a shoillearachadh

6 lorg, vn lorg f. To identify and express reasons, gus a bhith a’ lorg agus a’ cur an cèill adhbhar. Pupils will be helped to identify the sequence of information, cuidichear a’ chlann gu bhith a’ lorg òrdugh an fhiosrachaidh

7 faigh ròs air vn faighinn f ròs air. They should be able to identify intended audience, tha còir gun tèid aca air ròs fhaighinn air an luchd-amais air a bheilear a’ cuimseachadh. To identify a variety of resources, gus ròs fhaighinn air caochladh ghoireasan. To identify main and supporting ideas, gu bhith a’ faighinn ròs air na prìomh bhun-bheachdan agus air an fheadhainn a tha a’ cur riutha sin. Provided that it helps teacher and pupil to achieve a balanced view of the pupil’s performance, and to identify areas for further development, fhad ’s a chuidicheas e an tidsear agus am pàiste gus sealladh cothromach fhaotainn air na tha am pàiste a’ coileanadh, agus gus ròs fhaighinn air na raointean a tha a’ cur feum air an tuilleadh leasachaidh

8 thoir an aire, vn toirt f an aire. They will begin to identify the need for capitals and full stops, tòisichidh iad air an aire thoirt gu bheil feum air litrichean mòra agus air puingean stad

identify with v phr dlùthaich ri, vn dlùthachadh m ri. Pupils should be helped to identify with characters, tha còir a’ chlann a chuideachadh gus a bhith a’ dlùthachadh ris na pearsachan

identified a 1 air comharrachadh. Identified (pl) in bold type, air an comharrachadh le clò trom. On the outcomes identified in the Rationale, air na builean a chaidh a chomharrachadh anns an Fheallsanachd

2 expressed with a chomharraicheadh. This will include the more intensive use of that range of materials identified at Intermediate level, bidh seo a’ gabhail a-steach cleachdadh nas dèine air na seòrsachan stuthan a chomharraicheadh aig Meadhan Ìre

identifying n expressed with a bhith a’ cur an aithne. Identifying the genre of a text is a skill which leads to a better understanding of texts, ’s e sgil a tha ann a bhith a’ cur aithne air gnè teacsa a thig gu eòlas nas fheàrr air teacsaichean fhèin

identity n 1 ionannachd f

2 not directly expressed. This will provide pupils with a sense of personal and cultural identity, bheir seo mothachadh don chloinn orra fhèin gu pearsanta agus gu cultarail

idiocy n amaideas m, gen amaideis

idiolect n uaigneas-chainnt f, pl uaigneas-chainntean

idiom n gnàthas-cainnt m, gen gnàthais-cainnt, pl gnàthasan-cainnt

idiomatic a 1 gnàthasach. Idiomatic Gaelic, Gàidhlig ghnàthasach

2 expressed with gnàthas-cainnt m, pl gnàthasan-cainnt. Pupils will use language with some grasp of idiomatic expressions, bidh a’ chlann a’ cleachdadh cànain agus tomhas de ghreim a bhith aca air gnàthasan-cainnt. In idiomatic and proverbial sayings, ann an gnàthasan-cainnte ’s ann an seanfhaclan

idiot n amadan m, gen & pl amadain

idiotic a amaideach, comp amaidiche

if conj 1 ma (plus rel v). If he comes, ma thig e

2 na, nan, nam (plus dep v). If he had come, nan robh e air tighinn

3 (a) a, an, am (plus dep v). Ask him if he is coming, faighnich ris a bheil e a’ tighinn. Now you can see if the football pitch is larger or smaller than the playground, chì thu a-nis a bheil an raon ball-coise nas motha no nas lugha na an raon-cluiche

(b) ach a, ach an, ach am (plus dep v). See if he is coming, seall ach a bheil e a’ tighinn

4 ged a (plus rel v). Pupils should be encouraged to speak in Gaelic even if they do so in a combination of Gaelic and English, bu chòir a’ chlann a mhisneachadh gus a bhith a’ bruidhinn anns a’ Ghàidhlig fiùs ged a b’ ann an cothlamadh de Ghàidhlig ’s de Bheurla

if not, if … not conj phr mur. If he does not come, mur tig e

igloo n taigh-sneachda m, pl taighean-sneachda

igneous a teinntidh. Igneous rock, creag theinntidh

ignition n (car) adhnadh m, gen adhnaidh

ignorance n 1 aineolas m, gen aineolais

2 ainfhios m, gen ainfhiosa

ignorant a 1 aineolach, comp aineolaiche

2 ainfhiosrach, comp ainfhiosraiche

ill a 1 expressed with gu tinn. She’s been ill, tha i air a bhith gu tinn. Investigation of a substance washed ashore that has caused a number of people to become ill, rannsachadh air stuth a thàinig air tìr agus a dh’fhàg grunn dhaoine gu tinn

2 bochd, comp bochda

very ill a phr 1 glè thinn

2 bochd

illness n tinneas m, gen tinneis, pl tinneasan. Procedures must be in place to cover the event of illness or an accident, feumaidh dòighean-obrach a bhith stèidhichte a choinnicheas ri suidheachadh tinneis no tubaist

illustrate v tr 1 cuir dealbhan an

2 seall, vn sealltainn. To illustrate how each of the attainment targets may be attained, gus sealltainn mar a dh’fhaodar gach aon de na cuimsean coileanaidh a ruigsinn

3 expressed with bi mar eisimpleir air cuid de. The means of assessment listed below illustrate possible approaches available to the teacher, tha na modhan measaidh a tha air an cur sìos gu h-ìosal mar eisimpleir air cuid de dhòighean air a bheil cothrom aig an tidsear

illustrated a 1 le dealbh. The text may be, for example, a poem, an illustrated page from a children’s book, or a spoken message, mar eisimpleirean de theacsaichean tha dàn, duilleag le dealbh bho leabhar chloinne, no teachdaireachd bheòil

2 le dealbhan nan cois. They will learn to listen to expositions which are illustrated by overhead transparencies, ionnsaichidh iad mar a dh’èisteas iad ri iomraidhean le dealbhan os an cionn nan cois

as illustrated adv phr 1 mar a chithear san dealbh.

2 mar a tha an dealbh a’ sealltainn. Walls both of turf and stone can be traced in this area as illustrated, gheibhear lorg air gàrraidhean an dà chuid de dh’fhàl is de chloich san àite seo mar a tha an dealbh a’ sealltainn

illustration n dealbh f or m, pl dealbhan. They will be supported with illustrations or moving pictures, gheibh iad taice o dhealbhan no o fhilmichean. The teacher will draw attention to covers and cover illustrations, bidh an tidsear a’ tarraing an aire gu còmhdaichean agus dealbhan-còmhdaich. Since illustrations in story text often differ from those in informational texts, oir tha na dealbhan a bhitheas ann an teacsa stòiridh gu tric eadar-dhealaichte ris an fheadhainn a tha ann an teacsaichean fiosrachaidh

illustrative a expressed with gus solas a chuir air. Children will be asked to produce short oral or written accounts of what they have heard and make illustrative diagrams, bidh a’ chlann a’ cur ri chèile cunntasan goirid ann an cainnt-bheòil no ann an sgrìobhadh agus bidh iad a’ dèanamh diagraman gus solas a chur air na cunntasan

image n ìomhaigh f, pl ìomhaighean. Whether in print, sound or moving image, co-dhiù tha iad ann an clò, ann am fuaim no ann an ìomhaigh ghluasadaich. Projection of a lively, modern image of Gaelic, foillseachadh air ìomhaigh bheothail na Gàidhlig anns an latha an diugh. Such as body language and visual images, mar tha cainnt bhodhaig agus ìomhaighean faicsinneach

imagery n ìomhaigheachd f. Poetry will have simple imagery, ’s e ìomhaigheachd shìmplidh a bhios anns a’ bhàrdachd. Simile and metaphor will be used in the study of imagery within texts, cleachdar samhla agus meatafor ann am beachdachadh air ìomhaigheachd ann an teacsaichean

imaginary a mac-meanmnach. With degrees of formality that will depend on the writer’s familiarity, which may be real or imaginary, with the target readership, aig ìrean foirmealachd a bhitheas a’ dol a-rèir ’s dè an t-eòlas — fìrinneach no mac-meanmnach — a tha aig an sgrìobhadair air a luchd-amais

imagination n mac-meanmna m. Through Drama, stimulating and exciting activities can be created to exercise the imagination, tro Dhràma faodar gnìomhan togarrach agus beothachail a chur air chois gus am mac-meanmna a ghluasad. Provide a language environment which stimulates pupils’ imaginations, àrainneachd-chànain a thairgse a bheothaicheas mac-meanmna na cloinne

imaginative a 1 mac-meanmnach. To develop their imaginative writing, gus an cuid sgrìobhaidh mhac-meanmnaich a thoirt air adhart. The positive effects of careful and imaginative layout and presentation, cho fìor fheumail ’s a tha cruth is foillseachadh cùramach, mac-meanmnach

2 expressed with mac-meanmna m gen. Role-play, expressive activities etc. can be starting points for imaginative explorations, faodaidh rannsachaidhean mac-meanmna fàs a-mach à cluich-riochd, cur an cèill agus mar sin. Imaginative versatility, ioma-chomas mac-meanmna

3 expressed with o mhac-meanma m. Imaginative writing, sgrìobhadh o mhac-meanma. Write a brief, imaginative story, a’ sgrìobhadh stòiridh ghoirid o mhac-meanma

4 expressed with tro mhac-meanmna m. It will permit imaginative investigation of situations apparently remote from themselves, bheir e cothrom do rannsachadh tro mhac-meanmna air suidhichidhean a shaoileadh tu a tha aig astar bhuapa fhèin

imaginatively adv 1 gu cruthachail. Pupils will write functionally, personally and imaginatively, bidh sgoilearan a’ sgrìobhadh gu gnìomhach, gu pearsanta agus gu cruthachail

2 expressed with tro mhac-meanmna. By encouraging the pupils to participate imaginatively, ma tha clann air am misneachadh gu bhith a’ gabhail pàirt tro mhac-mheanmna

imagine v tr smaoinich, vn smaoineachadh m. Imagine you are going to the shop to buy the items on the shopping list, smaoinich gu bheil thu a’ dol chun na bùtha a cheannach nan rudan a tha air an liosta-bhùth

imagined a anns a’ mhac-meanmna. An animal may become a focus for imagined events, faodaidh ainmhidh a thighinn gu bhith ann an teis mheadhan nithean a tha a’ tachairt anns a. mhac-mheanmna

imitate v tr 1 atharrais, vn atharrais f

2 atharrais air, vn atharrais f air. Real models of effective Gaelic whose features they can explore, imitate or adapt to suit their needs, eisimpleirean dligheach de Ghàidhlig dhòigheil a dh’fhaodas iad a rannsachadh no atharrais orra no atharrachadh mar as fheàrr a fhreagras orra fhèin

3 dèan atharrais f air, vn dèanamh atharrais air

imitation n atharrais f. In poetry writing imitation of specific forms can be demonstrated and explored, ann an sgrìobhadh bàrdachd faodar atharrais air modhan sònraichte a thaisbeanadh agus a rannsachadh

immature a 1 an-abaich

immediate a 1 a tha ann an ceartuair. The teacher can also go beyond the immediate purposes of the reading, faodaidh an tidsear a dhol seach nan adhbhar leughaidh a tha ann an-ceartuair

2 expressed with dlùth preceding n. Others may have no immediate contact with Gaelic, cuid eile, ’s dòcha, aig nach eil dlùth cheangal idir ris a’ Ghàidhlig

3 aithghearr. Immediate tense, tràth aithghearr

in the immediate area prep phr expressed with suidhichte faisg air làimh. The outcrop of rock has probably been quarried to supply stone for the buildings in this immediate area, bidh e coltach gun deach clach a chosnadh bhon chreagan do na togalaichean a tha suidhichte faisg air làimh

immediately adv 1 air ball

2 às spot

3 anns a’ bhad

4 expressed with sa mhionaid. By demanding skills which are not yet immediately available, le bhith a’ sùileachadh sgilean nach gabh làmh a thoirt orra sa mhionaid

5 expressed with astar goirid. The path crosses a turf dyke immediately west of one of these rocky outcrops, tha an ceum a’ dol tarsainn air gàrradh-fàil astar goirid an iar air fear de na dromannan creagach seo

immense a 1 fìor mhòr

2 an-mhòr. It has an immense surface area, tha farsaingeachd uachdair an-mhòr aige

3 àibheiseach

immensely adv expressed with fìor … mòr. Role-play and improvisation are immensely valuable as precursors to researching and writing about characters, tha fìor luach mòr ann a bhith a’ dol an riochd eile, le ullachadh no às aonais, mun tèid iad an sàs ann an rannsachadh agus ann an sgrìobhadh mu phearsachan

immensity n ana-cuimse f

immerse v tr tum, vn tumadh m

immersion n 1 tumadh m, gen tumaidh, pl, tumaidhean

2 drùdhadh m

immersion mod dhrùdhaidh. This is the immersion phase, is e seo an ùine dhrùdhaidh

immigrant n inimiriche m, pl inimirichean

immigration n inimirich f

• imrich-a-steach f

immiscible a do-mheasgachaidh. Immiscible liquids, lionnaichean do-mheasgachaidh

immoral a 1 mì-mhoralta

2 mì-bheusach

immorality n mì-mhoraltachd f

immunisation n dìonadh m, gen dìonaidh

impact n

visual impact n phr 1 expressed with tarraing na sùla. This increases awareness of visual impact, cuiridh sin ri mothachadh air tarraing na sùla

2 expressed with bi a’ tarraing na sùla. Composing text which has visual impact, a’ cur ri chèile teacs a tha a’ tarraing na sùla

impairment n 1 duilgheadas m, pl duilgheadasan. Sensory impairments, duilgheadasan mothachail

2 uireasbhaidh f, pl uireasbhaidhean. Sensory impairments, uireasbhaidhean mothachaidh. Those with hearing impairments, iadsan air a bheil uireasbhaidhean claisneachd. Pupils with visual impairment, clann le uireasbhaidh fradhairc. They may observe listening behaviour in order to detect a possible listening impairment, faodaidh iad coimhead air giùlan ann an èisteachd gus ròs fhaighinn air uireasbhaidh claisneachd a dh’fhaodadh a bhith ann

sensory impairment n phr 1 duilgheadas m mothachail, pl duilgheadasan mothachail. Pupils with sensory impairments in particular, sgoilearan aig a bheil duilgheadasan mothachail gu h-àraidh

2 uireasbhaidh f mhothachaidh, pl uireasbhaidhean mothachaidh. Those with sensory impairments may need specialist help, dh’fhaoidte gum bi feum acasan air a bheil uireasbhaidhean mothachaidh air taice shònraichte

visual impairment n phr 1 uireasbhaidh f fhradhairc, pl uireasbhaidhean fradhairc

2 expressed with gann anns an fhradharc. A pupil with visual impairment, pàiste a tha gann anns an fhradharc

impart v tr cuir an cèill, vn cur m an cèill. The teacher, in imparting information in the classroom, will provide an important model for the pupils, ann a bhith a’ cur fiosrachaidh an cèill anns a’ chlas, bidh an tidsear a’ toirt eisimpleir chudthromaich don chloinn

impede v tr cuir bacadh air, vn cur m bacaidh air. Noting and attending to specific problems which may impede the learning process, a’ gabhail cunntais air duilgheadasan sònraichte a dh’fhaodas bacadh a chur air ionnsachadh, agus a’ frithealadh orra

imperative a (grammar) àithneach. Imperative mood, modh àithneach

imperfect a neo-choileanta. Imperfect tense, tràth neo-choileanta

imperfectly a gu neo-choileanta. In this verse there is rhyme between “dhiumb : bùrn”, and, imperfectly, “shaoileas”, anns an rainn seo tha comhardadh eadar “dhiumb : bùrn”, agus, gu neo-choileanta, “shaoileas”

imperfective a neo-choileantach. Imperfective aspect, aogas neo-choileantach

impermeable a 1 neo-dhrùidhteach

2 dìonach (air uisge, etc)

impersonal a neo-phearsanta. The impersonal voice, an guth neo-phearsanta

impetuous a bras, comp braise

impious a aindiadhaidh

implement n inneal n, gen inneil, pl innealan

implement v tr cuir an gnìomh, vn cur m an gnìomh. In planning and in implementing their own detailed policies for language, ann a bhith a’ dealbhadh ’s a’ cur an gnìomh am poileasaidhean-cànain mionaideach fhèin. In implementing a school policy on assessing language, ann a bhith a’ cur an gnìomh poileasaidh sgoile air measadh cànain

implicate v tr (logic) rib, vn ribeadh m

implication n 1 expressed with ceangal dlùth. Sustaining the growth of Gaelic has implications for the provision of Gaelic, tha ceangal dlùth eadar cothrom fàis don Ghàidhlig agus na tha riatanach do dh’fhoghlam na Gàidhlig

2 expressed with buaidh f. Listening has implications for speech development, tha buaidh aig èisteachd air leasachadh cainnte

3 expressed with tog beachdan às. This report has implications for the co-ordination of policies, togar beachdan às an aithisg seo mu cho-òrdanachadh air poileasaidhean

4 (logic) ribeadh m, gen ribidh

imply v tr 1 ciallaich, vn ciallachadh m. This implies significantly enhanced support for Gaelic where it is the principal language, tha seo a’ ciallachadh rud gu sònraichte a bharrachd de thaic don Ghàidhlig ann an àiteachan far an i am prìomh chànan

2 expressed with tog às, vn togail f às. The recommendations in this report imply the following requirements regarding teaching resources, togar às na molaidhean anns an aithisg seo na feuman a leanas a thaobh ghoireasan-teagaisg

import n steach-mhalairt f

import v tr thoir a-steach bathar, vn toirt a-steach bathair

imported a

imported goods n phr steach-bhathar m, gen steach-bhathair

importing n steach-mhalairt f

importance n 1 cudthrom m. The importance of meaning should be stressed at all stages, tha còir cudthrom mòr a chur air brìgh aig a h-uile ìre

2 expressed with cho cudthromach ’s a tha. Make pupils aware of the importance of Gaelic, a’ toirt mothachaidh do chloinn air cho cudthromach ’s a tha a’ Ghàidhlig. Pupils will develop a sense of the importance of careful proof-reading, bidh a’ chlann a’ fàs mothachail air cho cudthromach ’s a tha e a bhith a’ dearbh-leughadh gu faiceallach. The approach to teaching recommended highlights the importance to teachers and pupils of having access to equipment, tha na dòighean teagaisg a thathar a’ moladh a’ sònrachadh a-mach cho cudthromach ’s a tha e do thidsearan agus do chloinn cothrom a bhith aca air uidheam

of importance prep phr expressed with cudthromach a. It is of particular importance, tha e air leth cudthromach. People listen best when the information is of importance to them, is ann an uair a tha am fiosrachadh cudthromach dhaibh as fheàrr a dh’èisteas daoine

important a 1 cudthromach. While it will be important to give an historical sense of Gaelic as a culture, ged a bhitheas e cudthromach mothachadh eachdraidheil a thoirt dhaibh air a’ ghàidhlig mar chultar. A framework is needed, clearly establishing the most important features of this curricular area, tha feum air beairt a stèidhicheas gu soilleir na nithean as cudthromaiche a tha a’ buntainn ris a’ chlàr-theagaisg seo. The most important of these is the initial Immersion phase, an nì as cudthromaiche dhiubha seo ’s e an ùine dhrùdhaidh

2 expressed with a tha cudthromach. Showing that they understand one important idea, a’ nochdadh gu bheil iad a’ tuigsinn aon smuain a tha cudthromach

impound v tr punnd, vn punndadh m

impounding a punndaidh. Impounding reservoir, stòr-amar punndaidh

impression n beachd m. To gain a general impression of the gist of a text, gus beachd farsaing fhaotainn air brìgh teacsa

improper a 1 mì-iomchaidh

2 neo-iomchaidh

improper fraction n phr bloigh f anabharr, pl bloighean anabharr

improve v tr 1 cuir am feobhas, vn cur am feobhas. To help them evaluate and improve their performance, gus cuideachadh leotha ann a bhith a’ breithneachadh air na rinn iad fhèin agus a’ cur sin am feobhas. A knowledge of purposes improves Gaelic skills, tha sgilean na Gàidhlig air an cur am feobhas le eòlas air na h-adhbhair. Using prediction to improve grasp of genre, a’ cleachdadh fàisneachd gus tuigse air gnè a chur am feobhas

2 dèan nas fheàrr, vn dèanamh nas fheàrr. For assessing what is needed to improve performance, airson measadh a dhèanamh air na tha riatanach gus obair a dhèanamh nas fheàrr

3 cuir ri, vn cur ri. Word processing improves the quality of pupils’ writing, tha dealbh-sgrìobhadh a’ cur ri maitheas sgrìobhadh chloinne

4 leasaich, vn leasachadh m. In the short term, legislation for Gaelic education should be improved, anns a’ gheàrr-aimsir, bu chòir gum bitheadh an lagh a thaobh foghlaim Ghàidhlig air a leasachadh

improved a expressed with nas fheàrr. Improved assessment of pupils’ progress, adhartas na cloinne a mheas nas fheàrr

improvement n 1 leasachadh m, gen leasachaidh, pl leasachaidhean

2 expressed with thoir piseach air, vn toirt pisich air. The secretarial skills are capable of improvement only when the young writer has some notion of what to say, cha ghabh piseach thoirt air na sgilean eagrachaidh gu bràth gus am bi rudeigin de bheachd aig an sgrìobhadair òg air dè their e

improvisation n expressed with às aonais ullachaidh. Role-play and improvisation are immensely valuable as precursors to researching and writing about characters, tha fìor luach mòr ann a bhith a’ dol an riochd eile, le ullachadh no às aonais, mun tèid iad an sàs ann an rannsachadh agus ann an sgrìobhadh mu phearsachan

impudence n beadaidheachd f

impudent a beadaidh

impulse n spreigeadh m, gen spreigidh, pl spreigidhean. Nerve impulse, spreigeadh nearbha

impurity n stuth m truaillidh, pl stuthan truaillidh

in adv 1 (motion) a-steach. Come in! thig a-steach! He went in, chaidh e steach. Any worthwhile Gaelic activity will move in and out of components and through varying combinations of strands, bidh gnìomh Gàidhlig sam bith as fhiach an t-saothair a’ gluasad a-mach agus a-steach à earrainnean agus tro chaochladh chothlamadh iallan

2 (rest) a-staigh. Is there anybody in? a bheil duine a-staigh?

in prep 1 an, ann an, am ann am (plus dat). She is in the car, tha i anns a’ chàr. In bed, anns an leabaidh. In school, anns an sgoil. In winter, anns a’ gheamhradh. Put it in the glass, cuir i anns a’ ghlainne. Some in small sets for use by groups, cuid dhiubh nan seataichean beaga gus an cleachdadh le buidhnean

(forms with article) anns an, san, anns a’, sa, anns na, sna

(with poss a) nam, nad, na, na, nar, nur, nan, nam

(pronominal forms) annam(sa), annad(sa), ann(san), innte(se), annainn(e), annaibh(se), annta(san)

2 le (plus dat). Identified (pl) in bold type, air an comharrachadh le clò trom. A pupil with visual impairment may approach Reading in ways that are perhaps dependent on Braille, ’s dòcha gum bi pàiste a tha gann anns an fhradharc a’ feuchainn air leughadh le dòighean a tha an urra ri Braille. In talking with pupils, le bhith a’ bruidhinn ris a’ chloinn. In best practice today, however, teachers encourage pupils through stimulating contexts, leis na dòighean-teagaisg as fheàrr a tha a’ dol an-diugh, ge-tà, ’s ann a tha tidsearan a’ misneachadh cloinne le suidhichidhean beothail

3 aig (plus dat). Genre recognition can begin in the early stages, faodar tòiseachadh air aithne chur air gnè aig na h-ìrean as tràithe

4 a thaobh (plus gen). Lack of confidence in vocabulary, cion misnich a thaobh briathrachais. They are of crucial importance in the development of Gaelic, tha iad air leth cudthromach a thaobh leasachadh na Gàidhlig. A few may reveal signs of physical difficulties in hearing, àireamh bheag, ’s dòcha, a’ nochdadh gu bheil duilgheadasan corparra aca a thaobh èisteachd. Invaluable in this are self- and peer-evaluation, tha fèin-bhreithneachadh agus breithneachadh cho-aoisean do-sheachnaichte feumail a thaobh seo

5 mar (plus rad). Pupils will work regularly in pairs or groups, bidh a’ chlann ag obair gu cunbhalach mar chàraidean no mar bhuidhnean

6 de (plus dat). According to the purpose of the narrator at any one point in the story, a rèir amas an sgrìobhaiche aig ìre àraidh sam bith den stòiridh

7 rè (plus gen). In order to analyse issues raised in discussion, gus cùisean a sgaradh a chaidh a thogail rè beachdachaidh

8 expressed with far conj. In small group discussions of brief tasks, far a bheil buidhnean beaga a’ co-bheachdachadh air gnìomhan goirid

9 expressed with airson (plus gen). Assessment in Gaelic-medium schools, measadh airson sgoiltean anns a bheil an t-oideachadh tro mheadhan na Gàidhlig

10 expressed with an uair a tha (plus rel v). The models of speech provided by the teacher in talking to pupils, na h-eisimpleirean-labhairt a tha an tidsear a’ cur fa chomhair na cloinne an uair a tha e a’ bruidhinn riutha. Pupils should learn that in preparing a talk they must bear in mind the purpose of the audience, tha còir aig a’ chloinn ionnsachadh an uair a tha iad a’ dol an sàs nan cuid obair-labhairt gum feum iad cuimhne a chumail air adhbhar an luchd-èisteachd

11 (of future time) an ceann (plus gen). He will be here in a week, bidh e bhos an ceann seachdaine

12 expressed with gen. Pupils will engage in a programme which will occur after skills in talking and listening are well established, bidh a’ chlann a’ dol an sàs ann am prògram a bhios aca an uair a tha sgilean labhairt agus èisteachd air an làn stèidheachadh. Attractive displays of posters allow experience of variety in text and style, gheibhear cothrom air caochladh sheòrsachan theacsaichean agus stoidhle o thaisbeanaidhean tarraingeach de shanasairean. The teacher should focus on punctuation in the final draft, tha còir aig an tidsear aire thoirt do phungadh na dreachd mu dheireadh. Pupils with difficulties in motor control, clann aig a bheil duilgheadasan altachadh-cuirp

13 expressed with separate clause. In these longer discussions the teacher’s role is that of participant member, tha a leithid seo de cho-bheachdachadh nas fhaide agus ’s e àite an tidseir a bhith a’ gabhail pàirt mar bhall den bhuidhinn

14 not directly expressed. Pupils will act individually in collating information, bidh a’ chlann ag obair air an ceann fhèin a’ tional fiosrachaidh

in between adv phr eatarra sin. They may be in Gaelic Learners classes beginning either in P1, or in S2, or at points in between, faodaidh iad a bhith ann an clasaichean luchd-ionnsachaidh, agus iad a’ tòiseachadh air a’ Ghàidhlig ann am B1 no an A1, no aig ìre air choireigin eatarra sin

in that conj phr a thaobh ’s gu. The value of learning a second language is well attested in that the second language provides the key to a number of areas, tha dearbhadh math againn air cho feumail ’s a tha e dàrna cànain a thogail a thaobh ’s gu bheil an dàrna cànain a’ fuasgladh a-mach grunnan de raointean eile

in which prep phr expressed with air. Pupils will give consideration to some of the main ways in which sentences are constructed and punctuated, bidh a’ chlann a’ toirt aire do cuid de na prìomh dhòighean air seantansan a dheilbh agus a phungadh

inadequate a uireasbhach

incapable a expressed with neg plus gabh v. Some language attainment targets may be incapable of being fully realised, faodaidh e bhith nach gabh cuid de chuimsean cànain an coileanadh gu h-iomlan

inceptive a tùsach. Inceptive verb, gnìomhair tùsach

inchoative a (linguistics) tòiseachail. Inchoative aspect, aogas tòiseachail

incident n tachartas m, gen tachartais, pl tachartasan. Any incident will be dealt with as soon as it occurs, thèid dèiligeadh ri gach tachartas cho luath ’s a ghabhas e àite

incline v tr & i aom, vn aomadh m

include v tr 1 (a) gabh a-staigh, vn gabhail a-staigh. This includes having a knowledge about Gaelic, tha seo a’ gabhail a-staigh eòlas a bhith aca air a’ Ghàidhlig. Including the assessment of achievements, agus sin a’ gabhail a-staigh measadh air na thathar a’ toirt gu buil. Listening may include watching, faodaidh Èisteachd a bhith a’ gabhail a-staigh Amhairc. This might include simple note-taking, dh’fhaodadh seo gabhail a-staigh notaichean sìmplidh a ghabhail. Pupils will be helped to organise through preparation which will include research, cuidichear a’ chlann gu bhith a’ cur rian air sin le deasachadh a ghabhas a-staigh rannsachadh. While cultural aspects should be included as part of the programme, ged tha còir cùisean a bhuineas do dhualchas a ghabhail a-staigh mar phàirt den phrògram

(b) thoir a-staigh, vn toirt f a-staigh. By extending the demand of the message by including more than one item, le bhith a’ leudachadh air na tha an teachdaireachd a’ sùileachadh le bhith a’ toirt a-staigh còrr is aon nì. In Writing, spelling and handwriting would be included, ann an Sgrìobhadh bheirte a-staigh litreachadh agus làmh-sgrìobhadh

2 expressed with bi plus an prep. This strand includes an increasing number of terms and concepts to be used in discussions about language generally, anns an èill seo tha am barrachd ’s am barrachd de bhriathran ’s de bhun-smuaintean a tha gus an cleachdadh ann am beachdachadh air cànain san fharsaingeachd

3 cuir ann, vn cur ann. Remember to include a cold store for frozen food on your plan, cuimhnich air stòr fuar airson biadh reòta a chur nad phlana

4 (a) expressed with am measg. Their audiences will include pupils outwith their own peer-group, am measg an luchd-èisteachd bidh clann taobh a-muigh an cuid cho-aoisean fhèin. Appropriate forms might include letters or reports of events, dh’fhaodadh litrichean no iomraidhean air nithean a thachair a bhith am measg nan seòrsachan iomchaidh. Checks on premises will include the following points, am measg na thèid a dhearbhadh a thaobh thogalaichean bithidh na nithean a leanas

(b) expressed with cuir am measg a’ chorra. We only got a fragment of this song, but for the sake of completeness we thought it suitable to include it here, cha d’fhuair sinn ach fuigheall den òran seo, ach air sgàth na h-iomlanachd mheas sinn iomchaidh a chur am measg a’ chorra an seo

5 (a) cleachd, vn cleachdadh. The terms included in this strand, na briathran a tha air an cleachdadh anns an èill seo

(b) expressed with faod plus a chleachdadh. A school-devised programme which will include commercially-produced materials, prògram a tha air a dhealbhadh anns an sgoil fhèin agus a dh’fhaodas stuthan bùtha a chleachdadh

6 expressed with na leanas plus bi a’ cunntadh. This should include…, tha còir aig na leanas a bhith a’ cunntadh…

7 (a) expressed with agus. Pupil self- and peer-evaluation will include consideration of the success with which information transfer took place, bidh a’ chlann a’ breithneachadh orra fhèin ’s air an co-aoisean agus a’ toirt fa-near dè cho math ’s a chaidh fiosrachadh a lìobhraigeadh

(b) expressed with cuideachd. This Section also includes advice, tha comhairle anns an Earrainn seo cuideachd

8 (a) expressed with an cois. This includes advice on Reading, an cois seo tha comhairle air Sgrìobhadh

(b) expressed with an lùib. This will include a selection of terms, an lùib seo bidh taghadh de bhriathran

included a 1 expressed with air a chleachdadh. The terms included in this strand, na briathran a tha air an cleachdadh anns an èill seo

2 not directly expressed. The requirements of pupils with special educational needs are further developed in the statement included in Part 3, thathar a’ leudachadh air na tha riatanach do chloinn le feuman sònraichte ann am foghlam, anns na tha air a chur sìos ann am Pàirt 3

including conj 1 (a) a’ gabhail a-staigh. Multimedia applications generally, including interactive video, innleachdan ioma-meadhanach anns an fharsaingeachd, a’ gabhail a-staigh bhideo eadar-dhèantanach. Including concern for tolerance, a’ gabhail a-staigh a bhith a’ toirt àite do bheachdan chàich. Practical activities including art, gnìomhan prataigeach, a’ gabhail a-staigh ealdhain

(b) agus sin a’ gabhail a-staigh. Including intellectual development, agus sin a gabhail a-staigh fàs ann an tuigse. Mass media is a term useful in categorizing texts, including the recognition of genres, tha na mòr mheadhain na ainm feumail ann a bhith a’ seòrsadh theacsaichean, agus sin a’ gabhail a-staigh aithneachadh air gnè. All transport used, including mini-buses, should have forward-facing seats with seat-belts fitted, a thaobh gach seòrsa còmhdhalach a thèid a chur am feum, agus sin a’ gabhail a-staigh mhion-bhusaichean, is còir gum bitheadh suidheachain a tha a’ coimhead chon an toisich air fad aca le criosan-sàbhalaidh air an cur a-steach

2 (a) a’ cunntadh. A variety of presentational formats, including desk-top publishing, caochladh dhòighean taisbeanaidh, a’ cunntadh foillseachadh mullach-deasca

(b) agus sin a’ cunntadh (or a’ cunntas or a’ cunntais). The Council proposed a minimum time allocation of 20% for language and communication, including a second language, thug a’ Chomhairle mun aire gum bu chòir 20% den ùine air a’ char bu lugha a chur mu choinneamh cànain is conaltraidh, agus sin a’ cunntais dàrna cànain. Most of the words they need to use, including specialist terminology, a’ mhòrchuid de na faclan a tha iad ag iarraidh a chleachdadh, agus sin a’ cunntas briathrachais shònraichte. They will encourage pupils to talk in Gaelic, including those who are fluent speakers, misnichidh iad a’ chlann gu bhith a’ labhairt anns a’ Ghàidhlig, agus sin a’ cunntadh na feadhainn a tha fileanta

3 agus sin a’ còmhdach. Care has been taken to acknowledge the processes, including different kinds of assessment processes, which will enable that extension to take place, tha àite air a thoirt gu faiceallach do na ceumannan, agus sin a’ còmhdach caochladh sheòrsachan measaidh, a bheir cothrom don leudachadh sin a bhith a’ tighinn gu buil

4 (a) agus nam measg sin. Individuals should be encouraged to compile their own lists, including specialist vocabulary, tha còir pàistean fa leth a mhisneachadh gu bhith a’ cur an liostaichean fhèin ri chèile, agus nam measg sin briathrachas speisealtach

(b) expressed with agus … am measg. Most pupils, including the most able, bidh a’ mhòrchuid de chloinn, agus an fheadhainn as comasaiche nam measg. Including texts produced by pupils, agus teacsaichean a sgrìobhas a’ chlann nam measg

5 expressed with agus … a tha an cois sin. It is important for the pupils to know what is to be learned, including the criteria for assessment. tha e cudthromach don chloinn fios a bhith aca air na tha ri ionnsachadh agus air na bun-chomharraidhean a tha an cois sin

6 agus. Stories, including re-telling by pupils of stories, stòiridhean, agus clann a bhith ag innse nan aon stòiridhean as ùr

7 expressed with neo. Phone this number for all customer enquiries, including emergencies, fòn an àireamh seo mar chustamair le ceist sam bith, neo ann an suidheachadh-èiginn

8 (a) expressed with an lùib. A greater variety of texts including dialect forms, barrachd sheòrsachan theacsaichean, nan lùib modhan dualchainnte

(b) expressed with agus an lùib. Listening to radio programmes including news, ag èisteachd ri prògraman rèidio, ’s naidheachdan nan lùib

9 expressed with le prep. Including simple use of commas, le cleachdadh sìmplidh air cromagan. Advice on programmes of study, including additional advice on activities, comhairle air clàran oideachaidh, leis an tuilleadh comhairle air adhbhair

10 mar a tha. A variety of techniques will be found helpful in this process, including songs and games, tha caochladh dhòighean ann a bhitheas feumail anns an iomairt seo, mar a tha òrain agus geamannan

incorporate v tr 1 gabh a-staigh, vn gabhail m a-staigh. Opportunities will be taken to incorporate songs, bithear a’ gabhail cothroim air òrain a ghabhail a-staigh. Through a programme which should incorporate an initial sight vocabulary, tro phrògram a dh’fheumadh tùs-bhriathrachas sùla a ghabhail a-staigh

2 expressed with anns am faighear. Tales and poems which incorporate the three greatest necessities for young pupils’ listening, stòiridhean agus dàin anns am faighear na trì nithean as riatanaiche do dh’èisteachd phàistean òga

increase n meudachadh m, gen meudachaidh, pl meudachaidhean. Natural increase, meudachadh nàdarrach

increase I v tr 1 cuir ri, vn cur m ri. It increases their confidence in addressing these issues, tha e a’ cur ri am misneachd ann a bhith a’ cur aghaidh air na cùisean sin. In doing so, knowledge about language will be increased, ann a bhith a’ dèanamh seo, bithear a’ cur ri eòlas air cànain. Learning how text can be organised for readability increases awareness of audience, a bhith ag ionnsachadh mar a ghabhas teacsa a chur air dòigh gus a dhèanamh so-leughte, cuiridh sin ri mothachadh air luchd-amais

2 leudaich air, vn leudachadh air m. The study of mass media enables pupils to increase their understanding, tha a bhith a’ beachdachadh air na mòr mheadhain a’ toirt comais do chloinn leudachadh air an tuigse

II increase v i 1 rach am meud, vn dol m am meud. As control over these newly acquired skills increases, mar a bhitheas smachd air na sgilean ùra seo a’ dol am meud. Water demand continues to increase, both for domestic purposes and for industry, tha an t-iarraidh air uisge a’ sìor dhol am meud, an dà chuid a thaobh feumalachdan taighe agus ann an gnìomhachas

2 meudaich, vn meudachadh m. As pupils’ familiarity with types of text increases, mar a bhitheas eòlas na cloinne air seòrsachan theacsa a’ meudachadh

increased a 1 expressed with barrachd plus gen. Exemplified by increased interest in literature, mar eisimpleir air a seo tha barrachd ùidh ga gabhail ann an litreachas. Increased cultural awareness, barrachd mothachaidh air dualchas. Increased independence of learning, barrachd neo-eisimeileachd ann an ionnsachadh

2 expressed with am barrachd. Pupils will talk perceptively about their own experience, with increased spontaneity, bidh a’ chlann a’ labhairt gu lèirsinneach mun cuid fiosrachaidh fhèin, leis a’ bharrachd deòin

3 expressed with mar a tha … a’ fàs. The increased formality of the situation will require that the teacher gives support, mar a tha an suidheachadh a’ fàs nas foirmeile feumaidh an tidsear taic a thoirt

increasing a 1 expressed with comp repeated. With increasing precision, nas mionaidiche agus nas mionaidiche. In order to locate with increasing accuracy genre, purpose and audience, gus aithne nas cinntiche agus nas cinntiche a chur air gnè, air adhbhar ’s air luchd-amais

2 expressed with am barrachd ’s am barrachd. Secondary schools will give an increasing emphasis to reading and writing, bidh na h-àrdsgoiltean a’ cur am barrachd ’s am barrachd cudthroim air leughadh agus air sgrìobhadh. The pupil should be taught to give increasing priority to technical features of the text, tha còir gun treòirichear am pàiste gus am barrachd ’s am barrachd àite a thoirt do nithean teicnigeach an teacsa. Increasing awareness of audience will be encouraged, misnichear am barrachd ’s am barrachd mothachaidh air luchd-amais

3 expressed with barrachd f. Pupils should encounter an increasing range of texts and linguistic concerns, tha còir gum bi a’ chlann a’ coinneachadh ri barrachd sheòrsachan theacsaichean agus chùisean cànain

4 expressed with an tuilleadh ’s an tuilleadh. Give pupils increasing scope to become independent thinkers and learners, an tuilleadh ’s an tuilleadh cothroim a thoirt don chloinn gus a bhith a’ smaoineachadh agus ag ionnsachadh air an ceann fhèin

5 expressed with nas motha ’s nas motha. So that they can pursue, with increasing independence, research and discovery learning, gus an tèid aca air a dhol an sàs ann an rannsachadh agus ann an ionnsachadh tro fhèin-fhiosrachadh, agus sin nas motha ’s nas motha air an ceann fhèin

6 expressed with a’ sìor fhàs. Spell less frequently used words with increasing confidence and accuracy, a’ sìor fhàs misneachail agus dòigheil ann a bhith a’ litreachadh fhaclan nach eilear a’ cleachdadh cho tric. Information of increasing complexity, fiosrachadh a tha a’ sìor fhàs nas fillte. Stories of increasing complexity, read by the teacher, stòiridhean gan leughadh leis an tidsear, agus iad a’ sìor fhàs nas ioma-fhillte

7 expressed with a tha a’ meudachadh. Pupils will demonstrate increasing confidence in the use of courtesy formulae, bidh clann a’ nochdadh misnich a tha a’ meudachadh ann a bhith a’ cleachdadh abairtean modha

8 expressed with mar a tha … a’ meudachadh. Assessment should help to build the confidence necessary to cope with increasing challenge, tha còir gun tog measadh a’ mhisneach a dh’fheumar gus gabhail ris an dùbhlan mar a tha e a’ meudachadh

9 expressed with a’ sìor mheudachadh. Gaining a command of Gaelic is a process involving the gradual acquisition and expansion of knowledge, skills and understanding at increasing levels of difficulty and demand, gus a’ Ghàidhlig ionnsachadh feumar eòlas, sgilean agus tuigse a thogail agus a leudachadh mean air mhean, agus ìrean duilgheadais a’ sìor mheudachadh

10 expressed with fàs, vn fàs m, plus comp a. With increasing confidence in personal narrative, mar a tha iad a’ fàs nas misneachaile ann an seanchas pearsanta

11 expressed with mar a tha sin a’ fàs. The attainment targets represent stages of increasing communicative competence, tha na cuimsean-coileanaidh a’ riochdachadh ìrean comas conaltraidh mar a tha sin a’ fàs

12 fàsail. They will respond to an increasing variety of stimuli, bidh iad air an gluasad gu cainnt le caochladh fàsail de sheòrsachan nithean

13 expressed with a’ dol am meud. This has two aspects: the decreasing degree of support given to the pupil and the increasing responsibility given to pupils, tha dà nì àraidh co-cheangailte ri seo: an taice a bheirear don phàiste a’ dol nas lugha agus an t-uallach a thathar a’ cur air cloinn a’ dol am meud

14 not directly expressed. With increasing maturity, mar a bhitheas a’ chlann a’ fàs

increasingly adv 1 expressed with barrachd is barrachd. Increasingly, pupils can be asked for a personal response, barrachd is barrachd, faodar freagairt phearsanta iarraidh air cloinn. Increasingly, groups should be left to their own initiative, bu chòir buidhnean am barrachd ’s am barrachd cothruim fhaighinn a bhith air an ceann fhèin

2 expressed with nas trice ’s nas trice. Pupils will increasingly encounter texts of some complexity in plot, bidh a’ chlann a’ coinneachadh nas trice ’s nas trice ri teacsaichean a tha gu math ioma-fhillte ann am plota

3 expressed with nas motha agus nas motha. Moving from the rehearsed to the increasingly spontaneous, a’ gluasad o na tha iad air ionnsachadh ro-làimh a dh’ionnsaigh na tha nas motha agus nas motha a’ tighinn bhuapa fhèin

4 expressed with sìor fhàs, vn sìor fhàs. Within a framework of increasingly rich associations, agus siud uile taobh a-staigh cheanglaichean a tha a’ sìor fhàs buannachdail agus beairteach. Learning to read accurately and with discrimination becomes increasingly important, tha a bhith ag ionnsachadh a bhith a’ leughadh gu dòigheil agus gu breithneachail a’ sìor fhàs nas cudthromaiche

5 expressed with sìor plus v. It is increasingly seen as an asset, thathar a’ sìor thuigsinn gur nì feumail e. Through drama, pupils will be increasingly involved in using forms of language, tro dhràma bithidh clann gan sìor chur an sàs ann a bhith a’ cleachdadh modhan cànain

incubation n gur m, gen guir

incur v tr These are the expenses we incur as councillors, sin na cosgaisean a tha a’ tighinn òirnn mar chomhairlichean

indecency n drabastachd f

indecent a drabasta. An indecent assault, ionnsaidh dhrabasta

indefinite a neo-chinnteach. Indefinite pronoun, riochdair neo-chinnteach

independence n 1 neo-eisimeileachd f. Growing independence in the analysis of what is required, fàs ann an neo-eisimeileachd ann an eadar-sgaradh air na tha riatanach. Increased independence of learning, barrachd neo-eisimeileachd ann an ionnsachadh

2 expressed with a bhith neo-eisimeileach. The teacher will encourage independence, bheir an tidsear dhaibh misneach gu bhith neo-eisimeileach

3 expressed with air a cheann fhèin. So that they can pursue, with increasing independence, research and discovery learning, gus an tèid aca air a dhol an sàs ann an rannsachadh agus ann an ionnsachadh tro fhèin-fhiosrachadh, agus sin nas motha ’s nas motha air an ceann fhèin

independent a 1 (a) neo-eisimeileach. The second means by which additional demand can be made is through independent learning, an dàrna dòigh air barrachd iarraidh air cloinn ’s ann tro ionnsachadh neo-eisimeileach. Introduce a system where children may talk with an independent person, stèidhich siostam leis am faigh clann bruidhinn ri neach neo-eisimeileach

(b) neo-eisimeil. The new committee will be independent of the government, bidh a’ chomataidh ùr neo-eisimeil bhon riaghaltas

2 expressed with air a cheann fhèin. Give pupils increasing scope to become independent thinkers and learners, an tuilleadh ’s an tuilleadh cothroim a thoirt don chloinn gus a bhith a’ smaoineachadh agus ag ionnsachadh air an ceann fhèin. Such work can be independent group discussion, faodaidh obair den t-seòrsa seo gabhail a-steach beachdachadh le buidhinn air an ceann fhèin. It is also a matter of the gradual encouragement for the pupil to become an independent learner, tha e cuideachd a’ ciallachadh a bhith mean air mhean a’ misneachadh a’ phàiste gu bhith ag ionnsachadh air a cheann fhèin

independently adv expressed with air a cheann fhèin. Read independently, a’ leughadh air an ceann fhèin. Groups should be able to work independently, tha còir gum bitheadh buidhnean comasach air obair a dhèanamh air an ceann fhèin

indeterminate, indeterminated a neo-chinnteach. Indeterminated nominal phrase, abairt ainmearach neo-chinnteach

index n clàr-amais m, gen & pl clàir-amais

India pr n na h-Innseachan f pl

Indian pr n Innseanach m, gen & pl Innseanaich

American Indian pr n Innseanach m Ameireagaidh, gen & pl Innseanaich Ameireagaidh

American Indian mod Innseanach Ameireagaidh. American Indian languages, cànain Innseanach Ameireagaidh

Indian a Innseanach. Indian languages, cànain Innseanach

indicate v tr 1 comharraich, vn comharrachadh m. Begin to indicate speech in some way, a’ tòiseachadh air cainnt-bheòil a chomharrachadh ann an dòigh air choireiginn. A broader range of language activities than the targets indicate, barrachd ghnìomhan-cànain ’s na tha na cuimsean fhèin a’ comharrachadh. Since they indicate reasonable expectations of achievement for most pupils, seach gu bheil iad a’ comharrachadh na thathar gu reusanta a’ sùileachadh a bhitheas a’ mhòrchuid den chloinn a’ coileanadh. Direct speech and ways of indicating it can be taught by looking at texts, faodar labhairt dhìreach agus dòighean air a comharrachadh a theagasg le bhith a’ sealltainn ri teacsaichean

2 cuir an cèill, vn cur m an cèill. The meaning of new words and phrases should usually be indicated through visual cues, bu chòir brìgh fhaclan ùra agus abairtean ùra a chur an cèill le comharraidhean a chithear

indication n expressed with nochd, vn nochdadh m. Giving an indication of feelings, a’ nochdadh faireachdainn

indicative a taisbeanach. The indicative mood, am modh taisbeanach

indicator n taisbeanair m, pl taisbeanairean

2 comharradh m, gen comharraidh, pl comharraidhean. The rain gauge readings are a useful indicator to water companies, tha na h-àireamhan a gheibhear bho na tomhasan-silidh nan comharradh feumail do chompanaidhean uisge

indicator mod comharrachaidh. Indicator paper, pàipear comharrachaidh

indigenous a dùthchasach and dùthchasail

indigestion n 1 cion-meirbhidh m

2 dì-chnàmhadh m, gen dì-chnàmhaidh

indigo a 1 gorm-liath. The colours of the rainbow are violet, indigo, blue, green, yellow, orange, and red, ’s iad dathan a’ bhogha-fhroise liath or bàn-phurpaidh, gorm-liath or guirmeanach, gorm, buidhe-ghorm or uaine, buidhe, dearg-bhuidhe or orains, agus dearg

2 guirmeanach, comp guirmeanaiche

indirect a neo-dhìreach. Indirect object, oibseig neo-dhìreach. Indirect speech, còmhradh neo-dhìreach. Indirect relative phrase, abairt dhàimheach neo-dhìreach

indirectly adv (gu) neo-dhìreach. This is obtained either directly or indirectly, gheibhear seo an dara cuid gu dìreach no gu neo-dhìreach

individual n 1 duine m, pl daoine. Perhaps related to other individuals or families, math dh’fhaoidte ann an dàimh ri daoine no ri teaghlaichean eile

2 duine m fa leth, pl daoine fa leth. It is spoken in families or by individuals, thathar ga labhairt ann an teaghlaichean no le daoine fa leth. For groups, and, where required, for individuals, do bhuidhnean, agus, far a bheil feum, do dhaoine fa leth

3 (of school pupils) pàiste m fa leth, pl pàistean fa leth and clann f fa leth. Pupils should be encouraged to share texts they have enjoyed with other individuals, tha còir clann a mhisneachadh gus teacsaichean a thug tlachd dhaibh a cho-phàirteachadh ri pàistean eile fa leth. Individuals should be encouraged to compile their own lists, tha còir pàistean fa leth a mhisneachadh gu bhith a’ cur an liostaichean fhèin ri chèile. Groups and individuals should be left to their own initiative, bu chòir buidhnean no pàistean fa leth cothrom fhaighinn a bhith air an ceann fhèin. But such decisions will be influenced by the needs of the class and individuals within it, ach faodaidh feuman a’ chlas agus feuman na cloinne fa leth anns a’ chlas nithean den t-seòrsa sin a chur an dara taobh

4 (of school pupils) expressed with le pàistean fa leth. Editing pupils’ own and others writing individually and in groups, ag eagrachadh sgrìobhadh na cloinne fhèin agus sgrìobhadh chàich, le pàistean fa leth agus nam buidhnean

5 aon neach m. Discussing texts with an individual, group or class, a’ beachdachadh air teacsaichean le aon neach, buidhinn no clas

6 expressed with mar aon adv. Eliciting responses from individuals, a’ tarraing fhreagairt asta mar aon

individual a 1 expressed with fa leth. Individual pupils, pàistean fa leth. Attention to their individual weightings is necessary, feumar aire thoirt don chudthrom a chuirear orra fa leth. Catering for the needs of individual pupils, a’ gabhail ri feuman chloinne fa leth. Others may have pronounced difficulties that require the opening of an individual Record of Needs, airson feadhainn eile aig a bheil duilgheadasan follaiseach, feumar Clàr Fheuman fhosgladh dhaibh fa leth. Syllable and root will be used in discussion which centres on individual words, cleachdar lide agus freumh ann am beachdachadh air faclan fa leth

2 expressed with gach. To meet individual needs, gus feuman gach pàiste a ghabhail a-staigh. It has much to do with the individual situation in which listening takes place, tha e ann an dlùth dhàimh ri gach suidheachadh anns a bheil èisteachd a’ dol air adhart

3 expressed with gach … fa leth. Weightings of the individual outcomes, an cudthrom a chuirear air gach buil fa leth

4 aon-neach. Discussion and individual talk will be given a particular emphasis within Talking and Listening, ann an Labhairt agus ann an Èisteachd cuirear cudthrom sònraichte air còmhradh buidhne agus labhairt aon-neach. When preparing an individual talk, an uair a bhitheas iad ag ullachadh òraid aon-neach. Such work can be individual tasks with teacher support, faodaidh obair den t-seòrsa seo gabhail a-steach obair aon-neach le taice on tidsear

5 expressed with mar aon. Which will permit individual, group and class learning, a bheir cothrom dhaibh a bhith ag ionnsachadh mar aon, mar bhuidhinn agus mar chlas. Pupils will give individual presentations, bidh a’ chlann gan cur fhèin, mar aon, fa chomhair dhaoine

6 (of school pupils) expressed with pàistean fa leth. Giving individual reading interviews, a’ toirt agallamh leughaidh do phàistean fa leth

individually adv 1 fa leth. Pupils will listen individually and in groups, bidh sgoilearan ag èisteachd an dà chuid fa leth agus nam buidhnean. The teacher can discuss personal reading individually with pupils, faodaidh an tidsear beachdachadh air leughadh pearsanta le pàistean fa leth

2 mar aon. Working individually and in groups, ag obair mar aon no ann am buidhnean. The pupils can respond individually or in corporate discussion, faodaidh a’ chlann freagairt mar aon no ann an co-bheachdachadh còmhla. To read individually for pleasure, a bhith a’ leughadh mar aon airson toileachaidh

3 expressed with air a cheann fhèin. Pupils will act individually or as editors in writing groups, bidh a’ chlann ag obair air an ceann fhèin no mar eagraichean ann am buidhnean sgrìobhaidh

individualise v tr

individualised a aon-neach. This will emphasise individualised or group programmes of study, bidh seo a’ cur cudthroim air prògraman obrach aon-neach, no prògraman buidhne

individuality n 1 air-letheachas m, gen air-letheachais

2 pearsantachd f air leth. All children will be respected and their individuality and potential recognised, valued and nurtured, bheirear urram do gach aon neach-cloinne; bheirear àite dligheach da pearsantachd air leth agus do na dh’fhaodas i a thoirt gu ìre, agus thèid na feartan seo àrach is thèid luach a chur orra

Indo-China pr n an Ind-Shìona f, gen na h-Ind-Shìona

Indo-European a Ind-Eòrpach. Indo-European languages, cànain Ind-Eòrpach

Indo-Iranic a Ind-Iaraineach. Indo-Iranic languages, cànain Ind-Iaraineach

Indonesia pr n an Ind-Innse f, gen na h-Ind-Innse

Indonesian a Ind-Innseach

indoor a a-staigh. Indoor pool, amar a-staigh. Indoor games, geamachan a-staigh. Appropriate safety mats must be provided under all indoor climbing equipment, feumaidh bratan-ùrlair sàbhailteachd iomchaidh a bhith ann fon uidheamachd-streap a-staigh air fad

induce v tr thoir air, vn toirt air. Do not induce vomiting, na toir air (an euslainteach) dìobhairt

industrial a 1 gnìomhachail

2 (a) gnìomhachais m gen. Industrial area, àrainn ghnìomhachais; raon gnìomhachais. Industrial estate, ionad gnìomhachais. Industrial site, làrach ghnìomhachais. Industrial inertia, inertia gnìomhachais. The Industrial Revolution, An t-Iom-chuartachadh Gnìomhachais

(b) bho ghnìomhachas. Pollution due to industrial and domestic waste, truaillidheachd a thoradh air stuthan caithte bho ghnìomhachas no bhon dachaigh

industrial tribunal n phr tribiunal m cosnaidh, gen & pl tribiunail chosnaidh

industrialise v tr & i gnìomhasaich, vn gnìomhasachadh m

industrialisation n gnìomhasachadh m, gen gnìomhasachaidh

industry n 1 (a) gnìomhachas m, gen & pl gnìomhachais. Primary industry, bun-ghnìomhachas, or prìomh ghnìomhachas. Secondary industry, iar-ghnìomhachas, or dàrnacha gnìomhachas. Tertiary industry, leas-ghnìomhachas, or treasacha gnìomhachas. Quaternary industry, ceathracha gnìomhachas. Such study might also form a basis for employment in the expanding range of media industries. Dh’fhaodadh a leithid seo de bheachdachadh a bhith na bunait airson dreuchd a ghabhail ann an gnìomhachais nam meadhan, a tha a’ sìor leudachadh

(b) expressed with luchd-gnìomhachais m. Industry has come to value Gaelic, tha luchd-gnìomhachais air a thighinn gu bhith a’ cur luach air a’ Ghàidhlig

2 (a) tionnsgain f, gen tionnsgaine, pl tionnsgainean

(b) tionnsgal m, gen tionnsgail, pl tionnsgail, tionnsgalan

inefficient a neo-èifeachdach

inert a (chemically) tàmhach

inevitable a expressed with neg plus bi plus rian. It is inevitable that that the terminology of the word, sentence and punctuation will be introduced, chan eil rian nach bi ainmeachas an fhacail, an t-seantans agus a’ phungaidh gan toirt am follais

inexhaustible a expressed with neg plus ceann no crìoch air. The possibilities for group discussion and the engagement with problems in work of this kind are inexhaustible, chan eil ceann no crìoch air a’ chothrom a tha ann an obair den t-seòrsa seo gu bhith a’ beachdachadh ann am buidhnean agus gu bhith a’ gleachd ri ceistean duilich

inextricable a

inextricably a dlùth is daingeann. Inextricably linked to economic factors, ann an ceangal dlùth is daingeann ri cùisean eacanomaigeach

infant n

infant mod 1 cloinne. Infant mortality, bàsmhorachd chloinne. Infant mortality rate, ràta bhàsmhorachd chloinne

2 leanaban gen pl m. Infant mortality, bàsan leanaban

infantry n saighdearan-coise m pl

infantryman n saighdear-coise m, gen saighdeir-choise, pl saighdearan-coise

infect v tr 1 gànraich, vn gànrachadh m

2 (medical) cuir galar air, vn cur galair air, also galaraich, vn galarachadh m

• gànraich, vn gànrachadh m

infected a 1 gànraichte, air a ghànrachadh

2 galaraichte, gànraichte

• iongraichte. An infected tooth, fiacail iongraichte

infection n gànrachadh m, gen gànrachaidh

(medical) galar-ghabhail m, pl galar-ghabhailean, also gabhaltachd f, pl gabhaltachdan. A respiratory infection, gabhaltachd analach. All reasonable steps must be taken to discourage the spread of infection, feumar gach riatanas reusanta a dhèanamh gus bacadh a chur air gabhaltachd o bhith a’ sgaoileadh

• gànrachadh m, gen gànrachaidh. The source of the infection is not yet known, chan eil fhios fhathast co às an deach na daoine a ghànrachadh

infectious a gabhaltach, comp gabhaltaiche. An infectious illness, galar gabhaltach. Parents must not bring sick or infectious children to the day care facility, chan fhaod pàrantan clann a tha tinn no gabhaltach a thoirt leotha (or a thoirt leis) don ghoireas chùraim-làtha

infer v tr dèan fhoidheam, vn dèanamh m fhoidheam. Questioning should lead pupils to evaluate, infer and make judgements, tha còir aig ceasnachadh a’ chlann a stiùireadh gu bhith a’ measadh, a’ dèanamh fhoidheam agus a’ toirt breith

inference n 1 co-dhùnadh m, gen co-dhùnaidh, pl co-dhùnaidhean. They should be able to make inferences, tha còir gun tèid aca air tighinn gu co-dhùnaidhean

2 tuairmse f, pl tuairmsean. Using appropriate questioning to help them make inferences and decide on conclusions, a’ cleachdadh ceasnachaidh iomchaidh airson an cuideachadh gus tuairmsean agus co-dhùnaidhean a dhèanamh

3 foidheam m, pl foidheaman. In order to make inferences from informational texts, gus foidheaman a thoirt à teacsaichean fiosrachaidh

inferential a co-dhùnaidh m gen. By providing questions which ask for literal, inferential and evaluative responses, le bhith a’ cur cheistean a tha a’ sùileachadh fhreagairtean litireil, co-dhùnaidh agus breithneachaidh

infertile a neo-thorrach, comp neo-thorraich

infinite a neo-chrìochnach

infinitive a (grammar) neo-fhinideach. Infinitive mood, modh neo-fhinideach

infinity n neo-chrìochnachd

infirm a 1 anfhann, comp anfhainne

2 breòite

infirmity n anfhannachd f, anfhainneachd

infix n inleasachan m, gen & pl inleasachain

inflammation n ainteas m

inflate n sèid, vn sèideadh m

inflated a sèidte. An inflated balloon, bailiùn sèidte

inflation n (money) atmhorachd f. The rate of inflation, ìre na h-atmhorachd

inflect v tr infhill, vn infhilleadh m

inflection n infhilleadh m, gen infhillidh, pl infhillidhean

inflectional a infhillte

influence n buaidh f, gen buaidhean pl buaidhean. These have a profound influence on any communication and its comprehension, tha buaidh ro mhòr aca seo air conaltradh sam bith agus air mar a thuigear an conaltradh sin. They should be examined in their own right as agencies which can have great influence on children’s lives, tha còir an sgrùdadh air an sgàth fhèin mar rud aig am bi buaidh mhòr air beatha chloinne

exert an influence v phr expressed with bi plus buaidh aig. From the earliest years the mass media exert an influence on pupils’ lives, o thùs an òige tha buaidh aig na mòr mheadhain air beatha chloinne

under the influence of prep phr fo bhuaidh (plus gen). Driving whilst under the influence of drink, dràibheadh fo bhuaidh na dibhe

influence v tr 1 expressed with bi plus buaidh agad air. She influences the children, tha buaidh aice air a’ chloinn. The combination of purpose, form and readership will influence pupils’ choice of appropriate language, bidh buaidh aig adhbhar, cumadh agus luchd-amais, an co-bhonn ri chèile, air mar a thaghas a’ chlann cànain iomchaidh. Layout will be used in examining how the presentation of text can influence meaning, cleachdar dreach ann am beachdachadh air a’ bhuaidh a bhitheas aig mar a chuirear teacsa an cèill air brìgh. Learning to read will be influenced by the knowledge children have gained in the pre-school years, bidh buaidh air ionnsachadh leughaidh aig an eòlas a fhuair a’ chlann anns na bliadhnachan ron sgoil

2 expressed with cuir an dara taobh, vn cur m an dara taobh. But such decisions will be influenced by the needs of the class and individuals within it, ach faodaidh feuman a’ chlas agus feuman na cloinne fa leth anns a’ chlas nithe an den t-seòrsa sin a chur an dara taobh

inform v tr 1 innis, vn innse f

2 thoir brath, vn toirt brath

3 comharraich, vn comharrachadh m. To inform next steps, gus na h-ath cheumannan a chomharrachadh

4 expressed by bi buaidh aig. The suggestions in this section will inform extensions, bidh buaidh aig na thathar a’ toirt mun aire anns an earrainn seo air leudachadh

5 expressed with thig gu, vn tighinn gu. The information needed to inform decisions on assessment can be chosen satisfactorily from three sources, faodar am fiosrachadh a dh’fheumar gus a thighinn gu co-dhùnaidhean soilleir air measadh a thaghadh à trì raointean

be informed by, expressed with fo bhuaidh plus gen. This process of adaptation will be informed by the programmes of study, bidh am freagarrachadh seo fo bhuaidh nan clàran oideachaidh

be informed of, expressed with faigh plus fiosrachadh. They should be informed of the guidelines which will enable them to implement the policy statement, bu chòir dhaibh fiosrachadh fhaighinn mu iùl airson aithris a’ phoileasaidh a chur an gnìomh

informal a neo-fhoirmeil. For informal conversation, airson còmhradh neo-fhoirmeil. Dramatic activities can be simple, informal and relatively unstructured, faodaidh gnìomhan-dràma a bhith sìmplidh, neo-fhoirmeil agus gu ìre gun structar

informality n neo-fhoirmeileachd f

informant n 1 neach-brath m, pl luchd-brath

2 neach-fiosrachaidh m, pl luchd-fiosrachaidh

information n 1 fiosrachadh m, gen fiosrachaidh. Receiving information, a’ faotainn fiosrachaidh. Pupils will listen individually and in groups so as to gain information, bidh sgoilearan ag èisteachd an dà chuid fa leth agus nam buidhnean ach am faigh iad fiosrachadh. Information texts, teacsaichean-fiosrachaidh. Listening for information, instructions and directions, ag èisteachd airson fiosrachaidh, seòlaidh agus stiùiridh. a short, straightforward text which gives an item of information, instruction or direction, teacsa goirid furasta anns a bheil fiosrachadh, seòladh no stiùireadh

2 fios m, gen fiosa. Did you get any information about them? an d’fhuair thu fios sam bith mun deidhinn? Each child’s record sheet must contain information on any medical condition or allergies that the child suffers from, feumaidh fios a bhith air bileig-chlàraidh gach neach-chloinne a thaobh gnothaich mheidigich sam bith no aileirgidhean a bhitheas a’ cur air an neach-chloinne

3 brath m, gen bratha. I shall send you information soon, cuiridh mi brath thugad a dh’aithghearr

information mod fiosrachaidh. Information centre, ionad fiosrachaidh. Information handling, làimhseachadh fiosrachaidh. It is important for pupils to “question” the information source, tha e cudthromach gum bi a’ chlann a’ “ceasnachadh” air an teacsa fiosrachaidh. In order to recognise and categorize the appropriateness of information sources, gus freagarrachd tùsan fiosrachaidh aithneachadh agus a sheòrsadh

information technology n phr teicneolas fiosrachaidh. Curricular dimensions such as information technology, cùisean a’ chlàir-theagaisg mar tha teicneolas fiosrachaidh

informational a 1 fiosrachaidh. Find an item of information from an informational or reference text, a’ lorg pìos fiosrachaidh o theacsa-fiosrachaidh. Informational texts make straightforward use of facts, tha teacsaichean fiosrachaidh a’ cleachdadh eòlais ann an dòigh shìmplidh. Differences in the nature of story and simple informational texts, eadar-dhealachaidhean ann an nàdar stòiridh no theacsaichean-fiosrachaidh sìmplidh

2 le fiosrachadh. Informational picture books should be introduced, tha còir tòiseachadh air leabhraichean-dealbh le fiosrachadh. Teachers should provide a wide range of picture, story and informational texts, tha còir aig tidsearan teacsaichean de iomadh seòrsa, le dealbhan is stòiridhean is fiosrachadh, a thoirt don chloinn

infra-red a fo-dhearg

infrastructure n expressed with cùl-taice m, gen cùil-thaice. Gaelic-medium education is a new initiative and the support infrastructure for it is in the process of being developed, is e iomairt ùr a tha ann am foghlam tro mheadhan na Gàidhlig agus tha an cùl-taice aige fhathast ga leasachadh

infrequent a ainmig

ingenious a innleachdach

ingest v tr sluig, vn slugadh m

ingredient n 1 stuth m, pl stuthan

2 tàthchuid f, gen tàthchodach, pl tàthchuidean, tàthchodaichean

ingrowing a. Ingrowing toenail, ìne (a’ fàs) san fheòil

inhabit v tr àitich, vn àiteachadh m

inhabitable a so-àiteachaidh

inhabitant n 1 neach-àiteachaidh m, pl luchd-àiteachaidh

2 neach-tuineachaidh m, pl luchd-tuineachaidh

3 duine m, pl daoine, plus a tha a chòmhnaidh. The inhabitants of this area would have been small-scale farmers, bhitheadh na daoine a bha a chòmhnaidh san àite seo nan tuathanaich bheaga

inhabitants n pl also expressed with muinntir f, gen muinntire

inhalation n ion-analachadh m, gen ion-analachaidh

inhale 1 v i tarraing t’anail, vn tarraing t’analach

2 v tr gabh a-steach leis an anail, vn gabhail…

3 v tr & i ion-anailich, vn ion-analachadh m

initial a 1 tùs-. Through a programme which should incorporate an initial sight vocabulary, tro phrògram a dh’fheumadh tùs-bhriathrachas sùla a ghabhail a-staigh

2 expressed with toiseach m. In the initial stages, aig toiseach cùise

3 not directly expressed. The most important of these is the initial Immersion phase, an nì as cudthromaiche dhiubha seo ’s e an ùine dhrùdhaidh

initiate v tr 1 cleachd plus air a cheann fhèin, vn cleachdadh etc. At Level E pupils will initiate new language, aig Ìre E cleachdaidh a’ chlann cànain air an ceann fhèin

2 cuir mu choinneamh chàich, vn cur mu choinneamh chàich. To initiate new ideas, a bhith a’ cur bhun-bheachdan ùra mu choinneamh chàich

initiative n 1 iomairt f, pl iomairtean. Gaelic-medium education is a new initiative and the support infrastructure for it is in the process of being developed, is e iomairt ùr a tha ann am foghlam tro mheadhan na Gàidhlig agus tha an cùl-taice aige fhathast ga leasachadh. Parents are exercising choice in support of current initiatives, tha pàrantan a’ cur taice, le roghainn, ris na h-iomairtean a tha a’ dol

2 expressed with air a cheann fhèin. Groups and individuals should be left to their own initiative, bu chòir buidhnean no pàistean fa leth cothrom fhaighinn a bhith air an ceann fhèin. Pupils will begin to show initiative, bidh a’ chlann a’ tòiseachadh air cànain a’ chleachdadh air an ceann fhèin

inject v tr 1 ann-steallaich, vn ann-stealladh m

2 bruid, vn bruideadh m

injection n 1 ann-stealladh m, gen ann-steallaidh, pl ann-steallaidhean

2 bruideadh m, gen bruididh, pl bruididhean

injury n 1 leòn m, gen leòin, pl leòntan

2 (a) dochann m, gen dochainn, pl dochannan

(b) expressed with dochainn, vn dochann m. If necessary preventative physical action may be taken to avoid the risk of injury to a child, ma bhitheas e riatanach faodar gnìomh corporra bacaidh a dhèanamh gus cunnart a sheachnadh gun tèid neach-cloinne a dhochann

injustice n 1 (a) mì-cheartas m, gen mì-cheartais

(b) ana-ceartas m, gen ana-ceartais

2 anacothrom m, gen anacothruim

3 aindlighe f

inland a a-staigh san tìr

inland area n phr staigh-thìr f, pl staigh-thìrean

inlet n 1 camas m, gen camais, pl camasan

2 òb m, pl òban

3 sàilean m, gen sàilein, pl sàileanan

inner a a-staigh. Inner area, taobh a-staigh

inner city area n phr staigh-bhaile m, pl staigh-bhailtean

innuendo n 1 leth-fhacal m, gen leth-fhacail, pl leth-fhacail and leth-fhaclan

2 fiar-shanas m, gen fiar-shanais, pl fiar-shanasan

input n 1 steach-chur m, gen steach-chuir, pl steach-churan

2 expressed with na tha … a’ dèanamh. Use of volunteers will help to augment the teacher’s input, bidh luchd-cuideachaidh saor-thoileach a’ cuideachadh le bhith a’ cur ris na tha an tidsear a’ dèanamh

input mod a-steach. The input phase, an fho-rèis a-steach

inquire v tr faighnich, vn faighneachd f

inquiry n 1 ceist f, pl ceistean. Inquiries should be made to…, bu chòir ceist sam bith a chur gu…

2 rannsachadh m, gen rannsachaidh, pl rannsachaidhean. A public inquiry, rannsachadh poblach

inscription n 1 sgrìobhadh m, gen sgrìobhaidh, pl sgrìobhaidhean

2 sgrìobhadh-gràbhalaidh m, gen sgrìobhaidh-ghràbhalaidh, pl sgrìobhaidhean-gràbhalaidh. A memorial pillar with a long inscription, carragh-chuimhne le sgrìobhadh-gràbhalaidh fada oirre

insect n 1 (a) meanbh-fhrìde f, pl meanbh-fhrìdean

(b) frìde f, pl frìdean

2 (familiar) expressed with biastag f, gen biastaig, pl biastagan

insect, scale n (famiy Coccidae of order Hemiptera) frìde f lannach, gen frìde lannaich, pl frìdean lannach

insecticide n puinnsean m mheanbh-fhrìdean, gen puinnsein mheanbh-fhrìdean, pl puinnseanan mheanbh-fhrìdean

inseparable a (grammar) do-sgaraichte. Inseparable prefix, roi-leasachan do-sgaraichte

insert v tr cuir a-steach, vn cur a-steach

insertion n 1 cur a-steach

2 a bhith a’ cur a-steach. The roundhouse was converted to a shieling hut by the insertion of the smaller internal walls, chaidh an taigh-cruinn atharrachadh gu bhith na bhothan-àirigh le bhith a’ cur a-steach nam ballachan beaga a tha na bhroinn

in-service a in-sheirbheis. In contexts such as in-service activities, ann an suidhichidhean mar ghnìomhan in-sheirbheis

inside n broinn f. The picture shows the inside of the shop, tha an dealbh a’ sealltainn broinn na bùtha

inside adv na bhroinn. A rectangular building with a later shieling hut built inside, togalach ceart-cheàrnach le bothan-àirigh air a thogail na bhroinn an dèidh làimhe

inside prep am broinn (plus gen). There was probably a similar structure built inside the roundhouse, is dòcha gun deach structar den aon seòrsa a thogail am broinn an taigh-chruinn

insoluble a do-eadarsgaoilidh. Insoluble in water, do-eadarsgaoilidh an uisge

inspection n 1 sgrùdadh m, gen sgrùdaidh, pl sgrùdaidhean. Profiles and inspections in the pre-school, teisteanais-mheasaidh agus sgrùdaidhean san ro-sgoile

2 mion-sgrùdadh m, gen mion-sgrùdaidh, pl mion-sgrùdaidhean. They carried out an investigation that lasted four months, rinn iad mion-sgrùdadh a mhair ceithir mìosan

inspector n 1 (a) neach-sgrùdaidh m, pl luchd-sgrùdaidh

(b) sgrùdair m, pl sgrùdairean

2 neach-rannsachaidh m, pl luchd-rannsaichaidh

install v tr cuir a-steach (do thaigh), vn cur a-steach

instalment n cuibhreann m, gen cuibhrinn, pl cuibhreannan

instant a grad. Instant coffee, grad-chofaidh. Instant potato, grad-bhuntàta

instead adv 1 an àite sin. Instead, she came home, an àite sin thanaig i dhachaigh

2 an àite with augmented preposition. If he can’t come take me instead, mur urrainn dha-san a thighinn thoir leat mise na àite

instead of prep phr an àite (plus gen). He fetched the big one instead of the small one, thug e leis am fear mòr an àite an fhir bhig. Instead of fencing large fields small enclosures were made, an àite raointean mòra a bhith air am feansadh chaidh àiteachan-iadhaidh beaga a dhèanamh

instigate v tr tog, vn togail. Linguistic formulae can be provided to instigate comments, faodar abairtean foirmeil a thoirt dhaibh gus beachdan a thogail

instruction n 1 seòladh m, gen seòlaidh, pl seòlaidhean. a short, straightforward text which gives an item of information, instruction or direction, teacsa goirid furasta anns a bheil fiosrachadh, seòladh no stiùireadh. A list of instructions, liosta sheòlaidhean. Listening for information, instructions and directions, ag èisteachd airson fiosrachaidh, seòlaidh agus stiùiridh. Show that they can use at least the following terms: discussion, instructions, directions, a’ nochdadh gun cuir iad gu feum, air a’ char as lugha, na faclan a leanas: beachdachadh, seòladh, stiùireadh

2 puing-sheòlaidh f, pl puingean-seòlaidh. Listening to a series of instructions, ag èisteachd ri sreath phuingean-seòlaidh

3 stiùireadh m, gen stiùiridh, pl stiùiridhean

4 iarrtas m, pl iarrtasan. Give and respond to instructions relating to classroom activities and situations, cuir an cèill agus cuir an gnìomh iarrtasan co-cheangailte ri obair agus suidheachaidhean a’ chlas

instructional a seòlaidh m gen. As they encounter a wider variety of reference and instructional materials, mar a tha iad a’ coinneachadh ri barrachd sheòrsachan de stuthan fiosrachaidh no seòlaidh

instrument n 1 inneal m, gen inneil, pl innealan

2 ionnsramaid f, gen ionnsramaide, pl ionnsramaidean

instrumental a innealach. The instrumental case, an tuiseal innealach

insulate v tr

insulated a còmhdaichte. Insulated wire, uèir chòmhdaichte

insulator n 1 còmhdach-dealain m, gen còmhdaich-dhealain, pl còmhdaichean-dealain

2 casg-dealain m

insult n beum m, gen beuma, pl beumannan, beuman

insurance n àrachas m, gen àrachais. All insurance should be checked regarding appropriate cover, is còir dearbhadh a dhèanamh air an àrachas air fad a thaobh a bheil urras freagarrach ann

(insurance) cover n phr expressed with àrachas m, gen àrachais. All groups who are members of CNSA will have insurance cover provided by CNSA, a thaobh nam buidhnean air fad a tha nam ball de CNSA, bithidh àrachas aca a tha air a thoirt dhaibh le CNSA. All insurance should be checked regarding appropriate cover, is còir dearbhadh a dhèanamh air an àrachas air fad a thaobh a bheil urras freagarrach ann

intake n gabhail-a-staigh m. Intake source, bun gabhail a-staigh

integral a làn. As an integral part of classroom learning and teaching, mar làn phàirt de dh’ionnsachadh agus de theagasg anns a’ chlas

integrate v tr dlùth cheangail, vn dlùth cheangal. Integrate assessment with teaching, measadh a dhlùth cheangal ri teagasg

integrated a 1 co-òrdanaichte. It is best developed in integrated programmes of work, ’s ann am prògraman-obrach co-òrdanaichte as fheàrr a chuirear air adhart e

2 a tha air a cheangal ri chèile. It encourages the development of all the language components through an active, naturally integrated process, tha e a’ misneachadh leasachaidh air na h-earrainnean cànain uile tro adhartas a tha dèantanach agus a tha air a cheangal ri chèile gu nàdarra

3 aonaichte. Integrated circuit, cuairt aonaichte. Integrated steelworks, muileann-stàilinn aonaichte

integration n 1 expressed with co-òrdaichte. Integration and contextualisation within classwork, obair a’ chlas a bhith co-òrdaichte agus ceangailte ri suidhichidhean

2 expressed with gabh a-staigh, vn gabhail a-staigh. The integration of English into Gaelic-medium schools will be dependent on pupils’ abilities and needs, is ann a-rèir comasan agus feuman na cloinne a bhitheas a’ Bheurla air a gabhail a-staigh do sgoilean meadhan-Gàidhlig

intellectual a 1 a thaobh tuigse. Because language is central to children’s intellectual development, a chionn ’s gu bheil cànain ann an teis meadhan fàs chloinne a thaobh tuigse

2 ann an tuigse. Including intellectual development, agus sin a gabhail a-staigh fàs ann an tuigse

3 ceudfathach. An enhanced contribution to pupils’ social and intellectual growth, barrachd ga chur ri fàs sòisealta agus ceudfathach na cloinne

intend v tr 1 bi a’ meas. These statements are intended to be neither all-inclusive nor conclusive, chan eilear a’ meas gum bi seo a’ còmhdach nan cùisean uile no a’ tighinn gu co-dhùnadh daingeann mun timcheall

2 bi a’ ciallachadh. These statements are intended to be read by teachers, thathar a’ ciallachadh gun leughar na tha air a chur sìos an-seo le tidsearan. The attainment targets are not intended to be ceilings beyond which learning does not progress, tha e a-cheart cho fìor nach eilear a’ ciallachadh gu bheil na cuimsean coileanaidh cho àrd ’s nach eil ionnsachadh a’ dol os an cionn

3 bi am beachd. They intend to demonstrate against the plans to close the school, tha iad am beachd fianais a thogail an aghaidh nam planaichean airson an sgoil a dhùnadh

4 expressed with air cùl prep plus gen. The attainment targets are intended to help the teacher plan what might be achieved, is e a tha air cùl nan cuimsean coileanaidh, cuideachadh a dhèanamh leis an tidsear gus deasachadh a dhèanamh fa chomhair na ghabhadh a choileanadh

intended a 1 expressed with a tha san amharc. The intended audience, an luchd-amais a tha san amharc

2 expressed with air a bheilear a’ cuimseachadh. They should be able to identify intended audience, tha còir gun tèid aca air ròs fhaighinn air an luchd-amais air a bheilear a’ cuimseachadh

intensifier n (grammar) neartaichear m, gen neartaicheir, pl neartaichearan

intensify v tr neartaich, vn neartachadh m

intension n (logic) cuimse f

intensive a 1 dian, comp dèine. The later the start the more intensive the programme, mar as fhaide a thathar gun tòiseachadh ’s ann as dèine am prògram-obrach. This will include the more intensive use of that range of materials identified at Intermediate level, bidh seo a’ gabhail a-steach cleachdadh nas dèine air na seòrsachan stuthan a chomharraicheadh aig Meadhan Ìre. To develop their language skills by intensive education from an early age, gus an cuid sgilean cànain a leasachadh le dian-oideachadh o thùs gnothaich

2 (grammar) neartachaidh m gen. Intensive aspect, aogas neartachaidh. Intensive prefix, roi-leasachan neartachaidh

intensive agriculture n phr dian-àiteachas m, gen dian-àiteachais

intention n 1 rùn m, gen rùin, pl rùintean

2 expressed with nì/rud a tha san rùn, pl nithean/rudan etc. Pupils will be able to understand information about future intentions, thèid aig a’ chloinn air fiosrachadh mu nithean a tha san rùn a thuigsinn. Understand questions about future intentions, ceistean a thuigsinn mu rudan a tha san rùn

3 expressed with na tha san amharc. Adapt their mode of listening to their intention in listening, a bhith a’ ceangal ri chèile modh èisteachd agus na tha san amharc aca ann a bhith ag èisteachd

4 expressed with an dùil. Convey and understand information about future intentions and obligations, thoir seachad agus tuig fiosrachadh mu na bhitheas an dùil a dhèanamh agus na bhitheas a’ faicinn mar uallach

5 expressed with beachd m. We were not able to tell them our intentions in detail, cha b’ urrainn dhuinn innse dhaibh gu mionaideach dè bha nar beachd

6 expressed with air cùl prep. Though the intention of the activity may be the teaching of reading or writing, ged as e teagasg leughaidh no sgrìobhaidh a dh’fhaodadh a bhith air cùl na h-obrach

intentional a 1 rùnaichte

2 expressed with san rùn. Fact and opinion are used to discuss the identification of intentional or unintentional bias, bithear a’ cleachdadh fìrinn agus beachd gus beachdachadh air a bhith a’ cur aithne air claon-bhreith, biodh sin san rùn no air a chaochladh

inter v tr adhlaic, vn adhlacadh m

interact v 1 rach an lùib, vn dol an lùib. By letting them interact with characters’ dilemmas and situations, le bhith a’ leigeil leotha a dhol an lùib duilgheadasan agus suidhichidhean nam pearsachan

2 rach an lùib a chèile, vn dol m an lùib a chèile. All four will interact, bidh na ceithir a’ dol an lùib a chèile

3 dèan co-luadar, vn dèanamh m co-luadair. To interact with others, gus co-luadar a dhèanamh ri daoine eile

4 dèan ceangal, vn dèanamh ceangail. Providing them with settings to interact with others, a’ cur suidhichidhean nan tairgse gus ceangal a dhèanamh ri feadhainn eile

5 eadar-oibrich, vn eadar-oibreachadh m

interaction n 1 co-luadar m. In all forms of daily interaction, anns gach seòrsa de cho-luadar làitheil. To communicate in social interaction, conaltradh a dhèanamh ann an co-luadar sòisealta. Small groups will ease interaction, bidh co-luadar air a dhèanamh nas fhasa le buidhnean beaga

2 eadar-cheangal m, gen eadar-cheangail, pl eadar-cheanglaichean. Pupils will be capable of handling social interactions, bidh comas aig a’ chloinn air eadar-cheanglaichean sòisealta a làimhseachadh

3 conaltradh m, gen conaltraidh. To ensure that Gaelic continues to be acquired within a natural setting of social interaction, gus dèanamh cinnteach gum bi a’ Ghàidhlig fhathast ga togail ann an suidheachadh nàdarrach, tro chonaltradh sòisealta

4 expressed with conaltradh ri chèile. Though they are in constant interaction, ged a tha iad daonnan ann an conaltradh ri chèile

5 expressed with mar a tha … a’ buntainn ri cach a-chèile. At all times pupils’ interaction and development should be positively fostered, tha còir daonnan àrach dèantanach a dhèanamh air leasachadh na cloinne agus mar a tha iad a’ buntainn ri cach a-chèile

6 expressed with eadar daoine or eadar dhaoine. It should cover the language of personal interaction, bu chòir cànain phearsanta eadar dhaoine a ghabhail a-staigh. Talking is the main means of social communication and interaction, is e a bhith a’ labhairt am prìomh mheadhan air conaltradh sòisealta eadar daoine

7 eadar-oibreachadh m, gen eadar-oibreachaidh, pl eadar-oibreachaidhean

interactive a 1 eadar-dhèantanach. Multimedia applications generally, including interactive video, innleachdan ioma-meadhanach anns an fharsaingeachd, a’ gabhail a-staigh bhideo eadar-dhèantanach

2 pearsa-ri-pearsa. By developing thinking and feeling through interactive situations, le bhith a’ toirt smuain agus faireachdainn gu ìre ann an suidhichidhean pearsa-ri-pearsa

interchange n expressed with còmhradh m eadar, gen còmhraidh eadar. In teacher/pupil interchange, ann an còmhradh eadar an tidsear agus am pàiste

interconnect v tr

interconnected a air an ceangal ri chèile. The water distribution mains are interconnected, tha na prìomh-phìoban sgaoilidh uisge air an ceangal ri chèile

interconnection n expressed with mar a tha … an dàimh da chèile. Teachers should introduce pupils to the other Celtic languages and explain their interconnections, bu chòir do thidsearan clann a chur an aithne chànan Ceilteach eile agus a chur an cèill dhaibh mar a tha iad an dàimh da chèile

intercostal a 1 eadar-aisneach

2 expressed with clèibh m gen. Intercostal muscles, fèithean clèibh

intercourse n 1 coluadar m, gen co-luadair

2 (sexual) co-riachdain m

sexual intercourse n phr 1 co-riachdain m. They had sexual intercourse, bha co-riachdain feiseil aca. Heterosexual intercourse, co-riachdain heitreaghnèitheach

2 feise f

interment n adhlacadh m, gen adhlacaidh. Funeral and interment, tiodhlacadh agus adhlacadh

interdenominational a eadar-eaglaisean. An interdenominational Gaelic service, seirbheis Ghàidhlig eadar-eaglaisean

interdependence n eadar-eisimeileachd f

interest n 1 ùidh f, pl ùidhean. Exemplified by increased interest in literature, mar eisimpleir air a seo tha barrachd ùidh ga gabhail ann an litreachas. Which stimulates pupils’ imaginations and their interest in and enjoyment of language in all its aspects, a bheothaicheas mac-meanmna na cloinne agus an ùidh a tha aca anns gach raon de chànain agus an tlachd a gheibh iad asda seo. Real communication on matters of interest and relevance to pupils. Fìor chonaltradh mu nithean anns a bheil ùidh aig cloinn agus a tha a’ freagairt orra. To give pupils an interest in the roots, derivations and make-up of words which are especially interesting, gus ùidh na cloinne a thogail ann am faclan a tha sònraichte inntinneach: na freumhaichean aca, co às a thàinig iad, agus mar a tha iad air an cur ri chèile. They should consider whether the text matches the pupils’ interests, tha còir aca beachdachadh air co-dhiùbh a tha an teacsa a’ tighinn a-rèir ùidhean na cloinne. The syllabus of programmes should be designed to keep pace with their maturational level and interests, bu chòir clàr-obrach nam prògraman a dheilbh gus còrdadh a dhèanamh ri an ìre fàis agus an ùidhean

2 expressed with rud, nì anns a bheil ùidh. They are given scope to practise them in contexts that match their needs, interests and abilities, tha clann a’ faighinn eòlais air caochladh sheòrsachan labhairt agus sgrìobhaidh, agus tha cothrom aca iad seo a chur an cèill ann an suidhichidhean a tha a’ tighinn a-rèir am feuman, an comasan agus nan rudan anns a bheil ùidh aca. An interest, nì anns a bheil ùidh

3 expressed with nì anns a bheil … a’ gabhail ùidh. It is essential that the programs of study they follow should keep pace with their developing interests, tha e do-sheachnaichte riatanach gum bi na clàran oideachaidh aca a’ dol a rèir nan nithean anns a bheil iad a’ gabhail ùidh mar a tha iad a’ fàs nas sine

4 expressed with nì anns a bheil ùidh aig. A natural way of developing pupils’ own out-of-school interests and activities, dòigh nàdarrach air a bhith ag adhartachadh nithean taobh a-muigh na sgoile anns a bheil ùidh aig cloinn agus anns a bheil iad an sàs

5 leas m. To oversee customers’ interests, gus sùil a chumail air leas nan custamairean

interest mod ùidh. More differentiated targets which will reflect maturational and interest changes, cuimsean nas eadar-dhealaichte a nochdas atharraichidhean fàis agus ùidh

interest v tr

interested a 1 expressed with bi plus ùidh aig. Pupils learn effectively when they are stimulated, interested and actively involved in the learning process, tha deagh bhuaidh air ionnsachadh na cloinne an uair a tha iad air am brosnachadh, an uair a tha ùidh aca anns na bheil iad a’ dèanamh agus an uair a tha iad an sàs gu dèantanach nan cuid ionnsachaidh

2 expressed with cuir suim an prep, vn cur suim ann. We weren’t interested in school at all, cha robh sinn a’ cur suim anns an sgoil idir

interesting a 1 tarraingeach. Provide pupils with varied, interesting assignments, gnìomhan tarraingeach de chaochladh sheòrsachan a thairgse don chloinn. Learning contexts should present pupils with interesting tasks and stimuli, tha còir aig suidhichidhean ionnsachaidh gnìomhan agus brosnachaidhean tarraingeach a chur fa chomhair na cloinne

2 inntinneach. Nurturing them in constructive, interesting ways, gan oideachadh ann an dòighean a tha feumail agus inntinneach. Which give them an interesting purpose for their listening, a bheir dhaibh adhbhar inntinneach airson an cuid èisteachd. That is an interesting idea, ’s e bun-bheachd inntinneach a tha sin. To give pupils an interest in the roots, derivations and make-up of words which are especially interesting, gus ùidh na cloinne a thogail ann am faclan a tha sònraichte inntinneach: na freumhaichean aca, co às a thàinig iad, agus mar a tha iad air an cur ri chèile

interference n eadraiginn f

interjection n clisgear m, gen clisgeir, pl clisgearan

interim n

in the interim prep phr san eadar-ama. There must be some contribution in the interim, feumaidh rudeigin a bhith air a chur a-staigh san eadar-ama

interlock v tr co-naisg, vn co-nasgadh m

interlocking a co-naisgte. Interlocking spurs, sporan co-naisgte

intermediate a 1 eadar-ìreach. Intermediate technology, teicneòlas eadar-ìreach

2 (botany) meadhanach. Intermediate bladderwort, lus nam balgan meadhanach

intermediate n meadhan ìre f

internal a 1 air an taobh a-staigh. An internal diameter of 10m, trasd-thomhas de 10m air an taobh a-staigh

2 expressed with am broinn plus gen, na bhroinn. The roundhouse was converted to a shieling hut by the insertion of the smaller internal walls, chaidh an taigh-cruinn atharrachadh gu bhith na bhothan-àirigh le bhith a’ cur a-steach nam ballachan beaga a tha na bhroinn

3 meadhain m gen. Internal rhyme, comhardadh meadhain

internally adv air an taobh a-staigh. A stone walled round house 12m in diameter externally and 8m internally, taigh cruinn le balla cloiche 12m an trasd-thomhas air an taobh a-muigh agus 8m a-staigh

international a eadar-nàiseanta. International tale, sgeulachd eadar-nàiseanta. International boundaries, crìochan eadar-nàiseanta

internet n eadar-lìon m, gen eadar-lìn

interpret v 1 mìnich, vn mìneachadh m. Interpreting levels and targets, Mìneachadh air ìrean agus cuimsean

2 breithnich air, vn breithneachadh air. A better understanding of texts, the nature of the messages they convey and how their information should be interpreted, eòlas nas fheàrr air teacsaichean fhèin, air nàdar na teachdaireachd a tha iad a’ cur an cèill, agus mar bu chòir breithneachadh air an fhiosrachadh a tha annta

3 breithnich, vn breithneachadh m. Capturing, storing, gaining access to, changing and interpreting information, a’ glacadh, a’ stòradh, a’ lorg, ag atharrachadh agus a’ breithneachadh fiosrachaidh

interpretation n 1 mìneachadh m. The additional comments on the interpretation of levels and targets, na chanar a thuilleadh air mìneachadh ìrean agus chuimsean

2 expressed with breithnich, vn breithneachadh. When an interpretation of body language may be necessary to understand fully the overall communication, agus feum air cànain bhodhaig a bhreithneachadh gus tuigse iomlan fhaighinn air a’ chonaltradh anns an fharsaingeachd

inter-relationship n 1 co-cheangal m, gen co-cheangail. develop inter-relationships with the Gaelic community, co-cheangal ri coimhearsnachd na Gàidhlig a thoirt gu ìre

2 ceangal m, gen ceangail, pl ceanglaichean. By developing inter-relationships with the Gaelic community, le bhith a’ dèanamh cheanglaichean ri coimhearsnachd na Gàidhlig

3 eadar-dhàimh f. Pupils will discuss conflicts, inter-relationships, bidh a’ chlann a’ beachdachadh air strì, eadar-dhàimh

interrogative a ceisteach. Interrogative pronoun, roimhear ceisteach. Interrogative particle, mion-fhacal ceisteach

inter-school a eadar sgoiltean. To encourage inter-school projects, gus misneachadh a dhèanamh air pròiseactan eadar sgoiltean

intertwined a 1 expressed with an lùib a chèile. The four intertwined components of Gaelic are woven into both classroom activities and assessment procedures, tha ceithir roinnean na Gàidhlig air am fighe a-steach an lùib a-chèile an dà chuid ann an obair an ruim-theagaisg agus ann an iomairtean measaidh

2 expressed with freumhaich, vn freumhachadh m. The values and knowledge which motivate cultures are deeply intertwined in their languages, tha na prìomh-bheachdan agus an t-eòlas a tha a’ gluasad dhualchasan a’ freumhachadh gu domhain nan cuid chànan

intervene v i thig a-steach (or a-staigh) don chùis. The teacher will intervene sensitively, bidh an tidsear a’ tighinn a-steach don chùis ann an dòigh mhothachail. And intervening only as necessary, agus a’ tighinn a-staigh don chùis a-mhàin an uair a tha e riatanach

intervention n 1 expressed with thig a-staigh, vn tighinn m a-staigh. This will be aided by discussion, with appropriate teacher intervention, cuidichidh beachdachadh le seo, agus an tidsear a’ tighinn a-staigh mar a bhitheas sin freagarrach

2 obair f. This shows human intervention, tha seo a’ sealltainn obair dhaoine

interview n 1 agallamh m, gen agallaimh, pl agallamhan. Giving individual reading interviews, a’ toirt agallamh leughaidh do phàistean fa leth. Talks and interviews given by classmates and visiting adults, òraidean is agallamhan o cho-aoisean no o inbhich a bhitheas a’ tadhal. Questions appropriate to the purpose of the interview, and to the visit, ceistean a fhreagras air adhbhar an agallaimh no an tadhail

2 còmhradh m, pl còmhraidhean. Interviews with older people will give a picture of former ways of life, bheir còmhraidhean ri seann daoine dealbh dhuinn air dòighean-beatha a dh’fhalbh

interview mod agallaimh. In the interview situation, ann an suidheachadh agallaimh

interview v tr 1 agallaich, vn agalladh m, agallachadh m

2 ceasnaich, vn ceasnachadh m. Visitors to the school, who may be interviewed, feadhainn a tha a’ tadhal air an sgoil agus a dh’fhaodar an ceasnachadh

interviewer n agallamhair m, pl agallamhairean

interweave v tr

interwoven a expressed with an lùib a chèile. They will be involved in an interwoven scheme of listening, talking, reading, and writing, bidh iad an sàs ann an sgeama èisteachd, labhairt, leughaidh agus sgrìobhaidh anns a bheil na sgilean sin uile an lùib a chèile

intestine n caolan m, gen & pl caolain. The large intestine, an caolan mòr. The small intestine, an caolan beag

into prep 1 a-steach do (plus dat). We went into the house, chaidh sinn a-steach don taigh

2 an prep (plus dat). This approach should be continued into secondary, bu chòir an dòigh-obrach seo a chumail a’ dol san àrdsgoil

3 gu (plus rad). The range of texts needs to expand further into news and debate, tha e riatanach a bhith a’ leudachadh air na teacsaichean gu naidheachdan agus deasbaireachd

4 a dh’ionnsaigh (plus gen). Developing from exploratory work into more fully formed and organised outcomes, a’ fàs à obair rannsachaidh a dh’ionnsaigh thoraidhean air a bheil an tuilleadh cumaidh agus eagrachaidh

5 a bhroinn (plus gen)

6 expressed with bi am bogadh. They should be encouraged, once into a text, not merely to identify its basic type, bu chòir am misneachadh aon uair ’s gu bheil iad am bogadh anns an teacsa chan ann a-mhàin gus aithneachadh dè an seòrsa a tha ann

intonation n 1 guth-cheòl m, gen guth-chiùil

2 expressed with fuaimneachadh cainnte n phr. The genre of oral messages is often revealed as much by intonation as by the words themselves, tha gnè labhairt gu tric ga foillseachadh le fuaimneachadh cainnte agus chan ann a-mhàin leis na faclan fhèin

3 (linguistics) tònachd f

intransitive a neo-aisigeach

introduce v 1 cuir an aithne, vn cur m an aithne. To introduce a person, cuideigin a chur an aithne neach eile. Pupils should be introduced to matters such as Gaelic music, bu chòir a’ chlann a chur an aithne nithean mar tha ceòl na Gàidhlig. They should be introduced to a variety of authors, tha còir an cur an aithne caochladh ùghdairean. Teachers need to introduce pupils to the grammatical, literary and other technical terms of language, feumaidh na tidsearan a’ chlann a chur an aithne nam briathran cànain a bhuineas do ghràmar, do litreachas agus an leithid sin. Teachers should introduce pupils to the other Celtic languages and explain their interconnections, bu chòir do thidsearan clann a chur an aithne chànan Ceilteach eile agus a chur an cèill dhaibh mar a tha iad an dàimh da chèile. This approach should have the dual aim of introducing pupils to a variety of topics and of familiarising them with new language, tha dà amas aig a leithid seo de dhòigh-obrach: a’ chlann a chur an aithne caochladh chuspairean, agus eòlas a thoirt dhaibh air cànain ùir

2 thoir a-steach or a-staigh, vn toirt a-steach or a-staigh. When oral skills are well established teachers will introduce reading and writing, aon uair ’s gu bheil sgilean cainnt-bheòil air an stèidheachadh gu math bheir na tidsearan leughadh agus sgrìobhadh a-staigh. It may first be introduced when pupils are themselves the audience, faodar a thoirt a-steach airson a’ chiad turais an uair a tha a’ chlann fhèin nan luchd-amais. The ideas of introduction and conclusion may be introduced, faodar bun-bheachdan ro-ràdha agus co-dhùnaidh a thoirt a-steach. Sections of text setting the scene, introducing a character, earrainnean teacsa a tha ag ullachadh an sgeòil, a’ toirt a-steach pearsa. Through introducing peer- and self- assessment, le bhith a’ toirt a-steach measadh co-aoise agus fèin-mheasaidh

3 thoir am follais, vn toirt am follais. It is inevitable that that the terminology of the word, sentence and punctuation will be introduced, chan eil rian nach bi ainmeachas an fhacail, an t-seantans agus a’ phungaidh gan toirt am follais

4 thoir aithne do, vn toirt aithne do. For pupils with learning difficulties, the concept keyboard can introduce word-processing, faodaidh clàr-iuchrach na smuaine aithne thoirt do chloinn le duilgheadasan-ionnsachaidh air dealbh-sgrìobhadh

5 tòisich air, vn tòiseachadh m air. English should not be introduced until…, cha bu chòir tòiseachadh air a’ bheurla gus…. Word banks should be introduced, tha còir tòiseachadh air bancaichean fhaclan. Paragraphing will be introduced at this level, tòisichear air paragrafan a dhèanamh aig an ìre seo

6 cuir an greim, vn cur an greim. Pupils will be introduced systematically to letter formation, cuirear a’ chlann ann an dòigh riaghailteach an greim ann a bhith a’ cumadh litrichean

7 bonntaich, vn bonntachadh m. Introducing or reinforcing a specific skill, a’ bonntachadh no a’ neartachadh sgil shònraichte

8 stèidhich, vn stèidheachadh m. Introduce a system where children may talk with an independent person, stèidhich siostam leis am faigh clann bruidhinn ri neach neo-eisimeileach

9 bruidhnich mu … an toiseach, vn bruidhinn f…. The teacher should introduce each text, tha còir aig an tidsear bruidhinn mu gach teacs an toiseach

10 cuir fa chomhair, vn cur fa chomhair. Parts of it will be devoted to introducing the characters, bidh cuid dhith air a toirt do bhith a’ cur nam pearsachan far comhair

11 expressed with thig am follais, vn tighinn am follais. The next part of the story, which introduces the victim, an ath phàirt den stòiridh, far a bheil an neach air a bheil brath a’ tighinn am follais

12 expressed with faigh aithne air, vn faighinn aithne air. Working in this way pupils will be introduced to aspects of performance, ann a bhith ag obair anns an dòigh seo gheibh clann aithne air nithean a tha a’ bualadh air a bhith a’ gabhail pàirt

introduction n 1 (to book) facal-tòisich m, gen & pl facail-tòisich

2 (to book) ro-ràdh m, gen ro-ràdha, pl ro-ràdhan. Show that they can use at least the following terms: introduction, conclusion, a’ nochdadh gun cuir iad gu feum, air a’ char as lugha, na faclan a leanas: ro-ràdh, co-dhùnadh. The ideas of introduction and conclusion, bun-bheachdan ro-ràdha agus co-dhùnaidh. Introductions and conclusions will be used in relation to planning, cleachdar ro-ràdhan agus co-dhùnaidhean an co-cheangal ri planadh

3 expressed with tùs. As an introduction to self- and peer-assessment, mar thùs-measaidh orra fhèin ’s air an co-aoisean

4 expressed with aithne f. An introduction to and awareness of the present day Gaelic cultural background, aithne agus mothachadh air cultar Gàidhlig an latha an diugh

5 not expressed directly. We hope that groups will not feel discouraged or threatened in any way by the introduction of this policy, tha sinn an dòchas nach bi am poileasaidh na adhbhar mì-mhisnich no bagraidh air chor sam bith do bhuidhnean

intrude v tr 1 brùth a-steach, vn brùthadh a-steach

2 (geology) ion-sàth, vn ion-sàthadh m. These dykes were probably intruded some 60 million years ago, bithidh e coltach gun deach na gàrraidhean seo ion-sàthadh sa chreig mu 60 millean bliadhna air ais

intrusion n (geology) ion-sàthadh m, gen ion-sàthaidh, pl ion-sàthaidhean. Igneous intrusions, ion-sàthaidhean teinntidh

intuition n imfhios m

intuitive a imfhiosach

invade v tr 1 thoir ionnsaigh air, vn toirt ionnsaigh air

2 brist a-steach air, vn bristeadh a-steach air

invalid a neo-thàbhachdach

invaluable a do-sheachnaichte feumail. Invaluable in this are self- and peer-evaluation, tha fèin-bhreithneachadh agus breithneachadh cho-aoisean do-sheachnaichte feumail a thaobh seo

invariable a neo-atharrachail. This noun is invariable in the singular, tha an t-ainmear seo neo-atharrachail san t-singilte

invariably adv an còmhnaidh

invariant a do-atharraichte. The distinctive features must remain invariant, feumaidh na feartan dealachaidh mairsinn do-atharraichte

invent v tr innlich, vn innleachadh m

invention n nuadh-innleachd f, pl nuadh-innleachdan

2 nì m a tha air innleachadh. New products and inventions, nithean a tha air an ùr dhèanamh agus air an ùr innleachadh

inventive a innleachdach

inventor n innliche m, pl innlichean

inversion n 1 iom-thionntadh m, gen iom-thionntaidh, pl iom-thionntaidhean. Temperature inversion, iom-thionntadh teothachd

2 ais-iompachadh m, gen ais-iompachaidh, pl ais-iompachaidhean

invert v tr

inverted commas n phr cromagan f pl turrach

invertebrate n neo-dhruim-altachan m, gen & pl neo-dhruim-altachain

invest v tr cuir an seilbh, vn cur an seilbh. They had invested money in coal mines, bha iad air airgead a chur an seilbh ann an mèinnean guail

investment n 1 cur m an seilbh

2 expressed with cuir v an seilbh. Investment in Scotlands water is required to ensure its quality remains high, feumar airgead a chur an seilbh ann an uisge an Alba gus a bhith cinnteach gun mair am maitheas aige aig ìre àrd

investigate v tr rannsaich, vn rannsachadh m. They will continue to respond by investigating a text using discussion, bidh iad fhathast a’ rannsachadh teacsa tro cho-bheachdachadh. While involved in making models, investigating, etc., fhad ’s a tha iad an sàs a’ dèanamh mhodailean, a’ rannsachadh, agus mar sin. A natural way of creating situations to investigate texts, dòigh nàdarrach air a bhith a’ toirt am bith suidhichidhean gus teacsaichean a rannsachadh

investigation n 1 rannsachadh m, gen rannsachaidh, pl rannsachaidhean. It will permit imaginative investigation of situations apparently remote from themselves, bheir e cothrom do rannsachadh tro mhac-meanmna air suidhichidhean a shaoileadh tu a tha aig astar bhuapa fhèin. Inter-school projects such as magazines, investigations and information sharing, pròiseactan eadar sgoiltean, mar tha irisean, rannsachaidhean agus co-phàirteachadh fiosrachaidh

2 expressed with rannsaich, vn rannsachadh m. Carrying out investigations to generate thinking skills, a’ rannsachadh gus sgilean smaoineachaidh a thoirt gu bith

investment n cur m an seilbh

2 airgead-seilbh, gen airgid-sheilbh

3 airgead-tasgaidh, gen airgid-thasgaidh

invitation n 1 expressed with bi fàilte air. The invitation to comment contained in the Working Paper, thuirt am Pàipear Gnìomha gum biodh fàilte air beachdan

2 cuireadh m

invite v tr 1 thoir cuireadh do, vn toirt f cuiridh do. He invites education authorities, tha e a’ toirt cuiridh do dh’ùghdarrasan foghlaim. Children should be invited to identify these differences, bu chòir cuireadh a thoirt don chloinn na h-eadar-dhealachaidhean seo aithneachadh

2 iarr, vn iarraidh m. The teacher should invite recall of straightforward features of the text, tha còir aig an tidsear iarraidh orra cuimhneachadh air na nithean as cumanta mu dheidhinn an teacsa

involve v tr 1 (a) cuir an sàs, vn cur an sàs. Teaching and learning in the classroom will involve pupils in a broader range of language activities, cuiridh teagasg agus ionnsachadh anns a’ chlas a’ chlann an sàs ann am barrachd ghnìomhan-cànain. Some of those listeners’ tasks will involve pupils in carrying out simple directions, cuiridh cuid de na gnìomhan èisteachd sin a’ chlann an sàs ann a bhith a’ coileanadh stiùiridh shìmplidh. Through drama, pupils will be increasingly involved in using forms of language, tro dhràma bithidh clann gan sìor chur an sàs ann a bhith a’ cleachdadh modhan cànain. Involving them in discussion, gan cur an sàs ann am beachdachadh

(b) cuir an greim, vn cur an greim. Reports based on pupils’ reading will involve the teacher in helping them to analyse the text, cuiridh aithisgean a tha air am bonntachadh air leughadh chloinne an tidsear an greim ann a bhith gan cuideachadh gus sgrùdadh a dhèanamh air an teacsa. There is also a sense of purpose and structure since the creation of media products involves the children in learning skills, gheibh a’ chlann mothachadh cuideachd air adhbhar agus air structar, a chionn le bhith a’ cruthachadh adhbhair-mheadhain tha iad gan cur an greim ann a bhith a’ togail sgilean

(c) cuir an lùib, vn cur an lùib. Visits from companies or excursions to the theatre are obvious ways of involving pupils with drama, dòighean follaiseach gus clann a chur an lùib dràma ’s e companaidhean a bhith a’ tadhal, no a’ chlann fhèin a bhith a’ dol don taigh-chluiche

2 thoir a-staigh, vn toirt a-staigh. A school’s policy will involve varying degrees of co-operation and consultation, bheir poileasaidh sgoile a-staigh co-oibreachadh agus co-luadar ann an tomhais eadar-dhealaichte

3 thoir air, vn toirt air. Through involving pupils in picking out items relevant to the topic, le bhith a’ toirt air a’ chloinn taghadh a dhèanamh air nithean a tha a’ freagairt air a’ chuspair

4 buin ri, vn buntainn m. Any programme involving the teaching of Gaelic, prògram sam bith a tha a’ buntainn ri teagasg na Gàidhlig

5 gabh a-steach, vn gabhail a-steach. A programme which will involve developing auditory discrimination, prògram a tha a’ gabhail a-steach fàs ann an comas cluaise. More fully formed and organised outcomes, involving scene setting and the writing of scripts, toraidhean air a bheil an tuilleadh cumaidh agus eagrachaidh, agus a tha a’ gabhail a-steach sheallaidhean agus sgrìobhadh sgriobtaichean

6 coisinn gum bi. This will involve the teacher in helping pupils to select questions, coisnidh seo gum bi an tidsear a’ cuideachadh na cloinne ann a bhith a’ taghadh cheistean

7 bi a’ ciallachadh. This may involve beginning to read simple signs, faodaidh seo a bhith a’ ciallachadh a bhith a’ tòiseachadh air soidhnichean sìmplidh a leughadh. It is recommended that you return by following the route marked on the map, which involves crossing the area of stony moraines, thàtar a’ moladh gun till thu le bhith a’ leantainn a’ chùrsa a tha comharraichte air a’ mhapa, nì a tha a’ ciallachadh a bhith a’ dol tarsainn air far a bheil na morainean clachach

8 cuir gu, vn cur m gu. The topics may involve the pupils in research, cuiridh na cuspairean a’ chlann gu rannsachadh

9 (a) expressed with bi plus feum air. Providing such opportunities will involve the following, ann a bhith a’ tairgse a leithid seo bidh feum air na leanas

(b) expressed with feum v. Gaining a command of Gaelic is a process involving the gradual acquisition and expansion of knowledge, skills and understanding, gus a’ Ghàidhlig ionnsachadh feumar eòlas, sgilean agus tuigse a thogail agus a leudachadh mean air mhean

10 expressed with cleachd, vn cleachdadh m. Using games involving word lists, a’ cleachdadh gheamannan a tha a’ cleachdadh liostaichean fhaclan

11 expressed with an prep. Classroom contexts which involve different combinations of listening, talking, reading and writing, suidhichidhean sa chlas anns a bheil èisteachd, labhairt, leughadh agus sgrìobhadh ann an caochladh cothlamaidh. Especially songs involving action and repetition, gu sònraichte òrain anns a bheil gnìomh agus atharrais

12 expressed with agus conj plus vn. These responses will be simple and uncritically accepted, involving the teacher sensitively extending pupils’ talk, cha bhi na freagairtean seo ach sìmplidh agus gabhar riutha gun cheist agus an tidsear a’ leudachadh labhairt na cloinne ann an dòigh mhothachail

13 expressed with a dh’ionnsaigh prep. The teacher will broaden pupils’ experience to involve texts of greater maturity of ideas, leudaichidh an tidsear air fiosrachadh nas cloinne a dh’ionnsaigh theacsaichean a tha nas adhartaiche ann am bun-bheachdan

14 expressed with air prep. The trail involves steep slopes and boggy areas, tha leòidean casa agus boglaichean air an t-slighe

15 not directly expressed. For a few in Gaelic medium programmes, language development will not involve attainment of the targets, tha àireamh bheag a tha gan oideachadh tro mheadhan na Gàidhlig nach bi a’ coileanadh nan cuimsean ann an cànain

involved a 1 an sàs ann. It may be that the same kind of creative process is somehow involved here as results in the survival of the unstressed rhymes in the other songs, faodaidh e bhith gu bheil an aon seòrsa obrach-cruthachaidh a’ sàs ann, rathad-eigin, ’s a tha ag adhbharachadh gun do mhair na comhardaidhean gun chudthrom anns na h-òrain eile. The time, place and conduct of meetings will ensure that all families have an equal opportunity to be involved in the running of the pre-school, nithear cinnteach a thoradh air àm, àite agus dòigh-chumail nan coinneamhan gu bheil cothrom co-ionann aig a h-uile teaghalch gus a bhith an sàs ann an ruith na ro-sgoile

2 (complicated) toinnte. It is because the matter is so involved that progress hasn’t been made yet, ’s e cho toinnte ’s a tha a’ chùis as coireach nach d’rinneadh adhartas fhathast

involved in prep phr 1 expressed with gabh pàirt an, vn gabhail m pàirt an. In talking offer a personal response to the experiences of those involved in the text, a’ freagairt ann an cainnt gu pearsanta fa chomhair na dh’fhiosraich iadsan a tha a’ gabhail pàirt anns an teacsa. The teacher should be involved in assisting with the selection of ideas, tha còir aig an tidsear a bhith a’ gabhail pàirt ann an cuideachadh le bhith a’ taghadh bhun-bheachdan

2 an sàs an. Offering a personal response to some of the more complex feelings or attitudes of those involved in the text, a’ gabhail gu pearsanta ris na faireachdainnean agus na barailean as ioma-fhillte acasan a tha an sàs anns an teacsa. By all those involved in the teaching of Gaelic, leis gach neach a tha an sàs ann an teagasg na Gàidhlig. While involved in making models, puppetry, etc., fhad ’s a tha iad an sàs a’ dèanamh mhodailean, ag obair le fir-fuadain agus mar sin. Forms of talk in which they are themselves involved, dòighean labhairt a bhitheas iad fhèin an sàs annta

3 a bhuineas do. It should cover the language of personal interaction, and language related to the topics and processes involved in school work, bu chòir cànain phearsanta eadar dhaoine a ghabhail a-staigh, cho math ri cànain a tha co-cheangailte ris na cuspairean agus na gnìomhan a bhuineas do dh’obair-sgoile

involvement n 1 expressed with gabh pàirt anns a’ chùis. It has much to do with the knowledge and experience of the listener, with motivation and involvement, tha e ann an dlùth dhàimh ri eòlas agus ri fiosrachadh an neach-èisteachd, ris mar a tha an neach sin air a ghluasad gu pàirt a ghabhail anns a’ chùis

2 expressed with a bhith an lùib. Through involvement in the discussion, le bhith an lùib a’ cho-bheachdachaidh

3 expressed with a bhith an sàs ann. Pupils will give a clear account of a personal experience with some sense of involvement, bidh a’ chlann a’ dèanamh cunntais gu soilleir air fiosrachadh pearsanta, le beag no mòr de mhothachadh air a bhith an sàs ann. Occasions when the teacher is encouraging involvement in listening to a text, amannan a bhitheas an tidsear a’ misneachadh na cloinne gu bhith an sàs ann an èisteachd ri teacsa

ion n ion m, pl ionan. Hydrogen ion, ion haidridsein

Iona pr n Ì; Eilean Idhe

ionosphere n ionasfear m, ionospeur

Iraq pr n an Iarac f, gen na h-Iarac

Iraqi pr n Iaracach m, gen & pl Iaracaich

Iraqi a Iaracach

Iran pr n an Iarain f, gen na h-Iarain

Iranian pr n 1 Iaraineach m, gen & pl Iarainich

2 (language = Persian) Iarainis f

Iranian a Iaraineach

Ireland pr n Èirinn f, gen na h-Èireann

iris n (eye) cearcall m na sùla

Irish pr n (language) 1 Gàidhlig f Èireannach, gen Gàidhlig Èireannaich

2 Gàidhlig f na h-Èireann

3 Gaeilge f

Irish pr n. The Irish, na h-Èireannaich

Irish a Èireannach

Irishman pr n Èireannach m, gen & pl Èireannaich

Irishwoman pr n ban-Èireannach f, gen & pl ban-Èireannaich

iron n iarann m, gen iarainn. The Iron Age, Linn an Iarainn. Iron filings, smùrach iarainn. Iron oxide, ocsaid iarainn

cast iron n phr iarann m leagh-dhealbhte, gen iarainn leagh-dhealbhte

iron working n phr obair-iarainn f, gen obrach-iarainn. Iron slag has been found in the ground here suggesting iron working took place in earlier times, chaidh sal-iarainn a lorg san talamh an seo, agus mar sin bidh e coltach gu robh obair-iarainn a’ dol air adhart an seo uaireigin roimhe

wrought iron n phr iarann m obraichte, gen iarainn obraichte

iron v tr

ironing-board n bòrd-iarnaigidh m, gen & pl bùird-iarnaigidh

ironic a ìoranta

ironically adv 1 gu h-ìoranta

2 ann an dòigh ìoranta. It has to be admitted that this was said ironically, feumar aideachadh gun deach seo a ràdh ann an dòigh ìoronta

irony n ìoranas m, gen ìoranais. This is a sarcastic song in which the bard makes considerable use of irony, ’s e òran-magaidh a tha seo anns a bheil am bard a’ dèanamh tomhas mòr de dh’fheum de dh’ìoranas

irregular a 1 neo-riaghailteach, comp neo-riaghailtiche. Irregular verb, gnìomhair neo-riaghailteach. Small stretches of irregular low stone walls can be seen, chithear earrannan goirid de ghàrraidhean-cloiche ìosal, neo-riaghailteach. The pattern of stresses is more irregular in Ross’ song, tha pàtran nan cudthroman nas neo-riaghailtiche ann an òran Rois

2 neo-chothromach. Irregular shapes, cumaidhean neo-chothromach

irrigate v tr 1 uisgich (talamh), vn uisgeachadh (talmhainn)

2 nigh le uisge, vn nighe le uisge. Irrigate the eyes thoroughly with water, nigh na sùilean gu math le uisge

irrigation n uisgeachadh m (talmhainn), gen uisgeachaidh

irritant n broth m. This chemical is a possible skin irritant, dh’fhaodadh a’ cheimige seo broth fhàgail air a’ chraiceann

irritate v tr

irritating a (medical) greannach

irritation n expressed with broth m

Islay pr n Ìle

Isle Martin pr n Eilean Mhàrtainn

isobar n 1 loidhne-bhrùthaidh f, loidhneachan-brùthaidh

• loidhne-theanntachd f, loidhneachan-teanntachd

2 isobar m, pl isobaran, isobars

isolate v tr

isolated a 1 expressed with fa leth. First with isolated words and phrases, anns a’ chiad àite le faclan agus abairtean fa leth

2 aonaranach, comp aonaranaich. We gave support to the parents who have children in Gaelic medium provision, who can often feel very isolated, thug sinn taic do na pàrantan aig a bheil clann ann am foghlam tro mheadhan na Gàidhlig, a bhitheas gu tric a’ faireachdainn glè aonaranach

3 lethoireach, comp lethoiriche. They lived in an isolated place, bha iad a’ fuireach ann an àite lethoireach

4 iomallach, comp iomallaiche

isolating a 1 sònrachaidh. Isolating valve, pìob-chòmhla shònrachaidh

2 (linguistics) ion-sònrachaidh. Isolating languages, cànain ion-sònrachaidh

isolation n expressed with ann an uaigneas, It will be essential that the pupil or pupils work with other classmates to avoid isolation, bidh e do-sheachnaichte gum bi am pàiste no na pàistean ag obair còmhla ri càch anns a’ chlas, eagal ’s gum bi iad ann an uaigneas

in isolation prep phr expressed with le fhèin agus air leth. These components are not assessed in isolation but within a unified context, chan eil na roinnean seo gam measadh leotha fhèin agus air leth, ach ann an suidheachadh aonaichte

isometric a iosaimeatrach. Isometric exercise, eacarsaich iosaimeatrach

isosceles a co-chasach. Isosceles triangle, triantan co-chasach

isotherm n loidhne-theothachd f, pl loidhneachan-teothachd

• loidhne-theas f, pl loidhneachan-teas

Israel pr n Iosrael f

Israeli pr n Iosralach m, gen & pl Iosralaich

issue n 1 cùis f, pl cùisean. Specific issues, cùisean sònraichte. Each of the following issues is given further attention in Part 3, tha an tuilleadh aire air a toirt ann am Pàirt 3 do gach cùis a leanas. Gaelic culture is a key issue, ’s e prìomh chùis a tha ann an dualchas na Gàidhlig. In responding to such issues, ann a bhith a’ dèiligeadh ri cùisean den t-seòrsa seo. A natural way of enhancing awareness of personal and social issues and concerns, dòigh nàdarrach air a bhith a’ cur am feobhas mothachadh air cùisean agus cùraman pearsanta agus sòisealta

2 puing f, pl puingean. To offer alternatives and raise issues, roghainnean a chur an cèill agus puingean a thogail. Giving them the chance to reflect on the issues, a’ toirt cothroim dhaibh a bhith a’ cnuasachadh air na puingean

3 nì m, pl nithean. Pupils should talk together about the issues within their common experience, tha còir aig cloinn a bhith a’ còmhradh còmhla mu na nithean a tha iad uile a’ fiosrachadh

issue n (of magazine, periodical) àireamh f, gen àireimh, pl àireamhan. They appear in this issue, tha iad a’ nochdadh anns an àireimh seo

issue v tr 1 cuir a-mach, vn cur m a-mach. Issued in June, air a chur a-mach sa An Òg Mhios. Which was issued, a chuireadh a-mach

2 foillsich, vn foillseachadh m. When the working paper was issued, nuair a dh’fhoillsicheadh am Pàipear Gnìomha

isthmus n tairbeart f, gen tairbeirt, pl tairbeartan

it pron 1 i/e

2 sin. Comments can be made on particular strands when the teacher judges it to be appropriate, faodar iomradh a dhèanamh air iallan àraidh an uair a bhitheas an tidsear den bheachd gu bheil sin iomchaidh

3 expressed with sinn. It cannot be assumed that children will have acquired the necessary skills by the time they enter P1, chan urrainn dhuinn a bhith cinnteach gum bi clann air na sgilean èiseil a thogail ron am a thig iad a-steach do P1

Italian pr n 1 Eadailteach m, gen & pl Eadailtich

2 (language) Eadailtis f

italic a eadailteach. Italic type, clò eadailteach

italics n pl clò m eadailteach

Italy pr n an Eadailt f, gen na h-Eadailt

item n 1 nì m, pl nithean. Listening activities will include items such as schools’ broadcast programmes, bidh gnìomhan èisteachd a’ gabhail a-staigh nithean mar tha prògraman craolaidh airson sgoiltean. To include functional items, gus nithean gnìomhachail a ghabhail a-staigh. By including more than one item, le bhith a’ toirt a-staigh còrr is aon nì. Miscellaneous items, measgachadh nithean. Through involving pupils in picking out items relevant to the topic, le bhith a’ toirt air a’ chloinn taghadh a dhèanamh air nithean a tha a’ freagairt air a’ chuspair

2 rud m, pl rudan. Next to each item on the shopping list write the price, ri taobh gach rud air an liosta-bhùtha sgrìobh a’ phrìs

3 (a) pìos m, pl pìosan. Newspaper items, pìosan o phàipearan-naidheachd. Short texts which contain more than one item of information, teacsaichean goirid anns a bheil còrr is aon phìos fiosrachaidh. Listen to texts which contain items of information, ag èisteachd ri teacsaichean anns a bheil pìosan de dh’fhiosrachadh

(b) pl also expressed with grunn phìosan. texts which contain items of straightforward information, teacsaichean anns a bheil grunn phìosan de dh’fhiosrachadh furasta

4 ball m, gen & pl buill. An item of clothing, ball-aodaich. An item of furniture, ball-àirneis

5 puing f, pl puingean. Directions conveying several items of information, stiùireadh a tha a’ cur an cèill àireamh phuingean fiosrachaidh

6 gnothach m, gen gnothaich, pl gnothaichean. Food items, gnothaichean bidhe. The graph shows that the shop sold 5000 food items, tha an graf a’ sealltainn gun do reic a’ bhùth 5000 gnothach bidhe

7 not directly expressed. a short, straightforward text which gives an item of information, instruction or direction, teacsa goirid furasta anns a bheil fiosrachadh, seòladh no stiùireadh. Pupils will begin to relay items of personal news to the teacher, bidh a’ chlann a’ tòiseachadh air naidheachdan pearsanta aithris don tidsear

news item n phr naidheachd f. A chapter from a novel or a single news item, caibideil a-mach à nobhail no aon naidheachd a-mhàin. News items, naidheachdan

its poss a 1 (a) (if masculine reference in Gaelic) a (leniting), ’ (before vowels)

(b) (if feminine reference in Gaelic) a (not leniting), a h- (before vowels)

2 (if masculine) aige

(b) (if feminine) aice

3 (before gerund in English) (a) (if masculine) expressed with pron e

(b) (a) (if feminine) expressed with pron i. He is preparing for its being a part of the university, tha e ag ullachadh airson i bhith na pàirt den oilthigh

ivy-leaved a (botany) eidheann-duilleagach. Ivy-leaved bellflower, flùr-cluigeanach eidheann-duilleagach

J

jagged a eagach, comp eagaich. Jagged peak, stùc eagach

jam n silidh m, pl silidhean

janitor n 1 dorsair m, pl dorsairean. To the janitor, don dorsair

2 neach-glèidhidh m sgoile, pl luchd-glèidhidh sgoile

January pr n am Faoilteach m, gen an Fhaoiltich

Japan pr n an t-Seapan f, gen na Seapan

Japanese pr n 1 Seapanach m, gen & pl Seapanaich

2 (language) Seapanais f

jar n crogan m, gen crogain, pl crogain, croganan. Tins, packets, bottles and jars, canastairean, pacaidean, botail agus crogain

jaundice n a’ bhuidheach f, gen na buidhiche

jaw n peirceall m, gen peircill, pl peirceallan

jealousy n 1 eud m

2 eudach m

jet n (aircraft) steall-phlèana f, pl steall-phlèanaichean

jewel n 1 seud m, gen seòid, pl seòid and seudan

2 (a) àilleag f, gen àilleig, pl àilleagan

(b) àilleagan m, gen & pl àilleagain

jeweller n seudaire m, pl seudairean

jewelry n seudraidh f. A mail-order catalog having a lot of rings and jewelry, catalog òrduigh-tron-phost anns an robh mòran fhàinneachan agus seudraidh

jib n sioba f, pl siobachan, or seibe f, pl seibeachan

job n obair f, gen obrach, pl obraichean. Part of her job is to visit families in the area, ’s e pàirt de h-obair a bhith a’ tadhal air teaghlaichean anns a’ cheàrnaidh aice. She needs a car for her job, feumaidh i càr airson a h-obrach. An opportunity to benefit from the expanding range of Gaelic related jobs, cothrom fhaighinn air na tha ann de dh’obraichean co-cheangailte ris a’ Ghàidhlig agus iad a’ sìor dhol am meud

She has a job with him sometimes, tha i a’ faighinn tàire leis uaireannan

job mod obrach. Job centre, ionad obrach. Job description, tuairisgeul obrach. Commitment to implementing the group’s Equal Opportunities Policy will form part of the job description for all workers, bithidh gealltanas a thaobh a bhith a’ cur an gnìomh Poileasaidh Co-ionannachd Chothroman na buidhne mar phàirt den tuairisgeul obrach a bhitheas aig gach neach-obrach

jobbing a expressed with car-oibre. A jobbing gardener, gàirnealair car-oibre. The bard was at that time a jobbing gardener, bha am bàrd aig an àm sin na ghàirnelair car-oibre

jocular a abhcaideach, comp abhcaidiche

jocularity n abhcaideachd f

jog v i

jogging n trotail f

join n alt m, gen uilt, pl uilt, altan

join v tr 1 ceangail, vn ceangal m

2 aonaich, vn aonachadh

3 thig a-steach do, vn tighinn a-steach do. Families joining the pre-school are fully aware of its equal opportunities policy, tha làn mhothachadh aig teaghlaichean a tha a’ tighinn a-steach don ro-sgoil air a’ phoileasaidh cho-ionannachd chothroman aice

4 gabh an prep, vn gabhail an. He joined the army, ghabh e san arm

join in v phr rach air, vn dol air. If one wishes to join in these workshops must one book? ma tha neach airson a dhol air na buidhnean-obrach a tha seo am feum neach bucadh?

joined a ceangailte

joint n 1 alt m, gen & pl uilt

2 (geography) beag-sgàineadh m, gen beag-sgàinidh, pl beag-sgàinidhean

joke n abhcaid f, pl abhcaidean

journal n leabhar-latha m, gen leabhair-latha

journalism n naidheachdas m, gen naidheachdais. Non-fiction itself includes journalism, works of history, astronomy, tha fìorsgeul fhèin a’ gabhail a-staigh naidheachdas, sgrìobhaidhean eachdraidh, reul-eòlas

journey n turas m, gen turais, pl tursan, turasan. What was the difference between Mary’s journey and John’s journey to their holidays? dè an t-eadar-dhealachadh a bha eadar turas Iain agus turas Màiri chon nan saor-làithean aca?

joy n 1 aighear m, gen aighir

2 aiteas m, gen aiteis

3 aoibhneas m, gen aoibhneis

joyful a 1 aighearach, comp aighearaich

2 (a) ait, comp aite

(b) aiteasach

3 aoibhneach, comp aoibhniche

joyfulness n aoibhneas m, gen aoibhneis

joy-stick n bobht-stiùiridh m, pl bobhtan-stiùiridh

judge n britheamh m, gen britheimh, pl britheamhan; also breitheamh m, gen breitheimh, pl breitheamhan

judge v tr 1 thoir breith, vn toirt breith

2 breithnich, vn breithneachadh m

3 bi den bheachd. Comments can be made on particular strands when the teacher judges it to be appropriate, faodar iomradh a dhèanamh air iallan àraidh an uair a bhitheas an tidsear den bheachd gu bheil sin iomchaidh

judgement n 1 beachd m, gen beachda, pl beachdan

2 breithneachadh m, gen breithneachaidh. The criteria are simply the grounds on which a judgement is going to be made about the pupil’s performance on a task, chan eil na comharraidhean ach dìreach airson breithneachadh a dhèanamh air mar a nì pàiste ann an gnìomh. The evidence collected by the teacher will be used in arriving at the professional judgements which will form the basis of the report to parents, cleachdar an dearbhadh a thèid a chruinneachadh leis an tidsear ann a bhith a’ tighinn chun a’ bhreithneachaidh phroifeiseanta a bhitheas na bhunait aig an aithris do phàrantan

3 breith f. Questioning should lead pupils to evaluate, infer and make judgements, tha còir aig ceasnachadh a’ chlann a stiùireadh gu bhith a’ measadh, a’ dèanamh fhoidheam agus a’ toirt breith

4 (court) binn f, gen binne

5 breitheanas m, gen breitheanais

juggle v tr

juggling n caisreabhachd

juggler n caisreabhaiche m, pl caisreabhaichean

juice n 1 sùgh m, gen sùigh and sùgha, pl sùghan

2 brìgh f

juicy a sùghmhor

jump v tr & i leum, vn leum m

jumping n leum m. Line jumping, leum sreatha

juncture n ceangal m, gen ceangail. Close juncture, dlùth cheangal. Open juncture, ceangal fosgailte

• ìre f cheangail

jungle n 1 dlùth-choille f, pl dlùth-choilltean

juniper (Juniperus communis) n aiteann m, gen aitinn. A juniper bush, preas aitinn

juniper berry n phr dearc-aitinn f, pl dearcan-aitinn

Jura pr n Diùra

just adv dìreach. It is essential to reduce recording to just what is needed and what is manageable, feumar air a h-uile cor clàradh a ghiorrachadh dìreach gu ìre na bheil riatanach agus na ghabhas a làimhseachadh

justification n fìreanachadh m, gen fìreanachaidh. part of the justification you had for this expensive conference, pàirt den fhìreanachadh a bha agaibh airson na co-labhairt cosgail a tha seo

justify v tr 1 dearbh, vn dearbhadh m. To offer and justify their own opinions, am beachdan fhèin a chur air adhart agus a dhearbhadh. Pupils will listen and respond to different points of view by accepting, justifying or challenging these, bidh a’ chlann ag èisteachd ri beachdan eadar-dhealaichte, agus gam freagairt, le bhith a’ gabhail riutha, gan dearbhadh no a’ cur nan aghaidh

2 còmhdaich, vn còmhdachadh m. To skim and scan to verify and justify decisions, gu bhith a’ grad-leughadh agus a’ leum-leughadh gus co-dhùnaidhean a dhearbhadh ’s a chòmhdachadh

K

kaleidoscope n cailèideascop f, pl cailèideascopan

kame n (geology) 1 cìrean m, gen cìrein, pl cìreanan

2 kame m, pl kames

3 cnoc-morghain m, gen & pl cnuic-mhorghain

keel n (of boat) druim m, gen droma, pl dromannan

keelson n (of boat) planc m eàirlig

keen a geur, comp gèire. With a keener awareness of the need to select what is significant, le mothachadh nas gèire gum feumar na tha cudthromach a thaghadh

keep v tr 1 cùm, vn cumail f

2 glèidh, vn gleidheadh m. The goods are kept in the store room, tha na gnothaichean air an glèidheadh anns an rùm stòraidh. An accident book must be maintained and kept with the first-aid box, feumar leabhar thubaistean a chumail agus a ghlèidheadh còmhla ris a’ bhocas-chiad-fhuasglaidh

keep pace with v phr dèan còrdadh ri, vn dèanamh còrdaidh ri. The syllabus of programmes should be designed to keep pace with their maturational level, bu chòir clàr-obrach nam prògraman a dheilbh gus còrdadh a dhèanamh ri an ìre fàis

kennel n taigh-chon m, pl taighean-chon

kerchief n brèid f, gen brèide, pl brèidean. And a small pocket in its back to hide scented kerchiefs, agus pòcaid bheag na chùlaibh airson brèidean cùbhraidh fhalach (song)

kernel n eitean m, gen eitein and eitne, pl eitnean

kernel mod eiteanach. Kernel sentence, seantans eiteanach

Kerrera pr n Cearrara

kestrel (Falco tinnunculus) n 1 clamhan-ruadh m, gen clamhain-ruaidh, pl clamhain-ruadha

2 speireag-ruadh m, gen speireig-ruaidhe, pl speireagan-ruadha

kettle n coire m, pl coireachan

kettle hole n phr (geography) toll-coire m, gen & pl tuill-choire. Kettle hole lake, lochan tuill-choire

key n 1 iuchair f, gen iuchrach, pl iuchraichean. The key of the door, iuchair an dorais. Look at the key to find out what each colour means, coimhead ris an iuchair airson faighinn a-mach dè a tha gach dath a’ ciallachadh

2 (calculator) putan m, gen putain, pl putanan

key mod 1 prìomh preceding n. Key features, prìomh chùisean. Gaelic culture is a key issue, ’s e prìomh chùis a tha ann an dualchas na Gàidhlig. To communicate key events, facts or ideas, gus prìomh thachartasan no fhiosrachadh no smuaintean a chur an cèill

2 cudthromach. A strand is a sequence of targets in a key aspect of skills, ’s e a tha ann an ‘iall’ ach sreath de chuimsean ann an earrainn chudthromaich air choireigin de sgilean

3 expressed with as cudthromaiche. In analysing a taped performance, the pupils will recognise key points in the discussion, ann a bhith a’ sgrùdadh na chaidh a chur air teip de an cuid bheachdachaidh aithnichidh a’ chlann na nithean as cudthromaiche

4 expressed with gu sònraichte. The key objectives of the Immersion phase are to:…, ’s e tha gu sònraichte fa-near don ùine Dhrùdhaidh:…

5 expressed with prìomh adhbhar. The key uses of the microcomputer for language development, na prìomh adhbhair a bhith a’ cleachdadh a’ mhion-choimpiutair airson leasachadh cànain

key ring n phr dul-iuchrach m, pl dulachan-iuchrach

2 fàinne-iuchrach f, pl fàinneachan-iuchrach

key word n phr cnag-fhacal m, gen & pl cnag-fhacail

keyboard n 1 clàr-iuchrach m, gen & pl clàir-iuchrach. They may perhaps use a keyboard to write, ’s dòcha gum bi iad a’ cleachdadh clàir-iuchrach airson sgrìobhaidh. The use of concept keyboards can also be of help, faodaidh cleachdadh chlàr-iuchrach bhun-smuain cuideachd a bhith feumail

2 meur-chlàr m, gen meur-chlàir, pl meur-chlàran

kick n breab m, gen breaba, pl breaban

kick v tr & i breab, vn breabadh m, breabail f

kicking n breabadh m, gen breabaidh. No hitting, kicking or spitting in the group, cha cheadaichear bualadh, breabadh no caitheamh smugaidean sa bhuidhinn

kid n (of goat) meann m, gen & pl minn

kidney n àra, àirne f, gen àrann, àrainn, àirne, pl àirnean

kiln n àth f, gen àtha and àthann, dat àth and àthainn, pl àthan and àthannan. The kiln went on fire, chaidh an àth na teine. The end of the kiln, ceann na h-àtha, ceann na h-àthann. . He went along to the kiln, chaidh e sìos chon na h-àthann At the kiln, aig an àth, aig an àthainn

kilo n cileo m

kilogram n cileagram m, gen cileagraim, pl cileagraman

kilometre n cilemeatair m, pl cilemeatairean

kind a bàidheil, comp bàidheile

kind n seòrsa m, pl seòrsachan. Writing of this kind, sgrìobhadh den t-seòrsa seo. The kinds of learning, na seòrsachan ionnsachaidh. Visual material of all kinds, stuth faicsinneach de gach seòrsa. Teachers can help pupils recognise how texts dealing with different kinds of knowledge differ, faodaidh tidsearan a’ chlann a chuideachadh gus a bhith ag aithneachadh mar tha teacsaichean mu chaochladh sheòrsachan eòlais eadar-dhealaichte o chèile

kindle v tr 1 beothaich, vn beothachadh m. I have kindled the fire, tha mi an dèidh an teine bheothachadh

2 fadaidh, vn fadadh m

3 las, vn lasadh m

kindler n (sticks) bioran m, gen biorain, pl bioranan

kindliness n bàidh f

kindly a bàidheil (to, ri)

kindness n 1 bàidh f, gen bàidhe

2 bàidhealachd f

kingdom n rìoghachd f, pl rìoghachdan

kingfisher n biorra-crùidein m, pl biorrachan-crùidein

kinsman n caraid m, pl càirdean

kinswoman n bana-charaid f, pl bana-chàirdean

Kintyre pr n Cinn-Tìre

Kiswahili pr n (language) Kiswahili f

kit n seata-acfhainn m. The equipment required for each activity is included in the kit, gheibhear an uidheamachd a dh’fheumar ma choinneamh gach gnìomha an cois an t-seata-acfhainn

kitchen n cidsin m, pl cidsinean

kitchen mod cidsin. There must be adequate kitchen facilities, feumaidh goireasan cidsin a dh’fhòghnas a bhith ann

kitchen n (Scots) annlan m, gen annlain

kite (toy) n 1 itealag f, gen itealaig, pl itealagan

2 sgait-adhair f, pl sgaitean-adhair

knapweed n

knapweed mod cnapain-duibh. Knapweed broomrape, mùchag chnapain-duibh

knead v tr taoisnich, vn taoisneachd f

knee n 1 glùn and glùin f, pl glùinean and glùintean

2 (piece in boat keeping the thwarts in place) ceannchnag f, gen ceannchnaig, pl ceannchnagan

kneecap n 1 failmean m, gen failmein, pl failmeanan

2 copan m na glùine, gen & pl copain na glùine

knight n ridire m, pl ridirean

knit v tr

knitting-needle n bior-fighe m, gen bior-fhighe, pl bioran-fighe

knock v tr

knock down v phr leag, vn leagail f. Someone was knocked down by a car here yesterday, chaidh duine a leagail le càr an seo an dè

knoll n 1 cnoc m, gen & pl cnuic

2 tom, gen tuim, pl tomannan

knot n snaidhm m, pl snaidhmeannan

running knot n phr lùb-ruithe f, gen lùib-ruithe, pl lùban-ruithe

know v 1 bi plus fios aig. The teacher should encourage them to say how they knew, bu chòir don tidsear am misneachadh gus innse ciamar a bha fhios aca. To identify what the recipient needs to know, gus aithne chur air na dh’fheumas an neach-amais fios a bhith aige air. It is important for the pupils to know what is to be learned, including the criteria for assessment. tha e cudthromach don chloinn fios a bhith aca air na tha ri ionnsachadh agus air na bun-chomharraidhean a tha an cois sin

2 is aithne do. Show that they know, understand and can use at least the following terms, a’ nochdadh gur aithne dhaibh, gun tuig iad agus gun cleachd iad co-dhiù na faclan a leanas. Pupils will be helped to consider the feelings of others they know, gheibh a’ chlann cuideachadh gu bhith a’ gabhail beachd air na faireachdainnean aig feadhainn eile as aithne dhaibh

3 cuir aithne air, vn cur aithne air. Media education should help pupils to know the nature and diversity of the mass media, bu chòir do dh’oideachadh anns na meadhain clann a chuideachadh gus aithne chur air nàdar agus ioma-fhillteachd nam mòr mheadhan

4 aithnich, vn aithneachadh m

know well v phr bi plus (glè) eòlach air. The map shows the area the children know well, tha am mapa a’ sealltainn na ceàrnaidh air a bheil a’ chlann (glè) eòlach

knowledge n 1 eòlas m, gen eòlais. Knowledge about language, eòlas air cànan. A knowledge of purposes improves Gaelic skills, tha sgilean na Gàidhlig air an cur am feobhas le eòlas air na h-adhbhair. Without explicit knowledge of rules and terminology, gun eòlas follaiseach air riaghailtean agus briathrachas. Link different kinds of skills, experiences, understanding and knowledge, a’ ceangal ri chèile caochladh sheòrsachan sgil, fiosrachaidh, tuigse agus eòlais

2 aithne f

3 mothachadh m. Pupils will acquire knowledge about language which will help them in their talking activities, bidh a’ chlann a’ faotainn mothachadh air cànain a bhitheas feumail dhaibh ann an gnìomhan labhairt

known a eòlach. In a group led by a known adult, ann am buidhinn fo iùil inbhich eòlaich

knuckle n 1 rùdan m, gen rùdain, pl rùdanan

2 cnùthan m, gen cnùthain, pl cnùthanan

Korea pr n Korea f, Corìa f

Korean pr n 1 Coirìanach m, gen & pl Coirìanaich

2 (language) Coirìanais

krypton n criopton m

Kurd n Coirdeach m, gen & pl Coirdich

Kurdish pr n (language) Coirdis f

Kurdish a Coirdeach

kyle n caol m, gen & pl caoil

L

label n bileag f, gen bileig, pl bileagan. From signs, labels and notices, o shoidhnichean, o bhileagan agus o shanasan

label v tr 1 ainmich, vn ainmeachadh m

2 comharraich, vn comharrachadh m. Staff will not label a child as naughty and will reward acceptable behaviour positively, cha bhi luchd-obrach a’ comharrachadh neach-cloinne mar mhì-mhodhail agus thèid deagh-ghiùlan a dhuaiseachadh gu deimhinneach

labial a lipeach

labialise v tr lipich, vn lipeachadh m

labialised a lipichte

labio-dental a lip-fhiaclach

laboratory n obair-lann m, gen obair-lainn, pl obair-lannan

Labour a Làborach. The Labour Party, am Pàrtaidh Làborach

lace n barrall m, gen barraill, pl barraillean

lack n 1 cion m. Lack of confidence in vocabulary, cion misnich a thaobh briathrachais. Difficulties in handwriting arising from lack of motor control, duilgheadasan ann an làmh-sgrìobhadh a tha mar thoradh air cion altachadh-buill

2 expressed with neg. The reason for poor voice production in talking is the pupil’s lack of clarity about what to say, ’s e as adhbhar do chion comas labhairt nach eil am pàiste soilleir mu dè their e. The lack of gables suggests the upper walls were formed of turf, chan eil tulachainnean air agus mar sin bidh e coltach gur ann de dh’fhàl a bha bràigh nam ballachan dèante

lacrimal a expressed with an deòir, or nan deur. Lacrimal glands, fàireagan an deòir

lactic a bainneach. Lactic acid, searbhag bhainneach

lad n balach m, gen & pl balaich. Lads and lasses, balaich agus caileagan

ladder n àradh m, gen araidh, pl àraidhean

laddie n balachan m, gen & pl balachain

lady n 1 bean-uasal f, gen mnà-uaisle, pl mnathan-uasal. Ladies and gentlemen! a mhnathan agus a dhaoine uaisle!

2 (wife of baronet or knight) baintighearna f, pl baintighearnan

Lady n 1 a’ Bhean-Uasal f, gen na Mnà-Uaisle, pl na Mnathan-Uasal

2 (wife of baronet or knight) a’ Bhaintighearna f, gen na Baintighearna, pl na Baintighearnan. Lady Mackenzie, a’ Bhaintighearna NicCoinnichl

lagoon n lagùn m, gen lagùin, pl lagùnan

lagoon v tr

lagooning n lagùnachadh m, gen lagùnachaidh

lair n garaidh m, pl garaidhean

lamb n uan m, gen & pl uain

lamb v i

lambing a expressed with do chaoraich a tha a’ breith. The small building is a lambing pen of later date, ’s e crò do chaoraich a bha a’ breith a tha anns an togalach bheag, a bhuineas do dh’àm nas fhadalaiche

lame a bacach, comp bacaiche

lame person pr n bacach m, gen & pl bacaich. The lame, na bacaich

lameness n bacaiche f

lament n 1 cumha m, pl cumhachan

2 tuireadh m, gen tuiridh, pl tuiridhean

lampoon n aoir f, gen aoire, pl aoirean

land n 1 talamh m, gen talmhainn f, pl talamhan. Fallow land, talamh bàn. The land is currently used for sheep, tha caoraich an-ceartuair gan cumail air an talamh. Because of the nature of the land less emphasis was given to growing crops, a thoradh air gnè na talmhainn cha robhar a’ cur uibhir a chudthrom air bàrr a bhith a’ fàs. Originally these walls would have been high enough to stop animals from straying, though they have now decayed back into the land, bhitheadh na gàrraidhean seo an toiseach àrd gu leòr airson stad a chur air beathaichean bho bhith a’ dol air seacharan, ged a tha iad a-nis air cnàmh air ais don talamh

2 fearann m, gen fearainn. The land was divided amongst the tenants into crofts, chaidh am fearann a roinn am measg nan teanantan na chroitean. Land distribution, riarachadh fearainn

3 dùthaich f, gen dùthcha, pl dùthchannan

4 àite m. Though the land may have been occupied from the times of the earliest human settlement, ged a dh’fhaodadh e bhith gu robh luchd-tuineachaidh bho na h-amannan a bu tràithe a’ gabhail còmhnaidh san àite

land mod 1 fearainn. Land distribution, riarachadh fearainn. Land mass, meall fearainn

2 air fearann. These dykes were major land boundaries, ’s e crìochan cudthromach air fearann a bha anns na gàrraidhean seo

arable land n phr talamh-àitich m, gen talmhainn-àitich f

land mass n phr meall m fearainn, gen & pl mill fhearainn

land v i 1 laigh, vn laighe m & f

2 thig sìos, vn tighinn sìos. The balloon landed in a farm, thàinig am balùn sìos air tuathanas

landing system (of plane) n phr uidheam-laighe m (plèana), gen uidheim-laighe, pl uidheaman-laighe

landform n cumadh-tìre m, gen cumaidh-thìre, pl cumaidhean-tìre

landlady n bean-loidsidh f, gen mnà-loidsidh, pl mnathan-loidsidh. This song was made to an extremely bad landlady in Inverness, chaidh an t-òran seo a dhèanamh air fìor-dhroch bhean-loidsidh ann an Inbhir Nis

landlord n 1 uachdaran m, gen & pl uachdarain

2 (of rented accomodation) fear-loidsidh m, gen & pl fir-loidsidh

landowner n uachdaran m fearainn, gen & pl uachdaran fearainn. Access to the trail is by arrangement with the landowner, thèidear air an t-slighe le cead bho uachdaran an fhearainn

landscape n 1 dealbh-tìre m & f, gen dealbh-tìre, deilbh-thìre, pl deilbh-thìre, dealbhan-tìre. The various elements that make up the landscape can be studied in detail, faodar na diofar eileamaidean a tha a’ dèanamh suas an dealbh-thìre a sgrùdadh gu mionaideach. Landscape gardening, gàrradaireachd dhealbh-tìre

2 cruth-tìre m, pl cruthan-tìre

3 dreach m tìre. The mediaeval landscape, dreach na tìre sna meadhan-aoisean. This small area shows a variety of evidence as to how the landscape has changed, chithear anns an àite bheag seo dearbhadh de dh’iomadh seòrsa air mar a tha dreach na tìre air atharrachadh

4 fearann m, gen fearainn. Following this trail will help you examine other areas to learn their landscape history, le bhith a’ leantainn na slighe seo cuidichidh i thu gu bhith a’ gabhail beachd air àiteachan eile agus ag ionnsachadh bhuapa mu eachdraidh an fhearainn.

landscape feature n phr feart m tìre, pl feartan tìre

landslide n 1 maoim-shlèibhe f, gen maoime-slèibhe, pl maoimean-slèibhe. Two villages were buried by a landslide, chaidh dà bhaile a thiodhlacadh ann am maoim-shlèibhe

2 maoim-thalmhainn f, gen maoime-talmhainn, pl maoimean-talmhainn

land-use n cleachdadh-fearainn m, gen cleachdaidh-fhearainn. Modern land-use, cleachdadh-fearainn an latha an diugh

land-use mod 1 cleachdaidh-fhearainn. A land-use map, mapa cleachdaidh-fhearainn

2 a thaobh cleachdaidh-fhearainn. Next to each one draw a square of the right land-use colour, ri taobh gach fear dèan ceàrnag leis an dath a tha freagarrach a thaobh cleachdaidh-fhearainn

lane n caol-shràid f, pl caol-shràidean

language n 1 cànain f, pl cànanan or cànainean, gen pl cànan. As texts become more demanding in language and structure, mar a bhitheas na teacsaichean a’ fàs na duilghe ann an cànain ’s ann an structar. As a member of a family of Celtic languages, mar bhall de theaghlach nan cànan Ceilteach. The values and knowledge which motivate cultures are deeply intertwined in their languages, tha na prìomh-bheachdan agus an t-eòlas a tha a’ gluasad dhualchasan a’ freumhachadh gu domhain nan cuid chànan. They will have a greater empathy with those whose languages and cultures are different, bidh am barrachd co-fhaireachdainn aca riuthasan aig a bheil cànanan agus dualchasan a tha eadar-dhealaichte

2 (linguistics, = “langue”) cànain f, pl cànainean

3 cainnt f, gen cainnte. No swearing or use of offensive language in the group, cha cheadaichear mionnan no cainnt a bheir oilbheum sa bhuidhinn. Learning to read is dependent upon the spoken language that pupils bring to school, tha ionnsachadh leughaidh an urra ris a’ chainnt-bheòil a tha a’ chlann a’ toirt leotha don sgoil. Frequent consolidation of new language, daingneachadh gu minig air cainnt ùir. When children will be given the opportunity to learn new language, an uair a bheirear cothrom don chloinn cainnt ùr a thogail

4 (linguistics, = “parole”) cainnt f, gen cainnte

5 briathrachas m, gen briathrachais. Occasions when the teacher is developing pupils’ familiarity with the language of listening/watching, amannan a bhitheas an tidsear a’ toirt gu buil eòlas na cloinne air briathrachas èisteachd/amhairc

6 expressed with obair f chànain. Use of procedures such as these may identify the need for additional support in language for the pupils concerned, faodaidh cleachdaidhean den t-seòrsa seo a chomharrachadh gu bheil a’ chlann air a bheilear a’ gabhail beachd a’ cur feum air taice a bharrachd ann an obair chànain

7 not expressed. To read familiar stories in simple language for pleasure or gist, stòiridhean sìmplidh, air a bheil iad eòlach, a leughadh airson toileachaidh no brìgh

language mod 1 cànain. Language registers, modhan cànain. From collaborative language tasks to group projects, bho obair cho-chuideachail cànain gu pròiseactan-buidhne. Some language attainment targets may be incapable of being fully realised, faodaidh e bhith nach gabh cuid de chuimsean cànain an coileanadh gu h-iomlan

2 a thaobh cànain. Practice in Gaelic medium schools varies, reflecting this range of language backgrounds, tha caochladh dhòighean a’ dol anns na sgoiltean Gàidhlig mar thoradh air na tha ann de sheòrsachan shuidhichidhean a thaobh cànain

3 mar chànain. Speakers and messages that employ a wide range of Gaelic language features, luchd-labhairt agus teachdairean a bhitheas a’ cleachdadh caochladh nithean a bhuineas don Ghàidhlig mar chànain

4 air cànain. These Programmes of Study are based on three overlapping phases in second language learning, tha na Clàran Oideachaidh seo air an stèidheachadh air trì fo-rèisean eadar-cheangailte ann an ionnsachadh air dàrna cànain

5 ann an cainnt. Pupils’ language performances will be facilitated by recording their own performances, bidh e na chuideachadh don chloinn, ann a bhith gan cur fhèin an cèill ann an cainnt, ma bhitheas na tha iad a’ labhairt air a chlàradh

bad language n phr droch cainnt f, gen droch cainnte

language family n phr teaghlach-cànain m, gen teaghlaich-chànain, pl teaghlaichean-cànain

language laboratory n phr cainnt-lann m, gen cainnt-lainn, pl cainnt-lannan

language name n phr ainm-cànain m, pl ainmean-cànain

language practice n phr cleachdadh-cainnte m, gen cleachdaidh-chainnte

language psychology n phr eòlas-inntinn cànain m, gen eòlais-inntinn cànain

outcome of language n phr toradh-cànain m, pl toraidhean-cànain. Many of the terms may also be applicable in other outcomes of language, faodaidh mòran de na briathran a bhith air an cleachdadh ann an toraidhean-cànain eile

lanolin n ola f clòimhe

Lapland pr n an Laplainn f, gen na Laplainn

Laplander pr n Laplannach m, gen & pl Laplannaich

Lapp pr n Laplannach m, gen & pl Laplannaich

Lapp, Lappish pr n (language) Laplannais f

Lapp, Lappish a Laplannach

lapwing n adharcan-luachrach m, gen & pl adharcain-luachrach

lard n blonag f, gen blonaig

large a mòr, comp motha. The bard makes use of a large number of English words, tha am bàrd a’ dèanamh feum de dh’àireamh mhòr de dh’fhaclan Beurla

large scale mod mòr-sgèile. Large scale map, mapa mòr-sgèile

largely adv expressed with gu h-àraidh. In largely urban areas, gu h-àraidh sna bailtean mòra

large-flowered a (botany) mòr-fhlùrach. Large-flowered butterwort, bodan-measgain mòr-fhlùrach

larger comp a 1 nas motha or as motha

2 expressed with mòr. It is very much easier for pupils to see what is required for such larger units of meaning, tha e cus nas fhasa do chloinn a thuigsinn dè tha riatanach airson aonadan-brìgh mòra den t-seòrsa seo

larva n larbha f, pl larbha

laser n leusair m, pl leusairean

laser mod leusair. Laser technology, teicneolas leusair

last a 1 mu dheireadh. The last person, an neach mu dheireadh

2 a chaidh seachad. The ice ages of the last 2 million years, linntean-eighe an 2 mhillean bliadhna a chaidh seachad

last adv air deireadh. She was first, I was in the middle, and he was last, bha ise an toiseach, bha mise sa mheadhan, agus bha esan air deireadh

at last adv phr mu dheireadh thall

last v i

lasting a buan, comp buaine

lastingness n buaine f

late a 1 (at night) anmoch, comp anmoiche

2 (for an appointed time) (a) fadalach, comp fadalaiche

(b) air dheireadh. I can’t stop, I’m late just now, cha stad mi, tha mi air dheireadh an-dràsta

later a comp 1 (a) nas fhadalaiche, as fhadalaiche. John arrived later than me, ràinig Iain na b’ fhadalaiche na mise. This later building has in turn been adapted for use as a small sheep pen, chaidh an togalach as fhadalaiche seo atharrachadh a-rithist gu bhith air a chleachdadh mar chrò beag do chaoraich

(b) expressed with de dh’àm nas fhadalaiche. Here may be seen a later rectangular house, chithear an seo taigh de dh’àm nas fhadalaiche

2 nas anmoiche, as anmoiche. John was out later than me, ràinig Iain a-muigh na b’ anmoiche na mise

3 expressed with nas fhaide, as fhaide plus gun. Difficulties experienced as a consequence of a later start in Gaelic, duilgheadasan a bhitheas acasan a bha na b’ fhaide gun tòiseachadh anns a’ Ghàidhlig

4 (a) expressed with as a dhèidh sin adv phr. They will continue to be applied at later levels, leanar air an cleachdadh aig na h-ìrean as a dhèidh sin. Later, the use of it will be extended, as a dhèidh sin faodar a leudachadh a-mach

(b) expressed with an dèidhe làimhe adv phr. A rectangular building with a later shieling hut built inside, togalach ceart-cheàrnach le bothan-àirigh air a thogail na bhroinn an dèidh làimhe

5 expressed with a tha a’ leantainn. Identified in later targets, a thàtar a’ comharrachadh anns na cuimsean a leanas

6 expressed with a nithear a-rithist. Exploring the images of Gaelic-speaking communities will provide a basis for later work, bidh rannsachadh air na h-ìomhaighean de choimhearsnachdan Gàidhlig na bhunait do dh’obair a nithear a-rithist

7 expressed with nas àirde, as àirde. And that they should also have the experiences identified in later targets, agus gum bi cothrom aca cuideachd air a bhith a’ fiosrachadh nan nithean a thàtar a’ comharrachadh ann an cuimsean nas àirde

latest a sup 1 as fhadalaiche. This is likely to be the latest building in the area, bidh e coltach gur e seo an togalach as fhadalaiche a tha san àite

2 as anmoiche

late adv 1 fadalach, gu fadalach, comp fadalaiche. They arrived late, ràinig iad fadalach, ràinig iad gu fadalach

2 anmoch, gu h-anmoch, comp anmoiche. They were out late, bha iad a-muigh anmoch

later adv comp 1 nas fhadalaiche, as fhadalaiche. These remains may date from about 1500 BC or later, bithidh e coltach gum buin na làraichean seo do dh’àm bho mu 1500 RC no nas fhadalaiche

2 nas anmoiche, as anmoiche

3 (a) expressed with nas fhaide air adhart, as fhaide air adhart. At later stages, aig ìrean nas fhaide air adhart. Within certain broad principles referred to later in this section, taobh a-staigh phrionnsabalan farsaing àraidh air a bheil iomradh nas fhaide air adhart anns an earrainn seo

(b) expressed with nas fhaide, as fhaide plus gun. For these pupils reading and writing will usually start later than for fluent speakers of Gaelic, bidh a’ chlann sin nas fhaide gun tòiseachadh air leughadh ’s air sgrìobhadh, anns a’ chumantas, na feadhainn a tha fileanta sa Ghàidhlig. The later the start the more intensive the programme, mar as fhaide a thàtar gun tòiseachadh ’s ann as dèine am prògram-obrach

4 (a) expressed with às a dhèidh sin. Later, the use of it will be extended, às a dhèidh sin faodar a leudachadh a-mach

(b) expressed with às dèidh làimhe. These moraines will have been the source of building stone for the later houses, ’s ann às na morainean seo a thigeadh a’ chlach den deach na taighean a thogail às dèidh làimhe

5 a-rithist. A variety of topics, many of which will be returned to in more depth later, caochladh chuspairean agus iad a’ dol a thilleadh gu mòran diubh sin ’s a’ dol nas doimhne annta a-rithist

of later date adv phr a bhuineas do dh’àm nas fhadalaiche. The small building is a lambing pen of later date, ’s e crò do chaoraich a bha a’ breith a tha anns an togalach bheag, a bhuineas do dh’àm nas fhadalaiche

later on adv phr a-rithist. I’ll come to see you later on, thig mi a choimhead ort a-rithist

latent a 1 falchaidh. There is a latent phase in the immersion process, tha ùine fhalchaidh an cois an drùdhaidh

2 expressed with ann ach am falach. By demanding skills which, though latent, are not yet immediately available, le bhith a’ sùileachadh sgilean nach gabh làmh a thoirt orra sa mhionaid, ged a tha iad ann ach am falach

lateral a taobhach. Lateral consonant, connrag thaobhach. Lateral moraine, morain thaobhach

lather n

Latin pr n Laideann f, gen Laidinne

latitude n domhan-leud m, gen domhan-leòid

laugh v i

laugh at v phr bi a’ magadh air. In which all feel free from fear of being criticised, laughed at or denigrated, anns am bi gach neach a’ faireachdainn saor o eagal gum bithear a’ cur sìos no a’ magadh air no ga chur suarach

launch n

launch mod. Launch pad, ionad-losgaidh m, gen ionaid-losgaidh, pl ionadan-losgaidh

launch v tr cuir air bhog, vn cur air bhog. We shall launch the boat, cuiridh sinn am bàta air bhog

launderette n taigh-nighe m, pl taighean-nighe. She collects the washing from the launderette, bidh i a’ togail na nigheadaireachd às an taigh-nighe

lava n làbha f

lavish a

lavishly adv gu cosgail

law n lagh m, gen lagha, pl laghannan

lay v tr (of bird) beir, vn breith f. If one hen lays about 250 eggs in a year, how many eggs would two hens lay in one year? ma bheireas aon chearc ann am bliadhna, co mheud ugh a bheireas dà chirc ann an aon bhliadhna? These eggs are laid by hens kept on poultry farms, tha na h-uighean seo air am breith le cearcan air an cumail air tuathanais chearc

lay out v phr cuir cruth air, vn cur cruth air. The teacher will take time to ensure that pupils lay out their writing in a neat form, cuiridh an tidsear ùine seachad a’ dèanamh cinnteach gu bheil a’ chlann a’ cur cruth air an cuid sgrìobhaidh ann an cumadh sgiobalta

layer n 1 breath f, gen breatha, pl breathan. The ozone layer, a’ bhreath òsoin. Active permafrost layer, breith bheò shìor-reothaidh The cross-section shows the layers of rock that lie under the mine, tha an tair-dhealbh a’ sealltainn nam breathan creige a tha na laighe fo thogalaichean na mèinne

2 sreath f, gen streatha, pl sreathan. The ozone layer, an t-sreath òsoin

3 filleadh m, gen fillidh, pl fillidhean. Active permafrost layer, filleadh beò sìor-reothaidh

layout n 1 dreach m. Giving attention to presentation and layout, le aire air sealladh agus dreach. Layout will be used in examining how the presentation of text can influence meaning, cleachdar dreach ann am beachdachadh air a’ bhuaidh a bhitheas aig mar a chuirear teacsa an cèill air brìgh. Teachers will demonstrate layout features, nochdaidh tidsearan nithean a bhuineas do dhreach

2 cumadh m, gen cumaidh, pl cumaidhean. To recognise differences in likely content from page layouts and other typographical devices, gus eadar-dhealachaidhean aithneachadh anns an t-susbaint a tha coltach o chumadh nan duilleag agus o innleachdan eile a bhuineas do chlò-bhualadh

3 cruth m, pl cruthan. The positive effects of careful layout and presentation, cho fìor fheumail ’s a tha cruth is foillseachadh cùramach, mac-meanmnach

4 dòigh-rian f, pl dòighean-rian. By using different fonts and layouts, le bhith a’ cleachdadh diofar chlòdhan ’s dhòighean-rian

lazulite n (mineralogy) lasulait f

leach v tr sgol, vn sgoladh m

leaching n sgoladh m, gen sgolaidh

leachate n uisge-sgolaidh f

lead (electricity) n uèir-threòrachaidh f, gen uèir-treòrachaidh, pl uèirichean-treòrachaidh

lead (metal) n luaidhe f

lead v tr 1 treòraich, vn treòrachadh m. In story, pupils should be led to expect that parts of it will be devoted to setting, anns an stòiridh, bu chòir a’ chlann a threòrachadh gu bhith a’ sùileachadh gum bi cuid dhith air a toirt do stèidheachadh. A stimulating means of leading pupils to explore and discuss meaning, meadhan brosnachaidh gus clann a threòrachadh gu bhith a’ rannsachadh brìgh ’s a’ beachdachadh air sin

2 stiùir, vn stiùireadh m. Teachers should lead pupils to give opinions, tha còir aig na tidsearan a bhith a’ stiùireadh na cloinne gu bhith a’ toirt bheachdan

3 expressed with thoir, vn toirt f. Pair and group discussions, leading to role-play and drama, beachdachadh, ’s e sin mar chàraidean agus ann am buidhnean, agus sin gan toirt gu riochdachadh agus dràma. Practice in sequencing and prediction with such texts will lead pupils to familiarity with their various structures, tro bhith a’ cur theacsaichean den t-seòrsa seo an òrdugh agus a’ fàisneachd mun deidhinn bidh a’ chlann air an toirt gu eòlas air gach seòrsa cumaidh a tha orra. A sheep path will be seen leading back to the gate, chithear ceum chaorach a bhitheas gad thoirt air ais chon a’ gheata

4 (a) expressed with rach air cheann. Pupils could be encouraged to undertake different roles, for example leading a group, dh’fhaoidte misneachadh a dhèanamh air a’ chloinn gus dleastanasan eadar-dhealaichte a ghabhail os làimh, m.e. a’ dol air cheann na buidhne

(b) expressed with air ceann. Discussion is likely to be led by the teacher, bidh e coltach gur e an tidsear a bhitheas air ceann gnothaich

lead life v phr expressed with caitheamh-beatha m aig. For some children they seem more “modern” and therefore more attractive than the lives they themselves lead, tha iad ann an sealladh cuid de chloinn nas “ùr-fhasanta” agus mar sin nas tarraingiche na an caitheamh-beatha aca fhèin

lead to v phr expressed with thig gu, vn tighinn gu. Identifying the genre of a text is a skill which leads to a better understanding of texts, ’s e sgil a tha ann a bhith a’ cur aithne air gnè teacsa a thig gu eòlas nas fheàrr air teacsaichean fhèin

led by prep phr expressed with fo iùil. In a group led by a known adult, ann am buidhinn fo iùil inbhich eòlaich

leader n 1 ceannard m, gen ceannaird, pl ceannardan. What happened to the leaders of the MacDonalds, na thachair do cheannardan nan Dòmhnallach. We shall take all reasonable measures to ensure the safety and well-being of all members and leaders of the group, gabhaidh sinn gach ceum reusanta gus dèanamh cinnteach à sàbhailteachd is deagh chor buill is ceannardan na buidhne gu lèir

2 co-òrdanaiche m, pl co-òrdanaichean. The teacher, as leader, sensitively extending pupils’ talk, an tidsear mar cho-òrdanaiche a’ leudachadh labhairt na cloinne ann an dòigh mhothachail

3 expressed with adhartach a. Britain is now one of the world leaders in this field, tha Breatainn a-nis air tè de na dùthchannan as adhartaiche san t-saoghal sa chùis seo

leaf n duilleag f, gen duilleige, pl duilleagan. Leaf of a book, duilleag leabhair

leaf-miner n (insect) mèinneadair-dhuilleag m, pl mèinneadairean dhuilleag

leaflet n bileag f, gen bileig, pl bileagan

league n lìog f, pl lìogan. The Scottish league, Lìog na h-Albann. The Premier League, a’ Phrìomh Lìog

leak n aoidean m, pl aoideanan

leak v i aoidean, vn aoidean m. These refuse tips were made in such a way that nothing would leak out of them, chaidh na h-òtraichean seo a dhèanamh air dhòigh ’s nach aoideanadh càil asta

leaky a aoideanach, comp aoideanaich

lean v tr & i expressed with ri taic. They sat leaning backwards, shuidh iad agus an druim air ais ri taic

leap-year n bliadhna-leum f, pl bliadhnachan-leum

learn v tr 1 ionnsaich, vn ionnsachadh m. Listeners have to learn to select relevant information, feumaidh luchd-èisteachd ionnsachadh mar a thaghas iad fiosrachadh brìoghmhor. They will learn to use audio or video recorders, bidh iad ag ionnsachadh mar a chleachdas iad innealan-clàraidh cluaise agus bhideo. They will learn to ask questions appropriately, ionnsaichidh iad ceistean a chur ann an dòigh iomchaidh. Learning to read accurately becomes increasingly important, tha a bhith ag ionnsachadh a bhith a’ leughadh gu dòigheil a’ sìor fhàs nas cudthromaiche. The main aim in learning Gaelic, am prìomh amas ann a bhith ag ionnsachadh na Gàidhlig. In learning to communicate, ann a bhith ag ionnsachadh conaltraidh

2 tog, vn togail. As pupils learn the skills of handwriting, mar a tha a’ chlann a’ togail sgilean làmh-sgrìobhaidh. When children will be given the opportunity to learn new language, an uair a bheirear cothrom don chloinn cainnt ùr a thogail. For children who may have difficulty in learning the skills of reading and writing, do chloinn a dh’fhaodas tàire bhith aca ann a bhith a’ togail sgilean leughaidh agus sgrìobhaidh. Learning a language will boost an awareness of language generally, bheir a bhith a’ togail cànain am barrachd mòr de mhothachadh air cànain anns an fharsaingeachd. The value of learning a second language is well attested, tha dearbhadh math againn air cho feumail ’s a tha e dàrna cànain a thogail. There is also a sense of purpose and structure since the creation of media products involves the children in learning skills, gheibh a’ chlann mothachadh cuideachd air adhbhar agus air structar, a chionn le bhith a’ cruthachadh adhbhair-mheadhain tha iad gan cur an greim ann a bhith a’ togail sgilean

3 expressed with tòisich. Pupils will learn to make rough notes as they listen, bidh a’ chlann a’ tòiseachadh air notaichean a dhèanamh fhad ’s a tha iad ag èisteachd

4 expressed with ionnsachadh m, gen ionnsachaidh. Pupils learn effectively when they are stimulated, tha deagh bhuaidh air ionnsachadh na cloinne an uair a tha iad air am brosnachadh. Learning to read is dependent upon the spoken language, tha ionnsachadh leughaidh an urra ris a’ chainnt-bheòil

5 not expressed. Pupils should learn to recognise some of the basic structures, bu chòir gun aithnicheadh a’ chlann cuid de na bun-structairean. They should learn to take some account of register, tha còir aca aire air choireigin a thoirt air gnè

learning n 1 ionnsachadh m, gen ionnsachaidh. To make learning a pleasurable experience, gus an t-ionnsachadh òg a dhèanamh na ionnsachadh bòidheach. For the learning and teaching of Gaelic, airson ionnsachadh agus teagasg na Gàidhlig. Listening has implications for speech development and learning generally, tha buaidh aig èisteachd air leasachadh cainnte agus air ionnsachadh anns an fharsaingeachd

2 expressed with ionnsaich, vn ionnsachadh m. Which will permit individual, group and class learning, a bheir cothrom dhaibh a bhith ag ionnsachadh mar aon, mar bhuidhinn agus mar chlas

3 expressed with na bheil … ag ionnsachadh. Achieving the targets in Gaelic will ensure that a pupil’s learning will be comprehensive and progressive, ’s ann le bhith a’ coileanadh nan cuimsean a nithear cinnteach gur ann ioma-chruthach agus adhartach a tha na bheil pàiste ag ionnsachadh

4 not expressed. They will involve pupils in learning to listen to others, bidh iad a’ cur na cloinne an sàs ann a bhith ag èisteachd ri feadhainn eile

learning mod 1 ionnsachaidh m gen. Specific learning difficulties, duilgheadasan ionnsachaidh sònraichte. Provision for differentiated learning needs, sochairean airson feuman ionnsachaidh eadar-dhealaichte. Somewhat less structured learning situations, suidhichidhean-ionnsachaidh stèidhichte nach eil buileach cho stèidhichte. No learning or teaching activity has these elements tidily separated, chan eil na h-earrainnean seo air an sgaradh gu rèidh ann an gnìomh ionnsachaidh no gnìomh teagaisg sam bith

2 airson ionnsachaidh, a thaobh ionnsachaidh. Teaching and learning approaches, dòighean freagarrach airson teagaisg agus ionnsachaidh. For those with specific learning difficulties, dhaibhsan aig a bheil duilgheadasan sònraichte a thaobh ionnsachaidh

learning difficulties n phr duilgheadasan ionnsachaidh. For pupils with learning difficulties, do chloinn le duilgheadasan-ionnsachaidh

learning support a phr expressed with taice. Co-operation between class teachers, learning support staff and specialist teachers will be essential, bidh co-oibreachadh eadar tidsearan-clas, tidsearan-taice agus tidsearan speisealtach fìor èiseil

learner n 1 neach-ionnsachaidh, pl luchd-ionnsachaidh. Gaelic learners’ education, foghlam luchd-ionnsachaidh na Gàidhlig. Either for gaelic medium or learners, an dàrna cuid airson meadhan na Gàidhlig no airson luchd-ionnsachaidh. Of using the process to meet their own needs as learners, a’ cleachdadh sin gus am feumalachdan fhèin mar luchd-ionnsachaidh a choileanadh

2 expressed with bi ag ionnsachadh. Pupils who are learners of Gaelic, clann a tha ag ionnsachadh na Gàidhlig. Give pupils increasing scope to become independent thinkers and learners, an tuilleadh ’s an tuilleadh cothroim a thoirt don chloinn gus a bhith a’ smaoineachadh agus ag ionnsachadh air an ceann fhèin

3 expressed with ann an ionnsachadh. A pupil’s progress as a learner of gaelic, adhartas pàiste ann an ionnsachadh na Gàidhlig

least a comp 1 as lugha

2 (botany) as lugha. Least soft brome, bròmas bog as lugha

at least adv 1 co-dhiù. Show that they know, understand and can use at least the following terms, a’ nochdadh gur aithne dhaibh, gun tuig iad agus gun cleachd iad co-dhiù na faclan a leanas. These syllables usually do not rhyme, but sometimes two or three of them at least assonate, mar as trice chan eil na lidean seo a’ dèanamh comhardaidh ann, ach uaireannan tha a dhà no a thrì dhiubh a’ dèanamh amais co-dhiù

2 air a’ char as lugha. Show that they can use at least the following terms, a’ nochdadh gun cuir iad gu feum, air a’ char as lugha, na faclan a leanas

not least adv 1 gu h-àraidh. Not least to develop critical faculties and powers of discrimination, gu h-àraidh gus buadhan breithneachaidh a thoirt air adhart

2 agus gu h-àraidh. The advantages of bilingualism should have an important place in teaching and learning, not least for the acquisition of yet more languages, bu chòir àite cudthromach a bhith aig na buannachdan a tha an cois dà-chànanais ann an teagasg ’s ann an ionnsachadh — agus gu h-àraidh gus an tuilleadh ’s am barrachd chànan a thogail

leave n (holiday) fòrladh m, gen fòrlaidh

leave v tr 1 fàg, vn fàgail f

2 expressed with faigh cothrom. Groups and individuals should be left to their own initiative, bu chòir buidhnean no pàistean fa leth cothrom fhaighinn a bhith air an ceann fhèin

ledge n 1 sgeilp f, gen sgeilpe, pl sgeilpean, sgeilpeachan

2 palla m, pl pallachan

3 leac f, gen lice, pl leacan

left n taobh m clì, gen taoibh chlì. Was the wind blowing Mary to the left or the right of the area? an robh a’ ghaoth a’ sèideadh Màiri gu taobh clì no deas na ceàrnaidh?

left a clì

left adv chon an taoibh chlì. Turn left at the school, tionndaidh chon an taoibh chlì aig an sgoil. When she leaves her house does she turn left or right? nuair a dh’fhàgas i an taigh an tionndaidh i chon an taoibh chlì no dheis?

left-to-right a phr o chlì gu deas. To develop skills of left-to-right eye movement, gus sgilean gluasad sùla o chlì gu deas a thoirt air adhart

legal a laghail. Legal documents, sgrìobhainnean laghail

legal aid n phr taic f laghail, gen taice laghail. The family are getting legal aid to sue the government, tha an teaghlach a’ faighinn taic laghail airson an riaghaltas a thoirt gu lagh

legend n 1 uirsgeul m, gen uirsgeil, pl uirsgeulan. Stories, songs and legends, sgeulachdan, òrain is uirsgeulan

2 faoinsgeul m, gen faoinsgeil, pl faoinsgeulan; also fionn-sgeul m, gen fionn-sgeil, pl fionn-sgeulan

3 expressed with sgeulachdan f pl. Gaelic legend, sgeulachdan na Gaidhealtachd

legible a 1 so-leughte

2 expressed with a tha furasta a leughadh. Employ a fluent, legible style of handwriting, a’ cleachdadh stoidhle làmh-sgrìobhaidh a tha siùbhlach agus furasta a leughadh. In a neat legible form, ann an cumadh sgiobalta a tha furasda a leughadh

legibly adv 1 expressed with gus gun leughar. Form letters and space words legibly, a’ cumadh litrichean agus a’ cur a-mach fhaclan gus gun leughar iad

2 le làmh-sgrìobhadh a tha dòigheil, cothromach. Writing fluently and legibly, a bhith a’ sgrìobhadh gu fileanta, le làmh-sgrìobhadh a tha dòigheil cothromach

legislation n 1 lagh m, gen lagha. In the short term, legislation for Gaelic education should be improved, anns a’ gheàrr-aimsir, bu chòir gum bitheadh an lagh a thaobh foghlaim Ghàidhlig air a leasachadh

2 cruth m lagha. The details of the legislation should be worked out by a Scottish body similar to the Welsh Language Board, bu chòir gum bitheadh cruth an lagha air obrachadh a-mach gu mionaideach le buidhinn Albannaich coltach ri Bòrd a’ Chànain Chuimris

3 expressed with cruthaich lagh, vn cruthachadh lagha. The Welsh Language Act should serve as a model for Scottish legislation, bu chòir do dh’Achd a’ Chànain Chuimris a bhith na modail airson lagh a chruthachadh ann an Alba

leisure n 1 cur-seachadan m pl

2 athais f

leisure mod cur-seachad. Leisure facilities, goireasan cur-seachad

lend v tr thoir iasad, vn toirt iasaid

length n. 1 faid f. Sentences of different length, seantansan de dh’fhaid eadar-dhealaichte. Teachers should provide straightforward fiction of manageable length and style, tha còir aig tidsearan ficsean sìmplidh fhaotainn daibh a bhitheas nan comas a chleachdadh a thaobh faid agus stoidhle. Line length, faid sreatha. Effects of verse length can also be explored, faodar buaidh faid rannan a rannsachadh cuideachd

2 expressed with fada a. No matter its length, complexity or the component in which it appears, ge b’e air bith dè cho fada no cho toinnte ’s a bhitheas e no dè an earrann anns a bheil e a’ nochdadh

lenite v tr sèimhich, vn sèimheachadh m

lenited a sèimhichte

lenition n sèimheachadh m, gen sèimheachaidh. The preposition “dha” does not cause lention in this dialect, chan eil an roimhear “dha” a’ dèanamh sèimheachaidh anns an dualchainnt seo

lens n lionsa f, pl lionsaichean

lentil n 1 leantail f, pl leantailean

2 pl peasair f nan luch

less adv 1 expressed with nas lugha, as lugha. As the pupils’ reading becomes less supported by illustrations, mar a bhitheas leughadh na cloinne a’ faighinn nas lugha de thaice o dhealbhan. Pupils begin to be much less dependent on adult help, bidh a’ chlann a’ tòiseachadh air a bhith cus nas lugha an urra ri cuideachadh o inbhich. As pupils read stories less supported by illustrations, mar a bhitheas a’ chlann a’ leughadh stòiridhean as lugha taice o dhealbhan

2 expressed with neg plus cho, or buileach cho. Spell less frequently used words, a’ litreachadh fhaclan nach eilear a’ cleachdadh cho tric. Teacher support will be less evident, cha bhi taice tidseir cho follaiseach. To predict the nature of a text from less visual markers, fàisneachd a dhèanamh mu nàdar an teacsa o chomharraidhean nach eil cho faicsinneach don t-sùil. With a gradual movement from structured to somewhat less structured learning situations, a’ gluasad mean air mhean bho shuidhichidhean-ionnsachaidh stèidhichte gu feadhainn nach eil buileach cho stèidhichte. The language programme may take the form of a less structured topic-based approach, faodaidh am prògram cànain a bhith ann an riochd modh nach eil buileach cho stèidhichte ach air a shuidheachadh air cuspairean

3 expressed with neg plus cho mòr. They will be less dependent on adult prompting, cha bhi iad cho mòr an urra ri coiteachadh o inbhich

4 expressed with neg plus ro. Pupils will talk to less familiar audiences, bidh a’ chlann a’ labhairt ri luchd-amais nach eil iad ro eòlach orra

5 expressed with neg plus uibhir. Because of the nature of the land less emphasis was given to growing crops, a thoradh air gnè na talmhainn cha robhar a’ cur uibhir a chudthrom air bàrr a bhith a’ fàs

lesser a (botany) beag. Lesser bladderwort, lus nam balgan beag

let v tr 1 leig le, vn leigeil le. Such activities may also provide opportunities to explore texts by letting them interact with characters’ dilemmas and situations, tha iomairtean den t-seòrsa seo cuideachd a’ toirt cothroim a bhith a’ rannsachadh theacsaichean le bhith a’ leigeil leotha a dhol an lùib duilgheadasan agus suidhichidhean nam pearsachan

2 thoir cothrom do, vn toirt cothroim do. Using computers will let all pupils explore some of the newer media, bheir cleachdadh choimpiutairean cothrom don chloinn air fad rannsachadh a dhèanamh air cuid de na meadhain as ùire. Adventure games let pupils explore situations, tha geamannan dùbhlain a’ toirt cothroim do chloinn a bhith a’ rannsachadh shuidhichidhean. It can also let them deal with the development of ideas, faodaidh e cothrom a thoirt dhaibh a bhith a’ cur an smuaintean ri chèile

let off v phr (emit intestinal gas) bi a’ fathrachadh; dèan fathrachadh m, vn dèanamh fathrachaidh

letting off n phr fathrachadh m, gen fathrachaidh. It wasn’t a fart, it was merely letting off, cha b’ e bram a bh’ ann, ’s e dìreach fathrachadh a bh’ ann

letter n litir f, gen litreach, pl litrichean. Some may have started to recognise single words and even letters, bidh cuid, ’s dòcha, a bhitheas air tòiseachadh air faclan fa leth aithneachadh, agus eadhan litrichean. Appropriate forms might include letters or reports of events, dh’fhaodadh litrichean no iomraidhean air nithean a thachair a bhith am measg nan seòrsachan iomchaidh

letter mod litrichean. Pupils will be introduced systematically to letter formation, cuirear a’ chlann ann an dòigh riaghailteach an greim ann a bhith a’ cumadh litrichean

capital letter n phr 1 ceann-litir f, gen ceann-litreach, pl ceann-litrichean. In large capital letters, ann an ceann-litrichean mòra

2 litir f mhòr, gen litreach mòire, pl litrichean mòra. Use capital letters and full stops correctly, a’ cleachdadh litrichean mòra agus puingean stad gu dòigheil. Pupils will learn that capitals and full stops make the meaning clear to readers, bidh a’ chlann ag ionnsachadh gu bheil litrichean mòra agus puingean stad a’ soilleireachadh brìgh do luchd-leughaidh

lower-case (letter) n, n phr litir f cèise bige, gen litreach cèise bige, pl litrichean cèise bige

small letter n phr litir f bheag, gen litreach bige, pl litrichean beaga

letter v tr

lettered a leis na litrichean. There are seven columns of squares lettered A to G, tha seachd colbhan de cheàrnagan leis na litrichean A gu G

letter-box n bogsa-litrichean m, pl bogsaichean-litrichean; or bocas-litrichean, gen & pl bocais-litrichean

lettuce n leiteas m, gen leiteis, pl leiteasan

levee n levee f, pl levees

• leabhaidh m, pl leabhaidhean

level n 1 ìre. Level E, Ìre E. School level. ìre sgoile. statements of minimum competency or attainment targets, at five broad levels of development, iomraidhean air comasan aig a’ char as lugha, no cuimsean coileanaidh, agus iad sin aig còig ìrean farsaing de dh’adhartas. Opportunities for differentiation by text, task and level of support, cothrom gus eadar-dhealachadh a dhèanamh le teacsa, le gnìomh agus le ìre taice. The teacher will be able to assess a pupil’s level of response, thèid aig an tidsear air ìre freagairt gach pàiste a mheasadh. Pupils are expected to attain an appropriate level of spelling, thàtar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann ag amas air ìre iomchaidh litreachaidh. At a simple level, there are broad genres, aig ìre gu math sìmplidh tha seòrsachan farsaing ann de ghnè

2 inbhe f, pl inbhean. Mackenzie here reaches a level of ornamentation in his verse that demonstrates to us how high in his artistry it is possible for a bard that is not of the first degree to go when he is working in a firm tradition, tha MacCoinnich an seo a’ ruighinn inbhe de sgeadachadh na bhàrdachd a sheallas dhuinn cho àrd na ealantas ’s a tha e an comas do bhàrd nach eil den chiad ìre a dhol, agus e ag obair ann an dualchas daingeann

3 (a) àirde f

(b) leibheil f, gen & pl leibheil. Altitude above sea-level, àirde os cionn leibheil na mara. Spirit level, leibheil spioraid

below a desirable level prep phr expressed with neg plus cho math ’s bu mhiann leinn.. Currently available resources for delivery of some areas of the curriculum are generally acknowledged to be below a desirable level, thàtar gu coitcheann ag aideachadh nach eil na tha ri fhaotainn an-ceartuair de ghoireasan airson cuid de raointean a’ chlàir-theagaisg a thoirt gu buil cho math ’s bu mhiann leinn

lever n 1 luamhan m, gen luamhain, pl luamhanan

2 geimhleag f, gen geimhleig, pl geimhleagan

Lewis pr n Leòdhas; Eilean Leòdhais

Lewissian a Leòdhasach. The oldest rocks in Britain are the structurally complex Lewisian gneiss, ’s iad na creagan as sine ann am Breatainn an gneiss Leòdhasach, aig a bheil structar iom-fhillte

lexeme n leicseim m, pl leicseimean

lexical a faclaireil

lexicographer n faclairiche m, pl faclairichean

lexicography n faclaireachd f

lexicon n faclair m, pl faclairean

liable a buailteach (to, do)

liaison n 1 ceangail m pl, gen pl cheangal. Liaison with educational bodies, ceangail ri buidhnean foghlaim. The recommended policy is to encourage close liaison with health visitors, ’s e am poileasaidh a thathar a’ moladh a bhith ag àrach dlùth cheangail ri luchd-tadhail slàinte

2 ceangal m ri, gen & pl ceangail ri. School liaison will be a priority, cuirear mòr-chudthrom air ceangail ri sgoiltean

libel n tuaileas m, gen tuaileis, pl tuaileasan

Liberal pr n Liberalach m, gen & pl Liberalaich

Liberal a Liberalach. The Liberal Party, am Pàrtaidh Liberalach

Liberal Democrat pr n Liberalach m Deamocratach, gen & pl Liberalaich Dheamocratach

Liberal Democratic a Liberalach Deamocratach. The Liberal Democratic Party, am Pàrtaidh Liberalach Deamocratach

library n leabharlann f, gen leabharlainn, pl leabharlannan. Class library, leabharlann a’ chlas. Writing and reading can be supported by a school library, faodar taice thoirt do sgrìobhadh agus do leughadh le leabharlann sgoile. It is essential that libraries are well-stocked, feumaidh leabharlannan a bhith air an deagh uidheamachadh

lice n pl, see sv louse n

license n cead m, pl ceadan

2 ceadachas m, gen ceadachais, pl ceadachais, ceadachasan. He holds a license for it, tha ceadachas aige dha

license v tr 1 ùghdaraich, vn ùghdarachadh m

2 ceadaich, vn ceadachadh m

licensed a 1 ùghdaraichte

2 ceadaichte

licensing a ceadachaidh. Licensing board, Bòrd Ceadachaidh

lichen n (particularly Parmelia saxatilis, commonly used for dyeing) crotal m, gen crotail

liar n breugaire m, pl breugairean

lie n breug f, gen brèige, pl breugan

lie v i 1 laigh, vn laighe m & f

2 expressed with bi. In this lies the beginning of drama, seo far a bheil fìor thùs dràma

3 expressed with bi suidhichte. The majority of the roundhouses lie outside the trail, tha a’ mhòrchuid de na taighean-cruinne suidhichte taobh a-muigh na slighe

lying a suidhichte. Lying to the east of the turf walls are the remains of a round house, suidhichte an ear air na gàrraidhean-fàil tha an làrach aig taigh cruinn ann

lie v i 1 innis breug, vn innse brèige; also innis breugan, vn innse bhreug

2 dèan breug, vn dèanamh brèige; also dèan breugan, vn dèanamh bhreug

lying a breugach

life n 1 beatha f. All your life, fad do bheatha. But they should always be relevant to children’s own lives and experiences, ach tha còir aca daonnan a bhith a tighinn a-rèir beatha agus fiosraichidhean na cloinne fhèin. From writing about events drawn from their day-to-day lives, o bhith a’ sgrìobhadh mu thachartasan a tha iad a’ toirt às am beatha làitheil fhèin. The significance of the culture for pupils own lives, a’ bhuaidh a tha aig an dualchas air beatha na cloinne fhèin

2 dòigh-bheatha f. Scottish life and heritage, dòigh-bheatha agus dualchas na h-Alba

3 caitheamh-beatha m. Activities which relate to the pupil’s own life and environment, gnìomhan a bhuineas do chaitheamh-beatha agus do dh’àrainneachd a’ phàiste. Social situations which are not part of their own lives, suidhichidhean sòisealta nach buin do an caitheamh-beatha fhèin. The experiences they share with others whose lives are distant from their own, nithean a tha iad fhèin agus feadhainn eile a’ fiosrachadh le chèile — ged a tha an caitheamh-beatha fada bhuapa fhèin

4 beatha f dhaoine. A basis for later work on how representations define and limit real lives and real communities, bunait do dh’obair a nithear a-rithist air mar a tha dòighean-riochdachaidh a’ seulachadh beatha dhaoine agus choimhearsnachdan a tha ann an da-rìreabh, agus a’ cur chrìochan umpa

life cycle n phr 1 cearcall-beatha m, gen & pl cearcaill-bheatha. A description of the life cycle of a butterfly, iomradh air cearcall-beatha dealain-dè

2 cuairt-bheatha f, pl cuairtean-beatha. The life cycle of the butterfly, cuairt-bheatha an dealan-dè

life expectancy n phr 1 dùil-aoise f, pl dùilean-aoise

2 expressed with aois f ris am bitheadh dùil. They have differing life expectancies, tha dùil aca ri diofar aoisean a ruighinn

life jacket n phr seacaid-theasairginn f, pl seacaidean-teasairginn

short life n phr 1 beatha f ghoirid

2 neg plus bi buan. He had a short life, cha robh e buan

3 neg plus mair fada. Turf walled buildings had a short life, cha mhaireadh togalaichean le ballachan-fàil fada

lifeboat n 1 bàta-teasairginn, bàta-teasraiginn m, pl bàtaichean-teasairginn, bàtaichean-teasraiginn

2 bàta-sàbhalaidh m, pl bàtaichean-sàbhalaidh

lifeguard n neach-teasairginn m, pl luchd-teasairginn. A lifeguard must be in attendance at all times, feumaidh neach-teasairginn a bhith an làthair daonnan

life-raft n ràth-sàbhalaidh, gen ràth-shàbhalaidh, pl ràthan-sàbhalaidh

life-support a taic-bheatha. Life-support system, siostam taic-bheatha

lifetime n

during your lifetime adv phr ri do bheò

within the lifetime of prep phr expressed with ro dheireadh (plus gen). The candidate has pledged her total support to ensure secure status for the Gaelic language within the lifetime of the next parliament, tha an tagraiche air a làn thaic a ghealltainn gus dèanamh cinnteach gum faigh an cànan Gàidhlig inbhe thèarainte ro dheireadh na h-ath phàrlamaid

lift n (elevator) àrdaichear m, gen àrdaicheir, pl àrdaichearan. The miners are lowered down the shaft in a lift, thèid na mèinneadairean a leigeil sìos an toll ann an àrdaichear

lift cage n phr cèidse f àrdaicheir, pl cèidsichean àrdaicheir

ligament n ceangalachan m, gen & pl ceangalachain

light n solas m, gen & pl solais

in the light of prep phr (ann) an lorg. In the light of the rationale, ann an lorg na Feallsanachd. In the light of an overall school policy, an lorg poileasaidh-sgoile san fharsaingeachd

light a aotrom, comp aotruime. Light industry, gnìomhachas aotrom

light v tr

lighting n solas m. Lighting, and camera positions, solas, agus suidhichidhean camara

lighten v tr aotromaich, vn aotromachadh m

lightness n aotromachd f

lightning n dealanach m, gen & pl dealanaich

lignit n lignit f

• liognait f

like n

likes n pl expressed with is toil le. Understand statements about likes/dislikes, ceistean a thuigsinn mu rudan as/nach toil le neach

2 expressed with is caomh le. Tell us about your childs likes and dislikes, innis dhuinn mu na rudan as caomh agus nach caomh led leanabh

like a 1 (a) mar

(b) mar a tha or mar tha. By asking for too much evidence of it in a component like writing, le bhith a’ sùileachadh cus dearbhaidh air ann an earrainn-obrach mar a tha sgrìobhadh. Some of the easier poems of writers like Iain Crichton Smith, cuid de na dàin as fhasa aig sgrìobhaichean mar tha Iain Crichton Mac a’ Ghobhainn

2 coltach ri. The weather record shows what the weather was like each day, tha an clàr sìde a’ sealltainn cò ris a bha an t-sìde coltach gach latha

like v tr expressed with còrd ri, vn còrdadh ri. Why does John not like the rain? carson nach eiol an t-uisge a’ còrdadh ri Iain? Write down three types of weather and the reasons why people like or dislike them, sgrìobh sìos trì seòrsaichean sìde agus na h-adhbharan airson gun còrd no nach còrd iad ri daoine

likely a 1 (a) coltach, comp coltaiche. Discussion is likely to be led by the teacher, bidh e coltach gur e an tidsear a bhitheas air ceann gnothaich. They will retain strong rhythms which no prose text is likely to possess, bi ruitheam làidir annta fhathast nach bi e coltach a bhith aig teacsa sam bith ann an rosg

(b) a tha coltach. To recognise differences in likely content from titles and covers, gus eadar-dhealachaidhean aithneachadh anns an t-susbaint a tha coltach o thiotalan agus o chòmhdaichean

(c) expressed with coltas m, gen coltais. Teachers will offer knowledge about language when it is likely to help pupils improve their performance, Bithidh tidsearan a’ tairgse eòlais air cànain an uair a tha coltas ann gun cuidich sin a’ chlann gus an cleachdadh air cànain a chur am feobhas

(d) expressed with a h-uile coltas m. It is likely that …, tha a h-uile coltas gu …. It is likely that they will make more rapid progress, bidh a h-uile coltas gun tig piseach nas luaithe orra. There is likely to be a clear set of criteria for assessment, bidh a h-uile coltas gum bi àireamh shoilleir ann de thomhaisean measaidh

(e) expressed with coltas m air. They should consider whether the text is likely to challenge, tha còir aca beachdachadh air co-dhiùbh a tha an teacsa agus coltas air gun toir e dùbhlan

2 (a) dualtach, comp dualtaiche. In questioning how information is likely to be organised, ann a bhith a’ ceasnachadh an rian a tha dualtach a bhith air fiosrachadh

(b) a tha dualtach. Once pupils anticipate the likely nature of the content of text, aon uair ’s gum bi dùil aig a’ chloinn ris an nàdar susbaint a tha dualtach a bhith anns an teacsa

3 (a) expressed with dùil ri. Pupils will listen to messages or narratives in order to predict at various stages likely outcomes, bidh a’ chlann ag èisteachd ri teachdaireachdan no ri cunntasan gus fàisneachd a dhèanamh air na bhitheas dùil ris mar thoradh orra aig ìrean eadar-dhealaichte. What forms is assessment likely to take? dè na modhan measaidh ris am bi dùil?

(b) expressed with bi plus dùil gu. It is likely that such pupils will demonstrate some or all of the following characteristics, bidh dùil gun nochd a leithid seo de chloinn cuid de na comasan a leanas, no a h-uile gin diubh

(c) expressed with bi plus dùil againn. Detailed assessment criteria for all the specific language tasks that pupils are likely to undertake, comharraidhean-measaidh mionaideach air gach aona ghnìomh cànain a bhitheas dùil againn a ghabhas a’ chlann os làimh

4 buailteach (to, do)

5 expressed with is dòcha. This building is more rectangular in shape and therefore likely to be more recent, tha an togalach seo air chumadh nas ceart-cheàrnaiche agus mar sin is dòcha gum buin e do dh’àm nas fhaisg oirnn

likeness n aogas m, gen aogais, pl aogaisean

likewise adv cuideachd. Likewise, they can deal with real-life situations, thèid aca cuideachd air dèiligeadh ris na suidhichidhean anns an t-saoghal againn fhèin

lilac a 1 liath-ghorm, comp liath-ghuirme

2 liath, comp lèithe

limb n ball m, gen & pl buill

lime n aol m, gen aoil

lime v tr aolaich, vn aolachadh m

limerick n luimneach f, gen luimnich, pl luimnichean. This is the only limerick amongst what we have of the bard’s songs, ’s i seo an aon luimneach am measg na fhuair sinn de dh’òrain a’ bhàird

limerick mod luimnich; na luimnich. This song is in limerick metre, ’s e meadrach na luimnich a tha air an òran seo

limestone n clach-aoil f, gen cloich-aoil. Limestone pavement, cabhsair cloich-aoil

• aol-chlach f, gen aol-chloiche

limestone mod (botany) cloiche-aoil. Limestone bedstraw, màdar cloiche-aoil

limewater n uisg-aoil m, gen uisg-aoil

limit n crìoch f, gen crìche, pl crìochan

limit v tr 1 cuingealaich, vn cuingealachadh. Such criteria should be limited to one or two at any one time, tha còir an leithid seo de bhun-chomharraidhean a bhith air an cuingealachadh ri aon no dhà aig àm sam bith

2 cuir crìochan mu, vn cur chrìochan mu. A basis for later work on how representations define and limit real lives and real communities, bunait do dh’obair a nithear a-rithist air mar a tha dòighean-riochdachaidh a’ seulachadh beatha dhaoine agus choimhearsnachdan a tha ann an da-rìreabh, agus a’ cur chrìochan umpa

limited a 1 cuingealaichte. A limited number of copies, àireamh chuingealaichte de chopaidhean

2 beag. Praise of attempts, however limited, moladh ga dhèanamh air oidhirpean, beag ’s gum bi iad

3 expressed with ìre de. Limited filtration, ìre de shìoladh

limp a bog, comp buige

limpet n bàirneach m, gen bàirnich, pl bàirnich, bàirnichean

line n 1 loidhne f, pl loidhneachan. A straight line, loidhne dhìreach. Line of symmetry, loidhne chothromachaidh. Traces of all three types of walling survive in this area, sometimes on the same wall line, gheibhear lorg fhathast air gach aon de na trì seòrsaichean gàrraidh san àite seo, uaireannan anns an aon loidhne de ghàrradh

2 sreath m, gen sreatha pl sreathan. In poetry writing line length can be demonstrated and explored, ann an sgrìobhadh bàrdachd faodar faid sreatha a thaisbeanadh agus a rannsachadh In opening lines, ann an sreathan-tòiseachaidh. Line jumping, leum sreatha. The rigs were often dug communally by a line of diggers, gu tric bha na feannagan air an ruamhar le sreath de luchd-ruamhair a bhith ag obair còmhla

3 expressed with mar a tha … a’ dol air adhart. To follow closely the line of an argument or explanation, gus a bhith a’ dlùth leantainn argamaid no mìneachaidh mar a tha iad a’ dol air adhart. Which continues to add to the line of discussion, a tha a’ sìor chur ris a’ bheachdachadh mar a tha e a’ dol air adhart

4 not directly expressed. Cues which help them to sustain a brief line of argument, comharraidhean a bheir cothrom dhaibh argamaid a chumail a’ dol rè ùine ghoirid. Supporting or challenging a line of argument, a’ cur taice ri beachd no argamaid, no a’ cur nan aghaidh

half-line n leth-shreath m, pl leth-shreathan. In this song there are four “long lines” in each verse, though the song is written as eight “half-lines”, anns an òran seo tha ceithir “sreathan fada” anns gach rainn, ged a tha an t-òran air a sgrìobhadh mar ochd “leth-shreathan”. At the end of each first half-line, aig deireadh gach ciad leth-shreath

long line n phr sreath m fada, gen sreath fhada, pl sreathan fada. Each long lines forms two half-lines with the division coming after the second stress, tha gach sreath fada a’ dèanamh dà leth-shreath leis an roinn a’ tighinn an dèidh an dara cudthroim. The last stress in each long line comes on the final syllable, tha an cudthrom mu dheireadh anns gach sreath fada a’ tighinn air an lide dheireannach. The syllables having the second and third main stress within each long line rhyme together, tha na lidean air a bheil an dara is an treas prìomh chudthrom air taobh a-staigh gach sreath fhada a’ dèanamh comhardaidh ri chèile

lines n pl : Along the lines suggested, a-rèir ’s mar a thàtar gan toirt mun aire

linear a 1 sreathach. Linear settlement, tuineachadh sreathach. Where rivers ran underneath the ice linear ridges of sand and gravel known as eskers were formed, far an robh aibhnichean a’ ruith fon eigh chaidh dromannan sreathach de ghainmheach is de ghrinneal a chruthachadh ris an canar eisgirean

2 leantainneach. This is not a linear process, chan e cùis leantainneach a tha seo

linen n anart m, gen anairt, pl anairt, anartan. Bed linen, anart-leapa

linguist n cànanaiche m, pl cànanaichean

linguistic a 1 cànanach

2 expressed with cànain f gen. Linguistic development, leasachadh cànain. To enhance their linguistic competence, gus an comas cànain a chur am feobhas. The teacher will broaden pupils’ experience to involve texts of greater maturity of linguistic demand, leudaichidh an tidsear air fiosrachadh nas cloinne a dh’ionnsaigh theacsaichean a tha nas adhartaiche ann an dùbhlan cànain. Teachers will offer knowledge about language when it is likely to help pupils extend their linguistic range, Bithidh tidsearan a’ tairgse eòlais air cànain an uair a tha coltas ann gun cuidich sin a’ chlann gus an comas-cànain a leudachadh

3 expressed with cànain f, pl, cànainean. Pupils will begin to appreciate linguistic diversity, tòisichidh clann air tuigsinn cho iomachruthach ’s a tha cànain

4 expressed with air cànain, or a bhuineas do chànain or a thaobh cànain. Increased cultural and linguistic awareness, barrachd mothachaidh air dualchas agus air cànain. Using appropriate linguistic and literary terms, a’ cleachdadh briathrachas iomchaidh a bhuineas do chànain agus do litreachas. The contemporary nature of Gaelic in its cultural and linguistic senses, mar a bhuineas a’ ghàidhlig don t-saoghal a tha ann a thaobh cultair is cànain

4 expressed with ràdh m, pl ràdhan. To assist them, they may need linguistic formulae, ’s dòcha gum bi feum aca sin air cuideachadh le ràdhan foirmeil

5 expressed with abairt f, pl abairtean. Linguistic formulae can be provided, faodar abairtean foirmeil a thoirt dhaibh

linguistics n cànanachas m, gen cànanachais

link n 1 (in chain) tinne f, pl tinneachan

2 ceangal m, gen ceangail, pl ceanglaichean. Paragraphing can be developed by making clear the link with the purpose of writing, faodar fàs a thoirt air a bhith a’ dèanamh pharagraf le bhith a’ soilleireachadh a’ cheangail a tha ann ri adhbhar sgrìobhaidh. Forge strong links with the language and culture that children bring to school, dlùth cheangal a dhèanamh ris a’ chànain agus ris an dualchas a tha a’ chlann a’ toirt don sgoil

link v tr 1 ceangail, vn ceangal m. Construct, punctuate and link sentences, a’ cur ri chèile, a’ pungadh agus a’ ceangal sheantansan. Some of the examples also show how the learning and teaching activities can be linked to other targets, tha cuid de na h-eisimpleirean cuideachd a’ nochdadh mar a dh’fhaodar na gnìomhan ionnsachaidh agus teagaisg a cheangal ri cuimsean eile

2 ceangail ri chèile, vn ceangal m ri chèile. Link different kinds of skills and experiences, a’ ceangal ri chèile caochladh sheòrsachan sgil agus fiosrachaidh. They will be encouraged to link sentences with appropriate words, bithear gam misneachadh gus seantansan a cheangal ri chèile le faclan freagarrach

3 dèan ceangal ri, vn dèanamh ceangail ri. Its use can link with other language areas, faodaidh a bhith ga chleachdadh ceangal a dhèanamh ri raointean cànain eile

linked a 1 ceangailte. A programme linked to the teaching of reading and writing, prògram a tha ceangailte ri teagasg leughaidh agus sgrìobhaidh

2 eadar-cheangailte. In linked script, ann an sgriobta eadar-cheangailte

3 expressed with ann an ceangal. Inextricably linked to economic factors, ann an ceangal dlùth is daingeann ri cùisean eacanomaigeach

4 expressed with air ceangal ri. A character or animal, perhaps linked to a reading programme, pearsa no ainmhidh, ’s dòcha air a cheangal ri prògram-leughaidh

linking mod ceangail. Use common linking words, a’ cleachdadh fhaclan-ceangail cumanta

linkage n ceangal m, gen ceangail, pl ceanglaichean. Checking punctuation, linkage and organisation will be part of the process of re-drafting, bithear a’ cumail sùil air pungadh, ceangal agus rian mar phàirt den ath-dhreachdadh. Linkage of letters will be taught, bithear a’ teagasg ceangal litrichean

linseed n fras-lìn m, gen frois-lìn

linseed mod frois-lìn. Linseed oil, ola fhrois-lìn

lint n lìon-olann f, gen lìon-olainn

lintel n àrd-doras m, gen àrd-dorais, pl àrd-dorsan

lioness n ban-leòmhann f, gen & pl ban-leòmhainn

lip n 1 lip f, gen lipe, pl lipean

2 bile f, pl bilean. Lip of corry, bile coire

3 beilleag f, gen beilleig, pl beilleagan

lipped a bileach

lipstick n dath-lipean m

liquid n 1 lionn f, gen lionna, pl lionntan

2 lionnach f, gen lionnaich, pl lionnaichean. Liquid soap, siabann lionnaich

3 (linguistics) lionnach f, gen lionnaich, pl lionnaichean

liquid a 1 lionnach

2 sruthach

Lismore pr n Lios Mòr, gen Lios Mòir

list n liosta m, pl liostaichean. A list of instructions, liosta sheòlaidhean. The teacher can provide annotated lists of recommended books, faodaidh an tidsear liostaichean leabhraichean a thàtar a’ moladh a thoirt seachad le notaichean. Individuals should be encouraged to compile their own lists, tha còir pàistean fa leth a mhisneachadh gu bhith a’ cur an liostaichean fhèin ri chèile

list v tr ainmich, vn ainmeachadh. Within each outcome is listed … , taobh a-staigh gach buile thàtar ag ainmeachadh …

2 dèan liosta, vn dèanamh liosta

listed a 1 ainmichte

2 air a chur sìos. The means of assessment listed, na modhan measaidh a tha air an cur sìos gu h-ìosal

3 expressed with a gheibhear. Any complaints should be referred to one of the committee members listed in this booklet or to the local development officer for the area, whose name is also listed at the end of the booklet, bu chòir gearain sam bith a chur gu aon de bhuill na comataidh a gheibhear san leabhran seo, air neo chon oifigich-leasachaidh ionadail anns an sgìre, a gheibhear an t-ainm aice/aige aig deireadh an leabhrain cuideachd

listen v tr èist, vn èisteachd f. People listen best when the information is of importance to them, is ann an uair a tha am fiosrachadh cudthromach dhaibh as fheàrr a dh’èisteas daoine. Pupils will regularly listen to good stories, bidh a’ chlann ag èisteachd gu cunbhalach ri deagh stòiridhean. Both in listening to and reading texts, ann a bhith ag èisteachd ri teacsaichean agus gan leughadh. Listening effectively is an active process, is e nì eadar-phearsanta a tha ann a bhith ag èisteachd gu h-èifeachdach. Opportunities will be taken to incorporate songs, and the experience of listening to different dialects on tape, bithear a’ gabhail cothroim air òrain a ghabhail a-staigh, agus èisteachd ri caochladh dhualchainnt air teip

listening n 1 èisteachd f. Most of the time will be spent on talking and listening, cuirear seachad a’ mhòrchuid den ùine ann an còmhradh agus ann an èisteachd. Pupils will demonstrate a response to their listening, bidh a’ chlann a’ nochdadh freagairt do an cuid èisteachd. Pupils’ experience of listening can now extend to other texts, faodar leudachadh a-nis a dhèanamh air eòlas na cloinne air èisteachd a dh’ionnsaigh theacsaichean eile

2 expressed with èist, vn èisteachd. By discussing in advance the purpose of their listening, le bhith a’ beachdachadh ro làimh air an adhbhar a tha aca a bhith ag èisteachd

listening mod 1 èisteachd. Listening games, cleasan èisteachd. Listening centres, ionadan-èisteachd. They may observe capacity for regular concentration in listening situations, faodaidh iad coimhead air comas air làn aire chunbhalaich ann an suidhichidhean èisteachd

2 ann an èisteachd. It would be wrong for a pupil’s listening development to be stunted, cha bhitheadh e ceart idir casg a chur air fàs pàiste ann an èisteachd. They may observe listening behaviour in order to detect a possible listening impairment, faodaidh iad coimhead air giùlan ann an èisteachd gus ròs fhaighinn air uireasbhaidh claisneachd a dh’fhaodadh a bhith ann

3 claisneachd. They may observe listening behaviour in order to detect a possible listening impairment, faodaidh iad coimhead air giùlan ann an èisteachd gus ròs fhaighinn air uireasbhaidh claisneachd a dh’fhaodadh a bhith ann

listening comprehension n phr earrann-èisteachd f, gen earrainn-èisteachd, pl earrannan-èisteachd

listening corner n phr oisean-èisteachd m, gen oisein-èisteachd, pl oiseanan-èisteachd. A listening corner is valuable, tha oisean-èisteachd gu math feumail

listener n 1 neach-èisteachd m, pl luchd-èisteachd. It has much to do with the knowledge and experience of the listener, tha e ann an dlùth dhàimh ri eòlas agus ri fiosrachadh an neach-èisteachd. Listeners have to learn to select relevant information, feumaidh luchd-èisteachd ionnsachadh mar a thaghas iad fiosrachadh brìoghmhor. Pupils will learn that capitals and full stops make the meaning clear to readers and listeners, bidh a’ chlann ag ionnsachadh gu bheil litrichean mòra agus puingean stad a’ soilleireachadh brìgh do luchd-leughaidh agus do luchd-èisteachd

2 expressed with èisteachd f gen. Some of those listeners’ tasks will involve pupils in carrying out simple directions, cuiridh cuid de na gnìomhan èisteachd sin a’ chlann an sàs ann a bhith a’ coileanadh stiùiridh shìmplidh

3 expressed with èist, vn èisteachd. By being a good listener the teacher will show the value of listening attentively, le bhith ag èisteachd gu math bidh an tidsear a’ nochdadh cho feumail ’s a tha e a bhith ag èisteachd gu furachail

literacy n litearras m, gen litearrais

literal a litireil, or a tha litireil. By providing questions which ask for literal responses, le bhith a’ cur cheistean a tha a’ sùileachadh fhreagairtean litireil. Teachers will take pupils beyond purely literal responses, bheir na tidsearan a’ chlann thar fhreagairt a tha litireil a-mhàin

literally adv gu litireil. Though it is clear that this is not literally true, ged a tha e follaiseach nach eil seo fìor gu litireil

literalness n litireileas m, gen litireileis

literary a 1 litreachail. Pupils will use some of the conventions of a chosen literary form, bidh a’ chlann a’ cur an gnìomh cuid de chleachdaidhean a bhuineas do mhodh litreachail a chaidh a thaghadh

2 litreachais. Literary device, innleachd litreachais. A literary artist, ealantair litreachais. Literary criticism, breithneachadh litreachais. Making some use of appropriate literary conventions, leis na h-uiread de chleachdadh air nòsan-litreachais iomchaidh

3 a bhuineas do litreachas. Teachers need to introduce pupils to the grammatical, literary and other technical terms of language, feumaidh na tidsearan a’ chlann a chur an aithne nam briathran cànain a bhuineas do ghràmar, do litreachas agus an leithid sin. Using appropriate linguistic and literary terms, a’ cleachdadh briathrachas iomchaidh a bhuineas do chànain agus do litreachas

literate a litearra

literati n pl luchd-litreachais m

literature n litreachas m, gen litreachais. Written literature, litreachas sgrìobhte. Exemplified by increased interest in literature, mar eisimpleir air a seo tha barrachd ùidh ga gabhail ann an litreachas. Through its literature and culture, tro a litreachas agus a cultar. But culture is more than language and literature, ach chan e dualchas idir cànain agus litreachas a-mhàin

lithograph n clach-ghràbhaladh m, gen clach-ghràbhalaidh, pl clach-ghràbhalaidhean

lithograph v tr clach-ghràbhail, vn clach-ghràbhaladh m

lithographer n clach-ghràbhalaiche m, pl clach-ghràbhalaichean

lithography n clach-ghràbhalachd f

litotes n àicheamhas m, gen àicheamhais

litre n liotair m, pl liotairean

litter n sgudal m, gen sgudail. You are asked to respect the Country Code by not dropping litter, thathar ag iarraidh ort urram a shealltainn do Chòd na Dùthcha le gun a bhith a’ fàgail sgudail

litter house n phr taigh m liteir, pl taighean liteir. Some hens are kept in large buildings called litter houses, tha cuid a chearcan air an cumail ann an togalaichean mòra ris an canar taighean liteir

little a beag, comp lugha. A little girl, caileag bheag. You have little enough time, tha do thìde beag gu leòr dhut

little bit adv phr expressed with car de. The criteria might be to bring out the signs that the victim is a little bit afraid, ’s e na bun-chomharraidhean, is dòcha, na comharraidhean a sheulachadh gu bheil car de dh’eagal air an neach air a bheil brath

live a 1 beò

2 not directly expressed. Some of these will be live performances by teachers or pupils, bidh an tidsear no a’ chlann a’ gabhail pàirt ann an cuid dhiubh sin

live v tr expressed with bi beò. Children play naturally, and in such play build understanding of themselves and the world in which they live, tha e nàdarrach do chloinn a bhith a’ cluiche, agus ann an cleasan den t-seòrsa sin tha iad a’ togail tuigse orra fhèin agus air an t-saoghal anns a bheil iad beò

living n beòshlaint f, gen beòshlainte, pl beòshlaintean

living a beò. Gaelic is a living, growing language, ’s e tha anns a’ Ghàidhlig ach cànain bheò, agus cànain a tha a’ fàs

livelihood n 1 (a) bith-beò f

(b) beòshlàint f, gen beòshlainte, pl beòshlaintean

2 cosnadh m, gen cosnaidh, pl cosnaidhean

liveliness n beothalachd f

lively a 1 beothail, comp beothaile. Projection of a lively, modern image of Gaelic, foillseachadh air ìomhaigh bheothail na Gàidhlig anns an latha an diugh

2 aigneach

liver n 1 grùthan m, gen grùthain, pl grùthanan. Cirrhosis of the liver, caitheamh a’ ghrùthain

2 adha m, pl àinean, adhaichean

liverwort n adha-lus m

load n 1 eallach m, gen & pl eallaich

2 luchd m, gen luchda, pl luchdan. Load of river, luchd aibhne

load v tr 1 lod, vn lodadh m. The cut coal is carried on a conveyor belt to be loaded into trucks, thèid an gual a tha air a ghearradh a ghiùlain air crios siubhail airson a lodadh air trucaichean

2 luchdaich, vn luchdachadh m

loaf n buileann f, gen builinn, pl buileannan

loam n 1 dubh-ùir f, gen dubh-ùire

2 dubh-thalamh m, gen dubh-thalmhainn f

loamy a dubh-ùireach. Loamy soil, ùir dhubh-ùireach

loan n iasad m, gen iasaid, pl iasadan

loan word n phr facal-iasaid m, gen facail-iasaid, pl faclan-iasaid. According to the metre this loan-word is disyllabic, a-rèir na meadrachd tha am facal-iasaid seo dà-lideach

local a 1 ionadail. Local authority, ùghdarras ionadail. Local market, margaid ionadail. As well as particular local circumstances, a thuilleadh air cùisean ionadail sònraichte. Real-life situations offered by the mass media or by their local community, suidhichidhean anns an t-saoghal againn fhèin a gheibhear anns na mòr mheadhain no anns a’ choimhearsnachd ionadail aca fhèin. It should begin from where the child is in place and time — familiar experiences, the local environment, including cityscapes, tha còir aige tòiseachadh far a bheil am pàiste — an t-àite agus an tìm anns a bheil e, fiosraichidhean air a bheil e eòlach, an àrainneachd ionadail agus sin a’ cunntadh seallaidhean a’ bhaile mhòir. Producing children’s pages for local newspapers, ag ullachadh duilleagan chloinne airson phàipearan-naidheachd ionadail

2 expressed with na sgìre. Taking into account local circumstances, a’ gabhail ealla ri suidhichidhean na sgìre. The local GP should be contacted, is còir fios a leigeil air dotair-teaghlaich na sgìre

3 expressed with dlùth. The child’s experience of family, school, local community and the wider world, fiosrachadh a’ phàiste air a theaghlach, air an sgoil, air an dlùth choimhearsnachd agus air an t-saoghal mhòr

locally adv gu h-ionadail. Available locally and nationally, ri am faotainn gu h-ionadail agus gu nàiseanta

locate v tr 1 faigh lorg air, vn faighinn luirge air. To locate information, gus lorg fhaighinn air fiosrachadh. Words will be located in dictionary or thesaurus, gheibhear lorg air faclan ann am faclair no ann am briathrachan

2 cuir aithne air, vn cur aithne air. In order to locate with increasing accuracy genre, purpose and audience, gus aithne nas cinntiche agus nas cinntiche a chur air gnè, air adhbhar ’s air luchd-amais

3 comharraich, vn comharrachadh m. Skim and scan to locate main points of a text, a’ togail agus a’ sgrùdadh gus prìomh phuingean ann an teacs a chomharrachadh

4 suidhich, vn suidheachadh m

located a suidhichte. Two eskers are located just north of the valley, tha dà eisgir suidhichte beagan tuath air a’ ghleann

location n 1 àite m, pl àitean, àiteachan

2 suidheachadh m, gen suidheachaidh, pl suidheachaidhean

locational a suidheachaidh. Locational factor, factar suidheachaidh

locative a (grammar) ionadail. The locative case, an tuiseal ionadail

lock n 1 glas f, gen glaise, pl glasan

2 (e.g. of canal) loc m, pl locan. Lock system, siostam locan

lock v tr glais, vn glasadh

locked a glaiste. They must be stored within appropriate locked cupboards, feumar an stòradh am broinn phreasan glaiste freagarrach

locker n locair m, pl locairean. Storage locker, locair stòraidh

Davy Jones’s locker n phr expressed with taigh m MhicSìridh

lodge v tr & i

lodgings n pl àite-fuirich m, pl àitean-fuirich

lofty a àrd, comp àirde

loess n loess m

• ladhs m

logic n loidig f

logical a loidigeach

loneliness n 1 aonarachd f

2 aonaranachd f

lonely a 1 aonarach, comp aonaraiche

2 aonaranach, comp aonaranaiche

long a 1 fada, comp faide

2 (in measurements) am fad. Three feet long, trì troighean am fad

as long as, so long as conj phr 1 cho fad is gu. I shall be there as long as he comes as well, bidh mi ann cho fad ’s gun tig esan cuideachd

2 air chor is gu. I shall be there as long as he comes as well, bidh mi ann air chor ’s gun tig esan cuideachd

3 air chumha is gu. I shall be there as long as he comes as well, bidh mi ann air chumha ’s gun tig esan cuideachd

longer comp a 1 (a) nas fhaide, as fhaide. To build longer, more fully-shaped works, gus obraichean nas fhaide a chur ri chèile air an làn chumadh. The second two phrases are written as one longer line, tha an dara dà abairt air an sgrìobhadh mar aon sreath as fhaide

(b) expressed with a tha car nas fhaide. In longer reading activities, ann an gnìomhan leughaidh a tha car nas fhaide

2 expressed with fada. Differentiated longer texts can be discussed by groups, faodar beachdachadh le buidhnean air teacsaichean fada a tha air an eadar-sgaradh

no longer adv phr 1 expressed with neg plus nas fhaide. I shall no longer do it, cha dèan mi e nas fhaide

2 expressed with neg plus a-nis. The site of the entrance is no longer clear, chan eil e a-nis soilleir far an robh an doras

long-fruited a (botany) fad-mheasach. Long-fruited birdsfoot trefoil, bàrr a’ mhìslein fad-mheasach

longitude n domhan-fhad m, gen domhan-fhaid

long-necked a 1 fad-mhuinealach

2 muinealach

longshore a fad-tràghad. Longshore drift, siabadh fad-tràghad

long-term a 1 expressed with anns an fhad-ùine. It is not a short-term answer we need but a long term answer, chan e freagairt anns a’ gheàrr-ùine air a bheil feum againn ach freagairt anns an fhad-ùine

look n 1 dreach m. There are obvious markers in the look of the page, tha comharraidhean follaiseach ann an dreach na duilleige

2 sùil f, gen sùla. Take a look at the weather, thoir sùil air an t-sìde

look v i 1 coimhid, vn coimhead m (at, air). To look at events from the point of view of different characters, a bhith a’ coimhead air tachartasan o shealladh chaochladh phearsachan. By looking at beginnings, middles and endings, le bhith a’ coimhead air toiseach, meadhan agus deireadh

2 seall, vn sealltainn m (at, ri). Look, cover, write, check is one example from several, tha seall, còmhdaich, sgrìobh, dearbh na aon eisimpleir a-mach à grunnan. Direct speech can be taught by looking at texts, faodar labhairt dhìreach a theagasg le bhith a’ sealltainn ri teacsaichean

3 amhairc, vn amharc m (at, air)

4 (appear) (a) expressed with impersonal of faic. The map shows the size and shape of everything as it looks from above, tha am mapa a’ sealltainn meud agus cumadh gach rud mar a chithear e bho os a chionn

(b) expressed with bi a’ coimhead. He looks ill, tha e a’ coimhead tinn

how … looks v phr expressed with coltas plus gen. The criteria might be to give a good picture of how the person looks, ’s e na bun-chomharraidhean, is dòcha, dealbh math a dhèanamh air coltas an neach sin

look for v phr 1 coimhid airson, vn coimhead m airson. Pupils should look for evidence in the text of the purposes for which it was made, bu chòir do chloinn coimhead airson dearbhaidh anns an teacsa air na h-adhbharan airson an deach a dhèanamh.

2 sir, vn sireadh m. Pupils should look for evidence in the text, bu chòir don chloinn dearbhadh a shireadh anns an teacsa

look like v phr bi coltach ri. It shows what the town looks like from a helicopter, tha e a’ sealltainn cò ris a tha am baile coltach bho heileacoptar

loom beart f, gen beairt, pl beartan

loop n 1 lùb f, gen lùib, pl lùban

2 dula m, pl dulachan

loose a sgaoilte. Loose material, stuth sgaoilte

lord n 1 triath m, pl triathan

2 tighearna m, pl tighearnan

3 morair m, pl morairean

lose v tr caill, vn call m

lost a air chall

get lost n phr rach air chall, vn dol air chall. It would be very easy to get lost if you did not have a map, bhitheadh e glè fhuarasta a dhol air chall mur bitheadh mapa agad

lost a, see lose v tr

lot n 1 cuid f, gen codach, pl codaichean

2 earrann f, gen earrainn, pl earrannan. Add the liquid in three lots of 2 ml each, cuir an lionnach ann ann an trì earrannan de 2 ml an tè

a lot of prep phr mòran. It should feature a lot of encouragement and modelling of good practice, bu chòir mòran misneachaidh agus eisimpleirean de chleachdadh dòigheil a bhith mar phàirt dheth sin

lottery n 1 crannchur m, gen crannchuir, pl crannchuran

2 lotaraidh m, pl lotaraidhean. It’s just a lottery, ’s e lotaraidh a th’ ann

National Lottery pr n Crannchur m Nàiseanta, gen Crannchuir Nàiseanta

National Lottery mod bhon Chrannchur Nàiseanta. National Lottery funding, maoineachadh bhon Chrannchur Nàiseanta

loud a 1 àrd, comp àirde

2 àrd-ghuthach, comp àrd-ghuthaiche

3 cruaidh, comp cruaidhe. Show that they can use at least the following terms: soft, slow , loud, a’ nochdadh gun cuir iad gu feum, air a’ char as lugha, na faclan a leanas: bog, mall, cruaidh

loudness n àirde f

loudspeaker n 1 (a) labhrair m, pl labhrairean

(b) àrd-labhraiche m, pl àrd-labhraichean

2 glaodhaire m, pl glaodhairean

louse n mial f, gen miala, pl mialan

love n 1 gràdh m, gen gràidh

2 gaol m, gen gaoil

3 annsachd f

love v tr expressed with 1 thoir gaol do, vn toirt gaoil do. The pre-school recognises that many different types of family successfully love and care for children, tha an ro-sgoil a’ toirt fa-near gun tèid aig iomadh seòrsa eadar-dhealaichte de theaghlaichean air gaol agus cùram a thoirt do chloinn

2 còrd ri, vn còrdadh ri. The plants in the garden will love this rain, abair gun còrd an t-uisge seo ris na dìthein anns a’ ghàrradh

love-lies-bleeding n (Amaranthus caudatus) lus-a’-ghràidh m

loveliness n àlainneachd f. The loveliness of the day, àlainneachd an latha

lovely a àlainn, comp àlainne. A lovely day, latha àlainn

low a ìosal, comp ìsle. Low vowel, fuaimreag ìosal. Low ridges of volcanic rock, dromannan ìosal de chreig bholcànaich

low order mod phr bun-ìre. Low order services, seirbhisean bun-ìre

low tide, low water n phr muir-tràigh f. See also tide n

lower a comp 1 nas ìsle, as ìsle

2 ìochdrach. The lower course of the river, cùrsa ìochdrach na h-aibhne

lower v tr 1 ìslich, vn ìsleachadh m

2 lùghdaich, vn lùghdachadh m

3 (a) leig sìos, vn leigeil sìos

(b) leig, vn leigeil m. The miners are lowered down the shaft in a lift, thèid na mèinneadairean a leigeil sìos an toll ann an àrdaichear

lowland n còmhnard m, gen comhnaird, pl còmhnardan. Highlands and lowlands of a country, àird-thìrean agus còmhnardan dùthcha

lowland a san talamh ìosal. Lowland rivers, aibhnichean san talamh ìosal

loyalty n dilseachd f

lubrication n ùilleachadh m, gen ùilleachaidh

lucrative a saidhbhir, comp saidhbhire. Posts which it might be more lucrative for us to follow, dreuchdan a dh’fhaodadh a bhith na bu shaidhbhire dhuinn a leantainn

luggage n ceasachan f pl. Luggage labels, bileagan ceasa

Luing pr n Luinn

lunch n 1 biadh-meadhan-là m, gen bìdh-mheadhan-là, pl biadhan-meadhan-là

2 ruisean m, gen ruisein, pl ruiseanan

lung n sgamhan m, gen sgamhain, pl sgamhanan

lurch v i

lurching a tulgach

lure v tr buair, vn buaireadh m

Luxembourg pr n Lucsamburg f

lying a, see lie v i

lyric n 1 liric f, pl liricean

2 ealaidh f, pl ealaidhean

lyric, lyrical a liriceach. Lyric poetry, bàrdachd liriceach

lyricism n liriceachd f

M

macaronic a macarònach. It is a song which is, to a degree, macaronic in type, for the bard makes use of a large number of English words throughout it, is òran e a tha, gu ìre, macarònach na ghnè, oir tha am bàrd a’ dèanamh feum de dh’àireamh mhòr de dh’fhaclan Beurla air fheadh

Macedonia pr n a’ Mhacadoin f, gen na Macadoin

Macedonian pr n 1 Macadoineach m, gen & pl Macadoinich

2 (language) Macadoinis f

machine n 1 inneal m, gen inneil, pl innealan

2 beart f, gen beairt, pl beartan; or beairt , gen beairte, pl beairtean

machine-gun n beart-ghunna m, pl beart-ghunnachan

machinery n 1 innealradh m, gen innealraidh, pl innealraidhean

2 inneal m, gen inneil. The work is done by machinery, ’s ann le inneal a tha an ubair ga dèanamh

made a, see make v tr

magazine n 1 iris f, pl irisean. Contexts for personal writing such as magazines, suidhichidhean airson sgrìobhaidh phearsanta, mar tha irisean. Writing for class magazines, a’ sgrìobhadh airson irisean clasa

2 (store for arms, ammunition) arm-lann f, gen arm-lainn, pl arm-lannan

magic n draoidheachd f

magic a seunta. Magic square, ceàrnag sheunta

magic spell n phr geasag f, gen geasaig, pl geasagan

magic wand n phr slat-draoidheachd f, gen slaite-draoidheachd, pl slatan-draoidheachd

magistrate n bàillidh m, pl bàillidhean

magma n magma m

magnanimity n àrd-aigne m, mòr-aigne m

magnesium n maignèisiam m, gen maignèisiam. Magnesium sulphate, sulfait mhaignèisiam

magnet n 1 magnait m, pl magnaitean

2 clach-iùil f, gen cloiche-iùil, pl clachan-iùil

magnetic a 1 magnaiteach. Magnetic field, raon magnaiteach. Magnetic poles, pòlaichean magnaiteach

2 tarraingeach

magnetism n 1 magnaiteachd f

2 (a) dlùth-tharraingeachd f

(b) iùil-tharraing f

magnify v tr 1 cuir am meud, vn cur am meud

2 meudaich, vn meudachadh m

magnifying glass n phr glainne-mheudachaidh f, gen glainne-meudachaidh, pl glainneachan-meudachaidh

mahogany n mahoganaidh m

maid n ainnir f, gen ainnire, pl ainnirean

maiden n ainnir f, gen ainnire, pl ainnirean

mail n

electronic mail n phr post-dealain m, gen puist-dhealain. Communicating ideas through electronic mail, a’ cur an cèill smuaintean le post-dealain

mail-order n òrdugh m tron phost, gen òrduigh tron phost

mail order mod òrduigh-tron-phost. Mail order catalogues, catalogan òrduigh-tron-phost

main n 1 (water) prìomh-phìob f, pl prìomh-phìoban

main a 1 prìomh. The main crop, am prìomh bhàrr. The main character, am prìomh phearsa. The main pipe, a’ phrìomh phìob. The main point, a’ phrìomh phuing. Main medium of education, prìomh mheadhan teagaisg. By referring to the four main outcomes of Gaelic, a bhith a’ gabhail beachd air ceithir prìomh bhuilean na cànain. The main effort should be to stress the contemporary nature of Gaelic, tha còir am prìomh àite a thoirt do bhith a’ cur cudthroim air mar a bhuineas a’ ghàidhlig don t-saoghal a th’ann. The rationale describes the main features of the Gaelic curriculum, tha an Fheallsanachd a’ toirt cunntais air na prìomh nithean a bhuineas do chlàr-teagaisg na Gàidhlig. Which will identifying main ideas from supporting ideas and evidence, a ghabhas a-staigh aithne chur air prìomh bhun-bheachdan bho bhun-bheachdan agus bho dhearbhadh a tha taiceil

2 expressed with as cudthromaiche. The main features, na nithean as cudthromaiche

3 expressed with a’ mhòrchuid de. It will be the main source of advice, ’s ann às a thig a’ mhòrchuid de chomhairle

4 expressed with as motha. The main emphasis in the first two years, ’s e as motha bhitheas san amharc aig tidsearan B1 agus B2

5 expressed with gu seachd àraidh. Listening is the main means by which knowledge is acquired, is ann gu seachd àraidh tro èisteachd a thàtar a’ faotainn eòlais

main crop n phr prìomh-bhàrr m, gen prìomh-bharra

maincrop mod prìomh-bharra. Maincrop potatoes, buntàta prìomh-bharra

main road n phr rathad-mòr, gen rathaid-mhòir, rothaid-mhòir, pl ròidean-mòra

mainly adv gu h-àraidh. These will be mainly in poetry, ’s ann gu h-àraidh ann am bàrdachd a bhitheas iad seo. They should be assessed mainly on their understanding of its plot and characters, tha còir am measadh gu h-àraidh air an tuigse a tha aca air a’ phlota agus air na pearsachan aice

mainland n tìr-mòr m, gen tìr-mhòir

mainland mod tìr-mòr plus gen. Gaelic was once the language of most of mainland Scotland, b’ i a’ Ghàidhlig aig aon àm a’ chànain a bha aig a’ chuid as motha de thìr-mòr na h-Alba

maintain v tr 1 cùm, vn cumail f. Pupils should be encouraged to maintain a personal reading programme, is còir a’ chlann a mhisneachadh gu bhith a’ cumail prògram-leughaidh pearsanta. An accident book must be maintained and kept with the first-aid box, feumar leabhar thubaistean a chumail agus a ghlèidheadh còmhla ris a’ bhocas-chiad-fhuasglaidh

2 (of upkeep) (a) cùm suas, vn cumail suas. We must spend a little money each year to maintain the building, feumaidh sinn beagan airgid a chosg a h-uile bliadhna airson an togalach a chumail suas

(b) càraich, vn càradh m

3 glèidh, vn gleidheadh m. It is now crucial to build on these achievements so that Gaelic maintains its dynamic as a living language in Scotland, tha e a-nis do-sheachnaichte cudthromach gum bithear a’ togail air na chaidh a thoirt gu buil mar-thà gus an glèidh a’ Ghàidhlig a clì mar chànan beò ann an Alba

4 (claim in argument) tagair, vn tagairt f, tagradh m. One cannot make much sense of line c unless one maintains that there is stress on the first syllable of the line, cha dèanar mòr chiall de shreath c gun a bhith a’ tagradh gu bheil cudthrom air a’ chiad lide den t-sreath

maintained a air a chàradh. Staff should ensure that the premises are kept clean and well maintained, is còir do luchd-obrach a dhèanamh cinnteach gu bheil an t-aitreabh air a chumail glan agus air a dheagh chàradh

maintenance n 1 cumail f suas

2 càradh m, gen càraidh. There must be adequate maintenance of premises and equipment, feumaidh càradh an togalaich agus na h-uidheamachd a bhith aig ìre iomchaidh

3 beathachadh m, gen beathachaidh

maisonette n maisonait m, pl maisonaitean

major a 1 prìomh. In order to respond in some depth to a major feature of a text, gus freagairt ann an tomhas doimhne a thoirt do phrìomh nì a bhuineas do theacsa

2 fìor … mòr, fìor mhòr. There will be pupils in S2 for whom attainments at Level D, or earlier levels, will be major achievements, ’s e fìor adhartas mòr a bhitheas ann do chuid ann an A2 ma thèid aca air cuimsean a choileanadh aig Ìre D, no ìrean nas ìsle na sin

3 cudthromach. These dykes were major land boundaries, ’s e crìochan cudthromach air fearann a bha anns na gàrraidhean seo

major road n phr àrd-rathad m, gen àrd-rathaid, àrd-rothaid, pl àrd-ròidean

majority n mòrchuid f, gen mòrchodach. Others, perhaps the majority, cuid eile, a’ mhòrchuid, is dòcha. The majority of the roundhouses lie outside the trail, tha a’ mhòrchuid de na taighean-cruinne suidhichte taobh a-muigh na slighe

make v tr 1 dèan, vn dèanamh m. Pupils will learn to make rough notes as they listen, bidh a’ chlann a’ tòiseachadh air notaichean a dhèanamh fhad ’s a tha iad ag èisteachd. To help them make inferences, airson an cuideachadh gus tuairmsean a dhèanamh. To make requests, iarrtasan a dhèanamh. Pupils should be given an interest in words, how they are made, tha còir ùidh na cloinne a thogail ann am faclan, mar a tha iad air an dèanamh. Pupils should be helped to make discoveries for themselves through a range of activities such as making an audiotape or a video, tha còir gum faigheadh clann cuideachadh gus nithean a lorg dhaibh fhèin le bhith an sàs ann an caochladh ghnìomhan mar a bhith a’ dèanamh teip-èisteachd no bhideo

2 cruthaich, vn cruthachadh m. To develop their capacities to communicate, think, feel and make through Gaelic, gus leasachadh a dhèanamh air an cuid chomasan co-luadair, smaoineachaidh, faireachdainn, agus cruthachaidh anns a’ Ghàidhlig. In order to understand language pupils need first to be involved in receiving and making it, gus cànain a thuigsinn, feumaidh clann anns a’ chiad dol a-mach a bhith an sàs ann a bhith ga gabhail agus ga cruthachadh

3 cuir, vn cur. These components are assessed within a unified context, making the assessment meaningful and purposeful, tha na roinnean seo gam measadh ann an suidheachadh aonaichte, agus tha seo a’ cur brìgh agus adhbhair anns a’ mheasadh

4 expressed with le prep. Making some use of appropriate literary conventions, leis na h-uiread de chleachdadh air nòsan-litreachais iomchaidh

5 thoir air, vn toirt air. The bard does not generally make a word having svarabhakti rhyme with a word without it, chan eil am bàrd sa chumantas a’ toirt air facal anns a bheil svarabhakti comhardadh a dhèanamh ri facal gun e

6 not directly expressed. This approach enables pupils to concentrate their minds and make the task manageable for both teacher and class, bheir sin cothrom don chloinn an inntinn a shocrachadh gus an gnìomh a làimhseachadh an dà chuid leis an tidsear agus leis a’ chlas. The second means by which additional demand can be made is through independent learning, an dàrna dòigh air barrachd iarraidh air cloinn ’s ann tro ionnsachadh neo-eisimeileach. It may also be an option to transfer a pupil making rapid progress from a Learners’ class to Gaelic Medium education, faodar cuideachd pàiste air a bheil fìor phiseach luath a ghluasad bho chlas Luchd-Ionnsachaidh gu foghlam tro Mheadhan na Gàidhlig. Respond by making a relevant comment, a’ freagairt le abairt iomchaidh

making n gabhail m. Note making will become a regular practice, thig gabhail notaichean gu bhith na chleachdadh cunbhalach

made a dèante. Walls made of turf, or earth and stone, were originally more common than the familiar stone dykes, bha gàrraidhean dèante de dh’fhàl, no de chloich is de dh’fhàl còmhla, na bu chumanta roimhe na na gàrraidhean-cloiche ris a bheil sinn cleachdte an diugh

make accessible v phr cuir eòlas air, vn cur m eòlais air. Biographical details about poets can help make their work more accessible to pupils, bidh fiosrachadh mu bheatha nam bàrd na chuideachadh don chloinn ann a bhith a’ cur am barrachd eòlais air an obair aca

make available v phr 1 cuir an tairgse, vn cur m an tairgse. Methods for making texts available to the widest range of pupils, dòighean air teacsaichean a chur an tairgse chloinne de gach uile seòrsa comais

2 expressed with sealbhaich, vn sealbhachadh m. It has been a basic assumption that the resources required for the achievement of these targets will be made available, thàtar air a bhith a’ gabhail ris mar nì bunaiteach gum bi na goireasan gan sealbhachadh air a bheil feum gus na cuimsean seo a choileanadh

make aware of v phr thoir mothachadh do, vn toirt f mothachaidh do. Teachers will make pupils aware of styles, bheir na tidsearan mothachadh don chloinn air stoidhlichean. They should be made aware of non-verbal aspects, bu chòir mothachadh a thoirt dhaibh air nithean nach buin idir do dh’fhaclan. Pupils can be made aware of differences in effects, faodar mothachadh a thoirt don chloinn air eadar-dhealachaidhean ann am buaidhean

make a choice, make choices v phr 1 dèan taghadh, vn dèanamh m taghaidh. They will be expected to make choices, bithear a’ sùileachadh orra gun dèan iad taghaidhean

2 tagh, vn taghadh m. Noun and verb will describe categories of words from which pupils make choices, bidh ainmear agus gnìomhair a’ dèanamh iomraidh air seòrsachan fhaclan às am bi a’ chlann a’ taghadh

make clear v phr 1 dèan soilleir, vn dèanamh m soilleir. To make their meaning clear, gus dèanamh soilleir dè tha iad a’ ciallachadh

2 mìnich gu soilleir, vn mìneachadh m gu soilleir. Teachers should make clear the purpose of the activity, tha còir aig tidsearan adhbhar na h-obrach a mhìneachadh gu soilleir

3 soilleirich, vn soilleireachadh m. Pupils will learn that capitals and full stops make the meaning clear to readers, bidh a’ chlann ag ionnsachadh gu bheil litrichean mòra agus puingean stad a’ soilleireachadh brìgh do luchd-leughaidh. Paragraphing can be developed by making clear the link with the purpose of writing, faodar fàs a thoirt air a bhith a’ dèanamh pharagraf le bhith a’ soilleireachadh a’ cheangail a tha ann ri adhbhar sgrìobhaidh

make clearer v phr geuraich, vn geurachadh. By making clearer their awareness of listeners’ needs, le bhith a’ geurachadh am mothachaidh air feuman an luchd-èisteachd

make decision v phr 1 dèan co-dhùnadh, vn dèanamh co-dhùnaidh. Show that they can make a choice or decision based upon what has been heard, a’ nochdadh gun tèid aca air roghainn no co-dhùnadh a dhèanamh air bhonn na chualas. Texts containing information on which they have to make decisions and choices, teacsaichean anns a bheil fiosrachadh a dh’fheumas iad co-dhùnadh no roghainn a dhèanamh mu dheidhinn

2 thig gu co-dhùnadh, vn tighinn gu co-dhùnadh. She will be able to make decisions about the progress of individual pupils, thèid aice air tighinn gu co-dhùnaidhean mu dhèidhinn adhartas sgoilearan fa leth

make a deduction, deductions v phr thig gu co-dhùnadh, gu co-dhùnaidhean, vn tighinn gu co-dhùnadh, gu co-dhùnaidhean. Pupils will make deductions from important statements in the text, bidh a’ chlann a’ tighinn gu co-dhùnaidhean o ràdhan cudthromach anns an teacsa

make a demand, demands v phr 1 expressed with an prep plus dùbhlan m. Pupils will talk in situations which make demands for accuracy and relevance, bidh a’ chlann a’ labhairt ann an suidhichidhean anns a bheil dùbhlan a thaobh a bhith ceart agus iomchaidh

2 expressed with iarr, vn iarraidh m

make discoveries v phr expressed with lorg nithean, vn lorg nithean. Pupils should be helped to make discoveries for themselves, tha còir gum faigheadh clann cuideachadh gus nithean a lorg dhaibh fhèin

make explicit v phr 1 expressed with mìnich gu soilleir dè as ciall do, vn mìneachadh …. The teacher will make explicit and exemplify the process of message-giving, bidh an tidsear a’ mìneachadh gu soilleir le eisimpleirean dè as ciall do bhith a’ toirt teachdaireachd

2 soilleirich, vn soilleireachadh. The teacher will continue to make explicit, leanaidh an tidsear air a bhith a’ soilleireachadh

make feel, make to feel v phr thoir faireachdainn do, vn toirt f faireachdainn do. Pupils should be made to feel that their contributions are valued, tha còir faireachdainn a thoirt don chloinn gu bheilear a’ cur meas air na tha iad a’ toirt seachad

make feel like v phr dèan coltach ri, vn dèanamh m coltach ri. The first paragraph of a ghost story is where you make it feel like an eerie place, ’s e a’ chiad pharagraf de sgeulachd mu thaibhsean far a bheil thu ga dhèanamh coltach ri àite uamhalta

make for v phr 1 dèan air, vn dèanamh air. Cross the burn and head for the gate, rach tarsainn air an allt agus dèan air a’ gheat

2 cuir t’aghaidh air, vn cur t’aghaidhe air. They made for Glasgow, chuir iad an aghaidh air Glaschu

make judgement, make judgements v phr thoir breith, vn toirt f breith. Questioning should lead pupils to evaluate, infer and make judgements, tha còir aig ceasnachadh a’ chlann a stiùireadh gu bhith a’ measadh, a’ dèanamh fhoidheam agus a’ toirt breith

make happy v phr thoir toileachadh do. That poem made me happy, thug an dàn ud toileachadh dhomh

make opportunity v phr thoir cothrom (for, air). The teacher will continue to make opportunities for functional listening, leanaidh an neach-teagaisg air cothrom a thoirt air èisteachd ghnìomhachail

make predictions v phr bi a’ fàisneachd. Pupils will use previous experience of reading to make predictions, cleachdaidh a’ chlann an t-eòlas a tha aca cheana air leughadh gu bhith a’ fàisneachd. With the ability to recognise genre, readers and listeners are also aided in making predictions, le comas a bhith aca air mar aithnichear gnè, gheibh luchd-leughaidh agus luchd-èisteachd cuideachadh ann a bhith ri fàisneachd

make progress v phr expressed with thig piseach air. It is likely that these pupils will make more rapid progress, bidh a h-uile coltas gun tig piseach nas luaithe air a’ chloinn seo

make reference to v phr 1 thoir tarraing air, vn toirt tarraing air. The teacher will encourage pupils to make reference to information contributed by others, bidh an tidsear a’ misneachadh na cloinne gu bhith a’ toirt tarraing air fiosrachadh a thug feadhainn eile seachad. They will make some reference to their own experience, bidh iad a’ toirt tarraing air choireigin air am fiosrachadh fhèin

2 gabh ealla ri, vn gabhail ealla ri. When reading this page, reference should be made to Programmes of Study, an uair a bhithear a’ leughadh na duilleig seo bu chòir a bhith a’ gabhail ealla ris na Clàran Oideachaidh

make sense of v phr 1 thoir brìgh à, vn toirt brìgh à. It is through talk that the pupil makes sense of the range of ideas in the curriculum, is ann tro labhairt a bheir am pàiste brìgh às an iomadalachd thùs-bheachdan a tha anns a’ chlàr-theagaisg sin

2 tuig, vn tuigsinn. Teaching the strategies which will help them to make sense of aspects such as plot is essential, tha e ro-èiseil a bhith a’ teagasg nan sgilean a chuidicheas iad gu bhith a’ tuigsinn nithean mar a tha plota

make spine creep v phr expressed with cuir gaoir ann am feòil. They must make the setting and expression eerie enough to make the readers’ spines creep, feumaidh iad an t-àite agus an dòigh-innse a dhèanamh cho uamhalta ’s gun cuir e gaoir ann am feòil an luchd-leughaidh

make suggestion v phr cuir air adhart beachd. Group tasks provide the setting within which pupils can make suggestions, is ann à iomairt-bhuidhne a thig an suidheachadh anns am faod a’ chlann beachdan a chur air adhart

make sure v phr dèan cinnteach, vn dèanamh m cinnteach. The teacher should make sure the situation is free from stress, tha còir aig an tidsear dèanamh cinnteach gu bheil an suidheachadh saor o ro-uallach

make up v phr 1 dèan suas, vn dèanamh suas. The various elements that make up the landscape can be studied in detail, faodar na diofar eileamaidean a tha a’ dèanamh suas an dealbh-thìre a sgrùdadh gu mionaideach

2 rach an ceann a-chèile gus … a dhèanamh. The series of paragraphs which will make up the account of the life cycle of the butterfly, an t-sreath pharagraf a thèid an ceann a-chèile gus iomradh a dhèanamh air cuairt-bheatha an dealan-dè

make use of v phr 1 cleachd, vn cleachdadh. Making use of radio and television, a’ cleachdadh rèidio agus telebhisean. Informational texts make straightforward use of facts, tha teacsaichean fiosrachaidh a’ cleachdadh eòlais ann an dòigh shìmplidh. Teachers will make use of a variety of methods, cleachdaidh tidsearan caochladh dhòighean

2 cuir gu feum, cuir am feum. The teacher will make use of these, cuiridh an tidsear sin gu feum. Use of recordings of the pupils’ own talking can be made, faodar labhairt na cloinne fhèin air clàr a chur am feum

make-up n expressed with mar a tha … air cur ri chèile. To give pupils an interest in the roots, derivations and make-up of words which are especially interesting, gus ùidh na cloinne a thogail ann am faclan a tha sònraichte inntinneach: na freumhaichean aca, co às a thàinig iad, agus mar a tha iad air an cur ri chèile

malapropism n ain-eirmseachd f

Malay pr n 1 Mailèidheach m, gen & pl Mailèidhich

2 (language) Mailèidhis f

Malaya pr n Malaya m

male n 1 fireannach m, gen & pl fireannaich

2 expressed with fireann a. Studying media representations of males and females will allow discussion of stereotyping and gender roles, bidh cothrom ann, le bhith a’ gabhail ealla ris mar a tha fireann agus boireann gan cur far comhair anns na meadhain, air beachdachadh air lèir-sheiseachadh agus air an àite a tha aig boireann agus fireann

mallet n òrd-fiodha m, gen & pl ùird-fhiodha

malnutrition n dìth-beathachaidh m

malt n braich f, gen braiche; or brach f, gen bracha

malt v tr brach, vn brachadh m

Malta pr n Màlta f

Maltese pr n 1 Màltach m, gen & pl Màltaich

2 (language) Màltais f

Maltese a Màltach

mammal n mamal m, gen mamail, pl mamalan

man n

big, ungainly man n phr crùislig m, pl crùisligean; also crùisleach m, gen crùislich, pl crùislichean. He was such a big, ungainly man, bha e na chrùislig cho mòr

old man n phr bodach m, gen & pl bodaich

manage v tr 1 làimhsich, vn làimhseachadh m. How is this to be managed? Ciamar a thàtar a’ dol a làimhseachadh seo?

2 riaghail, vn riaghladh m

3 cùm rian air, vn cumáil rian air

• rianaich, vn rianachadh

managing director n phr stiùiriche m riaghlaidh, pl stiùirichean riaghlaidh

manageable a 1 expressed with an comas a chleachdadh. Teachers should provide straightforward fiction of manageable length and style, tha còir aig tidsearan ficsean sìmplidh fhaotainn daibh a bhitheas nan comas a chleachdadh a thaobh faid agus stoidhle

2 expressed with làimhsich, vn làimhseachadh m. This approach enables pupils to concentrate their minds and make the task manageable for both teacher and class, bheir sin cothrom don chloinn an inntinn a shocrachadh gus an gnìomh a làimhseachadh an dà chuid leis an tidsear agus leis a’ chlas

3 expressed with gabh a làimhseachadh. It is essential to reduce recording to just what is needed and what is manageable, feumar air a h-uile cor clàradh a ghiorrachadh dìreach gu ìre na bheil riatanach agus na ghabhas a làimhseachadh

management n 1 riaghladh m, gen riaghlaidh. Simple instructions concerning activities and classroom management, seòladh sìmplidh mu nithean a tha a’ dol anns an rum-theagaisg agus mu riaghladh a’ chlas

2 stiùireadh m, gen stiùiridh

3 (a) làimhseachadh m, gen làimhseachaidh

(b) expressed with mar a làimhsich. I admire your management of that affair, tha mi a’ moladh mar a làimhsich thu an nì sin

4 rianachd f. River management, rianachd aibhne

manager n manaidsear m, gen manaidseir, pl manaidsearan. Should public swimming-pools be used, the person in charge of the pre-school must contact the manager of the facility prior to the visit, ma thèid amaran-snàimh poblach a chur am feum, feumaidh an neach a tha air ceann na ro-sgoile brath a leigeil air manaidsear a’ ghoireis mus bithear a’ tadhal air

manifold a iom-fhillte

manipulate v tr 1 ullaich, vn ullachadh m. It depends more on their ability to see how larger units are manipulated, tha e nas motha an urra ri an comas air a bhith a’ tuigsinn mar tha aonadan nas motha air an ullachadh

2 làimhsich, vn làimhseachadh m. Skills of manipulating materials from more than one source will continue to be developed, leanar air a bhith a’ toirt fàis air sgilean làimhseachadh stuthan à còrr is aon àite

manipulation n expressed with a bhith a’ làimhseachadh. Pupils will develop confidence in the manipulation of punctuation, bidh a’ chlann a’ fàs nas misneachaile ann a bhith a’ làimhseachadh pungaidh

man-made a innealta. Man-made fibre, snàithlean innealta

• fuadain. Man-made fibre, snàithlean fuadain

manner n nòs m, gen nòis, pl nòsan

manners n beus f, gen beusa, pl beusan. A child is known by his manners, aithnichear leanabh air a bheus

mantle n fallainn f, pl fallainnean. The earth’s mantle, fallainn an t-saoghail

mansion n taigh-mòr m, gen taighe-mhòir, pl taighean-mòra

manufacture n saothrachadh m, gen saothrachaidh

manufacture v tr saothraich, vn saothrachadh m

manufactured a saothraichte

manufacturing mod saothrachaidh. Manufacturing region, ceàrn saothrachaidh. Manufacturing industry, gnìomhachas saothrachaidh

manufacturer n

manufacturers n pl luchd m nan gnìomhachasan-saothrachaidh. The more efficient use of water is encouraged by co-operation with manufacturers, thathar ag àrach a bhith a’ caitheamh uisge ann an dòigh nas èifeachdaiche tro cho-obrachadh le luchd nan gnìomhachasan-saothrachaidh

manure n inneir f, gen innearach

manuscript n làimh-sgrìobhainn f, pl làimh-sgrìobhainnean

Manx pr n 1 Gàidhlig f Mhanainneach, gen Gàidhlig Manainnich

2 Manainnis f

Manxman pr n Manainneach m, gen & pl Manainnich

Manxwoman pr n ban-Mhanainneach f, gen & pl ban-Mhanainnich

many n mòran m. A variety of topics, many of which will be returned to in more depth later, caochladh chuspairean agus iad a’ dol a thilleadh gu mòran diubh sin ’s a’ dol nas doimhne annta a-rithist

as many … as adv phr uiread de (plus dat) … agus. Information, written and spoken, will be clearly communicated in as many languages as necessary, thèid fiosrachadh, an dà chuid air a sgrìobhadh agus air a labhairt, a chur an cèill gu soilleir ann an uiread de chànainean agus a tha riatanach

many a 1 iomadh

2 gach iomadh. Pupils can discuss and appreciate the many varieties of language, faodaidh a’ chlann beachdachadh agus lèirmheas a dhèanamh air gach iomadh seòrsa cànain a tha ann

3 iomadach. Many real opportunities for pupils to convey information, iomadach fìor chothrom do chloinn a bhith a’ cur fiosrachaidh an cèill

4 expressed with mòran plus gen. Many pupils should in practice achieve much more, tha còir gun coileanadh mòran chloinne cus a bharrachd. Punctuate many sentences accurately, a’ pungadh mòran sheantansan gu dòigheil. Through the use of many contexts for personal writing, le bhith a’ cleachdadh mòran shuidhichidhean airson sgrìobhaidh phearsanta

5 expressed with mòran plus de. Many pupils will need to be taught how to disagree, feumaidh mòran den chloinn an teagasg gus a bhith a’ nochdadh easaonta

6 an deagh chuid. For many pupils the experience of hearing stories read aloud will be encountered for the first time as part of the school’s early reading programme, ’s ann mar phàirt de thùs-phrògram leughaidh na sgoile a bhitheas an deagh chuid de phàisdean a’ chiad uair nam beatha a’ cluinntinn stòiridhean air an leughadh a-mach

map n mapa m, pl mapaichean. Map extract, earrann mhapa

map projection n phr clàradh-mapa m, gen clàraidh-mhapa, pl clàraidhean-mapa

map symbol n phr samhla-mapa m, gen samhlaidh-mhapa, pl samhlaidhean-mapa

map v tr 1 map, vn mapadh m

2 dèan mapa de, vn dèanamh mapa de. Mapping the neighbourhood, a’ dèanamh mapa den choimhearsnachd

map out v phr 1 comharraich, vn comharrachadh. Which maps out content and learning and teaching approaches, a tha a’ comharrachadh an dà chuid susbaint agus dòighean teagaisg agus ionnsachaidh

2 nochd, vn nochdadh. Which maps out content and teaching and learning approaches, a tha a’ nochdadh susbaint agus dòighean teagaisg agus ionnsachaidh

mapping mod 1 mapaidh. Mapping exercises, eacarsaichean mapaidh

2 (maths) gnìomh m

marble n 1 (rock) màrmor m, gen màrmoir. Tileas of grey marble, leacagan de mhàrmor glas

2 (play) mìrleag f, gen mìrleig, pl mìrleagan

march v i 1 dèan màrsail, vn dèanamh màrsail; dèan mèarrsadh, vn dèanamh mèarrsaidh

2 dèan caismeachd, vn dèanamh caismeachd

march v i crìochnaich, vn crìochnachadh m (with, ri). We could do it along with another area that marches with us, dh’fhaodadh sinn a dhèanamh còmhla ri sgìre eile a tha a’ crìochnachadh rinn fhìn

margin n 1 iomall m, gen & pl iomaill. The page margin, iomall na duilleige

2 oir f, gen oire, pl oirean. The page margin, oir na duilleige

marginal a iomaill. Marginal land, fearann iomaill

marigold, corn n bile-bhuidhe f, gen bile-buidhe

marijuana n 1 marijuana m

2 cainb f, gen cainbe

mark n comharra m, gen comharraidh, pl comharraidhean

mark v tr 1 comharraich, vn comharrachadh m. These tasks will be marked by some structure or formality, bidh na gnìomhan seo air an comharrachadh le tomhas structair no foirmealachd. Techniques such as making deductions and marking text, dòighean obrach mar tha co-dhùnadh agus comharrachadh an teacsa. A patch of grassy ground marks another house site, tha criomag de thalamh feurach a’ comharrachadh làrach eile far an robh taigh uaireigin

2 cuir comharraidhean, vn cur chomharraidhean. After drafting, pupils can mark possible errors, an dèidh dha dreachdadh a dhèanamh faodaidh am pàiste comharraidhean a chur far am faodadh mearachdan a bhith

marked a comharraichte. It is recommended that you return by following the route marked on the map, thàtar a’ moladh gun till thu le bhith a’ leantainn a’ chùrsa a tha comharraichte air a’ mhapa

marking n comharrachadh m, gen comharrachaidh. Marking scheme, sgeama comharrachaidh. Teachers will encourage marking and highlighting of text, bidh tidsearan a’ misneachadh comharrachadh agus seulachadh theacsaichean. Using prediction, sequencing and text marking, a’ cleachdadh fàisneachd, cur an òrdugh, agus comharrachadh teacsa

marking fluid n phr lionnach-chomharrachaidh f, gen lionnaich-comharrachaidh, pl lionnaichean-comharrachaidh. This marking fluid was originally red ochre, ’s e òcair ruadh a bha anns an lionnach-chomharrachaidh seo an toiseach

marker n comharradh m, gen comharraidh, pl comharraidhean. And to say what are the markers which allowed them to make the distinction, agus a ràdh gu dè na comharraidhean a thug cothrom dhaibh an t-eadar-dhealachadh a dhèanamh. Markers should be simple, bu chòir na comharraidhean a bhith sìmplidh. Other textual markers, comharraidhean teacsail eile

market n margadh m, gen margaidh, pl margaidhean; margaid f, gen margaide, pl margaidean

market mod margaidh. Market towns, bailtean margaidh

market garden n phr gàrradh m margaidh, gen gàrraidh mhargaidh, pl gàrraidhean margaidh

market gardener n phr gàrradair m margaidh, pl gàrradairean margaidh

market gardening n phr gàrradaireachd f mhargaidh

market town n phr baile m margaidh, gen baile mhargaidh, pl bailtean margaidh

marram grass (Ammophila arenaria) n muran, gen murain

marsh n 1 boglach f, gen boglaich, pl boglaichean

2 fèith f, gen fèithe, pl fèithean

marsh mod (botany) fèithe. Marsh arrow-grass, bàrr-a’-mhilltich m fèithe

marsupial n pocanach m, gen & pl pocanaich

marsupial a pocanach

masculine a fireann. The masculine gender, a’ ghnè fhireann. In this dialect very often the masculine diminutive suffix does not change in the genitive case, anns an dualchainnt seo glè thric cha bhi iar-leasachan a’ mheanbhain fhireann ag atharrachadh anns an tuiseal ghinideach ann

mask n 1 aodannan m, gen & pl aodannain

2 masg m, pl masgan. Oral/nasal mask, masg beòil/sròine

3 aghaidh-choimheach f, gen aghaidh-coimhich, pl aghaidhean-coimheach

mask v tr masg, vn masgadh m

masking tape n phr teip-mhasgaidh f

mass n (celebration of Eucharist) aifreann m, gen aifrinn

mass n 1 (lump) meall m, gen & pl mill

2 (physics, mechanics) tomad m, gen tomaid, pl tomadan. Mass and weight, tomad agus cuideam

mass production n phr meall-dhèanamh m, gen meall-dhèanaimh

mass media n phr 1 na mòr mheadhain. Mass media is a term useful in categorizing texts, tha na mòr mheadhain na ainm feumail ann a bhith a’ seòrsadh theacsaichean. And also some of the technical terms of literature and the mass media, agus cuideachd àireamh de na briathran teicneolach a bhuineas do litreachas agus do na mòr mheadhain. Real-life situations offered by the mass media, suidhichidhean anns an t-saoghal againn fhèin a gheibhear anns na mòr mheadhain

2 na meadhanan. The rich contexts for gaelic development provided by the mass-media, an t-iomadh suidheachadh airson leasachadh na Gàidhlig a tha ri fhaotainn o na meadhanan

3 na meadhanan mòra

mass media mod expressed with bho na mòrmheadhain. Dramatic and mass media texts, teacsaichean bho dhràma ’s na mòrmheadhain

mass-produce v tr meall-dhèan, vn meall-dhèanamh m

massage n 1 suathadh m bodhaig, gen suathaidh bhodhaig

2 taoisneachd f

massage v tr suath, vn suathadh m. Massaging muscles, a’ suathadh fhèithean

mast n crann m, gen & pl cruinn, crainn. The boat’s masts, cruinn a’ bhàta. A radio/television mast, crann reidio/telebhisein

mast socket n phr (socket for mast in the bottom of a boat) trobha

master v tr rach agad air, vn dol agad air. Pupils with difficulties arising from their failure to master basic skills, clann le duilgheadasan a tha mar thoradh air nach deach aca air na bun-sgilean

mat n brat-ùrlair m, pl bratan-ùrlair

safety mat n phr brat-ùrlair sàbhailteachd, pl bratan-ùrlair sàbhailteachd. Appropriate safety mats must be provided under all indoor climbing equipment, feumaidh bratan-ùrlair sàbhailteachd iomchaidh a bhith ann fon uidheamachd-streap a-staigh air fad

match (piece of inflammable material) n 1 lasadair m, pl lasadairean. Household goods such as toothpaste, matches and dusters, gnothaichean taighe mar uachdar-fhiclan, lasadairean agus dustairean

2 maidse, maids m, pl maidseachan, maidsichean

match n 1 (equal)

2 (game) maids m, pl maidsichean

match v tr 1 maids, vn maidseadh m

2 (a) thig a-rèir. They are given scope to practise them in contexts that match their needs and abilities, tha clann a’ faighinn eòlais air caochladh sheòrsachan labhairt agus sgrìobhaidh, agus tha cothrom aca iad seo a chur an cèill ann an suidhichidhean a tha a’ tighinn a-rèir am feuman agus an comasan. They should consider whether the text matches the pupils’ interests, tha còir aca beachdachadh air co-dhiùbh a tha an teacsa a’ tighinn a-rèir ùidhean na cloinne

(b) thig ri. Teachers should provide a wide range of picture, story and informational texts which are of good quality and match pupils’ interests and needs, tha còir aig tidsearan teacsaichean math de iomadh seòrsa, le dealbhan is stòiridhean is fiosrachadh, a thig ri ùidh is feumalachd na cloinne, a thoirt dhaibh

3 rach le, vn dol le. Side view 1 matches plan 1, and so on, tha sealladh oire 1 a’ dol le plana 1, agus mar sin air adhart

4 co-chuir, vn co-chur m. A programme which will involve developing auditory discrimination and matching sounds with pictures, printed letters and words, prògram a tha a’ gabhail a-steach fàs ann an comas cluaise agus ann a bhith a’ co-chur fhuaimean ri dealbhan, faclan agus litrichean an clò

5 (a) bi ann an dàimh ri, bi ann an dlùth dhàimh ri. It is important to recognise that the form of assessment has to match the aims of the teaching process, tha e cudthromach a thuigsinn gum bi an dòigh anns a bheilear a’ measadh ann an dàimh ri amasan teagaisg. Such developments have been matched by a realisation, tha leasachaidhean den t-seòrsa seo air a bhith ann an dlùth dhàimh ri tuigse

(b) expressed with coltach ri, as coltaiche ri. What number on the colour chart does your pH strip match? dè an àireamh air a’ chlàr dhath as coltaiche ris an stèill pH agad?

6 cum crìoch ri, vn cumail crìche ri. From that vantage point the study of language and culture should radiate outwards, matching the child’s growth in understanding, bu choir oideachadh na cànain agus an dualchais lìonsgaradh a-mach on t-suidheachadh bhuannachdail sin, a’ cumail crìche ri fàs a’ phàiste ann an tuigse

match to v phr cuir ri, vn cur ri. Match each side view to its plan, cuir gach sealladh oire ris a’ phlana aige fhèin

matched to prep phr 1 expressed with thig a-rèir, vn tighinn a-rèir. Pupils will read texts matched to their interest, bidh a’ chlann a’ leughadh theacsaichean a tha a’ tighinn a-rèir an ùidh

2 an co-bhonn ri. Composing text which uses language matched to a particular medium, a’ cur ri chèile teacs a tha a’ cleachdadh cànain an co-bhonn ri meadhan sònraichte

matching n 1 maidseadh m, gen maidsidh

2 co-chòrdadh m, gen co-chòrdaidh. To develop skills of matching and discrimination, gus sgilean co-chòrdaidh agus breithneachaidh a thoirt air adhart

material n 1 stuth m, pl stuthan. Reading material, stuth leughaidh. Visual material of all kinds, stuth faicsinneach de gach seòrsa. The mass-media contain materials ideal for language teaching, tha stuthan anns na mòr mheadhain a tha buileach freagarrach airson teagasg cànain. A school-devised programme which will include commercially-produced materials, prògram a tha air a dhealbhadh anns an sgoil fhèin agus a dh’fhaodas stuthan bùtha a chleachdadh. Give pupils a working knowledge of reference materials, eòlas a thoirt don chloinn air stuthan fiosrachaidh. With colourful reading materials, le stuthan leughaidh dathail. Skills of manipulating materials from more than one source will continue to be developed, leanar air a bhith a’ toirt fàis air sgilean làimhseachadh stuthan à còrr is aon àite

2 adhbharrach m, gen adhbharraich

3 (cloth) aodach m, gen aodaich

material a expressed with àrainneachd f. The material settings and social relationships of the school and the classroom, suidhichidhean àrainneachd na sgoile agus an ruim-theagaisg, agus na dàimhean sòisealta a tha ri am faotainn annta

materialism n 1 (philosophy) adhbharachas m, gen adhbharachais

2 saoghaltachd f

3 saoghal-mhiannachd f

materialist n 1 (philosophy) adhbharaiche m, pl adhbharaichean

2 neach m saoghalta, pl daoine saoghalta

3 saoghal-mhiannair m, pl saoghal-mhiannairean

materialistic a 1 (philosophy) adhbharach

2 saoghalta

3 saoghal-mhiannach

mathematical a matamataigeil. Mathematical linguistics, cànanachas matamataigeil

mathematics n matamataig m. All the outcomes of mathematics will be taught through Gaelic, is ann tro Ghàidhlig a bhithear a’ teagasg na tha a’ sruthadh à matamataig

matrix n 1 meatrags m

2 machlag f, gen machlaig, pl machlagan

matter n 1 nì m, pl nithean. Pupils should be introduced to matters such as gaelic music, bu chòir a’ chlann a chur an aithne nithean mar tha ceòl na Gàidhlig. Real communication on matters of interest and relevance to pupils. Fìor chonaltradh mu nithean anns a bheil ùidh aig cloinn agus a tha a’ freagairt orra. They will write about matters which go beyond their real-life experiences, bidh iad a’ sgrìobhadh mu nithean a tha a’ dol thar am fiosrachaidh anns an t-saoghal sa bheil iad beò

2 cùis f, pl cùisean. Teachers should use texts in English on Gaelic matters to supplement texts in Gaelic, bu chòir do thidsearan teacsaichean Beurla air cùisean na Gàidhlig a chleachdadh mar leudachadh air teacsaichean ann an Gàidhlig

a matter of, expressed with bi a’ ciallachadh. This is not just a matter of sympathetic assistance, chan eil seo a’ ciallachadh a-mhàin taice cho-fhaireachail

no matter what, expressed with ge b’ e air bith dè. All pupils, no matter what their ability, a’ chlann air fad, ge b’ e air bith dè cho comasach ’s a tha iad

matter v tr expressed with feum m plus luach f. Motivation matters, tha feum air gluasad-inntinn, agus tha luach ann

maturational a fàis. More differentiated targets which will reflect maturational and interest changes, cuimsean nas eadar-dhealaichte a nochdas atharrachaidhean fàis agus ùidh. The syllabus of programmes should be designed to keep pace with their maturational level, bu chòir clàr-obrach nam prògraman a dheilbh gus còrdadh a dhèanamh ri an ìre fàis

maturity n 1 fàs m, gen fàis. They should consider whether the text matches the pupils’ level of maturity, tha còir aca beachdachadh air co-dhiùbh a tha an teacsa a’ tighinn a-rèir ìre fàis na cloinne

2 expressed with bi a’ fàs. With increasing maturity, mar a bhitheas a’ chlann a’ fàs

3 expressed with adhartach a. The teacher will broaden pupils’ experience to involve texts of greater maturity of ideas, leudaichidh an tidsear air fiosrachadh nas cloinne a dh’ionnsaigh theacsaichean a tha nas adhartaiche ann am bun-bheachdan. Development will continue in terms of maturity and variety of text, bidh teacsaichean a’ fàs nas caochlaidiche agus nas adhartaiche

4 expressed (along with “developing”) with mar a tha … a’ fàs nas sine. It is essential that the programs of study they follow should keep pace with their developing interests and maturity, tha e do-sheachnaichte riatanach gum bi na clàran oideachaidh aca a’ dol a rèir nan nithean anns a bheil iad a’ gabhail ùidh mar a tha iad a’ fàs nas sine

mauve a liath-phurpaidh

maximise v tr expressed with cho math ’s a ghabhas. In order to maximise pupils’ opportunities to hear Gaelic, gus cothrom cho math ’s a ghabhas a thoirt don chloinn a bhith a’ cluinntinn na Gàidhlig

maximum n 1 expressed with suas gu…

2 expressed with gu ruige…

maximum thermometer n phr teas-mheidh teothachd-àird

maximum a expressed with làn preceding v. Maximum use of the language for communication relevant to children’s needs, làn-chleachdadh air a’ chànain airson conaltraidh da-rìreabh a bhuineas do dh’fheuman na cloinne

May pr n 1 an Cèitean m, gen a’ Chèitein

May-day pr n 1 Bealltainn f, gen Bealltainne

2 là m buidhe Bealltainn

may v aux 1 (a) faod. Pupils may come from homes where Gaelic is not spoken, faodaidh clann a bhith à dachaighean anns nach eil Gàidhlig air a bruidhinn. Their own stories may consist of a single sentence, faodaidh nach bi nan cuid stòiridhean fhèin ach aon seantans a-mhàin. This may be used to promote further discussion, faodar seo a chur gu feum gus an tuilleadh beachdachaidh a thogail. This may be represented by the formula…, faodar seo a riochdachadh leis an fhoirmle…

(b) expressed with dh’fhaoidte. Others may have achieved Level E in only one or two of the outcomes, bidh cuid eile, dh’fhaoidte, nach do choilean Ìre E ach ann an aon no dhà de na builean coileanaidh

(c) expressed with faodaidh e bhith gu, dh’fhaodadh e bhith gu. Some language attainment targets may be incapable of being fully realised, faodaidh e bhith nach gabh cuid de chuimsean cànain an coileanadh gu h-iomlan. Some of the smaller buildings on the trail may have been built for this purpose, dh’fhaodadh e bhith gun deach cuid de na togalaichean as lugha air an t-slighe a thogail airson an adhbhair seo

2 bu chòir. This may be used to promote further discussion, bu chòir sin a chur gu feum gus an tuilleadh deasbaid a thogail

3 expressed with is dòcha. Some pupils will have difficulties that may require the provision of alternative means of communication, bidh duilgheadasan aig cuid a dh’fheumas, ’s dòcha, modhan conaltraidh seach an àbhaist a chur nan tairgse. Early language production may take the form of Gaelic sentences with some English words, is dòcha gur e seantansan Gàidhlig le faclan Beurla nam measg na thig bhuapa de chànain toiseach cùise. Poems may no longer always have rhymes, ’s dòcha nach bi comhardadh daonnan a-nis anns na duain. Producing a re-draft (which may be the final copy), a’ toirt ath-dhreachd gu buil (agus is dòcha gur e seo an dreachd chrìochnaichte). Others may have no immediate contact with Gaelic, cuid eile, ’s dòcha, aig nach eil dlùth cheangal idir ris a’ Ghàidhlig

4 expressed with faigh v tr. Introduce a system where children may talk with an independent person, stèidhich siostam leis am faigh clann bruidhinn ri neach neo-eisimeileach

5 not directly expressed. Others, however, may have pronounced, specific or complex difficulties, airson feadhainn eile, ge-tà, aig a bheil duilgheadasan follaiseach, sònraichte no ioma-chruthach. The text may be, for example, a poem, an illustrated page from a children’s book, or a spoken message, mar eisimpleirean de theacsaichean tha dàn, duilleag le dealbh bho leabhar chloinne, no teachdaireachd bheòil. The topics may involve the pupils in research, cuiridh na cuspairean a’ chlann gu rannsachadh. With degrees of formality that will depend on the writer’s familiarity, which may be real or imaginary, with the target readership, aig ìrean foirmealachd a bhitheas a’ dol a-rèir ’s dè an t-eòlas — fìrinneach no mac-meanmnach — a tha aig an sgrìobhadair air a luchd-amais

may well v aux phr expressed with ’s ann a dh’fhaodas. Though it is clear that this is not literally true, yet we may well believe part of it, ged a tha e follaiseach nach eil seo fìor gu litireil, an dèidh sin ’s ann a dh’fhaodas sinn creideas a thoirt do phàirt dheth

might v aux 1 dh’fhaodadh. The following ranges of activities might be undertaken in each of the outcomes, dh’fhaoidte caochladh ghnìomhan, mar a leanas, a ghabhail os làimh anns gach aon de na builean. Beginners might be asked to respond to simple instructions, dh’fhaodaiste iarraidh air luchd-tòiseachaidh seòladh sìmplidh a chur an gnìomh. This might be represented by the formula…, dh’fhaoidte seo a riochdachadh leis an fhoirmle…. It is recommended that a proportion of this time might be devoted to language work, thàtar a’ moladh gum faodaiste cuibhreann den ùine seo a thoirt do dh’obair cànain

2 expressed with gabhadh. The attainment targets are intended to help the teacher plan what might be achieved, is e a tha air cùl nan cuimsean coileanaidh, cuideachadh a dhèanamh leis an tidsear gus deasachadh a dhèanamh fa chomhair na ghabhadh a choileanadh

3 expressed with còir. The following approach to drafting might be used, tha còir na dòighean a leanas a chleachdadh ann an dreachdadh

4 expressed with ’s dòcha. The criteria might be to give a good picture of how the person looks, ’s e na bun-chomharraidhean, is dòcha, dealbh math a dhèanamh air coltas an neach sin

might well v aux phr expressed with ’s ann a dh’fhaodadh. Though it is clear that this was not literally true, yet we might well have believed part of it, ged a tha e follaiseach nach robh seo fìor gu litireil, an dèidh sin ’s ann a dh’fhaodadh sinn a bhith air creideas a thoirt do phàirt dheth

mayor n àrd-bhàillidh m, pl àrd-bhàillidhean

maze n ioma-shlighe f, pl ioma-shlighean. The area around Anna’s school is a bit like a maze, tha àrainn sgoil Anna rudeigin coltach ri ioma-shlighe

meadow n 1 cluain f, gen cluaine, pl cluaintean

2 lèana f, pl lèanan, lèanachan

3 àilean m, gen & pl àilein

meadow n (botany) cluaine. Meadow barley, eòrna cluaine

meal n 1 tràth m, pl tràthan

2 biadh m, gen bidhe, bìdh, pl biadhan

meal n min f, gen mine

barley meal n phr min-eòrna f, gen min-eòrna

maize meal n phr min f Innseanach, gen min Innseanaich

oatmeal n min-choirce f, gen min-choirce

rye meal n phr min-sheagail f, gen min-sheagail

wheaten meal n min-chruithneachd f, gen min-chruithneachd

mealworm n (larva of Tenebrio molitor) cnuimh-mhine f, gen cnuimhe-mine, pl cnuimhean-mine

mean a meadhain. Mean temperature, teothachd mheadhain. Average mean temperature, teothachd mheadhain chuibheasach

mean v tr bi ciallachadh. Any review of policy will mean that programmes of work will also have to be reviewed, ma bhios ath-bhreithneachadh ga dhèanamh air poileasaidh tha seo a’ ciallachadh gum feumar prògraman obrach cuideachd an ath-bhreithneachadh. Nor does it mean that smaller units are neglected, cha mhò tha seo a’ ciallachadh nach eil àite ga thoirt do na h-aonadan beaga. Although set side by side, the two columns of guidance are not meant to demonstrate equivalences, ged a tha an dà cholbh de stiùireadh air an cur taobh ri taobh chan eil seo a’ ciallachadh gu bheil iad co-ionnan

meaning n 1 brìgh f. In order to shape meaning, gus cumadh a chur air brìgh. Where these help to clarify meaning, far a bheil iad sin a’ cuideachadh gus brìgh a shoilleireachadh. Pupils will write to convey meaning in Gaelic appropriate to audience and purpose, bidh sgoilearan a’ sgrìobhadh ach an cuir iad brìgh an cèill ann an Gàidhlig mar a fhreagras air luchd-amais agus adhbhar. The meaning of new words and phrases should usually be indicated through visual cues, bu chòir brìgh fhaclan ùra agus abairtean ùra a chur an cèill le comharraidhean a chithear. Writing helps pupils to clarify their thoughts and to give them personal meaning, tha sgrìobhadh a’ cuideachadh na cloinne gus an cuid smuaintean a shoilleireachadh agus gus brìgh phearsanta a chur annta. It helps listeners and readers make better sense of its meanings, tha e na chuideachadh do luchd-èisteachd agus do luchd-leughaidh gus tuigse nas fheàrr fhaighinn air a brìgh. When discussing the relationships of words and meanings, ann am beachdachadh air dàimh fhaclan agus brìgh

2 brìgh f fhaclan. How meanings develop and change, mar a bhitheas fàs agus caochladh a’ tighinn air brìgh fhaclan

3 tuigse f. Drama provides a medium for the active exploration of areas of complex meaning, tha dràma na mheadhan air a bhith a’ dian-rannsachadh raointean de thuigse ioma-fhillte

4 ciall f, gen cèille, pl ciallan

5 expressed with bi a’ ciallachadh. To make their meaning clear, gus dèanamh soilleir dè tha iad a’ ciallachadh

6 expressed with dè as ciall do. Syllable and root will be used in discussion which centres on individual words, their origins, meanings and functions, cleachdar lide agus freumh ann am beachdachadh air faclan fa leth agus air co às an tàinig iad, air dè as ciall daibh agus dè as gnìomh dhaibh

give meaning to v phr thoir brìgh às. Giving them order and meaning, a’ cur rian air na nithean sin agus a’ toirt brìgh asda

meander n 1 lùb f, gen lùibe, pl lùban

2 cuairt-lùb f, gen cuairt-lùibe, pl cuairt-lùban

meander v i lùb, vn lùbadh m

meandering a lùbach. The sandstone was deposited by a large system of shallow, wide, meandering rivers, chaidh a’ chlach-ghainmhich a leigeil a-nuas le siostam mòr de dh’aibhnichean ao-domhainn, leathan, lùbach

meaningful a 1 brìoghmhor. Such teaching should always be within a meaningful context, tha còir aig a leithid seo de theagasg a bhith daonnan ann an suidheachadh brìoghmhor. Within a curriculum that is, so far as the pupil is concerned, coherent and meaningful, ann an clàr-teagaisg a tha, bho shealladh na cloinne, dòigheil agus brìoghmhor

2 expressed with brìgh f. These components are assessed within a unified context, making the assessment meaningful and purposeful, tha na roinnean seo gam measadh ann an suidheachadh aonaichte, agus tha seo a’ cur brìgh agus adhbhair anns a’ mheasadh

meaningless a gun bhrìgh

means n 1 modh m, pl modhan. Some pupils will have difficulties that may require the provision of alternative means of communication, bidh duilgheadasan aig cuid a dh’fheumas, ’s dòcha, modhan conaltraidh seach an àbhaist a chur nan tairgse. The means of assessment listed below illustrate possible approaches available to the teacher, tha na modhan measaidh a tha air an cur sìos gu h-ìosal mar eisimpleir air cuid de dhòighean air a bheil cothrom aig an tidsear

2 meadhan m, pl meadhain or meadhanan. They are means by which activities can be grouped in a natural way, tha iad nam meadhain air gnìomhan a thoirt còmhla ann an dòigh nàdarrach. Talking is the main means of social communication and interaction, is e a bhith a’ labhairt am prìomh mheadhan air conaltradh sòisealta eadar daoine. A stimulating means of leading pupils to explore and discuss meaning, meadhan brosnachaidh gus clann a threòrachadh gu bhith a’ rannsachadh brìgh ’s a’ beachdachadh air sin. To compose and communicate their ideas by means such as talking and drawing, smaointean a chur an cèill tro mheadhanan leithid labhairt agus tarraing dhealbh

3 dòigh f, pl dòighean. Means of transport, dòighean-siubhail. Specialised materials such as a means of enhancing or enlarging ordinary print, stuthan sònraichte mar tha dòighean air clò nàdarrach a dhèanamh nas soilleire no nas motha. The second means by which additional demand can be made is through independent learning, an dàrna dòigh air barrachd iarraidh air cloinn ’s ann tro ionnsachadh neo-eisimeileach

4 goireas m, gen goireis, pl goireasan. Means of transport, goireasan siubhail

5 expressed with tro prep. Listening is the main means by which knowledge is acquired, is ann gu seachd àraidh tro èisteachd a thàtar a’ faotainn eòlais

6 (pecuniary) maoin f, gen maoine. We believe that no family should be excluded from the group’s activities on the grounds of class, family status or means, tha sinn a’ creidsinn nach bu chòir gum bitheadh teaghlach sam bith air an dùnadh a-mach bho ghnìomhan na buidhne mar thoradh air clas, inbhe theaghlaich, no maoin. The pre-school offers a flexible payment system for families with different means, tha an ro-sgoil a’ tairgse siostaim phàighidh fhosgailte do theaghlaichean aig a bheil maoin eadar-dhealaichte

by means of prep phr 1 tro. They should expect vivid pictures to be painted by means of comparisons (in simile and metaphor), bu chòir dùil a bhith aca gum bi dealbhan beòthail gan cruthachadh tro shamhla agus tro mheatafor. They enable information to be relayed by means of a fast and cost-effective electronic process, tha iad a’ toirt cothroim do dh’fhiosrachadh a bhith air a lìobhraigeadh tro mheadhan-dealain a tha an dà chuid luath agus cosg-èifeachdach

2 le. The essential additional demand between Level E and Standard Grade is achieved by means of enhanced difficulty in text and task, ruigear air na dh’fheumar a choileanadh a bharrachd, eadar Ìre E agus an Ìre Choitcheann, le duilgheadas nas motha ann an teacsa ’s ann an gnìomh. Ensure a structured development of pupils’ learning by means of a school-devised programme, leasachadh deasaichte a dhèanamh air ionnsachadh na cloinne le prògram a tha air a dhealbhadh anns an sgoil fhèin

by such means adv phr anns an dòigh sin. Readers and listeners are also aided in making predictions, in skimming and scanning, and by such means getting a rapid sense of the gist of any communication, gheibh luchd-leughaidh agus luchd-èisteachd cuideachadh ann a bhith ri fàisneachd, ri bàrr-leughadh agus ri grad-leughadh, agus iad anns an dòigh sin a’ faighinn tuigse gu h-ealamh air brìgh gach adhbhar-chonaltraidh

measure n 1 tomhas m, gen tomhais, pl tomhasan. A culture that valued the rearing of cattle as a measure of a person’s wealth, dualchas a bha a’ cur luach air a bhith ag àrach cruidh mar thomhas air beairteas neach

2 dòigh-obrach f, gen dòighe-obrach, pl dòighean-obrach. Hygiene measures adopted should be sufficient to prevent the spread of HIV, bu chòir gum bitheadh na dòighean-obrach slàinteachais a thèid a chur an gnìomh gu leòr gus casg a chur air HIV o bhith a’ sgaoileadh

3 ceum m, pl ceuman. We shall take all reasonable measures to ensure the safety and well-being of all members and leaders of the group, gabhaidh sinn gach ceum reusanta gus dèanamh cinnteach à sàbhailteachd is deagh chor buill is ceannardan na buidhne gu lèir

measure v tr 1 tomhais, vn tomhas m

2 dèan tomhas, vn dèanamh tomhais. This assists them in measuring its success, tha seo na chuideachadh dhaibh gus tomhas a dhèanamh air a h-èifeachd

measured a tomhaiste. A measured period, ùine thomhaiste

measurement n tomhas m, gen tomhais

measurement mod tomhais. They may use reading tests or other measurement devices, faodaidh iad deuchainnean leughaidh no innleachdan tomhais eile a chleachdadh

mechanic n meacanaig m, pl meacanaigean

mechanical a 1 (a) meacanaigeil

(b) meacanaigeach. Mechanical energy, lùth meacanaigeach

2 innealach. Mechanical energy, lùth innealach

mechanics n meacanaig m

mechanise v tr innealaich, vn innealachadh m

mechanised a innealaichte

medal n bonn-cuimhne m, gen & pl buinn-chuimhne

bronze medal n phr bonn m umha, gen & pl buinn umha

gold medal n phr bonn m òir, gen & pl buinn òir

silver medal n phr bonn m airgid, gen & pl buinn airgid

meddle v i

meddle with v phr bean ri, vn beantainn ri; or bean do, vn beantainn do

media n pl meadhanan. In the media, anns na meadhanan

mass media n phr, see sv mass n

media mod 1 nam meadhan Curricular dimensions such as media education, cùisean a’ chlàir-theagaisg mar tha foghlam nam meadhan. Such study might also form a basis for employment in the expanding range of media industries. Dh’fhaodadh a leithid seo de bheachdachadh a bhith na bunait airson dreuchd a ghabhail ann an gnìomhachais nam meadhan, a tha a’ sìor leudachadh. Media education should help pupils to understand how and where media messages are created, bu chòir do dh’oideachadh anns na meadhain clann a chuideachadh gus tuigse fhaighinn air ciamar a tha teachdaireachdan nam meadhan a’ tighinn am bith, agus càit a bheil seo a’ tachairt

2 anns na meadhain. Media education should help pupils to explore their own reactions to the mass media, bu chòir do dh’oideachadh anns na meadhain clann a chuideachadh gus rannsachadh a dhèanamh air mar a tha iad fhèin a’ gabhail ris na mòr mheadhain. Studying media representations of males and females will allow discussion of stereotyping and gender roles, bidh cothrom ann, le bhith a’ gabhail ealla ris mar a tha fireann agus boireann gan cur far comhair anns na meadhain, air beachdachadh air lèir-sheiseachadh agus air an àite a tha aig boireann agus fireann

3 mu na meadhain. It is not, however, the business of media education to choose one view at the expense of another, ach cha bhuin e do dh’oideachadh mu na meadhain a bhith a’ taghadh aon seallaidh ’s a’ cur sìos air fear eile

4 meadhain. Media texts are to be enjoyed for the pleasures they provide, tha còir cothrom a ghabhail air an toileachadh a gheibhear à teacsaichean-meadhain

media education n phr 1 foghlam nam meadhan. Curricular dimensions such as media education, cùisean a’ chlàir-theagaisg mar tha foghlam nam meadhan

2 oideachadh mu na meadhain. It is not, however, the business of media education to choose one view at the expense of another, ach cha bhuin e do dh’oideachadh mu na meadhain a bhith a’ taghadh aon seallaidh ’s a’ cur sìos air fear eile

3 oideachadh anns na meadhain

mediaeval a 1 meadhan-aoiseil. The mediaeval syllabic metre called Ochtfhoclach bec, a’ meadrachd lideach mheadhan-aoiseil air an robh Ochtfhoclach bec

2 sna meadhan-aoisean. The mediaeval landscape, dreach na tìre sna meadhan-aoisean

medial a meadhanach. Medial moraine, morain mheadhanach

medical a 1 eòlais-leighis. Medical research, sgrùdadh eòlais-leighis

2 meidigeach. Medical, cultural and dietary needs will be met, thèid coinneachadh ri feuman meidigeach, culturail agus a thaobh riaghailt-bidhe. I give permission for my child to be treated in the event of a medical emergency, tha mi a’ toirt cead gum faigh an neach-cloinne agam gabhail aice/aige ma bhitheas suidheachadh-èiginn meidigeach ann. Medical evidence, fianais mheidigeach

medicine n 1 eòlas-leighis m, gen eòlais-leighis. She is studying medicine, tha i a’ foghlam eòlais-leighis

2 (a) cungaidh f, pl cungaidhean. What medicine does she take? dè a’ chungaidh a tha i a’ gabhail? All medecines must at all times be stored in their original containers, feumar cungaidhean air fad a stòradh daonnan anns na bocais-stòraidh thùsail aca

(b) ìocshlaint, f ìocshlaintean. Coal can be used to make things such as plastic, medicines and soap, bithear a’ cleachdadh guail gus rudan a dhèanamh mar phlastaig, ìocshlaintean agus shiabann

medieval a, see mediaeval a

meditate v i beachd-smuainich, vn beachd-smuaineachadh m

meditation n 1 beachd-smuaineachadh m, gen beachd-smuaineachaidh

2 meomhrachadh m, gen meomhrachaidh

medium n 1 meadhan m, gen meadhain, pl meadhanan. Gaelic should be the predominant teaching medium, ’s i a’ ghàidhlig a bu chòir a bhith na prìomh mheadhan teagaisg. Drama provides a medium for the active exploration of areas of complex meaning, tha dràma na mheadhan air a bhith a’ dian-rannsachadh raointean de thuigse ioma-fhillte. Through a variety of media, ann an caochladh mheadhan

2 modh m, gen modha, pl modhannan. Pupils will demonstrate a response to their listening in a variety of media, bidh a’ chlann a’ nochdadh freagairt do an cuid èisteachd ann an caochladh mhodhannan

3 not expressed. And that they be explored through the medium of gaelic, agus gu bheil iad air an rannsachadh tron Ghàidhlig

medium mod expressed with tro. Gaelic medium education, foghlam tro Ghàidhlig.

meek a macanta

meet v tr 1 coilean, vn coileanadh. Of using the process to meet their own needs as learners, a’ cleachdadh sin gus am feumalachdan fhèin mar luchd-ionnsachaidh a choileanadh. Understanding what is required of them enables pupils to focus their minds on how to meet it, tha tuigse air na thàtar a’ sùileachadh orra a’ toirt cothroim don chloinn an inntinn a leagail air mar a choileanas iad sin. Language activities and approaches designed to meet special educational needs will vary according to the particular requirements of pupils, bithear a’ cleachdadh caochladh sheòrsachan ghnìomhan agus mhodhan-teagaisg gus feuman foghlaim shònraichte a choileanadh, agus sin a rèir nam feuman fa leth aig cloinn. Pupils will show confidence in meeting the language requirements of Level E, bidh a’ chlann a’ nochdadh misnich ann a bhith a’ coileanadh feuman cànain Ìre E. In meeting special educational needs, ann a bhith a’ coileanadh feuman-foghlaim sònraichte

2 coinnich ri, vn coinneachadh ri. “Question mark” will be discussed as it is met in pupils’ reading, bithear a’ beachdachadh air “comharradh-ceiste” mar a bhithear a’ coinneachadh ris ann an leughadh na cloinne

3 gabh ri, vn gabhail ri. There may be a constraint of time to be met, ’s dòcha gum feumar gabhail ri gainne ùine. In meeting the needs of pupils, ann a bhith a’ gabhail ri feuman chloinne

4 gabh a-staigh, vn gabhail a-staigh. To meet individual needs, gus feuman gach pàiste a ghabhail a-staigh

5 ruig, vn ruighinn f. All equipment should reach high standards of hygiene and cleanliness, is còir don uidheamachd air fad ìre àrd a ruighinn a thaobh slàinteachais agus glàine

to meet v phr expressed with an coinneimh (plus gen). I came out to meet them, thàinig mi a-mach nan coinneimh

meeting n coinneamh f, gen coinneimh, pl coinneamhan

megalitre n meagailiotair m, pl meagailiotairean

megaphone n fuaimeadair m, pl fuaimeadairean

meiosis (rhetoric) n lùghdachas m, gen lùghdachais

meiosis (cell division) n meiòsis m

melanin n melanin m

melodious a binn, comp binne

melody n binneas m, gen binneis

melt v tr & i leagh, vn leaghadh m. When the glacier was melting, nuair a bha an t-eigh-shruth a’ leaghadh

melting a is (agus) plus pron plus a’ leaghadh. The moraines formed by the melting glaciers are particularly evident in this area, tha na morainean a dh’fhàg na h-eigh-shruthan is iad a’ leaghadh gu h-àraidh follaiseach mun seo

melting point n phr ìre f leaghaidh

meltwater n bùrn-aiteimh m, gen bùirn-aiteimh

• uisge-aiteimh m, gen uisge-aiteimh

member n 1 (a) ball m, gen & pl buill. As a member of a family of Celtic languages, mar bhall de theaghlach nan cànan Ceilteach

(b) (i) expressed with ball m na buidhne, pl buill na buidhne. How members should respond by taking their turn, mar as còir do bhuill na buidhne cumail ris an òrdugh cheart

(ii) expressed with ball den bhuidhinn. The teacher’s role is that of participant member, ’s e àite an tidseir a bhith a’ gabhail pàirt mar bhall den bhuidhinn

2 neach m. Any staff member who contracts a persistant cough must withdraw from work, ma thogas neach sam bith den luchd-obrach casad leanailteach feumaidh i/e tarraing a-mach às a cuid/chuid obrach

3 pl expressed with feadhainn f. Older members of the community, an fheadhainn as sine anns a’ choimhearsnachd

Member of Parliament n phr Ball m Pàrlamaid, gen & pl Buill Phàrlamaid

membership n ballrachd f

membrane n meamran m, gen meamrain, pl meamranan. Filtration membrane, meamran sìolaidh. A membrane filter, sìolachan meamrain

memorial n

memorial mod cuimhne. A memorial stone, clach-chuimhne. A memorial pillar with a long inscription, carragh-chuimhne le sgrìobhadh-gràbhalaidh fada oirre

memory n 1 cuimhne f

2 expressed with nì m air a bheil cuimhne aig, pl nithean etc. The teacher may construct a text from their shared experiences or memories, faodaidh an tidsear teacsa a chur ri chèile às na fiosrachaidhean a cho-phàirtich iad ri chèile no às na nithean air a bheil cuimhne aca

mention v tr 1 ainmich, vn ainmeachadh

2 thoir tarraing air, vn toirt f tarraing air. These can now be mentioned in discussion of what pupils have written, faodar a-nis tarraing a thoirt orra seo ann am beachdachadh air na tha a’ chlann air a sgrìobhadh

3 luaidh air, vn luaidh air

menhir n carragh m, gen carraigh, pl carraighean

menu n clàr-bidhe m, gen clàir-bhidhe, pl clàir-bhidhe, clàran-bidhe

merchandise n bathar m, gen bathair

merciless a an-iochdmhor, comp an-iochdmhoire

mercilessness n an-iochdmhorachd f

mercury n 1 (chemistry) bichearb m, gen bichirb

2 (familiar) airgead-beò m, gen airgid-bheò

mere a

merely adv a-mhàin. They should be encouraged, once into a text, not merely to identify its basic type, bu chòir am misneachadh aon uair ’s gu bheil iad am bogadh anns an teacsa chan ann a-mhàin gus aithneachadh dè an seòrsa a tha ann

meridian n 1 meadhan-loidhne f, pl meadhan-loidhneachan

2 meridian m. Greenwich meridian, meridian Greenwich

merriment n aighear m, gen aighir

merry a aighearach, comp aighearaich

mesh n mogall m, gen & pl mogaill

mess n bùrach m, gen bùraich

message n 1 teachdaireachd f, pl teachdaireachdan. The text may be, for example, a poem, an illustrated page from a children’s book, or a spoken message, mar eisimpleirean de theacsaichean tha dàn, duilleag le dealbh bho leabhar chloinne, no teachdaireachd bheòil. Pupils will be encouraged to sit comfortably and quietly so that they can pick up the message, bi a’ chlann air am misneachadh gu suidhe gu cofhartail agus gu socair, gu aghaidh a chur air an àite às a bheil an teachdaireachd a’ tighinn ’s gun a bhith a’ cur casg. Pupils will listen to messages or narratives, bidh a’ chlann ag èisteachd ri teachdaireachdan no ri cunntasan. A better understanding of texts, the nature of the messages they convey and how their information should be interpreted, eòlas nas fheàrr air teacsaichean fhèin, air nàdar na teachdaireachd a tha iad a’ cur an cèill, agus mar bu chòir breithneachadh air an fhiosrachadh a tha annta. Media education should help pupils to understand how and where media messages are created, bu chòir do dh’oideachadh anns na meadhain clann a chuideachadh gus tuigse fhaighinn air ciamar a tha teachdaireachdan nam meadhan a’ tighinn am bith, agus càit a bheil seo a’ tachairt

2 fios m, pl fiosan. The teacher will devise short messages and other functional listening tasks, bidh an neach-teagaisg a’ dealbhachadh fiosan goirid agus gnìomhan èisteachd eile

3 not expressed. The genre of oral messages is often revealed as much by intonation as by the words themselves, tha gnè labhairt gu tric ga foillseachadh le fuaimneachadh cainnte agus chan ann a-mhàin leis na faclan fhèin

message-giving n expressed with thoir teachdaireachd. The teacher will make explicit and exemplify the process of message-giving, bidh an tidsear a’ mìneachadh gu soilleir le eisimpleirean dè as ciall do bhith a’ toirt teachdaireachd

messenger n teachdaire m. So that the messenger has to take more account of the possible reactions of the listeners, agus mar sin feumaidh an teachdaire barrachd aire a thoirt do mar a dh’fhaodadh an luchd-èisteachd gabhail ris an teachdaireachd

metabolic a meatabalachd. Metabolic rate, luathas meatabalachd

metabolism n meatabalachd f

metal n meatailt f, pl meatailtean

metamorphic a 1 cruth-caochlach. Metamorphic rock, creag chruth-chaochlach

• cruth-atharrachail. Metamorphic rock, creag chruth-atharrachail

2 meatamorfach

metamorphism n (geology) 1 cruth-chaochladh m, gen cruth-chaochlaidh

2 meatamorfachas m, gen meatamorfachais

metamorphosis n 1 cruth-atharrachadh m, gen cruth-atharrachaidh

2 meatamorfosais m

metaphor n meatafor m, gen meatafoir. Simile and metaphor will be used in the study of imagery within texts, cleachdar samhla agus meatafor ann am beachdachadh air ìomhaigheachd ann an teacsaichean. They should expect vivid pictures to be painted by means of comparisons (in simile and metaphor), bu chòir dùil a bhith aca gum bi dealbhan beòthail gan cruthachadh tro shamhla agus tro mheatafor. Mixed metaphor, meatafor measgte

metathesis n eadar-chàradh m, gen eadar-chàraidh, pl eadar-chàraidhean. “Ceund” comes by elision from “ceunda”, which itself came by metathesis from “ceudna”, tha “ceund” a’ tighinn le bàthadh bho “ceunda”, riochd a thàinig e fhèin tro eadar-chàradh bho “ceudna”

meteor n 1 dreag f, gen dreige, pl dreagan

2 salchar-rionnaig m, gen & pl salchair-rionnag

meteorite n 1 (geology) dreigit f

• dreagait f, pl dreagaitean

2 (familiar)dreag f, gen dreige, pl dreagan

meteoroid n dreag f, gen dreige, pl dreagan

meteorological a eòlais-shìde. The Meteorological Office, Oifis an Eòlais-shìde, Oifis na Sìde

meteorologist n eòlaiche-sìde m, pl eòlaichean-sìde

meteorology n eòlas-sìde m, gen eòlais-shìde

meter n 1 inneal-tomhais m, gen inneil-thomhais, pl innealan-tomhais

2 meatair m, pl meatairean. Water meter, meatair uisge

method n 1 dòigh f, pl dòighean. Teachers will make use of a variety of methods, cleachdaidh tidsearan caochladh dhòighean. This section deals specifically and briefly with methods of planning assessment in language, tha an earrann seo a’ buntainn gu sònraichte ann am beagan bhriathran ri dòighean air a bhith a’ deasachadh measaidh air cànain

2 dòigh-theagaisg f, pl dòighean-teagaisg. In older textbooks and methods, anns na seann leabhraichean agus leis na seann dòighean-teagaisg

3 modh m, pl modhan. The school should decide on one method of teaching pupils to deal with mistakes, tha còir aig an sgoil suidheachadh air aon mhodh air clann a theagasg ach mar a dhèiligeas iad ri mearachdan

methodology n 1 expressed with dòighean-teagaisg f pl. which can usually be overcome by an appropriate methodology, gheibhear thairis orra sin mar as trice le dòighean-teagaisg freagarrach. But they may well offer information to allow methodologies to be rethought, ach faodaidh iad air a shon sin fiosrachadh a thoirt seachad a bheir cothrom ath-bhreithneachadh air dòighean-teagaisg

2 expressed with dòighean. Teaching materials based on modern communicative methodology, stuthan teagaisg air am bonntachadh air dòighean conaltraidh an latha an diugh

metonomy n meatanomaidh m

metre (prosody) n meadrachd f, pl meadrachdan. Strophic metre, meadrachd stròfach. This song is in strophic metre, ’s e meadrachd stròfach a tha air an òran seo. This unstressed rhyme sometimes survives in more modern metres, tha an comhardadh gun chudthrom a tha seo uaireannan a’ mairsinn ann am meadrachdan a tha nas nuadh-aimsireile. This song has the same type of amhran metre as two other of the bard’s songs, tha an aon ghnè de mheadrachd amhrain air an òran seo ’s a tha air a dhà eile de chuid òran a’ bhàird

metre n (length) meatair m, pl meatairean. Half metre, leth meatair. Metre stick, maide meatair

metric a meatrach, comp meatraiche

metrical a meadrachail. Metrical phonology, fòin-eòlas meadrachail. Metrical feet, troighean meadrachail

metronome n meatranom m, gen meatranoim, pl meatranoman

metropolis n àrd-bhaile m, gen àrd-bhailtean

microbe n bitheag f, gen bitheig, pl bitheagan

microcomputer n mion-choimpiutar m. The microcomputer can be a valuable aid, faodaidh am mion-choimpiutar a bhith na chuideachadh air leth

microcomputing a mion-choimpiutaireachd. Microcomputing facilities, goireasan mion-choimpiutaireachd

micro-filtration n miocro-shìoladh m, gen miocro-shìolaidh

micro-organism a miocro-fhàs-bheairt f, pl miocro-fhàs-bheairtean

micropollutant n miocro-stuth-truaillidh m, pl miocro-stuthan-truaillidh

microscope n miocroscop m, gen miocroscoip, pl miocroscopan

microscopic a 1 miocroscopach

2 bìdeach, fìor bhìdeach

micro substance n miocro-stuth m, pl miocro-stuthan. Pollution due to abnormally high numbers of micro substances, truaillidheachd mar thoradh air àireamh tuilleadh is àrd de mhiocro-stuthan

middle n meadhan m, gen meadhain. By looking at beginnings, middles and endings, le bhith a’ coimhead air toiseach, meadhan agus deireadh

into the middle of prep phr a mheasg (plus gen)

middle a 1 meadhain. In the middle and upper ranges of the 5-14 year group, aig an aois mheadhain agus an aois as àirde anns a’ bhuidhinn 5-14

2 (grammar) fèineach. Middle voice, guth fèineach

Middle Ages n phr Meadhan-aoisean f pl

Middle East n phr an Ear Mheadhanach

middle order a phr meadhan-ìre. Middle order services, seirbheisean meadhan-ìre

might v aux, see sv may v aux

migration n imrich f, pl imrichean

migratory a 1 falbhainn. Migratory legend, faoin-sgeul falbhainn

2 imrich. A migratory bird, eun imrich

milch-cow n bò-bhainne f, gen bà-bainne, pl bà-bainne, pl gen bò-bainne; pl also crodh-bainne m, gen cruidh-bhainne

mild a 1 (climate) tlàth, comp tlàithe. A mild climate, clìomaid thlàth

2 (weather) blàth, comp blàithe. A mild day, latha blàth

milibar n mileabar m, pl mileabaran

militancy n mìleantachd f

militant a mìleantach, comp mìleantaiche. Some of them were more militant, bha cuid dhiubh na bu mhìleantaiche

military a armailteach

milk n bainne m

skimmed milk n phr bainne m lom, gen bainne luim

milk v tr 1 bleoghainn, vn bleoghann f

2 bligh

milking machine n phr inneal-bleoghainn m, gen inneil-bhleoghainn, pl innealan-bleoghainn

milkmaid n 1 banarach f, gen banaraich, pl banaraichean

2 banchag f, gen banchaig, pl banchagan

milky a bainneach

mill n muileann m & f, gen muilinn, pl muilnean, muileannan

millet n mileat m, gen mileit

millibar n milleabar m, gen milleabair, pl milleabaran

millilitre n milleliotair m, pl milleliotairean

million n millean m, gen millein, pl milleanan

millionth a milleanamh

mime n 1 atharrais f. Such as gesture, mime and pictures, mar tha gluasad-bodhaig, atharrais agus dealbhan

2 mìm m. Reflection can be encouraged through mime, faodar cnuasachadh a mhisneachadh tro mhìm. By examining situations in mime, movement and performance, ann a bhith a’ rannsachadh shuidhichidhean ann am mìm, ann an gluasad agus ann an gabhail pàirt

mimic v tr atharrais, vn atharrais f

mimicry n 1 atharrais f

2 aithris-bheulain f

Minch pr n 1 an Cuan Leòdhasach, gen a’ Chuain Leòdhasaich

2 a’ Mhaoil f, gen na Maoile

Little Minch n phr an Cuan Sgithe, gen a’ Chuain Sgithe

mind n inntinn f, pl inntinnean. When their minds have been caught, an uair a ghabhar greim air na h-inntinnean aca. Understanding what is required of them enables pupils to focus their minds on how to meet it, tha tuigse air na thàtar a’ sùileachadh orra a’ toirt cothroim don chloinn an inntinn a leagail air mar a choileanas iad sin

mind v tr expressed with cuir dragh air, vn cur dragh air. She did not mind the days when it rained, cha robh na làithean le uisge a’ cur dragh oirre

mine n mèinn f, gen mèinne, pl mèinnean

mine head n phr beul m mèinne, gen & pl beòil mhèinne. Mine head gear, acfhainn bheòil mhèinne

mine v tr mèinn, vn mèinneadh m. How else can coal be mined? dè na dòighean eile air gual a mhèinneadh?

mining n mèinnearachd f. Opencast mining, mèinnearachd fhosgailte. Mining is a dangerous job, ’s e obair chunnartach a tha anns a’ mhèinnearachd

miner n 1 mèinneadair m, pl mèinneadairean. The miners are lowered down the shaft in a lift, thèid na mèinneadairean a leigeil sìos an toll ann an àrdaichear

mineral n mèinnear m, gen mèinneir, pl mèinnearan. Gemstones and minerals, seudan agus mèinnearan

mineral mod mèinnearach. Mineral fragments, gràineanan mèinnearach

mini-bus n mion-bhus m, pl mion-bhusaichean. All transport used, including mini-buses, should have forward-facing seats with seat-belts fitted, a thaobh gach seòrsa còmhdhalach a thèid a chur am feum, agus sin a’ gabhail a-staigh mhion-bhusaichean, is còir gum bitheadh suidheachain a tha a’ coimhead chon an toisich air fad aca le criosan-sàbhalaidh air an cur a-steach

minimise v tr lùghdaich, vn lùghdachadh m. In order to minimise risk to children, gus cunnart do chloinn a lùghdachadh. Plan the work of the organisation so as to minimise situations where the abuse of children may occur, socraich obair na buidhne air dhòigh a lùghdaicheas suidhichidhean far am faodadh droch-dhìol cloinne tachairt

minimum n expressed with air a char as lugha. Whatever the size of the group there must be a minimum of two adults present at all times, ge be air bith dè am meud a bhitheas aig a’ bhuidhinn feumaidh dà inbheach air a’ char as lugha a bhith daonnan an làthair

minimum a 1 air a’ char as lugha or air a’ char bu lugha; aig a’ char as lugha. Guidance concerning the minimum time allocation for Language, an stiùireadh a tha ann cheana mun chuibhrinn ùine a dh’fheumar a thoirt do chànain air a’ char as lugha. The Council proposed a minimum time allocation of 20% for language and communication, thug a’ Chomhairle mun aire gum bu chòir 20% den ùine air a’ char bu lugha a chur mu choinneamh cànain is conaltraidh. Most strands have attached to them statements of minimum competency, an cois na mòrchodach de na h-iallan tha iomraidhean air comasan aig a’ char as lugha

2 expressed with iomchaidh. The Education Department suggested a minimum time allocation in the primary school of 15% for language, thog Roinn an Fhoghlaim gum biodh 15% na chuibhrinn iomchaidh do chànain anns a’ bhunsgoil

minimum thermometer n phr teas-mheidh teothachd-ìosail

minimum wage n phr expressed with tuarastal m stèidhte, gen tuarastail stèidhte

minor a beag

minor road n phr rathad m beag, gen rathaid bhig, pl ròidean beaga

minority n mion-chuid f, gen mion-chodach, pl mion-chodaichean. They are in the minority, tha iad anns a’ mhion-chuid

• beag-chuid f, gen beag-chodach, pl beag-chodaichean

minority language, mion-chànain f, pl mion-chànainean. One of a large number of minority European languages, aon de dh’àireamh mhòr mhion-chànanan na h-Eòrpa

minstrel n oirfideach m, gen & pl oirfidich

minus prep minus

minute n mionaid f, pl mionaidean

minute hand n phr 1 spòg f mhionaid, gen spòige mhionaid, pl spògan mhionaid

2 spòg f mhòr, gen spòige mòire, pl spògan mòra

minute a bìodach. Minute calcareous shells, sligean bìodach cailcreach

mirror n sgàthan m, gen & pl sgàthain

mirror v tr expressed with comharraich, vn comharrachadh. It will mirror the diversity of the area the school serves, bidh i a’ comharrachadh cho iomachruthach ’s a tha coimhearsnachd na sgoile

misbehave v i bi ri droch-ghiùlan. Children who misbehave will be taken aside and the playleader will explain why such behaviour is unacceptable, thèid clann a bhitheas ri droch-ghiùlan a thoirt an dara taobh agus mìnichidh an neach-stiùiridh carson nach tèid gabhail ris a leithid a ghiùlan

miscellaneous a 1 measgaichte

2 expressed with measgachadh m, gen measgachaidh. Miscellaneous items, measgachadh nithean

miscellany n measgachadh m, gen measgachaidh

mischief n aimhleas m, gen aimhleis

mischievous a aimhleasach, comp aimhleasaiche

mischievousness n aimhleasachd f

miscible a so-mheasgachaidh. Miscible liquids, lionnaichean so-mheasgachaidh. Miscible in all proportions, so-mheasgachaidh anns gach co-roinn

miscue a expressed with air iomrallan. They may use miscue analysis procedures in reading, faodaidh iad dòighean sgrùdaidh air iomrallan a chleachdadh ann an leughadh

misfit n

misfit stream n phr allt m mì-oireamhnach, gen uillt mhì-oireamhnaich, pl uillt mhì-oireamhnach

• allt m neo-chuimseach, gen uillt neo-chuimsich, pl uillt neo-chuimseach

miss v tr expressed with neg plus faigh lorg, vn neg plus faighinn luirge. He brought to me the sheep I had missed, thug e thugam a’ chaora air nach d’fhuair mi lorg

missile n urchair f, gen urchrach, pl urchraichean

mist n ceò m & f, gen 1 ceò, ceotha, pl ceothannan

2 ceathach m, gen ceathaich

mistake n 1 mearachd f, pl mearachdan. One method of teaching pupils to deal with mistakes, aon mhodh air clann a theagasg ach mar a dhèiligeas iad ri mearachdan

2 iomrall m, gen & pl iomraill

mistress n bana-mhaighistir f, pl bana-mhaighistirean

misuse n 1 mì-fheum m. In case they make misuse of it, air eagal gun dèan iad mì-fheum dheth

mix v tr 1 measgaich, vn measgachadh m

2 bi a’ cothlamadh. Different genres are also mixed together for particular effects, bithear cuideachd a’ cothlamadh diofar sheòrsachan gnè ri chèile gus buadhan sònraichte a thoirt gu buil

mixed a measgaichte. Mixed numbers, àireamhan measgaichte. Mixed wood, coille mheasgaichte. Mixed farming, tuathanachas measgaichte. Most classes are mixed ability, tha a’ chuid mhòr de chlasaichean de chomas measgaichte

mix up v phr dèan measgadh eadar, vn dèanamh measgaidh eadar. In his book he mixed up these two men, na leabhar rinn e measgadh eadar an dithis dhaoine seo

become mixed up v phr expressed with rach an lùib a chèile, vn dol an lùib a chèile

mixture n measgachadh m, gen measgachaidh, pl measgachaidhean. The predominant vegetation on the slopes and hills is a mixture of heather and coarse grasses, ’s e an lusrach as cumanta air na sliosan agus air na mill ach measgachadh de fhraoch agus de sheòrsachan garbha de dh’fheur

mobile (decoration) n gluaiseachan m, gen & pl gluaiseachain

mobile a

mobile home n phr taigh-gluasaid m, gen taighe-ghluasaid, pl taighean-gluasaid

mobile services n phr seirbheisean-siubhail f pl

mobility n gluasad m. Facial mobility, gluasad aodainn

modal a mòdail. Modal logic, loidig mhòdail. Modal particle, mìrean mòdail. Modal system, siostam mòdail. Modal verb, gnìomhair mòdail

modality n mòdaileachd f

mode n modh m. Available across all curricular areas and modes, a tha ri fhaotainn feadh gach raoin agus gach modh den chlàr-theagaisg. Adapt their mode of listening to their intention in listening, a bhith a’ ceangal ri chèile modh èisteachd agus na tha san amharc aca ann a bhith ag èisteachd

model n 1 eisimpleir m, pl eisimpleirean. The teacher will be a model by reading aloud often, bidh an tidsear fhèin na eisimpleir le bhith a’ leughadh a-mach gu tric. The teacher will provide an important model for the pupils, bidh an tidsear a’ toirt eisimpleir chudthromaich don chloinn. Pupils will benefit from working with real models of effective Gaelic, bithidh e feumail don chloinn a bhith ag obair le eisimpleirean dligheach de Ghàidhlig dhòigheil. The models of speech provided by the teacher in talking to pupils, na h-eisimpleirean-labhairt a tha an tidsear a’ cur fa chomhair na cloinne an uair a tha e a’ bruidhinn riutha. Pupils will explore through wide reading a variety of models of stylistic techniques, bidh a’ chlann a’ rannsachadh tro leughadh farsaing caochladh eisimpleirean de dhòighean stoighle

2 modail f, pl modailean. Make a model of a coal mine, dèan modail de mhèinn ghuail. While involved in making models, puppetry, etc., fhad ’s a tha iad an sàs a’ dèanamh mhodailean, ag obair le fir-fuadain agus mar sin

3 ball-sampail m, pl buill-sampail. The teacher will provide good models of reading, bheir an tidsear dhaibh deagh bhuill-sampail de leughadh

model v tr 1 thoir eisimpleir seachad, vn toirt eisimpleir seachad. They should model good reading habits, tha còir aca eisimpleir a thoirt seachad air deagh chleachdaidhean leughaidh

2 expressed with le eisimpleir. Beginners will repeat new language as modelled by the teacher, bidh luchd-tòiseachaidh ag atharrais càinnt ùir le eisimpleir on tidsear

modelling n 1 expressed with eisimpleirean. It should feature a lot of encouragement and modelling of good practice, bu chòir mòran misneachaidh agus eisimpleirean de chleachdadh dòigheil a bhith mar phàirt dheth sin

2 expressed with a’ toirt eisimpleir. Teacher modelling of words and phrases, an tidsear a’ toirt eisimpleir le faclan ’s abairtean

modelling clay n phr crèadh-dheilbhidh f

modem n modam m, gen modaim, pl modaman

moderate a 1 stuama

2 cuimseach, comp cuimsich. Moderate breeze, oiteag chuimseach. Pupils with moderate learning difficulties, clann le duilgheadasan ionnsachaidh cuimseach

moderator n (ecclesiastical) moderàtor m, pl moderàtoran. A report written by three previous moderators, aithisg a chaidh a sgrìobhadh le triùir a bha ron seo nam moderàtor

modern a 1 an latha an diugh; anns/às an latha an diugh. Modern theatre groups should be welcomed to the school, bu chòir buidhnean-dràma an latha an-diugh fhàilteachadh san sgoil. Teaching materials based on modern communicative methodology, stuthan teagaisg air am bonntachadh air dòighean conaltraidh an latha an diugh. Projection of a lively, modern image of Gaelic, foillseachadh air ìomhaigh bheothail na Gàidhlig anns an latha an diugh. They will be able to read the words of familiar modern songs and poems, bidh comas aca air na faclan aig òrain agus dàin air a bheil iad eòlach às an latha an diugh a leughadh

2 ùr-fhasanta. Views of the world which are determined by non-Gaelic concerns and which, for some children, seem more “modern” and therefore more attractive, seallaidhean den t-saoghal a tha air am bonntachadh air nithean nach buin don Ghàidhlig agus a tha ann an sealladh cuid de chloinn nas “ùr-fhasanta” agus mar sin nas tarraingiche

3 nuadh-aimsireil. It is likely that this unstressed rhyme came from the mediaeval metre Ochtfhoclach bec, and that it sometimes survives in more modern metres, tha e coltach gun tànaig an comhardadh gun chudthrom a tha seo bhon mheadrachd mheadhan-aoiseil Ochtfhoclach bec, agus gu bheil e uaireannan a’ mairsinn ann am meadrachdan a tha nas nuadh-aimsireile

modern poetry n phr 1 bàrdachd f anns an nòs ùr

2 nuadh-bhàrdachd f

modest a 1 beusach, comp beusaiche

2 banail, comp banaile

modifier n (grammar) mion-atharraiche m, pl mion-atharraichean

modify v tr mion-atharraich, vn mion-atharrachadh m

moist a 1 tais, comp taise

2 bog, comp buige

moisten v tr taisich, vn taiseachadh m

moisture n taiseachd f

mole n (on skin) ball-dòbhrain m, gen & pl buill-dhòbhrain

molecule n moileiciuil f, pl moileiciuilean

moment n 1 tiotadh m, gen tiotaidh, pl tiotaidhean; also tiota m, pl tiotan. It won’t be a moment drying at the fire, cha bhi e tiotadh a’ tiormachadh aig an teine

2 tiotan m, gen tiotain, pl tiotain, tiotanan; also tiotag f, gen tiotaig, pl tiotagan

monastery n manachainn f, pl manachainnean

money n airgead m, gen airgid. Pupils will understand statements and questions about money, work and possessions, bidh a’ chlann a’ tuigsinn ràdhan agus ceistean mu airgead, obair agus stòras

moneyed a airgeadach. He came of moneyed people, thàinig e de dhaoine airgeadach

Mongolia pr n Mongòilia f

Mongolian pr n 1 Mongoileach m, gen & pl Mongoilich

2 (language) Mongoilis f

monitor v tr 1 cùm sùil air. Contexts which will give opportunities to monitor, or more formally assess, the progress of individual pupils, suidhichidhean a bhitheas a’ toirt cothroim gus sùil a chumail air adhartas chloinne fa leth, no gus sin a mheasadh nas foirmeile. This enables teacher and pupil to monitor progress in terms they both understand, tha seo a’ toirt cothroim don tidsear agus don phàisde sùil a chumail air adhartas ann an dòigh a thuigeas iad le chèile

2 sgrùd, vn sgrùdadh. How pupils’ attainment should be monitored, mar a bhitheadh adhartas na cloinne air a sgrùdadh

monkfish n, see 1 anglerfish n

2 angel-fish n

monochrome a aon-dath; aon-dathach

monoculture n 1 tuathanachas m singilte, gen tuathanachais shingilte

2 (a) aon-àiteachas m, gen aon-àiteachais

(b) pòr m aon-àiteachais, gen pòir aon-àiteachais, pl pòran aon-àiteachais

monoculture mod aon-àiteachais. Monoculture system, siostam aon-àiteachais

monolith n 1 carragh f, gen carraigh, pl carraighean

2 monailiot m, pl monailiotan

monologue n monalog f, gen monaloig, pl monalogan

monophthong n aon-fhoghair m, pl aon-fhoghairean

monoplane n monaiplèan f, pl monaiplèanaichean

monopoly n lèir-shealbhachd f. The Monopolies’ Commission, Coimisean na Lèir-shealbhachd

monosyllabic a aona-lideach. Adjectives (monosyllabic or disyllabic) are commonly in the comparative degree after “cho” in this dialect, bidh buadhair (aona-lideach no dà-lideach) gu cumanta anns an ìre choimeasaich an dèidh “cho” san dualchainnt seo

monosyllable n aona-lide m, pl aona-lidean

monsoon n monsùn m, gen monsùin, pl monsùnan

monster n uilebheist f, pl uilebheistean

Montague grammar n phr gràmar m Montague, gen gràmair Montague

month n mìos m & f, gen mìosa, pl mìosan

next month adv phr an ath-mhìos

monthly n mìosachan m, gen & pl mìosachain

monthly a mìosail

monument n carragh-chuimhne f, gen carraigh-cuimhne, pl carraighean-cuimhne

mood n 1 expressed with fonn m. Pupils will have chances to explore characters, their feelings and their moods, bidh cothroman aig a’ chloinn rannsachadh a dhèanamh air pearsachan, air am faireachdainnean agus air an fhonn anns a bheil iad

2 spiorad m. They should expect to feel the mood of the poem in its rhythm, bu chòir dùil a bhith aca gum fairich iad spiorad an dàin anns an ruitheam aige

3 suidheachadh-inntinn m, gen suidheachaidh-inntinn. Sentence structures can be discussed in terms of how they create meaning, mood and atmosphere, faodar beachdachadh air cumaidhean sheantansan a thaobh ’s mar a tha iad a’ cruthachadh brìgh, suidheachadh-inntinn agus “àile”

4 (grammar) modh m, pl modhan. Hortative mood, modh earalach. Imperative mood, modh àithneach. Indicative mood, modh taisbeanach. Optative mood, modh roghainneil. Subjunctive mood, modh eisimeileach

moor n 1 monadh m, gen monaidh, pl monaidhnean

2 mòinteach f, gen mòintich, pl mòintichean

3 aonach m, gen aonaich, pl aonaichean

moor-grass, purple n (Molinia caerulea) sliabh m, gen slèibhe

moraine n morain f, pl morainean. The mounds are formed from material that was dumped in these moraines as the glacier melted, tha na tomannan air an dèanamh de stuth a chaidh fhàgail na dhùn anns na morainean seo nuair a bha an t-eigh-shruth a’ leaghadh

ground moraine n phr morain f ghrunnda, gen morain grunnda, pl morainean grunnda

lateral moraine n phr moraine f thaobhach, gen morain taobhaich, pl morainean taobhach

medial moraine n phr morain f mheadhanach, gen moraine meadhanaich, pl morainean meadhanach

terminal moraine, end moraine n phr morain f chrìche, gen morain crìche, pl morainean crìche. Evidence for the halt of the glacier can be seen in the form of a remarkably continuous end-moraine, gheibhear dearbhadh air mar a stad an eigh-shruth ann am morain-chrìche a tha gu sònraichte leantainneach

moraine mod 1 moraine. Moraine features, feartan moraine

2 a tha anns a’ mhorain. The unsorted nature of the moraine material can be easily seen, chithear gu furasta nàdar neo-sheòrsaichte an stuth a tha anns a’ mhoraine

moral n beus f, gen beusa, pl beusan

moral a 1 moralta. Including intellectual, emotional, aesthetic and moral development, agus sin a gabhail a-staigh fàs ann an tuigse, ann am faireachadh, ann am mothachadh na bòidhchid, agus ann an leasachadh moralta

2 beusach

moral education n phr foghlam m moralta, gen foghlaim mhoralta. All the outcomes of religious and moral education will be taught through Gaelic, is ann tro Ghàidhlig a bhithear a’ teagasg na tha a’ sruthadh à foghlam spioradail agus moralta

more n expressed with a bharrachd. Many pupils should in practice achieve much more, tha còir gun coileanadh mòran chloinne cus a bharrachd

more a 1 expressed with barrachd (plus gen). More emphasis should be given to effective communication than to formal accuracy, bu chòir barrachd àite thoirt do chonaltradh buadhmhor na do chòmhradh a tha foirmeil agus ceart The messenger has to take more account of the possible reactions of the listeners, feumaidh an teachdaire barrachd aire a thoirt do mar a dh’fhaodadh an luchd-èisteachd gabhail ris an teachdaireachd. Speech will be fuller and more varied than at Beginner level, bidh am barrachd comas-labhairt aca, agus sin de barrachd sheòrsachan, na bha aca aig a’ Bhun Ìre

2 am barrachd (plus gen). Messages and tasks will contain more information, bidh am barrachd fiosrachaidh anns na fiosan agus na gnìomhan

more in comp of adjective 1 expressed with comp form of a. Each target demanding more complex knowledge, gach cuimse ag iarraidh eòlais nas iom-fhillte. At other, more important times, aig amannan eile, a tha nas cudthromaiche. As texts become more complex, mar as ioma-fhillte a tha teacsaichean a’ fàs

2 expressed with cus. The process is more complex, ’s e tha ann gnothach a tha cus nas ioma-chùisiche

3 expressed with barrachd (plus gen). There will be a corresponding need for listeners to be more aware of purposes, an co-cheangal ri seo feumaidh luchd-èisteachd barrachd mothachaidh a bhith aca air adhbhair. Talking will become more structured, bidh barrachd òrduigh ga chur air labhairt

4 expressed with am barrachd (plus gen). Biographical details about poets can help make their work more accessible to pupils, bidh fiosrachadh mu bheatha nam bàrd na chuideachadh don chloinn ann a bhith a’ cur am barrachd eòlais air an obair aca

5 expressed with tuilleadh (plus gen). This will be more significant if pupils are given regular opportunities to display completed work, bidh an tuilleadh brìgh an-seo ma tha a’ chlann a’ faotainn cothroim gu cunbhalach a bhith a’ taisbeanadh obair chrìochnaichte

6 expressed with gu ìre nas motha. The earlier walls are likely to be more decayed than the later ones, is dòcha gu bheil na gàrraidhean as tràithe air cnàmh air falbh gu ìre nas motha na an fheadhainn as fhadalaiche

7 expressed with nas fheàrr. Low ridges of volcanic rock that were more resistant to glaciation, dromannan ìosal de chreig bholcànaich a tha air seasamh nas fheàrr an aghaidh bleithe eigheadail

8 expressed with car. They will attempt more complex narratives, nì iad oidhirp air stòiridhean car ioma-fhillte. To give and ask for information in more formal settings, fiosrachadh a thoirt agus a shireadh ann an suidhichidhean car foirmeil

more in comp of adv 1 expressed with nas motha. Small groups may work more independently, faodaidh buidhnean beaga oibreachadh nas motha air an ceann fhèin

2 not directly expressed. Tone, used in relation to the sound of a communication, and more broadly to the attitude of a speaker, will be used when pupils discuss spoken communications, bithear a’ cleachdadh dòigh-labhairt, an co-cheangal ri fuaim conaltraidh agus ann an dòigh fharsaing ri sealladh neach-labhairt, an uair a bhios clann a’ beachdachadh air conaltradh-beòil. Before being brought together to build longer, more fully-shaped works, mus toirear cruinn còmhla iad gus obraichean nas fhaide a chur ri chèile air an làn chumadh

more adv nas motha. It is now recognised that pupils’ ability to understand and use language depends more on their ability to see how larger units are manipulated, a-nis thàtar a’ gabhail ris gu bheil comas-tuigse agus comas-cleachdaidh na cloinne air cànain nas motha an urra ri an comas air a bhith a’ tuigsinn mar tha aonadan nas motha air an ullachadh

more and more adv phr expressed with sìor preceding v plus comp of a. Pupils will become more and more comfortable using Gaelic, bidh a’ chlann a’ sìor fhàs nas saoirsneile ann a bhith a’ cleachdadh na Gàidhlig

more fully adv phr expressed with an tuilleadh plus gen. Developing from exploratory work into more fully formed and organised outcomes, a’ fàs à obair rannsachaidh a dh’ionnsaigh thoraidhean air a bheil an tuilleadh cumaidh agus eagrachaidh

more than n phr 1 còrr agus. In more than one sentence, ann an còrr is aon seantans. Short texts which contain more than one item of information, teacsaichean goirid anns a bheil còrr is aon phìos fiosrachaidh. Find, select and collate information from more than one source a’ lorg, a’ taghadh agus a’ cur còmhla fiosrachaidh o chòrr is aon ghoireas. For example, use of more than one character, mar eisimpleir, còrr is aon phearsa ga chleachdadh

2 bàrrachd air (plus dat). I shan’t take more than that, cha ghabh mi barrachd air sin

be more than v phr expressed with neg plus idir … a-mhàin. Gaelic is more than a language, chan e idir cànain a-mhàin a th’anns a’ Ghàidhlig. But culture is more than language and literature, ach chan e dualchas idir cànain agus litreachas a-mhàin

yet more a phr expressed with an tuilleadh ’s am barrachd (plus gen). Not least for the acquisition of yet more languages, agus gu h-àraidh gus an tuilleadh ’s am barrachd chànan a thogail

morning n madainn f, gen maidne, pl madainnean

morning star n phr reul f na maidne, gen rèil na maidne

morpheme n moirfim m, pl moirfimean

morphological a cruth-eòlach

morphology n 1 cruth-eòlas m, gen cruth-eòlais

2 (linguistics) moirfeólas m, gen moirfeólais

morris-dance n dannsa-muiriseach m, gen dannsa-mhuirisich

morsel n bìdeag f, gen bìdeig, pl bìdeagan

Morse pr n. Morse code, còd Morse, còd Morsach

mortal a basmhor

mortality n bàsmhorachd f. Infant mortality, bàsmhorachd chloinne. Infant mortality rate, ràta bhàsmhorachd chloinne

mortar n aol-tàthaidh m, gen aoil-tàthaidh

mortgage n morgaids f, pl morgaidsean

mosquito n moscìoto m, pl moscìotothan

moss n còinneach f, gen còinnich

most n 1 a’ mhòrchuid f, gen na mòrchodach or na mòrchuid. Most of the time allocated to Gaelic, a’ mhòrchuid den ùine a thàtar a’ toirt don Ghàidhlig. For some, perhaps most, of the time, airson cuid, ’s dòcha a’ mhòrchuid, den ùine. Should be attainable by some pupils in P3, but certainly by most in P4. so-ruighinn le cuid ann am B3, ach gun teagamh sam bith leis a’ mhòrchuid ann am B4

2 a’ chuid f as motha de. Teachers might show that Gaelic was once the language of most of mainland Scotland, dh’fhaodadh tidsearan a nochdadh gum b’ i a’ Ghàidhlig aig aon àm a’ chànain a bha aig a’ chuid as motha de thìr-mòr na h-Alba

most a 1 a’ chuid mhòr de. For most pupils this will be reached, ruigear seo anns a’ chuid mhòir de chloinn. Most pupils will respond readily to stories, gabhaidh a’ chuid mhòr de chloinn gu deònach ri stòiridhean. Most classes are mixed ability, tha a’ chuid mhòr de chlasaichean de chomas measgaichte

2 a’ mhòrchuid de, gen na mòrchodach de or na mòrchuid de. Most pupils will at some time experience learning difficulties, bidh a’ mhòrchuid de chloinn aig àm air choireigin a’ fiosrachadh dhuilgheadasan ionnsachaidh. Most strands have attached to them statements of minimum competency, an cois na mòrchodach de na h-iallan tha iomraidhean air comasan aig a’ char as lugha. Punctuate most sentences accurately, a’ pungadh na mòrchuid de sheantansan gu dòigheil

3 a’ chuid as motha de. Teachers might plan to enable most pupils to achieve Level E by the end of S2, dh’fhaodadh na tidsearan a bhith a’ cur romhpa comas a thoirt don chuid a bu mhotha den chloinn Ìre E a choileanadh ro dheireadh A2. By the additional support available in most schools, leis an taice a bharrachd a gheibhear anns a’ chuid as motha de sgoiltean

for the most part adv phr anns a’ mhòr earrainn. Form letters and space words legibly for the most part, a’ cumadh litrichean agus a’ cur a-mach fhaclan gus gun leughar iad anns a’ mhòr earrainn

most in sup of Eng a 1 expressed with comp form of Gaelic a

2 expressed with as motha, a bu mhotha. The most exciting part was…, ’s e am pàirt a bu mhotha a ghluais mi…. What is the name of the road with the most trees in it? dè an t-ainm a tha air an rathad air as motha a bheil de chraobhan?

moth n dealan-dè m oidhche, gen & pl dealain-dè oidhche

motif n 1 (music) ùrlar m, gen ùrlair, pl ùrlaran

2 (tales) moitif m, pl moitifean

motion n gluasad m, gen gluasaid, pl gluasadan

motivate v tr 1 gluais, vn gluasad m. It is essential that situations are designed by the teacher to motivate the pupils to contribute willingly, feumaidh an tidsear suidhichidhean a dhealbhachadh gus a’ chlann a ghluasad gu bhith a’ gabhail pàirt gu toileach. The values and knowledge which motivate cultures are deeply intertwined in their languages, tha na prìomh-bheachdan agus an t-eòlas a tha a’ gluasad dhualchasan a’ freumhachadh gu domhain nan cuid chànan

2 dèan gluasad, vn dèanamh m gluasaid. Real letters will motivate best, ’s e litrichean fìrinneach as motha nì de ghluasad

3 expressed with bi plus air gluasad. Teaching approaches, tasks and experiences will motivate and support pupils, bidh a’ chlann air an gluasad le dòighean-teagaisg, le obair agus le fiosrachadh, agus a’ faotainn taice bhuapa

4 brosnaich, vn brosnachadh m. Co-operative writing and discussion will motivate re-drafting, bidh co-oibreachadh ann an sgrìobhadh agus ann am beachdachadh a’ brosnachadh ath-dhreachdaidh

motivating a 1 expressed with gluais, vn gluasad m. Challenging them to make decisions and confront problems within motivating and supportive contexts, gan cur gu dùbhlan gus co-dhùnaidhean a dhèanamh agus aghaidh a chur air duilgheadasan, taobh a-staigh coitheacsan a tha gan gluasad agus a’ cumail taice riutha

2 a ghluaiseas an inntinn. Contexts are the motivating situations within which teaching, learning and assessment activities take place, is ann an suidhichidhean a ghluaiseas an inntinn a thèid gnìomhan teagaisg, ionnsachaidh agus measaidh air adhart

motivation n 1 gluasad-inntinn m. Motivation matters, tha feum air gluasad-inntinn, agus tha luach ann

2 expressed with gluais v, vn gluasad. It has much to do with the knowledge and experience of the listener, with motivation and involvement, tha e ann an dlùth dhàimh ri eòlas agus ri fiosrachadh an neach-èisteachd, ris mar a tha an neach sin air a ghluasad gu pàirt a ghabhail anns a’ chùis

motive n 1 rùn m, gen rùin, pl rùintean. Show that they understand the following terms : setting, motives, a’ nochdadh gun tuig iad na faclan a leanas : suidheachadh, rùintean

2 expressed with dè tha a’ gluasad. Pupils can come to deeper understandings of characters, their actions and motives, thig clann gu tuigse nas motha air pearsachan agus air dè tha na pearsachan seo a’ dèanamh agus dè tha gan gluasad

motor n motar m, gen motair, pl motaran

motor mod motair. Motor sled, slèideag-mhotair

motor a

motor control n phr 1 altachadh-buill m, gen altachaidh-bhuill. Difficulties in handwriting arising from lack of motor control, duilgheadasan ann an làmh-sgrìobhadh a tha mar thoradh air cion altachadh-buill

2 altachadh-cuirp m, gen altachaidh-chuirp. Pupils with difficulties in motor control, clann aig a bheil duilgheadasan altachadh-cuirp

motor v tr & i motaraich, vn motarachadh m

motoring mod motarachaidh. Motoring organisation, buidheann motarachaidh

motorway n motar-rathad m, gen motar-rathaid, pl motar-ròidean. On motorways, major roads and minor roads, air motar-ròidean, mòr-ròidean agus roìdean beaga

motte n dùn m, gen & pl dùin. Motte and bailey, dùn is balla-dìon

mould n (template) molldair m, pl molldairean

mould n (decay) clòimh-liath f, gen clòimhe-lèithe

mound n 1 tom m, gen tuim, pl tomannan. Glacial mounds, tomannan eigheadail. The mounds are formed from material that was dumped in these moraines as the glacier melted, tha na tomannan air an dèanamh de stuth a chaidh fhàgail na dhùn anns na morainean seo nuair a bha an t-eigh-shruth a’ leaghadh

2 càrn m, gen & pl cùirn. The overgrown mound of stones cleared nearby shows that this place was once cultivated, tha an càrn, is lusrach air fàs thairis air, de chlachan a chaidh a ghlanadh bhon talamh faisg air làimh na chomharra air gun robhar ag àiteach an àite seo uaireigin

mountain n beinn f, gen beinne, pl beanntan, beanntaichean, gen pl beann. On the mountain side, air slios na beinne

mountain chain n phr sèine f bheanntan, pl sèineachan bheanntan

mountain range n phr 1 sreath f bheanntan, gen sreatha bheanntan, pl sreathan bheanntan

2 sreath f de bheanntaichean, pl sreathan de bheanntaichean. The rivers were draining a mountain range to the west, bha na h-aibhnichean a’ drèanadh sreath de bheanntaichean gun iar

mountainous a 1 beanntach

2 cho àrd ris na beanntan. Mountainous seas, fairge cho àrd ris na beanntan

mountainside n slios m beinne, pl sliosan beinne

mouth n 1 beul m, gen & pl beòil

2 bus m, gen buis, pl buis, busan

3 (of river) bun m, gen buna or buin, pl buin or bunan

mouthful n balgam m, balgaim, pl balgaman. A mouthful of tea, balgam teatha

move v i 1 gluais, vn gluasad. Any worthwhile Gaelic activity will move in and out of components and through varying combinations of strands, bidh gnìomh Gàidhlig sam bith as fhiach an t-saothair a’ gluasad a-mach agus a-steach à earrainnean agus tro chaochladh chothlamadh iallan. Moving from the rehearsed to the increasingly spontaneous, a’ gluasad o na tha iad air ionnsachadh ro-làimh a dh’ionnsaigh na tha nas motha agus nas motha a’ tighinn bhuapa fhèin

2 gluais air adhart. As pupils move through their education, mar a tha a’ chlann a’ gluasad air adhart tro am foghlam

move into v phr expressed with bi. There will be a stage when the four outcomes will move into roughly equal weightings, bidh ìre ann nuair a bhitheas cudthrom an ìre mhaith co-ionnan air na ceithir builean fa leth

moving a 1 gluasadach. Whether in print, sound or moving image, co-dhiù tha iad ann an clò, ann am fuaim no ann an ìomhaigh ghluasadaich

2 not directly expressed. They will be supported with illustrations or moving pictures, gheibh iad taice o dhealbhan no o fhilmichean

moving pictures n film m, pl filmichean. They will be supported with illustrations or moving pictures, gheibh iad taice o dhealbhan no o fhilmichean

movement n 1 (a) gluasad m, gen gluasaid. To develop skills of left-to-right eye movement, gus sgilean gluasad sùla o chlì gu deas a thoirt air adhart. This can create a sense of dramatic movement essential for writing stories, faodaidh seo mothachadh a chruthachadh air gluasad dramataigeach, rud a tha fìor èiseil airson sgeulachdan a sgrìobhadh. By examining situations in mime, movement and performance, ann a bhith a’ rannsachadh shuidhichidhean ann am mìm, ann an gluasad agus ann an gabhail pàirt

(b) expressed with gluasad, vn gluasad m. With a gradual movement from structured to somewhat less structured learning situations, a’ gluasad mean air mhean bho shuidhichidhean-ionnsachaidh stèidhichte gu feadhainn nach eil buileach cho stèidhichte

2 iomairt f, pl iomairtean. She has been involved with minority language movements elswhere in Europe, tha i air a bhith an sàs ann an iomairtean a thaobh mhion-chànain ann an àiteachan eile san Roinn-Eòrpa

Mrs pr n 1 a’ Bhean-Phòsta f, gen na Mnà-Pòsta. I shall write to Mrs Mackenzie, sgrìobhaidh mi chon na Mnà-Pòsta NicCoinnich

abbreviated a’ Bh-Ph, gen na M-P. I shall write to Mrs Mackenzie, sgrìobhaidh mi chon na M-P NicCoinnich

2 A’ Bhana-mhaighistir f, gen na Bana-mhaighistir. I shall write to Mrs Mackenzie, sgrìobhaidh mi chon na Bana-mhaighistir NicCoinnich

abbreviated a’ Bh, gen na B. I shall write to Mrs Mackenzie, sgrìobhaidh mi chon na B NicCoinnich

much n 1 mòran. For much of the time, fad mòran ùine

2 deagh chuid f. It is through talking with peers, teachers and other adults that much of pupils’ learning will occur, is ann tro bhith a’ còmhradh le co-aoisean, luchd-teagaisg agus inbhich eile a tha deagh chuid de dh’ionnsachadh chloinne a’ dol air adhart

3 cuid f mhath. Groups should be able to work independently much of the time, tha còir gum bitheadh buidhnean comasach air obair a dhèanamh air an ceann fhèin cuid mhath den ùine

4 expressed with dlùth a. It has much to do with the knowledge and experience of the listener, tha e ann an dlùth dhàimh ri eòlas agus ri fiosrachadh an neach-èisteachd

much a 1 expressed with mòran m. Much time at the early stages should be spent on play, tha còir mòran ùine aig toiseach gnothaich a chur seachad a’ cluich

much adv cus. Many pupils should in practice achieve much more, tha còir gun coileanadh mòran chloinne cus a bharrachd. Pupils begin to be much less dependent on adult help, bidh a’ chlann a’ tòiseachadh air a bhith cus nas lugha an urra ri cuideachadh o inbhich

as much as, expressed with ionann agus. This is as much as to tell us that he was never there, tha seo ionann is a bhith ag innse dhuinn nach robh e riamh an sin

as much … as, expressed with agus chan ann a-mhàin. The genre of oral messages is often revealed as much by intonation as by the words themselves, tha gnè labhairt gu tric ga foillseachadh le fuaimneachadh cainnte agus chan ann a-mhàin leis na faclan fhèin

as much … as possible, na ghabhas a bhith de …. Ensure that all pupils hear as much Gaelic as possible, a bhith cinnteach gu bheil a’ chlann a’ cluinntinn na ghabhas a bhith de Ghàidhlig

Muck pr n Eilean nam Muc

mucus n splongraich f, sglongraich f

mud n 1 poll m, gen puill

2 (ooze) làthach f, gen làthaich

muddy a 1 làn puill. Your shoes are muddy, tha do chuid bhròg làn puill

2 làn làthaich. Muddy water, uisge làn làthaich

muffle v tr bàth, vn bàthadh m

mug v tr

mugging n brath-ghoid f

muggy a 1 (sultry) bruthainneach, comp bruthainnich

2 (dampish) mugach, comp mugaich

mule n muileid f, pl muileidean

Mull pr n Muile

multicultural a ioma-chultarail. In notices, concerts and multicultural events, ann an sanasan, ann an consartan agus ann an tachartasan ioma-chultarail

multi-language a expressed with ioma-chànanas m, gen ioma-chànanais. A positive attitude to multi-language use, spiorad neartmhor a thaobh ioma-chànanais

multilingual a ioma-chànanach. Bilingual and multilingual children and adults are an asset, is nì feumail e clann agus inbhich dhà-chànanach agus ioma-chànanach a bhith ann

multimedia a ioma-mheadhanach. Databases, spreadsheets, teletext, view data, and multimedia applications generally, stòir-dhàta, duilleagan-sgaoilte, teleteacsa, lèir-dàta agus innleachdan ioma-mheadhanach anns an fharsaingeachd

multinational a ioma-nàiseanta. Multinational companies, companaidhean ioma-nàiseanta

multinational n ioma-nàiseantach m, gen & pl ioma-nàiseantaich. The growth of the multinationals, fàs nan ioma-nàiseantach

multiple a iomadail

multiplication n iomadachadh m, gen iomadachaidh. Multiplication square, ceàrnag iomadachaidh. Multiplication tables, clàran iomdachaidh

multiply v tr iomadaich, vn iomadachadh m

multiplied a air iomadachadh. Multiplied by, air iomadachadh le

multiracial a ioma-chinealtach. Resources will be chosen to give children an appreciation of the rich diversity of our multi-racial society, thèid stuth-taice a thaghadh gus tuigse a thoirt do chloinn air an iomadalachd shaidhbhir a gheibhear nar comann-sòisealta ioma-chinealtach

murky (of liquid) ceòthach. Murky water, uisge ceòthach

murmur n borbhan m, gen borbhain

murmur v tr & i

murmuring n borbhan m, gen borbhain

muscle n 1 musail f, pl musailean. Muscle fibre, teudag mhusail

2 fèith f, gen fèithe, pl fèithean. Muscle fibre, teudag fhèithe

museum n taigh-tasgaidh m, gen taigh-thasgaidh, pl taighean-tasgaidh

mushroom n balgan-buachair m, gen & pl balgain-bhuachair; also balg-buachrach m, gen & pl builg-bhuachrach

mushroom rock n phr creag-bhalgain f, gen creige-balgain, pl creagan-balgain

music n ceòl m, gen ciùil. Exemplified by increased interest in music, mar eisimpleir air a seo tha barrachd ùidh ga gabhail ann an ceòl

musical a 1 ceòlmhor, comp ceòlmhoire

2 binn, comp binne

musical instrument n phr inneal-ciùil m, gen inneil-chiùil, pl innealan-ciùil

musicality n 1 ceòlmhorachd f

2 binneas m, gen binneis

musician n neach-ciùil m, pl luchd-ciùil

musicologist n ceòl-eòlaiche m, pl ceòl-eòlaichean

musicology n ceòl-eòlas m, gen ceòl-eòlais

musketeer n musgadair m, pl musgadairean

Muslim pr n Muslamach m, gen & pl Muslamaich

Muslim a Muslamach

must v aux feumaidh. There must be early exposure of pupils to a wide range of stories, feumar a’ chlann a chur gu tràth an lùib sreath fharsaing de stòiridhean. Pupils can recognise how character and relationship must be understood, faodaidh a’ chlann gabhail a-steach mar a dh’fheumar pearsa agus dàimh a thuigsinn

must not v aux phr chan fhaod. You mustn’t do that, chan fhaod thu sin a dhèanamh. Parents must not bring sick or infectious children to the day care facility, chan fhaod pàrantan clann a tha tinn no gabhaltach a thoirt leotha (or a thoirt leis) don ghoireas chùraim-làtha

musty a tungaidh

mutagenic a mùthaigineach a

mutagenicity n mùthaigineachd f

mutation n mùthadh m, gen mùthaidh, pl mùthaidhean. Vowel mutation, mùthadh fhuaimreag

mute a balbh, comp bailbhe

mute person n balbhan m, gen & pl balbhain

muteness n balbhachd f

mutineer n ceannairceach m, gen & pl ceannaircich. The Indian Mutiny, a’ Cheannairc Innseanach

mutiny n ceannairc f, pl ceannaircean

mutiny v i dèan ceannairc, vn dèanamh ceannairc

mutual a

mutual agreement n phr co-rèiteachadh m, gen co-rèiteachaidh, pl co-rèiteachaidhean

muzzle n bus m, gen buis, pl buis, busan

mysterious a neònach. Thus in teaching pupils to tell the first part of a ghost story which is to create the setting for mysterious happenings, mar sin, ann a bhith ag ionnsachadh don chloinn mar a sgrìobhas iad a’ chiad phàirt de stòiridh mu thaibhseachan gus suidheachadh a thoirt am bith anns am bi nithean neònach a’ tachairt

mystery n dìomhaireachd f, pl dìomhaireachdan

myth n miotas m, gen miotais, pl miotasan

mythical a miotasach

mythological a miotas-eòlasach

mythologist n miotas-eòlaiche m, pl miotas-eòlaichean

mythology n miotas-eòlas m, gen miotas-eòlais

N

nail n 1 (spike) tarrag f, gen tarraig, tàirne, pl tarragan, tàirnean, tairgnean

2 (of fingers and toes; claw) ìne f, pl ìnean

nail board n phr bòrd-thairgnean m, gen & pl bùird-thairgnean

name n ainm m, pl ainmean. What is your name? dè an t-ainm a tha ort? What is his name? dè an t-ainm a tha air? or c’ ainm a tha air? or dè ’s ainm dha? My name is Donald, ’s e Dòmhnall an t-ainm a tha orm. To call someone by name, cuideigin a ghairm air ainm

name v tr 1 ainmich, vn ainmeachadh m. Name the longest street on the map, ainmich an t-sràid as fhaide air a’ mhapa. The shop is not named on the map, chan eil a’ bhùth air a h-ainmeachadh air a’ mhapa

2 innis, vn innse f. Name six ways you can eat eggs, innis sia dòighean air an ith thu uighean

namely adv 1 ’s e sin

2 ’s iad sin

nano-filtration n nano-shìoladh m, gen nano-shìolaidh

nappy n 1 badan m, gen badain, pl badanan

2 barran m, gen barrain, pl barranan

narrate v tr aithris, vn aithris f

narration n aithris f, pl aithrisean

narrative n 1 cunntas m, pl cunntasan. Pupils will listen to messages or narratives, bidh a’ chlann ag èisteachd ri teachdaireachdan no ri cunntasan

2 sgeul m, gen sgeòil. How a narrative is structured, mar a tha sgeul air a chur ri chèile. Differences between narrative and description can be identified, faodar aithne a chur air eadar-dhealachaidhean eadar sgeul agus tuairisgeal. Pupils are expected to relate a narrative, thàtar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann ag aithris sgeòil

3 stòiridh m, pl stòiridhean. They will attempt more complex narratives, nì iad oidhirp air stòiridhean car ioma-fhillte

4 seanchas m, gen seanchais. With increasing confidence in personal narrative, mar a tha iad a’ fàs nas misneachaile ann an seanchas pearsanta. Effects created by first or third person narrative, buaidhean a tha mar thoradh air seanchas anns a’ chiad no an treasa pearsa

narrative a 1 sgeòil. This approach is also valuable with narrative poetry, tha an dòigh-obrach seo feumail cuideachd le bàrdachd-sgeòil

2 aithris. Pupils will read short narrative texts, bidh a’ chlann a’ leughadh theacsaichean-aithris goirid

narrator m sgrìobhaiche m, pl sgrìobhaichean. According to the purpose of the narrator, a rèir amas an sgrìobhaiche

narrow a caol, comp caoile. Generally crops were grown on long narrow strips of ground called rigs, anns a’ chumantas bha na pòran a’ fàs air stiallan fada caol de thalamh ris an cainte feannagan

narrower a comp nas caoile, as caoile. The walls of this house are narrower and would not have supported a turf wall above, tha ballachan an taighe seo nas caoile, agus chan fhuilingeadh iad balla fàil air am muin

narrow escape n phr caol-theàrnadh m, gen caol-theàrnaidh, pl caol-theàrnaidhean

narrow-leaved a (botany) caol-dhuilleagach. Narrow-leaved birdsfoot trefoil, bàrr a’ mhìslein caol-dhuilleagach

narrows n pl 1 (in sea) caolas m, gen & pl caolais

2 (in river, where current becomes more rapid) buinne f, pl buinneachan. The Windy Narows, a’ Bhuinne Ghaothach (place-name). We went through the three narrows, chaidh sinn tro na trì buinneachan

nasal a srònach. Nasal consonant, connrag shrònach

nasalisation n srònachadh m, gen srònachaidh

nasalise v tr srònaich, vn srònachadh

nasalised a srònaichte

nation n nàisein m, gen nàisein, pl nàiseanan

national a nàiseanta. National Park, Pàirc Nàiseanta. The National Grid, a’ Chliath Nàiseanta. National government, riaghaltas nàiseanta. National income, teachd-a-steach nàiseanta. National attainment targets, cuimsean coileanaidh nàiseanta. A number of local and national production programmes exist, tha grunnan ann de phrògraman deasachaidh ionadail agus nàiseanta

nationally adv 1 gu nàiseanta. Available locally and nationally, ri am faotainn gu h-ionadail agus gu nàiseanta

2 aig ìre nàiseanta. Nationally, …, aig ìre nàiseanta, …

nationalise v tr stàit-shealbhaich, vn stàit-shealbhachadh m

nationalised a 1 stàit-shealbhaichte

2 nàiseantail. Nationalised industry, gnìomhachas nàiseantail

nationalism n nàiseantachd f

nationality n nàiseanachas m, gen nàiseanachais

native a 1 dùthchasach

2 gnèitheach

native speaker n phr 1 neach m aig an robh an cànain bho thùs, pl daoine…. A native speaker of Gaelic, neach aig an robh a’ Ghàidhlig bho thùs

2 neach-bruidhne m dùthchasach, pl luchd-bruidhne dùthchasach

natural a 1 nàdarrach. Natural increase, meudachadh nàdarrach. They are means by which activities can be grouped in a natural way, tha iad nam meadhain air gnìomhan a thoirt còmhla ann an dòigh nàdarrach. Group discussion will now be a natural part of class activity, is e pàirt nàdarrach de dh’obair a’ chlas a tha ann am beachdachadh ann am buidhinn a-nis

2 nàdarra. Natural gas, gas nàdarra. Natural regions, raointean nàdarra. Natural resources, stòrasan nàdarra. Natural selection, taghadh nàdarra. Such talk should be a natural part of class activities, tha còir aig labhairt den t-seòrsa seo a bhith mar phàirt nàdarra de dh’obair a’ chlas

3 expressed with gu nàdarrach adv. Such knowledge should support and supplement the continuing, natural processes of language acquisition, tha còir aig eòlas den t-seòrsa seo cur ris na bheil a’ dol air adhart gu nàdarrach ann an togail cànain, agus sin gu taiceil

naturally adv 1 gu nàdarrach. Complex structures acquired naturally, structairean ioma-fhillte a tha iad a’ togail gu nàdarrach. It encourages the development of all the language components through an active, naturally integrated process, tha e a’ misneachadh leasachaidh air na h-earrainnean cànain uile tro adhartas a tha dèantanach agus a tha air a cheangal ri chèile gu nàdarra

2 expressed with nàdarrach. Children play naturally, and in such play build understanding of themselves and the world in which they live, tha e nàdarrach do chloinn a bhith a’ cluiche, agus ann an cleasan den t-seòrsa sin tha iad a’ togail tuigse orra fhèin agus air an t-saoghal anns a bheil iad beò

natural history n phr eòlas nàdair, gen eòlais nàdair

naturalness n nàdarrachd f

nature n 1 nàdar m, gen nàdair. The beauty of nature, maise nàdair. Pupils’ understanding of the nature, structure and conventions of Gaelic, tuigse na cloinne a thaobh nàdar, structar agus modhan na Gàidhlig. That they must bear in mind the purpose and the nature of the audience, gum feum iad cuimhne a chumail air adhbhar agus air nàdar an luchd-èisteachd. Differences in the nature of story and simple informational texts, eadar-dhealachaidhean ann an nàdar stòiridh no theacsaichean-fiosrachaidh sìmplidh. Once pupils anticipate the likely nature of the content of text, aon uair ’s gum bi dùil aig a’ chloinn ris an nàdar susbaint a tha dualtach a bhith anns an teacsa. The nature of the language components have been redefined, chomharraicheadh as ùr nàdar nan earrainnean-cànain

2 gnè f. The nature of the information should be more open-ended at this stage, tha còir aig gnè an fhiosrachaidh a bhith nas fhosgailte aig an ìre seo. They may use diagnostic spelling tests to identify the nature of specific difficulties, faodaidh iad deuchainnean sgrùdail litreachaidh a chleachdadh gus gnè dhuilgheadasan sònraichte a chomharrachadh. Because of the nature of the land less emphasis was given to growing crops, a thoradh air gnè na talmhainn cha robhar a’ cur uibhir a chudthrom air bàrr a bhith a’ fàs

3 dòigh f, pl dòighean. The nature of that offered knowledge has also changed in recent practice, o chionn goirid tha caochladh air a thighinn air an dòigh anns a bheilear a’ tairgse an eòlais sin

4 expressed with buin, vn buntainn. The main effort should be to stress the contemporary nature of Gaelic, tha còir am prìomh àite a thoirt do bhith a’ cur cudthroim air mar a bhuineas a’ ghàidhlig don t-saoghal a th’ann

5 expressed with mar prep. Interviews with older people will give a picture of the changing nature of language, bheir còmhraidhean ri seann daoine dealbh dhuinn air mar a bhitheas cànain ag atharrachadh

6 not expressed. Pupils will begin to learn Gaelic at different points and the amount and nature of their experience of it will vary, bi a’ chlann a’ tòiseachadh air a’ Ghàidhlig aig amannan eadar-dhealaichte, agus chan ionnan na tha iad uile a’ faighinn dhith

nature mod nàdair. Nature reserve, teàrmann nàdair

nature trail n phr slighe f nàdair, pl slighean nàdair. Near the end of the nature trail the route by the river is usually wet, faisg air deireadh na slighe nàdair tha an cùrsa ri taobh na h-aibhne gu tric fliuch

of this nature prep phr expressed with an leithid seo de. The purpose and audience for writing of this nature, adhbhar agus luchd-amais an leithid seo de sgrìobhadh

naughty n 1 mì-mhodhail. Staff will not label a child as naughty and will reward acceptable behaviour positively, cha bhi luchd-obrach a’ comharrachadh neach-cloinne mar mhì-mhodhail agus thèid deagh-ghiùlan a dhuaiseachadh gu deimhinneach

2 baoth, comp baoithe

nausea n tligheachd f

navigable a expressed with seòladh. The only navigable part of the river, an aon phàirt den abhainn air am bheil e comasach do bhàta seòladh

navigation n maraireachd f

Navy n nèibhidh m, pl nèibhidhean

Nazi n Nàsach m, gen & pl Nàsaich

Nazi mod Nàsach. Nazi party, partaidh Nàsach

neap-tide n conntraigh f, gen conntraighe, pl conntraighean

near a faisg, comp faisge

near adv 1 faisg air (plus dat)

2 an cois (plus gen)

nearby adv 1 faisg air làimh. The mound of stones cleared nearby shows that this place was once cultivated, tha an càrn de chlachan a chaidh a ghlanadh bhon talamh faisg air làimh na chomharra air gun robhar ag àiteach an àite seo uaireigin

2 faisg air an seo. Tools from this early period have been found nearby, chaidh goireasan bho àm thràth seo a lorg faisg air an seo

neat a sgiobalta. The teacher will take time to ensure that pupils lay out their writing in a neat form, cuiridh an tidsear ùine seachad a’ dèanamh cinnteach gu bheil a’ chlann a’ cur cruth air an cuid sgrìobhaidh ann an cumadh sgiobalta

nebula n nebula m, pl nebulae, nebulathan

2 neul m, gen & pl neòil

necessary a 1 riatanach. If necessary…, ma bhitheass e riatanach…. Teacher support will be less evident but will still offer guidance as necessary, cha bhi taice tidseir cho follaiseach ach fhathast bi seo a’ comhairleachadh mar a bhitheas sin riatanach. Dialects is a necessary term, ’s e briathar riatanach a tha ann an dualchainnt. It is equally necessary to develop an awareness of the richness of the culture, tha e a-cheart cho riatanach mothachadh àrach air cho saidhbhir ’s a tha an dualchas

2 do-sheachanta, do-sheachnaichte. It will be desirable and necessary to report on the progress of each pupil, bidh e riatanach agus do-sheachnaichte a bhith a’ toirt iomraidh air piseach agus air soirbheachadh gach pàiste

3 èiseil. It cannot be assumed that children will have acquired the necessary skills by the time they enter P1, chan urrainn dhuinn a bhith cinnteach gum bi clann air na sgilean èiseil a thogail ron am a thig iad a-steach do B1

4 expressed with feum v. Educators will require to equip Gaelic-speaking pupils with the skills necessary, bidh e mar uallach air luchd-oideachaidh clann aig a bheil Gàidhlig uidheamachadh leis na sgilean a dh’fheumas iad. Attention to their individual weightings is necessary, feumar aire thoirt don chudthrom a chuirear orra fa leth. Assessment should help to build the confidence necessary to cope with increasing challenge, tha còir gun tog measadh a’ mhisneach a dh’fheumar gus gabhail ris an dùbhlan mar a tha e a’ meudachadh

5 expressed with bi feum m air. Plot and dialogue will be necessary terms as pupils explore fiction, ’s e ainmean air am bi feum a tha ann am plota agus còmhradh an uair a bhitheas a’ chlann a’ beachdachadh air ficsean. Reading and writing skills should be encouraged, particularly where those are necessary to ensure social competence, bu chòir misneachadh a dhèanamh air obair leughaidh agus sgrìobhaidh, gu h-àraidh ma tha feum orra sin gus comas sòisealta a dhaingneachadh

6 expressed with feum m air. When an interpretation of body language may be necessary to understand fully the overall communication, agus feum air cànain bhodhaig a bhreithneachadh gus tuigse iomlan fhaighinn air a’ chonaltradh anns an fharsaingeachd

7 expressed with a dh’fheumar fhaighinn. To obtain necessary information, a bhith a’ faotainn an fhiosrachaidh a dh’fheumar fhaighinn

necessarily adv 1 expressed with do-sheachnaichte. A pupil’s progress through the attainment targets will not necessarily be consistent across the main components of Gaelic, chan eil e do-sheachnaichte gum bi am pàiste a’ gluasad gu cunbhalach feadh uile bhuilean na gàidhlig

2 not expressed. Comments can be made on particular strands when the teacher judges it necessary, but reference to all of the strands is not necessarily required, faodar iomradh a dhèanamh air iallan àraidh an uair a bhitheas an tidsear den bheachd gu bheil sin iomchaidh, ach cha leigear a leas iomradh a dhèanamh air na h-iallan uile

necessity n expressed with nì riatanach. Tales and poems which incorporate the three greatest necessities for young pupils’ listening, stòiridhean agus dàin anns am faighear na trì nithean as riatanaiche do dh’èisteachd phàistean òga

neck n amhach f, gen amhaiche, pl amhaichean

necklace n 1 fleasg f, gen fleasga, pl fleasgan

2 usgar-bràghad m, gen usgair-bhràghad, usgrach-bhràghad, pl usgaran-bràghad, usgraichean-bràghad

3 seud-muineil m, gen seòid-mhuineil, pl seòid-mhuineil, seudan-muineil

nectar n neactar m, gen neactair

nectarine n neacadair m, pl neacadairean

need n 1 (a) feum m, pl feuman. With the need to develop the skills of reading and writing, mar a bhitheas feum air sgilean leughaidh agus sgriobhaidh a thoirt air adhart. The guiding principle in regard to selection of language should be the children’s need to communicate, ’s e màthair-adhbhair taghadh cànain am feum a bhitheas aig a’ chloinn air a bhith a’ conaltradh. Find and use information specific to their needs, a’ lorg agus a’ cleachdadh fiosrachaidh àraidh air a bheil feum aca. Special educational needs, feuman foghlaim shònraichte. Explicit teaching to groups or class will address the needs of pupils, faodaidh teagasg follaiseach air buidhnean no air clas coinneachadh ri feuman na cloinne

(b) expressed with bi plus feum air. They will begin to identify the need for capitals and full stops, tòisichidh iad air an aire thoirt gu bheil feum air litrichean mòra agus air puingean stad. The school will consider the need for carefully structured programmes of study, gabhaidh an sgoil ealla ris gu bheil feum air prògraman obrach a tha air an deilbh gu faiceallach. The need for such resources is already widely accepted, thàtar a’ gabhail ris cheana anns an fharsaingeachd gu bheil feum air an leithidean sin de ghoireasan

(c) expressed with cuir feum air, vn cur feum air. Use of procedures such as these may identify the need for additional support in language for the pupils concerned, faodaidh cleachdaidhean den t-seòrsa seo a chomharrachadh gu bheil a’ chlann air a bheilear a’ gabhail beachd a’ cur feum air taice a bharrachd ann an obair chànain

(d) expressed with feum v. There will be a corresponding need for listeners to be more aware of purposes, an co-cheangal ri seo feumaidh luchd-èisteachd barrachd mothachaidh a bhith aca air adhbhair. There will still be a need for the teacher to help pupils with word choice, feumaidh an tidsear fhathast a’ chlann a chuideachadh le taghadh fhaclan. This will help pupils to discover the need for a flexible and varied vocabulary, cuidichidh seo a’ chlann gu bhith a’ faighinn a-mach gum feum briathrachas a bhith fosgailte agus iomachruthach. With a keener awareness of the need to select what is significant, le mothachadh nas gèire gum feumar na tha cudthromach a thaghadh. Teachers should be alert to the need to challenge some pupils, tha còir aig tidsearan a bhith a’ gabhail ealla ris gum feum cuid de chloinn an cur gu dùbhlan

2 feumalachd f, pl feumalachdan. Special needs, feumalachdan sònraichte. Teachers are advised to make descriptive notes of the pupil’s strengths and development needs, thàtar a’ comhairleachadh do thidsearan notaichean a dhèanamh le iomradh air na feartan agus air na feumalachdan fàis aig a’ phàiste. To the needs of each individual pupil, a-rèir feumalachdan gach pàiste fa leth. Awareness of audience needs, mothachadh air feumalachdan luchd-amais. Of using the process to meet their own needs as learners, a’ cleachdadh sin gus am feumalachdan fhèin mar luchd-ionnsachaidh a choileanadh

3 èis f, gen èise, pl èisean. Children in need, clann ann an èis

4 èiginn f. The council will deal with those in greatest need, bidh a’ chomhairle a’ dèiligeadh ris an fheadhainn as motha a tha ann an èiginn

5 ainnis f, gen ainnise

6 expressed with riatanach a, cho riatanach ’s a tha. They will be shown the need for turn-taking, bithear a’ sealltainn dhaibh cho riatanach ’s a tha e a bhith ag obair duine mu seach. There will be a need for all such pupils to be provided with appropriate programmes of study, bidh e riatanach clàran oideachaidh freagarrach a thoirt do an leithid sin a chloinn air fad. Stimulate in all pupils an awareness of the need to acquire Gaelic, mothachadh àrach ann an cloinn air cho riatanach ’s a tha e a’ Ghàidhlig a thogail. The teacher will highlight the need for relevance and accuracy, bidh an tidsear a’ seulachadh cho riatanach ’s a tha freagarrachd agus cothromachd

7 expressed with na tha a dhìth. Gaelic must also address the needs of a range of pupils, a thaobh na Gàidhlig, feumar aire thoirt do na tha a dhìth air caochladh sheòrsachan chloinne

8 not directly expressed. Real models of effective Gaelic whose features they can explore, imitate or adapt to suit their needs, eisimpleirean dligheach de Ghàidhlig dhòigheil a dh’fhaodas iad a rannsachadh no atharrais orra no atharrachadh mar as fheàrr a fhreagras orra fhèin

special needs n phr feumalachdan f pl sònraichte. Especially those with special needs, gu h-àraidh iadsan aig a bheil feumalachdan sònraichte

need v tr 1 bi feum aig air. They will still need to be supported by the teacher, bidh feum aca fhathast air taice bhon tidsear. To assist them, they may need linguistic formulae, ’s dòcha gum bi feum aca sin air cuideachadh le ràdhan foirmeil

2 bi feum air. A framework is needed, clearly establishing the most important features of this curricular area, tha feum air beairt a stèidhicheas gu soilleir na nithean as cudthromaiche a tha a’ buntainn ris a’ chlàr-theagaisg seo

3 cuir feum air. Which will need…, a chuireas feum air…

4 feum v. Some will need different approaches to these targets, feumaidh cuid slighean eadar-dhealaichte a leantainn a dh’ionnsaigh nan cuimsean seo. Many pupils will need to be taught how to disagree, feumaidh mòran den chloinn an teagasg gus a bhith a’ nochdadh easaonta. Teachers need to introduce pupils to the grammatical, literary and other technical terms of language, feumaidh na tidsearan a’ chlann a chur an aithne nam briathran cànain a bhuineas do ghràmar, do litreachas agus an leithid sin. Note that not all of the procedures need be used, thoir an aire nach fheumar na h-iomairtean air fad a chleachdadh. The assumption was that use needed to be preceded by knowledge, bha am beachd a’ dol gum feumadh eòlas a bhith ann mus bitheadh an cleachdadh ann. That before writers could use nouns, they needed to know what a noun was, gum feumadh luchd-sgrìobhaidh fios a bhith aca dè bha ann an ainmear mus cuireadh iad ainmearan am feum

5 expressed with bi ag iarraidh. The words they need to use in classroom activities, na faclan a tha iad ag iarraidh a chleachdadh ann an obair a’ chlas

6 expressed with bi riatanach. The range of texts being watched needs to expand further, tha e riatanach a bhith a’ leudachadh air na teacsaichean a thàtar a’ faicinn

needed a riatanach. For assessing what is needed to improve performance, airson measadh a dhèanamh air na tha riatanach gus obair a dhèanamh nas fheàrr. It is essential to reduce recording to just what is needed and what is manageable, feumar air a h-uile cor clàradh a ghiorrachadh dìreach gu ìre na bheil riatanach agus na ghabhas a làimhseachadh

needle n (knitting) bior m, gen biora, pl bioran

needy a 1 ainnis, comp ainnise

2 ainniseach, comp ainnisiche

needy person n phr ainnis m, pl ainnisean

negate v tr àicheidh, vn àicheadh m

negative a 1 àicheil. Negative form, cruth àicheil. Negative particle, mìrean àicheil. Negative prefix, ro-leasachan àicheil

2 mì-shoirbheach. Negative area, ceàrnaidh mì-shoirbheach

neglect v tr expressed with neg plus thoir àite do. Nor does it mean that smaller units are neglected, cha mhò tha seo a’ ciallachadh nach eil àite ga thoirt do na h-aonadan beaga

negotiable a ion-tràchda. Salary negotiable, tuarastal ion-tràchda

not negotiable a phr do-thràchda. Salary not negotiable, tuarastal do-thràchda

negotiate v tr expressed with thoir mun aire agus thoir gu buil, vn toirt mun aire agus toirt gu buil. In order to negotiate a personal reading programme, gus prògram leughaidh pearsanta a thoirt mun aire agus a thoirt gu buil

neigh n sitir f, gen sitire

neigh v i bi sitrich, dèan sitrich f

neighbourhood n 1 nàbaidheachd f, pl nàbaidheachdan

2 coimhearsnachd f, pl coimhearsnachdan. Mapping the neighbourhood, a’ dèanamh mapa den choimhearsnachd

Neolithic a Neoiliotach

neologism n nuadh-fhacal m, gen nuadh-fhacail, pl nuadh-fhacail, nuadh-fhaclan

neon n neon m

nerve n nearbh f, pl nearbhan

nervous a 1 nearbhach

2 expressed with nearbhan. The nervous system, siostam nan nearbhan

net n lìon m, gen lìn, pl lìn, lìontan. They were setting the nets, bha iad a’ cur nan lìon. Net of prisms, lìon phriosaman

net a (of amount) lom. Net weight, cuideam lom

Netherlands (the) pr n an Ìsealtìr f, gen na h-Ìsealtìr

Netherlander pr n Ìsealtìreach m, gen & pl Ìsealtìrich

nettle-leaved a (botany) deanntag-dhuilleagach. Nettle-leaved bellflower, flùr-cluigeanach deanntag-dhuilleagach

network n 1 lìon-ceangail m gen lìn-cheangail, pl lìn-cheangail, lìontan-ceangail

2 ceanglaichean f pl. Through a scattered network, tro cheanglaichean sgapte

network a 1 obair-lìn f, pl obraichean-lìn. Computer network systems, siostaman obair-lìn coimpiutair. Teachers can use existing expertise and networks, faodaidh tidsearan feum a dhèanamh de dh’eòlas agus de dh’obraichean-lìn a tha ann cheana

2 lìon-ceangail m, gen & pl lìn-cheangail

neuter a neodrach. Neuter gender, gnè neodrach

neutral a 1 (politics) neo-phàirteach

2 (chemistry) neodrach

neutralise v tr (chemistry) neodraich, vn neodrachadh m

never adv 1 (of present time) neg plus uair sam bith. He never comes to see me, cha tig e a choimhead orm uair sam bith

2 (of future time) (a) neg plus a chaoidh. I shall always regret he did not come, bidh mi a-chaoidh a’ caoidh nach tàinig e

(b) neg plus gu bràth. I shall never see her again, chan fhaic mi i gu bràth tuilleadh

(c) neg plus am-feast

3 (of past time) neg plus a-riamh. I was never in England, cha robh mi a-riamh an Sasainn

4 uair sam bith. They should ensure that a child never leaves the premises unaccompanied, is còir gun dèan iad cinnteach nach fhàg neach-cloinne an togalach uair sam bith gun inbheach cuide rithe/ris

5 (used as emphatic negative) expressed with neg plus idir. Some pupils acquire the habits of recognition and categorisation readily, others never develop them without help, tha cuid de chloinn a thogas cleachdaidhean aithne agus seòrsaidh gu h-ealamh, cuid eile nach dèan sin idir às aonais cuideachaidh

nevertheless adv 1 air a shon sin. It is nevertheless assumed that work relating to the strand will begin in the years before attainment is assessed, gabhar ris air a shon sin gum bi obair a bhuineas ris an iall a’ tòiseachadh anns na bliadhnachan mum bi coileanadh air a mheasadh

2 na dhèidh sin. Nevertheless, pupils should be encouraged to start actively using Gaelic as soon as possible, na dhèidh sin bu chòir clann a bhrosnachadh gu bhith a’ tòiseachadh air Gàidhlig a chleachdadh cho tràth ’s a ghabhas

new a ùr, comp ùire. As a new story is begun, an uair a bhithear a’ tòiseachadh air sgeulachd ùir. To initiate new ideas, a bhith a’ cur bhun-bheachdan ùra mu choinneamh chàich. New effects can be achieved, ruigear air buaidhean ùra. Using computers will let all pupils explore some of the newer media, bheir cleachdadh choimpiutairean cothrom don chloinn air fad rannsachadh a dhèanamh air cuid de na meadhain as ùire. New fold mountains, beanntan iom-fhillte ùra. New industrial area, raon gnìomhachais ùr

newly acquired a phr ùr. As control over these newly acquired skills increases, mar a bhitheas smachd air na sgilean ùra seo a’ dol am meud

new town n phr baile m ùr, gen baile ùir, pl bailtean ùra

news n pl naidheachd f, pl naidheachdan. What’s your news? dè do naidheachd? They will have regular practice in listening to their classmates’ news, bidh cothrom cunbhalach aca air a bhith ag èisteachd ri naidheachdan an co-aoisean. Functional items such as news and documentary materials, nithean gnìomhachail mar naidheachdan agus prògraman fiosrachaidh

news item n phr naidheachd f, pl naidheachdan. A chapter from a novel or a single news item, caibideil a-mach à nobhail no aon naidheachd a-mhàin. Reports, letters and news items, aithisgean, litrichean agus naidheachdan

news sheet n phr duilleag-naidheachd f, gen duilleig-naidheachd, pl duilleagan-naidheachd

New Stone Age n phr Linn f Ùr na Cloiche, gen Linne Ùire na Cloiche

news story n phr naidheachd f, pl naidheachdan. Who is the author of news stories? cò as ùghdar do naidheachdan?

newsagent n bùth f phàipearan(-naidheachd), pl bùthan phàipearan

newsletter n litir-naidheachd f, pl litrichean-naidheachd

newspaper n pàipear-naidheachd m, gen pàipeir-naidheachd, pl pàipearan-naidheachd. Producing a newspaper, a bhith a’ cur pàipear-naidheachd a-mach

newspaper mod 1 pàipeir-naidheachd

2 o phàipearan-naidheachd. Newspaper items, pìosan o phàipearan-naidheachd

news-reader n leughadair-naidheachdan m, pl leughadairean-naidheachdan

next a ath. Comments on each of the attainment outcomes will help the pupil’s next teacher to plan a programme, bidh beachdan air gach aon de na builean coileanaidh nan cuideachadh don ath thidsear a bhitheas aig a’ phàiste ann a bhith ag ullachadh prògram

next adv expressed with an t-ath rud n phr. By showing them how to anticipate what will come next in the text, le bhith a’ nochdadh dhaibh mar a gheibh iad aithne air an ath rud a thig anns an teacsa. Teachers should ask pupils to predict what happens next, is còir do thidsearan iarraidh air a’ chloinn fàisneachd a dhèanamh air an ath rud a thachras

nickel n niceal m, gen niceil. Nickel-plated, pleitichte le niceal

nickel silver n phr airgead m niceil, gen airgid niceil

nickname n frith-ainm m, gen frith-ainme, pl frith-ainmean. He got this nickname in school, fhuair e am frith-ainm seo san sgoil

nickname v tr 1 thoir mar fhrith-ainm air, vn toirt mar fhrith-ainm air. They nick-named him “Fred”, thug iad “Fred” mar fhrith-ainm air

2 expressed with frith-ainm a bhith aig air. He was nicknamed “the Tailor”, ’s e “an Tàillear” am frith-ainm a bha aca air

nicotine n niocatain m

night n oidhche f, pl oidhcheannan

last night adv phr a-raoir

the night before last n phr, adv phr 1 an oidhche ro raoir

2 a bhòn-raoir

nightclothes n aodach-oidhche m, gen aodaich-oidhche

nightlife n beothalachd-oidhche f

nightmare n breisleach m, gen breislich

nightmarish a breisleachail

nimbostratus n nimbostratus m

nimbostratus mod nimbostratus. Nimbostratus cloud, sgòth nimbostratus

nimbus n (cloud) 1 nimbus m (does not exist in its own right as one of the ten basic cloud types)

2 sgòth f uisgeach, gen sgòtha uisgich, pl sgòthan uisgeach

nimbus mod nimbus. Nimbus cloud, sgòth nimbus

nitrate n niotrait f, gen niotrait

nitrogen n niotraigin, naitridean

no a 1 (a) expressed with neg. We have no eggs, chan eil uighean againn

(b) expressed with neg plus sam bith. They will retain strong rhythms which no prose text is likely to possess, bi ruitheam làidir annta fhathast nach bi e coltach a bhith aig teacsa sam bith ann an rosg

(c) expressed with neg plus idir. Although there are no targets in these strands, ged nach eil cuimsean idir anns na h-iallan seo. Others may have no immediate contact with Gaelic, cuid eile, ’s dòcha, aig nach eil dlùth cheangal idir ris a’ Ghàidhlig

(d) expressed with neg plus bi. No smacking, shaking or humiliation, cha bhithear a’ toirt sgleogan, a’ crathadh, no a’ tàmailteachadh

(e) expressed with neg plus bi plus ann. The group operates a policy of no physical punishment, tha a’ bhuidheann a’ cur an gnìomh poileasaidh nach bi peanasachadh corporra ann

2 expressed with cha cheadaichear. No hitting or kicking in the group, cha cheadaichear bualadh no breabadh sa bhuidhinn

no longer adv phr expressed with neg plus a-nis. Poems may no longer always have rhymes, ’s dòcha nach bi comhardadh daonnan a-nis anns na duain

no matter conj phr ge b’e air bith. No matter its length, complexity or the component in which it appears, ge b’e air bith dè cho fada no cho toinnte ’s a bhitheas e no dè an earrann anns a bheil e a’ nochdadh

no more than n phr gun a bhith os cionn. It is recommended that a proportion of this time (but no more than half of it) might be devoted to language work, thàtar a’ moladh gum faodaiste cuibhreann den ùine seo (ach gun sin a bhith os cionn leth na h-ùine) a thoirt do dh’obair cànain

oh no int phr ò gràin

noble n

nobles n pl uaislean m pl

noble a uasal

nod v tr

nodding a (botany) gogach. Nodding bur marigold, sgeachag Muire ghogach

node n nòd m, gen nòid, pl nòdan

nomad n iniltear m, gen inilteir, pl iniltearan

nomadic a 1 iniltearach. Nomadic farming, tuathanachas iniltearach. Nomadic herding, buachailleachd iniltearach

nominal a ainmearach. Nominal phrase, abairt ainmearach

nominative n ainmneach m, gen ainmnich

nominative a ainmneach. Nominative case, tuiseal ainmneach

non-coniferous a neo-chònaifearach. A non-coniferous wood, coille neo-chònaifearach

none pron gun gin

non-fiction n 1 fìorsgeul f, gen fìorsgeoil. Their own tastes in fiction and non-fiction, am miann fhèin a thaobh ficsean agus fìorsgeul. Including non-fiction, a’ gabhail a-staigh fìorsgeoil. Non-fiction itself includes journalism, works of history, astronomy, tha fìorsgeul fhèin a’ gabhail a-staigh naidheachdas, sgrìobhaidhean eachdraidh, reul-eòlas

2 neo-fhicsean m, gen neo-fhicsein

3 expressed with leabhraichean a thuilleadh air ficsean. Non-fiction should be readily available, tha còir làn chothrom a bhith ann air leabhraichean a thuilleadh air ficsean

non-fiction mod 1 fìorsgeoil. In non-fiction texts, ann an teacsaichean fìorsgeoil

2 neo-fhicsein

non-fictional a fìorsgeoil. With non-fictional texts, a thaobh theacsaichean fìorsgeoil

non-finite a 1 neo-chrìochnach

2 neo-fhinideach

non-Gaelic a 1 gun Ghàidhlig. Children from non-Gaelic backgrounds, clann à àrainneachd gun Ghàidhlig

2 nach buin don Ghàidhlig. Television presents views of the world which are determined by non-Gaelic concerns, tha an telebhisean a’ cur fa chomhair dhaoine seallaidhean den t-saoghal a tha air am bonntachadh air nithean nach buin don Ghàidhlig

non-Gaelic speaking a phr expressed with neg plus a’ Ghàidhlig na cànain…. For some schools in non-Gaelic speaking areas, do chuid de sgoiltean ann an àiteachan far nach eil a’ Ghàidhlig na cànain choimhearsnachd

non-kernel a neo-eiteanach

non-lexicalised a neo-fhaclairichte. Non-lexicalised compound, facal fillte neo-fhaclairichte

non-linguistic a nach buin do chànain. This unit of language may contain non-linguistic features of communication, faodaidh an t-aonad cànain seo seòrsachan co-luadair a ghabhail a-staigh nach buin do chànain

non-magnetic a neo-mhagnaiteach

non-narrative a 1 neo-sheanchasail. Non-narrative writing is often undertaken in the context of other curriculum areas, bidh sgrìobhadh neo-sheanchasail gu tric ga ghabhail os làimh ann an suidhichidhean eile sa chlàr-theagaisg

2 nach buin don stòiridh. A wider range of non-narrative texts and functional texts, barrachd theacsaichean, feadhainn nach buin don stòiridh agus feadhainn ghnìomhachail

3 a bharrachd air stòiridhean. They will be asked to extend their ability to write non-narrative texts, bithear a’ sùileachadh orra gun leudaich iad an comas air a bhith a’ sgrìobhadh theacsaichean a bharrachd air stòiridhean

non-official a neo-oifigeil. Non-official document, sgrìobhainn neo-oifigeil

non-palatalised a neo-phalataichte

non-porous a neo-phòrach, neo-phòrasach

non-renewable a neo-leantainneach. Non-renewable resources, stòrasan neo-leantainneach

non-toxic a neo-thocsaineach. Non-toxic substances, stuthan neo-thocsaineach

non-verbal a 1 nach eil a’ cur feum air faclan. Pupils can be entertainingly introduced to simple non-verbal skills, faodar a’ chlann cuideachd, ann an dòigh spòrsail, a chur an aithne sgilean sìmplidh nach eil a’ cur feum air faclan

2 nach buin idir do dh’fhaclan. They should be made aware of non-verbal aspects, bu chòir mothachadh a thoirt dhaibh air nithean nach buin idir do dh’fhaclan

3 às aonais fhaclan. Non-verbal enhancement of talk should also be more evident, tha còir gum bitheadh feobhas labhairt às aonais fhaclan nas fhollaisiche cuideachd

nor conj 1 cha mhò. Nor does it mean that smaller units are neglected, cha mhò tha seo a’ ciallachadh nach eil àite ga thoirt do na h-aonadan beaga

normal a 1 àbhaisteach

2 gnàthach

3 expressed with gu làitheil. The normal activities of a busy classroom provide many real opportunities for pupils to convey information, tha iomadach fìor chothrom anns na bheil a’ dol gu làitheil ann an clas trang do chloinn a bhith a’ cur fiosrachaidh an cèill

in the normal course of prep phr expressed with làitheil a. Pupils will pay attention to handwriting in the normal course of composing their own writing, bheir a’ chlann aire do làmh-sgrìobhadh ann a bhith a’ cur an cuid sgrìobhaidh làitheil ri chèile

normally adv 1 anns a’ chumantas. The purposes for which they are normally used, na h-adhbhair air an cur gu feum anns a’ chumantas. The bulk of the evidence the teacher requires should normally come from the first of these sources, anns a’ chumantas ’s ann às a’ chiad raon dhiubh seo as còir a’ mhòrchuid den dearbhadh a thighinn air a bheil feum aig an tidsear

2 am bitheantas. This is the word ending which normally occurs in the dialect for the second person singular of the conditional tense, ’s e seo an deireadh-facail a gheibhear am bitheantas san dualchainnt air an dàra pearsa shingilte den tràth chumhach

3 mar as dual. Pupils will engage in a programme which will occur, normally, after skills in talking and listening are well established, bidh a’ chlann a’ dol an sàs ann am prògram a bhios aca, mar as dual, an uair a tha sgilean labhairt agus èisteachd air an làn stèidheachadh

Norse pr n (language) Lochlannais f

Old Norse pr n Seann Lochlannais

Old Norse mod san t-Seann Lochlannais. The Old Norse sagas, na sagathan san t-Seann Lochlannais

Norse a Lochlannach

Norseman pr n Lochlannach m, gen & pl Lochlannaich

north a a-tuath

North Pole n phr am Pòla m Tuath, gen a’ Phòla Tuath

north adv tuath

north-east adv an ear-thuath

north-east by east adv an ear-thuath is a bhith an ear

north-east by north adv an ear-thuath is a bhith tuath

Northern a ceann a-tuath plus gen. Gaelic was once the language of some of Northern England, b’ i a’ Ghàidhlig aig aon àm a’ chànain a bha aig cuid de mhuinntir cheann a-tuath Shasainn

north-west adv an iar-thuath

north-west by west adv an iar-thuath is a bhith an iar

north-west by north adv an iar-thuath is a bhith tuath

Norway pr n Nirribhidh f

Norwegian pr n 1 Nirrbhidheach m, gen & pl Nirribhidhich

2 (language) Nirribhidhis f

not adv 1 (a) expressed with neg

(b) expressed with neg plus idir. Level E targets for learners are not equivalent to Level E in the attainment targets for Gaelic medium teaching, chan ionnan idir cuimsean-coileanaidh Ìre E airson luchd-ionnsachaidh agus Ìre E anns na cuimsean-coileanaidh airson teagasg tro mheadhan na Gàidhlig

2 expressed with às. I’ll go, rain or not, thèid mi, uisge ann no às

not only… but also… conj phr chan ann a-mhàin… ach cuideachd… Studying television programmes will provide a way of discussing not only content but also audience, ann a bhith a’ gabhail beachd air prògraman telebhisein gheibhear dòigh air beachdachadh chan ann a-mhàin air na bheil annta ach air luchd-amais cuideachd. The study of mass media enables pupils to increase not only their understanding, but also their critical appreciation and enjoyment of the mass media, tha a bhith a’ beachdachadh air na mòr mheadhain a’ toirt comais do chloinn leudachadh chan ann a-mhàin air an tuigse air na mòr mheadhain ach cuideachd air na dòighean anns an dèan iad measadh tuigseach, ciallach orra agus anns am faigh iad toileachadh asta

notation n

notation mod comharrachaidh. Notation card, cairt chomharrachaidh

note n nota f, pl notaichean. Pupils will learn to make rough notes as they listen, bidh a’ chlann a’ tòiseachadh air notaichean a dhèanamh fhad ’s a tha iad ag èisteachd. Note making will become a regular practice, thig gabhail notaichean gu bhith na chleachdadh cunbhalach. The teacher will help pupils make notes on a visit or a radio or TV programme, cuidichidh an tidsear a’ chlann gus notaichean a dhèanamh air tadhal no air prògram rèidio no telebhisein

note v tr 1 thoir an aire, vn toirt an aire. Note that not all of the procedures need be used, thoir an aire nach fheumar na h-iomairtean air fad a chleachdadh. It should be noted that assessment of writing is optional, tha còir an aire thoirt gur ann mar roghainn a tha measadh air sgrìobhadh. It is important to note that teachers retain scope and responsibility to choose forms and criteria for assessment, tha e cudthromach a bhith a’ toirt an aire gu bheil fhathast cothrom aig tidsearan, agus uallach orra cuideachd, a bhith a’ taghadh mhodhan agus comharraidhean measaidh

2 thoir iomradh air, vn toirt iomraidh air. As has been already noted in this section, mar a thugadh iomradh air cheana anns an Earrainn seo

3 thoir cunntas air, vn toirt cunntais air. Applications of the computer for them are noted elsewhere, tha cunntas air a thoirt an àite eile air mar a chleachdar an coimpiutar leothasan

4 gabh cunntas air, vn gabhail cunntais air. Noting and attending to specific problems which may impede the learning process, a’ gabhail cunntais air duilgheadasan sònraichte a dh’fhaodas bacadh a chur air ionnsachadh, agus a’ frithealadh orra

5 ainmich, vn ainmeachadh m. Possessing Gaelic gives an entry, as has been noted, to different forms of employment, tha comas sa Ghàidhlig a’ toirt cothroim air obair de chaochladh sheòrsachan, mar a chaidh ainmeachadh cheana

note-taking n 1 gabhail m notaichean

2 expressed with notaichean a ghabhail. This might include simple note-taking, dh’fhaodadh seo gabhail a-staigh notaichean sìmplidh a ghabhail

nothing pron expressed with neg plus càil m. I ate nothing, cha d’ ith mi càil. These refuse tips were made in such a way that nothing would leak out of them, chaidh na h-òtraichean seo a dhèanamh air dhòigh ’s nach aoideanadh càil asta

notice n sanas m, gen sanais, pl sanasan. In notices, concerts and multicultural events, ann an sanasan, ann an consartan agus ann an tachartasan ioma-chultarail. From signs, labels and notices, o shoidhnichean, o bhileagan agus o shanasan

bring to notice v phr thoir gu aire, vn toirt gu aire. It has been brought to my notice, chaidh a thoirt gu m’aire

notice v tr 1 thoir aire do, vn toirt aire do. To listen to texts to notice unfamiliar vocabulary and forms, èisteachd ri teacsaichean gus aire thoirt do bhriathrachas agus do ghnàthasan nach eilear eòlach orra

2 (a) gabh beachd, vn gabhail beachd

(b) gabh beachd air, vn gabhail beachd air

noticeable a 1 sònraichte. There was a noticeable taste of the water, bha blas sònraichte den uisge

2 expressed with air an cuireadh neach umhail. It causes no noticeable taste in the water, chan fhag e blas sam bith air an cuireadh neach umhail san uisge

notice-board n bòrd-shanas m, gen & pl bùird-shanas

noting n expressed with a bhith a’ gabhail cunntais. Pupils and teacher can agree on a checklist or grid which will be used for noting and recording observations, faodaidh an tidsear agus a’ chlann aontachadh air liosta-dearbhaidh no air clèith a bhithear a’ cleachdadh gu bhith a’ gabhail cunntais air beachdan

notion n 1 beachd m, pl beachdan. The secretarial skills are capable of improvement only when the young writer has some notion of what to say, cha ghabh piseach thoirt air na sgilean eagrachaidh gu bràth gus am bi rudeigin de bheachd aig an sgrìobhadair òg air dè their e

2 smuain f, pl smuaintean. Banks of materials organised on the basis of functions and notions or of topics, bancaichean de stuthan air an cur air dòigh air bhonn ghnìomhan agus smuaintean no air bhonn chuspairean

3 expressed with nì m mar tha …, pl nithean etc. The notions of openings, turning points, resolutions can be introduced, faodar nithean mar tha fosglaidhean, tionndaidhean agus fuasglaidhean a thoirt a-steach

noun n ainmear m, gen ainmeir, pl ainmearan

abstract noun n phr ainmear m eas-chruthach, gen ainmeir eas-chruthaich, pl ainmearan-eas-chruthach

agent noun n phr ainmear m obraiche, gen ainmeir obraiche, pl ainmearan obraiche

collective noun n phr ainmear m trusaidh, gen ainmeir thrusaidh, pl ainmearan trusaidh

common noun n phr ainmear m gnàthach, gen ainmeir ghnàthaich, pl ainmearan gnàthach

numerical noun n phr ainmear m àireamhach, gen ainmeir àireamhaich, pl ainmearan àireamhach

proper noun n phr ainmear m sònrachaidh, gen ainmeir shònrachaidh, pl ainmearan sònrachaidh

verbal noun n phr ainmear m gnìomhaireach, gen ainmeir ghnìomhairich, pl ainmearan gnìomhaireach

nounal a ainmearach. Nounal phrase, abairt ainmearach

nourish v tr beathaich, vn beathachadh m

nourishment n beathachadh m, gen beathachaidh

novel n nobhail f, pl nobhailean. A chapter from a novel, caibideil a-mach à nobhail

novel a annasach, comp annasaiche

novelette n nobhail f bheag, gen nobhaile bige, pl nobhailean beaga

novelist n nobhailiche m, pl nobhailichean

novelty n annas m, gen annais, pl annasan

now adv 1 a-nis, or a-nise. Pupils’ experience of listening can now extend to other texts, faodar leudachadh a-nis a dhèanamh air eòlas na cloinne air èisteachd a dh’ionnsaigh theacsaichean eile

2 an-dràsta

just now adv an-ceartuair

now and then, now and again adv phr 1 aig amannan

2 air uairean

3 an-dràsta is a-rithist

now inter nise. Now, stop it! nise, sguir!

nuance n nuans f, pl nuansan

nuclear a niuclasach. Nuclear power, cumhachd niuclasach

nucleate v tr

nucleated a cruinn. Nucleated settlement, tuineachadh cruinn

number n 1 àireamh f, gen àireimh, pl àireamhan. No., Àir. Even number, àireamh chothromach. Odd number, àireamh corra. Exact number, àireamh mhionaideach. Prime number, prìomh àireamh. Square number, àireamh ceàrnagach. Whole number, àireamh shlàn. A number of broad attainment outcomes, mar àireamh de bhuilean coileanaidh a bhithear a’ stèidheachadh anns an fharsaingeachd. One of a large number of minority European languages, aon de dh’àireamh mhòr mhion-chànanan na h-Eòrpa. Each one with a number of strands or aspects of learning, gach aon le àireamh iallan no meuran ionnsachaidh

2 expressed with ann an àireamh. They will demonstrate that they can write for a growing number of audiences, seallaidh iad gu bheil iad comasach air sgrìobhadh do luchd-amais a tha a’ meudachadh ann an àireamh

3 grunnan m, gen grunnain. Which will have been developed over a number of years, bidh iad seo air an toirt gu ìre feadh grunnan bhliadhnachan. A number of local and national production programmes exist, tha grunnan ann de phrògraman deasachaidh ionadail agus nàiseanta

4 cunntas m, gen cunntais. Apply the information acquired from a number of different sources, a’ cur gu feum am fiosrachadh a fhuaras o chunntas ghoireasan eadar-dhealaichte

5 caochladh m. Pupils will write for a number of readerships, bidh a’ chlann a’ sgrìobhadh airson caochladh luchd-leughaidh. Pupils receiving a Gaelic education will have a number of different backgrounds, bidh clann a tha a’ faighinn oideachadh ann an Gàidhlig à caochladh sheòrsachan àrainneachd

6 not directly expressed. To take advantage of the growing number of employment opportunities, gus cothrom a ghabhail air na cothroman cosnaidh, agus iad sin a’ dol am meud. Once a sufficient number of texts has been read to them, aon uair ’s gu bheil gu leòr de theacsaichean air an leughadh dhaibh. Markers should be simple and few in number, bu chòir na comharraidhean a bhith sìmplidh agus gun ach beagan a bhith ann dhiubh. This strand includes an increasing number of terms and concepts to be used in discussions about language generally, anns an èill seo tha am barrachd ’s am barrachd de bhriathran ’s de bhun-smuaintean a tha gus an cleachdadh ann am beachdachadh air cànain san fharsaingeachd

number mod 1 àireimh. Number code, còd àireimh. Number line, loidhne àireimh. Number name, ainm àireimh

2 àireamhan. Number sequence, ruith àireamhan. Number square, ceàrnag àireamhan. Number strip, srianag àireamhan

cardinal number n phr àireamh f àrdail

dual number n phr an àireamh f dhùbailte

numeral number n phr àireamh f òrdail

plural number n phr an àireamh f iomarra

singular number n phr an àireamh shingilte

number v tr

numbered a le àireamhan. The numbered points are the positions from which the drawings were made, ’s iad na puingean le àireamhan na suidheachaidhean bhon deach na dealbhan a dhèanamh

numbering n àireamhachd f

numeral n 1 cunntair m, pl cunntairean. Ordinal numeral, cunntair òrdail

2 figear m, gen figeir, pl figearan

numeral a àireamhach

numerate a àireamh-oileanaichte. Literate and numerate, litir-oileanaichte agus àireamh-oileanaichte

numerator n àireamhaiche m, pl àireamhaichean. Numerator and denominator, àireamhaiche agus seòrsaiche

numeric, numerical a 1 àireamhach; àireamhail. Numerical adjective, buadhair àireamhach. Numerical noun, ainmear àireamhach. Numeric particle, mion-fhacal àireamhail

2 àireamhachd. Numerical system, siostam àireamhachd

nurse n 1 banaltram f, gen banaltraim, pl banaltraman

2 bean-eiridinn f, gen mnà-eiridinn, pl mnathan-eiridinn

3 nurs f, pl nursaichean

nurse v tr altraim, vn altram m, altramadh m

nursing n 1 altram m, gen altraim

2 (in hospital etc) banaltramachd f

nursery n seòmar-altraim m, gen seòmair-altraim, pl seòmraichean-altraim

nursery mod 1 don t-seòmar-altraim, Nursery furniture, àirneis don t-seòmar-altraim

2 ro-sgoile. The use of Gaelic in nursery, primary, secondary and tertiary education in Scotland, cleachdadh na Gàidhlig ann am foghlam ro-sgoile, bun-sgoile, àrd-sgoile agus colaiste ann an Alba

nursery rhyme n phr duanag f chloinne, pl duanagan chloinne. Some pupils will be familiar with nursery rhymes, bidh cuid de chloinn eòlach air duanagan chloinne

nursery school n phr sgoil f àraich, pl sgoiltean àraich

nurture v tr 1 àraich, vn àrach m. All children will be respected and their individuality and potential recognised, valued and nurtured, bheirear urram do gach aon neach-cloinne; bheirear àite dligheach da pearsantachd air leth agus do na dh’fhaodas i a thoirt gu ìre, agus thèid na feartan seo àrach is thèid luach a chur orra

2 oidich, vn oideachadh m. Teachers must be attentive to pupils abilities and capabilities, nurturing them in constructive, interesting ways, feumaidh làn aire bhith aig tidsearan air comasan cloinne ’s air cho fada ’s a ghabhas an sìneadh. Bu chòir dhaibh an oideachadh ann an dòighean a tha feumail agus inntinneach

nutrient n 1 beathachadh m, gen beathachaidh

2 stuth-beathachaidh m, gen stuth-bheathachaidh, pl stuthan-beathachaidh. Heather is gradually colonising the richer grasslands as the nutrients disappear from these soils, tha am fraoch mean air mhean a’ tighinn a-steach don talamh-fheòir as torraiche mar a tha na stuthan-beathachaidh a’ falbh às na h-ùirean seo

nutrient mod beathachaidh. Nutrient cycle, cuairteachadh beathachaidh

nutriment n beathachadh m, gen beathachaidh

O

oasis n innis-fàsaich f, gen innse-fàsaich, pl innsean-fàsaich

oat-cake n aran-coirce m, gen arain-choirce

oath n bòid f, gen bòide, pl bòidean

oats n coirce m. Small enclosures were made to grow oats, chaidh àiteachan-iadhaidh beaga a dhèanamh anns am bitheadh coirce a’ fàs

object n 1 (grammar) (a) oibseig f, pl oibseigean

(b) cuspair m, pl cuspairean

2 nì m, pl nithean. Pupils will use everyday expressions and words for common objects, bidh a’ chlann a’ cleachdadh ràdhan cumanta agus fhaclan airson nithean cumanta

objective n 1 amas m, pl amasan. But rather clarifying the aims and objectives for the whole class, ach a’ soilleireachadh chuimsean agus amasan don chlas air fad. Tasks should have clear, identifiable objectives, tha còir amasan soilleir a bhith aig iomairtean gus an aithnichear iad

2 expressed with fa-near do prep phr. The key objectives of the Immersion phase are to:, ’s e tha gu sònraichte fa-near don ùine Dhrùdhaidh:

objective a 1 cothromach. Objective view, beachd cothromach

2 (grammar) oibseigeach. The objective case, an tuiseal oibseigeach

obligation n 1 uallach m, gen uallaich, pl uallaichean. Pupils will understand statements and questions about obligations, bidh a’ chlann a’ tuigsinn ràdhan agus ceistean mu uallaichean

2 expressed with faic mar uallach. Convey and understand information about future intentions and obligations, thoir seachad agus tuig fiosrachadh mu na bhitheas an dùil a dhèanamh agus na bhitheas a’ faicinn mar uallach

oblique n, oblique slash n phr fiar-sgoradh m, gen fiar-sgoraidh, pl fiar-sgoraidhean

oblique a fiar. Oblique case, tuiseal fiar

oblique view n phr siar shealladh m, gen siar-sheallaidh, pl siar-sheallaidhean

oblong n fad-shliosach m, gen & pl fad-shliosaich. What do you think the pale brown oblong shows? dè a shaoileas tu a tha am fad-shliosach soilleir dhonn a’ sealltainn?

oblong a fad-shliosach

observant a furachail

observation n 1 (a) beachd m, pl beachdan. Pupils and teacher can agree on a checklist or grid which will be used for noting and recording observations, faodaidh an tidsear agus a’ chlann aontachadh air liosta-dearbhaidh no air clèith a bhithear a’ cleachdadh gu bhith a’ gabhail cunntais air beachdan

(b) beachdachadh m, gen beachdachaidh, pl beachdachaidhean

2 gnothach m, gen gnothaich, pl gnothaichean. Cultural observations about the child relevant to the pre-school group, gnothaichean cultair mun leanabh a bhuineas don bhuidhinn ro-sgoile

3 not directly expressed. They may analyse by observation the nature of physical difficulties in handwriting, faodaidh iad geur-sgrùdadh a dhèanamh air gnè thrioblaidean corparra ann an làmh-sgrìobhadh

observatory n amharc-lann m, gen amharc-lainn, pl amharclannan

observe v tr 1 (a) beachdaich, vn beachdachadh m

(b) (i) gabh beachd, vn gabhail beachd

(ii) gabh beachd air, vn gabhail beachd air

2 (a) gabh ealla, vn gabhail ealla. The teacher will help pupils to observe, cuidichidh an tidsear a’ chlann gu bhith a’ gabhail ealla. While involved in investigating, observing, etc., fhad ’s a tha iad an sàs a’ rannsachadh, a’ gabhail ealla, agus mar sin

(b) gabh ealla ri, vn gabhail ealla ri. He will withdraw for much of the time to observe, bidh e a’ tarraing a-mach às a’ chùis fad mòran ùine gus a bhith a’ gabhail ealla riutha. Regular activities which can provide the teacher with occasions for observing and assessing progress, gnìomhan cunbhalach a dh’fhaodas cothrom a thoirt don tidsear gu bhith a’ gabhail ealla ri adhartas agus ga mheasadh

3 cum ri, vn cumail f ri. The following principles should be observed, bu chòir cumail ris na prionnsabalan a leanas

4 amhairc air, vn amharc air. A structured report might be written of an experiment observed, dh’fhaoidte aithisg stèidhichte a sgrìobhadh mu phrobhadh air an robhas ag amharc

5 coimhid air, vn coimhead air. They may observe listening behaviour, faodaidh iad coimhead air giùlan ann an èisteachd

obsession n beò-ghlacadh m, gen beò-ghlacaidh

obstacle n cnap-starra m, gen cnaip-starra, pl cnapan-starra

obstruct v tr cuir bacadh air, vn cur bacaidh air

obstruction n bacadh m, gen bacaidh, pl bacaidhean

obtain v tr 1 faigh, vn faotainn f. And can obtain particular information, agus gu bheil iad comasach air fiosrachadh sònraichte fhaotainn. Pupils are expected to enjoy and obtain enrichment from a text, thàtar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ faotainn toileachaidh agus àrdachaidh à teacsa

2 tog, vn togail f. Pupils are expected to obtain particular information from a text, thàtar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ togail fiosrachaidh shònraichte à teacsa

obtuse a farsainn. Obtuse angle, ceàrn farsainn

obtuse-angled a le ceàrn farsaing. Obtuse-angled triangle, triantan le ceàrn farsaing

obvious a follaiseach, comp follaisich. Show recognition of one obvious difference between two simple texts, a’ nochdadh gu bheil aithne aca air aon eadar-dhealachadh follaiseach eadar dà theacsa shìmplidh. There are obvious markers in the way texts begin, tha comharraidhean follaiseach anns an dòigh anns a bheil teacsaichean a’ tòiseachadh. Visits from companies or excursions to the theatre are obvious ways of involving pupils with drama, dòighean follaiseach gus clann a chur an lùib dràma ’s e companaidhean a bhith a’ tadhal, no a’ chlann fhèin a bhith a’ dol don taigh-chluiche

occasion n 1 àm m, pl amannan. They should include occasions when pupils learn to assess their own work, tha còir gun gabh iad a-staigh amannan a bhitheas a’ chlann ag ionnsachadh mar a mheasas iad an cuid obrach fhèin

2 expressed with cothrom m. Regular activities which can provide the teacher with occasions for assessing progress, gnìomhan cunbhalach a dh’fhaodas cothrom a thoirt don tidsear gu bhith a’ measadh adhartais

on occasion adv 1 uairean. They will also read, on occasion aloud, bidh iad cuideachd a’ leughadh, uairean os n-àird

2 aig amannan. Advice which will, on occasion, be relevant to the curriculum, comhairle a bhitheas, aig amannan, a’ bualadh air a’ chlàr-theagaisg

occasional a 1 expressed with an-dràsta ’s a-rithist. Pupils’ writing of poetry will be aided by their reading aloud and occasional verse-speaking, bidh a’ chlann air an cuideachadh ann a bhith a’ sgrìobhadh bàrdachd le bhith a’ leughadh a-mach agus le bhith ag aithris bàrdachd an-dràsta ’s a-rithist

2 expressed with o àm gu àm. Occasional procedures which enable the teacher to take a closer look at progress and needs, iomairtean o àm gu àm a bheir cothrom don tidsear sùil nas gèire thoirt air adhartas agus air feuman

occasionally adv corra uair. They will be needed only occasionally, cha bhi feum orra ach corra uair

occlude v tr 1 stop, vn stopadh m

2 druid, vn druideadh m

occluded a druidte. Occluded front, aghaidh dhruidte

occupy v tr gabh còmhnaidh an, vn gabhail còmhnaidh an. Though the land may have been occupied from the times of the earliest human settlement, ged a dh’fhaodadh e bhith gu robh luchd-tuineachaidh bho na h-amannan a bu tràithe a’ gabhail còmhnaidh san àite

2 expressed with lìon, vn lìonadh m. The space occupied by a given amount of water, an spàs a lìonas uimhir shònraichte de dh’uisge

occur v i 1 tachair, vn tachairt f. This unstressed rhyme occurs in a number of lines, tha an comhardadh gun chudthrom a tha seo a’ tachairt ann an grunnan shreathan. One might think that this equivalence in frequency could not occur by chance, shaoileadh neach nach bitheadh a’ cho-ionannachd seo ann an tricead a’ tachairt le tuiteamas. Plan the work of the organisation so as to minimise situations where the abuse of children may occur, socraich obair na buidhne air dhòigh a lùghdaicheas suidhichidhean far am faodadh droch-dhìol cloinne tachairt

2 (a) bi. One would have to name the kind of feet occuring in the lines as well as give the formula for the syllables, dh’fheumte an seòrsa throìghean a bha air na sreathan ainmeachadh cho math ri foirmle nan lidean a thoirt

(b) expressed with bi ann. Opportunities to talk together will occur in class activities, bidh cothrom ann a bhith a’ bruidhinn còmhla ann an obair a’ chlas

(c) expressed with bi aig. Pupils will engage in a programme which will occur after skills in talking and listening are well established, bidh a’ chlann a’ dol an sàs ann am prògram a bhios aca an uair a tha sgilean labhairt agus èisteachd air an làn stèidheachadh

3 thèid air adhart, vn dol air adhart. Though talking and listening often occur in proximity to each other, ged a bhitheas labhairt agus èisteachd a’ dol air adhart gu tric an dlùth dhàimh ri chèile. It is through talking with peers, teachers and other adults that much of pupils’ learning will occur, is ann tro bhith a’ còmhradh le co-aoisean, luchd-teagaisg agus inbhich eile a tha deagh chuid de dh’ionnsachadh chloinne a’ dol air adhart

4 gabh àite, vn gabhail àite. Any incident will be dealt with as soon as it occurs, thèid dèiligeadh ri gach tachartas cho luath ’s a ghabhas e àite

5 not directly expressed. The phrase “ceanna maol” has in fact only two syllables, with an epenthetic vowel occuring between the noun and the adjective, ’s ann a tha dà lide a-mhain anns an abairt “ceanna maol”, leis an fhuaimreig eipinteataich eadar an t-ainmear is am buadhair

occuring as it does v phr expressed with is e; agus e. The article is completely elided here, occuring as it does between the final vowel of “mi” and word-initial “l-” of “làmh”, tha an t-alt air a bhathadh gu h-iomlan an seo, is e eadar an fhuaimreag dheireannach de “mi” agus an “l-” aig toiseach an fhacail “làmh”

occur to v phr thig a-steach air. It occured to her, thàinig e a-steach oirre

occurrence n nì m. This is a common occurrence, is nì cumanta seo

ocean n cuan m, gen cuain, pl cuantan

ocean mod cuain. Ocean current, sruth cuain. Ocean trench, trainnse-ùrlair chuain

ochre n òcair f, gen òcaire. This marking fluid was originally red ochre, ’s e òcair ruadh a bha anns an lionnach-chomharrachaidh seo an toiseach

octagon n ochd-cheàrnach m, gen & pl ochd-cheàrnaich

octagonal a ochd-cheàrnach

octahedron n octaiheadran m, gen & pl octaiheadrain

octopus n 1 giobarnach-meurach m, gen giobarnaich-mheuraich, pl giobarnaich-mheurach

2 ochd-chasach m, gen & pl ochd-chasaich

odd a 1 (peculiar) (a) èibhinn

(b) toisg

(c) ait, comp aite

3 (not even) còrr; corra. Odd number, àireamh chòrr; àireamh chorra. Odd and even numbers, àireamhna corra agus cothromach. There are an odd number (one or three) of syllables with lesser stress between each syllable with main stress, tha àireamh chòrr (a h-aon no a trì) de lidean le cudthrom as lugha eadar gach lide le prìomh chudthrom

odd one out n phr 1 fear, tè a tha diofraichte ri càch, nach eil coltach ri càch

2 conadal m, gen & pl conadail

oddness n (being peculiar) aiteas m, gen aiteis

ode n duan m, gen & pl duain

odour n boltrach m, gen & pl boltraich

oesophagus n 1 oesophagus m, pl oesophagi

2 sgòrnan m, gen sgòrnain, pl sgòrnanan

of prep 1 expressed with gen. This will include the requirements of the main areas of the curriculum, bidh seo a’ gabhail a-staigh feumalachdan nam prìomh roinnean den chlàr-theagaisg. This can be considered in the supportive situation of small groups, faodar beachdachadh air seo ann an suidheachadh taiceil bhuidhnean beaga

2 à (plus dat). Any worthwhile Gaelic activity will move in and out of components and through varying combinations of strands, bidh gnìomh Gàidhlig sam bith as fhiach an t-saothair a’ gluasad a-mach agus a-steach à earrainnean agus tro chaochladh chothlamadh iallan

3 air (plus dat). They were of little use, bha iad air bheag feum. Look out of the window, seall a-mach air an uinneig. Praise of attempts, however limited, moladh ga dhèanamh air oidhirpean, beag ’s gum bi iad. The exchange of feelings and information, iomlaid air faireachdainnean agus fiosrachadh. Including the recognition of genres, agus sin a’ gabhail a-staigh aithneachadh air gnè. A bank of the most commonly used functional words can be built, faodar tasgadh a dhèanamh air na faclan gnìomhachail as trice thàtar a’ cleachdadh. These skills will be consolidated by the repetition of language, bidh na sgilean seo air an daingneachadh le atharrais air cainnt. Understanding what is required of them enables pupils to focus their minds on how to meet it, tha tuigse air na thàtar a’ sùileachadh orra a’ toirt cothroim don chloinn an inntinn a leagail air mar a choileanas iad sin. Twenty miles east of here, fichead mìle an ear air an seo

4 de (plus dat). This will include the requirements of the main areas of the curriculum, bidh seo a’ gabhail a-staigh feumalachdan nam prìomh roinnean den chlàr-theagaisg. The teacher will provide good models of reading, bheir an tidsear dhaibh deagh bhuill-sampail de leughadh. For a piece of personal research, airson pìos de rannsachadh pearsanta. Attractive displays of posters, taisbeanaidhean tarraingeach de shanasairean

5 aig (plus dat). Some of the basic structures of such functional texts as interviews, cuid de na bun-structairean aig teacsaichean gnìomhachail mar tha agallamhan. Drawings which will be elaborated to provide detail and form the basis of a story, dealbhan a bhithear a’ leudachadh orra gus làn fhiosrachadh a thoirt seachad agus gus a bhith nam màthair-adhbhair aig stòiridh. Teachers of pupils beginning Gaelic in S1, na tidsearan aig a’ chloinn a tha a’ tòiseachadh air a’ Ghàidhlig ann an A1. To study the effects of the relationship between sound and vision, a bhith a’ rannsachadh dè a’ bhuaidh a tha aig an dàimh eadar fuaim is fradharc. Teachers might show that Gaelic was once the language of most of mainland Scotland, dh’fhaodadh tidsearan a nochdadh gum b’ i a’ Ghàidhlig aig aon àm a’ chànain a bha aig a’ chuid as motha de thìr-mòr na h-Alba

6 (a) an prep (plus dat). Debates of the Scottish Parliament, deasbadan sa Phàrlamaid Albannaich. Non-narrative writing is often undertaken in the context of other curriculum areas, bidh sgrìobhadh neo-sheanchasail gu tric ga ghabhail os làimh ann an suidhichidhean eile sa chlàr-theagaisg. Increased independence of learning, barrachd neo-eisimeileachd ann an ionnsachadh. To focus attention on particular aspects of the situation, aire shònraichte a thoirt do nithean àraidh anns an t-suidheachadh

(b) a gheibhear an (plus dat). Note the more fertile grasslands of the hill-fields, thoir an aire don talamh-fheòir as torraiche a gheibhear anns na h-achaidhean. Resources will be chosen to give children an appreciation of the rich diversity of our multi-racial society, thèid stuth-taice a thaghadh gus tuigse a thoirt do chloinn air an iomadalachd shaidhbhir a gheibhear nar comann-sòisealta ioma-chinealtach

7 tro (plus dat). To ensure that Gaelic continues to be acquired within a natural setting of social interaction, gus dèanamh cinnteach gum bi a’ Ghàidhlig fhathast ga togail ann an suidheachadh nàdarrach, tro chonaltradh sòisealta

8 o (plus dat). Without the additional hurdle of another skill such as writing, gun duilgheadas a bharrachd a bhith a’ tighinn orra o sgil eile mar tha leughadh

9 le (plus dat). Next to each one draw a square of the right land-use colour, ri taobh gach fear dèan ceàrnag leis an dath a tha freagarrach a thaobh cleachdaidh-fhearainn

10 a thaobh (plus gen). Pupils’ understanding of the nature, structure and conventions of Gaelic, tuigse na cloinne a thaobh nàdar, structar agus modhan na Gàidhlig. Problems in knowledge and understanding of particular words and phrases, duilgheadasan a thaobh eòlas agus tuigse air faclan agus air abairtean sònraichte. Choices of texts to be heard or read, taghaidhean a thaobh theacsaichean a bhithear a’ cluinntinn no a’ leughadh

11 a bhuineas do, a tha a’ buntainn ri. And also some of the technical terms of literature and the mass media, agus cuideachd àireamh de na briathran teicneolach a bhuineas do litreachas agus do na mòr mheadhain. Pupils will use some of the conventions of a chosen literary form, bidh a’ chlann a’ cur an gnìomh cuid de chleachdaidhean a bhuineas do mhodh litreachail a chaidh a thaghadh. The rationale describes the main features of the Gaelic curriculum, tha an Fheallsanachd a’ toirt cunntais air na prìomh nithean a bhuineas do chlàr-teagaisg na Gàidhlig. To learn the disciplines of effective speaking, gus an rian a bhuineas do labhairt èifeachdach ionnsachadh. A framework is needed, clearly establishing the most important features of this curricular area, tha feum air beairt a stèidhicheas gu soilleir na nithean as cudthromaiche a tha a’ buntainn ris a’ chlàr-theagaisg seo

12 a tha an cois (plus gen). The advantages of bilingualism should have an important place in teaching and learning, bu chòir àite cudthromach a bhith aig na buannachdan a tha an cois dà-chànanais ann an teagasg ’s ann an ionnsachadh

13 ceangailte ri. By releasing them from problems of poor co-ordination in handwriting, le bhith gan saoradh o thrioblaidean ceangailte ri co-òrdanachadh uireasbhaidheach ann an làmh-sgrìobhadh

14 gus. A stimulating means of leading pupils to explore and discuss meaning, meadhan brosnachaidh gus clann a threòrachadh gu bhith a’ rannsachadh brìgh ’s a’ beachdachadh air sin

15 aig àm (plus gen). Group discussion of first draft can help clarify effectiveness, faodaidh beachdachadh-buidhne aig àm a’ chiad dhreachd cuideachadh gus solas a chuir air èifeachd

16 expressed with bi v. Teachers should provide straightforward fiction of manageable length and style, tha còir aig tidsearan ficsean sìmplidh fhaotainn daibh a bhitheas nan comas a chleachdadh a thaobh faid agus stoidhle

17 expressed with ’s e sin. They should not dominate the principal aim of achieving communicative competence, chan eil còir aca bàrr a thoirt air a’ phrìomh amas, ’s e sin comas conaltraidh a thoirt gu buil

of being prep phr expressed with gum bithear. In which all feel free from fear of being criticised, anns am bi gach neach a’ faireachdainn saor o eagal gum bithear a’ cur sìos air

of course adv 1 gun teagamh

2 expressed with gun luaidh air. A sense of dramatic movement essential for writing stories and, of course, plays, mothachadh air gluasad dramataigeach, rud a tha fìor èiseil airson sgeulachdan a sgrìobhadh, gun luaidh air dealbh-chluichean fhèin

3 not expressed. All the above genres can, of course, be further refined, faodar na seòrsachan gnè sin uile a dhèanamh nas mìne fhathast

offend v tr toir oilbheum do, vn toirt oilbheim do

offence n oilbheum m, gen oilbheim

offensive a 1 oilbheumach

2 a bheir oilbheum. No swearing or use of offensive language in the group, cha cheadaichear mionnan no cainnt a bheir oilbheum sa bhuidhinn

offer v 1 (a)tairg, vn tairgse. Part 1 offers advice concerning…, tha Pàirt 1 a’ tairgse comhairle mu…. Much of what is already offered, mòran de na thàtar a’ tairgse cheana. Respond relevantly by questioning, supporting an opinion or offering an alternative point of view, a’ freagairt gu h-iomchaidh le bhith a’ cur cheistean, a’ cur taice ri beachd no a’ tairgse barail eadar-dhealaichte. Pupils should have the opportunity to participate in the full range of experiences offered by Gaelic, bu chòir an cothrom a bhith aig cloinn a bhith a’ gabhail pàirt anns a h-uile aon fhiosrachadh a tha a’ Ghàidhlig a’ tairgse. It is offered only to promote further discussion, chan eilear ga thairgse ach dìreach gus an tuilleadh deasbaid a thogail

(b) cuir an tairgse, vn cur an tairgse. Activities and the use of play equipment offer children opportunities to develop in an environment free from prejudice and discrimination, tha gnìomhan-cluiche agus a bhith a’ cleachdadh stuth-chluiche a’ cur an tairgse cloinne chothroman air fàs ann an àrainneachd saor o chlaon-bhàidh agus o lethbhreith

2 (a) thoir, vn toirt. Respond by offering an opinion, a’ freagairt le bhith a’ toirt beachd. Both the process and the products will offer the teacher opportunities for assessment, bidh an dà chuid an dòigh-obrach agus na thig às an obair a’ toirt cothroim don tidsear air measadh a dhèanamh

(b) thoir seachad, vn toirt seachad. Class debates could offer more formal contexts, dh’fhaodadh deasbadan anns a’ chlas suidhichidhean na b’fhoirmeile a thoirt seachad. In order to offer comment on some aspects of author’s point of view and purpose, gus beachd a thoirt seachad air cuid de nithean a bhuineas do shealladh agus do dh’adhbhar an ùghdair. But they may well offer information to allow the curriculum to be revised, ach faodaidh iad air a shon sin fiosrachadh a thoirt seachad a bheir cothrom ath-sgrùdadh a dhèanamh air a’ chlàr-theagaisg

3 (a) cuir air adhart. To offer and justify their own opinions, am beachdan fhèin a chur air adhart agus a dhearbhadh

(b) cuir an cèill. To offer alternatives and raise issues, roghainnean a chur an cèill agus puingean a thogail

(c) cuir fa chomhair dhaoine. The programmes described here offer only general guidance, chan eil na prògraman air a bheil iomradh an-seo ach a’ cur stiùiridh choitchinn fa chomhair dhaoine

4 not directly expressed. In talking offer a personal response to the events, a’ freagairt ann an cainnt gu pearsanta fa chomhair na thachair. Offering a personal response to the events, a’ gabhail gu pearsanta ris na tachartasan. Teacher support will be less evident but will still offer guidance as necessary, cha bhi taice tidseir cho follaiseach ach fhathast bi seo a’ comhairleachadh mar a bhitheas sin riatanach. The whole curriculum offers a widening set of contexts for talk, tha na suidhichidhean labhairt a gheibhear anns a’ chlàr-theagaisg air fad a’ sìor mheudachadh. The teacher may at first offer structures for responses, anns a’ chiad dol a-mach faodaidh an tidsear cruth a chur air freagairtean

offer guidance v phr comhairlich, vn comhairleachadh. Teacher support will be less evident but will still offer guidance as necessary, cha bhi taice tidseir cho follaiseach ach fhathast bi seo a’ comhairleachadh mar a bhitheas sin riatanach

offered a 1 expressed with thàtar a’ tairgse. Beyond those offered at Level E, seach na thàtar a’ tairgse aig Ìre E. The advice offered here, a’ chomhairle a thàtar a’ tairgse an seo. The nature of that offered knowledge has also changed in recent practice, o chionn goirid tha caochladh air a thighinn air an dòigh anns a bheilear a’ tairgse an eòlais sin

2 expressed with a gheibhear. Real-life situations offered by the mass media, suidhichidhean anns an t-saoghal againn fhèin a gheibhear anns na mòr mheadhain

off-glide n (ling) sleamhnan-dheth m, gen & pl sleamhnain-dheth

office n oifis

office mod 1 oifis. Office work, obair oifis

2 san oifis. To office staff, dhaibhsan a tha ag obair san oifis

official a oifigeil. Official document, sgrìobhainn oifigeil. Official record, cunntas oifigeil

often adv gu tric. The teacher will be a model by reading aloud often, bidh an tidsear fhèin na eisimpleir le bhith a’ leughadh a-mach gu tric

oil n ola f, pl olaichean. Cod liver oil, ola nan trosg. Linseed oil, ola fhrois-lìn. Olive oil, ola chrainn-ola. Palm oil, ola phailme

oil mod ola. Oil slick, ùilleadh ola, uilleag ola

oil refinery n phr fìneadair-ola m, pl fìneadairean-ola

oil rig n phr 1 crann-ola m, gen & pl crainn-ola

2 rioga-ola m, pl riogachan-ola

oilfield n raon-ola m, gen raoin-ola, pl raointean-ola

ointment n 1 acfhainn f, pl acfhainnean

2 sàbh m, gen sàibh, pl sàbhan

old a 1 (a) sean, comp sine. The oldest rocks in Britain, na creagan as sine ann am Breatainn

(b) seann. Old industrial area, raon seann ghnìomhachais

2 aosta

older comp a 1 nas sine or as sine

2 sean. Interviews with older people will give a picture of former ways of life, bheir còmhraidhean ri seann daoine dealbh dhuinn air dòighean-beatha a dh’fhalbh. In older textbooks and methods, anns na seann leabhraichean agus leis na seann dòighean-teagaisg

old-fashioned a 1 seann-fhasanta

2 seann-nòsach

olive n (fruit) dearc-ola f, pl dearcan-ola

olive mod crainn-ola. Olive oil, ola chrainn-ola

olive-tree n crann-ola m, gen & pl crainn-ola

omelette n bonnach-uighe m, gen & pl bonnaich-uighe

omnivore n uil-itheadair m, pl uil-itheadairean

on adv 1 air. Put the light on, cuir an solas air

2 (a) air adhart. How are you getting on? ciamar a tha thu a’ faighinn air adhart?

(b) air aghaidh. How are you getting on? ciamar a tha thu a’ faighinn air aghaidh?

on prep 1 air (plus dat). On the table, air a’ bhòrd. They have eaten all the biscuits on me, dh’ith iad na briosgaidean uile orm

(pronominal forms) orm(sa), ort(sa), air(san), oirre(se), òirnn(e), oirbh(se), orra(san)

2 mu (plus dat). Real communication on matters of interest and relevance to pupils. Fìor chonaltradh mu nithean anns a bheil ùidh aig cloinn agus a tha a’ freagairt orra. Guidance is given on Gaelic language activities, thàtar a’ toirt comhairle mu ghnìomhan-cànain Gàidhlig

3 an prep (plus dat). On subsequent pages, anns na duilleagan a leanas

4 a dh’ionnsaigh (plus gen). And intervening only as necessary to focus the group on their task, agus a’ tighinn a-staigh don chùis a-mhàin an uair a tha e riatanach aire na buidhne a thoirt a dh’ionnsaigh na dreuchd

5 a-rèir (plus gen). The waiting-list is not operated on a first come, first served basis, but on a fairer system, chan eil an liosta-fheitheinh air a h-obrachadh air stèidh a’ chiad neach a thig, ’s e a’ chiad neach a gheibh riarach, ach a-rèir siostaim as cothromaiche

6 a thaobh (plus gen). Checks on premises will include the following points:, am measg na thèid a dhearbhadh a thaobh thogalaichean bithidh na nithean a leanas. Each child’s record sheet must contain information on any medical condition or allergies that the child suffers from, feumaidh fios a bhith air bileig-chlàraidh gach neach-chloinne a thaobh gnothaich mheidigich sam bith no aileirgidhean a bhitheas a’ cur air an neach-chloinne

6 expressed with a’/ag plus vn. Pupils will require additional time to be spent on talking and listening, cuiridh a’ chlann feum air ùine a bharrachd a chur seachad a’ labhairt agus ag èisteachd.

7 expressed with an dèidh. Occasions when the teacher is developing pupils’ ability to predict on listening to information, amannan a bhitheas an tidsear a’ toirt gu buil comas na cloinne air a bhith ri fàisneachd an dèidh èisteachd ri fiosrachadh

once adv 1 aon uair

2 aon uair ’s gu. Once a sufficient number of texts has been read to them, aon uair ’s gu bheil gu leòr de theacsaichean air an leughadh dhaibh. Once pupils recognise differences, aon uair ’s gun cuir a’ chlann aithne air eadar-dhealachaidhean

3 aig aon àm. Teachers might show that Gaelic was once the language of most of mainland Scotland, dh’fhaodadh tidsearan a nochdadh gum b’ i a’ Ghàidhlig aig aon àm a’ chànain a bha aig a’ chuid as motha de thìr-mòr na h-Alba

4 expressed with bha latha ann plus rel. It was once thought desirable to start with the smaller units of language, bha latha ann a bhàtar a’ meas gun robh e riatanach tòiseachadh leis na h-aonadan-cànain beaga

at once adv phr anns a’ bhad

one n 1 (a) aon, a h-aon m. Each one of them was cold, bha gach aon dhiubh fuar. There is only one, chan eil ann ach an t-aon. One of them was missing, bha a h-aon dhiubh air chall. Writing a sentence for each one of them a’ sgrìobhadh seantans air gach aon dhiubh. Such criteria should be limited to one or two at any one time, tha còir an leithid seo de bhun-chomharraidhean a bhith air an cuingealachadh ri aon no dhà aig àm sam bith

(b) (in counting) a h-aon. One, two, three, a h-aon, a dhà, a trì

2 neach. Understand questions about what one is doing, ceistean a thuigsinn mu dè tha neach a’ dèanamh

be one of v phr, see s.v. be v

one which, not expressed. The form of assessment of these ideas should be one which allows pupils to record their understandings, tha còir aig cruth measadh nam bun-smuaintean seo cothrom a thoirt don chloinn a bhith a’ dèanamh iomraidh air na nithean a tha iad a’ tuigsinn

one pron aonan

one a 1 aon. Progress that can be made within this one level, an t-adhartas a ghabhas a dhèanamh aig an aon ìre seo. Others may show exceptional ability in only one or two strands, bidh cuid eile, dh’fhaoidte, nach eil a’ nochdadh comas neo-chumanta ach ann an aon no ann an dà èill. It is not, however, the business of media education to choose one view at the expense of another, ach cha bhuin e do dh’oideachadh mu na meadhain a bhith a’ taghadh aon seallaidh ’s a’ cur sìos air fear eile

2 àraidh. According to the purpose of the narrator at any one point in the story, a rèir amas an sgrìobhaiche aig ìre àraidh sam bith den stòiridh

3 not expressed. Such criteria should be limited to one or two at any one time, tha còir an leithid seo de bhun-chomharraidhean a bhith air an cuingealachadh ri aon no dhà aig àm sam bith

one-to-one a 1 aon-ri-aon. Listen to others in group or one-to-one activities, ag èisteachd ri feadhainn eile ann an obair buidhne no aon-ri-aon

2 expressed with eadar dithis. They will be aware of their own role and that of others in one-to-one or group talk, bidh mothachadh aca air an àite fhèin agus air àite chàich ann an còmhradh eadar dithis no ann an còmhradh buidhne

one-way a 1 aon-shligheach, aon-slighe. A one-way street, sràid aon-slighe

2 aon-rathadach. A one-way street, sràid aon-rathadach

on-glide n (linguistics) sleamhnan-air m, gen & pl sleamhnain-air

ongoing a expressed with rach air adhart, vn dol air adhart. The work will be ongoing throughout the rest of the year, bithear a’ dool air adhart leis an obair tron chòrr den bhliadhna

onion n uinnean m, gen uinnein, pl uinneanan

onion skin weathering n phr sìde-chaitheamh rùisg-uinnein

only a aon. This is the only horse in the village, ’s e seo an t-aon each a tha anns a’ bhaile

only adv 1 a-mhàin. Only by doing so, ’s ann a-mhàin le bhith a’ dèanamh seo. And intervening only as necessary, agus a’ tighinn a-staigh don chùis a-mhàin an uair a tha e riatanach. If public transport is used children must sit in forward-facing seats only, ma thèid còmhdhail phoblach a chur am feum, feumaidh a’ chlann suidhe a-mhàin ann an suidheachain a tha a’ coimhead chon an toisich

2 dìreach. Others, only when a substantial body of work has been completed, cuid eile, dìreach an uair a tha cnap math obrach air a chrìochnachadh

3 (a) neg of v plus ach. Only Donald was there, cha robh ann ach Dòmhnall

(b) neg of v plus ach dìreach. It is offered only to promote further discussion, chan eilear ga thairgse ach dìreach gus an tuilleadh deasbaid a thogail

4 neg of v plus gu bràth gus. The secretarial skills are capable of improvement only when the young writer has some notion of what to say, cha ghabh piseach thoirt air na sgilean eagrachaidh gu bràth gus am bi rudeigin de bheachd aig an sgrìobhadair òg air dè their e

5 gun plus ach. When pupils want to talk about an experience, but can only use English, an uair a tha a’ chlann ag iarraidh a bhith a’ bruidhinn air rud a dh’fhiosraich iad, ’s gun chomas aca ach ann am Beurla

not only … but also adv phr chan e a-mhain … ach … cuideachd. Not only the cows but also the sheep, chan e a-mhàin an crodh ach na caoirich cuideachd

onomatopoeia n fuaimealas m, gen fuaimealais

ooze n làthach f, gen làthaich

opaque a trìd-dhoilleir

open a fosgailte. The window is open, tha an uinneag fosgailte. The pre-school is open to every family in the community, tha an ro-sgoil fosgailte don h-uile teaghlach anns a’ choimhearsnachd

open v tr 1 fosgail, vn fosgladh m. This ability will open the door to the rich storehouse of Gaelic culture, fosglaidh an comas seo an doras a dh’ionnsaigh stòrais shaidhbhir dualchas na Gàidhlig

2 not directly expressed. If schools decide that pupils for whom a Record of Needs has been opened should become involved in the system of assessment described here, ma tha sgoiltean a’ cur romhpa gum bi clann a tha na feuman aca gan clàradh air am measadh a rèir nan dòighean a tha air an comharrachadh an seo

open up v phr tairg, vn tairgse f. This opens up new opportunities for reading, tha seo a’ tairgse chothroman ùra airson leughaidh

opening n 1 fosgladh m, gen fosglaidh, pl fosglaidhean. The notions of openings, turning points, resolutions can be introduced, faodar nithean mar tha fosglaidhean, tionndaidhean agus fuasglaidhean a thoirt a-steach

2 expressed with fosgail, vn fosgladh m. Others may have pronounced difficulties that require the opening of an individual Record of Needs, airson feadhainn eile aig a bheil duilgheadasan follaiseach, feumar Clàr Fheuman fhosgladh dhaibh fa leth

3 expressed with dòigh f plus tòisich, vn tòiseachadh m; pl dòighean etc. Examining the variety of openings to such texts is particularly valuable, tha e buileach feumail a bhith a’ sgrùdadh gach iomadh seòrsa dhòighean anns a bheil an leithid seo de theacsaichean a’ tòiseachadh

4 expressed with a chur air chois. Significant additional provision, including the opening of a Record of Needs, tomhas mòr de thaice a bharrachd, agus sin a’ gabhail a-staigh clàr-fheuman a chur air chois

opening a tòiseachaidh. In opening lines, ann an sreathan-tòiseachaidh. They are still quite distinct from the opening sections of informational texts, tha iad fhathast gu math eadar-dhealaichte ris na paragrafan tòiseachaidh ann an teacsaichean fiosrachaidh

opencast a fosgailte

opencast mining n phr mèinnearachd f fhosgailte, gen mèinnearachd fosgailte

open-ended a 1 fosgailte. The nature of the information should be more open-ended at this stage, tha còir aig gnè an fhiosrachaidh a bhith nas fhosgailte aig an ìre seo. They will show a readiness to talk in an open-ended way, nochdaidh iad gu bheil iad deònach a bhith a’ còmhradh ann an dòigh fhosgailte

2 expressed with a tha fosgailte. First with isolated words and phrases, then with more open-ended talk, anns a’ chiad àite le faclan agus abairtean fa leth, agus an-sin le còmhradh a tha nas fosgailte

opener n fosglair m, pl fosglairean. Tin opener, fosglair tiona

operate v tr & i 1 oibrich, vn oibreachadh m; also obraich, vn obrachadh m. How register operates in language, mar a tha ìre-chànain ag oibreachadh. Pupils should have a growing sense of representations generally, and how they operate to construct and convey meanings, bu chòir do thuigse chloinne air dòighean-riochdachaidh anns an fharsaingeachd a bhith a’ dol am meud, agus mar tha iad sin ag oibreachadh gus brìgh a chur ri chèile agus a chur an cèill. The waiting-list is not operated on a first come, first served basis, chan eil an liosta-fheitheinh air a h-obrachadh air stèidh a’ chiad neach a thig, ’s e a’ chiad neach a gheibh riarach

2 cuir an gnìomh, vn cur an gnìomh. I understand that the group operates a policy on equal opportunities which I am in agreement with, tha mi a’ tuigsinn gu bheil a’ bhuidheann a’ cur an gnìomh poileasaidh air co-ionannachd chothroman ris a bheil mi a’ cur m’aonta

operation n 1 (medical) obair-lannsa f

2 obrachadh m, gen obrachaidh, pl obrachaidhean

in operation a phr 1 expressed with ag obrachadh

2 expressed with air a chur gu feum

opinion n 1 beachd m, gen beachda, pl beachdan. Fact and opinion, fìrinn agus beachd. To reflect upon ideas, experiences and opinions, gus cnuasachadh air smaointean, fiosraichidhean agus beachdan. They will talk appropriately about experiences, opinions, feelings and texts, bidh iad a’ bruidhinn gu h-iomchaidh mu dheidhinn fhiosraichidhean, bheachdan, fhaireachdainnean agus theacsaichean. Respond by offering an opinion, a’ freagairt le bhith a’ toirt beachd. She will answer them by offering comments or opinions,, freagraidh i iad le bhith a’ tairgse bheachdan. Teachers should lead pupils to give opinions, tha còir aig na tidsearan a bhith a’ stiùireadh na cloinne gu bhith a’ toirt bheachdan

2 barail f, pl barailean. Ideas can be shared if pupils’ opinions are displayed for others to read, faodar iomlaid a dhèanamh air bun-bheachdan ma tha barailean na cloinne air an taisbeanadh gus an leugh càch iad

opinion poll n phr cunntas-bheachd m, gen cunntais-bheachd, pl cunntais-bheachd, cunntasan-bheachd. They are not yet high enough in the opinion polls, chan eil iad fhathast àrd gu leòr anns na cunntais-bheachd

opponent n 1 cèile-còmhraig m, pl cèileachan-còmhraig. They bespattered their opponents with mud, spolt iad na cèileachan-còmhraig aca le poll

2 co-sheise m, pl co-sheiseachan

opportunity n 1 cothrom m, gen cothruim, pl cothroman. An opportunity to hear and use a language spoken by people throughout Scotland, cothrom air cànain a chluinntinn agus a chleachdadh, a tha daoine a’ bruidhinn air feadh Alba. Equality of opportunity, co-ionannachd chothroman. Schools should provide structured and stimulating opportunities to use Gaelic, tha còir aig sgoiltean ullachadh a dhèanamh gus cothrom beothail a thoirt don Ghàidhlig a bhith ga cleachdadh. Additional opportunities for talking and listening, barrachd cothrom labhairt agus èisteachd. Contexts which will give opportunities to monitor the progress of individual pupils, suidhichidhean a bhitheas a’ toirt cothroim gus sùil a chumail air adhartas chloinne fa leth. To take advantage of employment opportunities, gus cothrom a ghabhail air na cothroman cosnaidh. The development of a range of positive attitudes and opportunities for personal development, fàs ga thoirt air caochladh bheachdan neartmhor agus air cothroman fàis phearsanta

2 not directly expressed. Providing such opportunities will involve the following, ann a bhith a’ tairgse a leithid seo bidh feum air na leanas

equal opportunity n phr 1 cothrom m co-ionann, gen cothroim cho-ionann, pl cothroman co-ionann. We aim to ensure that all who wish to work in our pre-school have an equal opportunity to do so, tha e mar amas dhuinn a dhèanamh cinnteach gu bheil aig na h-uile leis am miann a bhith ag obair nar ro-sgoil cothrom co-ionann sin a dhèanamh

2 co-ionannachd f chothroman. Equal opportunity policy, poileasaidh co-ionannachd chothroman. I understand that the group operates a policy on equal opportunities which I am in agreement with, tha mi a’ tuigsinn gu bheil a’ bhuidheann a’ cur an gnìomh poileasaidh air co-ionannachd chothroman ris a bheil mi a’ cur m’aonta

teaching opportunity n phr cothrom-ionnsachaidh m, gen cothruim-ionnsachaidh, pl cothroman-ionnsachaidh. The teacher should also take this as a teaching opportunity, bu chòir don tidsear cothrom-ionnsachaidh a dhèanamh dheth

oppose v tr 1 cuir an aghaidh air, vn cur an aghaidh air. She opposed us, chuir i an aghaidh oirrn

2 bi an aghaidh. He opposes the single currency in Europe, tha e an aghaidh a’ chùinnidh shingilte san Roinn-Eòrpa

opposed to prep phr an aghaidh (plus gen). It is probable that these two words are to a degree being opposed to each other, is dòcha gu bheil an dà fhacal seo an aghaidh a chèile gu ìre

opposite a 1 thall. On the opposite side of the road, air taobh thall an rothaid

2 calg-dhìreach an aghaidh

in opposite directions adv phr expressed with an aghaidh a chèile. Along which streets do John and Mary walk in opposite directions? dè na sràidean air am bi Iain agus Màiri a’ coiseachd an aghaidh a chèile?

opposite prep 1 mu choinneamh (plus gen). He sat down opposite me, rinn e suidhe mum choinneamh

2 fa chomhair (plus gen)

opposition n aghaidheachadh m, gen aghaidheachaidh, pl aghaidheachaidhean. Binary opposition, aghaidheachadh dà-àireimh

opt v i dèan roghainn, vn dèanamh roghainn. Pupils may opt to progress to programmes for fluent speakers, faodaidh a’ chlann roghainn a dhèanamh a dhol air adhart gu prògraman airson fileantach

optic a fradhairc. The optic nerve, nearbh an fhradhairc

option n 1 roghainn, pl roghainnean. They suggest only a few of the available options, chan eil iad a’ togail ach àireamh bheag de na roghainnean a tha ri am faotainn. The school will review its options for these advantaged and disadvantaged pupils, bidh an sgoil a’ breithneachadh air a cuid roghainnean airson na cloinne seo, bho shealladh cothroim agus anacothroim

2 expressed with faod v. It may also be an option to transfer a pupil making rapid progress from a Learners’ class to Gaelic Medium education, faodar cuideachd pàiste air a bheil fìor phiseach luath a ghluasad bho chlas Luchd-Ionnsachaidh gu foghlam tro Mheadhan na Gàidhlig

optional a 1 roghainneil, comp roghainneile. It is an extraordinary thing that the exemplar should have been so closely followed, not only in the end rhymes but also in the frequency of these optional rhymes on the first stressed syllable, is rud iongantach e gun rachadh an roi-shamhla leantainn cho dlùth, chan ann a’ mhàin anns na comhardaidhean-deiridh, ach cuideachd ann an tricead nan comhardaidhean roghainneil a tha seo air a’ chiad lide le cudthrom

2 expressed with mar roghainn. It should be noted that assessment of writing is optional, tha còir an aire thoirt gur ann mar roghainn a tha measadh air sgrìobhadh

or conj no

or else conj phr 1 air neo

2 air mhodh eile

oral a 1 labhairt. Oral skills, sgilean labhairt. There will be a continuing emphasis on oral skills, leanaidh cudthrom air sgilean labhairt. To provide children from non-Gaelic backgrounds with basic oral competence in Gaelic, comas-labhairt bunaiteach a bhuileachadh air clann à àrainneachd gun Ghàidhlig. A greater emphasis on oral work, cudthrom nas motha a bhith air obair labhairt. From oral or written materials, bho stuthan labhairt no stuthan sgrìobhte. The genre of oral messages is often revealed as much by intonation as by the words themselves, tha gnè labhairt gu tric ga foillseachadh le fuaimneachadh cainnte agus chan ann a-mhàin leis na faclan fhèin

2 beòil. Oral fluency, fileantachd bheòil. Oral literature, litreachas beòil

3 cainnt-bheòil gen. To concentrate on the development of oral skills, a bhith a’ cur cudthroim air sgilean cainnt-bheòil a thoirt gu fàs

4 expressed with cainnt-bheòil f. It is the oral outcomes that will provide the main basis for thinking about experiences, ’s e cainnt-bheòil a’ phrìomh stèidh gus smaoineachadh mu nithean a dh’fhiosraich iad

5 ann an cainnt-bheòil. Children will be asked to produce short oral or written accounts, bidh a’ chlann a’ cur ri chèile cunntasan goirid ann an cainnt-bheòil no ann an sgrìobhadh. A brief oral account might be given to the group, dh’fhaoidte iomradh goirid a thoirt don bhuidhinn, ann an cainnt-bheòil

6 expressed with beul-aithris f. Stories, songs and legends, powerful oral bases of the culture, sgeulachdan, òrain is uirsgeulan, beul-aithris chumhachdach a tha aig bonn ’s aig bunait an dualchais. Oral source, stòr beul-aithris

oral competence n phr comas m labhairt, gen comais labhairt. Gaining oral competence in Gaelic, gus comas labhairt fhaotainn sa Ghàidhlig

oral composition n phr aiste-bheòil f, pl aistidhean-beòil

oral fluency n phr 1 comas m labhairt, gen comais labhairt. To enable pupils to acquire oral fluency in Gaelic, gus comas a thoirt do chloinn comas labhairt a thogail anns a’ Ghàidhlig

2 fileantachd bheòil. Writing will begin after oral fluency is developed, tòisichidh sgrìobhadh an dèidh fileantachd bheòil a thoirt air adhart

oral language n phr cainnt-bheòil f. Emphasis on oral language, cudthrom air cainnt-bheòil

oral presentation n phr òraid f. Giving a prepared oral presentation, ag aithris òraid dheasaichte

oral proficiency n phr comas labhairt

oral tradition n phr beul-aithris f

orally adv 1 ann an cainnt-bheòil. Provide either orally or in writing a considered personal view, a’ toirt, ann an cainnt-bheòil no ann an sgrìobhadh, làn bheachd pearsanta. In order to respond either orally or in writing, gus freagairt a thoirt ann an cainnt-bheòil no ann an sgrìobhadh

2 expressed with beòil. They will report orally to teacher, bheir iad aithisg bheòil don tidsear

orange n orainsear m, gen orainseir, pl orainsearan

orange a 1 orains. Whoever saw an orange church? cò chunnaic eaglais tha orains

2 dearg-bhuidhe. The colours of the rainbow are violet, indigo, blue, green, yellow, orange, and red, ’s iad dathan a’ bhogha-fhroise liath or bàn-phurpaidh, gorm-liath or guirmeanach, gorm, buidhe-ghorm or uaine, buidhe, dearg-bhuidhe or orains, agus dearg

Oransay pr n Òrasaigh

orbit n reul-chuairt f, pl reul-chuairtean

orchard n 1 ubhalghort m, gen ubhalghoirt, pl ubhalghoirtean

2 lios-mheas m, gen lis-mheas, pl liosan-mheas

orchid n magairlean m, gen magairlein, pl magairleanan; mogairlean m, gen mogairlein, pl mogairleanan. A decline in the number of orchids of all kinds, lùghdachadh ann an àireamh nam magairleanan de gach seòrsa

order n 1 òrdugh m, gen òrduigh, pl òrduighean. Events may be set out in chronological order, faodar tachartasan a chur a-mach anns an òrdugh anns an do thachair iad

2 òrdan m, gen & pl òrdain. An order form, bileag òrdain. Order code, còd òrdain

give order to v phr cuir rian air, vn cur m rian air. Giving them order and meaning, a’ cur rian air na nithean sin agus a’ toirt brìgh asda

in order that conj phr a chum is gu

in order to prep phr 1 gus. In order to achieve this, gus ruighinn air seo. In order to achieve the overall aim, gus am prìomh amas a choileanadh. In order to maximise pupils’ opportunities to hear Gaelic, gus cothrom cho math ’s a ghabhas a thoirt don chloinn a bhith a’ cluinntinn na Gàidhlig

2 (a) a-chum. In order to do the work, a chum an obair a dhèanamh

(b) expressed with a chum is gum b’ urrainn. In order to set out work clearly, a chum is gum b’ urrainn daibh obair a chur an cèill gu soilleir

3 not directly expressed. Listening in order to respond to texts, ag èisteachd fo bhuaidh theacsaichean

order v tr 1 àithn, vn àithne f, àithneadh m

2 cuir rian air, vn cur m rian air. The school can best order or structure Gaelic work, ’s e an dòigh as fheàrr don sgoil rian a chur air obair na Gàidhlig. Through writing, pupils can define, order and understand ideas, tro sgrìobhadh, thèid aig a’ chloinn air mìneachadh a dhèanamh air bun-bheachdan, air rian a chur orra agus air an tuigsinn. They will report orally to teacher, bheir iad aithisg bheòil don tidsear. The teacher will help pupils to order their writing, cuidichidh an tidsear a’ chlann gu bhith a’ cur rian air an cuid sgrìobhaidh

3 cuir an òrdugh, vn cur m an òrdugh. Ordering these into sequences, gan cur an òrdugh rèidh

ordered a rianail. Giving an ordered account of a topic, a’ toirt cunntais rianail air cuspair

ordinal a òrdail. Ordinal numeral, cunntair òrdail

ordinary a 1 nàdarrach. Specialised materials such as a means of enhancing or enlarging ordinary print, stuthan sònraichte mar tha dòighean air clò nàdarrach a dhèanamh nas soilleire no nas motha

2 cumanta

Ordnance Survey n phr 1 Suirbhidh m Òrdanais. Ordnance Survey maps, mapaichean an t-Suirbhidh Òrdanais

2 Tomhas-Riaghaltais m, gen Tomhais-Riaghaltais. Ordnance Survey maps, mapaichean an Tomhais-Riaghaltais

ore n 1 mèinnear m, gen mèinneir, pl mèinnearan

2 clach mhèinneir, gen cloiche mèinneir

organ n (of body) ball m, gen & pl buill

genital organ n phr ball-gineamhainn m, gen & pl buill-ghineamhainn

organisation n 1 rian m, gen rian. Write in a variety of forms using appropriate organisation and vocabulary, a’ sgrìobhadh ann an caochladh mhodhannan le rian agus briathrachas iomchaidh. The teacher should be involved in overseeing content, organisation and form, tha còir aig an tidsear a bhith a’ gabhail pàirt ann a bhith a’ cumail sùil air susbaint, air rian agus air cumadh. It allows them to concentrate on the content, organisation and editing of their own work, tha e a’ toirt cothroim dhaibh a bhith a’ bualadh air susbaint, rian agus eagrachadh na h-obrach aca fhèin

2 dòigh f rianachd, pl dòighean rianachd. Ensure that pupils encounter a range of teaching styles and classroom organisations, dèanamh cinnteach gum fiosraich a’ chlann caochladh dhòighean teagaisg agus dhòighean rianachd anns an rùm-theagaisg

3 òrdanachadh m, gen òrdanachaidh. Paragraph is a further feature of textual organisation, tha paragraf a-rithist ri fhaotainn ann an òrdanachadh theacsaichean

4 riaghladh m, gen riaghlaidh. Variety of classroom organisation, caochladh sheòrsachan riaghladh clasa. Both the present guidelines and the advice on the organisation of classes give scope for this form of organisation, tha an dà chuid an stiùireadh seo agus a’ chomhairle air riaghladh chlasaichean a’ toirt cothroim air a leithid seo de riaghladh

5 buidheann f, gen buidhne, pl buidhnean. Plan the work of the organisation so as to minimise situations where the abuse of children may occur, socraich obair na buidhne air dhòigh a lùghdaicheas suidhichidhean far am faodadh droch-dhìol cloinne tachairt

organise v tr 1 cuir rian air. It will help teachers to plan and organise their teaching, cuidichidh i tidsearan gu bhith a’ deasachadh an cuid teagaisg agus a’ cur rian air. Organising Gaelic, a’ cur rian air obair na Gàidhlig. To organise the research, a bhith a’ cur rian air an rannsachadh. When preparing an individual talk, pupils will be helped to organise through preparation, an uair a bhitheas iad ag ullachadh òraid aon-neach cuidichear a’ chlann gu bhith a’ cur rian air sin le deasachadh. Taking responsibility for organising their work, a’ gabhail uallaich gus rian a chur air an cuid obrach. Pupils’ familiarity with the ways texts are organised, eòlas na cloinne air mar a tha rian ga chur air teacsaichean

2 expressed with bi plus rian air. In questioning how information is likely to be organised, ann a bhith a’ ceasnachadh an rian a tha dualtach a bhith air fiosrachadh

3 cuir an òrdugh, vn cur an òrdugh. To help pupils sort out what they want to say and how to organise it, a’ chlann a chuideachadh gus rian a chur air na tha iad ag iarraidh a ràdh agus mar a chuireas iad an òrdugh e

4 cuir air dòigh, vn cur air dòigh. The school should organise regular ceilidhs, bu chòir don sgoil cèilidhean a chur air dòigh gu cunbhalach. Learning how text can be organised for readability increases awareness of audience, a bhith ag ionnsachadh mar a ghabhas teacsa a chur air dòigh gus a dhèanamh so-leughte, cuiridh sin ri mothachadh air luchd-amais

5 riaghail, vn riaghladh m. This enables pupils to collect, organise, analyse and apply information through databases, tha seo a’ toirt cothroim do chloinn fiosrachadh a thional, a riaghladh, a rannsachadh agus a chur an sàs tro stòir-dàta

organised a 1 air cur air dòigh. Whether in the form of a structured course or of banks of materials organised on the basis of functions and notions or of topics, an dàrna cuid air chumadh cùrsa dheasaichte no bhancaichean de stuthan air an cur air dòigh air bhonn ghnìomhan agus smuaintean no air bhonn chuspairean

2 expressed with eagrachadh m, gen eagrachaidh. Developing from exploratory work into more fully formed and organised outcomes, a’ fàs à obair rannsachaidh a dh’ionnsaigh thoraidhean air a bheil an tuilleadh cumaidh agus eagrachaidh

organising n òrdachadh m, gen òrdachaidh. Preparation which will include research, organising, deasachadh a ghabhas a-staigh rannsachadh, òrdachadh

organism n fàs-bheairt f, pl fàs-bheairtean

origin n 1 tùs m, gen tùis

2 (a) bun m, gen buna or buin, pl buin or bunan

(b) bunadh m, gen bunaidh, pl bunaidhean. We believe that no family should be excluded from the group’s activities on the grounds of disability, colour or ethnic origin, tha sinn a’ creidsinn nach bu chòir gum bitheadh teaghlach sam bith air an dùnadh a-mach bho ghnìomhan na buidhne mar thoradh air ciorram, dath no bunadh eitniceach

(c) bunadas m, gen bunadais, pl bunadasan

3 expressed with co às an tàinig. Syllable and root will be used in discussion which centres on individual words, their origins, meanings and functions, cleachdar lide agus freumh ann am beachdachadh air faclan fa leth agus air co às an tàinig iad, air dè as ciall daibh agus dè as gnìomh dhaibh

original a 1 bunaiteach, comp bunaitiche. Pupils will explore more complex and more original forms, bidh a’ chlann a’ rannsachadh mhodhan nas ioma-fhillte agus nas bunaitiche

2 tùsail. The original building must be 17th or 18th century in date, feumaidh gum buin an togalach tùsail do dh’àm mun 17mh no mun 18mh linn. This is the pronunciation in the dialect of original “a” (short or long) in the vicinity of a nasal consonant, ’s e seo am fuaimneachadh anns an dualchainnt a bhitheas air “a” thùsail (ghoirid no fhada) an còir consain shrònaich

3 expressed with a bha ann an toiseach. By comparing the original aims with what pupils actually attain in relation to the targets, le bhith a’ dèanamh coimeas eadar na h-amasan a bha ann an toiseach agus na bheil na sgoilearan a’ coileanadh ann an da-rìreabh fa chomhair nan cuimsean

4 tionnsgalach. An original writer, sgrìobhaiche tionnsgalach

5 a’ chiad. The original form, a’ chiad chruth

originally adv 1 an toiseach. Originally these would have been high enough to stop animals from straying, bhitheadh iad seo an toiseach àrd gu leòr airson stad a chur air beathaichean bho bhith a’ dol air seacharan

2 roimhe. Walls made of turf, or earth and stone, were originally more common than the familiar stone dykes, bha gàrraidhean dèante de dh’fhàl, no de chloich is de dh’fhàl còmhla, na bu chumanta roimhe na na gàrraidhean-cloiche air a bheil sinn eòlach an diugh

originate v i tàrmaich, vn tàrmachadh m

Orkney pr n Arcaibh

Orkney mod Arcach

Orkneyman n Arcach m, gen & pl Arcaich

ornament n 1 ball-maise m, gen & pl buill-mhaise

2 òrnaid f, pl òrnaidean

ornamentation n sgeadachadh m, gen sgeadachaidh, pl sgeadachaidhean. Mackenzie here reaches a level of ornamentation in his verse that demonstrates to us how high in his artistry it is possible for a bard that is not of the first degree to go when he is working in a firm tradition, tha MacCoinnich an seo a’ ruighinn inbhe de sgeadachadh na bhàrdachd a sheallas dhuinn cho àrd na ealantas ’s a tha e an comas do bhàrd nach eil den chiad ìre a dhol, agus e ag obair ann an dualchas daingeann

orthography n ceart-litreachadh m, gen ceart-litreachaidh

ortolan n, see bunting, ortolan n

osmosis n osmòsais f. Reverse osmosis, osmòsais chontrarach

osteopathy n leigheas-chnàmh m, gen leigheis-chnàmh

ostrich n struth m, pl struthan. She is cruel to her offspring like the ostriches in the desert, tha i an-iochdmhor da h-àlach mar na struthan san fhàsach

other a 1 eile. With the advisory and other professional services, ris na seirbheisean comhairleachaidh agus na seirbheisean proifeiseanta eile

2 expressed with an neach eile a tha …. Listening to the other speaker, a bhith ag èisteachd ris an neach eile a tha a’ bruidhinn

3 expressed with an leithid sin. Teachers need to introduce pupils to the grammatical, literary and other technical terms of language, feumaidh na tidsearan a’ chlann a chur an aithne nam briathran cànain a bhuineas do ghràmar, do litreachas agus an leithid sin

4 not directly expressed. At the other extreme, ann an suidheachadh tur eadar-dhealaichte. It will be essential that the pupil or pupils work with other classmates, bidh e do-sheachnaichte gum bi am pàiste no na pàistean ag obair còmhla ri càch anns a’ chlas

other than a phr expressed with 1 nach buin do. From points of view other than their own, o bharailean nach buin dhaibh fhèin

2 a bharrachd air (plus dat). I haven’t done anything other than that today, cha d’rinn mi nì a bharrachd air sin an diugh

others pron pl 1 càch, gen chàich. How speakers can refer to and use what others say, mar a dh’fhaodas luchd-labhairt tarraing a thoirt air na their càch agus sin a chur gu buil. They will be aware of their own role and that of others, bidh mothachadh aca air an àite fhèin agus air àite chàich. To examine their own and others’ experiences. sgrùdadh a dhèanamh air na tha iad fhèin agus càch a’ fiosrachadh. So as to show awareness of others’ opinions, suggestions and/or feelings, gus mothachadh a nochdadh air beachdan agus/no air faireachdainnean chàich. Talk readily about their own and others’ experiences, a’ labhairt gu saor mu na fiosraichidhean aca fhèin agus aig càch. Editing pupils’ own and others writing, ag eagrachadh sgrìobhadh na cloinne fhèin agus sgrìobhadh chàich

2 feadhainn f eile. By teachers and others concerned with provision for education, le tidsearan agus le feadhainn eile a tha an lùib foghlaim. Others, however, may have pronounced, specific or complex difficulties, airson feadhainn eile, ge-tà, aig a bheil duilgheadasan follaiseach, sònraichte no ioma-chruthach. These enable them to communicate more effectively with others, bidh seo a’ toirt comais dhaibh air conaltradh nas buadhmhoire a dhèanamh ri feadhainn eile. Tape recording allows pupils to hear themselves and others read, tha clàradh air teip a’ toirt cothroim do chloinn iad fhèin agus feadhainn eile a chluinntinn a’ leughadh. They will discover the experiences they share with others, gheibh iad ròs air nithean a tha iad fhèin agus feadhainn eile a’ fiosrachadh le chèile

3 daoine m pl eile. To interact with others, gus co-luadar a dhèanamh ri daoine eile. Awareness of others’ feelings, mothachadh air faireachdainnean dhaoine eile

4 cuid eile. Some may already possess good general alertness, others may not have acquired the basic habits, faodaidh cuid a bhith gu math beothail dhiubh fhèin, cuid eile nach do thog na cleachdaidhean as bunaitiche. Others may have no immediate contact with Gaelic, cuid eile, ’s dòcha, aig nach eil dlùth cheangal idir ris a’ Ghàidhlig. Others, perhaps the majority, cuid eile, a’ mhòrchuid, is dòcha. Some pupils acquire the habits of recognition and categorisation readily, others never develop them without help, tha cuid de chloinn a thogas cleachdaidhean aithne agus seòrsaidh gu h-ealamh, cuid eile nach dèan sin idir às aonais cuideachaidh

5 expressed with cach a chèile. Exchange personal information about self and others, a’ toirt seachad fiosrachadh pearsanta mu cach a chèile

otherwise adv air neo. Except where otherwise stated, ach far an abrar a chaochladh

otter (Lutra lutra) n 1 biast-dubh, biast-dhubh f, gen bèist-duibhe, bèiste-duibhe, pl biastan-dubha

2 dòbhran m, gen & pl dòbhrain

our poss pron ar, ar n- (before vowels). Our father ands mother, ar n-athair is ar màthair

out adv 1 (a) (motion) a-mach. He went out, chaidh e a-mach. They went out into the garden, chaidh iad a-mach don leas

(b) (rest) a-muigh. They are out in the garden, tha iad a-muigh anns an leas

2 às. The light went out, chaidh an solas as. I put the light out, chuir mi an solas às

out prep a-mach (plus rad). He went out the door, chaidh e a-mach an doras. No going out the door without an adult in the group, cha cheadaichear a bhith a’ dol a-mach an doras gun inbheach sa bhuidhinn

out of prep phr 1 a-mach à (plus dat). Any worthwhile Gaelic activity will move in and out of components and through varying combinations of strands, bidh gnìomh Gàidhlig sam bith as fhiach an t-saothair a’ gluasad a-mach agus a-steach à earrainnean agus tro chaochladh chothlamadh iallan. In and out of school, san sgoil agus a-mach aiste

2 à (plus dat). They are out of school, tha iad às an sgoil. Opportunities for Gaelic activities and development arising out of the child’s experience of family, gach cothrom airson gnìomhan agus leasachadh co-cheangailte ris a’ Ghàidhlig a tha a’ sruthadh à fiosrachadh a’ phàiste air a theaghlach

out-of-school a taobh a-muigh na sgoile. A natural way of developing pupils’ own out-of-school interests and activities, dòigh nàdarrach air a bhith ag adhartachadh nithean taobh a-muigh na sgoile anns a bheil ùidh aig cloinn agus anns a bheil iad an sàs

outcome n 1 buil f, pl builean. Attainment outcomes, builean coileanaidh. The eventual outcome will be that the pupil can employ a fluent style of hand-writing, ’s e bhuil a bhitheas air seo air a’ cheann thall gum bi a’ chlann a’ cleachdadh stoidhle shiùbhlach làmh-sgrìobhaidh. By referring to the four main outcomes of Gaelic, a bhith a’ gabhail beachd air ceithir prìomh bhuilean na cànain. In these written outcomes, anns na builean sgrìobhte seo. The successful attainment of these targets will result in the following outcomes, ma ruigear na cuimsean coileanaidh seo thig na builean a leanas gu ìre.

2 na tha a’ sruthadh à. All the outcomes of environmental studies will be taught through Gaelic, is ann tro Ghàidhlig a bhithear a’ teagasg na tha a’ sruthadh à foghlam na h-àrainneachd

3 (a) toradh m, pl toraidhean. Many of the terms may also be applicable in other outcomes of language, faodaidh mòran de na briathran a bhith air an cleachdadh ann an toraidhean-cànain eile. The outcomes from these activities may be written or oral, faodaidh toradh na h-obrach seo a bhith ann an sgrìobhadh no ann an cainnt-bheòil. Developing from exploratory work into more fully formed and organised outcomes, a’ fàs à obair rannsachaidh a dh’ionnsaigh thoraidhean air a bheil an tuilleadh cumaidh agus eagrachaidh

(b) expressed with mar thoradh air. Pupils will listen to messages or narratives in order to predict at various stages likely outcomes, bidh a’ chlann ag èisteachd ri teachdaireachdan no ri cunntasan gus fàisneachd a dhèanamh air na bhitheas dùil ris mar thoradh orra aig ìrean eadar-dhealaichte

4 amas m, gen amais, pl amasan. Practical activities which will require them to talk together to produce an outcome, gnìomhan prataigeach anns am feum iad a bhith a’ còmhradh gus amas a choileanadh

5 not directly expressed. It is the oral outcomes that will provide the main basis for thinking about experiences, ’s e cainnt-bheòil a’ phrìomh stèidh gus smaoineachadh mu nithean a dh’fhiosraich iad

outcrop n (of rock) 1 (small crag) creagan m, gen creagain, pl creagain, creaganan. The fishing mark is an outcrop of rock you can see by the shore, ’s e an comharra-iasgaich creagan a chì thu mun chladach. This outcrop of rock is another example of a ridge of harder rock, tha an creagan seo na eisimpleir eile air druim de chreig as cruaidhe

2 (slab of rock) leac f, gen lice, pl leacan. There are red outcrops of rock on the hillside here, tha leacan dearga air slios a’ mhill an seo

3 (ridge of rock) druim m, gen droma, pl dromannan. The path crosses a turf dyke immediately west of one of these rocky outcrops, tha an ceum a’ dol tarsainn air gàrradh-fàil astar goirid an iar air fear de na dromannan creagach seo

outdated a seann-aimsireil

outdoor a a-muigh. Outdoor pool, amar a-muigh. Outdoor games, geamachan a-muigh. All outdoor play must be supervised, feumar sùil a chumail air a’ chluich a-muigh air fad

outer a 1 a-muigh. Outer suburbs, iomall a-muigh (baile)

2 expressed with taobh a-muigh (plus gen). The rafters rested on the outer wall to form a conical structure, bha na cabair nan laighe air taobh a-muigh a’ bhaile, rud a dhèanadh structar cònach

outfall n às-sruth m, pl às-sruthan

outflow n

outing n 1 cuairt f, gen cuairte, pl cuairtean

2 cuairt a-muigh, gen cuairte a-muigh, pl cuairtean a-muigh

take on an outing v phr thoir a-mach air cuairt, vn toirt a-mach air cuairt. I understand that my child may be taken on local outings from time to time, tha mi a’ tuigsinn gum faod e bhith gum bi an neach-cloinne agam air a toirt/thoirt a-mach air cuairtean ionadail bho àm gu àm

outline v tr 1 comharraich, vn comharrachadh m. The main features of the structure outlined, na nithean as cudthromaiche a tha air an comharrachadh

2 dèan iomradh air, vn dèanamh iomraidh air. The kinds of learning outlined, na seòrsachan ionnsachaidh air a bheilear a’ dèanamh iomraidh

3 cuir sìos, vn cur sìos. The attainment targets as outlined in the following pages, na cuimsean coileanaidh, mar a tha iad air an cur sìos anns na duilleagan a leanas

output n mach-chur m, gen mach-chuir

output mod a-mach. The output phase, an fho-rèis a-mach

outrageous a borb, comp buirbe. Isn’t that just outrageous, nach eil sin fhèin borb

outwash n às-sgoladh m, gen às-sgolaidh. Glacial outwash, às-sgoladh eigheadail

• às-sgaoileadh m, gen às-sgaoilidh

outwash mod às-sgolaidh. Outwash plain, còmhnard às-sgolaidh

outwith prep taobh a-muigh plus gen. Within and outwith the classroom, taobh a-staigh agus taobh a-muigh an ruim-theagaisg. From outwith the classroom, o thaobh a-muigh a’ chlas. Their audiences will include pupils outwith their own peer-group, am measg an luchd-èisteachd bidh clann taobh a-muigh an cuid cho-aoisean fhèin

oval n ugh-chruth m, gen ugh-chrutha, pl ugh-chruthan

oval a ugh-chruthach

ovary n ughlann m, gen ughlainn, pl ughlannan

oven n àmhainn f, gen àmhainne, pl àmhainnean

over prep 1 os cionn plus gen

2 thairis air

3 tarsainn air

4 feadh. Over S1 and S2, feadh A1 agus A2

5 mu. His own foolishness over drink, fhaoineis fhèin mun deoch

overall a 1 (a) farsaing. Pupils are expected to gain overall impressions of a text, thàtar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ faotainn beachd farsaing air teacsa. An overall level of achievement can be recorded when that is appropriate, faodar ìre-choileanaidh fharsaing a chlàradh an uair a tha sin iomchaidh

(b) expressed with anns an fharsaingeachd. When an interpretation of body language may be necessary to understand fully the overall communication, agus feum air cànain bhodhaig a bhreithneachadh gus tuigse iomlan fhaighinn air a’ chonaltradh anns an fharsaingeachd. In the light of an overall school policy, an lorg poileasaidh-sgoile san fharsaingeachd. Reading activities should demand that pupils show an overall grasp of a text, tha còir aig gnìomhan labhairt a bhith a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ nochdadh gu bheil tuigse aca air an teacsa anns an fharsaingeachd

2 coitcheann. They are right in arguing that the overall aim should be facilitation rather than coercion, tha iad ceart ann a bhith ag agairt gur e bu chòir a bhith mar amas coitcheann ach an t-slighe a rèiteachadh, agus chan ann a cho-èigneachadh

3 expressed with làn preceding n. Pupils will comment on the contribution of features of language and style to the overall effect of the text, bidh a’ chlann a’ toirt beachd air na tha cùisean cànain is stoidhle a’ cur ri làn bhuaidh an teacsa

over-analytic a expressed with ro smachdail ann an sgrùdadh. The emphasis should be practical; it should neither be didactic nor over-analytic, tha còir cudthrom a chur air nithean prataigeach, agus sin gun a bhith ro smachdail ann am beachd no ann an sgrùdadh

overarch v tr rach thairis air, vn dol thairis air. Strengths and development needs which are not related to, or which overarch, the strands, feartan agus feumalachdan fàis nach eil idir co-cheangailte ris na h-iallan no a tha a’ dol thairis orra

overcast a 1 neulach, comp neulaiche. It is overcast today, tha e neulach an diugh

2 culmach, comp culmaiche

overcome v tr 1 faigh thairis air, vn faighinn thairis air. which can usually be overcome by an appropriate methodology, gheibhear thairis orra sin mar as trice le dòighean-teagaisg freagarrach

2 leasaich, vn leasachadh m. Those whose difficulties are of short duration and can be overcome by the class teacher, iadsan aig a bheil duilgheadasan nach mair ach ùine ghoirid agus a ghabhas an leasachadh le tidsear a’ chlas

3 ceannsaich, vn ceannsachadh m. The response to discriminatory behaviour will aim to help those responsible to understand and overcome their prejudices, ann a bhith a’ dèiligeadh ri gnìomhan lethbhreitheach bithear ag amas air a bhith a’ cuideachadh leis an fheadhainn a tha ciontach gus an cuid claon-bhàidh a thuigsinn agus a cheannsachadh

overflow v i 1 cuir thairis, vn cur thairis

2 tuilich, vn tuileachadh

overgraze v tr seach-ionaltraich, vn seach-ionaltradh m

overgrazing n seach-ionaltradh m, gen seach-ionaltraidh

overgrown a expressed with lusrach air fàs thairis air. The overgrown mound of stones cleared nearby shows that this place was once cultivated, tha an càrn, is lusrach air fàs thairis air, de chlachan a chaidh a ghlanadh bhon talamh faisg air làimh na chomharra air gun robhar ag àiteach an àite seo uaireigin

overhead a expressed with os cionn prep. They will learn to listen to expositions which are illustrated by overhead transparencies, ionnsaichidh iad mar a dh’èisteas iad ri iomraidhean le dealbhan os an cionn nan cois

overlap v tr

overlapping a eadar-cheangailte. These Programmes of Study are based on three overlapping phases in second language learning, tha na Clàran Oideachaidh seo air an stèidheachadh air trì fo-rèisean eadar-cheangailte ann an ionnsachadh air dàrna cànain

overlord n àrd-uachdaran m, gen àrd-uachdarain, pl àrd-uachdaranan

override v tr

overriding a expressed with os cionn nan uile nithean. The overriding priority in the initial stages, an nì os cionn nan uile nithean a bhitheas san amharc aig toiseach cùise

oversee v tr cùm sùil air, vn cumail f sùil air. The teacher should be involved in overseeing content, tha còir aig an tidsear a bhith a’ gabhail pàirt ann a bhith a’ cumail sùil air susbaint. To oversee customers’ interests, gus sùil a chumail air leas nan custamairean

overtake v 1 coilean, vn coileanadh. Similarly, some pupils will overtake Level E targets, anns an aon dòigh, bidh cuid a’ coileanadh cuimsean Ìre E

2 dèan a’ chùis air, vn dèanamh na cùis air. They should be encouraged to overtake the attainment targets they are capable of, bu chòir am misneachadh gus a’ chùis a dhèanamh air na tomhaisean-coileanaidh a tha nan comas

overview n sealladh m farsaing, gen seallaidh fharsaing, pl seallaidhean farsaing. Pupils can be shown how to gain an overview of an unfamiliar text, faodar a nochdadh do chloinn mar a gheibh iad sealladh farsaing air teacsa nach aithne dhaibh

owe v tr expressed with bi plus aig air. I owe him a pound, tha not aige orm

owl, tawny n (Strix aluco) comhachag-donn m

• cailleach-oidhche f dhonn

own a 1 fhèin. In planning and in implementing their own detailed policies for language, ann a bhith a’ dealbhadh ’s a’ cur an gnìomh am poileasaidhean-cànain mionaideach fhèin. Their own emotions and attitudes, am faireachdainnean fhèin agus an sealladh fhèin air cùisean. Pupils should actively consider their own purposes as talkers, tha còir aig a’ chloinn an deagh aire thoirt don cuid adhbhar fhèin mar luchd-labhairt

2 expressed with poss pron plus cuid fhèin. Reading own or others’ work, a’ leughadh an cuid obrach fhèin no obair chàich

3 not directly expressed. Activities which relate to the pupil’s own life and environment, gnìomhan a bhuineas do chaitheamh beatha agus do dh’àrainneachd a’ phàiste. Ecologically the land can be divided into three zones, each with its own distinctive vegetation, a thaobh eag-eòlais faodar an talamh a roinn ann an trì sònan, gach aon dhiubh le a ghnè shònraichte de lusrach

owner n 1 (a) neach-seilbh m, pl luchd-seilbh

(b) expressed with neach m (or duine m, tè f) aig a bheil seilbh, pl daoine m pl aig a bheil seilbh, or feadhainn f (gen feadhna) aig a bheil seilbh (of, air). The owner of the stone said that he hoped the quarry would soon open, thubhairt an duine aig a bheil seilbh air a’ chloich gun robh e an dòchas gum fosgladh an cuaraidh gu h-aithghearr. We went to see the owners yesterday, chaidh sinn a’ coimhead air an fheadhainn air a bheil seilbh air an rud an dè

2 sealbhadair m, pl sealbhadairean

oxbow a expressed with crudha-eich. Oxbow lake, loch crudha-eich

oxidation n ogsaideachadh m, gen ogsaideachaidh. Its porous structure was developed through the process of oxidation, tha structar pòrasach aige a thoradh air ogsaideachadh

oxide n ogsaid f, pl ogsaidean. Calcium oxide, ogsaid chailciam

oxidise vtr ogsaidich, vn ogsaideachadh m

oxidising n ogsaideachadh m, gen ogsaideachaidh

oxidiser n ogsaidiche m, pl ogsaidichean

oxter n achlais f, gen achlaise, pl achlaisean

ox-tongue mod (botany) teanga-dhaimh. Ox-tongue broomrape, mùchag theanga-dhaimh

oxygen n ogsaidean m, gen ogsadein

oystercatcher (Haematopus ostralegus) n gille-brìghde m, gen gille-bhrìghde, pl gillean-brìghde

ozonation n òsonachadh m, gen òsonachaidh

ozone n òson m, gen òsoin. The ozone layer, a’ bhreath òsoin, an cearcall òsoin

P

Pabbay pr n Pabaigh

pace n expressed with astar m. Showing some sense of purpose and audience in pace of delivery, a’ nochdadh mothachaidh air adhbhar ’s air luchd-amais ann a bhith a’ suidheachadh astar lìobhraigidh. They should learn to take some account of register, pace, tha còir aca aire air choireigin a thoirt air gnè, astar. The pace at which they progress through the curriculum will vary considerably, bidh diofar mòr anns an astar a bhitheas aca a’ dol tron chlàr-theagaisg

keep pace with v phr rach a rèir, vn dol a-rèir. It is essential that the programs of study they follow should keep pace with their developing interests, tha e do-sheachnaichte riatanach gum bi na clàran oideachaidh aca a’ dol a rèir nan nithean anns a bheil iad a’ gabhail ùidh mar a tha iad a’ fàs nas sine

Pacific Ocean n phr an Cuan m Sèimh, gen a’ Chuain Shèimh

pack v tr pac, vn pacadh m. The eggs are taken to a packing station where they are packed in boxes, thèid na h-uighean a thoirt do stèisean pacaidh far a bheileas gam pacadh ann am bogsaichean

packing n pacadh m, gen pacaidh

packing mod pacaidh. A packing station, stèisean pacaidh. The eggs are taken to a packing station, thèid na h-uighean a thoirt do stèisean pacaidh

package n pacaiste f, pl pacaistean

package v tr

packaging n pacaisteadh m, gen pacaistidh

packet n pacaid f, pl pacaidean. Tins, packets, bottles and jars, canastairean, pacaidean, botail agus crogain

pack-ice n pac-eigh f, gen pac-eighe; pac-dheigh f, gen pac-dheighe

• deigh f phacte, gen deighe pacte

pad v tr padaig, vn padaigeadh m, padadh m

padded a padaichte. A padded envelope, cèis phadaichte. In a padded cell, ann an cealla phadaichte

padding n padaigeadh m, gen padaigidh

paddle n pleadhag f, gen pleadhaig, pl pleadhagan

paddle v i grunnaich, vn grunnachadh m

paddling n grunnachadh m, gen grunnachaidh

paddle-boat n soitheach-pleadhaig m, gen soithich-phleadhaig, pl soithichean-pleadhaig

padlock n glas-chrochaidh f, gen glaise-crochaidh, pl glasan-crochaidh

paean n paean m, pl paeanan

paeanic a paeanach. Paeanic feet, troighean paeanach. In the first three lines of the verse there are three syllables with lesser stress between each syllable with main stress, which we might call “paeanic feet”, anns a’ chiad trì sreathan den rainn tha trì lidean le cudthrom as lugha eadar gach lide le prìomh chudthrom, ris am faoidte “troighean paeanach” a ràdh. The second foot is paeanic or trochaic, i.e. having an odd number (three or one respectively) of syllables with lesser stress between the syllables having main stress, tha an dara troigh paeanach no tròicèach, i.e. le àireimh chòrr (a trì no a h-aon fa leth) de lidean le cudthrom as lugha eadar na lidean air a bheil prìomh chudthrom

page n 1 taobh-duilleig m, gen taoibh-dhuilleig, pl taobhan-duilleig

2 duilleag f, gen duilleige, pl duilleagan. The text may be, for example, a poem, an illustrated page from a children’s book, or a spoken message, mar eisimpleirean de theacsaichean tha dàn, duilleag le dealbh bho leabhar chloinne, no teachdaireachd bheòil. There are obvious markers in the look of the page, tha comharraidhean follaiseach ann an dreach na duilleige. The attainment targets as outlined in the following pages, na cuimsean coileanaidh, mar a tha iad air an cur sìos anns na duilleagan a leanas. Contents pages, duilleagan susbaint

page mod dhuilleag, nan duilleag. To recognise differences in likely content from page layouts and other typographical devices, gus eadar-dhealachaidhean aithneachadh anns an t-susbaint a tha coltach o chumadh nan duilleag agus o innleachdan eile a bhuineas do chlò-bhualadh

pain n anshocair f, gen anshocaire, pl anshocran

painful a anshocrach, comp anshocraiche; anshocair, comp anshocaire

paint v tr 1 peant, vn peantadh m

2 cruthaich, vn cruthachadh m. They should expect vivid pictures to be painted by means of comparisons (in simile and metaphor), bu chòir dùil a bhith aca gum bi dealbhan beothail gan cruthachadh tro shamhla agus tro mheatafor

paintbrush n bruis-pheantaidh, gen bruise-peantaidh, pl bruisean-peantaidh; also bruis-pheant, gen bruise-peant, pl bruisean-peant

pair n 1 càraid f, pl càraidean

2 paidhir m & f, pl paidhrichean. A pair of horses, paidhir each

3 dà. There are a pair of black-throated divers nesting on the loch, tha dà learg dhubh a’ neadachadh air an loch

in pairs prep phr 1 ann an càraidean. Development of these skills will benefit from practice and discussion in pairs and groups, bidh cleachdadh agus beachdachadh ann an càraidean agus ann am buidhnean buannachdail gus fàs a thoirt air na sgilean seo

2 mar chàraidean. Pupils will work regularly in pairs or groups, bidh a’ chlann ag obair gu cunbhalach mar chàraidean no mar bhuidhnean

3 prep with poss a plus càraidean. Helping pupils, perhaps at first in pairs, a’ cuideachadh na cloinne, ’s dòcha nan càraidean an toiseach

4 eadar dithis. This will be aided by discussion, in pairs or small groups, cuidichidh beachdachadh eadar dithis no ann am buidhnean beaga le seo

pair mod expressed with mar chàraidean. Pair and group discussions, beachdachadh, ’s e sin mar chàraidean agus ann am buidhnean

pair v tr

paired a 1 eadar dithis. Paired reading develops awareness of audience, tha leughadh eadar dithis a’ toirt fàis air mothachadh air luchd-amais. Particularly through paired and group work, gu sònraichte ann an obair eadar dithis no ann am buidhnean

2 càraid. Word processing is also a catalyst for paired and group work, tha dealbh-sgrìobhadh cuideachd na mheadhan falaichte air obair càraid agus obair bhuidhne

palace n lùchairt f, pl lùchairtean

palatal a palatach. Palatal consonant, connrag phalatach. This pronunciation, as palatal “-nt-”, occurs generally in the dialect for the palatal consonant group “-thn-”, gheibhear am fuaimneachadh seo, mar “-nt-” phalatach, am bitheantas san dualchainnt a tha ann air a’ chòmhlan-chonnrag “-thn-” phalatach

palatalisation n palatachadh m, gen palatachaidh

palatalise v tr palataich, vn palatachadh m

palatalised a palataichte. This is a dative form of a feminine word with the word-ending palatalised, ’s e seo riochd tabhartach de dh’fhacal boireann leis an deireadh-fhacail palataichte

palato-alveolar a palat-ailbhealach

palate n (anatomy) glainnean m, gen glainnein

pale a 1 (a) soilleir, comp soilleire. Pale brown, soilleir dhonn. A paler brown, donn as soilleire

(b) aotrom. Pale brown, aotrom donn

2 (botany) blian, comp bliana. Pale butterwort, bodan-measgain blian

3 bàin, comp bàine

4 glas-neulach

pall n brat-mairbh m, gen brata-mhairbh, pl bratan-mairbh

pallet (mattress or bed) n uirigh f, pl uirighean

pallet (portable platform) n paileat m, pl paileatan

palm (of hand) n bas f, gen boise, pl basan

palm (plant) n pailm f, gen pailme pl pailmean. Palm oil, ola phailme

palm tree n phr craobh-phailm f, gen craoibh-pailm, pl craobhan-pailm

palmful n boiseag f, gen boiseig, pl boiseagan

palpitations n pl frith-bhualadh m, gen frith-bhualaidh

pamphlet n 1 bileag f, gen bileig, pl bileagan

2 pamflaid f, pl pamflaidean

pancreas n brisgean m milis, gen brisgein mhilis

panegyric n duan-molaidh m, gen & pl duain-mholaidh

panegyric a molaidh. Panegyric verse, bàrdachd mholaidh

panel n pannal m, gen pannail, pl pannalan

pansy n bròg f na cuthaig, gen bròige na cuthaig

pant v i 1 bi plosgartaich

2 bi plus aonach m air. I was panting after running for the bus, bha aonach orm an dèidh dhomh ruith airson a’ bhus

pantomime n pantomaim m, pl pantomaimean

paper n pàipear m, gen pàipeir, pl pàipearan. Newsletters, papers, reports, and brochures, litrichean-naidheachd, pàipearan, aithisgean agus bileagan-fiosrachaidh. Corrugated paper, pàipear preasach. Tissue paper, pàipear eadar-fhighe. Paper fasteners, ceanglaichean pàipeir

blotting paper n phr pàipear-sùghaidh m, gen pàipeir-shùghaidh

filter paper n phr pàipear m sìolaidh, gen pàipeir shìolaidh

tracing paper n phr pàipear-treasaidh m, gen pàipeir-threasaidh

paper mod pàipeir. Paper towels, searbhadairean pàipeir

paper v tr (wall, etc) 1 pàipearaich, vn pàipearachadh m

2 boltaig, vn boltaigeadh m

parachute n paraisiut m, pl paraisiutan

parade n pairèid m, pl pairèidean. Amongst hundreds on parade, am measg nan ceudan air pairèid

paradigm n 1 clàr m, gen & pl clàir

2 paradaim m, pl paradaimean. Paradigm and syntagm, paradaim agus siontaim

paradigmatic a paradaimeach. Paradigmatic and syntagmatic, paradaimeach agus siontaimeach

paradox n paradacs m, gen paradaics, pl paradacsan

paraffin n 1 paireafain m

2 ola f ghuail

paragraph n paragraf m, pl paragrafan. Paragraph is a further feature of textual organisation, tha paragraf a-rithist ri fhaotainn ann an òrdanachadh theacsaichean. Verse and paragraph are descriptive terms for features of text, ’s e ainmean a tha ann an rann agus paragraf a bheir iomradh air nithean a bhuineas do theacsa. The series of paragraphs which will make up the account of the life cycle of the butterfly, an t-sreath pharagraf a thèid an ceann a-chèile gus iomradh a dhèanamh air cuairt-bheatha an dealan-dè

paragraph v tr 1 dèan paragrafan, vn dèanamh pharagraf

2 cuir ann am paragrafan, vn cur ann am paragrafan

3 sgrìobh ann am paragrafan, vn sgrìobhadh ann am paragrafan

paragraphing n 1 expressed with a bhith a’ dèanamh pharagraf. Paragraphing can be developed by making clear the link with the purpose of writing, faodar fàs a thoirt air a bhith a’ dèanamh pharagraf le bhith a’ soilleireachadh a’ cheangail a tha ann ri adhbhar sgrìobhaidh

2 expressed with dèan paragrafan, vn dèanamh pharagraf. Paragraphing will be introduced at this level, tòisichear air paragrafan a dhèanamh aig an ìre seo

3 expressed with a bhith a’ cur ann am paragrafan. By paragraphing and highlighting, le bhith a’ cur ann am paragrafan agus a’ comharrachadh a-mach

4 expressed with sgrìobhadh m ann am paragrafan, gen sgrìobhaidh etc. Pupils will develop confidence in the manipulation of paragraphing and sentence structures, bidh a’ chlann a’ fàs nas misneachaile ann a bhith a’ làimhseachadh sgrìobhaidh ann am paragrafan agus cumaidhean sheantansan

parallel a 1 co-shìnte. Parallel lines, loidhneachan co-shìnte

2 not directly expressed. It is equally necessary to develop a parallel awareness and grasp of the richness and diversity of the culture, tha e a-cheart cho riatanach mothachadh agus tuigse àrach air cho saidhbhir agus cho iomachruthach ’s a tha an dualchas

parallelogram n ceithir-cheàrnan m co-shìnte, gen & pl ceithir-cheàrnain cho-shìnte

parasite n 1 parasait f, pl parasaitean

2 faoighiche m, pl faoighichean

parasitic a 1 parasaiteach; parasaitigeach. Hygiene measures adopted should be sufficient to prevent the spread of bacterial, viral and parasitic conditions, bu chòir gum bitheadh na dòighean-obrach slàinteachais a thèid a chur an gnìomh gu leòr gus casg a chur air galaran baicteiriach, bhìorasach agus parasaiteach o bhith a’ sgaoileadh

2 faoigheach

parboil v tr 1 leth-bhruich, vn leth-bhruich f

2 slaop, vn slaopadh m

parcel n 1 parsail m, pl parsailean

2 pasgan m, gen & pl pasgain

pardon v tr (in asking what someone has said) b’ àill leibh? or dè b’ àill leibh?

parent n pàrant m, pl pàrantan. The policy statement should be brought to the attention of parents or guardians, bu chòir aithris a’ phoileasaidh a thoirt gu aire phàrantan no luchd-dìona

parenthesis n eadar-ràdh m, gen eadar-ràidh, pl eadar-ràidhean

parish n 1 parraist m, pl parraistean

2 sgìre f, pl sgìrean

park n pàirc f, gen pàirce, pl pàirceachan. Park ranger, coimheadaiche pàirc

park v tr pàirc, vn pàirceadh m

parking n pàirceadh m, gen pàircidh. No parking, pàirceadh toirmisgte

parking mod pàircidh. Parking place, ionad-pàircidh, ionad-parcaidh

parliament n pàrlamaid f, pl pàrlamaidean. The candidate has pledged her total support to ensure secure status for the Gaelic language within the lifetime of the next parliament, tha an tagraiche air a làn thaic a ghealltainn gus dèanamh cinnteach gum faigh an cànan Gàidhlig inbhe thèarainte ro dheireadh na h-ath phàrlamaid. Parliament Rock, Sgeir na Pàrlamaid (place-name in Loch Maree, of a skerry much frequented by seagulls)

parliamentary a pàrlamaid. Parliamentary candidate, tagraiche pàrlamaid. The prospective parliamentary candidate for the SNP in Ochil constituency, an tagraiche pàrlamaid airson a’ Phàrtaidh Nàiseantaich ann an roinn-thaghaidh Ochaill

parse v tr pàirtich, vn pàirteachadh m

part n 1 pàirt m. Part 1, Pàirt 1. This is a common occurrence and an important part of the process, is nì cumanta seo agus pàirt cudthromach den adhartas a thàtar a’ dèanamh. Group discussion will now be a natural part of class activity, is e pàirt nàdarrach de dh’obair a’ chlas a tha ann am beachdachadh ann am buidhinn a-nis. The most exciting part was …, ’s e am pàirt a bu mhotha a ghluais mi …

2 bad m, pl badan. In parts of the Highlands and Islands, ann am badan den Ghaidhealtachd agus de na h-Eileanan

3 expressed with gabh pàirt an. v phr. Pupils should feel part of what is going on, tha còir gum biodh mothachadh aig cloinn gu bheil iad fhèin a’ gabhail pàirt anns na bheil a’ dol air adhart

4 cuid f. In story, pupils should be led to expect that parts of it will be devoted to setting, anns an stòiridh, bu chòir a’ chlann a threòrachadh gu bhith a’ sùileachadh gum bi cuid dhith air a toirt do stèidheachadh. In the early part of the programme, anns a’ chiad chuid den phrògram

5 earrann f. Pupils will be given chances to repeat favourite parts, gheibh a’ chlann cothrom air a bhith ag atharrais nan earrann as fheàrr leotha fhèin

6 ball m, gen & pl buill. Parts of the body, buill a’ chuirp

as part of prep phr mar phàirt de. As part of the registration process with the social work department, mar phàirt den ghnìomh chlàrachaidh le roinn na h-obrach sòisealta. For many pupils the experience of hearing stories read aloud will be encountered for the first time as part of the school’s early reading programme, ’s ann mar phàirt de thùs-phrògram leughaidh na sgoile a bhitheas an deagh chuid de phàisdean a’ chiad uair nam beatha a’ cluinntinn stòiridhean air an leughadh a-mach

be part of prep phr expressed with buin do, vn buntainn do. Social situations which are not part of their own lives, suidhichidhean sòisealta nach buin do an caitheamh-beatha fhèin

for the most part prep phr anns a’ mhòr earrainn. For the most part, writing will be developed in association with the other three outcomes, anns a’ mhòr earrainn, bidh sgrìobhadh a’ fàs ann an co-bhonn ris na trì builean eile

on the part of prep phr expressed with aig. The transition from the relatively latent to the active phase in the immersion process will require sensitivity on the part of the teacher, feumaidh geur mhothachadh a bhith aig an tidsear ann a bhith a’ gluasad na cloinne on ùine a tha caran falchaidh a dh’ionnsaigh cleachdadh na Gàidhlig

part of speech n phr mìr-cainnte m, pl mìrean-cainnte

partial a bàidheil

partially adv 1 am pàirt

2 expressed with pàirt de. This outcrop of rock is another example of a ridge of harder rock partially eroded by the glacier, tha an creagan seo na eisimpleir eile air druim de chreig as cruaidhe a chaidh pàirt dheth a bhleith leis an eigh-shruth

partiality n 1 claon-bhàidh f

2 bàidh f

participant n expressed with bi a’ gabhail pàirt. The teacher’s role is that of participant member, ’s e àite an tidseir a bhith a’ gabhail pàirt mar bhall den bhuidhinn

participate v i gabh pàirt, vn gabhail pàirt. Ensure all pupils participate fully in classroom activity, dèanamh cinnteach gu bheil a’ chlann air fad a’ gabhail pàirt gu h-iomlan anns na bheil a’ dol air adhart anns an rum-theagaisg. People listen best when the information is of importance to them, when they have to take some action on it or have the opportunity to reply or participate, is ann an uair a tha am fiosrachadh cudthromach dhaibh, an uair a dh’fheumas iad a chuir gu buil ann an dòigh air choireigin no an uair a tha cothrom aca a bhith a’ freagairt no a’ gabhail pàirt as fheàrr a dh’èisteas daoine. By participating and being a good listener, le bhith a’ gabhail pàirt agus ag èisteachd gu math

participle n rang-gabhail m, pl rang-gabhailean

particle n 1 (a) mìr m, pl mìrean

(b) mìrean m, gen mìrein, pl mìreanan

2 caimean m, gen & pl caimein

3 bloigh m, pl bloighean

4 (grammar) (a) mìrean m, gen & pl mìrein. Negative particle, mìrean àicheil. Relative particle, mìrean dàimheil

(b) mion-fhacal m, gen mion-fhacail, pl mion-fhaclan. Numeric particle, mion-fhacal àireamhail. Interrogative particle, mion-fhacal ceisteach. Adverbial particle, mion-fhacal co-ghnìomhaireil. Conjunctive particle, mion-fhacal naisgeil

particular a 1 sònraichte. In particular areas of provision, ann an raointean obrach sònraichte. Pupils are expected to obtain particular information from a text, thàtar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ togail fiosrachaidh shònraichte à teacsa. Discussion and individual talk will be given a particular emphasis within Talking and Listening, ann an Labhairt agus ann an Èisteachd cuirear cudthrom sònraichte air còmhradh buidhne agus labhairt aon-neach. The teacher may use particular tasks to find out specific information, faodaidh an tidsear gnìomhan sònraichte a chleachdadh airson fiosrachadh àraidh fhaotainn

2 (a) àraidh, comp àraidhe. At particular times, aig amannan àraidh. To plan what might be achieved in any particular learning activity, gus deasachadh a dhèanamh fa chomhair na ghabhadh a choileanadh ann an gnìomh ionnsachaidh àraidh. Pupils with specific learning difficulties who will have particular problems in reading, writing and spelling, clann le duilgheadasan ionnsachaidh sònraichte, aig am bi tàire àraidh le leughadh, sgrìobhadh agus litreachadh. To focus attention on particular aspects of the situation, aire shònraichte a thoirt do nithean àraidh anns an t-suidheachadh

(b) àraid, comp àraide

3 fa leth. According to the particular requirements of pupils, a rèir nam feuman fa leth aig cloinn

4 expressed with air leth. The computer is of particular benefit to pupils with difficulties, tha an coimpiutar air leth feumail do chloinn aig a bheil duilgheadasan. It is of particular importance, tha e air leth cudthromach

in particular adv phr gu sònraichte. gaelic departments in particular, roinnean Gàidhlig gu sònraichte. He used to maintain that the king had winked at him in particular when he was amongst hundreds on parade, bhitheadh e a’ cumail a-mach gun do phriob an rìgh airsan gu sònraichte is e am measg nan ceudan air pairèid

particularly adv 1 gu h-àraidh. Particularly tales and poems, gu h-àraidh stòiridhean agus dàin. The moraines are particularly evident in this area, tha na morainean gu h-àraidh follaiseach mun seo

2 buileach. It is particularly important, tha e buileach cudthromach. Examining the variety of openings to such texts is particularly valuable, tha e buileach feumail a bhith a’ sgrùdadh gach iomadh seòrsa dhòighean anns a bheil an leithid seo de theacsaichean a’ tòiseachadh

3 expressed with gu h-àraidh cudthromach. Teachers should give careful attention to the readability of all printed texts used, particularly non-fiction, tha còir aig tidsearan làn aire a thoirt gu bheil gach teacsa clò-bhuailte a thàtar a’ cleachdadh furasta a leughadh. Tha seo gu h-àraidh cudthromach ann am fìorsgeul

4 air leth. Computer network systems are particularly relevant, tha siostaman obair-lìn coimpiutair air leth freagarrach

most particularly adv phr gu seachd àraidh. Most particularly in Gaelic, gu seachd àraidh anns a’ Ghàidhlig

partner n 1 pàiste m eile. Personal banks can be drawn up and learned with a partner as checker, faodar tasgadh pearsanta a dhèanamh agus ionnsachadh, le pàiste eile ga dhearbhadh

2 pàirtear m, gen pàirteir, pl pàirtearan

party n buidheann m & f, gen buidhne, dat f buidhinn, pl buidhnean, buidhnichean

pass n (between hills) bealach m, gen bealaich, pl bealaichean

pass n (travel; exams) pas m, pl pasaichean

pass v tr 1 cuir seachad, vn cur seachad. How did you pass the time? ciamar a chuir thu seachad an tìde?

2 rach seachad air, vn dol seachad air. What things do you pass on your way to school? dè na rudan air an tèid thu seachad air an t-slighe don sgoil

passage n 1 (of e.g. writing) earrann f, gen earrainn, pl earrannan

2 (in township) pasaid f, pl pasaidean

passion n boile f

passive a 1 (grammar ; geography) fulangach. Passive voice, guth fulangach

2 soimeach. Passive activities, gnìomhan soimeach

• neo-ghnìomhach. Passive activity, cur seachad neo-ghnìomhach

passively adv gu socair. There is a latent phase in the immersion process, during which language is passively absorbed, tha ùine fhalchaidh an cois an drùdhaidh anns a bheil cànain air a gabhail a-staigh gu socair

past n an saoghal a bha ann. In coping with the future it is essential to have an understanding of the past, ann a bhith a’ gabhail ris na h-amannan a tha ri thighinn tha e do-sheachnaichte tuigse a bhith ann air an t-saoghal a bha ann

in the past prep phr san àm a chaidh seachad. The flat land by the river has clearly been cultivated in the past, tha e soilleir gun deach an talamh còmhnard mun abhainn àiteach san àm a chaidh seachad

in the recent past, o chionn ghoirid

past a 1 expressed with roimh làimh. Convey and understand information about past events, thoir seachad agus tuig fiosrachadh mu nithean a thachair roimh làimh

2 (gram) caithte. Past tense, tràth caithte

3 expressed with cheana. Pupils will be able to understand information about past events, thèid aig a’ chloinn air fiosrachadh mu nithean a tha air tachairt cheana a thuigsinn

4 expressed with a bha ann. Simple descriptions of people, things and places, past and present, iomraidhean sìmplidh mu dhaoine, mu nithean agus mu àiteachan, a bha ’s a tha ann

5 not expressed. Pupils will be able to understand information about past events, thèid aig a’ chloinn air fiosrachadh mu nithean a tha air tachairt a thuigsinn

past tense n phr tràth m caithte

past tense mod phr anns an tràth chaithte. The effects possible with present and past tense narration, na buaidhean a ghabhas a chruthachadh le seanchas anns an tràth làthaireil no chaithte

paste v tr glaodh, vn glaodhadh m

pasting n expressed with a bhith a’ glaodhadh. By cutting and pasting, le bhith a’ gearradh ’s a glaodhadh

pastoral a aoghaireach

pastoral poem, dàn-aoghaireach m, gen & pl dàin-aoghaireach

pasture n 1 feurach m, gen feuraich

2 (shieling) àirigh f, pl àirighean. To protect the crops and to preserve the grazing the animals were moved to summer pastures, gus am bàrr a dhìon agus gus an talamh-ionaltraidh a ghlèidheadh bha na beathaichean air an gluasad gu àirighean san t-samhradh

pasture land n phr àite-feuraich m

patch n 1 (on clothing) (a) tùthag f, pl tùthagan

(b) brèid f, gen brèide, pl brèidean

2 (of fog, mist) bad m, gen baid, pl badan

3 (of ground) (a) àite m, pl àiteachan

(b) mìr m, pl mìrean. The sites of the old houses appear as patches of green ground among the more sombre coloured heather, tha làraichean nan seann taighean a’ sealltainn mar mhìrean de thalamh gorm am measg an fhraoich a tha nas duirche an dath

(c) criomag f, gen criomaig, pl criomagan. A patch of grassy ground marks another house site, tha criomag de thalamh feurach a’ comharrachadh làrach eile far an robh taigh uaireigin

4 brèid f, gen brèide, pl brèidean. There is a patch of snow on the mountain, tha brèid shneachda air a’ bheinn

patch of ground n phr mìr m fearainn, gen mìr fhearainn, pl mìrean fearainn; mìr m talmhainn, gen mìr thalmhainn, pl mìrean talmhainn

patent n pàitinn f, pl pàitinnean

path n 1 ceum m, pl ceuman, ceumannan

2 frith-rathad m, gen frith-rathaid, frith-ròid, pl frith-ròidean

3 staran m, gen & pl starain

4 bàir f, gen bàire, pl bàirean

patriotism n gràdh-dùthcha m, gen gràidh-dhùthcha

patrol v tr expressed with rach cuairt timcheall plus gen, vn dol cuairt timcheall. At 9.00 am the policeman drives from Milton to patrol the other villages, aig 9.00 m bidh am poileasman a’ draibheadh bho Bhail’ a’ Mhuilinn airson a dhol cuairt timcheall nam bailtean eile

patronymic n sloinneadh m, gen sloinnidh, pl sloinnidhean

pattern n pàtran m, gen & pl pàtrain; pàtaran m, gen & pl pàtarain. Pupils should be given an interest in words, and the patterns within them, tha còir ùidh na cloinne a thogail ann am faclan, agus na pàtarain a tha an taobh a-staigh dhiubh. This is the same pattern of stresses as the other songs have, ’s e seo an t-aon phàtran de chudthroman ’s a tha aig na h-òrain eile

pause n stad m, gen stad, pl stadan. Discussion with teacher will draw attention to stress pauses, emphases, bheir beachdachadh leis an tidsear aire a dh’ionnsaigh cudthroim, stadan agus seula

pawl n pòl m

pay v tr 1 pàigh, vn pàigheadh m

2 not expressed. Visits should be paid to galleries, bu chòir tadhal air gailearaidhean

pay attention v phr thoir aire, vn toirt aire. They will pay careful attention to punctuation and structure, bidh iad a’ toirt deagh aire do phungadh agus do structar. Later, pupils will pay attention to handwriting, as a dhèidh sin, bheir a’ chlann aire do làmh-sgrìobhadh. Pay close attention at other, more important times, aig amannan eile, a tha nas cudthromaiche, a bhith a’ toirt geur aire

paid a 1 pàighte

2 air tuarastal. The policy statement should be brought to the attention of all existing and new paid staff and volunteers, bu chòir aithris a’ phoileasaidh a thoirt gu aire luchd-obrach uile air tuarastal is saor-thoileach, biodh iad an sàs mar-thà no ùr

payment n pàigheadh m, gen pàighidh, pl pàighidhean

payment mod pàighidh. The pre-school offers a flexible payment system for families with different means, tha an ro-sgoil a’ tairgse siostaim phàighidh fhosgailte do theaghlaichean aig a bheil maoin eadar-dhealaichte

pea n peasair f, gen peasrach, pl peasraichean. Frozen peas, peasraichean reòta

peach-leaved a (botany) peitse-dhuilleagach. Peach-leaved bellflower, flùr-cluigeanach peitse-dhuilleagach

peak n 1 mullach m, gen & pl mullaich

2 stùc f, gen stùice, pl stùcan. Jagged peak, stùc eagach. Pyramidical peak, stùc bhiorramaideach

peanut n cnò-thalmhainn f, pl cnothan-talmhainn

pearl n neamhnaid f, pl neamhnaidean

peat n mòine f

peat bog n blàr m, gen & pl blàir

peat-hag n bota m, pl botaichean

pebble n 1 dòirneag f, gen dòirneig, pl dòirneagan

2 molag f, gen molaig, pl molagan

peculiar a 1 neònach, comp neònaiche. The prime minister had a rather peculiar text last night, ’s e ceann-teagaisg caran neònach a bha aig a’ phrìomhaire a-raoir

2 àraid, comp àraide

pedal n 1 casachan m, gen & pl casachain

2 troighean m, gen & pl troighein

pedestrian n coisiche n, pl coisichean

pedestrian crossing n phr àite-coise m, gem àite-choise, pl àitean-coise

pedestrian precinct n phr àrainn-choisichean f, pl àrainnean-choisichean

pedigree n 1 sloinntearachd f

2 glùn m ghinealach, gen glùin ghinealach

pedipal n iadhair m goirid, pl iadhairean goirid

peel n rùsg m, gen & pl rùisg

peel v tr rùisg, vn rùsgadh m

peeler n rùsgadair m, pl rùsgadairean

peer n co-aois f, pl co-aoisean. Talk clearly and audibly to peers and known adults, a’ labhairt gu soilleir gus gun cluinnear iad, ri an co-aoisean agus ri inbhich eòlaich. Through discussion with their teacher and their peers, tro bheachdachadh leis an tidsear aca, agus le an co-aoisean. As an introduction to self- and peer-assessment, mar thùs-measaidh orra fhèin ’s air an co-aoisean

peer-assessment n 1 measadh m cho-aoisean, gen measaidh cho-aoisean. To assist in self- and peer-assessment, gus cuideachadh le fèin-mheasadh agus measadh cho-aoisean

2 measadh m air co-aoisean, gen measaidh air co-aoisean. As an introduction to self- and peer-assessment, mar thùs-measaidh orra fhèin ’s air an co-aoisean

peer-evaluation n 1 breithneachadh m cho-aoisean, gen breithneachaidh cho-aoisean. Invaluable in this are self- and peer-evaluation, tha fèin-bhreithneachadh agus breithneachadh cho-aoisean do-sheachnaichte feumail a thaobh seo

2 expressed with bi a’ breithneachadh cho-aoisean. The teacher will encourage self- and peer-evaluation, bidh an tidsear a’ misneachadh na cloinne gu bhith gam breithneachadh fhèin agus an cuid cho-aoisean

3 expressed with bi a’ breithneachadh air an co-aoisean. Pupil self- and peer-evaluation will include consideration of the success with which information transfer took place, bidh a’ chlann a’ breithneachadh orra fhèin ’s air an co-aoisean agus a’ toirt fa-near dè cho math ’s a chaidh fiosrachadh a lìobhraigeadh

pegboard n bòrd-bhioran m, gen & pl bùird-bhioran

pelagic a 1 fairgeach. Pelagic whaling, sealg fhairgeach nam muc-mhara

2 (fishing) eu-domhainn

pelt n bian m, gen & pl bèin

pen (writing) n peann m, gen & pl pinn

pen (stock) n crò m, gen cròtha, pl cròithean. A sheep pen, crò chaorach. This later building has in turn been adapted for use as a small sheep pen, chaidh an togalach as fhadalaiche seo atharrachadh a-rithist gu bhith air a chleachdadh mar chrò beag do chaoraich

penalty n The family wish for the death penalty if they are convicted, tha an teaghlach airson gun tèid an cur gu bàs ma thèid an dìteadh

pendulum n cudthrom-siùdain m, gen cudthruim-shiùdain, pl cudthroman-siùdain

peninsula n 1 leth-eilean m, gen leth-eilein, pl leth-eileanan

2 leth-innis f, gen leth-innse, pl leth-innsean

3 not directly expressed. An extensive settlement of dispersed roundhouses stretches from here across the peninsula to the loch, tha àite-tuineachaidh farsaing de thaighean-cruinne sgapte a’ ruith à seo tarsainn gu ruig an loch

peninsular a 1 leth-eileanach

2 leth-innseach

penis n bod, gen & pl buid, boid

penny n sgillinn f, pl sgillinnean. Pounds and pence, notaichean agus sgillinnean

pentagon n còig-cheàrnach m, gen & pl còig-cheàrnaich. Pentagon based prism, priosam le bonn còig-cheàrnach

pentagonal a còig-cheàrnach. Pentagonal prism, priosam còig-cheàrnach

penthouse n sgàthlann f, gen sgàthlainn, pl sgàthlannan

Pentland Firth pr n an Caol m Arcach, gen a’ Chaoil Arcaich

penultimate a leth-dheireannach. In the chorus and in verse 2 the second stress comes on the penultimate syllable, anns an fhonn agus ann an rann 2 tha an dara cudthrom a’ tighinn air an lide leth-dheireannach

people n 1 daoine m pl. People in the community, daoine anns a’ choimhearsnachd. People listen best when the information is of importance to them, is ann an uair a tha am fiosrachadh cudthromach dhaibh as fheàrr a dh’èisteas daoine. Interviews with older people will give a picture of former ways of life, bheir còmhraidhean ri seann daoine dealbh dhuinn air dòighean-beatha a dh’fhalbh

2 sluagh m, gen sluaigh. The socio-economic reasons for the dispersal of Gaelic-speaking people to the Commonwealth, na h-adhbhair shòiseo-eacanomaigeach a chuir sgapadh air sluagh na Gàidhlig don Cho-Fhlaitheas

per prep mu choinneamh (gach). They cost £10 per hundred, tha iad a’ cosg £10 mu choinneamh gach ceud. Send 50 pence per ticket sold, cuir 50 sgillin mu choinneamh gach tiocaid a chaidh a reic

perceive v tr mothaich, vn mothachadh m

perceived a expressed with mar a thàtar a’ faicinn. They will respond flexibly to the perceived needs of pupils, bidh iad a’ coinneachadh ann an caochladh dhòighean ri feuman na cloinne mar a thàtar gam faicinn

per cent adv sa cheud

percentage n àireamh f sa cheud, gen àireimh sa cheud, pl àireamhan sa cheud

perception n 1 tuigse f

2 lèirsinn f

3 faireachdainn f, pl faireachdainnean. Verb of perception, gnìomhair faireachdainn

perceptive a lèirsinneach

perceptively adv gu lèirsinneach. In order to relate these texts perceptively to their own experience, gus na teacsaichean sin a cho-chur gu lèirsinneach ri an cuid fiosrachaidh fhèin. Pupils will talk perceptively about their own experience, bidh a’ chlann a’ labhairt gu lèirsinneach mun cuid fiosrachaidh fhèin

perennial a (botany) iol-bhliadhnail. Perennial beard-grass, feur-feusaig iol-bliadhnail

perfect a coileanta. The perfect tense, an tràth coileanta. Nobody is perfect, chan eil duine coileanta

perfective a coileantach. The perfective aspect, an t-aogas coileantach

perform v tr & i 1 dèan, vn dèanamh m

2 coilean, vn coileanadh m

3 cuir an cèill, vn cur an cèill. Performing in speech and writing, a’ cur an cèill ann an càinnt agus ann an sgrìobhadh

performing arts n phr na h-ealain chleas, gen nan ealain chleas. Exemplified by increased interest in the performing arts, mar eisimpleir air a seo tha barrachd ùidh ga gabhail anns na h-ealain chleas

performance n 1 coileanadh m, gen coileanaidh. Rather than having the gap exposed between their present attainments and some ideal level of performance, ’s chan ann a’ foillseachadh na beàrna eadar na thèid aca air a dhèanamh an-ceartuair agus ìre choileanaidh air choireigin as àirde tha ri fhaotainn. It will be important to assess both content and performance, bidh e cudthromach an dà chuid susbaint agus coileanadh a mheasadh. In considering performance (the presentation of the message in talk or writing), ann a bhith a’ gabhail beachd air coileanadh (a’ cur na teachdaireachd an cèill ann an cainnt-bheòil no ann an sgrìobhadh)

2 expressed with na tha … a’ coileanadh. Provided that it helps teacher and pupil to achieve a balanced view of the pupil’s performance, fhad ’s a chuidicheas e an tidsear agus am pàiste gus sealladh cothromach fhaotainn air na tha am pàiste a’ coileanadh

3 obair f. For assessing what is needed to improve performance, airson measadh a dhèanamh air na tha riatanach gus obair a dhèanamh nas fheàrr. To review and evaluate their own performance, gus a bhith a’ breithneachadh agus a’ measadh na h-obrach aca fhèin

4 iomairt f. When pupils are themselves the audience for a performance or programme, an uair a tha a’ chlann fhèin nan luchd-amais air iomairt no air prògram

5 cluich f. Pupils will demonstrate a response to their listening in a variety of media, writing, pictures, graphics, speech, and performance, bidh a’ chlann a’ nochdadh freagairt do an cuid èisteachd ann an caochladh mhodhannan, sgrìobhadh, dealbhan de gach seòrsa, labhairt agus cluich

6 dèanadas m, gen dèanadais. To develop the skills of dramatic expression, reading for effect and performance, gus fàs a thoirt air sgilean dràma agus air leughadh seallaidh is dèanadais

7 expressed with mar a thèid le. Information about their children’s performance, fiosrachadh mu mar a chaidh leis an cuid chloinne. To permit the communication of the pupil’s performance to the pupil, gus cothrom a thoirt do dh’iomradh air mar a tha a’ dol don phàiste a lìobhraigeadh don phàiste fhèin

8 expressed with mar a nì or mar a tha … a’ dèanamh. The criteria are simply the grounds on which a judgement is going to be made about the pupil’s performance on a task, chan eil na comharraidhean ach dìreach airson breithneachadh a dhèanamh air mar a nì pàiste ann an gnìomh. The pupils can discuss their performance as a group, faodaidh a’ chlann co-bheachdachadh air mar a tha iad a’ dèanamh mar bhuidhinn

9 expressed with na tha … a’ cur an gnìomh. Play situations will help pupils talk about their performance, bidh suidhichidhean cluiche nan cuideachadh don chloinn ann a bhith a’ bruidhinn air na tha iad fhèin a’ cur an gnìomh

10 expressed with na tha … a’ cur ris. The setting within which pupils can assess their own performance, an suidheachadh anns am faod a’ chlann measadh a dhèanamh air na tha iad fhèin a’ cur ris

11 expressed with na tha … ris. The response of audience will help the reader to review reading performance, bidh an dòigh anns an gabh an luchd-amais ris na chuideachadh don leughadair gu bhith a’ breithneachadh air na tha e ris

12 expressed with na plus dèan, vn dèanamh m. To hear their own and their classmates’ performance, gus a bhith a’ cluinntinn na nì iad fhèin agus an co-aoisean. To help them evaluate and improve their performance, gus cuideachadh leotha ann a bhith a’ breithneachadh air na rinn iad fhèin agus a’ cur sin am feobhas

13 expressed with na plus relevant v. Pupils’ language performances will be facilitated by recording their own performances, bidh e na chuideachadh don chloinn, ann a bhith gan cur fhèin an cèill ann an cainnt, ma bhitheas na tha iad a’ labhairt air a chlàradh

14 expressed with gabhail m pàirt. By examining situations in mime, movement and performance, ann a bhith a’ rannsachadh shuidhichidhean ann am mìm, ann an gluasad agus ann an gabhail pàirt

15 expressed with gabh pàirt an, vn gabhail pàirt an. Some will be live performances by teachers or pupils, bidh an tidsear no a’ chlann a’ gabhail pàirt ann an cuid dhiubh sin

16 expressed with a bhith a’ gabhail pàirt. Through discussion with their teacher and their peers, as well as through performance and role-play, tro bheachdachadh leis an tidsear aca, agus le an co-aoisean, a bharrachd air iad fhèin a bhith a’ gabhail pàirt agus a’ dol an riochd. Working in this way pupils will be introduced to aspects of performance, ann a bhith ag obair anns an dòigh seo gheibh clann aithne air nithean a tha a’ bualadh air a bhith a’ gabhail pàirt

17 expressed with bi ag actadh. Including plays, in performance, films, etc., a’ gabhail a-staigh dealbh-chluichean gan actadh, filmichean agus an leithid sin

18 expressed with a bhith a’ cur an cèill. Pupils’ language performances will be facilitated by recording their own performances, bidh e na chuideachadh don chloinn, ann a bhith gan cur fhèin an cèill ann an cainnt, ma bhitheas na tha iad a’ labhairt air a chlàradh

19 expressed with cleachdadh air …. Teachers will offer knowledge about language when it is likely to help pupils improve their performance, Bithidh tidsearan a’ tairgse eòlais air cànain an uair a tha coltas ann gun cuidich sin a’ chlann gus an cleachdadh air cànain a chur am feobhas

20 not directly expressed. When attending a dramatic performance, nuair a thàtar a’ frithealadh dràma. The text may be, for example, a poem, an illustrated page from a children’s book, or a scene from a dramatic performance, mar eisimpleirean de theacsaichean tha dàn, duilleag le dealbh bho leabhar chloinne, no sealladh bho dhràma de sheòrsa sam bith. In analysing a taped performance, the pupils will recognise key points in the discussion, ann a bhith a’ sgrùdadh na chaidh a chur air teip de an cuid bheachdachaidh aithnichidh a’ chlann na nithean as cudthromaiche. In drama and performance, ann an dràma de gach seòrsa

performance mod coileanaidh. The pupil is free to concentrate on the performance aspects, tha am pàiste saor gus inntinn a leagail gu tur air cùisean coileanaidh

perfume n cùbhras m, gen cùbhrais, pl cùbhrasan

perfume v tr

perfumed a sam bheil cùbhras. The perfumed water must be poured over the centre of the activated carbon, feumar an t-uisge sam bheil cùbhras a thaomadh thairis air meadhan a’ charboin ghrìosta

perhaps adv 1 ’s dòcha. Helping pupils, perhaps at first in pairs, a’ cuideachadh na cloinne, ’s dòcha nan càraidean an toiseach. Pupils will perhaps use simple notes, ’s dòcha gun cleachd a’ chlann notaichean sìmplidh

2 ’s dòcha gu. A pupil with visual impairment may approach Reading in ways that are perhaps dependent on Braille, ’s dòcha gum bi pàiste a tha gann anns an fhradharc a’ feuchainn air leughadh le dòighean a tha an urra ri Braille

3 math dh’fhaoidte. Through, perhaps, the exploration of place names, math dh’fhaoidte tro rannsachadh air ainmean-àite. Others may have no immediate contact with Gaelic, their experience of the language coming perhaps entirely from the school’s curriculum, cuid eile, ’s dòcha, aig nach eil dlùth cheangal idir ris a’ Ghàidhlig agus a tha, math dh’fhaoidte, gu tur an urra ri clàr-teagaisg na sgoile airson na tha iad ag ionnsachadh den chànain

perimeter n cuairt-thomhas m, gen & pl cuairt-thomhais

period n (time) 1 greis f. Following a period of consultation, an ceann greis de cho-bhreithneachadh

2 ùine f. For some time beyond the immersion period, car greiseig seach an ùine dhrùdhaidh

3 àm m, gen ama, pl amannan. Tools from this early period have been found nearby, chaidh goireasan bho àm thràth seo a lorg faisg air an seo. The remains of several different periods of settlement can be seen, chithear làraichean a bhuineas do ghrunnan de dhiofar amannan tuineachaidh

4 (punctuation) stad-phuing f, gen stad-phuinge, pl stad-phuingean

5 (menstruation) fuil-mhìos f, gen fala-mhìos

6 not directly expressed. Have recently enjoyed a period of growth, air a bhith a’ mealtainn fàis o chionn ghoirid

within a period of prep phr an taobh a-staigh (plus gen). You will receive a reply within two weeks, gheibh thu freagairt an taobh a-staigh dà sheachdain

periodical n iris f, pl irisean

periodical a

periodically adv bho àm gu àm. The teacher will periodically act as scribe, bidh an tidsear bho àm gu àm a’ sgrìobhadh às an leth

Peripatetic a (philosophy) Pereipiteatach

peripatetic a siubhail. Peripatetic teachers, tidsearan-siubhail

periphery n oir f, gen oire, pl oirean

2 iomall m, gen & pl iomaill

periphrastic a iom-labhrach. Periphrastic construction, gleus-cainnte iom-labhrach

periscope n peireascop m, pl peireascopan

perish v i rach a dhìth, vn dol a dhìth. They will not allow him to perish, cha leig iad leis a dhol a dhìth

permafrost n sìor-reothadh m, gen sìor-reothaidh. Active permafrost layer, filleadh beò sìor-reothaidh, or breith bheò shìor-reothaidh

permanent a 1 buan

2 maireannach

3 expressed with fad na h-ùine. They are living there permanently, tha iad a’ fuireach ann fad na h-ùine

4 expressed with fad na bliadhna. The surviving stone buildings show that this was generally an area of permanent settlement, tha na togalaichean cloiche a tha air mhaireann a’ sealltainn gu robhar a’ tuineachadh an seo sa chumantas fad na bliadhna

permeable a so-dhrùidhteach. Permeable rock, creag sho-dhrùidhteach. Alternate permeable and impermeable layers, breathan so-dhrùidhteach agus neo-dhrùidhteach mu seach

permeate v tr & i 1 rach air feadh, vn dol air feadh. It permeates the entire curriculum, tha i a’ dol air feadh a’ chlàir-theagaisg air fad

2 sgaoil a-mach tro, vn sgaoileadh a-mach tro. Word processing should permeate all areas of the curriculum, tha còir aig dealbh-sgrìobhadh a bhith a’ sgaoileadh a-mach tro gach earrainn den chlàr-theagaisg

permeating a expressed with rach air feadh. This recognises that language exists both as a discrete area and as a permeating element across the curriculum, tha seo a’ gabhail ris gu bheil àite sònraichte aig cànain an dà chuid dhi fhèin agus mar nì a tha a’ dol air feadh a’ chlàir-theagaisg gu lèir

permission n 1 cead m. I give permission for my child to be treated in the event of a medical emergency, tha mi a’ toirt cead gum faigh an neach-cloinne agam gabhail aice/aige ma bhitheas suidheachadh-èiginn meidigeach ann

2 (a) òrdan m, gen òrdain. The police are waiting for permission to enter the house, tha am poileas a’ feitheamh ri òrdan a dhol a-steach don taigh

(b) òrdugh m, gen òrduigh. He was taking away things without permission, bha e a’ toirt leis rud gun òrdugh

permit v tr 1 thoir cothrom do, vn toirt cothroim do. It will permit imaginative investigation of situations apparently remote from themselves, bheir e cothrom do rannsachadh tro mhac-meanmna air suidhichidhean a shaoileadh tu a tha aig astar bhuapa fhèin. It is the responsibility of the school to apply the attainment targets in ways which will permit pupils to demonstrate their attainments, tha e mar uallach air an sgoil na cuimsean coileanaidh a chur an sàs ann an dòighean a bheir cothrom do chloinn a bhith a’ nochdadh na tha a’ dol aca air a dhèanamh. Which will permit individual, group and class learning, a bheir cothrom dhaibh a bhith ag ionnsachadh mar aon, mar bhuidhinn agus mar chlas

2 thoir cead do. They should be permitted to do so, bu chòir cead a thoirt dhaibh sin a dhèanamh

permutation n iom-mhalairt f, pl iom-mhalairtean. Mathematical permutations, iom-mhalairtean matamataigeach. The long line is put together from a permutation between two patterns of the first half-line and two patterns of the second half-line, and as a result of this there may be four patterns of long line, tha an sreath fada air a chur ri chèile à iom-mhalairt eadar dà phàtran den chiad leth-shreath agus dà phàtran den dara leth-shreath, agus mar bhuil air an seo faodaidh ceithir pàtrain de shreath fada a bhith ann

perpendicular n ingear m, gen ingeir

perpendicular a 1 ingearach

2 (familiar, eg of cliff) dìreach. A perpendicular cliff, creag dhìreach

3 ceart-cheàrnach. Two eskers are located just north of the valley running perpendicular to the end-moraine, tha dà eisgir suidhichte beagan tuath air a’ ghleann a’ ruith ceart-cheàrnach ris a’ mhoraine-chrìche.

4 (architecture) ingear-chruthach. The perpendicular style, an stoidhle ingear-chruthach

perpendicularly adv gu h-ingearach. Stones standing perpendicularly, clachan nan seasamh gu h-ingearach

persecute v tr geur-lean, vn geur-leanmhainn m. It is time they stopped persecuting the man, tha e thìde dhaibh sgur den duine a gheur-leanmhainn

persevere v i buanaich, vn buanachadh m

Persia pr n a’ Pheirse f, gen na Peirse

Persian pr n 1 Peirseach m, gen & pl Peirsich

2 (language) Peirsis f

Persian a Peirseach

persistant a leanailteach, comp leanailtiche. Any staff member who contracts a persistant cough must withdraw from work, ma thogas neach sam bith den luchd-obrach casad leanailteach feumaidh i/e tarraing a-mach às a cuid/chuid obrach

person n 1 neach m. A culture that valued the rearing of cattle as a measure of a person’s wealth, dualchas a bha a’ cur luach air a bhith ag àrach cruidh mar thomhas air beairteas neach

2 cuideigin. Participate in discussion in the role of another person, a bhith a’ gabhail pàirt ann am beachdachadh ann an riochd cuideigin eile. To call someone by name, cuideigin a ghairm air ainm

3 pearsa m, pl pearsachan. First person singular, a’ chiad phearsa singilte. Second person dual, an dara pearsa dùbailte. Third person plural, an treas pearsa iomarra. Effects created by first or third person narrative, buaidhean a tha mar thoradh air seanchas anns a’ chiad no an treasa pearsa

personal a 1 pearsanta. Personal writing, sgrìobhadh pearsanta. Personal history, eachdraidh phearsanta. Personal number, cunntair pearsanta. Personal pronoun, riochdair pearsanta. Personal voice, guth pearsanta. A personal experience, fiosrachadh pearsanta. A personal reading programme, prògram-leughaidh pearsanta. To support pupils’ personal development, taice chur ri fàs pearsanta chloinne. For the purposes of a piece of personal research, gus rannsachadh pearsanta a chur air adhart. A school’s policy will also take account of the particular educational, social and personal needs of its pupils, gabhaidh poileasaidh sgoile cuideachd ealla ris na feuman sònraichte a tha aig a chuid sgoilearan — feuman foghlaim, feuman sòisealta agus feuman pearsanta. It should cover the language of personal interaction, bu chòir cànain phearsanta eadar dhaoine a ghabhail a-staigh

2 expressed with gu pearsanta adv. This will provide pupils with a sense of personal and cultural identity, bheir seo mothachadh don chloinn orra fhèin gu pearsanta agus gu cultarail. In talking offer a personal response to the events, a’ freagairt ann an cainnt gu pearsanta fa chomhair na thachair

3 not directly translated. Reflect on what has been read and record personal reactions, a’ beachd-smuaineachadh air na chaidh a leughadh agus a’ clàradh mar a ghabhadh ris

personally adv gu pearsanta. Pupils will write functionally, personally and imaginatively, bidh sgoilearan a’ sgrìobhadh gu gnìomhach, gu pearsanta agus gu cruthachail

personality n pearsantachd f. Parts of it will be devoted to dialogue which reveals personality, bidh cuid dhith air a toirt do chòmhradh a tha a’ foillseachadh pearsantachd

personification n pearsanachadh m, gen pearsanachaidh

persuade v tr 1 cuir ìmpidh, vn cur ìmpidh. Persuading, a’ cur ìmpidh

2 cuir ìmpidh air, vn cur ìmpidh air

persuasive a ìmpidh. A variety of forms of functional writing including discursive and persuasive writing, caochladh mhodhannan de sgrìobhadh gnìomhachail, agus sin a’ cunntadh sgrìobhadh tuairisgeil agus sgrìobhadh ìmpidh

pertinent a

pertinently adv expressed with iomchaidh a. Teachers will question pertinently, bidh tidsearan a’ cur cheistean iomchaidh

pest n 1 plàigh f, gen plàighe, pl plàighean

2 biast f, gen bèiste, pl biastan

pesticide n 1 puinnsean m bhiastan, gen puinnsein bhiastan, pl puinnseanan bhiastan

2 pèistneimh m, pl pèistneimhean

pet n peata f, pl peataichean, peatan

pet food n biadh m pheatan

petal n 1 (a) flùr-bhileag f, gen flùr-bhileig, pl flùr-bhileagan

(b) bileag f, gen bileig, pl bileagan

2 piotal m, gen & pl piotail

petition n athchuinge f, pl athchuingean. They are preparing a petition to go to the Council, tha iad ag ullachadh athchuinge a thèid chon na Comhairle. Almost five hundred names have been put to a petition, chaidh faisg air còig cheud ainm a chur ri athchuinge

petrol n peatrail m

petrol mod peatrail. A petrol station, stèisean peatrail

pewter n feòdar m, gen feòdair

pH n pH m. pH value, ìre pH

pharyngeal a 1 faraingeach. Pharyngeal consonant, connrag fharaingeach

2 ais-sgòrnach. Pharyngeal consonant, connrag ais-sgòrnach

pharynx n faraing f

phase n 1 ùine f. This is the immersion phase, is e seo an ùine dhrùdhaidh. By the end of this two year phase, mu dheireadh na h-ùine seo, a mhaireas dà bhliadhna. The aims of this phase are:, ’s iad amasan na h-ùine seo:

2 fo-rèis f, pl fo-rèisean. The input phase, an fho-rèis a-steach. The consolidation phase, an fho-rèis bhonntachaidh. The output phase, an fho-rèis a-mach. These Programmes of Study are based on three overlapping phases in second language learning, tha na Clàran Oideachaidh seo air an stèidheachadh air trì fo-rèisean eadar-cheangailte ann an ionnsachadh air dàrna cànain. Pupil progress in the teaching or the evaluation phases of the assessment cycle, adhartas na cloinne anns na fo-rèisean teagaisg no breithneachaidh sa chuairt mheasaidh

phase v tr

phased a expressed with a fhreagras air gach ceum. A phased approach towards strengthening Gaelic as a living language is required, tha feum air dòigh-obrach a fhreagras air gach ceum gus a’ Ghàidhlig a neartachadh mar chànan beò

pheasant n 1 fèasan m, gen & pl fèasain

2 easag f, gen easaige, pl easagan

philological n a thaobh eòlais-chànan

philologist n eòlaiche-chànan m, pl eòlaichean-chànan

philology n eòlas-chànan m, gen eòlais-chànan

philosopher n feallsanaiche m, pl feallsanaichean

philosophical a feallsanachdail

philosophy n feallsanachd f

phlegm n spleangaid f

phone (grammar) n foghar m, gen & pl foghair

phone v tr fòn, vn fònadh m. Phone this number for all customer enquiries, fòn an àireamh seo mar chustamair le ceist sam bith

phoneme n fòineim m, pl fòineimean

phonemic a fòineimeach

phonetic a fogharach

phonetics n eòlas m fogharachd, gen eòlais fhogharachd

phonic a fuaim. Through a programme which should develop phonic and blending skills, tro phrògram a dh’fheumadh sgilean fuaim agus cothlamaidh a thoirt air adhart

phonological a fòin-eòlasach

phonology n fòin-eòlas m, gen fòin-eòlais

phosphate n fosfait f, pl fosfaitean

phosphorescence n teine m sionnachain

phosphorous n fosfar m

photocopy n lethbhreac-dealbh m, pl lethbhreacan-dealbh

photograph n 1 dealbh-chamara f, pl dealbhan-camara. From pictures or photographs, bho dhealbhan làimhe no camara. Making photographs or slides to create a narrative, a’ dèanamh dhealbhan-camara no shleamhnan gus sgeul a chur ri chèile

2 dealbh f, gen deilbh, pl dealbhan. This photograph was taken by a camera pointing straight down from the bottom of an aeroplane, chaidh an dealbh seo a thogail le camara a bha a’ tomhadh sìos dìreach bho bhonn itealain

photographer n dealbhadair m (camara), pl dealbhadairean (camara)

photography n obair f chamara, gen obrach camara

photosynthesis n photosynthesis m

phrase n abairt f, pl abairtean. Adjectival phrase, abairt bhuadhaireach. Adverbial phrase, abairt cho-ghnìomhaireil. Conjunctive phrase, abairt naisgeil. Nounal phrase, abairt ainmearach. Prepositional phrase, abairt roimhearach. Verbal phrase, abairt ghnìomhaireach. New words and phrases, faclan ùra agus abairtean ùra. Reading the first phrases of a text, a’ leughadh a’ chiad dhà no trì abairtean de theacsa. Some everyday courtesy phrases, na h-uiread de dh’abairtean-modh làitheil. This song is in strophic metre, with one strophe in each verse and four phrases in each strophe, ’s e meadrachd stròfach a tha air an òran seo, le aon stròf anns gach rann agus ceithir abairtean anns gach stròf

turn of phrase n phr expressed with dòigh àraidh air smaoin a chur an cèill. There will still be a need for the teacher to help pupils with a turn of phrase, feumaidh an tidsear fhathast a’ chlann a chuideachadh le dòigh àraidh air smaoin a chur an cèill

phylum n fìolam m, pl fìolaman

physical a 1 corparra. Physical education, foghlam corporra. Regardless of physical or social circumstances, ge b’e air bith dè an suidheachadh corparra no sòisealta anns a bheil iad. A few may reveal signs of physical difficulties, àireamh bheag, ’s dòcha, a’ nochdadh gu bheil duilgheadasan corparra aca

2 (a) bodhaig. Pupils with physical difficulties, clann le duilgheadasan bodhaig

(b) a bhuineas do bhodhaig. In order to protect them from physical, sexual and emotional harm, airson an dìon bho chron a bhuineas do bhodhaig, do ghnè is do dh’fhaireachadh inntinn

3 fiosaigeach. Physical features, feartan fiosaigeach. The physical environment, an àrainneachd fhiosaigeach. Physical constants, co-sheasmhaichean fiosaigeach

physics n fiosaig f

physiology n beò-eòlas m, gen beò-eòlais

pick v tr 1 tagh, vn taghadh m

2 buain, vn buain f

pick out v phr 1 dèan taghadh, vn dèanamh taghaidh. Through involving pupils in picking out items relevant to the topic, le bhith a’ toirt air a’ chloinn taghadh a dhèanamh air nithean a tha a’ freagairt air a’ chuspair

2 tog à, vn togail à. To pick out an important idea in the text, gus bun-bheachd cudthromach a thogail às an teacsa

pick up v phr expressed with cuir aghaidh air an àite às an tig. Pupils will be encouraged to sit comfortably and quietly so that they can pick up the message, bi a’ chlann air am misneachadh gu suidhe gu cofhartail agus gu socair, gu aghaidh a chur air an àite às a bheil an teachdaireachd a’ tighinn ’s gun a bhith a’ cur casg

pickle n picil f

picnic n 1 cuirm-chnuic f, pl cuirmean-cnuic

2 cuirm-thraghad f, pl cuirmean-traghad

3 picnic m, pl picnicean. It’s squashed in our car, but we stop for a picnic, bidh e gu math dinnte anns a’ chàr againn ach bidh sinn a’ stad airson picnic

pictorial a 1 dhealbh. Teachers will help pupils to use pictorial and contextual cues, bidh tidsearan a’ cuideachadh na cloinne gu bhith a’ cleachdadh comharraidhean dhealbh agus suidheachaidh

2 expressed with ann an dealbhan. The outcomes from these activities may be written or pictorial, faodaidh toradh na h-obrach seo a bhith ann an sgrìobhadh no ann an dealbhan

picture n 1 (a) dealbh f, pl dealbhan. Read for enjoyment simple stories supported by pictures, a’ leughadh airson toileachaidh stòiridhean a tha sìmplidh le taice dhealbh. Such as gesture, mime and pictures, mar tha gluasad-bodhaig, atharrais agus dealbhan. They should expect vivid pictures to be painted by means of comparisons in simile and metaphor, bu chòir dùil a bhith aca gum bi dealbhan beòthail gan cruthachadh tro shamhla agus tro mheatafor

(b) dealbh f làimhe, pl dealbhan làimhe. From pictures or photographs, bho dhealbhan làimhe no camara

2 tuairisgeul m, gen tuairisgeil, pl tuairisgeulan. Materials will be chosen to help children to respect other people by avoiding derogatory pictures or messages about any group of people, thèid stuthan a thaghadh gus cuideachadh le cloinn gu bhith a’ toirt urraim do dhaoine eile tro bhith a’ seachnadh thuairisgeulan no theachdaireachdan tarcaiseach mu bhuidheann sam bith de dhaoine

moving pictures n phr film m, pl filmichean. They will be supported with illustrations or moving pictures, gheibh iad taice o dhealbhan no o fhilmichean

picture mod expressed with le dealbhan. Teachers should provide a wide range of picture, story and informational texts, tha còir aig tidsearan teacsaichean de iomadh seòrsa, le dealbhan is stòiridhean is fiosrachadh, a thoirt don chloinn

picture book n phr leabhar-dhealbh m, pl leabhraichean-dhealbh. Informational picture books should be introduced, tha còir tòiseachadh air leabhraichean-dhealbh le fiosrachadh

pie n paidhean m, gen & pl paidhein

pie chart n phr clàr-cearcaill m, gen & pl clàir-chearcaill

pie graph n phr graf-cearcaill m, pl grafaichean-cearcaill

piece n 1 pìos m, pl pìosan. A piece of verse, pìos bàrdachd. For a piece of personal research, airson pìos de rannsachadh pearsanta

2 earrann f, gen earrainn, pl earrainnean. Grasping the purposes behind a piece of talk or writing, greim fhaighinn air na h-adhbhair a tha air cùl earrann labhairt no sgrìobhaidh. Write imaginative pieces in various genres, a’ sgrìobhadh o mhac-meanma earrainnean de chaochladh gnè. They will begin to draft their own pieces of composed writing, bidh iad a’ tòiseachadh air dreachdan a dhèanamh de na h-earrainnean sgrìobhaidh aca fhèin

3 bloigh f, gen bloighe, pl bloighean

4 not translated. For the purposes of a piece of personal research, gus rannsachadh pearsanta a chur air adhart

pierce v tr dèan toll an, vn dèanamh tuill an

pill n pile f, pl pileachan. Sleeping pills, pileachan cadail

pillar n 1 colbh m, gen & pl coilbh. The pillars of the bridge, coilbh na drochaid

2 carragh f, gen carraigh, pl carraighean. A memorial pillar with a long inscription, carragh-chuimhne le sgrìobhadh-gràbhalaidh fada oirre

pilot n paidhleat m, pl paidhleatan

pillory n brangas m, gen & pl brangais

pimple n guirean m, gen & pl guirein

pinch n (small amount) cainneag f, pl cainneagan

pinch v tr caob, vn caobadh m

pine v i

pine away v phr sìolaidh às, vn sìoladh às

pink a pionc, pinc

pinnacle n 1 binnean m, gen binnein, pl binneanan

2 bidean m, gen bidein, pl bideanan

pinpoint v tr comharraich, vn comharrachadh m. They will listen to pinpoint specific information, bidh iad ag èisteachd gus fiosrachadh sònraichte a chomharrachadh

pioneer n 1 tùsaire m, pl tùsairean

2 (army) saighdear-tochlaidh, gen saighdeir-thochlaidh, pl saighdearan-tochlaidh

pipe n pìob f, pl pìoban. Communication pipe, pìob eadar-cheangail. Service pipe, pìob sheirbheis. Supply pipe, pìob-sholair

pipe v

piping n 1 (of water) pìoban f pl

2 (ornamental) cuislean f pl

pipeline n loidhne-phìob f, pl loidhneachan-phìob

pipette n pìobaid f, pl pìobaidean

pipistrelle n (Pipistrellus pipistrellus) 1 ialtag f fheasgarach, gen ialtaig feasgaraich, pl ialtagan feasgarach

2 pipiostrail f, pl pipiostrailean

pipistrelle, Nathusius’s n (Pipistrellus nathusii) pipiostrail f Nathusius, pl pipiostrailean Nathusius

pipit, meadow n (Anthus pratensis) snàthadag f, pl snàthadagan

pipit, tree n (Anthus trivialis) riabhag-choille f

piston n loinid f, pl loinidean. The piston of the syringe, loinid an steallaire

pit (mine) n mèinn f, pl mèinnean

pithead n ceann-mèinne m, gen & pl cinn-mhèinne

pitch n àirde f. Low and high voice will be used to describe pitch in spoken texts, bithear a’ cleachdadh guth ìosal agus guth àrd gu bhith a’ comharrachadh àirde ann am teacsaichean beòil

pitch accent n cudthrom-àirde m, pl cudthroman-àirde

pitch n (tar) bìth f, gen bìthe

pith n brìgh f

pity n beud m. It would be a great pity if that were to happen, bu mhòr am beud nan tachradh sin

pivot n maighdeag f, gen maighdeig, pl maighdeagan

place n àite m, pl àiteachan. Place of residence, àite fuirich. The advantages of bilingualism should have an important place in teaching and learning, bu chòir àite cudthromach a bhith aig na buannachdan a tha an cois dà-chànanais ann an teagasg ’s ann an ionnsachadh. It should begin from where the child is in place and time — familiar experiences, the local environment, including cityscapes, tha còir aige tòiseachadh far a bheil am pàiste — an t-àite agus an tìm anns a bheil e, fiosraichidhean air a bheil e eòlach, an àrainneachd ionadail agus sin a’ cunntadh seallaidhean a’ bhaile mhòir. It is essential that libraries are attractive places, feumaidh leabharlannan a bhith nan àiteachan tlachdmhor. To describe places, past and present, iomradh a dhèanamh air àiteachan a bha ’s a tha ann

in place adv phr stèidhichte. Procedures must be in place to cover the event of illness or an accident, feumaidh dòighean-obrach a bhith stèidhichte a choinnicheas ri suidheachadh tinneis no tubaist

place of residence n phr àite-fuirich m, pl àiteachan-fuirich. Pupils will understand questions and statements regarding age, name and place of residence, bidh a’ chlann a’ tuigsinn cheistean agus ràdhan mu aois, ainm agus àite-fuirich

place v tr 1 cuir, vn cur m. Place one finger on letter A at the top of the map, cuir aon chorrag air litir A aig mullach a’ mhapa. This guidance is placed beside relevant information to be found in other advice, tha an stiùireadh seo ga chur làmh ri fiosrachadh iomchaidh a gheibhear ann an comhairle eile

2 càirich, vn càradh m

place-name n phr ainm-àite m, pl ainmean-àite. Through, perhaps, the exploration of place-names, math dh’fhaoidte tro rannsachadh air ainmean-àite

plaid n breacan m, gen breacain, pl breacain, breacanan

plain n 1 còmhnard m, gen còmhnaird, pl còmhnardan. Outwash plain, còmhnard às-sgolaidh

2 faiche f, pl faichean

plait n 1 figheachan m, gen & pl figheachain

2 pleat m, pl pleatan, or pleatadh m, gen pleataidh, pl pleataidhnean

plan n plana m, pl planaichean. Plans of work, planaichean obrach. The teacher will not be abandoning existing plans and practice, cha bhi an tidsear a’ leigeil nam planaichean a tha ann a-cheana an dàrna taobh. They intend to demonstrate against the plans to close the school, tha iad am beachd fianais a thogail an aghaidh nam planaichean airson an sgoil a dhùnadh

plan view n phr sealladh m plana, gen seallaidh phlana, pl seallaidhean plana. If you flew directly over the house you would see the plan view, nan sgèitheadh tu dìreach os cionn an taighe chitheadh tu an sealladh plana

plan v 1 (a) deasaich, vn deasachadh m. It will help teachers to plan their teaching, cuidichidh i tidsearan gu bhith a’ deasachadh an cuid teagaisg. The following principles should be observed when planning any programme, bu chòir cumail ris na prionnsabalan a leanas ann a bhith a’ deasachadh prògram sam bith

(b) dèan deasachadh fa chomhair, vn dèanamh deasachaidh fa chomhair. The attainment targets are intended to help the teacher plan what might be achieved, is e a tha air cùl nan cuimsean coileanaidh, cuideachadh a dhèanamh leis an tidsear gus deasachadh a dhèanamh fa chomhair na ghabhadh a choileanadh

2 ullaich, vn ullachadh m. Comments on each of the attainment outcomes will help the pupil’s next teacher to plan a programme, bidh beachdan air gach aon de na builean coileanaidh nan cuideachadh don ath thidsear a bhitheas aig a’ phàiste ann a bhith ag ullachadh prògram. To plan the design and teaching of Gaelic, gus dealbhadh agus teagasg na Gàidhlig ullachadh. To plan and provide for children’s needs, gus ullachadh a dhèanamh mu choinneamh feuman chloinne.

3 (a) dealbh, vn dealbhadh m. In planning and in implementing their own detailed policies for language, ann a bhith a’ dealbhadh ’s a’ cur an gnìomh am poileasaidhean-cànain mionaideach fhèin

(b) deilbh, vn deilbh f. Assessment procedures should be planned as part of the teaching and learning processes, tha còir dòighean-measaidh air cànain a dheilbh mar phàirt de chùisean teagaisg agus ionnsachaidh

6 dèan planadh, vn dèanamh planaidh. Since several pupils are able to plan and organise ideas together, seach gu bheil comas aig grunnan chloinne planadh a dhèanamh agus rian a chur air beachdan còmhla

7 bi plus dùil aig. When pupils consider what they plan to write, an uair a tha a’ chlann a’ gabhail beachd air na tha dùil aca a sgrìobhadh

8 cuir ro, vn cur ro. Teachers might plan to enable most pupils to achieve Level E by the end of S2, dh’fhaodadh na tidsearan a bhith a’ cur romhpa comas a thoirt don chuid bu mhotha den chloinn Ìre E a choileanadh ro dheireadh A2

9 socraich, vn socrachadh m. Plan the work of the organisation so as to minimise situations where the abuse of children may occur, socraich obair na buidhne air dhòigh a lùghdaicheas suidhichidhean far am faodadh droch-dhìol cloinne tachairt

planned a 1 expressed with ullachadh dòigheil a dhèanamh. The school will identify all such needs in a planned and systematic way, bidh an sgoil a’ comharrachadh gach feum den t-seòrsa sin le ullachadh dòigheil rianach a dhèanamh dhaibh

2 expressed with agus sin a-rèir plana. Planned opportunities to talk together will occur in class activities, bidh cothrom ann a bhith a’ bruidhinn còmhla ann an obair a’ chlas — agus sin a-rèir plana

3 expressed with mar nì deasaichte. Pupils should have regular planned opportunities to read, tha còir aig a’ chloinn cothrom cunbhalach a bhith aca, mar nì deasaichte, a bhith a’ leughadh

planning n 1 (a) deasachadh m, gen deasachaidh. In the design and planning of policies, ann an dealbhachadh agus ann an deasachadh phoileasaidhean

(b) expressed with deasaich, vn deasachadh m. On which teachers can capitalise in the planning and delivery of the programme, air am faod luchd-teagaisg a bhith a’ togail ann a bhith a’ deasachadh a’ phrògraim agus ga chur an gnìomh

(c) expressed with a bhith a’ deasachadh. Methods of planning, conducting and recording assessment in language, dòighean air a bhith a’ deasachadh, a’ cur an gnìomh agus a’ clàradh measaidh air cànain

2 (a) planadh m, gen planaidh. To help pupils sort out what they want to say and how to use notes in planning, a’ chlann a chuideachadh gus rian a chur air na tha iad ag iarraidh a ràdh agus mar a chleachdas iad notaichean ann am planadh. Preparation which will include research, planning, deasachadh a ghabhas a-staigh rannsachadh, planadh. Pupils of all abilities become engaged in group discussion and planning, tha clann de gach comas a’ dol an greim ann am beachdachadh mar bhuidhnean agus ann am planadh

(b) expressed with ann a bhith a’ planadh. Planning for pre-school meetings and events will take into account the needs of people with disabilities, ann a bhith a’ planadh airson choinneamhan agus tachartasan ro-sgoile bithear a’ gabhail ealla ri feumalachdan dhaoine air a bheil ciorraman

3 dealbhachadh m, gen dealbhachaidh. Planning permission, cead dealbhachaidh

4 expressed with deilbh, vn deilbh f. They should be used by teachers as a framework for planning assessment, bu chòir do thidsearan an cleachdadh mar bheairt air am bi measadh air a dheilbh

5 (a) expressed with ullachadh m air. Planning assessment, ullachadh air measadh

(b) expressed with a bhith ag ullachadh. They should be directly related to the teacher’s aims in planning the context, tha còir aca ceangal dìreach a bhith aca ris na h-amasan a bha aig an tidsear ann a bhith ag ullachadh an t-suidheachaidh

(c) expressed with ullaich, vn ullachadh m, Time for planning and evaluation of language policy, ùine airson poileasaidh cànain ullachadh agus a bhreithneachadh

Planning Department n Roinn f Dealbhachaidh, gen Roinne Dealbhachaidh

planning permission n phr cead m dealbhachaidh

plane n plàna m, pl plànaichean

planet n planaid f, pl planaidean

plank n dèile f, pl dèilean

plankton n plancton m

planner n neach-dealbhachaidh m, pl luchd-dealbhachaidh

plant n 1 lus m, gen lusa, luis, pl lusan. The plants growing here are taking advantage of the soils enriched by previous settlers, tha na lusan a tha a’ fàs an seo a’ gabhail cothroim air ùir a chaidh a mhathachadh leis an luchd-tuineachaidh a bha ann roimhe

2 luibh f, pl luibhean

3 planntrais f, pl planntraisean

4 expressed with dìthean m, gen dìthein, pl dìthein, dìtheanan. The plants in the garden will love this rain, abair gun còrd an t-uisge seo ris na dìthein anns a’ ghàrradh

5 (industrial) innealraidh f, pl innealraidhean. Heavy plant crossing, innealraidh throm a’ dol tarsainn. Wastewater treatment plant, innealraidh airson leasachadh uisge-chaithte

plant mod 1 planntrais. A plant-pot, poit-phlanntrais

2 lusraich. The sites of the old houses also support a variety of plant species, far a bheil làraichean nan seann-taighean cuideachd gheibhear caochladh sheòrsachan de ghnèithean lusraich

plant v cuir, vn cur m

planting n 1 cur m, gen cuir

2 expressed with bi a’ cur. Activities such as planting seeds, gnìomhan mar a bhith a’ cur sìl

plantation n 1 planntachadh m, gen planntachaidh, pl planntachaidhean; or planntaigeadh m, gen planntaigidh, pl planntaigidhean

2 planntachas m, gen planntachais. Plantation agriculture, tuathanachas planntachais

planter n planntair m, pl planntairean

plaque n plaic f, pl plaicean

plaster n 1 (medicine) plàsd m

2 sglàib f

plaster v tr sglàibrich, vn sglàibreachadh m

plasterer n sglàibeadair m, pl sglàibeadairean

plasticine n plastasan m, gen plastasain. You could use different coloured plasticine to make the layers of rock, dh’fhaodadh tu plastasan de dhiofar dhathan a chleachdadh airson na breathan creige a dhèanamh

plate n 1 truinnsear m, gen truinnseir, pl truinnsearan

2 (geology) pleit f, pl pleitichean, or pleat f, pl pleataichean. Plate boundary, crìoch phleataichean

2 (plating) pleat f. Gold plate, pleat òir. Silver plate, pleat airgid

plate v tr pleataich, vn pleatadh m

plated a pleitichte. Gold-plated, pleitichte le òr. Silver-plated, pleitichte le airgead. Nickel-plated, pleitichte le niceal

plating n pleatadh m, gen pleataidh

plateau n àrd-chlàr m, gen & pl àrd-chlàir

platelet n pleatlait f, pl pleatlaitean

platform n 1 àrd-ùrlar m, gen & pl àrd-ùrlair

2 (station) àrd-chabhsair m, pl àrd-chabhsairean

play n 1 cleasachd f. Through their play and other self-directed activities, tro an cuid chleasachd agus tro ghnìomhan eile a tha iad fhèin a’ cur air adhart

2 cleas m, pl cleasan. Children play naturally, and in such play build understanding of themselves and the world in which they live, tha e nàdarrach do chloinn a bhith a’ cluiche, agus ann an cleasan den t-seòrsa sin tha iad a’ togail tuigse orra fhèin agus air an t-saoghal anns a bheil iad beò

3 cluich, cluiche m, gen cluiche, pl cluichean and cluicheannan. Schools will capitalise on pupils’ own play, gabhaidh sgoiltean cothrom air cluiche chloinne fhèin. All outdoor play must be supervised, feumar sùil a chumail air a’ chluich a-muigh air fad

4 expressed with cluich, vn cluich or cluiche m. Much time at the early stages should be spent on play, tha còir mòran ùine aig toiseach gnothaich a chur seachad a’ cluich

5 expressed with a’ cluich air. While involved in construction play, etc., fhad ’s a tha iad an sàs a’ cluich air a bhith a’ cur rudan ri chèile, agus mar sin

6 (drama) dealbh-chluiche f, pl dealbh-chluichean. Play and scene identify features of dramatic texts, tha dealbh-chluich agus sealladh a’ comharrachadh nithean a bhuineas do theacsaichean-dràma. Short plays, dealbh-chluichean goirid. By showing pupils how to turn basic story ideas into plays, le bhith a’ sealltainn don chloinn mar a chuireas iad bun-bheachdan sìmplidh stòiridh ann an riochd dhealbh-chluichean

play mod cluiche. Play area, àite cluiche. Play situations will help pupils think, bidh suidhichidhean cluiche nan cuideachadh don chloinn ann a bhith a’ smaoineachadh

play v tr & i 1 cluich, vn cluich or cluiche. Playing, a’ cluiche. Pupils will play games, bidh a’ chlann a’ cluich gheamannan. They will play listening games, bidh iad a’ cluiche chleasan-èisteachd. Children play naturally, and in such play build understanding of themselves and the world in which they live, tha e nàdarrach do chloinn a bhith a’ cluiche, agus ann an cleasan den t-seòrsa sin tha iad a’ togail tuigse orra fhèin agus air an t-saoghal anns a bheil iad beò

2 iomair, vn iomairt f. They were playing backgammon, bha iad ag iomairt tàileisg. They played the (board-) game, dh’iomair iad an cluich

3 gabh, vn gabhail. Pupils could examine the roles played by themselves and others, dh’fhaodadh a’ chlann sgrùdadh a dhèanamh air an àite a ghabh iad fhèin agus càch. The pre-school will consider what part it will play in meeting the special needs of children and families in their community, nì an ro-sgoil beachdachadh air a’ phàirt a bhitheas i a’ gabhail ann a bhith a’ coinneachadh ris na feumalachdan sònraichte a tha aig cloinn agus aig teaghlaichean nan coimhearsnachd

play back v phr cluich a-rithist, vn cluich a-rithist. Pupils’ language performances will be facilitated by recording and playing back their own performances, bidh e na chuideachadh don chloinn, ann a bhith gan cur fhèin an cèill ann an cainnt, ma bhitheas na tha iad a’ labhairt air a chlàradh ’s air a chluich a-rithist

playing n cluiche f. These skills will be consolidated by the playing of games, bidh na sgilean seo air an daingneachadh le cluiche gheamannan

playback a expressed with airson cluiche. Audio recording and playback equipment, uidheam teip-èisteachd airson clàraidh agus cluiche

player n expressed with cluich, vn cluich m. He is an expert player of the bagpipes, tha e ealanta air cluich na pìoba

playground n raon m cluiche, gen raoin chluiche. Give and respond to instructions relating to playground and home situations, cuir an cèill agus cuir an gnìomh iarrtasan co-cheangailte ri suidheachaidhean an raoin chluiche agus na dachaigh

playgroup n 1 cròileagan m, gen & pl cròileagain

2 buidheann-chluiche f, gen buidhne-cluiche, pl buidhnean-cluiche

playwright n dràmadaiche m, pl dràmadaichean

please v tr

please, if you please v (phr) 1 mas e do thoil e, mas e ur toil e

2 expressed with bi plus an comain. Please send me two books, bhithinn nur comain nan cuireadh sibh thugam dà leabhar. Please try and return the form as soon as possible, bidh sinn nur comain nan dèanadh sibh ur dìcheall gus a’ bhileag a thilleadh cho luath ’s a ghabhas

pleased a air a dhòigh. She is pleased because the rain will water the flowers, tha i air a dòigh a chionn ’s gu bheil na dìthein a’ faighinn an uisge

pleasure n 1 toileachas m, gen toileachais. Help pupils to develop confidence and pleasure in their own use of Gaelic, a’ cuideachadh na cloinne gus earbsa a bhith aca nan comas fhèin sa Ghàidhlig agus gus toileachas fhaotainn às sin

2 toileachadh m, gen toileachaidh. To read individually for pleasure, a bhith a’ leughadh mar aon airson toileachaidh. Media texts are to be enjoyed for the pleasures they provide, tha còir cothrom a ghabhail air an toileachadh a gheibhear à teacsaichean-meadhain

aesthetic pleasure n phr toileachas-inntinn m. To give satisfaction and aesthetic pleasure, gus riarachadh agus toileachas-inntinn a thoirt seachad

pleasure boat n phr 1 bàt-athais m, pl bàtaichean-athais

2 bìrlinn f, pl bìrlinnean

pleat n 1 pleat m, pl pleatan

2 (a) filleadh m, gen fillidh, pl fillidhnean

(b) Pleats, filltean

pledge v tr geall, vn gealltainn m. The candidate has pledged her total support to ensure secure status for the Gaelic language, tha an tagraiche air a làn thaic a ghealltainn gus dèanamh cinnteach gum faigh an cànan Gàidhlig inbhe thèarainte

plentiful a pailt

pliable a so-lùibte

pliers n greimire m, pl greimirean

plimsoll n bròg-chleasachd, gen bròige-cleasachd, pl brògan-cleasachd

plosive a dùinte. Plosive consonant, connrag dhùinte

plot n 1 plota m, pl plotaichean. Aspects such as plot, nithean mar a tha plota. Stories and dramas will have more characters and more complex plots, bidh am barrachd phearsachan agus phlotaichean ioma-fhillte anns na stòiridhean agus anns an drama

2 (deceit) guim m, pl guimean

3 (deceit) cuilbheart f, gen cuilbheirt, pl cuilbheartan

plot (of land) n 1 ceapach f, gen ceapaich, pl ceapaichean

2 ballan m, gen & pl ballain

3 goirtean m, gen goirtein, pl goirteanan

plot v tr 1 càirich, vn càradh m. Plot on a graph, càirich air graf

2 ullaich, vn ullachadh m. Plot a graph, ullaich graf

plough v tr treabh, vn treabhadh m

ploughing n treabhadh m, gen treabhaidh

pluck v tr spìon, vn spìonadh m. Plucking a hen, a’ spìonadh cearc

plumb a (vertical) 1 dìreach

2 ingearach

plumb n

plumb line n phr 1 (a) sreang-dhìreach f, gen sreinge-dìrich, pl sreangan-dìreach

(b) sreang-ingearach f

2 sreang-luaidhe f, pl sreangan-luaidhe

plumber n plumair m, pl plumairean

plunder v tr 1 spuinn, vn spuinneadh m

2 reub, vn reubadh m

3 creach, vn creachadh m

plunderer n 1 spuinneadair m, pl spuinneadairean

2 reubadair m, pl reubadairean

plunge v tr & i

plunge pool n phr poll-easa m, gen & pl puill-easa

plunger n loinid f, pl loinidean

plural n iolra m. We have here an unusual singular form created by back formation from the plural, ’s e a tha againn an seo riochd singilte neo-àbhaisteach a thàinig tro chùl-riochdachadh bhon iolra

plural a 1 iolra. The plural number, an àireamh iolra

2 iomarra. The plural number, an àireamh iomarra

pluralism n iolrachas m, gen iolrachais. Pluralism in society, iolrachas ann an cùisean a’ mhòr-shluaigh

plurality a iolrachd f. Plurality of universes, iolrachd de dhomhain

plutonic a plutonach; plutonaigeach. Plutonic rock, creag phlutonach

p.m., san fheasgar. At seven p.m., aig seachd san fheasgar

pneumatic a èadhair. Pneumatic tires, taidhrichean èadhair

pneumatics n àileòlas m, gen àileòlais

pocket n pòcaid f. Wall pockets, pòcaidean balla

pocket-money n airgead-pòcaid m, gen airgid-phòcaid

poem n 1 dàn m, gen & pl dàin. Listen to a simple story, poem or dramatic text, ag èisteachd ri stòiridh, dàn no teacsa dràma a tha sìmplidh. The text may be, for example, a poem, an illustrated page from a children’s book, or a spoken message, mar eisimpleirean de theacsaichean tha dàn, duilleag le dealbh bho leabhar chloinne, no teachdaireachd bheòil. Tales and poems, stòiridhean agus dàin. They should expect the poem to develop through its verses, bu chòir dùil a bhith aca gum bi an dàn a’ fàs o rann gu rann

2 duan m, gen & pl duain. Poems have strong rhymes, tha comhardadh làidir ann an duain. Poems may no longer always have rhymes, ’s dòcha nach bi comhardadh daonnan a-nis anns na duain

3 pl expressed with bàrdachd f. There must be early exposure of pupils to a wide range of stories and poems, feumar a’ chlann a chur gu tràth an lùib sreath fharsaing de stòiridhean agus de bhàrdachd

dramatic poem n phr dàn-dràmadach m, gen dàin-dhràmadaich, pl dàin-dhràmadach

epic poem n phr dàn-mòr m, gen dàin-mhòir, pl dàin-mhòra

eulogy n dàn-molaidh m, gen & pl dàin-mholaidh

lyric poem n phr ealaidh f, pl ealaidhean

pastoral poem n phr dàn-aoghaireach m, gen dàin-aoghairich, pl dàin-aoghaireach

poem sequence n phr sreath-dhàn m, pl sreathan-dhàn

poet n bàrd m, gen & pl bàird. Biographical details about poets, fiosrachadh mu bheatha nam bàrd

poetic a 1 bàrdail

2 bàrdachd. Fictional, poetic and informational texts, teacsaichean ficsein, bàrdachd agus fiosrachaidh

poetry n bàrdachd f. Poetry will have simple imagery, ’s e ìomhaigheachd shìmplidh a bhios anns a’ bhàrdachd. In poetry, ann am bàrdachd. Poetry writing depends on wide experience of listening to and reading poems, tha sgrìobhadh bàrdachd an urra ri eòlas farsaing air a bhith ag èisteachd ri dàin agus gan leughadh. Pupils’ writing of poetry will be aided by their reading aloud, bidh a’ chlann air an cuideachadh ann a bhith a’ sgrìobhadh bàrdachd le bhith a’ leughadh a-mach

narrative poetry n phr bàrdachd-sgeòil f. This approach is also valuable with narrative poetry, tha an dòigh-obrach seo feumail cuideachd le bàrdachd-sgeòil

point n 1 puing f, pl puingean. Basic points about assessing language, puingean bunaiteach mu mheasadh air cànain. Skim and scan to locate main points of a text, a’ togail agus a’ sgrùdadh gus prìomh phuingean ann an teacs a chomharrachadh. The teacher will decide with pupils the main points, bidh an tidsear a’ suidheachadh leis a’ chloinn air na prìomh phuingean

2 nì m, pl nithean. In analysing a taped performance, the pupils will recognise key points in the discussion, ann a bhith a’ sgrùdadh na chaidh a chur air teip de an cuid bheachdachaidh aithnichidh a’ chlann na nithean as cudthromaiche. Checks on premises will include the following points, am measg na thèid a dhearbhadh a thaobh thogalaichean bithidh na nithean a leanas

3 cùis f àraidh. The setting within which pupils can argue points, an suidheachadh anns am faod a’ chlann deasbad a dhèanamh air cùisean àraidh

4 (a) ìre f, pl ìrean. According to the purpose of the narrator at any one point in the story, a rèir amas an sgrìobhaiche aig ìre àraidh sam bith den stòiridh. Half-termly or at points determined by school policy, leitheach slighe tron tèarm no aig ìrean a tha poileasaidh na sgoile a suidheachadh

(b) expressed with ìre air choireigin. They may be in Gaelic Learners classes beginning either in P1, or in S2, or at points in between, faodaidh iad a bhith ann an clasaichean luchd-ionnsachaidh, agus iad a’ tòiseachadh air a’ Ghàidhlig ann am B1 no an A1, no aig ìre air choireigin eatarra sin

5 àm, gen ama, pl amannan. They are not directly related to age since pupils will begin to learn Gaelic at different points, chan eil ceangal dìreach aca ri aois a chionn gum bi a’ chlann a’ tòiseachadh air a’ Ghàidhlig aig amannan eadar-dhealaichte

6 àite m, pl àiteachan. Note the stones sticking up from the heather at this point, thoir an aire do na clachan nan seasamh a-mach bhon fhraoch anns an àite seo. There must be a safe drop off and collection point for vehicles, feumaidh àite sàbhailte a bhith ann do charbadan airson clann a leigeil às agus a thogail

7 ionad m, gen ionaid, pl ionadan. Point of intersection, ionad trasnaidh. Service point, ionad-frithealaidh. At the Council Service Point, aig Ionad-Frithealaidh na Comhairle

8 (of the compass) àird f, gen àirde, pl àirdean. Points of the compass, àirdean na combaist

9 (promontory) àird f, gen àirde, pl àirdean

10 (apex) binnean m, gen binnein, pl binneanan

11 pàirt m, pl pàirtean. Fill the container with water until it is higher than the lowest point of the outside pot, lìon an soitheach le uisge gus am bheil e nas àirde na am pàirt as isle den phoit a tha a-muigh

key point n phr nì m as cudthromaiche, pl nithean as cudthromaiche. In analysing a taped performance, the pupils will recognise key points in the discussion, ann a bhith a’ sgrùdadh na chaidh a chur air teip de an cuid bheachdachaidh aithnichidh a’ chlann na nithean as cudthromaiche

main point n phr prìomh phuing

no point n phr expressed with neg plus brìgh f. Have more tea, there’s no point in pouring it away, gabh còrr teatha, chan eil brìgh a taomadh

point of view n phr 1 barail f, pl barailean. Respond relevantly by questioning, supporting an opinion or offering an alternative point of view, a’ freagairt gu h-iomchaidh le bhith a’ cur cheistean, a’ cur taice ri beachd no a’ tairgse barail eadar-dhealaichte. Points of view will be used in group situations, bithear a’ cleachdadh barailean ann an suidhichidhean bhuidhnean

2 beachd m, pl beachdan. Pupils will listen to different points of view, bidh a’ chlann ag èisteachd ri beachdan eadar-dhealaichte. Teachers should use texts in English on Gaelic matters to provide an alternative point of view, bu chòir do thidsearan teacsaichean Beurla air cùisean na Gàidhlig a chleachdadh gus beachd eile a chur. How to distinguish between a character’s own point of view and what the author feels about it, mar a nithear dealachadh eadar beachd a’ phearsa fhèin agus mar a tha an t-ùghdar a’ faireachdainn mu dheidhinn

3 sealladh m, gen seallaidh, pl seallaidhean. To look at events from the point of view of different characters, a bhith a’ coimhead air tachartasan o shealladh chaochladh phearsachan. In order to offer comment on some aspects of author’s point of view and purpose, gus beachd a thoirt seachad air cuid de nithean a bhuineas do shealladh agus do dh’adhbhar an ùghdair

to the point adv phr gu h-iomchaidh. Talking to the point, a bhith a’ bruidhinn gu h-iomchaidh

point v i & tr 1 comharraich, vn comharrachadh m. He was pointing to it, bha e a’ comharrachadh ris

2 tomh, vn tomhadh m. He was pointing to it, bha e a’ tomhadh ris. This photograph was taken by a camera pointing straight down from the bottom of an aeroplane, chaidh an dealbh seo a thogail le camara a bha a’ tomhadh sìos dìreach bho bhonn itealain

point out v phr 1 cuir an cèill, vn cur an cèill. The teacher will point out the positive effects of careful layout and presentation, bidh an tidsear a’ cur an cèill cho fìor fheumail ’s a tha cruth is foillseachadh cùramach

2 comharraich, vn chomharrachadh. To point something out, rud àraidh a chomharrachadh

pointed a biorach, comp bioraiche

pointer n 1 (eg of compass) snàthad f, gen snàthaid, pl snàthadan

2 comharra-iùil m, pl comharran-iùil. Part 3 offers some pointers, tha Pàirt 3 a’ tairgse àireamh chomharran-iùil

poke v tr & i 1 brod, vn brodadh im

2 brodaich, vn brodachadh m

Poland pr n A’ Phòlainn f, gen na Pòlainn

polder n poildear m, gen poildeir, pl poildearan

polar a pòlarach

Pole pr n Pòlainneach m, gen & pl Pòlainnich

pole n pòla m, pl pòlaichean. Magnetic poles, pòlaichean magnaiteach. The North Pole, am Pòl a Tuath. The South Pole, am Pòl a Deas

Pole Star pr n Reul-iùil f, gen rèil-iùil

police n poileas m, gen poileis

police station n phr stèisean-poileis m, gen stèisein-phoileis, pl stèiseanan-poileis

policeman n poileasman m, gen & pl poileasmain

policy n poileasaidh m, pl poileasaidhean. In the light of an overall school policy, an lorg poileasaidh-sgoile san fharsaingeachd. In planning and in implementing their own detailed policies for language, ann a bhith a’ dealbhadh ’s a’ cur an gnìomh am poileasaidhean-cànain mionaideach fhèin

policy statement n phr aithris f phoileasaidh, pl aithrisean poileasaidh. The policy statement should be brought to the attention of all staff, bu chòir aithris a’ phoileasaidh a thoirt gu aire luchd-obrach uile

Polish pr n (language) Pòlainnis f

Polish a Pòlainneach

polish v tr lìomh, vn lìomhadh m

political a poileataigeach. Political map, mapa poileataigeach. Political movement, gluasad poileataigeach

politics n poileataics m

poll v tr

polling booth n phr ionad-bhòtaidh m, gen ionaid-bhòtaidh, pl ionadan-bhòtaidh. If the polling booths were going to be open, ma bha na h-ionadan-bhòtaidh gu bhith fosgailte

polling station n phr steisean-bhòtaidh m, gen stèisein-bhòtaidh, pl stèiseanan-bhòtaidh

pollen n poilean m, gen poilein

pollute v tr truaill, vn truailleadh m

pollution n 1 truaillidheachd f

2 truailleadh m, gen truaillidh

polyethylene n pola-eitilin

polygenetic a iomabhunach

polystyrene n polastaidhrean m, gen polastaidhrein

polysyllabic a ioma-lideach, comp ioma-lidich

polysynthetic a ioma-cho-thàthte. Polysynthetic language, cànan ioma-cho-thàthte

polyunsaturated a neo-shùighte. Polyunsaturated fats, saillean neo-shùighte

pomegranate n gràn-ubhal m, gen gràn-ubhail, pl gràn-ubhlan

pond n 1 linne f, pl linntean. I’m going to crash into the pond, thèid mi le brag dhan linne

2 òb m, gen òba, pl òban

pond skater n (Gerridae) 1 breabadair m, pl breabadairean

2 dannsair m dubh an uisge, pl dannsairean dubha an uisge

pool n (in river, for fishing) poll m, gen & pl puill

2 (swimming) amar m, gen amair, pl amaran. Indoor pool, amar a-staigh. Outdoor pool, amar a-muigh

fun pool n phr amar-cluiche m, gen amar-chluiche, pl amaran-cluiche. Should public swimming-pools and fun pools be used, the person in charge of the pre-school must contact the manager of the facility prior to the visit, ma thèid amaran-snàimh poblach agus amaran-cluiche a chur am feum, feumaidh an neach a tha air ceann na ro-sgoile brath a leigeil air manaidsear a’ ghoireis mus bithear a’ tadhal air

poor a 1 bochd, comp bochda

2 uireasbhaidheach. By releasing them from problems of poor co-ordination in handwriting, le bhith gan saoradh o thrioblaidean ceangailte ri co-òrdanachadh uireasbhaidheach ann an làmh-sgrìobhadh

3 expressed with cion. The reason for poor voice production in talking is the pupil’s lack of clarity about what to say, ’s e as adhbhar do chion comas labhairt nach eil am pàiste soilleir mu dè their e

poppy n crom-lus m, gen crom-luis, pl crom-lusan

popular a expressed with fèill f air. This candidate is very popular, tha fèill mhòr air an tagraiche seo

population n 1 sluagh m, gen sluaigh. Half of the Gaelic-speaking population, dàrna leth sluagh na Gàidhlig. Population pyramid, pioramaid shluaigh

• àireamh-shluaigh f. Population explosion, meudachadh obann san àireamh-shluaigh

2 (ecological) àireamh f

population density n phr dùmhlachd-shluaigh f, pl dùmhlachdan-sluaigh

population distribution n phr sgaoileadh-sluaigh m, gen sgaoilidh-shluaigh. Even population distribution, sgaoileadh-sluaigh cothromach

porch n 1 sgàth-thaigh m, pl sgàth-thaighean, or sgàil-thaigh m, pl sgàil-thaighean

2 poirds m or f, pl poirdseachan

pore n pòr m, gen pòir, pl pòran

pork n muc-fheòil f

porosity n, porousness n, pòrasachd f

porous a pòrasach. Its porous structure was developed through the process of oxidation, tha structar pòrasach aige a thoradh air ogsaideachadh

porpoise n 1 pèileag f, gen pèileig, pl pèileagan

2 cana m, pl canaichean

port n 1 port m, gen & pl puirt. Deep water port, port uisge-dhomhain

2 baile-puirt m, pl bailtean-puirt

port-a-beul n port-à-beul m, gen & pl puirt-à-beul. Port-a-beul should share curricular space with Runrig, tha còir àite sa chlàr-theagaisg a thoirt an dà chuid do phuirt-à-beul agus do Runrig

portable a so-ghiùlan

portion n 1 earrann f, gen earrainn, pl earrannan

2 roinn f, gen roinne, pl roinnean

3 cuid f, gen codach, pl codaichean

portray v tr dealbhaich, vn dealbhachadh m. They will be encouraged to draw analogies between what a text is portraying and their own ideas, gheibh iad am misneachadh gu bhith a’ samhlachadh na tha teacsa a’ dealbhachadh ri an cuid bhun-bheachdan

Portugal pr n A’ Phortagail f, gen na Portagail

Portuguese pr n Portagaileach m, gen & pl Portagailich

2 (language) Portagailis f

position n 1 suidheachadh m, gen suidheachaidh, pl suidheachaidhean, suidhichidhean. Lighting and camera positions, solas agus suidhichidhean camara. The numbered points are the positions from which the drawings were made, ’s iad na puingean le àireamhan na suidheachaidhean bhon deach na dealbhan a dhèanamh. Treat all applicants for any position involving contact with children in the same way, dèilig ri tagraichean gu lèir airson suidheachadh sam bith co-cheangailte ri cloinn anns an aon dòigh

2 beachd m, pl beachdan. To identify the particular positions being taken by speakers or texts, gus aithne chur air na beachdan sònraichte aig luchd-labhairt no aig teacsaichean

3 àite m, pl àiteachan. Position fixing, a’ comharrachadh àite

position v tr suidhich, vn suidheachadh. Position the tube clamp so that the flow wheel is at the wide end, suidhich an glamaire tiuba gus gum bi a’ chuibhle shruthaidh aig a’ cheann leathan

positive a 1 fallain. To develop in all pupils a range of positive attitudes, caochladh bheachdan fallain àrach anns a’ chloinn air fad

2 neartmhor. A positive attitude to multi-language use, spiorad neartmhor a thaobh ioma-chànanais. The development of a range of positive attitudes and opportunities for personal development, fàs ga thoirt air caochladh bheachdan neartmhor agus air cothroman fàis phearsanta

3 deimhinneach. Assessment should assist in building a positive relationship between teacher and pupil, tha còir aig measadh a bhith a’ cuideachadh ann a bhith a’ togail dàimh dheimhinnich eadar an tidsear agus am pàiste

4 (a) taiceil

(b) expressed with gu taiceil. Those which make a positive contribution to the pupil’s learning, an fheadhainn a tha a’ cur gu taiceil ri ionnsachadh a’ phàiste

(c) expressed with ann an dòigh thaiceil. Teachers should give positive feedback, is còir do thidsearan a bhith a’ freagairt ann an dòigh thaiceil

positive area n phr (geography) ceàrnaidh m soirbheach, gen ceàrnaidh shoirbhich, pl ceàrnaidhean soirbheach

positive degree (of adjective) n phr bun-ìre f. Often in the bard’s dialect it is an adjective in the comparative degree which follows the adverb “cho”, and not one in the positive degree, gu tric ann an dualchainnt a’ bhàird ’s e buadhair anns an ìre choimeasaich a leanas an roimhear “cho”, agus chan e fear anns a’ bhun-ìre

positive effect n phr expressed with fìor fheumail. The teacher will point out the positive effects of careful layout and presentation, bidh an tidsear a’ cur an cèill cho fìor fheumail ’s a tha cruth is foillseachadh cùramach

positively adv 1 (a) gu taiceil. Assessment procedures should be planned as part of the teaching and learning processes and should contribute positively them, tha còir dòighean-measaidh air cànain a dheilbh mar phàirt de chùisean teagaisg agus ionnsachaidh agus tha còir aca a bhith a’ cur riutha sin gu taiceil

(b) gu taiceil, seasmhach. The school will respond positively to these very different pupil backgrounds, bidh an sgoil a’ gabhail gu taiceil, seasmhach ris na seòrsachan àrainneachd chloinne seo a tha cho fìor eadar-dhealaichte

2 gu deimhinneach. Staff will not label a child as naughty and will reward acceptable behaviour positively, cha bhi luchd-obrach a’ comharrachadh neach-cloinne mar mhì-mhodhail agus thèid deagh-ghiùlan a dhuaiseachadh gu deimhinneach

3 expressed with dèantanach a. At all times pupils’ interaction and development should be positively fostered, tha còir daonnan àrach dèantanach a dhèanamh air leasachadh na cloinne agus mar a tha iad a’ buntainn ri cach a-chèile

possess v tr 1 expressed with bi aig. They will retain strong rhythms which no prose text is likely to possess, bi ruitheam làidir annta fhathast nach bi e coltach a bhith aig teacsa sam bith ann an rosg

2 expressed with de fhèin. Some may already possess good general alertness, faodaidh cuid a bhith gu math beòthail dhiubh fhèin

3 expressed with comas an. Possessing Gaelic gives an entry to different forms of employment, tha comas sa Ghàidhlig a’ toirt cothroim air obair de chaochladh sheòrsachan

possession n sealbh m, gen seilbh (of, air). He got possession of the land, fhuair e sealbh air an fhearann

possessions n 1 stòras m, gen stòrais. Pupils will understand statements and questions about money, work and possessions, bidh a’ chlann a’ tuigsinn ràdhan agus ceistean mu airgead, obair agus stòras

2 rudan a bhuineas do neach. Understand questions about possessions, ceistean a thuigsinn mu rudan a bhuineas do neach

possessive a seilbheach. Possessive adjective, buadhair seilbheach. Possessive pronoun, riochdair seilbheach

possessor n sealbhadair m, pl sealbhadairean

possibility n 1 cothrom m, gen cothroim, pl cothroman. The possibilities for group discussion and the engagement with problems in work of this kind are inexhaustible, chan eil ceann no crìoch air a’ chothrom a tha ann an obair den t-seòrsa seo gu bhith a’ beachdachadh ann am buidhnean agus gu bhith a’ gleachd ri ceistean duilich

2 expressed with gabh v. If this is a possibility, ma ghabhas seo dèanamh

possible a 1 expressed with gabh v. They cannot identify all the possible approaches to be followed, chan eil rian aca air a h-uile dòigh obrach a ghabhas fheuchainn a chomharrachadh. The effects possible with present and past tense narration, na buaidhean a ghabhas a chruthachadh le seanchas anns an tràth làthaireil no chaithte

2 expressed with dh’fhaodadh. The messenger has to take more account of the possible reactions of the listeners, feumaidh an teachdaire barrachd aire a thoirt do mar a dh’fhaodadh an luchd-èisteachd gabhail ris an teachdaireachd

3 expressed with far am faodadh … a bhith. After drafting, pupils can mark possible errors, an dèidh dha dreachdadh a dhèanamh faodaidh am pàiste comharraidhean a chur far am faodadh mearachdan a bhith

4 expressed with a dh’fhaodadh a bhith ann. They may observe listening behaviour in order to detect a possible listening impairment, faodaidh iad coimhead air giùlan ann an èisteachd gus ròs fhaighinn air uireasbhaidh claisneachd a dh’fhaodadh a bhith ann

5 expressed with a dh’fhaodar fheuchainn. Some possible learning and teaching activities, cuid de ghnìomhan ionnsachaidh agus teagaisg a dh’fhaodar fheuchainn

6 expressed with a dh’fhaodar a ghabhail os làimh. Even this brief list demonstrates the range and variety of activities possible within the study of mass media, tha eadhan an liosta goirid seo fhèin a’ nochdadh na bheil ann de chaochladh sheòrsachan obrach a dh’fhaodar a ghabhail os làimh ann a bhith a’ beachdachadh air na mòrmheadhain

7 expressed with rian air, It is not possible or desirable to assess all of a class’s activities in language all of the time, chan eil rian air, ’s cha mhotha tha iarraidh air, gum biodhte a’ measadh uile ghnìomhan clas ann an cànain fad na h-ùine

8 expressed with bi plus cothrom aig air. The means of assessment listed below illustrate possible approaches available to the teacher, tha na modhan measaidh a tha air an cur sìos gu h-ìosal mar eisimpleir air cuid de dhòighean air a bheil cothrom aig an tidsear

as fully as possible, expressed with a h-uile. To enable pupils to participate as fully as possible, gus a h-uile cothrom a thoirt do chloinn a bhith a’ gabhail pàirt

as much … as possible, na ghabhas a bhith de …. Ensure that all pupils hear as much Gaelic as possible, a bhith cinnteach gu bheil a’ chlann a’ cluinntinn na ghabhas a bhith de Ghàidhlig

as possible adv phr ’s a ghabhas. From as early an age as possible, cho tràth ’s a ghabhas nam beatha. Teachers will ensure that pupils acquire fluency as quickly as possible, bidh tidsearan a’ dèanamh cinnteach gu bheil a’ chlann a’ tighinn gu fileantachd cho luath ’s a ghabhas

if possible, 1 ma ghabhas e dèanamh

2 ma ghabhas sin a dhèanamh. Making use, if possible, of radio and television, a’ cleachdadh, ma ghabhas sin a dhèanamh, rèidio agus telebhisean

where possible, far an gabh a dhèanamh. To record pupils’ performances on tape, where possible, will be an advantage, far an gabh a dhèanamh, bidh e feumail obair na cloinne a chlàradh air teip

wherever possible, cho fada ’s a ghabhas

post n post m, gen & pl puist

post box n phr bogsa m postaidh, gen bogsa phostaidh, pl bogsaichean postaidh; bogsa-puist m, gen bogsa-phuist, pl bogsaichean-puist. His job is to collect the letters from the post boxes, ’s e obair-san na litrichean a thogail às na bogsaichean-puist

post office n phr oifis m puist, pl oifisean puist

post v tr post, vn postadh m. The postmark is stamped onto the envelope in the town where the letter is posted, thèid an comharradh-postachd a stampadh air a’ chèis anns a’ bhaile san tèid an litir a phostadh

postal a puist. Postal rate, cosgais puist

post-aspiration n iar-analachadh m, gen iar-analachaidh

postcard n cairt-phuist f, pl cairtean-puist

poster n 1 sanasair m, pl sanasairean. Attractive displays of posters, taisbeanaidhean tarraingeach de shanasairean

2 postair m, pl postairean

postmark n comharradh-postachd m, gen comharraidh-phostachd, pl comharraidhean-postachd. The postmark is stamped onto the envelope in the town where the letter is posted, thèid an comharradh-postachd a stampadh air a’ chèis anns a’ bhaile san tèid an litir a phostadh

postscript n eàrr-sgrìobhadh m, gen eàrr-sgrìobhaidh, pl eàrr-sgrìobhaidhean

posture n altachadh m, gen altachaidh, pl altachaidhean. Body posture, altachadh cuirp

potash n potais f

potato n buntàta m

blighted potato n phr buntàta m gaisidh

potato blight n phr 1 gaiseadh m, gen gaisidh

2 cnàmh m

potato masher n phr plocan m, gen & pl plocain

potential a taisgte. Potential energy, lùth taisgte

potential n expressed with faodaidh a thoirt gu ìre. For its economic potential, air sgàth na dh’fhaodas i a thoirt gu ìre ann an cùisean eacanomaigeach. All children will be respected and their individuality and potential recognised, valued and nurtured, bheirear urram do gach aon neach-cloinne; bheirear àite dligheach da pearsantachd air leth agus do na dh’fhaodas i a thoirt gu ìre, agus thèid na feartan seo àrach is thèid luach a chur orra

potentiality n expressed with na dh’fhaodar a dhèanamh le. There should be a sense of the future and its potentialities, bu chòir mothachadh a bhith air na tha ri thighinn agus air na dh’fhaodar a dhèanamh leis

pothole n 1 (cave) uamh f, gen uaimhe, pl uamhan

2 (in river bed) toll m creige, gen & pl tuill chreige

3 (in road) toll m, gen & pl tuill

potter n crèadhadair m, pl crèadhadairean

potter’s wheel n phr cuairteag f chrèadhadair

poultry n

poultry mod chearc

poultry farm n phr tuathanas m chearc, gen tuathanais chearc, pl tuathanais chearc, tuathanasan chearc. Eggs laid by hens kept on poultry farms, uighean air am breith le cearcan air an cumail air tuathanais chearc

pound n nota f, pl notaichean. Pounds and pence, notaichean agus sgillinnean

pound v tr pronn, vn pronnadh m

pour v tr 1 taom, vn taomadh m

2 (of rain) expressed with bi plus dòrtadh m ann. It is pouring, tha dòrtadh ann

pout n (Trisopterus luscus) an t-iasg m beag, gen an èisg bhig

poverty n bochdainn f

powder n fùdar m, gen fùdair

powdery a fùdarach

power n 1 cumhachd f, pl cumhachdan. Nuclear power, cumhachd niuclasach

2 buadh f, pl buadhan. Not least to develop critical faculties and powers of discrimination, gu h-àraidh gus buadhan breithneachaidh a thoirt air adhart

power station n phr stèisean m cumhachd, gen stèisein chumhachd, pl stèiseanan cumhachd. The cooling towers of a power station, na tùir fhuarachaidh aig stèisean cumhachd

powerful a cumhachdach. Stories, songs and legends, powerful oral bases of the culture, sgeulachdan, òrain is uirsgeulan, beul-aithris chumhachdach a tha aig bonn ’s aig bunait an dualchais

practical n 1 gnìomhach. Write briefly for a simple practical purpose, a’ sgrìobhadh gu geàrr airson adhbhair ghnìomhaich shìmplidh. For a variety of practical purposes, airson caochladh adhbhar gnìomhach. Through practical activity in a real situation, tro obair ghnìomhaich ann an suidheachadh da-rìreabh

2 prataigeach. Pupils will undertake practical activities, bidh a’ chlann a’ gabhail os làimh gnìomhan prataigeach. Some of this information will have practical purposes, bidh adhbhair phrataigeach aig cuid den fhiosrachadh seo

3 expressed with nithean m pl prataigeach. The emphasis should be practical, tha còir cudthrom a chur air nithean prataigeach

practice n 1 (a) dòighean f pl obrach. While there is unlikely to be a radical departure from existing practice, ged nach eil dùil gum bi na dòighean-obrach a tha a’ dol an ceartuair gan atharrachadh gu tur. The Programmes of Study are designed to assist schools in reviewing their practices, tha na clàran oideachaidh air an cur ri chèile gus cuideachadh le sgoiltean ann a bhith a’ breithneachadh air na dòighean obrach aca. In best practice today, however, teachers encourage pupils through stimulating contexts, leis na dòighean-teagaisg as fheàrr a tha a’ dol an-diugh, ge-tà, ’s ann a tha tidsearan a’ misneachadh cloinne le suidhichidhean beothail

(b) expressed with dòigh f. The nature of that offered knowledge has also changed in recent practice, o chionn goirid tha caochladh air a thighinn air an dòigh anns a bheilear a’ tairgse an eòlais sin

(c) expressed with dòighean f pl teagaisg. Review of good practice, sgrùdadh air dòighean teagaisg fhìor mhath

2 (a) obair f, gen obrach. In the day-to-day practice of the classroom, ann an obair làitheil an ruim-theagaisg. Models of correct practice can provide pupil reference, faodaidh eisimpleirean de dh’obair cheart a bhith nam fiosrachadh don chloinn

(b) obrachadh m, gen obrachaidh. Code of practice, riaghailt-obrachaidh

3 cleachdadh m, gen cleachdaidh. It should feature a lot of encouragement and modelling of good practice, bu chòir mòran misneachaidh agus eisimpleirean de chleachdadh dòigheil a bhith mar phàirt dheth sin. Note making will become a regular practice, thig gabhail notaichean gu bhith na chleachdadh cunbhalach. Development of these skills will benefit from practice and discussion, bidh cleachdadh agus beachdachadh buannachdail gus fàs a thoirt air na sgilean seo

4 cothrom m, gen cothroim. They will have regular practice in listening to their classmates’ news, bidh cothrom cunbhalach aca air a bhith ag èisteachd ri naidheachdan an co-aoisean

5 expressed with bi a’ dol. Practice in Gaelic medium schools varies, tha caochladh dhòighean a’ dol anns na sgoiltean Gàidhlig

6 expressed with tro prep. Practice in sequencing and prediction with such texts will lead pupils to familiarity with their various structures, tro bhith a’ cur theacsaichean den t-seòrsa seo an òrdugh agus a’ fàisneachd mun deidhinn bidh a’ chlann air an toirt gu eòlas air gach seòrsa cumaidh a tha orra

7 expressed with bi an sàs anns an obair. But with regular practice, ach le bhith an sàs anns an obair gu cunbhalach

8 not expressed. Additional practice in reading and writing, barrachd leughaidh agus sgrìobhaidh. The teacher will not be abandoning existing plans and practice, cha bhi an tidsear a’ leigeil nam planaichean a tha ann a-cheana an dàrna taobh

code of practice n phr riaghailt-obrachaidh f

good practice n phr 1 dòighean f pl (teagaisg) fìor mhath

2 obair f. Based on existing good practice, air a stèidheachadh air obair mhaith a tha a’ dol cheana. Extensions to current practice, leudachadh air an obair a tha a’ dol an ceartuair

3 deagh ghnìomhachadh m. In evaluating these policies in relation to accepted good practice, ann a bhith a’ tomhas nam poileasaidhean sin an co-bhonn ri deagh ghnìomhachadh mar a mheasar sin

4 (a) deagh chleachdadh m

(b) cleachdadh m dòigheil. It should feature a lot of encouragement and modelling of good practice, bu chòir mòran misneachaidh agus eisimpleirean de chleachdadh dòigheil a bhith mar phàirt dheth sin

in practice adv phr 1 da-rìreabh. They are separable for educational purposes and are regularly separated in practice, gabhaidh iad sgaradh air sgàth foghlaim agus bithear da-rìreabh gan sgaradh gu cunbhalach

2 not expressed. Many pupils should in practice achieve much more, tha còir gun coileanadh mòran chloinne cus a bharrachd

put into practice v phr cuir an gnìomh, vn cur an gnìomh. We recommend that each of our groups put into practice the following policy on health and safety, tha sinn a’ moladh gun cuir gach aon der buidhnean an gnìomh am poileasaidh a leanas air slàinte is sàbhailteachd

practise v tr 1 cuir an cèill, vn cur an cèill. Pupils experience varieties of speech and writing, and are given scope to practise them, tha clann a’ faighinn eòlais air caochladh sheòrsachan labhairt agus sgrìobhaidh, agus tha cothrom aca iad seo a chur an cèill

2 faigh eòlas air, vn faighinn eòlais air. In which pupils will practise using the language in semi-structured contexts, anns am bi a’ chlann a’ faighinn eòlais air a bhith a’ cleachdadh na cànain ann an suidhichidhean car stèidhichte

3 not expressed. Pupils will practise their conversation in pairs, bidh a’ chlann a’ còmhradh nan càraidean

practioner n

general practioner, GP n phr 1 dotair-teaghlaich m, gen dotair-theaghlaich, pl dotairean-teaghlaich. The local GP should be contacted and arrangements made to discuss her/his attendance in an emergency, is còir fios a leigeil air dotair-teaghlaich na sgìre agus rian a chur air dòigh gus beachdachadh air mar a bhitheas i/e a’ frithealadh ann an suidheachadh-èiginn

pragmatically (gram) a pragmataigeach

pragmatics (gram) n pragmataics m

praise n 1 moladh m, gen molaidh

2 expressed with moladh m ga dhèanamh. Praise of attempts, however limited, moladh ga dhèanamh air oidhirpean, beag ’s gum bi iad

3 expressed with faclan m pl molaidh. The teacher will promote confidence by reassurance and praise, bidh an tidsear a’ daingneachadh misnich le faclan comhfhartachd agus molaidh

praiseworthy a ri moladh. All attempts at using Gaelic in the initial stages are praiseworthy, tha gach aon oidhirp a nithear air a bhith a’ cleachdadh na Gàidhlig aig toiseach cùise ri a moladh

prawn n 1 giomach-ruadh m, gen giomaich-ruaidh, pl giomaich-ruadha

2 muasgan-caol m, gen muasgain-chaoil, pl muasgain-chaola

pre-aspiration n ro-analachadh m, gen ro-analachaidh

precaution n earalas m, gen earalais. Normal safety precautions, earalas àbhaisteach a thaobh sàbhailteachd

precede v tr expressed with bi plus ann plus mus. The assumption was that use needed to be preceded by knowledge, bha am beachd a’ dol gum feumadh eòlas a bhith ann mus bitheadh an cleachdadh ann

precipice n 1 (a)creag f, gen creige, pl creagan

(b) cas-chreag f, gen cas-chreige, pl cas-chreagan

2 (a) bearradh m, gen bearraidh, pl bearraidhean

(b) cas-bhearradh m, gen cas-bhearraidh, pl cas-bhearraidhean

precipitation n 1 (chemistry) deasgadh m, gen deasgaidh

2 (a) sileadh m, gen silidh. Annual precipitation, sileadh bliadhnail

(b) sileadh m shìontan, gen silidh shìontan. Measuring precipitation, a’ tomhas sileadh shìontan

précis n geàrr-chunntas m, gen geàrr-chunntais, pl geàrr-chunntasan

precise a mionaideach

precision n mionaideachd f

2 expressed with a bhith mionaideach. It is important that pupils learn precision in its conventions, tha e cudthromach gun ionnsaich a’ chlann a bhith mionaideach anns na cleachdaidhean a bhuineas dha

pre-clearance a a bhuineas do dh’àm ro na fuadaichean. The sites of the old houses both prehistoric and pre-clearance also support a variety of plant species, cuideachd far a bheil làraichean nan seann-taighean, an dà chuid an fheadhainn roi-eachdraidheil agus an fheadhainn a bhuineas do dh’àm ro na fuadaichean, gheibhear caochladh sheòrsaichean de ghnèithean lusraich

precocious a luathaireach

precursor n expressed with mun tèid … an sàs an. Role-play and improvisation are immensely valuable as precursors to researching and writing about characters, tha fìor luach mòr ann a bhith a’ dol an riochd eile, le ullachadh no às aonais, mun tèid iad an sàs ann an rannsachadh agus ann an sgrìobhadh mu phearsachan

predator n sealgair m, pl sealgairean

pre-decimal a expressed with ro dheicheachadh. The term “gròt” was commonly used for fourpence (in pre-decimal currency), bhathar a’ cleachdadh a’ bhriathair “gròt” airson ceithir sgillingean (anns an airgead ro dheicheachadh)

predicament n càs m, gen càis, pl càsan

predicate n aisneis f, pl aisneisean

predicative a aisneiseach. Predicative verb, gnìomhair aisneiseach

predict v tr 1 dèan fàisneachd air, vn dèanamh m fàisneachd air. Pupils will listen to messages or narratives in order to predict at various stages likely outcomes, bidh a’ chlann ag èisteachd ri teachdaireachdan no ri cunntasan gus fàisneachd a dhèanamh air na bhitheas dùil ris mar thoradh orra aig ìrean eadar-dhealaichte. Teachers should ask pupils to predict what happens next, is còir do thidsearan iarraidh air a’ chloinn fàisneachd a dhèanamh air an ath rud a thachras

2 bi ri fàisneachd. Pupils will be given chances to predict, and recall sequence, gheibh a’ chlann cothrom air a bhith ri fàisneachd, ’s a bhith a’ cuimhneachadh air òrdugh. Occasions when the teacher is developing pupils’ ability to predict on listening to information, amannan a bhitheas an tidsear a’ toirt gu buil comas na cloinne air a bhith ri fàisneachd an dèidh èisteachd ri fiosrachadh

predictable a ro-innseach

prediction n 1 fàisneachd f. Techniques such as sequencing and prediction, dòighean obrach mar tha cur an òrdugh agus fàisneachd. Teachers will encourage prediction, bidh tidsearan a’ misneachadh fàisneachd. Pupils will discuss conflicts, inter-relationships, and make predictions about them, bidh a’ chlann a’ beachdachadh air strì, eadar-dhàimh, agus bidh iad a’ dèanamh fàisneachd mun timcheall

2 expressed with bi a’ fàisneachd. Pupils will use previous experience of reading to make predictions, cleachdaidh a’ chlann an t-eòlas a tha aca cheana air leughadh gu bhith a’ fàisneachd. Practice in sequencing and prediction with such texts, tro bhith a’ cur theacsaichean den t-seòrsa seo an òrdugh agus a’ fàisneachd mun deidhinn

3 expressed with cuir air mhanadh, vn cur air mhanadh. Make predictions, a’ cur air mhanadh

predominant a 1 prìomh. Gaelic should be the predominant teaching medium, ’s i a’ ghàidhlig a bu chòir a bhith na prìomh mheadhan teagaisg

2 expressed with as cumanta. The predominant vegetation on the slopes and hills, an lusrach as cumanta air na sliosan agus air na mill

predominantly adv 1 anns a’ mhòr-earrainn. It is now spoken predominantly by …, tha i a-nis air a labhairt anns a’ mhòr-earrainn le …

2 gu seachd àraidh. The culture must be set predominantly within the contemporary world, feumar an dualchas a shuidheachadh gu seachd àraidh anns an t-saoghal a tha ann an diugh

3 expressed with a’ toirt bàrr. Gaelic speaking children whose competence in the language may diminish in a predominantly English-speaking environment, clann aig a bheil a’ Ghàidhlig ach a dh’fhaodas an comas a dhol air ais ann an àrainneachd anns a bheil a’ Bheurla a’ toirt bàrr

preface n ro-ràdh m, gen ro-ràidh, pl ro-ràdhan

prefer v tr is fheàrr le. I prefer tea to coffee, is fheàrr leam teatha na cofaidh

preferred a 1 as fheàrr le (daoine)

2 as roghnaiche le (daoine). More rectangular structures were being built, and these became the preferred style of house, bha structaran eile na bu cheart-cheàrnaiche gan togail, agus thànaig iad seo gu bhith nan seòrsa taighe a bu roghnaiche le daoine

preference n 1 roghainn f, pl roghainnean. To express opinions and preferences, gu bhith a’ cur an cèill bheachdan agus roghainnean. Pupil tastes and choice will be developed by being encouraged to justify preferences and choices, gheibh roghainnean agus taghadh chloinne cothrom fàis le bhith air am misneachadh gu roghainnean agus taghaidhean a dhearbhadh

2 nì m as docha le, pl nithean as docha le. Teachers should lead pupils to express preferences, tha còir aig na tidsearan a bhith a’ stiùireadh na cloinne gu bhith a’ cur an cèill nan nithean as docha leotha

3 nì m as fheàrr le, pl nithean as fheàrr le.. Understand statements about preferences, ràdhan a thuigsinn mu rudan as fheàrr le neach

4 fear f, or tè f as fheàrr le, pl feadhainn f as fheàrr le. Groups can discuss preferences and reasons for them, faodaidh buidhnean beachdachadh air an fheadhainn as fheàrr leotha, agus carson

5 expressed with nì m ion-mhiannaichte, pl nithean ion-mhiannaichte. Pupils will be able to understand a number of expressions of feelings, opinions and preferences, thèid aig a’ chloinn air àireamh fhaireachdainnean, bharailean agus nithean ion-mhiannaichte a thuigsinn

prefix n ro-leasachan m, gen & pl ro-leasachain. Feminine prefix, ro-leasachan boireann. Inseparable prefix, ro-leasachan do-sgaraichte. Negative prefix, ro-leasachan àicheil. Prefix and suffix will be used in discussion which centres on individual words, cleachdar ro-leasachan agus iar-leasachan ann am beachdachadh air faclan fa leth

prefix v tr cuir mar ro-leasachan ri, vn cur mar ro-leasachan ri

prefixed a 1 air a chur mar ro-leasachan ri

2 ro-shuidhichte. The prefixed “d-” occurs in the conditional forms of this verb, gheibhear an “d-” ro-shuidhichte anns na riochdan cumhach den ghnìomhair seo

pregnant a trom, comp truime. All should be aware of the danger of exposure of pregnant women to rubella, is còir do na h-uile a bhith mothachail air a chunnart a tha ann am boireannaich throma a bhith an làthair rubella

prehistoric a roi-eachdraidheil a. Prehistoric settlement, tuineachadh roi-eachdraidheil. The sites of the old houses both prehistoric and pre-clearance also support a variety of plant species, cuideachd far a bheil làraichean nan seann-taighean, an dà chuid an fheadhainn roi-eachdraidheil agus an fheadhainn a bhuineas do dh’àm ro na fuadaichean, gheibhear caochladh sheòrsaichean de ghnèithean lusraich

prejudice n claon-bhàidh f. Activities and the use of play equipment offer children opportunities to develop in an environment free from prejudice and discrimination, tha gnìomhan-cluiche agus a bhith a’ cleachdadh stuth-chluiche a’ cur an tairgse cloinne chothroman air fàs ann an àrainneachd saor o chlaon-bhàidh agus o lethbhreith. The response to discriminatory behaviour will aim to help those responsible to understand and overcome their prejudices, ann a bhith a’ dèiligeadh ri gnìomhan lethbhreitheach bithear ag amas air a bhith a’ cuideachadh leis an fheadhainn a tha ciontach gus an cuid claon-bhàidh a thuigsinn agus a cheannsachadh

preliminary a 1 tòiseachail

2 tùs-. Preliminary draft, tùs-dhreachd

3 expressed with ro làimh adv. Without preliminary discussion, gun cho-bheachdachadh ro-làimh

premise n ro-stèidh f. A conclusion may be built up from a basic set of facts or premises, faodar oibreachadh a dh’ionnsaigh co-dhùnaidh bho fhiosrachadh no ro-stèidh bunaiteach

premises n pl (building) 1 togalach m, gen togalaich, pl togalaichean. They should ensure that a child never leaves the premises unaccompanied, is còir gun dèan iad cinnteach nach fhàg neach-cloinne an togalach uair sam bith gun inbheach cuide rithe/ris

2 aitreabh m, gen aitreibh. Staff should ensure that the premises are kept clean and well maintained, is còir do luchd-obrach a dhèanamh cinnteach gu bheil an t-aitreabh air a chumail glan agus air a dheagh chàradh

preparation n 1 deasachadh m, gen deasachaidh. Pupils will be helped to organise through preparation which will include research, cuidichear a’ chlann gu bhith a’ cur rian air sin le deasachadh a ghabhas a-staigh rannsachadh. Pupils will be encouraged to tell or re-tell stories as a preparation for writing, bithear a’ misneachadh na cloinne gu bhith ag aithris no ag ath-aithris stòiridhean mar dheasachadh airson sgrìobhaidh

2 deisealachadh m, gen deisealachaidh

3 ullachadh m, gen ullachaidh

preparatory adv expressed with ullaich ro làimh. The teacher will help pupils to benefit from these by preparatory briefing, bheir an tidsear cuideachadh don chloinn gus buannachd fhaotainn asta sin le bhith gan ullachadh ro làimh

prepare v tr 1 deasaich, vn deasachadh m. In preparing the guidance, ann a bhith a’ deasachadh an stiùiridh

2 deisealaich, vn deisealachadh m

3 ullaich, vn ullachadh. When preparing an individual talk, an uair a bhitheas iad ag ullachadh òraid aon-neach. Preparing and making class radio programmes, ag ullachadh agus a’ dèanamh prògraman rèidio clasa

4 expressed with thèid an sàs an. Pupils should learn that in preparing a talk they must bear in mind the purpose of the audience, tha còir aig a’ chloinn ionnsachadh an uair a tha iad a’ dol an sàs nan cuid obair-labhairt gum feum iad cuimhne a chumail air adhbhar an luchd-èisteachd

prepared a 1 deasaichte. Giving a prepared oral presentation, ag aithris òraid dheasaichte

2 air ullachadh. All food must be hygienically prepared and stored, feumaidh am biadh air fad a bhith air ullachadh agus air a stòradh gu slàinteachail

preposition n roimhear m, gen roimheir, pl roimhearan. Augmented preposition, roimhear leasaichte. Complex preposition, roimhear iom-fhillte. Compound preposition, roimhear fillte. Simple preposition, roimhear sìmplidh. The preposition “dha” does not cause lention in this dialect, chan eil an roimhear “dha” a’ dèanamh sèimheachaidh anns an dualchainnt seo

prepositional a roimhearach. Prepositional phrase, abairt roimhearach. Prepositional relative, dàimheach roimhearach

prepositional pronoun n phr (a) roi-riochdair m, pl roi-riochdairean. Many of the prepositional pronouns are quite different in this dialect, tha cuid mhòr de na roi-riochdairean gu math eadar-dhealaichte san dualchainnt seo

(b) riochdair roimhearach, gen riochdair roimhearaich, pl riochdairean roimhearach

(c) roimhear m riochdaireil, gen roimheir riochdaireil, pl roimhearan riochdaireil

pre-reading a ro-leughaidh. Pupils will be involved in pre-reading activities, bidh a’ chlann an sàs ann an gnìomhan ro-leughaidh

pre-school n 1 ro-sgoil f, gen ro-sgoile, pl ro-sgoiltean. We aim to ensure that all who wish to work in our pre-school have an equal chance to do so, tha e mar amas dhuinn a dhèanamh cinnteach gu bheil aig na h-uile leis am miann a bhith ag obair nar ro-sgoil cothrom co-ionann sin a dhèanamh. For a description of this system see the admissions policy of the pre-school, airson tuairisgeil air an t-siostam seo faic poileasaidh tighinn a-steach na ro-sgoile

pre-school a 1 ro-sgoile. A pre-school group, buidheann ro-sgoile

2 expressed with ron sgoil. In the pre-school years, anns na bliadhnachan ron sgoil

prescribe v tr

prescribed a òrdaichte

prescriptive a òrdachail. Prescriptive grammar, gràmar òrdachail. This list is descriptive and not prescriptive, ’s ann tuairisgeulach agus chan ann òrdachail a tha an liosta seo. This is the form of the verbal noun in the dialect, and not what one would expect from prescriptive grammar, ’s e seo an riochd a tha air an ainmear ghnìomhaireach anns an dualchainnt, chan e am fear ris am bite an dùil a-rèir gràmair òrdachail

presence n 1 làthaireachd

2 expressed with a bhith ann. Its presence enhances the safety of the water, tha e bhith ann a’ cur ri sàbhailteachd an uisge

present a 1 làthaireach. Present tense, tràth làthaireach

2 expressed with a tha ann. Simple descriptions of people, things and places, past and present, iomraidhean sìmplidh mu dhaoine, mu nithean agus mu àiteachan, a bha ’s a tha ann

3 expressed with seo. The present guidelines give scope for this form of organisation, tha an stiùireadh seo a’ toirt cothroim air a leithid seo de riaghladh

4 expressed with an-ceartuair adv. Rather than having the gap exposed between their present attainments and some ideal level of performance, ’s chan ann a’ foillseachadh na beàrna eadar na thèid aca air a dhèanamh an-ceartuair agus ìre choileanaidh air choireigin as àirde tha ri fhaotainn. A faint circle of stones to the north suggests this building was converted to its present shape from an earlier roundhouse, chithear cearcall blian de chlachan gu tuath, rud a dh’fhaodadh sealltainn gun deach an togalach seo atharrachadh don chumadh a tha aige an ceartuair bho thaigh-cruinn a bha ann aig àm na bu tràithe

present day n phr an diugh. The land has remained under sheep to the present day, tha an talamh fhathast fo chaoraich an diugh

present day mod phr an latha an diugh. An introduction to and awareness of the present day Gaelic cultural background, aithne agus mothachadh air cultar Gàidhlig an latha an diugh

present tense n phr tràth làthaireach

present tense a phr anns an tràth làthaireach. The effects possible with present and past tense narration, na buaidhean a ghabhas a chruthachadh le seanchas anns an tràth làthaireach no chaithte

presently adv 1 a dh’aithghearr

2 an-ceartuair

3 an-dràsta. These new channels will be received through the presently existing transmitters, gheibhear na sianalan ùra seo tro na croinn-sgaoilidh a tha againn an-dràsta

present v tr 1 cuir an cèill, vn cur an cèill. Presenting ideas, a’ cur bhun-bheachdan an cèill. Ways in which the text presents its knowledge, dòighean anns a bheil an teacsa a’ cur a chuid eòlais an cèill. To present, share, clarify and reflect on ideas, gus smaointean a chur an cèill, a cho-phàirteachadh ’s a shoilleireachadh, agus gus cnuasachadh orra. Pupils will be helped to adjust reading approaches to the different ways information is presented, cuidichear a’ chlann gu bhith ag atharrachadh dhòighean-leughaidh a rèir dhòighean eadar-dhealaichte anns a bheil fiosrachadh ga chur an cèill

2 cuir mu choinneamh, vn cur mu choinneamh. So that pupils are presented with work, gus obair a chur mu choinneamh na cloinne

3 cuir fa chomhair, vn cur fa chomhair. Learning contexts should present pupils with interesting tasks and stimuli, tha còir aig suidhichidhean ionnsachaidh gnìomhan agus brosnachaidhean tarraingeach a chur fa chomhair na cloinne

4 cuir fa chomhair dhaoine, vn cur fa chomhair dhaoine. Television presents views of the world which are determined by non-Gaelic concerns, tha an telebhisean a’ cur fa chomhair dhaoine seallaidhean den t-saoghal a tha air am bonntachadh air nithean nach buin don Ghàidhlig

5 taisbean, vn taisbeanadh m. The teacher will take time to ensure that pupils lay out and present their writing in a neat form, cuiridh an tidsear ùine seachad a’ dèanamh cinnteach gu bheil a’ chlann a’ cur cruth air an cuid sgrìobhaidh agus ga thaisbeanadh ann an cumadh sgiobalta

6 expressed with faigh, vn faighinn f, plus cothrom an. Drama scripts present chances for dialect and colloquial forms, gheibhear cothrom ann an sgriobtaichean dràma air modhan dualchainnt agus mith-chainnt

presentation n 1 dreach m. They will pay careful attention to presentation, bidh iad a’ toirt deagh aire do dhreach

2 cruth m. Hand-writing and presentation, làmh-sgrìobhadh agus cruth

3 cumadh m, gen cumaidh. To develop appropriate presentation, gus cumadh iomchaidh a thoirt gu ìre

4 sealladh m, gen seallaidh. Giving attention to presentation and layout, le aire air sealladh agus dreach

5 taisbeanadh m, gen taisbeanaidh. Hand-writing and presentation, làmh-sgrìobhadh agus taisbeanadh. In selection of content and style of presentation, ann an taghadh susbaint agus ann am modh taisbeanaidh. The pupil should be taught to give increasing priority to technical features and presentation of the text, tha còir gun treòirichear am pàiste gus am barrachd ’s am barrachd àite a thoirt do nithean teicnigeach agus do thaisbeanadh an teacsa. Pupils will use audio-visual formats of presentation, bidh a’ chlann a’ cleachdadh modhan-taisbeanaidh lèir-chlaistinneach

6 iomradh m, gen iomraidh, pl iomraidhean. Giving reports or presentations to other classes, a’ toirt aithisgean no iomraidhean do chlasaichean eile

7 cur-an-cèill m. They should learn to take some account of register, presentation, tha còir aca aire air choireigin a thoirt air gnè, cur-an-cèill

8 foillseachadh m, gen foillseachaidh. The positive effects of careful layout and presentation, cho fìor fheumail ’s a tha cruth is foillseachadh cùramach, mac-meanmnach. In providing formats for attractive presentation, ann a bhith a’ toirt cothroim air dòighean-foillseachaidh sealltanach

9 expressed with cuir fa chomhair dhaoine, vn cur m fa chomhair dhaoine. Pupils will give individual presentations to stimulate interest and command the attention of the audience, bidh a’ chlann gan cur fhèin, mar aon, fa chomhair dhaoine gus ùidh agus aire luchd-amais a thogail agus a chumail

10 expressed with mar a chuirear … an cèill. Layout will be used in examining how the presentation of text can influence meaning, cleachdar dreach ann am beachdachadh air a’ bhuaidh a bhitheas aig mar a chuirear teacsa an cèill air brìgh

11 expressed with a’ cur an cèill. In considering performance (the presentation of the message in talk or writing), ann a bhith a’ gabhail beachd air coileanadh (a’ cur na teachdaireachd an cèill ann an cainnt-bheòil no ann an sgrìobhadh)

oral presentation n phr òraid f. Giving a prepared oral presentation, ag aithris òraid dheasaichte

presentational a 1 taisbeanaidh. Pupils will explore a variety of presentational formats, bidh a’ chlann a’ rannsachadh caochladh dhòighean taisbeanaidh. Its use can free pupils from the effort of concentrating on their presentational skills, faodaidh a bhith ga chleachdadh saorsa a thoirt do chloinn on t-saothair a tha iad a’ dèanamh le bhith a’ bualadh air na sgilean taisbeanaidh

2 expressed with cuir fhèin an cèill v phr. Helps pupils to extend their repertoire of presentational styles, gus a’ chlann a chuideachadh gus leudachadh air na dòighean a tha aca air iad fhèin a chur an cèill

preservation n glèidheadh m, gen glèidhidh. Perhaps it was the songs he himself regarded as most worthy of preservation that the bard dictated through that summer, dh’fhaodadh gur e na h-òrain a b’ airidh mheas e fhèin air glèidheadh a dheachd am bàrd tron t-samhradh ud

preservative n cung-ghlèidhidh f, gen cuing-glèidhidh, pl cungan-glèidhidh

preserve v tr 1 glèidh, vn glèidheadh m. To protect the crops and to preserve the grazing the animals were moved to summer pastures, gus am bàrr a dhìon agus gus an talamh-ionaltraidh a ghlèidheadh bha na beathaichean air an gluasad gu àirighean san t-samhradh

2 (cure) grèidh, vn grèidheadh

preserved a air a ghlèidheadh. The better preserved of these two roundhouses is to the east, ’s e am fear a tha gun ear as fheàrr a tha air a ghlèidheadh den dà thaigh-chruinn seo

president n ceann-suidhe m, gen & pl cinn-shuidhe

press n (printing) beart-chlò f, gen beairt-clò, pl beartan-clò

press v tr brùth, vn bruthadh m. She pressed the button, bhrùth i am putan

press-up n sàthadh-suas m, gen sàthaidh-suas, pl sàthaidhnean-suas

pressure n 1 brùthadh m, gen brùthaidh, pl brùthaidhean. Air pressure, brùthadh an èadhair. Blood pressure, brùthadh fala. Water pressure, brùthadh uisge. Pressure filtration, obair-shìolaidh le brùthadh

2 cudthrom m, gen cudthroim, pl cudthroman. The parents had a lot of pressure on them lately, tha cudthrom mòr air a bhith air na pàrantan o chionn goirid. We will put pressure on the council to change their minds, leigidh sinn cudthrom air a’ chomhairle ach an atharraich iad am beachd

pressure group n phr buidheann-thagraidh f, gen buidhne-tagraidh, pl buidhnean-tagraidh. What can you do as a pressure-group agaibst the tolls? dè as urrainn dhuibh a dhèanamh mar bhuidhinn-tagraidh an aghaidh nan cìsean

pressurise v tr brùth, vn brùthadh m

presuppose v tr gabh ris, vn gabhail ris. These approaches to teaching and learning presuppose that …, tha na dòighean ionnsachaidh agus teagaisg seo a’ gabhail ris gu bheil …

presupposition n expressed with gabh ris v phr

pretend v tr leig ort, vn leigeil ort

preterite a 1 caithte

2 preitiriteach

pretty a 1 bòidheach, comp bòidhche

2 brèagha, comp brèaighe, brèagha. A pretty girl, caileag brèagha

prevail v i

prevailing a gnàth-. The prevailing wind, a’ ghnàth-ghaoth

prevent v tr 1 cuir stad air, vn cur stad air. I prevented her from going, chuir mi stad oirre bho bhith a’ dol

2 cuir casg air, vn cur casg air. Your donation will help us prevent child abuse, cuidichidh ur tabhartas sinn gus casg a chur air droch-dhìol air cloinn. Hygiene measures adopted should be sufficient to prevent the spread of HIV, bu chòir gum bitheadh na dòighean-obrach slàinteachais a thèid a chur an gnìomh gu leòr gus casg a chur air HIV o bhith a’ sgaoileadh

3 not directly expressed. The advantage of the rigs was that by allowing drainage down the furrows they prevented the crops from being waterlogged, ’s e a’ bhuannachd a bha ann am feannagan leis mar a dh’fhaodadh an t-uisge ruith air falbh anns na claisean eatarra cha bhitheadh am bàrr air a bhàthadh

prevention n a bhith a’ cur casg air. Checks will include the prevention of children from leaving the premises unattended, am measg na thèid a dhearbhadh bithidh a bhith a’ cur casg air cloinn bho bhith a’ fàgail an togalaich gun inbheach còmhla riutha

preventive, preventative a bacaidh. If necessary preventative physical action may be taken to avoid the risk of injury to a child, ma bhitheas e riatanach faodar gnìomh corporra bacaidh a dhèanamh gus cunnart a sheachnadh gun tèid neach-cloinne a dhochann

preverbal a ro-ghnìomhaireach. Preverbal particle, mìrean ro-ghnìomhaireach

preview v tr expressed with ro làimh. Pupils can be given an opportunity to preview a text which will be read to them, faodar cothrom a thoirt don chloinn ro làimh air teacsa a bhithear a’ leughadh dhaibh

previous a 1 expressed with roimhe seo, ron seo adv phr. The work begun at the previous level, an obair air an deach tòiseachadh aig an ìre roimhe seo. A report written by three previous moderators, aithisg a chaidh a sgrìobhadh le triùir a bha ron seo nam moderàtor

2 expressed with ro làimh adv. Pupils will be asked to take account of the needs of the audience, in listening and in its previous knowledge of the content, iarrar air a’ chloinn feumalachdan an luchd-amais a ghabhail a-staigh, ann an èisteachd agus anns an eòlas a tha aca air an t-susbaint ro làimh

3 expressed with cheana adv. Pupils will use previous experience of reading, cleachdaidh a’ chlann an t-eòlas a tha aca cheana air leughadh

4 expressed with a bha ann roimhe. The plants growing here are taking advantage of the soils enriched by previous settlers, tha na lusan a tha a’ fàs an seo a’ gabhail cothroim air ùir a chaidh a mhathachadh leis an luchd-tuineachaidh a bha ann roimhe

previously adv roimhe seo. Teachers will introduce reading and writing to consolidate language previously learnt, bheir na tidsearan leughadh agus sgrìobhadh a-staigh gus a’ chànain a chaidh ionnsachadh roimhe seo a bhonntachadh

price n prìs f, pl prìsean. Price list, liosta phrìsean

prickle n bior m, gen biora, pl bioran

prickly a biorach, comp bioraiche

pride n 1 moit f. A sense of pride and confidence, moit agus misneach

2 àrdan m, gen àrdain

3 àilgheas m, gen àilghis, or àilleas m, gen àillis

priest n sagart m, gen sagairt, pl sagartan

high priest n phr àrd-shagart m, gen àrd-shagairt, pl àrd-shagartan

primacy n prìomh àite m. And having given primacy to Gaelic, agus am prìomh àite aig a’ Ghàidhlig thuige sin

primary a 1 prìomh preceding n. Primary sources, prìomh mhàthraichean, or prìomh bhunan. Primary industry, prìomh ghnìomhachas

2 bun-. Primary school, bun-sgoil. Primary industry, bun-ghnìomhachas

3 (a) bun-sgoile. The use of Gaelic in nursery, primary, secondary and tertiary education in Scotland, cleachdadh na Gàidhlig ann am foghlam ro-sgoile, bun-sgoile, àrd-sgoile agus colaiste ann an Alba

(b) sa bhunsgoil. Throughout the primary stages, fad nam bliadhnachan uile sa bhunsgoil. Through primary and early secondary education, tro fhoghlam sa bhunsgoil agus toiseach na h-àrdsgoile

primary industry n phr 1 prìomh ghnìomhachas m, gen & pl prìomh ghnìomhachais

2 bun-ghnìomhachas m, gen & pl bun-ghnìomhachais

primary school n phr bun-sgoil f, pl bun-sgoiltean. In the primary school in particular, gu sònraichte sa bhunsgoil. Bilingual primary schools, bunsgoiltean dà-chànanach

primate n prìomhaid f, pl prìomhaidean

prime n (typ) prìomh m, pl prìomhan

prime a

prime minister n phr prìomhaire m, pl prìomhairean. The prime minister had a rather peculiar text last night, ’s e ceann-teagaisg caran neònach a bha aig a’ phrìomhaire a-raoir

prime number n phr prìomh àireamh f, gen prìomh àireimh, pl prìomh àireamhan

prime v tr deasaich, vn deasachadh m. By priming pupils for the task, le bhith a’ deasachadh na cloinne airson na tha ri dhèanamh

priming a spreagaidh. The setting of a priming question may help the pupil to express understanding, faodaidh ceist spreagaidh am pàiste a chuideachadh gus tuigse a chur an cèill

primitive a 1 prìomhadail

2 primideach, comp primidich. Small enclosures were made to grow oats and a primitive kind of barley called bere, chaidh àiteachan-iadhaidh beaga a dhèanamh anns am bitheadh coirce a’ fàs agus seòrsa primideach de dh’eòrna

princess n bana-phrionnsa f, pl bana-phrionnsan

principal a prìomh preceding n. They should not dominate the principal aim, chan eil còir aca bàrr a thoirt air a’ phrìomh amas. The principal criteria in setting attainment targets, am prìomh chomharra-stiùiridh ann a bhith a’ suidheachadh cuimsean coileanaidh. This implies significantly enhanced support for Gaelic where it is the principal language, tha seo a’ ciallachadh rud gu sònraichte a bharrachd de thaic don Ghàidhlig ann an àiteachan far an i am prìomh chànan

principal clause n phr prìomh-chlàs m, pl prìomh-chlàsan

principal parts (of verb) n phr prìomh-mhìrean f pl

principal sentence n phr prìomh sheantans m, pl prìomh sheantansan

principal teacher n phr prìomh-thidsear m, gen prìomh-thidseir, pl prìomh-thidsearan

principle n 1 prionnsabal m, gen prionnsabail, pl prionnsabalan. Principles for the construction of a school’s Gaelic programme, prionnsabalan airson prògram Gàidhlig sgoile a chur ri chèile

as a general principle, is prionnsabal coitcheann e plus gu. As a general principle pupils should have the opportunity to participate in the full range of experiences offered by Gaelic, is prionnsabal coitcheann e gum bu chòir an cothrom a bhith aig cloinn a bhith a’ gabhail pàirt anns a h-uile aon fhiosrachadh a tha a’ Ghàidhlig a’ tairgse

guiding principle n phr màthair-adhbhair f. The guiding principle in regard to selection of language should be the children’s need to communicate, ’s e màthair-adhbhair taghadh cànain am feum a bhitheas aig a’ chloinn air a bhith a’ conaltradh

print n 1 clò m. Whether in print, sound or moving image, co-dhiù tha iad ann an clò, ann am fuaim no ann an ìomhaigh ghluasadaich. Knowledge children have gained about the conventions of print itself, eòlas a fhuair a’ chlann mu chleachdaidhean clò fhèin. Some pupils will be familiar with print in their homes, bidh cuid de chloinn eòlach air clò anns na dachaighean aca

2 expressed with nì m an clò, pl nithean an clò. Books, poetry, other print, dramatic and mass media texts, leabhraichean, bàrdachd, nithean eile an clò, cho math ri teacsaichean bho dhràma ’s na mòrmheadhain

3 clò-bhualadh m, gen clò-bhualaidh

print v tr 1 clò-bhuail, vn clò-bhualadh m

2 sgrìobh mar chlò. Print your name at the dotted line, sgrìobh ur n-ainm mar chlò air an loidhne phuingeannan

printed a 1 clò-bhuailte. Teachers should give careful attention to the readability of all printed texts used, tha còir aig tidsearan làn aire a thoirt gu bheil gach teacsa clò-bhuailte a thàtar a’ cleachdadh furasta a leughadh. Printed for HMSO, clò-bhuailte airson HMSO

2 (ann) an clò. Pictures, printed letters and words, dealbhan, faclan agus litrichean an clò. Teachers will draw attention to examples of printed information, bidh na tidsearan a’ tarraing aire na cloinne a dh’ionnsaigh eisimpleirean de dh’fhiosrachadh ann an clò

printing-press n beart-chlò f, gen beairt-clò, pl beartan-clò

printer n clò-bhualadair m, pl clò-bhualadairean

prior a

prior to adv phr expressed with mum, mun; mus conj (plus dep form of verb). Should public swimming-pools be used, the person in charge of the pre-school must contact the manager of the facility prior to the visit, ma thèid amaran-snàimh poblach a chur am feum, feumaidh an neach a tha air ceann na ro-sgoile brath a leigeil air manaidsear a’ ghoireis mus bithear a’ tadhal air

priority n 1 tùs-chothrom m, gen tùs-chothroim, pl tùs-chothroman. Aims and priorities, amasan agus tùs-chothroman

2 prìomh-amas m, gen prìomh-amais, pl prìomh-amasan. Taking into account local priorities, a’ gabhail ealla ri prìomh-amasan na sgìre

3 mòr-chudthrom m, gen mòr-chudthruim. Schools should attach a priority to helping children, cuiridh na sgoiltean mòr-chudthrom air a bhith a’ cuideachadh clann

4 prìomhachas m, gen prìomhachais, pl prìomhachasan. He is giving priority to education, tha e a’ toirt prìomhachais do dh’fhoghlam

4 expressed with prìomh-inbhe f. Language and communication are human and social priorities, tha prìomh inbhe aig cànain agus aig conaltradh a thaobh mar a bhuineas sinn ri daondachd agus coimhearsnachd

5 àite m. The pupil should be taught to give increasing priority to technical features of the text, tha còir gun treòirichear am pàiste gus am barrachd ’s am barrachd àite a thoirt do nithean teicnigeach an teacsa

6 expressed with nì m a bhitheas san amharc, pl nithean a bhitheas san amharc. The over-riding priority in the initial stages, an nì os cionn nan uile nithean a bhitheas san amharc aig toiseach cùise

7 pl expressed with rudan m pl as cudthromaiche na chèile. What are the priorities as regards books? dè na rudan as cudthromaiche na chèile a thaobh leabhraichean?

prism n priosam m, pl priosaman. Hexagon based prism, priosam le bonn sia-cheàrnach. Square based prism, priosam le bonn ceàrnagach. triangle based prism, priosam le bonn triantanach

private a 1 dìomhair

2 prìobhaideach. The private sector, an roinn phrìobhaideach

3 pearsanta. Private document, sgrìobhainn phearsanta

privateer n prìobhadair m, pl prìobhadairean

probable a

probably adv 1 expressed with is dòcha. These stones are the remains of a stone wall probably built in prehistoric times, ’s iad na clachan seo na tha air fhàgail de ghàrradh-cloiche a chaidh a thogail is dòcha aig àm roi-eachdraidheil

2 expressed with bidh e coltach. The outcrop of rock has probably been quarried to supply stone for the buildings in this immediate area, bidh e coltach gun deach clach a chosnadh bhon chreagan do na togalaichean a tha suidhichte faisg air làimh

probe v tr sgrùd, vn sgrudadh m. It will probably be necessary for the teacher to probe pupil understanding, is dòcha gum feum an tidsear tuigse na cloinne a sgrùdadh

problem n 1 duilgheadas m, gen duilgheadais, pl duilgheadasan. Noting and attending to specific problems which may impede the learning process, a’ gabhail cunntais air duilgheadasan sònraichte a dh’fhaodas bacadh a chur air ionnsachadh, agus a’ frithealadh orra. Challenging them to make decisions and confront problems, gan cur gu dùbhlan gus co-dhùnaidhean a dhèanamh agus aghaidh a chur air duilgheadasan

2 trioblaid f, pl trioblaidean. The teacher will identify those with hearing and speech problems, cuiridh an tidsear aithne orrasan aig a bheil trioblaidean claisneachd is bruidhne. By releasing them from problems of poor co-ordination in handwriting, le bhith gan saoradh o thrioblaidean ceangailte ri co-òrdanachadh uireasbhaidheach ann an làmh-sgrìobhadh

3 tàire f. Pupils with specific learning difficulties who will have particular problems in reading, writing and spelling, clann le duilgheadasan ionnsachaidh sònraichte, aig am bi tàire àraidh le leughadh, sgrìobhadh agus litreachadh

4 (maths) ceist f, pl ceistean, or cuist f, pl cuistean

5 ceist f dhoirbh, pl ceistean doirbh. Group projects and problem-solving, pròiseactan-buidhne agus fuasgladh cheistean doirbhe

6 ceist f dhuilich, pl ceistean duilich. The possibilities for group discussion and the engagement with problems in work of this kind are inexhaustible, chan eil ceann no crìoch air a’ chothrom a tha ann an obair den t-seòrsa seo gu bhith a’ beachdachadh ann am buidhnean agus gu bhith a’ gleachd ri ceistean duilich

problem-solving n fuasgladh m cheist, gen fuasglaidh cheist. Exploring fiction through simulations to generate thinking skills, strategies and problem solving, a’ sgrùdadh ficsein tro shamhlachaidhean gus sgilean smaoineachaidh, dòighean-iomairt agus fuasgladh cheist a thoirt gu bith

2 expressed with fuasgladh cheistean doirbhe. Group projects and problem-solving, pròiseactan-buidhne agus fuasgladh cheistean doirbhe

procedure n 1 (a) dòigh f, gen dòighe, pl dòighean. To build assessment procedures into classroom programmes, gus dòighean measaidh a shnìomh a-steach ann am prògraman a- chlas. Pupils will use a wider range of research procedures, bidh a’ chlann a’ cleachdadh barrachd de dhòighean rannsachaidh. They may use miscue analysis procedures in reading, faodaidh iad dòighean sgrùdaidh air iomrallan a chleachdadh ann an leughadh

(b) dòigh-obrach f, gen dòighe-obrach, pl dòighean-obrach. Procedures must be in place to cover the event of illness or an accident, feumaidh dòighean-obrach a bhith stèidhichte a choinnicheas ri suidheachadh tinneis no tubaist

2 iomairt f, pl iomairtean. Selecting assessment procedures, a’ taghadh iomairtean measaidh. Occasional procedures which enable the teacher to take a closer look at progress and needs, iomairtean o àm gu àm a bheir cothrom don tidsear sùil nas gèire thoirt air adhartas agus air feuman

3 cleachdadh m, gen chleachdaidh, pl cleachdaidhean. Use of procedures such as these may identify the need for additional support, faodaidh cleachdaidhean den t-seòrsa seo a chomharrachadh gu bheilear a’ cur feum air taice a bharrachd

4 modh m, pl modhan. Apply agreed procedures for protecting children to all staff, cleachd modhan aontaichte gus clann a dhìon airson luchd-obrach gu lèir

proceed v i rach air adhart, vn dol air adhart. The teacher should question the pupils about their expectations as the text proceeds, tha còir aig an tidsear ceistean a chur air a’ chloinn mu na tha iad a’ sùileachadh mar a tha an teacsa a’ dol air adhart

proceleusmatic a proceleusmatach. We have no name for the kind of foot found here, in which four syllables with lesser stress come between the two main stresses of the half-line, unless we borrow, with a slight change of sense, the term “proceleusmatic”, chan eil ainm againn air an t-seòrsa troighe a gheibhear an seo, anns a bheil ceithir lidean le cudthrom as lugha a’ tachairt eadar an dà phrìomh chudthrom den leth-shreath, mur dèan sinn iasad, le beagan atharrachadh cèille, den bhriathar “proceleusmatach”

process n 1 (a) obair f. The teaching of Gaelic from P1 to B2, a unitary process with similar approaches across the age range, teagasg na Gàidhlig bho B1 gu A2, oir is obair aonaichte, leantainneach sin, le dòighean obrach den aon ghnè o aois gu aois. To establish an understanding of the listening process, gus tuigse air obair-èisteachd a stèidheachadh. Creative process, obair-chruthachaidh

(b) dòigh-obrach f, pl dòighean-obrach. Both the process and the products will offer the teacher opportunities for assessment, bidh an dà chuid an dòigh-obrach agus na thig às an obair a’ toirt cothroim don tidsear air measadh a dhèanamh

2 (a) oibreachadh m. It will probably be necessary for the teacher to clarify the evaporation process, is dòcha gum feum an tidsear oibreachadh an deatachaidh a dhèanamh soilleir don chloinn

(b) expressed with mar a tha … ag oibreachadh. Pupils will be familiar with the process of listening and responding in group discussion, bidh eòlas aig a’ chloinn air mar a tha èisteachd agus freagairt ann am beachdachadh-buidhne ag oibreachadh

3 expressed with dòigh f. By providing regular opportunities for choice about the content, process and sequence of their learning, le cothrom a thoirt dhaibh gu cunbhalach roghainn a dhèanamh anns na tha iad ag ionnsachadh agus anns an dòigh agus anns an òrdugh anns a bheil iad a’ dèanamh sin. The course will give an understanding of the various treatment and distribution processes used in the water industry, bheir an cùrsa tuigse air na dòighean air uisge a leasachadh agus a chur a-mach don t-sluagh a thathar a’ cleachdadh sa ghnìomhachas uisge

4 gnìomh m, pl gnìomhan. As part of the registration process with the social work department, mar phàirt den ghnìomh chlàrachaidh le roinn na h-obrach sòisealta. It should cover the language of personal interaction, and language related to the topics and processes involved in school work, bu chòir cànain phearsanta eadar dhaoine a ghabhail a-staigh, cho math ri cànain a tha co-cheangailte ris na cuspairean agus na gnìomhan a bhuineas do dh’obair-sgoile. Drafting and re-drafting will describe the processes of writing in which pupils will regularly engage, bidh dreachdadh agus ath-dhreachdadh a’ dèanamh iomraidh air gnìomhan sgrìobhaidh anns am bi a’ chlann a’ dol an greim gu cunbhalach

5 cùis f. This is not a linear process, chan e cùis leantainneach a tha seo. Assessment procedures should be planned as part of the teaching and learning processes, tha còir dòighean-measaidh air cànain a dheilbh mar phàirt de chùisean teagaisg agus ionnsachaidh

6 iomairt f. A variety of techniques will be found helpful in this process, tha caochladh dhòighean ann a bhitheas feumail anns an iomairt seo

7 gnothach m. The process is more complex, ’s e tha ann gnothach a tha cus nas ioma-chùisiche

8 rianachd f. Pupils might use Gaelic for the content and processes of school-work, dh’fhaodadh a’ chlann Gàidhlig a chleachdadh airson susbaint agus rianachd obair-sgoile

9 nì m. Listening effectively is an active process, is e nì eadar-phearsanta a tha ann a bhith ag èisteachd gu h-èifeachdach

10 ceum m, pl ceumannan. Care has been taken to acknowledge the processes which will enable that extension to take place, tha àite air a thoirt gu faiceallach do na ceumannan a bheir cothrom don leudachadh sin a bhith a’ tighinn gu buil. This enables pupils to engage in the processes of editing and publication, tha seo a’ toirt comais do chloinn a dhol an sàs ann an ceumannan eagrachaidh agus foillseachaidh

11 adhartas m, gen adhartais. It encourages the development of all the language components through an active, naturally integrated process, tha e a’ misneachadh leasachaidh air na h-earrainnean cànain uile tro adhartas a tha dèantanach agus a tha air a cheangal ri chèile gu nàdarra

12 meadhan m, gen meadhain. A fast and cost-effective electronic process, meadhan-dealain a tha an dà chuid luath agus cosg-èifeachdach

13 expressed with na tha a’ dol. The teacher’s role is to assist in that process, ’s e àite an tidseir a bhith a’ cuideachadh leis na tha a’ dol

14 expressed with na bheil a’ dol air adhart. Such knowledge should support and supplement the continuing, natural processes of language acquisition, tha còir aig eòlas den t-seòrsa seo cur ris na bheil a’ dol air adhart gu nàdarrach ann an togail cànain, agus sin gu taiceil

15 expressed with an cois plus gen. There is a latent phase in the immersion process, tha ùine fhalchaidh an cois an drùdhaidh

16 expressed with adhartas a thàtar a’ dèanamh. This is a common occurrence and an important part of the process, is nì cumanta seo agus pàirt chudthromach den adhartas a thàtar a’ dèanamh

17 expressed with a bhith. Pupils’ understanding of the process of carrying information, tuigse na cloinne air a bhith a’ giùlan fiosrachaidh. The teacher will make explicit and exemplify the process of message-giving, bidh an tidsear a’ mìneachadh gu soilleir le eisimpleirean dè as ciall do bhith a’ toirt teachdaireachd

18 expressed with sin. Of using the process to meet their own needs as learners, a’ cleachdadh sin gus am feumalachdan fhèin mar luchd-ionnsachaidh a choileanadh

19expressed with cothrom. The process of development will continue, leanaidh cothrom fàis air

20 not directly expressed. This process should help to ensure, tha còir gun cuidicheadh seo gus dèanamh cinnteach. To help with this process, gus cuideachadh leis a-seo. This process of adaptation will be informed by …, bidh am freagarrachadh seo fo bhuaidh …. Gaining a command of Gaelic is a process involving the gradual acquisition and expansion of knowledge, skills and understanding, gus a’ Ghàidhlig ionnsachadh feumar eòlas, sgilean agus tuigse a thogail agus a leudachadh mean air mhean. Noting and attending to specific problems which may impede the learning process, a’ gabhail cunntais air duilgheadasan sònraichte a dh’fhaodas bacadh a chur air ionnsachadh, agus a’ frithealadh orra. Checking punctuation, linkage and organisation will be part of the process of re-drafting, bithear a’ cumail sùil air pungadh, ceangal agus rian mar phàirt den ath-dhreachdadh. Including different kinds of assessment processes, agus sin a’ còmhdach caochladh sheòrsachan measaidh

in the process of adv phr expressed with fhathast. The support infrastructure for it is in the process of being developed, tha an cùl-taice aige fhathast ga leasachadh

process v tr 1 dèan giollachd air, vn dèanamh giollachd air

2 expressed with cuir rian air, vn cur rian air. The teacher will help pupils to process what they hear, cuidichidh an tidsear a’ chlann gus rian a chur air na chluinneas iad

processing n giollachd f. Fish processing, giollachd èisg

processing a giollachd. A processing plant, factaraidh giollachd

procurator-fiscal n neach-casaid m a’ chrùin, gen & pl luchd-casaid a’ chrùin

procure v tr 1 faigh, vn faighinn

2 solair, vn solar m

3 coisinn, vn cosnadh m

produce n toradh m, gen toraidh

produce v tr 1 dèan, vn dèanamh m

2 cuir ri chèile, vn cur ri chèile. Schools should produce a policy for language, bu chòir do sgoiltean poileasaidh cànain a chur ri chèile. Children will be asked to produce short accounts, bidh a’ chlann a’ cur ri chèile cunntasan goirid

3 cuir a-mach, vn cur a-mach. Pupils should be helped to make discoveries for themselves through a range of activities such as producing a newspaper, tha còir gum faigheadh clann cuideachadh gus nithean a lorg dhaibh fhèin le bhith an sàs ann an caochladh ghnìomhan mar a bhith a’ cur pàipear-naidheachd a-mach

3 thoir a-mach, vn toirt a-mach. A number of local and national production programmes exist, aimed at producing teaching resources, tha grunnan ann de phrògraman deasachaidh ionadail agus nàiseanta, aig a bheil e mar amas goireasan-teagaisg a thoirt a-mach

4 tog, vn togail f. The topics discussed will be produced by the class, bidh na cuspairean air am bithear a’ beachdachadh air an togail leis a’ chlas

5 coilean, vn coileanadh m. Practical activities which will require them to talk together to produce an outcome, gnìomhan prataigeach anns am feum iad a bhith a’ còmhradh gus amas a choileanadh

6 thoir gu buil, vn toirt gu buil. Producing a re-draft, a’ toirt ath-dhreachd gu buil. Pupils with difficulties in handwriting will produce attractive writing, bidh clann le duilgheadasan ann an làmh-sgrìobhadh a’ toirt sgrìobhaidh shealltanaich gu buil. Pupils will be encouraged to produce a variety of different kinds of writing, misnichear a’ chlann gus caochladh sheòrsachan sgrìobhaidh a thoirt gu buil

7 ullaich, vn ullachadh m. Producing children’s pages for local newspapers, ag ullachadh duilleagan chloinne airson phàipearan-naidheachd ionadail

8 expressed with bhom faighear. Mines producing salt, mèinnean bhom faighear salann

produced a 1 expressed with sgrìobh, vn sgrìobhadh m. Including texts produced by pupils, agus teacsaichean a sgrìobhas a’ chlann nam measg

2 not directly expressed. A school-devised programme which will include commercially-produced materials, prògram a tha air a dhealbhadh anns an sgoil fhèin agus a dh’fhaodas stuthan bùtha a chleachdadh

3 not expressed. Attractively produced reading materials, stuth leughaidh tlachdmhor

producing n riochdachadh m, gen riochdachaidh. In learning the skills of sequencing, structuring, re-drafting and producing, ann a bhith a’ togail sgilean leanmhainneachd, eagrachaidh, ath-sgrìobhaidh agus riochdachaidh

producer n 1 (of play) riochdaire m, pl riochdairean

2 (maker) neach-dèanaimh m, pl luchd-dèanaimh

product n 1 bathar m, gen bathair. High technology product, bathar àrd-theicneolach

2 (mathematics) toradh m, gen toraidh

3 adhbhar gen & pl adhbhair. There is also a sense of purpose and structure since the creation of media products involves the children in learning skills, gheibh a’ chlann mothachadh cuideachd air adhbhar agus air structar, a chionn le bhith a’ cruthachadh adhbhair-mheadhain tha iad gan cur an greim ann a bhith a’ togail sgilean

4 stuth m, pl stuthan. Chemical product, stuth ceimigeach. Waste product, stuth fuighlich

5 expressed with na thig às an obair. Both the process and the products will offer the teacher opportunities for assessment, bidh an dà chuid an dòigh-obrach agus na thig às an obair a’ toirt cothroim don tidsear air measadh a dhèanamh

production n 1 expressed with na thig bho. Early language production may take the form of Gaelic sentences with some English words, is dòcha gur e seantansan Gàidhlig le faclan Beurla nam measg na thig bhuapa de chànain toiseach cùise

2 expressed with comas m. The reason for poor voice production in talking is the pupil’s lack of clarity about what to say, ’s e as adhbhar do chion comas labhairt nach eil am pàiste soilleir mu dè their e

3 not expressed. This might include the production of basic captions, dh’fhaodadh seo gabhail a-staigh caipseanan bunaiteach. Problems in speech production and articulation, duilgheadasan ann an cainnt ’s ann an labhairt phungail

production mod deasachaidh. A number of local and national production programmes exist, tha grunnan ann de phrògraman deasachaidh ionadail agus nàiseanta

production line n phr loidhne-dhèanaimh f

productive a

productively adv gu buannachdail. Pupils will listen in order to respond productively, bidh a’ chlann ag èisteachd gus a bhith a’ freagairt gu buannachdail

professional a proifeiseanta. With the advisory and other professional services, ris na seirbheisean comhairleachaidh agus na seirbheisean proifeiseanta eile. The evidence collected by the teacher will be used in arriving at the professional judgements, cleachdar an dearbhadh a thèid a chruinneachadh leis an tidsear ann a bhith a’ tighinn chun a’ bhreithneachaidh phroifeiseanta

professionalism n expressed with cruth m proifeiseanta. Word processing gives professionalism to finished work, cuiridh dealbh-sgrìobhadh cruth proifeiseanta air obair chrìochnaichte

professor n àrd-ollamh m, gen àrd-ollaimh, pl àrd-ollamhan

proficiency n comas m, gen comais, pl comasan. Oral proficiency, comas labhairt

profile n 1 teisteanas-measaidh m, gen & pl teisteanais-mheasaidh. Profiles and inspections in the pre-school, teisteanais-mheasaidh agus sgrùdaidhean san ro-sgoile. Guidance on developing profiles can be found in the guidelines, gheibhear comhairle air teisteanas-measaidh a thoirt gu buil anns an stiùireadh

2 teisteanas m, gen & pl teisteanais. It is suggested that such a profile might be updated at the end of blocks of teaching. thàtar a’ cur mun aire gum faodaiste cur ri a leithid seo de theisteanas aig deireadh earrainnean teagaisg. The use of an assessment profile should be flexible, tha còir cleachdadh an teisteanais-mheasaidh a bhith fosgailte

3 slios-shealladh m, gen slios-sheallaidh, pl slios-sheallaidhean

4 beath-aisneis f, pl beath-aisneisean

profile v tr

profiling n teisteanas-measaidh m, gen teisteanais-mheasaidh. A system of profiling is recommended, thàtar a’ moladh siostam teisteanais-mheasaidh

profit n 1 prothaid f, pl prothaidean

2 buannachd f

profitable a 1 prothaideach, comp prothaidiche

2 buannachdail

profound a expressed with ro mhòr. These have a profound influence on any communication and its comprehension, tha buaidh ro mhòr aca seo air conaltradh sam bith agus air mar a thuigear an conaltradh sin

program n prògram m, gen prògraim, pl programan. Computer programs, prògraman coimpiutair

programme n 1 clàr m, gen clàir, pl clàran. Programmes of study, clàran oideachaidh. a summary of concerns and approaches applicable to programmes of study, geàrr-chunntas air na nithean cudthromach agus na dòighean a bhuineas do chlàran oideachaidh

2 prògram m, gen prògraim, pl prògraman. When viewing a film or television programme, an uair a thàtar a’ coimhead air film no air prògram telebhisein. On which teachers can capitalise in the planning and delivery of the programme, air am faod luchd-teagaisg a bhith a’ togail ann a bhith a’ deasachadh a’ phrògraim agus ga chur an gnìomh. Programmes of study, prògraman stuidearachd

3 prògram-obrach m, pl prògraman-obrach. The later the start the more intensive the programme, mar as fhaide a thàtar gun tòiseachadh ’s ann as dèine am prògram-obrach

4 expressed with oideachadh m, gen oideachaidh. Who have not followed a Gaelic-medium or similar programme, nach d’fhuair oideachadh tron Ghàidhlig no a leithid sin

5 expressed with oidich, vn oideachadh m. For a few in Gaelic medium programmes, tha àireamh bheag a tha gan oideachadh tro mheadhan na Gàidhlig

progress n 1 adhartas m, gen adhartais. This allows learners to gauge more effectively their own progress and achievements, bheir seo cothrom do luchd-ionnsachaidh tomhas nas buadhmhoire a dhèanamh air an adhartas a rinn iad agus air na tha iad a’ toirt gu buil. For recording pupils’ progress, gus adhartas na cloinne a chlàradh. To encourage progress, gus adhartas a bhrosnachadh. Progress will reflect the various starting points, bidh an t-adhartas a’ comharrachadh nan amannan-tòiseachaidh eadar-dhealaichte. To help them understand their own progress, gus an cuideachadh gu an cuid adhartais fhèin a thuigsinn

2 piseach f, gen pisich. It is likely that these pupils will make more rapid progress, bidh a h-uile coltas gun tig piseach nas luaithe air a’ chloinn seo. Reporting on success and progress, a’ toirt iomraidh air soirbheachadh agus air piseach

3 expressed with bi a’ gluasad. A pupil’s progress through the attainment targets will not necessarily be consistent across the main components of Gaelic, chan eil e do-sheachnaichte gum bi am pàiste a’ gluasad gu cunbhalach feadh uile bhuilean na gàidhlig

4 not directly expressed. Progress will assume an adequate amount of time for learning, bithear a’ gabhail ris gum bi ùine gu leòr ann airson ionnsachaidh

progress v i 1 thig piseach air. The way that learning should progress, mar a thigeadh piseach air ionnsachadh

2 rach, vn dol. The pace at which they progress through the curriculum will vary considerably, bidh diofar mòr anns an astar a bhitheas aca a’ dol tron chlàr-theagaisg

3 rach air adhart, vn dol air adhart. Pupils who are beyond Level E and progressing towards Standard Grade, clann a tha seach Ìre E agus a’ dol air adhart a dh’ionnsaigh na h-Ìre Choitchinn. Pupils may opt to progress to programmes for fluent speakers, faodaidh a’ chlann roghainn a dhèanamh a dhol air adhart gu prògraman airson fileantach

4 bi a’ dol. The attainment targets are not intended to be ceilings beyond which learning does not progress, tha e a-cheart cho fìor nach eilear a’ ciallachadh gu bheil na cuimsean coileanaidh cho àrd ’s nach eil ionnsachadh a’ dol os an cionn

progression n 1 adhartas m, gen adhartais. Progression in learning, adhartas ann an ionnsachadh. A reasonable progression for pupils, adhartas reusanta don chloinn. Diversity of language, culture and progression, iomadalachd cànain, cultair agus adhartais. A strand is a sequence of targets in a key aspect of skills that demonstrates progression through the levels, ’s e a tha ann an ‘iall’ ach sreath de chuimsean ann an earrainn chudthromaich air choireigin de sgilean a tha a’ nochdadh adhartais tro na h-ìrean

2 expressed with adhartach a. To ensure balance and progression, gus sin a dhèanamh cothromach agus adhartach. To ensure balance, breadth, continuity, coherence and progression gus cùisean a dhèanamh da-rireabh cothromach, farsaing, leantainneach, cunbhalach agus adhartach

3 leantainneachd f. To ensure progression, balance and consistency of approach and content at different ages and stages, gus daingneachadh a dhèanamh air leantainneachd agus air co-ionnanachd a thaobh dhòighean teagaisg agus a thaobh na thàtar a’ teagasg aig caochladh aoisean agus ìrean

progressive a 1 adhartach, comp adhartaiche. It helps pupils’ learning to be coherent and progressive, tha i a’ cuidicheadh le ionnsachadh chloinne a dhèanamh cunbhalach agus adhartach. Achieving the targets in Gaelic will ensure that a pupil’s learning will be comprehensive and progressive, ’s ann le bhith a’ coileanadh nan cuimsean a nithear cinnteach gur ann ioma-chruthach agus adhartach a tha na bheil pàiste ag ionnsachadh. Through a systematic and progressive programme, tro phrògram rianail adhartach

2 expressed with a tha a’ dol air adhart ceum air ceum. The language programme may take the form of a progressive language course, faodaidh am prògram cànain a bhith ann an riochd cùrsa cànain a tha a’ dol air adhart ceum air ceum

progressively adv 1 nas motha agus nas motha. Terms which will progressively be used in discussion of texts, briathran a bhithear a’ cleachdadh nas motha agus nas motha ann am beachdachadh air teacsaichean

2 mean air mhean. They have been clarified in such a way as to enable pupils’ language ability to be progressively extended, rinneadh soilleireachadh orra ann a leithid de dhòigh ’s gum faodar comas-cànain na cloinne a leudachadh mean air mhean

prohibit v tr bac, vn bacadh m

2 toirmisg, vn toirmeasg m

prohibited a toirmeasgte. Smoking prohibited, smocadh toirmeasgte

project n pròiseact m, gen pròiseict, pl pròiseactan. Themes, topics, projects, or text-based studies, cuspairean no pròiseactan no obair a tha air an suidheachadh air teacsa. From collaborative language tasks to group projects, bho obair cho-chuideachail cànain gu pròiseactan-buidhne

project mod pròiseict. Project work, obair pròiseict

project v tr

projected a expressed with san amharc. The projected figures for next year, na figearan a tha san amharc airson na h-ath bhliadhna

projection n 1 (map) (a) sealladh m, gen seallaidh , pl seallaidhean

(b) map-shealladh m, gen map-sheallaidh, pl map-sheallaidhean

2 foillseachadh m, gen foillseachaidh. Projection of a lively, modern image of Gaelic, foillseachadh air ìomhaigh bheothail na Gàidhlig anns an latha an diugh

prolepsis (gram) n ro-thagradh m, gen ro-thagraidh

proleptic (gram) a ro-thagrach

prologue n ro-ràdh m, gen ro-ràidh, pl ro-ràdhan

prominent a allail. Prominent men, daoine allail

promontory n 1 rubha m, pl rubhaichean

2 sròn f, gen sròine, pl srònan

3 àird f, gen àirde, pl àirdean

promote v 1 leasaich, vn leasachadh m. They will support and promote reading and writing, bidh iad a’ neartachadh agus a’ leasachadh leughaidh agus sgrìobhaidh

2 (a) brosnaich, vn brosnachadh m. Contexts which will promote learning activities, suidhichidhean a bhitheas a’ brosnachadh gnìomhan ionnsachaidh

(b) dèan brosnachadh air, vn dèanamh brosnachaidh air. Talk and listening should be actively promoted, bu chòir làn bhrosnachadh a dhèanamh air labhairt agus èisteachd. The routine checking of spelling at the end of drafting should be actively promoted, tha còir làn bhrosnachadh a dhèanamh air a bhith a’ cur dearbhaidh air litreachadh gu cunbhalach aig deireadh dreachdaidh

3 daingnich, vn daingneachadh m. The teacher will promote confidence by reassurance and praise, bidh an tidsear a’ daingneachadh misnich le faclan comhfhartachd agus molaidh

4 cuir air adhart, vn cur air adhart. In promoting Gaelic culture, ann a bhith a’ cur air adhart dualchas na Gàidhlig

5 tog, vn togail f. This may be used to promote further discussion, bu chòir sin a chur gu feum gus an tuilleadh deasbaid a thogail

6 àrdaich, vn àrdachadh m

7 thoir, vn toirt f. These computer programs might also be used as visual stimuli to promote the development of oral skills in Gaelic, dh’fhaodaiste na prògraman seo a chur gu feum gus piseach a thoirt air sgilean cainnt-bheòil anns a’ Ghàidhlig

promotion n àrdachadh m, gen àrdachaidh, pl àrdachaidhean

prompt v tr

prompted pp expressed with fo bhrosnachadh. By responding when prompted by the adult, le bhith a’ freagairt fo bhrosnachadh on inbheach

prompting n 1 coiteachadh m, gen coiteachaidh. Sensitive prompting by the teacher will help pupils develop their responses, bidh coiteachadh mothachail on tidsear na chuideachadh don chloinn gu bhith a’ toirt an cuid freagairtean an aghaidh. Pupils begin to be much less dependent on adult help and prompting, bidh a’ chlann a’ tòiseachadh air a bhith cus nas lugha an urra ri cuideachadh agus ri coiteachadh o inbhich

2 conaltradh m, gen conaltraidh. They will show a readiness to talk, albeit with some adult assistance and prompting, nochdaidh iad gu bheil iad deònach a bhith a’ còmhradh, ged as ann fhèin le cuideachadh agus conaltradh o inbhich

pronominal a riochdaireil. The pronominal forms are as follows, tha na cumaidhean riochdaireil mar a leanas

pronoun n riochdair m, pl riochdairean. Demonstrative pronoun, riochdair comharrachaidh. Indefinite pronoun, riochdair neo-chinnteach. Interrogative pronoun, riochdair ceisteach. Personal pronoun, riochdair pearsanta. Possessive pronoun, riochdair seilbheach. Reciprocal pronoun, riochdair co-chèileach. Reflexive pronoun, riochdair fèineach. Relative pronoun, riochdair dàimheach

prepositional pronoun n phr ro-riochdair m, pl ro-riochdairean

pronounce v tr fuaimnich, vn fuaimneachadh m

pronounced a follaiseach. Others, however, may have pronounced, specific or complex difficulties, airson feadhainn eile, ge-tà, aig a bheil duilgheadasan follaiseach, sònraichte no ioma-chruthach

pronunciation n fuaimneachadh m, gen fuaimneachaidh, pl fuaimneachaidhean. That is the usual pronunciation of the vowel, ’s e sin am fuaimneachadh àbhaisteach a bhitheas air an fhuaimreig

proof n dearbhadh m, gen dearbhaidh, pl dearbhaidhean

proof-reading n expressed with a bhith a’ dearbh-leughadh. Pupils will develop a sense of the importance of careful proof-reading, bidh a’ chlann a’ fàs mothachail air cho cudthromach ’s a tha e a bhith a’ dearbh-leughadh gu faiceallach

prop n

prop roots n phr freumhan-taice f pl; taic-fhreumhan f pl

propellant n stuth-iomain m, pl stuthan-iomain

propeller n proipeilear m, gen proipeileir, pl proipeilearan

proper a 1 dòigheil. That work is properly differentiated, gu bheil sgaradh dòigheil air an obair

2 (gram) sònrachaidh. Proper noun, ainmear sònrachaidh

properly adv gu dòigheil. Everything is working properly, tha a h-uile nì ag obrachadh gu dòigheil

property n 1 (chemical) buadh f, gen buaidh, pl buadhan. Chemical, physical properties, buadhan ceimiceach, fiosaigeach

2 expressed with nàdar m, gen nàdair, plus comharraich, vn comharrachadh. “Genre” is a term used to describe a property of texts, that each text belongs to a group, or set, of texts with which it shares common features, tha “Gnè” air a chleachdadh gus iomradh a dhèanamh air nàdar theacsaichean, a’ comharrachadh gum buin a h-uile teacsa do bhuidheann theacsaichean agus gu bheil dòighean anns a bheil e coltach riutha sin

3 togalach m, gen togalaich, pl togalaichean

proportion n 1 cuibhreann f. The relative proportion of time allocated to Gaelic and English language will vary in accordance with the needs of the child, bidh a’ chuibhreann ùine a thàtar a’ cur mu choinneamh na Gàidhlig agus na Beurla ag atharrachadh a-rèir feuman a’ phàiste. It is recommended that a proportion of this time might be devoted to language work, thàtar a’ moladh gum faodaiste cuibhreann den ùine seo a thoirt do dh’obair cànain

2 earrann f, gen earrainn, pl earrannan

3 co-roinn f, pl co-roinnean. Miscible in all proportions, so-mheasgachaidh anns gach co-roinn

propose v tr thoir mun aire. The Council proposed a minimum time allocation of 20% for language and communication, thug a’ Chomhairle mun aire gum bu chòir 20% den ùine air a’ char bu lugha a chur mu choinneamh cànain is conaltraidh

proposition n tairgse f, pl tairgsean

proprietor n sealbhadair m, pl sealbhadairean

2 uachdaran m, gen & pl uachdarain

prose n rosg m, gen ruisg, pl rosgan

prose mod ann an rosg. They will retain strong rhythms which no prose text is likely to possess, bi ruitheam làidir annta fhathast nach bi e coltach a bhith aig teacsa sam bith ann an rosg

prospective a

prospective parliamentary candidate n phr tagraiche m pàrlamaid, pl tagraichean pàrlamaid

prosthesis n 1 (medical) prosteusas m, gen & pl prosteusais

2 (linguistics) ro-shuidheachadh m, gen ro-shuidheachaidh

prosthetic a (linguistics) ro-shuidhichte

protect v tr dìon, vn dìon m. To protect the crops and to preserve the grazing the animals were moved to summer pastures, gus am bàrr a dhìon agus gus an talamh-ionaltraidh a ghlèidheadh bha na beathaichean air an gluasad gu àirighean san t-samhradh

protection n dìon m, gen dìona. Protection against rivers flooding, dìon air tuiltean ann an aibhnichean

protective a dìonach, comp dìonaiche. Protective gloves, miotagan dìonach. Staff must wear appropriate protective clothing when handling strong disinfectants and chemicals, feumaidh an luchd-obrach aodach dìonach iomchaidh a bhith orra an uair a bhitheas iad a’ làimhseachadh dhì-ghalarain làidir agus cheimigean

protein n pròtain f

protester n expressed with neach-diùltaidh m, pl luchd-diùltaidh. The toll protester, Donald Mackenzie, said…, thuirt fear-diùltaidh nan cìsean, Dòmhnall MacCoinnich…

Protestant pr n Pròstanach m, gen & pl Pròstanaich

prothesis (linguistics) n, see prosthesis n

prototype n roi-shamhla m, pl roi-shamhlaidhean

protractor n protractair m, pl protractairean

proud a 1 pròiseil

2 àrdanach, comp àrdanaiche

3 àilgheasach comp àilgheasaiche, or àilleasach, comp àilleasaiche

4 (protruding) a-mach (bho). These volcanic rocks have worn down more slowly and now stand proud of the surrounding softer rock, tha na creagan bholcànach seo air caitheamh sìos na bu mhaille agus tha iad a-nis nan seasamh a-mach bhon chreig as buige mun cuairt

proudness n àrdanachd f

prove I v tr 1 dearbh, vn dearbhadh m. Proving this to us and reassuring us of these things, a’ dearbhadh is a’ cinnteachadh nan nithean seo dhuinn

2 thoir dearbhadh air, vn toirt dearbhaidh air. He must withdraw his accusations or prove them, feumaidh e na casaidean aige a thoirt air ais neo dearbhadh a thoirt orra

II prove v i not expressed. By asking for too much evidence of it in a component like writing which is still proving difficult, le bhith a’ sùileachadh cus dearbhaidh air ann an earrainn-obrach mar a tha sgrìobhadh, agus sin fhathast doirbh

proverb n sean-fhacal m, gen sean-fhacail, pl sean-fhaclan

proverbial a expressed with seanfhacal m, pl seanfhaclan. In idiomatic and proverbial sayings, ann an gnàthasan-cainnte ’s ann an seanfhaclan

provide v tr 1 (a) tairg, vn tairgse f. Advice is provided on, thàtar a’ tairgse comhairle mu. Providing such opportunities will involve the following, ann a bhith a’ tairgse a leithid seo bidh feum air na leanas. Schools should provide learning activities, tha aig sgoiltean ri gnìomhan ionnsachaidh a thairgse. Provide a language environment, àrainneachd-chànain a thairgse. The programmes of study which follow provide some teaching and learning approaches, tha na Clàran Oideachaidh a leanas a’ tairgse cuid de dhòighean teagaisg agus ionnsachaidh. By providing lively contexts for the development of language skills, le bhith a’ tairgse suidhichidhean beothail airson a bhith a’ toirt sgilean cànain gu fàs

(b) cuir an tairgse, vn cur an tairgse. Provide experiences for developing pupils’ capacities, a’ cur fhiosraichidhean an tairgse na cloinne gus leasachadh a dhèanamh air an cuid chomasan. To provide a wider range of situations and contexts, gus àireamh nas motha de shuidhichidhean a chur an tairgse na cloinne. Schools will capitalise on pupils’ own play, providing them with settings to interact with others, gabhaidh sgoiltean cothrom air cluiche chloinne fhèin, a’ cur suidhichidhean nan tairgse gus ceangal a dhèanamh ri feadhainn eile

2 (a) cuir vn cur m. Teachers should use texts in English on Gaelic matters to provide an alternative point of view, bu chòir do thidsearan teacsaichean Beurla air cùisean na Gàidhlig a chleachdadh gus beachd eile a chur. By providing questions which ask for literal responses, le bhith a’ cur cheistean a tha a’ sùileachadh fhreagairtean litireil

(b) cuir fa chomhair, vn cur fa chomhair. The models of speech provided by the teacher in talking to pupils, na h-eisimpleirean-labhairt a tha an tidsear a’ cur fa chomhair na cloinne an uair a tha e a’ bruidhinn riutha. To develop their imaginative writing by providing stimulating contexts, gus an cuid sgrìobhaidh mhac-meanmnaich a thoirt air adhart le bhith a’ cur shuidhichidhean fan comhair a chuireas spionnadh annta

3 (a) thoir, vn toirt f. Each account of an issue provides a summary, tha gach cunntas air cùis a’ toirt geàrr-chunntas. Provide either orally or in writing a considered personal view, a’ toirt, ann an cainnt-bheòil no ann an sgrìobhadh, làn bheachd pearsanta. They provide opportunities for pupils to talk to peers, tha iad a’ toirt cothroim do chloinn a bhith a’ labhairt ri an co-aoisean. Regular activities which can provide the teacher with occasions for assessing progress, gnìomhan cunbhalach a dh’fhaodas cothrom a thoirt don tidsear gu bhith a’ measadh adhartais. For example by providing: …, mar eisimpleir le bhith a’ toirt: …

(b) thoir do, vn toirt do. This will provide pupils with a sense of personal and cultural identity, bheir seo mothachadh don chloinn orra fhèin gu pearsanta agus gu cultarail. Access to Gaelic will provide all pupils with a knowledge about language, bheir cothrom air a’ Ghàidhlig eòlas air cànain don chloinn air fad. There will be a need for all such pupils to be provided with appropriate programmes of study, bidh e riatanach clàran oideachaidh freagarrach a thoirt do an leithid sin a chloinn air fad. The teacher will provide an important model for the pupils, bidh an tidsear a’ toirt eisimpleir chudthromaich don chloinn. Linguistic formulae can be provided, faodar abairtean foirmeil a thoirt dhaibh

(c) thoir seachad, vn toirt seachad. The teacher can provide annotated lists of recommended books, faodaidh an tidsear liostaichean leabhraichean a thàtar a’ moladh a thoirt seachad le notaichean. Perhaps through drawings, which will be elaborated to provide detail, is dòcha tro dhealbhan a bhithear a’ leudachadh orra gus làn fhiosrachadh a thoirt seachad

(d) thoir far comhair vn toirt far comhair. This framework should also provide strategies for effective teaching and learning, tha còir aig a’ bheairt seo cuideachd innleachdan airson teagaisg agus ionnsachaidh èifeachdaich a thoirt far comhair

(e) (i) thoir cothrom, vn toirt cothroim. Providing access through drama, a’ toirt cothrom eòlais tro dhràma

(ii) thoir cothrom air, vn toirt cothroim air. The microcomputer can be a valuable aid in providing formats for attractive presentation, faodaidh am mion-choimpiutar a bhith na chuideachadh air leth ann a bhith a’ toirt cothroim air dòighean-foillseachaidh sealltanach

4 (a) expressed with faigh o, vn faighinn o. These targets also provide a set of co-ordinates, gheibhear o na cuimsean seo cuideachd cunntas cho-chomharran. Useful texts are also provided by educational broadcasting, gheibhear teacsaichean feumail o chraoladh foghlaim. These targets do not, however, provide detailed assessment criteria, a dh’aindeoin sin chan fhaighear o na cuimsean seo comharraidhean-measaidh mionaideach

(b) expressed with faigh à, vn faighinn à. It also provides contexts to develop language in simulated situations, gheibhear suidhichidhean às cuideachd gus cànain adhartachadh ann an suidhichidhean samhlachail. Media texts are to be enjoyed for the pleasures they provide, tha còir cothrom a ghabhail air an toileachadh a gheibhear à teacsaichean-meadhain

(c) expressed with faigh an prep, vn faighinn an. Studying television programmes which appeal to pupils will provide a way of discussing content, ann a bhith a’ gabhail beachd air prògraman telebhisein a thig ri càil chloinne gheibhear dòigh air beachdachadh air na bheil annta

(d) faigh do, vn faotainn do. Teachers should provide straightforward fiction, tha còir aig tidsearan ficsean sìmplidh fhaotainn daibh

(e) expressed with bi plus ri fhaotainn. Seat-belts must be worn by all children and appropriate child seats provided where necessary, feumaidh a’ chlann air fad criosan-sàbhalaidh a chur orra, agus feumaidh suidheachain-chloinne fhreagarrach a bhith rim faotainn far a bheil seo riatanach

5 builich air, vn buileachadh air. To provide children from non-Gaelic backgrounds with basic oral competence in Gaelic, comas-labhairt bunaiteach a bhuileachadh air clann à àrainneachd gun Ghàidhlig

6 tog, vn togail f. A single activity may provide a short-term focus, faodaidh aona ghnìomh ùidh a thogail car greiseig

7 leag, vn leagail f. To provide a basic framework, gus bunaitean a leagail

8 solair, vn solar m

9 expressed with dèan, vn dèanamh. To provide flexibility and ease of use, gus cùisean a dhèanamh fosgailte agus furasta an cur an gnìomh

10 expressed with againn. Each provides a summary, chan eil againn a seo ach geàrr-iomradh

11 (a) expressed with an prep. Situations where the school provides the main context in which Gaelic is encountered, suidhichidhean anns a bheilear a’ coinneachadh ris a’ Ghàidhlig anns a’ mhòr earrainn san sgoil fhèin. The normal activities of a busy classroom provide many real opportunities for pupils to convey information, tha iomadach fìor chothrom anns na bheil a’ dol gu làitheil ann an clas trang do chloinn a bhith a’ cur fiosrachaidh an cèill

(b) (i) expressed with bi plus an prep with poss pron. Exploring the images of Gaelic-speaking communities will provide a basis for later work, bidh rannsachadh air na h-ìomhaighean de choimhearsnachdan Gàidhlig na bhunait do dh’obair a nithear a-rithist. Models of correct practice can provide pupil reference, faodaidh eisimpleirean de dh’obair cheart a bhith nam fiosrachadh don chloinn. Drama provides a medium for the active exploration of areas of complex meaning, tha dràma na mheadhan air a bhith a’ dian-rannsachadh raointean de thuigse ioma-fhillte

(ii) expressed with bi plus ann. Separate tables are provided, tha clàir air leth ann

12 expressed with à plus thig. Group tasks provide the setting within which pupils can make suggestions, is ann à iomairt-bhuidhne a thig an suidheachadh anns am faod a’ chlann beachdan a chur air adhart

13 expressed with le prep. Programmes which will provide contexts in which pupils will be asked to write in a variety of forms, prògraman le suidhichidhean anns am bithear ag iarraidh air a’ chloinn a bhith a’ sgrìobhadh ann an caochladh dhòighean

14 not directly expressed. Each of the outcomes being visited in turn to provide exercises and routines, a’ tadhal air gach buil, tè mu seach, gus obair fhoirmeil a dhèanamh orra. To plan and provide for children’s needs, gus ullachadh a dhèanamh mu choinneamh feuman chloinne. It is the oral outcomes that will provide the main basis for thinking about experiences, ’s e cainnt-bheòil a’ phrìomh stèidh gus smaoineachadh mu nithean a dh’fhiosraich iad. In the case of abler pupils, it will be necessary to provide regular challenges through teaching and learning approaches, a thaobh a’ chlann as comasaiche, feumar iad sin a chur gu an dùbhlan gu cunbhalach le modhan teagaisg agus ionnsachaidh

provide the key to v phr expressed with fuasgail a-mach, vn fuasgladh a-mach. The second language provides the key to a number of areas, tha an dàrna cànain a’ fuasgladh a-mach grunnan de raointean eile

provided by a expressed with a tha ri fhaotainn o (plus dat). The rich contexts for gaelic development provided by the mass-media, an t-iomadh suidheachadh airson leasachadh na Gàidhlig a tha ri fhaotainn o na meadhanan

2 expressed with a tha … a’ cur fa chomhair (plus gen). The models of speech provided by the teacher in talking to pupils, na h-eisimpleirean-labhairt a tha an tidsear a’ cur fa chomhair na cloinne an uair a tha e a’ bruidhinn riutha

provided that conj phr fhad ’s a. The use of an assessment profile should be flexible, provided that it helps teacher and pupil to achieve a balanced view of the pupil’s performance, tha còir cleachdadh an teisteanais-mheasaidh a bhith fosgailte, fhad ’s a chuidicheas e an tidsear agus am pàiste gus sealladh cothromach fhaotainn air na tha am pàiste a’ coileanadh

provision n 1 goireasan m pl. There must be adequate toilet and wash hand basin provision, feumaidh goireasan a dh’fhòghnas a bhith ann a thaobh thoileatan agus mhiasan glanaidh-làmh

2 sochairean m pl. Provision for differentiated learning needs, sochairean airson feuman ionnsachaidh eadar-dhealaichte

3 taic f. Pupils whose difficulties are so pronounced and complex as to require significant additional provision, clann aig a bheil duilgheadasan cho follaiseach agus cho ioma-fhillte agus gu bheil feum aca air tomhas mòr de thaice a bharrachd

4 ullachadh m, gen ullachaidh

5 expressed with obair f, gen obrach. In particular areas of provision, ann an raointean obrach sònraichte

6 expressed with foghlam m, gen foghlaim. We gave support to the parents who have children in Gaelic medium provision, who can often feel very isolated, thug sinn taic do na pàrantan aig a bheil clann ann am foghlam tro mheadhan na Gàidhlig, a bhitheas gu tric a’ faireachdainn glè aonaranach

7 expressed with na thàtar a’ cur air adhart. A review of the provision made in each school, breithneachadh air na thàtar a’ cur air adhart anns gach sgoil

8 (a) expressed with na thàtar a’ tairgse. Each of the following issues relating to provision for particular pupils, gach cùis a leanas, a’ buntainn ris na thàtar a’ tairgse do phàistean sònraichte

(b) expressed with a chur an tairgse. Some pupils will have difficulties that may require the provision of alternative means of communication, bidh duilgheadasan aig cuid a dh’fheumas, ’s dòcha, modhan conaltraidh seach an àbhaist a chur nan tairgse

9 expressed with na tha riatanach a. Sustaining the growth of Gaelic has implications for the provision of Gaelic, tha ceangal dlùth eadar cothrom fàis don Ghàidhlig agus na tha riatanach do dh’fhoghlam na Gàidhlig

10 expressed with a bhith a’ toirt do. This can be aided by the provision of printed words, faodar cuideachadh le seo le bhith a’ toirt dhaibh fhaclan ann an clò

11 not directly expressed. And by expanded provision for broadcasting, agus tha leudachadh air a thighinn air craoladh. By teachers and others concerned with provision for education, le tidsearan agus le feadhainn eile a tha an lùib foghlaim. According to the particular requirements of pupils in a variety of forms of educational provision, a rèir nam feuman fa leth aig cloinn ann an caochladh sheòrsachan foghlaim

provoke v tr cuir thuige, vn cur thuige

provost n probhaist m, pl probhaistean

prow n toiseach m, gen toisich, pl toisichean. In the prow of the boat, ann an toiseach a’ bhàta

proximity n fagasachd f

in proximity to prep phr an dlùth dhàimh ri. Though talking and listening often occur in proximity to each other, ged a bhitheas labhairt agus èisteachd a’ dol air adhart gu tric an dlùth dhàimh ri chèile

prune v tr beàrr, vn bearradh m

psycholinguistics n sìce-chànanachas m, gen sìce-chànanachais

psychology n 1 eòlas-inntinn m, gen eòlais-inntinn

2 sìc-eòlas m, gen sìc-eòlais

puberty n 1 inbhidheachd f

2 expressed with àm na h-inbhidheachd

public a 1 poblach, comp poblaiche. Public telephone, fòn poblach. Public buildings, togalaichean poblach. A public inquiry, rannsachadh poblach

2 follaiseach, comp follaisiche. Public Enquiry, Rannasachadh Follaiseach

public convenience n phr 1 goireasan m pl

2 taigh m beag, gen taighe bhig

public house n phr taigh-seinnse m, gen taigh-sheinnse, pl taighean-seinnse

public relations n phr caidreabh m pobaill, gen caidreibh phobaill

public telephone n phr fòn m poblach, pl fònaichean poblach

public transport n phr còmhdhail f phoblach, gen còmhdhalach poblaich. If public transport is used children must sit in forward-facing seats only, ma thèid còmhdhail phoblach a chur am feum, feumaidh a’ chlann suidhe a-mhàin ann an suidheachain a tha a’ coimhead chon an toisich

publication n foillseachadh m, gen foillseachaidh, pl foillseachaidhean. This enables pupils to engage in the processes of editing and publication, tha seo a’ toirt comais do chloinn a dhol an sàs ann an ceumannan eagrachaidh agus foillseachaidh

publicity n follaiseachd f

publish v tr 1 foillsich, vn foillseachadh m. If pupils are given regular opportunities to publish and display completed work, ma tha a’ chlann a’ faotainn cothroim gu cunbhalach a bhith a’ foillseachadh agus a’ taisbeanadh obair chrìochnaichte

2 cuir an clò

publishing n foillseachadh m, gen foillseachaidh. Especially with desktop publishing, gu h-àraidh le foillseachadh mullach-deasca

publisher n foillsichear m, gen foillsicheir, pl foillsichearan

puff n 1 puth m, pl puthan. A puff of wind, puth gaoithe

2 siabag f, gen siabaig, pl siabagan

puffin n buthaid f, pl buthaidean

pulley n ulag f, gen ulaig, pl ulagan

pulley wheel n phr 1 cuibhle f ulaig, pl cuibhleachan ulaig

2 roithlean m, gen roithlein, pl roithleanan

pulp n 1 laodhan m, gen & pl laodhain

2 cothan m, gen & pl cothain

pulp v tr dèan laodhan de, vn dèanamh laodhain de

pulse n buille-chridhe f, also buille-chuisle f

pumice n sligeart m; sliogart m

pump v tr pump, vn pumpadh m

pun n 1 geàrr-fhacal m

2 cainnt-chluich f

punctuate v tr pung, vn pungadh. Punctuate many sentences accurately, a’ pungadh mòran sheantansan gu dòigheil. Construct, punctuate and link sentences, a’ cur ri chèile, a’ pungadh agus a’ ceangal sheantansan. Some of the main ways in which sentences are constructed and punctuated, cuid de na prìomh dhòighean air seantansan a dheilbh agus a phungadh

punctuation n pungadh m, gen pungaidh. Punctuation and structure, pungadh agus rian, also pungadh agus cumadh. Writing fluently and with accurate spelling and punctuation, a bhith a’ sgrìobhadh gu fileanta, le litreachadh agus pungadh a tha dòigheil cothromach. They will pay careful attention to punctuation and structure, bidh iad a’ toirt deagh aire do phungadh agus do structar. The teacher should focus on punctuation in the final draft, tha còir aig an tidsear aire thoirt do phungadh na dreachd mu dheireadh. Pupils will develop confidence in the manipulation of punctuation, bidh a’ chlann a’ fàs nas misneachaile ann a bhith a’ làimhseachadh pungaidh

punishment n peanasachadh m, gen peanasachaidh, pl peanasachaidhean. The group operates a policy of no physical punishment, tha a’ bhuidheann a’ cur an gnìomh poileasaidh nach bi peanasachadh corporra ann

pupil n 1 sgoilear m, pl sgoilearan. To pupils aged 5-14, do sgoilearan aois 5-14. Including the assessment of achievements to be shared with the pupil, colleagues and parents, agus sin a’ gabhail a-staigh measadh air na thàtar a’ toirt gu buil, rud a bhithear a’ co-phàirteachadh ris an sgoilear fhèin, ri tidsearan eile agus ri pàrantan. Pupils will listen individually and in groups, bidh sgoilearan ag èisteachd an dà chuid fa leth agus nam buidhnean

2 pàist f, pl pàistean. It will be essential that the pupil or pupils work with other classmates, bidh e do-sheachnaichte gum bi am pàiste no na pàistean ag obair còmhla ri càch anns a’ chlas. The criteria are simply the grounds on which a judgement is going to be made about the pupil’s performance on a task, chan eil na comharraidhean ach dìreach airson breithneachadh a dhèanamh air mar a nì pàiste ann an gnìomh. Individual pupils, pàistean fa leth. relating to provision for particular pupils or groups of pupils, a’ buntainn ris na thàtar a’ tairgse do phàistean sònraichte no do bhuidhnean phàistean. After drafting, pupils can mark possible errors, an dèidh dha dreachdadh a dhèanamh faodaidh am pàiste comharraidhean a chur far am faodadh mearachdan a bhith

3 pàiste-sgoile m. It is the right of every pupil to have full access to all the resources of Gaelic, Tha còir aig a h-uile pàiste-sgoile làn chothrom a bhith aige air goireasan na Gàidhlig air fad

4 expressed by clann f, gen chloinne. Pupils with special needs, clann le feuman sònraichte. Pupil tastes and choice will be developed by discussion, gheibh roghainnean agus taghadh chloinne cothrom fàis le beachdachadh

5 expressed with a’ chlann. That the pupil can employ a fluent style of hand-writing, gum bi a’ chlann a’ cleachdadh stoidhle shiùbhlach làmh-sgrìobhaidh. Pupils will regularly listen to good stories, bidh a’ chlann ag èisteachd gu cunbhalach ri deagh stòiridhean. For recording pupils’ progress, gus adhartas na cloinne a chlàradh. All pupils, a’ chlann air fad. To develop in all pupils a range of positive attitudes, caochladh bheachdan fallain àrach anns a’ chloinn air fad

pupil mod 1 chloinne. The school will respond positively to these very different pupil backgrounds, bidh an sgoil a’ gabhail gu taiceil, seasmhach ris na seòrsachan àrainneachd chloinne seo a tha cho fìor eadar-dhealaichte

2 na cloinne. Materials geared to the appropriate levels of pupil attainment, stuthan a tha ann an dàimh ri ìrean freagarrach na cloinne a thaobh coileanaidh

pupil (of eye) n 1 fradharcan m, gen fradharcain

2 dubh m (na sùla), gen duibh, pl dubhan

puppet n 1 fear-fuadain m, gen & pl fir-fuadain

2 fear-bhrèige m, gen & pl fir-bhrèige

3 pupaid f, pl pupaidean

puppetry n 1 cleachd f fir-fuadain. To respond through taping or puppetry, a bhith a’ freagairt tro chlàradh air teip no tro chleachd fir-fuadain

2 expressed with ag obair le fir-fuadain. While involved in making models, puppetry, etc., fhad ’s a tha iad an sàs a’ dèanamh mhodailean, ag obair le fir-fuadain, agus mar sin

purchase v tr ceannaich, vn ceannach m

purchaser n neach-ceannaich m, gen neach-cheannaich, pl luchd-ceannaich. Names and addresses of purchasers must be clearly written on each ticket stub, feumaidh ainm agus seòladh an luchd-ceannaich a bhi sgrìobhte gu soilleir air gach sàil tiocaide

pure a fìor-ghlan. Pure water, uisge fìor-ghlan

purely adv expressed with a-mhàin. The teacher can allow time for reading purely for enjoyment, faodaidh an tidsear ùine thoirt airson a bhith a’ leughadh airson toileachaidh a-mhàin. Teachers will take pupils beyond purely literal responses, bheir na tidsearan a’ chlann thar fhreagairt a tha litireil a-mhàin

purify v tr glan, vn glanadh m. The gland of the body which purifies the blood, fàireag na bodhaige a ghlanas an fhuil

purpose n 1 adhbhar m, gen adhbhair, pl adhbhair and adhbhairean. A sense of purpose and audience gives greater control, tha mothachadh air adhbhar ’s air luchd-amais a’ toirt barrachd smachd. For a variety of purposes, airson caochladh adhbhair. The purposes for which they are normally used, na h-adhbhair air an cur gu feum anns a’ chumantas. For the following purposes, airson nan adhbhar a leanas. Pupils will read to find and handle information for a range of purposes, bidh sgoilearan a’ leughadh ach an lorg ’s an làimhsich iad fiosrachadh air sreath adhbhairean

2 amas m, gen amais, pl amasan. According to the purpose of the narrator, a rèir amas an sgrìobhaiche

3 expressed with coilean amas, vn coileanadh amais. They may also have a heightened sense of writing and talking for genuine purposes, faodaidh iad cuideachd am barrachd tuigse fhaotainn air a bhith a’ sgrìobhadh agus a’ labhairt gus fìor amasan a choileanadh

4 expressed with adhbhar-sgrìobhaidh m, gen adhbhair-sgrìobhaidh. Word processing creates a sense of audience and purpose, tha dealbh-sgrìobhaidh a’ cruthachadh mothachaidh air luchd-amais agus air adhbhar-sgrìobhaidh

5 feumalachd f, pl feumalachdan. Water demand continues to increase, both for domestic purposes and for industry, tha an t-iarraidh air uisge a’ sìor dhol am meud, an dà chuid a thaobh feumalachdan taighe agus ann an gnìomhachas

6 not directly expressed. To surmise its usefulness for their purpose, gus tuairmse a thoirt air dè cho feumail ’s a bhitheas e dhaibh

for the purpose (of), for purposes of prep phr 1 mar adhbhar. Their suitability for assessment purposes will vary according to the year stage at which they are used, bidh am freagarrachd mar adhbhair measaidh a rèir ’s dè a’ bhliadhna anns am bithear gan cleachdadh

2 (a) expressed with gus. They may use reading tests for diagnostic purposes, faodaidh iad deuchainnean leughaidh a chleachdadh gus ròs fhaighinn air trioblaidean

(b) expressed with gus … a chur air adhart. For the purposes of a piece of personal research, gus rannsachadh pearsanta a chur air adhart

3 air sgàth (plus gen). They are separable for educational purposes, gabhaidh iad sgaradh air sgàth foghlaim

4 a chum (plus gen). He came for the purpose of seeing us, thàinig e a chum ar faicinn

the purpose of n phr expressed with as adhbhar do. The purpose of assessment tasks such as these is to obtain information, ’s e as adhbhar do an leithid seo de ghnìomhan measaidh a bhith a’ faotainn fiosrachaidh

to this purpose adv phr a chum an adhbhair seo. To this purpose social work will consult with relevant departments, a chum an adhbhair seo nì roinn na h-obrach sòisealta co-bhreithneachadh le roinnean iomchaidh eile

purposeful a 1 gnothaicheil

2 expressed with gu gnothaicheil. This will enable free and purposeful talk, bheir seo cothrom don chloinn a bhith a’ labhairt gu saor agus gu gnothaicheil

3 expressed with adhbhar m, gen adhbhair. These components are assessed within a unified context, making the assessment meaningful and purposeful, tha na roinnean seo gam measadh ann an suidheachadh aonaichte, agus tha seo a’ cur brìgh agus adhbhair anns a’ mheasadh

pursue v tr rach an sàs ann, vn dol an sàs ann. So that they can pursue research, gus an tèid aca air a dhol an sàs ann an rannsachadh

pursuit n 1 ruaig f

2 expressed with rach an sàs ann

pus n 1 iongar m, gen iongair, iongarach

2 brachadh m, gen brachaidh

push v tr 1 put, vn putadh

2 brùth, vn bruthadh m. Push the button, brùth am putan

put v tr cuir, vn cur m. It will be important that the pupil should not be put under stress, bidh e cudthromach nach cuirear ro-uallach air a’ phàiste

put to use v phr dèan feum de, vn dèanamh feum de. There will be a corresponding need for listeners to be more aware of the uses to which the listening is to be put, an co-cheangal ri seo feumaidh luchd-èisteachd barrachd mothachaidh a bhith aca air na feuman a thàtar a’ dol a dhèanamh den èisteachd

putrefaction n brèine f

putrid a breun, comp breine

puzzle n 1 tòimhseachan m, gen & pl tòimhseachain

2 aincheist m

crossword puzzle n phr tòimhseachan-tarsainn m, gen & pl tòimhseachain-tarsainn

jigsaw puzzle n phr mìrean-measgaichte f pl

pyramid n biorramaid f, pl biorramaidean

pyramidal, pyramidical a biorramaideach. A pyramidical peak, stùc bhiorramaideach. Pyramidal bugle, glasair-choille bhiorramaideach

• pioramaideach. A pyramidical peak, stùc phioramaideach

Q

quadrant n ceathramh m, gen ceathraimh, pl ceathramhan, ceathramhnan

quadriceps n fèith f cheithir-cheàrnach, gen fèithe ceithir-cheàrnaich

quadrilateral n ceithir-cheàrnach m, gen & pl ceithir-cheàrnaich

quagmire n sùil-chruthaich f, pl sùilean-cruthaich

qualification n barrantas m, gen barrantais, pl barrantasan. Additional Teaching Qualification, Barrantas Teagaisg a Bharrachd

quality n 1 maitheas m, gen maitheis. Word processing improves the quality of pupils’ writing, tha dealbh-sgrìobhadh a’ cur ri maitheas sgrìobhadh chloinne

2 feart m, gen feairt, pl feartan

3 expressed with de fhèin. They should consider whether the text is of good quality, tha còir aca beachdachadh air co-dhiùbh a tha an teacsa math dheth fhèin

4 expressed with de gach seòrsa. In poetry writing imitation of specific forms and sound qualities can be demonstrated and explored, ann an sgrìobhadh bàrdachd faodar atharrais air modhan sònraichte agus fuaimean de gach seòrsa a thaisbeanadh agus a rannsachadh

5 not directly expressed. Teachers should provide a wide range of picture, story and informational texts which are of good quality, tha còir aig tidsearan teacsaichean math de iomadh seòrsa, le dealbhan is stòiridhean is fiosrachadh, a thoirt don chloinn

quality time n phr ùine f bhuadhail, gen ùine buadhail. Spending quality time with their children, a’ cur seachadh ùine bhuadhail còmhla rin cloinn

quantitative a àireamhachail

quantity n 1 uimhir f

2 (eg on order form) àireamh f, gen àireimh, pl àireamhan

quarrel n aimhreit f, gen aimhreite, pl aimhreitean

quarrelsome a aimhreiteach

quarry n cuaraidh m, pl cuaraidhean. Gravel quarry, cuaraidh grinneil

quarry v tr expressed with coisinn (clach), vn cosnadh m. The outcrop of rock has probably been quarried to supply stone for the buildings in this immediate area, bidh e coltach gun deach clach a chosnadh bhon chreagan do na togalaichean a tha suidhichte faisg air làimh

quarter n cairteal m, gen cairteil, pl cairtealan

winter quarters n phr cairtealan m pl geamhraidh

quarter v tr 1 dèan cairtealan de, vn dèanamh chairtealan de

2 cuir air cairtealan, vn cur air cairtealan

quarterly (magazine) n ràitheachan m, gen & pl ràitheachain

quartz n 1 clach-èiteig f, gen cloich-èiteig

2 èiteag f, gen èiteig

quasar n cuasar m, gen cuasair, pl cuasaran

quaternary a ceithreacha

quaternary industry n phr ceithreacha gnìomhachas m, gen & pl ceithreacha gnìomhachais

• gnìomhachas m ceathramh ìre, gen & pl gnìomhachais m cheathramh ìre

quatrain n ceathramh m, gen ceathraimh, pl ceathramhnan

half quatrain n phr leth-cheathramh m, gen leth-cheathraimh, pl leth-cheathramhnan. The first line of each half quatrain ends with penultimate stress, tha a’ chiad sreath de gach leth-cheathramh a’ crìochnachadh le cudthrom leth-dheireannach. The last word in the first line of each half quatrain makes an aicill rhyme with a word inside the second line of the half quatrain, tha am facal mu dheireadh anns a’ chiad sreath de gach leth-cheathramh a’ dèanamh comhardaidh aicill ri facal ann am broinn an dàrna sreath anns an leth-cheathramh

quay n cidhe m, pl cidheachan

queen n 1 bànrigh f, gen bànrighe, pl bànrighrean

2 bànrighinn f, pl bànrighinnean

quench v tr bàth, vn bàthadh m

quern n brà f, pl bràthan

question n ceist f, pl ceistean. They will learn to ask questions appropriately, ionnsaichidh iad ceistean a chur ann an dòigh iomchaidh

question mark n phr comharradh-ceiste m, gen comharraidh-cheiste, pl comharraidhean-ceiste. Including simple use of commas and question-marks, le cleachdadh sìmplidh air cromagan agus comharraidhean-ceiste

question v tr 1 cuir ceistean, vn cur cheistean or cur cheist. Respond relevantly by questioning, a’ freagairt gu h-iomchaidh le bhith a’ cur cheistean. With opportunities to discuss and question, le cothrom air a bhith a’ beachdachadh agus a’ cur cheist. Teachers will question pertinently, bidh tidsearan a’ cur cheistean iomchaidh. Pupils are expected to question and answer relevantly, thàtar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ cur ’s a’ freagairt cheist gu h-iomchaidh

2 cuir ceistean air, vn cur cheistean air or cur cheist air. The teacher should question the pupils about their expectations, tha còir aig an tidsear ceistean a chur air a’ chloinn mu na tha iad a’ sùileachadh

3 ceasnaich, vn ceasnachadh m. In questioning the nature of the text, ann a bhith a’ ceasnachadh nàdar an teacsa

4 ceasnaich air, vn ceasnachadh m air. It is important for pupils to “question” the information source, tha e cudthromach gum bi a’ chlann a’ “ceasnachadh” air an teacsa fiosrachaidh

questioning n 1 ceasnachadh m, gen ceasnachaidh. Questioning should lead pupils to evaluate, tha còir aig ceasnachadh a’ chlann a stiùireadh gu bhith a’ measadh. Using appropriate questioning to help them make inferences, a’ cleachdadh ceasnachaidh iomchaidh airson an cuideachadh gus tuairmsean a dhèanamh

2 expressed with le bhith a’ cur cheistean or cheist. Teachers should extend talk by questioning, is còir do thidsearan a bhith a’ leudachadh air labhairt le bhith a’ cur cheistean. Teachers will help pupils select and draft what they wish to say by questioning, cuidichidh na tidsearan a’ chlann gu bhith a’ taghadh agus a’ dreachdadh na tha iad a’ miannachadh innse le bhith a’ cur cheist

quick a 1 luath. Show that they can use at least the following terms : quick, clear, voice, a’ nochdadh gun cuir iad gu feum, air a’ char as lugha, na faclan a leanas : luath, soilleir, guth

2 aithghearr, comp aithghearra, aithghiorra

quickly a (gu) luath. Teachers will ensure that pupils acquire fluency as quickly as possible, bidh tidsearan a’ dèanamh cinnteach gu bheil a’ chlann a’ tighinn gu fileantachd cho luath ’s a ghabhas. Speaking too quickly, labhairt ro luath

quicken v tr beothaich, vn beothachadh m

quicksilver n airgead-beò m, gen airgid-bheò

quiet a 1 sìtheil

2 socair

quietly adv 1 gu socair

2 expressed with gu socair plus ’s gun a bhith a’ cur casg. Pupils will be encouraged to sit comfortably and quietly so that they can pick up the message, bi a’ chlann air am misneachadh gu suidhe gu cofhartail agus gu socair, gu aghaidh a chur air an àite às a bheil an teachdaireachd a’ tighinn ’s gun a bhith a’ cur casg

quilt n 1 cuibhrig-trom m, gen cuibhrig-thruim, pl cuibhrigean-troma

2 tult m, pl tultaichean

quite adv gu math. They are still quite distinct from the opening sections of informational texts, tha iad fhathast gu math eadar-dhealaichte ris na paragrafan tòiseachaidh ann an teacsaichean fiosrachaidh. A cognitive grasp of quite sophisticated ideas and linguistic concepts, greim agus tuigse air bun-bheachdan agus air bun-smuaintean cànain a tha gu math adhartach

quiver n (archery) balg-shaighead m, gen & pl builg-shaighead

quota n cuota m, pl cuotathan

• cudthrom-ceadaichte m, gen cudthroim-cheadaichte, pl cudthroman-ceadaichte

quotation n 1 às-aithris f, pl às-aithrisean

2 expressed with pìos air a thogail à

quotation marks n phr 1 cromagan f pl turrach

2 comharraidhean-labhairt m pl

quote v tr 1 aithris, vn aithris f

2 thoir mar ùghdarras, vn toirt mar ùghdarras

3 expressed with tog à, vn togail à

quotient n roinn-àireamh f, gen roinn-àireimh, pl roinn-àireamhan

R

Raasay pr n Ratharsaigh; Ratharsair

rabbit n 1 coineanach m, gen & pl coineanaich

2 rabaid f, pl rabaidean

race n (running) rèis f, pl rèisean. The great balloon race, rèis mhòr nam balùn

race n cineal m, gen & pl cineil; gineal m, gen & pl gineil

racial a 1 (a) cinealtach

(b) cinealtais. Racial discrimination, lethbhreith chinealtais. Racial tension, frionas cinealtais

2 anaiteamach

racism, racialism n 1 cinealtas m, gen cinealtais

2 anaiteamas m, gen anaiteamais

racist, racialist n 1 cinealtach m, gen & pl cinealtaich

2 anaiteamach m, gen & pl anaiteamaich

radar n reudar m, ràdar m

radiant a deàlrach. Radiant heat, teas deàlrach

radiate v i lìonsgar, vn lìonsgaradh m. From that vantage point the study of language and culture should radiate outwards, bu choir oideachadh na cànain agus an dualchais lìonsgaradh a-mach on t-suidheachadh bhuannachdail sin

radiator n rèididheator m, gen rèididheatoir, pl rèididheatoran

radical a 1 (grammar) bunasach. Radical case, tuiseal bunasach. The dative form of this feminine word has taken the place of the radical case in this dialect, tha an riochd tabhartach den fhacal bhoireanta seo air àite an tuiseil bhunasaich a ghabhail anns an dualchainnt a tha ann

2 expressed with gu tur. While there is unlikely to be a radical departure from existing practice, ged nach eil dùil gum bi na dòighean-obrach a tha a’ dol an ceartuair gan atharrachadh gu tur

radio n rèidio m, pl rèidiothan. Listening to radio, ag èisteachd ris an rèidio. A radio mast, crann rèidio

radio mod rèidio. Radio mast, crann rèidio. Radio scripts, sgriobtaichean rèidio. The teacher will help pupils make notes on a radio or TV programme, cuidichidh an tidsear a’ chlann gus notaichean a dhèanamh air prògram rèidio no telebhisein

radio set n phr rèidio m, pl rèidiothan. Access to equipment such as radio and television sets, cothrom air uidheam mar tha rèidio is telebhisean

radio telephone system n phr siostam m rèidio-teleafon

radioactive a rèidio-beò

radioactivity n rèididheachd-bheò f

radius n radius m

raft n ràth m, pl ràthan

rafter n cabar m, gen cabair. The rafters rested on the outer wall to form a conical structure, bha na cabair nan laighe air taobh a-muigh a’ bhaile, rud a dhèanadh structar cònach

rag n luideag f, gen luideig, pl luideagan

rage n boile f

raid n 1 ruaig f, pl ruaigean

2 creach f, gen creiche, pl creachan

3 ruathar m, gen ruathair, pl ruatharan

air raid n phr ruathar-adhair m, pl ruatharan-adhair

air raid mod ruathair-adhair

raider n creachadair m, pl creachdairean. Raiders from the sea may have destroyed the settlement, dh’fhaodadh e bhith gun d’rinn creachadairean bhon mhuir an t-àite-tuineachaidh a sgrios

rail n rèile f

rail mod rèile. Rail service, seirbheis rèile

railway n 1 rèile f

2 rathad-iarainn m, gen rathaid-iarainn

railway siding n phr taobh-rèile f, pl taobh-rèilichean

rain n uisge. I hate cycling to work in the rain, tha gràin agam air a bhith a’ dol gu m’ obair air a’ bhaidhsagal anns an uisge. She is pleased because the rain will water the flowers, tha i air a dòigh a chionn ’s gu bheil na dìthein a’ faighinn an uisge

2 (a) sileadh m, gen silidh

(b) sileadh m uisge, gen silidh uisge

acid rain n phr sileadh uisge m searbhagach, gen silidh uisge shearbhagaich

rain gauge n phr tomhas silidh m, gen tomhais shilidh, pl tomhasan silidh

rain shadow n phr faileas-silidh m, gen faileis-shilidh, pl faileasan-silidh

• faileas-uisge m, gen faileis-uisge, pl faileasan-uisge

rain water n phr uisge m silidh, gen uisge shilidh

rain v i 1 (a) bi ag uisge. It is raining heavily, tha e ag uisge trom

(b) expressed with le uisge. She did not mind the days when it rained, cha robh na làithean le uisge a’ cur dragh oirre

2 (science) sil, vn sileadh m

rainbow n bogha-froise m, gen bogha-fhroise, pl boghachan-froise. The colours of the rainbow are violet, indigo, blue, green, yellow, orange, and red, ’s iad dathan a’ bhogha-fhroise liath or bàn-phurpaidh, gorm-liath or guirmeanach, gorm, buidhe-ghorm or uaine, buidhe, dearg-bhuidhe or orains, agus dearg

raincoat n còta-froise m, gen còta-fhroise, pl còtaichean-froise

raindrop n phr boinne m (uisge), pl boinnean (uisge)

rainfall n 1 uisge m. Relief rainfall, uisge tìr-chumach

2 (a) sileadh m. Evaporation, rainfall, and the run-off of water through rivers, deatachadh, sileadh, agus ruith-dheth an uisge tro aibhnichean

(b) sileadh m uisge, gen silidh uisge

rainforest n coille-uisge f, pl coilltean-uisge

raise v tr 1 tog, vn togail. To offer alternatives and raise issues, roghainnean a chur an cèill agus puingean a thogail. In order to analyse issues raised in discussion, gus cùisean a sgaradh a chaidh a thogail rè beachdachaidh

2 àrdaich, vn àrdachadh m

rally v tr ath-bhrosnaich, vn ath-bhrosnachadh m

rampart n 1 balla m, pl ballachan

2 bàbhan m, gen bàbhain, pl bàbhanan

rampion, round-headed n (Phyteuma orbiculare) raipean m ceann-chruinn, gen raipein cheann-chruinn

rampion, spiked n (Phyteuma spicatum) raipean m spìceach, gen raipein spìcich

ranch n rainse f, pl rainseachan

ranch v i

ranching n rainseachadh m, gen rainseachaidh

rancid a breun. The oil becomes rancid on exposure to the air, fàsaidh an ola breun ’s i nochdte ris an èadhar

range n 1 expressed with caochladh m. In a range of contexts, ann an caochladh shuidhichidhean. From a range of informational and reference sources, o chaochladh ghoireasan-fiosrachaidh. To develop in all pupils a range of positive attitudes, caochladh bheachdan fallain àrach anns a’ chloinn air fad. Ensure that pupils encounter a range of teaching styles, dèanamh cinnteach gum fiosraich a’ chlann caochladh dhòighean teagaisg. The development of a range of positive attitudes and opportunities for personal development, fàs ga thoirt air caochladh bheachdan neartmhor agus air cothroman fàis phearsanta. The following ranges of activities might be undertaken in each of the outcomes, dh’fhaoidte caochladh ghnìomhan, mar a leanas, a ghabhail os làimh anns gach aon de na builean

2 expressed with caochladh sheòrsachan. To accommodate a greater range and variety of experiences, gus cothrom a thoirt do bharrachd fhiosraichidhean de chaochladh sheòrsachan. Gaelic caters for pupils from a range of home and cultural backgrounds, tha a’ Ghàidhlig a’ gabhail ri cloinn à caochladh sheòrsachan dachaigh is dualchais. Texts with a range of subject matter, teacsaichean air caochladh sheòrsachan cuspair. Pupils will encounter a range of dialects and accents, bidh a’ chlann a’ coinneachadh ri caochladh sheòrsachan dualchainnt agus blas

3 seòrsachan. The range of group activities will now include structured situations, bidh na seòrsachan ghnìomhan a thàtar a’ dèanamh ann am buidhnean a-nis a’ gabhail a-staigh suidhichidhean òrdaichte. As the range of texts increases, mar a tha seòrsachan theacsaichean a’ dol am meud. The range of topics, social contexts and language will become more extensive, bidh na seòrsachan a tha ann de chuspairean, de shuidhichidhean sòisealta agus de chainnt a’ dol am meud

4 expressed with gach seòrsa. More differentiated targets which will accommodate the range of experiences of Gaelic, cuimsean nas eadar-dhealaichte a ghabhas a-steach gach seòrsa fiosrachaidh air a’ Ghàidhlig

5 expressed with iomadh seòrsa. Listen to a range of stories, ag èisteachd ri iomadh seòrsa de stòiridhean

6 expressed with an iomadalachd. It is through talk that the pupil makes sense of the range of ideas in the curriculum, is ann tro labhairt a bheir am pàiste brìgh às an iomadalachd thùs-bheachdan a tha anns a’ chlàr-theagaisg sin

7 sreath f, gen sreatha, pl sreathan. A range of mountains, sreath bheanntaichean. To communicate on a range of topics, co-luadar a dhèanamh air sreath chuspairean. That teachers have access to an appropriate range of resources, gu bheil cothrom aig tidsearan air sreath iomchaidh de ghoireasan. Pupils will read to find and handle information for a range of purposes, bidh sgoilearan a’ leughadh ach an lorg ’s an làimhsich iad fiosrachadh air sreath adhbhairean. There must be early exposure of pupils to a wide range of stories, feumar a’ chlann a chur gu tràth an lùib sreath fharsaing de stòiridhean. The flat land by the river supports a range of grassland species, gheibhear san talamh-chòmhnard mun abhainn sreath de ghnèithean lusraich a bhuineas do thalamh-feòir

8 àireamh f. To provide a wider range of situations and contexts, gus àireamh nas motha de shuidhichidhean a chur an tairgse na cloinne

9 expressed with comas m. Teachers will offer knowledge about language when it is likely to help pupils extend their linguistic range, Bithidh tidsearan a’ tairgse eòlais air cànain an uair a tha coltas ann gun cuidich sin a’ chlann gus an comas-cànain a leudachadh

10 (maths, physics) raon m, gen raoin, pl raointean. A large temperature range, raon teothachd mòr. The range of the function, raon a’ ghnìomha

11 expressed with na tha ann de or na bheil ann de. Practice in Gaelic medium schools varies, reflecting this range of language backgrounds, tha caochladh dhòighean a’ dol anns na sgoiltean Gàidhlig mar thoradh air na tha ann de sheòrsachan shuidhichidhean a thaobh cànain. An opportunity to benefit from the expanding range of Gaelic related jobs, cothrom fhaighinn air na tha ann de dh’obraichean co-cheangailte ris a’ Ghàidhlig agus iad a’ sìor dhol am meud. Even this brief list demonstrates the range and variety of activities possible within the study of mass media, tha eadhan an liosta goirid seo fhèin a’ nochdadh na bheil ann de chaochladh sheòrsachan obrach a dh’fhaodar a ghabhail os làimh ann a bhith a’ beachdachadh air na mòrmheadhain

12 expressed with na tha de sheòrsachan. Pupils will begin to appreciate linguistic diversity through the range of accents and dialects found in Gaelic and all other languages, tòisichidh clann air tuigsinn cho iomachruthach ’s a tha cànain leis na tha de sheòrsachan blas agus dualchainnt anns a’ Ghàidhlig agus anns gach cànain eile

13 not directly expressed. The teaching of Gaelic from P1 to B2, a unitary process with similar approaches across the age range, teagasg na Gàidhlig bho B1 gu A2, oir is obair aonaichte, leantainneach sin, le dòighean obrach den aon ghnè o aois gu aois. Teaching and learning in the classroom will involve pupils in a broader range of language activities, cuiridh teagasg agus ionnsachadh anns a’ chlas a’ chlann an sàs ann am barrachd ghnìomhan-cànain. In the middle and upper ranges of the 5-14 year group, aig an aois mheadhain agus an aois as àirde anns a’ bhuidhinn 5-14. The teacher will extend the range of listening texts, leudaichidh an tidsear air na teacsaichean èisteachd. Texts will have a broader range of language, bidh na teacsaichean nas leatha ann an cànain. The range of distinguishing features of texts should be extended, bu chòir leudachadh a dhèanamh air na nithean a tha a’ dealachadh theacsaichean. Poem and dictionary will be among the range of texts pupils encounter, bidh dàn agus faclair am measg nan teacsaichean a bhitheas a’ chlann a’ coinneachadh riutha. Such study might also form a basis for employment in the expanding range of media industries. Dh’fhaodadh a leithid seo de bheachdachadh a bhith na bunait airson dreuchd a ghabhail ann an gnìomhachais nam meadhan, a tha a’ sìor leudachadh

full range n phr expressed with a h-uile aon. As a general principle pupils should have the opportunity to participate in the full range of experiences offered by Gaelic, is prionnsabal coitcheann e gum bu chòir an cothrom a bhith aig cloinn a bhith a’ gabhail pàirt anns a h-uile aon fhiosrachadh a tha a’ Ghàidhlig a’ tairgse

increasing range n phr expressed with barrachd sheòrsachan. Pupils should encounter an increasing range of texts and linguistic concerns, tha còir gum bi a’ chlann a’ coinneachadh ri barrachd sheòrsachan theacsaichean agus chùisean cànain

wide range n phr 1 expressed with sreath f fharsaing. There must be early exposure of pupils to a wide range of stories, feumar a’ chlann a chur gu tràth an lùib sreath fharsaing de stòiridhean. The pre-school recognises the wide range of special needs of children and families in their community, tha an ro-sgoil a’ toirt àite don t-sreath fharsaing de dh’fheumalachdan sònraichte a tha aig cloinn agus aig teaghlaichean nan coimhearsnachd

2 expressed with caochladh m. Speakers and messages that employ a wide range of Gaelic language features, luchd-labhairt agus teachdairean a bhitheas a’ cleachdadh caochladh nithean a bhuineas don Ghàidhlig mar chànain

3 expressed with gach seòrsa. Talk about a wide range of stories, a’ labhairt mu stòiridhean de gach seòrsa

4 expressed with gach iomadh seòrsa. Across the wide range of talk situations, feadh gach iomadh seòrsa suidheachadh labhairt a tha ann

5 expressed with mòran sheòrsachan. Texts with a wide range of subject matter, teacsaichean air mòran sheòrsachan cuspair. Texts taken from a wide range of sources, teacsaichean a thugadh à mòran sheòrsachan màthair-uisge

6 expressed with de iomadh seòrsa. Teachers should provide a wide range of picture, story and informational texts, tha còir aig tidsearan teacsaichean de iomadh seòrsa, le dealbhan is stòiridhean is fiosrachadh, a thoirt don chloinn

widening range n phr expressed with as motha. As texts become more complex the teacher needs to deploy a widening range of techniques, mar as ioma-fhillte a tha teacsaichean a’ fàs, ’s ann as motha a dh’fheumas an tidsear a chleachdadh de dhòighean obrach

wider range n phr 1 expressed with barrachd. Pupils’ experience should be extended to a wider range of texts, bu chòir leudachadh air fiosrachadh na cloinne a dh’ionnsaigh barrachd theacsaichean. Pupils will use a wider range of research procedures, bidh a’ chlann a’ cleachdadh barrachd de dhòighean rannsachaidh

2 expressed with barrachd sheòrsachan. Poetry will encompass a wider range of styles, bidh bàrdachd a’ cuartachadh barrachd sheòrsachan stoidhle. In order to engage with a wider range of texts and genres, gus a dhol an greim ann am barrachd sheòrsachan theacsaichean agus ghnè

3 expressed with àireamh nas motha. To provide a wider range of situations and contexts, gus àireamh nas motha de shuidhichidhean a chur an tairgse na cloinne

widest range n phr expressed with gach uile seòrsa comais. Methods for making texts available to the widest range of pupils, dòighean air teacsaichean a chur an tairgse chloinne de gach uile seòrsa comais

range v i

ranging from … to prep phr 1 expressed with eadar … agus. Children from a variety of backgrounds, ranging from situations where Gaelic is the language of the home and the community to those where the school provides the main context in which Gaelic is encountered, clann o chaochladh àrainneachd eadar shuidhichidhean anns a bheil a’ Ghàidhlig mar chànain na dachaigh agus na coimhearsnachd, agus suidhichidhean anns a bheilear a’ coinneachadh ris a’ Ghàidhlig anns a’ mhòr earrainn san sgoil fhèin

2 expressed with de chaochladh seòrsa. Activities ranging from collaborative language tasks to group projects, gnìomhan de chaochladh seòrsa, bho obair cho-chuideachail cànain gu pròiseactan-buidhne

ranger n coimheadaiche m, pl coimheadaichean. Park Rangers, Coimheadaichean Pàirce

rapid a 1 luath, comp luaithe. It is likely that these pupils will make more rapid progress, bidh a h-uile coltas gun tig piseach nas luaithe air a’ chloinn seo

2 fìor … luath. It may also be an option to transfer a pupil making rapid progress from a Learners’ class to Gaelic Medium education, faodar cuideachd pàiste air a bheil fìor phiseach luath a ghluasad bho chlas Luchd-Ionnsachaidh gu foghlam tro Mheadhan na Gàidhlig

3 expressed with gu h-ealamh. By such means they get a rapid sense of the gist of any communication, tha iad anns an dòigh sin a’ faighinn tuigse gu h-ealamh air brìgh gach adhbhar-chonaltraidh

rapid current n phr buinne f, pl buinneachan

rapids n pl 1 uisgeachan m pl brasa

2 bras-shruth m, gen bras-shrutha

3 coineasan m pl. Salmon coming up the rapids, bradain a’ tighinn an àirde na coineasan

rare a 1 ainneamh

2 tearc

3 annasach, comp annasaiche

rarely adv expressed with neg plus ach ainneamh. In communities where Gaelic is rarely encountered, ann an coimhearsnachdan far nach fhaighear a’ Ghàidhlig ach ainneamh

rarity n annas, m, gen annais, pl annasan

rascal n bleigeard m, gen bleigeird, pl bleigeardan; or blaigeard m, gen blaigeird, pl blaigeardan

rash n broth m, gen brotha, pl brothan

having a rash a phr brothach

rash a bras, comp braise

rashness n braisead f, gen ibraiseid

ratchet n bac-fhiacal m, gen & pl baic-fhiacail

rate n 1 astar m, gen & pl astair. It is recognised that pupils will attain targets at different rates, gabhar ris gum bi clann a’ coileanadh chuimsean aig astar eadar-dhealaichte

2 ràta f, pl ràtaichean. Birth rate, ràta bhreith. The Bank rate, an ràta Bhanca

3 ìre f, gen ìrean. Calls will be charged at local rate, thèid cur mu choinneimh nam brathan-fòn aig ìre ionadail. The rate of inflation is low this year, tha ìre na h-atmhorachd ìosal am bliadhna. The rate of unemployment in the city is as high as any other area in Europe, tha an ìre dì-chosnaidh anns a’ bhaile cho àrd ri sgìre sam bith eile anns an Roinn-Eòrpa

rates n pl (tax on property) ràtaichean f pl. Paying the rates, a’ pàigheadh nan ràtaichean

rather adv 1 gu math. At that time Scotland enjoyed a rather warm, humid climate, aig an àm ud clìomaid gu math blàth, tais ann an Alba

2 caran. The prime minister had a rather peculiar text last night, ’s e ceann-teagaisg caran neònach a bha aig a’ phrìomhaire a-raoir

3 expressed with copula construction. Rather, it is the business of media education to explore the underlying reasons for all viewpoints, ’s e a tha fa-near do dh’oideachadh mu na meadhain, rannsachadh a dhèanamh air na tha a’ gluasad a h-uile beachd a tha ann

4 not directly expressed. But rather clarifying the aims and objectives for the whole class, ach a’ soilleireachadh chuimsean agus amasan don chlas air fad

rather than conj phr 1 an àite. Rather than through explanation in English, an àite a bhith a’ mìneachadh chùisean ann am Beurla

2 (a) agus chan ann. Rather than as “right/wrong” assignments, ’s chan ann mar iomairtean “ceart no ceàrr”. Pupils should be encouraged to develop from where they are, rather than having the gap exposed between their present attainments and some ideal level of performance, tha còir a’ chlann a mhisneachadh gu bhith a’ fàs às an t-suidheachadh anns a bheil iad, ’s chan ann a’ foillseachadh na beàrna eadar na thèid aca air a dhèanamh an-ceartuair agus ìre choileanaidh air choireigin as àirde tha ri fhaotainn. They are right in arguing that the overall aim should be facilitation rather than coercion, tha iad ceart ann a bhith ag agairt gur e bu chòir a bhith mar amas coitcheann ach an t-slighe a rèiteachadh, agus chan ann a cho-èigneachadh

(b) agus chan e. We should therefore try to help rather than hinder, feumaidh sinn mar sin feuchainn ri cuideachadh a dhèanamh agus chan e bacadh

ratio n co-mheas m, pl co-mheasan. The correct ratio of staff to children as recommended by the social work department must be provided, feumaidh an co-mheas ceart de luchd-obrach mu choinneimh cloinne a bhith ann mar a thèid moladh le roinn na h-obrach sòisealta

rationale n feallsanachd f. The rationale describes the main features of the Gaelic curriculum, tha an Fheallsanachd a’ toirt cunntais air na prìomh nithean a bhuineas do chlàr-teagaisg na Gàidhlig. On the outcomes identified in the Rationale, air na builean a chaidh a chomharrachadh anns an Fheallsanachd

rattle n gleadhran m, gen & pl gleadhrain

rattle v i 1 bi a’ glagadaich. The window is rattling with the wind, tha an uinneag a’ glagadaich leis a’ ghaoith

2 bi a’ bragail; or bi a’ bragadaich. The rain is rattling on the window, tha an t-uisge a’ bragadaich air an uinneig

rave v i breislich, vn breisleachadh im

ravine n 1 (a) clais f, pl claisean

(b) mòr-chlais f, gen mòr-chlaise, pl mòr-chlaisean

2 gil f, gen gile, pl gilean

(b) mòr-ghil f, gen mòr-ghile, pl mòr-ghilean

raw a amh, comp aimhe

raw materials n phr 1 bun-stuth m, pl bun-stuthan

2 stuth m amh

ray n gath m, pl gathan

reach v tr ruig, vn ruighinn. For most pupils this will be reached, ruigear seo anns a’ chuid mhòir de chloinn

react v i 1 expressed with gabh ri, vn gabhail m ri. Examining how the presentation of text can influence meaning and the ways that readers react, beachdachadh air a’ bhuaidh a bhitheas aig mar a chuirear teacsa an cèill air brìgh, agus air na dòighean anns am bi luchd-leughaidh a’ gabhail ris

2 expressed with buaidh f. The ways in which accent and dialect can cause listeners to react differently, na dòighean anns am faod buaidh eadar-dhealaichte a bhith aig blas agus dualchainnt air luchd-èisteachd

reaction n 1 expressed with tuigse f. Respond in a way that shows some reaction to one aspect of the text, a’ freagairt ann an dòigh a tha a’ nochdadh na h-uiread de thuigse air an teacsa

2 expressed with gabh gu ìre. Revealing some reaction to one aspect of the text, a’ nochdadh gu bheilear a’ gabhail gu ìre ri aon nì a bhuineas don teacsa

3 expressed with mar plus gabh ri. Reflect on what has been read and record personal reactions, a’ beachd-smuaineachadh air na chaidh a leughadh agus a’ clàradh mar a ghabhadh ris. The messenger has to take more account of the possible reactions of the listeners, feumaidh an teachdaire barrachd aire a thoirt do mar a dh’fhaodadh an luchd-èisteachd gabhail ris an teachdaireachd. Media education should help pupils to explore their own reactions to the mass media, bu chòir do dh’oideachadh anns na meadhain clann a chuideachadh gus rannsachadh a dhèanamh air mar a tha iad fhèin a’ gabhail ris na mòr mheadhain

4 beachd m, pl beachdan. By comparing their reactions to those of classmates, le bhith a’ coimeas am beachdan fhèin ri beachdan chàich anns a’ chlas. Pupils will describe personal experiences, feelings and reactions, bidh a’ chlann a’ toirt iomraidh air fiosrachaidhean is faireachdainnean is beachdan pearsanta

5 expressed with mar a tha … air gluasad. Pupils will develop ways of expressing their reactions to their experiences, bidh a’ chlann a’ togail dhòighean air cur an cèill mar a tha iad air an gluasad le an cuid fhiosraichidhean

6 (chemical) iom-obrachadh m, gen iom-obrachaidh, pl iom-obrachaidhean. Chemical reaction, iom-obrachadh ceimigeach

reactive a. Reactive hazards (i.e. of chemical), cunnartan iom-obrachaidh

reactor n reactar m, gen reactair, pl reactaran

read v tr 1 leugh, vn leughadh m. Pupils will read to find and handle information for a range of purposes, bidh sgoilearan a’ leughadh ach an lorg ’s an làimhsich iad fiosrachadh air sreath adhbhairean. They will also read, on occasion aloud, bidh iad cuideachd a’ leughadh, uairean os n-àird. Once a sufficient number of texts has been read to them, aon uair ’s gu bheil gu leòr de theacsaichean air an leughadh dhaibh. Such activities may also provide opportunities to explore texts they have read, tha iomairtean den t-seòrsa seo cuideachd a’ toirt cothroim a bhith a’ rannsachadh theacsaichean a leugh iad. Choices of texts to be heard or read, taghaidhean a thaobh theacsaichean a bhithear a’ cluinntinn no a’ leughadh. Reading and discussing texts with the teacher, pupils will be encouraged to produce a variety of different kinds of writing, le bhith a’ leughadh agus a’ beachdachadh air teacsaichean leis an tidsear, misnichear a’ chlann gus caochladh sheòrsachan sgrìobhaidh a thoirt gu buil

2 dèan leughadh, vn dèanamh leughaidh. As pupils begin to read more widely, mar a bhitheas a’ chlann a’ tòiseachadh air barrachd leughaidh a dhèanamh

reading n 1 (a) leughadh m, gen leughaidh. Reading for enjoyment, leughadh airson toileachaidh. Reading aloud should be an every-day class activity, tha còir aig leughadh a-mach a bhith a’ dol gu làitheil anns a’ chlas. The setting of a priming question before reading may help the pupil to express understanding in reading aloud, faodaidh ceist spreagaidh ron leughadh am pàiste a chuideachadh gus tuigse a chur an cèill ann an leughadh a-mach. With the need to develop the skills of reading and writing, mar a bhitheas feum air sgilean leughaidh agus sgrìobhaidh a thoirt air adhart. The teacher can encourage them to recommend texts for group and class reading, faodaidh an tidsear misneachadh a dhèanamh orra gus teacsaichean a mholadh airson an leughaidh ann am buidhnean no anns a’ chlas. Developing the skills of reading aloud, a’ toirt air adhart sgilean leughaidh a-mach

(b) expressed with a bhith a’ leughadh. The teacher can allow time for reading purely for enjoyment, faodaidh an tidsear ùine thoirt airson a bhith a’ leughadh airson toileachaidh a-mhàin. Pupils’ writing of poetry will be aided by their reading aloud, bidh a’ chlann air an cuideachadh ann a bhith a’ sgrìobhadh bàrdachd le bhith a’ leughadh a-mach. Poetry writing depends on wide experience of listening to and reading poems, tha sgrìobhadh bàrdachd an urra ri eòlas farsaing air a bhith ag èisteachd ri dàin agus gan leughadh

(c) expressed with na tha … a’ leughadh. They should discuss pupils’ reading with them, tha còir aca a bhith a’ beachdachadh còmhla ris a’ chloinn air na tha iad a’ leughadh

(d) expressed with leugh, vn leughadh m. The teacher can focus on texts before reading, faodaidh an tidsear a bhith a’ cuimseachadh air teacsaichean mus leughar

2 àireamh f, gen àireamh, pl àireamhan. The rain gauge readings are a useful indicator to water companies, tha na h-àireamhan a gheibhear bho na tomhasan-silidh nan comharradh feumail do chompanaidhean uisge

group reading n phr 1 leughadh-bhuidhnean m, gen leughaidh-bhuidhnean

2 leughadh m ann am buidhnean

reading mod leughaidh. Reading materials, stuthan-leughaidh. Good reading habits, deagh chleachdaidhean leughaidh. Giving individual reading interviews, a’ toirt agallamh leughaidh do phàistean fa leth

reading approach n phr dòigh-leughaidh f, pl dòighean-leughaidh. Pupils will be helped to adjust reading approaches to the different ways information is presented, cuidichear a’ chlann gu bhith ag atharrachadh dhòighean-leughaidh a rèir dhòighean eadar-dhealaichte anns a bheil fiosrachadh ga chur an cèill

reading programme n phr prògram-leughaidh m, pl prògraman-leughaidh

reading material n phr stuth-leughaidh m, pl stuthan-leughaidh

readability n 1 expressed with so-leughte. Learning how text can be organised for readability increases awareness of audience, a bhith ag ionnsachadh mar a ghabhas teacsa a chur air dòigh gus a dhèanamh so-leughte, cuiridh sin ri mothachadh air luchd-amais

2 expressed with furasta a leughadh. Teachers should give careful attention to the readability of all printed texts used, tha còir aig tidsearan làn aire a thoirt gu bheil gach teacsa clò-bhuailte a thàtar a’ cleachdadh furasta a leughadh

reader n 1 leughadair m, pl leughadairean. The response of audience will help the reader to review reading performance, bidh an dòigh anns an gabh an luchd-amais ris na chuideachadh don leughadair gu bhith a’ breithneachadh air na tha e ris

2 neach-leughaidh m, pl luchd-leughaidh m. Examining how the presentation of text can influence meaning and the ways that readers react, beachdachadh air a’ bhuaidh a bhitheas aig mar a chuirear teacsa an cèill air brìgh, agus air na dòighean anns am bi luchd-leughaidh a’ gabhail ris. Pupils will learn that capitals and full stops make the meaning clear to readers, bidh a’ chlann ag ionnsachadh gu bheil litrichean mòra agus puingean stad a’ soilleireachadh brìgh do luchd-leughaidh

3 expressed with ann an leughadh. As pupils become more confident readers and writers, mar a tha a’ chlann a’ fàs nas misneachaile ann an leughadh ’s ann an sgrìobhadh

readership n 1 luchd-leughaidh m. Pupils will write for a number of readerships, bidh a’ chlann a’ sgrìobhadh airson caochladh luchd-leughaidh

2 luchd-amais m. With degrees of formality that will depend on the writer’s familiarity with the target readership, aig ìrean foirmealachd a bhitheas a’ dol a-rèir ’s dè an t-eòlas a tha aig an sgrìobhadair air a luchd-amais. The combination of purpose, form and readership, adhbhar, cumadh agus luchd-amais, an co-bhonn ri chèile

readvance n (geology) ath-mheudachadh m, gen ath-mheudachaidh, pl ath-mheudachaidhean. This dates from a glacial event known as the Wester Ross readvance, buinidh seo do dh’àm an tachartais eigheadail ris an canar ath-mheudachadh Rois an Iar

ready a 1 deiseil

2 ullamh

get ready v phr deiseilich, vn deisealachadh m. Their beasts must be got ready better, feumar a bhith a’ deisealachadh am beothaichean nas fheàrr

readily adv 1 gu minig. Where it is used readily, far a bheilear ga cleachdadh gu minig

2 gu furasta. The policy should recognise that skills acquired in Gaelic may be expected to transfer readily to English, am poileasaidh ag aideachadh cuideachd gum faodar a bhith a’ sùileachadh gun gabh na sgilean a thogar sa Ghàidhlig an steidheachadh gu furasta anns a’ Bheurla. A daily register must be taken at the beginning of each session and be readily available throughout the session, feumar clàradh làitheil a ghabhail aig toiseach gach seisein agus a bhith ri fhaotainn gu furasta rè an t-seisein

3 gu saor. Talk readily to others, a’ labhairt gu saor ri feadhainn eile

4 gu deònach. Most pupils will respond readily to stories, gabhaidh a’ chuid mhòr de chloinn gu deònach ri stòiridhean

5 gu h-ealamh. Some pupils acquire the habits of recognition and categorisation readily, tha cuid de chloinn a thogas cleachdaidhean aithne agus seòrsaidh gu h-ealamh

6 expressed with deiseil a. A fully equipped first aid box should be readily available, is còir gum bi bocas ciad-fhuasglaidh làn uidheamaichte deiseil ri làimh

7 expressed with làn a, preceding n. Non-fiction should be readily available, tha còir làn chothrom a bhith ann air leabhraichean a thuilleadh air ficsean

readiness n expressed with gu bheil … deònach. They will show a readiness to talk, nochdaidh iad gu bheil iad deònach a bhith a’ còmhradh

real a 1 fìor. The emphasis should be on real communication, bu chòir cudthrom a bhith air fìor chonaltradh. Pupils will listen in order to convey real messages to another class or teacher, bidh a’ chlann ag èisteachd gus fiosan fìor a chur gu clas eile no gu tidsear eile. Through role-play or real situations, le bhith a’ dol an riochd eile no le bhith ann an suidhichidhean fìor. Many real opportunities for pupils to convey information, iomadach fìor chothrom do chloinn a bhith a’ cur fiosrachaidh an cèill. To ensure the very real progress that can be made within this one level, gus an t-adhartas — agus is fìor adhartas e — a ghabhas a dhèanamh aig an aon ìre seo a stèidheachadh gu cinnteach. They may also have a heightened sense of writing and talking for genuine purposes and for real and specific audiences, faodaidh iad cuideachd am barrachd tuigse fhaotainn air a bhith a’ sgrìobhadh agus a’ labhairt gus fìor amasan a choileanadh airson fìor luchd-amais fa leth

2 fìrinneach. With degrees of formality that will depend on the writer’s familiarity, which may be real or imaginary, with the target readership, aig ìrean foirmealachd a bhitheas a’ dol a-rèir ’s dè an t-eòlas —fìrinneach no mac-meanmnach — a tha aig an sgrìobhadair air a luchd-amais. Real letters will motivate best, ’s e litrichean fìrinneach as motha nì de ghluasad

3 dligheach. Pupils will benefit from working with real models of effective Gaelic, bithidh e feumail don chloinn a bhith ag obair le eisimpleirean dligheach de Ghàidhlig dhòigheil

4 da-rìreabh. Through practical activity in a real situation, tro obair ghnìomhaich ann an suidheachadh da-rìreabh. Pupils will use appropriate courtesy formulae in real situations, bidh a’ chlann a’ cleachdadh ràdhan modh ann an suidhichidhean da-rìreabh. From games or from real experience, bho gheamachan no bho nithean a chaidh fhiosrachadh da-rìreabh

5 ann an da-rìreabh. A basis for later work on how representations define and limit real lives and real communities, bunait do dh’obair a nithear a-rithist air mar a tha dòighean-riochdachaidh a’ seulachadh beatha dhaoine agus choimhearsnachdan a tha ann an da-rìreabh, agus a’ cur chrìochan umpa

real-life mod 1 expressed with anns an t-saoghal againn fhèin. Likewise, they can deal with real-life situations, thèid aca cuideachd air dèiligeadh ris na suidhichidhean anns an t-saoghal againn fhèin

2 expressed with anns an t-saoghal sa bheil … beò. They will write about matters which go beyond their real-life experiences, bidh iad a’ sgrìobhadh mu nithean a tha a’ dol thar am fiosrachaidh anns an t-saoghal sa bheil iad beò

realisation n tuigse f. Such developments have been matched by a realisation, tha leasachaidhean den t-seòrsa seo air a bhith ann an dlùth dhàimh ri tuigse

realise v tr

1 tuig, vn tuigsinn f

2 (fulfil) expressed with thoir a dh’ionnsaigh. So that they can fully realise their ability to understand Gaelic, gus an toirt a dh’ionnsaigh an làn chomais air a’ Ghàidhlig a thuigsinn

3 (fulfil) coilean, vn coileanadh. In order to realise these aims, gus na h-amasan seo a choileanadh. Some language attainment targets may be incapable of being fully realised, faodaidh e bhith nach gabh cuid de chuimsean cànain an coileanadh gu h-iomlan

make realise v phr thoir fa-near do, vn toirt fa-near do. We are trying to make them realise that we have the same problems as other areas, tha sinn a’ feuchainn ri thoirt fa-near dhaibh gu bheil na h-aon duilgheadasan againne ’s a tha aig àiteachan eile

realistic a iomchaidh. The teacher will make sure that contexts are realistic and appropriate, bidh an tidsear a’ dèanamh cinnteach gu bheil na suidhichidhean iomchaidh agus freagarrach

reality n 1 expressed with an saoghal againn fhìn. Adventure games let pupils explore situations which give a sense of reality, tha geamannan dùbhlain a’ toirt cothroim do chloinn a bhith a’ rannsachadh shuidhichidhean anns a bheil caran de choltas an t-saoghail againn fhìn

2 not expressed. Experiences which could not be accommodated within the realities of the classroom, fiosrachaidhean nach b’ urrainn an gabhail a-staigh anns a’ chlas

reap v tr buain, vn buain f

reaper n buanaiche m, pl buanaichean

rear n

we brought up the rear, bha sinne aig an deireadh

rear v tr àraich, vn àrach m

rearing n àrach m, gen àraich

2 a bhith ag àrach. A culture that valued the rearing of cattle as a measure of a person’s wealth, dualchas a bha a’ cur luach air a bhith ag àrach cruidh mar thomhas air beairteas neach

reason n 1 adhbhar m, gen adhbhair, pl adhbhair, adhbharan. For that reason, air an adhbhar sin. It is for such reasons, is ann air adhbhair den t-seòrsa sin. Pupils should be helped to identify with characters and to comment in terms of their behaviour and reasons, tha còir a’ chlann a chuideachadh gus a bhith a’ dlùthachadh ris na pearsachan agus a bhith a’ toirt tarraing air an giùlan ’s air an adhbhair

2 expressed with as adhbhar. It is for these reasons that they form the framework, sin as adhbhar iad a bhith sa bheairt. The reason for poor voice production in talking is the pupil’s lack of clarity about what to say, ’s e as adhbhar do chion comas labhairt nach eil am pàiste soilleir mu dè their e

3 sealladh m, gen seallaidh, pl seallaidhean. This is important for two reasons, tha seo cudthromach bho dhà shealladh

4 expressed with na tha a’ gluasad. Rather, it is the business of media education to explore the underlying reasons for all viewpoints, ’s e a tha fa-near do dh’oideachadh mu na meadhain, rannsachadh a dhèanamh air na tha a’ gluasad a h-uile beachd a tha ann

for reasons of prep phr a thaobh. Experiences which could not, for reasons of expense or safety, be accommodated within the realities of the classroom , fiosrachaidhean nach b’ urrainn an gabhail a-staigh anns a’ chlas a thaobh cosgais no sàbhailteachd

for that reason, for these reasons adv phr mar sin dheth

reason for prep phr expressed with carson. Groups can discuss preferences and reasons for them, faodaidh buidhnean beachdachadh air an fheadhainn as fheàrr leotha, agus carson

reason v i

reasoning n reusanachadh m. Cues which help them to sustain a brief line of argument or reasoning, comharraidhean a bheir cothrom dhaibh argamaid no reusanachadh a chumail a’ dol rè ùine ghoirid. Support their own views with evidence or reasoning, a bhith a’ cur taice ri am beachdan fhèin le dearbhadh no le reusanachadh

reasonable a 1 reusanta. According to this evidence his suggestion is therefore reasonable, a-rèir na fianaise seo tha am moladh aige mar sin reusanta. All reasonable steps must be taken to discourage the spread of infection, feumar gach riatanas reusanta a dhèanamh gus bacadh a chur air gabhaltachd o bhith a’ sgaoileadh

2 expressed with gu reusanta adv. Since they indicate reasonable expectations of achievement for most pupils, seach gu bheil iad a’ comharrachadh na thàtar gu reusanta a’ sùileachadh a bhitheas a’ mhòrchuid den chloinn a’ coileanadh

reasonably adv gu reusanta

reassemble v tr 1 ath-chruinnich, vn ath-chruinneachadh m

2 cuir ri chèile a-rithist, vn cur …. She reassembled the model, chuir i a’ mhodail ri chèile a-rithist

reassurance n 1 comhfhartachd f

2 expressed with faclan comhfhartachd. The teacher will promote confidence by reassurance and praise, bidh an tidsear a’ daingneachadh misnich le faclan comhfhartachd agus molaidh

rebel n reubaltach m, gen & pl reubaltaich

rebellion n ar-a-mach m

rebuild v tr ath-thog, vn ath-thogail f. The wall may have been rebuilt, dh’fhaodadh gun deach am balla ath-thogail

rebuke n achmhasan m, gen & pl achmhasain

rebuke v tr cronaich, vn cronachadh m

recall n 1 cuimhne f. To develop skills in attention and recall, gus sgilean aire agus cuimhne a thoirt air adhart. The teacher will be able to assess a pupil’s level of recall, thèid aig an tidsear air ìre cuimhne gach pàiste a mheasadh

2 expressed with cuimhnich, vn cuimhneachadh. Since accuracy of recall will become more important, seach gum bi e a’ fàs nas cudthromaiche a bhith a’ cuimhneachadh gu mionaideach. The teacher should invite recall of straightforward features of the text, tha còir aig an tidsear iarraidh orra cuimhneachadh air na nithean as cumanta mu dheidhinn an teacsa

recall v tr 1 cuimhnich air, vn cuimhneachadh m air. Recognise the genre of the communication and be able to recall it, a bhith ag aithneachadh gnè a’ chonaltraidh agus a bhith comasach air cuimhneachadh air. It cannot be assumed that children will have acquired the necessary skills of concentrating, thinking about and recalling what they hear and see by the time they enter P1, chan urrainn dhuinn a bhith cinnteach gum bi clann air na sgilean èiseil a thogail ron am a thig iad a-steach do B1 — ’s e sin a bhith a’ leagail an inntinnean air nithean sònraichte, agus a bhith a’ smaoineachadh agus a’ cuimhneachadh air na chluinneas ’s na chì iad

2 ùraich, vn ùrachadh m. Pupils will be asked to recall and refer to their own experiences, bithear ag iarraidh air a’ chloinn a bhith ag ùrachadh an cuid fiosrachaidh fhèin no a’ toirt tarraing air

3 dèan ùrachadh, vn dèanamh ùrachaidh. They will learn to use audio or video recorders to recall and review what they have said, bidh iad ag ionnsachadh mar a chleachdas iad innealan-clàraidh cluaise agus bhideo gus ùrachadh agus breithneachadh a dhèanamh air na thubhairt iad

recap n ath-shùil f

receive v tr 1 faigh, vn faotainn f. Through language they receive knowledge, is ann tro chànain a tha iad a’ faotainn eòlais. Receiving ideas, a’ faotainn smuaintean. Pupils receiving the bulk of their education through the medium of Gaelic, clann a tha a’ faotainn na mòrchodach den fhoghlam aca tro mheadhan na Gàidhlig. The responses received to questions, na freagairtean a fhuaras ri ceistean. These new channels will be received through the presently existing transmitters, gheibhear na sianalan ùra seo tro na croinn-sgaoilidh a tha againn an-dràsta

2 gabh, vn gabhail m. In order to understand language pupils need first to be involved in receiving and making it, gus cànain a thuigsinn, feumaidh clann anns a’ chiad dol a-mach a bhith an sàs ann a bhith ga gabhail agus ga cruthachadh

3 gabh a-staigh. The contexts in which Gaelic is expressed and received, na suidhichidhean anns a bheil a’ Ghàidhlig air a cur an cèill ’s air a gabhail a-staigh

4 not directly expressed. Such pupils may be receiving a Gaelic medium education, faodaidh an leithid seo de chloinn a bhith gan oideachadh tro mheadhan na Gàidhlig

receiver n (debt) neach-trusaidh m nam fiach, pl luchd-trusaidh nam fiach

recent a 1 expressed with o chionn goirid. The nature of that offered knowledge has also changed in recent practice, o chionn goirid tha caochladh air a thighinn air an dòigh anns a bheilear a’ tairgse an eòlais sin

2 expressed with buin do v phr, vn buntainn do, plus àm a tha faisg oirnn

more recent a phr expressed with buin do v phr, vn buntainn do, plus àm as fhaisg oirnn. The visible remains are more recent, buinidh na làraichean faicsinneach do dh’àm as fhaisg oirnn

recently adv 1 o chionn ghoirid. Have recently enjoyed a period of growth, air a bhith a’ mealtainn fàis o chionn ghoirid

2 a chianaibh

more recently adv phr on uair sin. More recently, he has held discussions with various groups about the use of Gaelic in education in Scotland, on uair sin, tha e air a bhith a’ co-bheachdachadh le caochladh bhuidhnean air cleachdadh na Gàidhlig ann am foghlam an Alba

reception n (in building) ionad m fàilte, gen ionaid fàilte

recipe n recipe m, reasabaidh m. Such as a poem and a recipe, mar tha dàn agus recipe

recipient n 1 neach-amais m, pl luchd-amais. To identify what the recipient needs to know, gus aithne chur air na dh’fheumas an neach-amais fios a bhith aige air

2 (semantics) neach-amais m

reciprocal a co-chèileach. Reciprocal pronoun, riochdair co-chèileach

recitation n aithris f

recite v aithris, vn aithris f. They will sing songs and recite poems, bidh iad a’ gabhail òran agus ag aithris dhàn

reciter n 1 neach-aithris m, pl luchd-aithris

2 aithrisiche m, pl aithrisichean

reclaim v tr 1 ath-bhuannaich, vn ath-bhuannachadh m

2 saoraich, vn saorachadh m

reclamation n ath-bhuannachd f

recluse n aonaran m, gen aonarain, pl aonaranan

recognise v 1 (a) aithnich, vn aithneachadh m. She will recognise gestures and eye contact, aithnichidh i gluasadan-bodhaig agus glacadh-sùla. Pupils should learn to recognise some of the basic structures, bu chòir gun aithnicheadh a’ chlann cuid de na bun-structairean. Some may have started to recognise single words, bidh cuid, ’s dòcha, a bhitheas air tòiseachadh air faclan fa leth aithneachadh. Teachers can help pupils recognise how texts dealing with different kinds of knowledge differ, faodaidh tidsearan a’ chlann a chuideachadh gus a bhith ag aithneachadh mar tha teacsaichean mu chaochladh sheòrsachan eòlais eadar-dhealaichte o chèile

(b) cuir aithne air, vn cur aithne air. Once pupils recognise differences, aon uair ’s gun cuir a’ chlann aithne air eadar-dhealachaidhean

(c) thoir aithne do, vn toirt aithne do. Their various languages will be valued and respected in the pre-school, bheirear aithne agus urram don cuid chànainean eadar-dhealaichte anns an ro-sgoil

2 gabh a-steach, vn gabhail a-steach. Pupils can recognise how character and relationship must be understood, faodaidh a’ chlann gabhail a-steach mar a dh’fheumar pearsa agus dàimh a thuigsinn

3 tog, vn togail f. They will be able to recognise cues, thèid aca air comharraidhean a thogail

4 tuig, vn tuigsinn f. To recognise where others’ ideas come from, gu bhith a’ tuigsinn co às a tha bun-bheachdan chàich a’ tighinn. To recognise the needs of different kinds of audiences, gus feumalachdan caochladh sheòrsachan luchd-amais a thuigsinn. It is important to recognise that the form of assessment has to match the aims of the teaching process, tha e cudthromach a thuigsinn gum bi an dòigh anns a bheilear a’ measadh ann an dàimh ri amasan teagaisg

5 aidich, vn aideachadh m. The policy recognises that skills acquired in Gaelic may be expected to transfer readily to English, tha am poileasaidh ag aideachadh gum faodar a bhith a’ sùileachadh gun gabh na sgilean a thogar sa Ghàidhlig an steidheachadh gu furasta anns a’ Bheurla

6 gabh ris, vn gabhail ris. This recognises that language exists both as a discrete area and as a permeating element across the curriculum, tha seo a’ gabhail ris gu bheil àite sònraichte aig cànain an dà chuid dhi fhèin agus mar nì a tha a’ dol air feadh a’ chlàir-theagaisg gu lèir. It is recognised that pupils will attain targets at different rates, gabhar ris gum bi clann a’ coileanadh chuimsean aig astar eadar-dhealaichte. It is now recognised that pupils’ ability to understand and use language depends more on their ability to see how larger units are manipulated, a-nis thàtar a’ gabhail ris gu bheil comas-tuigse agus comas-cleachdaidh na cloinne air cànain nas motha an urra ri an comas air a bhith a’ tuigsinn mar tha aonadan nas motha air an ullachadh

7 (a) thoir àite do, vn toirt àite do. Its language and culture should be recognised throughout the whole school, bu chòir àite thoirt do a cànain agus do a dualchas air feadh na sgoile gu lèir. The pre-school recognises the wide range of special needs of children and families in their community, tha an ro-sgoil a’ toirt àite don t-sreath fharsaing de dh’fheumalachdan sònraichte a tha aig cloinn agus aig teaghlaichean nan coimhearsnachd

(b) thoir àite dligheach do, vn toirt àite dhlighich do. All children will be respected and their individuality and potential recognised, valued and nurtured, bheirear urram do gach aon neach-cloinne; bheirear àite dligheach da pearsantachd air leth agus do na dh’fhaodas i a thoirt gu ìre, agus thèid na feartan seo àrach is thèid luach a chur orra

8 thoir fa-near, vn toirt fa-near. The pre-school recognises that many different types of family successfully love and care for children, tha an ro-sgoil a’ toirt fa-near gun tèid aig iomadh seòrsa eadar-dhealaichte de theaghlaichean air gaol agus cùram a thoirt do chloinn

recognised a aithnichte. There should be at least one adult holding a recognised first-aid certificate on the premises at all times, is còir gum bi co-dhiù aon inbheach aig a bheil teisteanas aithnichte a thaobh ciad-fhuasglaidh daonnan anns an togalach

recognition n 1 aithneachadh m, gen aithneachaidh. Including the recognition of genres, agus sin a’ gabhail a-staigh aithneachadh air gnè

2 expressed with aithne f. Show recognition of one obvious difference between two simple texts, a’ nochdadh gu bheil aithne aca air aon eadar-dhealachadh follaiseach eadar dà theacsa shìmplidh. Two strands in the attainment targets have been devoted to the recognition of genre, tha dà èill anns na cuimsean-coileanaidh air an toirt do dh’aithne air gnè

3 expressed with aithnich, vn aithneachadh m. Show recognition of one obvious difference between two simple texts, a’ nochdadh gun aithnich iad aon nì follaiseach a tha a’ cur o chèile dà theacsa shìmplidh

4 expressed with cuir aithne air, vn cur aithne air. Genre recognition can begin in the early stages, faodar tòiseachadh air aithne chur air gnè aig na h-ìrean as tràithe

recollection n

to the best of my recollection, mas math mo chuimhne

re-combine v cuir còmhla a-rithist, vn cur còmhla a-rithist. Pupils will show a capacity to re-combine what has been learned before, nochdaidh iad comas air a bhith a’ cur còmhla a-rithist na dh’ionnsaich iad roimhe

recommend v mol, vn moladh m. It is recommended that a proportion of this time might be devoted to language work, thàtar a’ moladh gum faodaiste cuibhreann den ùine seo a thoirt do dh’obair cànain. The teacher can encourage them to recommend texts for reading, faodaidh an tidsear misneachadh a dhèanamh orra gus teacsaichean a mholadh airson an leughaidh. The approach to teaching recommended in the Programmes of Study, na dòighean teagaisg a thàtar a’ moladh anns na Clàran Oideachaidh

recommended a expressed with thàtar a’ moladh. The teacher can provide annotated lists of recommended books, faodaidh an tidsear liostaichean leabhraichean a thàtar a’ moladh a thoirt seachad le notaichean. This trail is not recommended for those with walking difficulties, chan eilear a’ moladh na slighe seo do dhaoine le duilgheadasan coiseachd

as recommended by prep phr mar a thèid moladh le. The correct ratio of staff to children as recommended by the social work department must be provided, feumaidh an co-mheas ceart de luchd-obrach mu choinneimh cloinne a bhith ann mar a thèid moladh le roinn na h-obrach sòisealta

recommendation n moladh m, gen molaidh, pl molaidhean. The recommendations in this report imply the following requirements regarding teaching resources, togar às na molaidhean anns an aithisg seo na feuman a leanas a thaobh ghoireasan-teagaisg

recompense v tr ath-dhìol, vn ath-dhìoladh m

reconquer v tr ath-cheannsaich, vn ath-cheannsachadh m

reconstruction n ath-dhèanamh m, gen ath-dhèanamh, pl ath-dhèanamhan. A reconstruction of a roundhouse settlement, ath-dhèanamh air àite-tuineachaidh de thaighean-cruinne

record n 1 (a) clàr m, gen clàir, pl clàir, clàran. They listened to a record, dh’èist iad ri clàr. A Record of Needs, clàr-fheuman. A personal spelling book becomes both a reference for the pupil and a record for the teacher, thig leabhar-litreachaidh pearsanta gu bhith an dà chuid na fhiosrachadh don phàiste agus na chlàr don tidsear

(b) clàradh m, gen clàraidh, pl clàraidhean

(c) expressed with clàr v, vn clàradh m. Pupils for whom a record of needs has been opened, clann a tha na feuman aca gan clàradh

2 cunntas m, gen cunntais, pl cunntasan. The building must have belonged to a substantial tenant such as a tacksman, though there is no record of such a tenant, feumaidh gum buineadh an togalach do theanant chudthromach mar fhear-taca, ged nach eil cunntas againn air a leithid a theanant

Record of Needs n phr Clàr m Fheuman. Others may have pronounced difficulties that require the opening of an individual Record of Needs, airson feadhainn eile aig a bheil duilgheadasan follaiseach, feumar Clàr Fheuman fhosgladh dhaibh fa leth

record sheet n phr 1 duilleag-chlàraidh f, gen duilleig-chlàraidh, pl duilleagan-clàraidh

2 bileag-clàraidh f, gen bileig-clàraidh, pl bileagan-clàraidh. Each child’s record sheet must contain at least one emergency contact number, feumaidh co-dhiù aon àireamh bhrath ann an suidheachadh-èiginn a bhith air bileag-chlàraidh gach neach-chloinne

record v tr 1 clàr, vn clàradh m. Recording assessment, a’ clàradh measaidh. For recording pupils’ progress, gus adhartas na cloinne a chlàradh. Reflect on what has been read and record personal reactions, a’ beachd-smuaineachadh air na chaidh a leughadh agus a’ clàradh mar a ghabhadh ris. Pupils will be helped to experiment with ways of recording information, cuidichear a’ chlann gu bhith a’ feuchainn dòighean air fiosrachadh a chlàradh. The teacher will show other ways of recording ideas, seallaidh an tidsear dòighean eile air bun-bheachdan a chlàradh. Pupils’ language performances will be facilitated by recording their own performances, bidh e na chuideachadh don chloinn, ann a bhith gan cur fhèin an cèill ann an cainnt, ma bhitheas na tha iad a’ labhairt air a chlàradh. Methods of planning, conducting and recording assessment in language, dòighean air a bhith a’ deasachadh, a’ cur an gnìomh agus a’ clàradh measaidh air cànain

2 dèan iomradh air, vn dèanamh iomraidh air. The form of assessment of these ideas should be one which allows pupils to record their understandings, tha còir aig cruth measadh nam bun-smuaintean seo cothrom a thoirt don chloinn a bhith a’ dèanamh iomraidh air na nithean a tha iad a’ tuigsinn

3 cùm cunntas air, vn cumail cunntais air

4 gabh cunntas air, vn gabhail cunntais air. Pupils and teacher can agree on a checklist or grid which will be used for noting and recording observations, faodaidh an tidsear agus a’ chlann aontachadh air liosta-dearbhaidh no air clèith a bhithear a’ cleachdadh gu bhith a’ gabhail cunntais air beachdan

5 clàraich, vn clàrachadh m. Recorded delivery, libhrigeadh clàraichte

recording n 1 clàr m, pl clàir. Others will be audio or video recordings, is e clàir èisteachd no clàir bhideo a bhitheas ann an cuid eile

2 clàradh m, gen clàraidh, pl clàraidhean. Assessment and recording, measadh agus clàradh. A structure for assessment and recording, structar airson measaidh agus clàraidh. Tape recording allows pupils to hear themselves read, tha clàradh air teip a’ toirt cothroim do chloinn iad fhèin a chluinntinn a’ leughadh. Sound and video recordings, clàradh fuaim is bhideo

3 expressed with air clàr. Use of recordings of the pupils’ own talking can be made, faodar labhairt na cloinne fhèin air clàr a chur am feum

recording mod airson clàraidh. Audio recording and playback equipment, uidheam teip-èisteachd airson clàraidh agus cluiche

recorder n 1 inneal m pl innealan. Pupils will use tape or video recorders, bidh a’ chlann a’ cleachdadh innealan teip no bhideo

2 inneal-clàraidh m, pl innealan-clàraidh. They will learn to use audio or video recorders, bidh iad ag ionnsachadh mar a chleachdas iad innealan-clàraidh cluaise agus bhideo

recount v aithris, vn aithris f. Pupils will recount experiences, bidh a’ chlann ag aithris fhiosrachaidhean

recover v tr faigh ais, vn faighinn air ais

recoverable a. This energy is recoverable either directly or indirectly, nithear feum den lùth seo an dara cuid gu dìreach no gu neo-dhìreach

recreate v tr 1 ath-chruthaich, vn ath-chruthachadh m

2 ath-chum, vn ath-chumadh m

recreation n 1 ath-chruthachadh m, gen ath-chruthachaidh

2 (pastime) cur-seachad m

recreation mod cur-seachad. Recreation centre, ionad cur-seachad

rectangle n ceart-cheàrnach m, gen & pl ceart-chearnaich

rectangular a ceart-cheàrnach, comp ceart-chearnaiche. A rectangular building, togalach ceart-cheàrnach. By 1000AD other more rectangular structures were now being built, ann an 1000AD bha structaran eile na bu cheart-cheàrnaiche a-nis gan togail

rectum n 1 fosglan m a’ chaolain, gen fosglain a’ chaolain

2 snathainn f, gen snàithne. It’s in the rectum, tha e anns an t-snathainn

recycle v tr 1 ath-chuairtich, vn ath-chuairteachadh m

2 ath-chleachd, vn ath-chleachdadh m

recycling n ath-chuartachadh m, gen ath-chuartachaidh

red a dearg, comp deirge. The colours of the rainbow are violet, indigo, blue, green, yellow, orange, and red, ’s iad dathan a’ bhogha-fhroise liath or bàn-phurpaidh, gorm-liath or guirmeanach, gorm, buidhe-ghorm or uaine, buidhe, dearg-bhuidhe or orains, agus dearg

redefine v comharraich as ùr, vn comharrachadh as ùr. The nature of the language components have been redefined, chomharraicheadh as ùr nàdar nan earrainnean-cànain

redo v tr ath-dhèan, vn ath-dhèanamh m

redone a ath-dheante

work redone n phr 1 obair f ath-dhèante

2 ath-obair f. Work and work redone, obair agus ath-obair (proverb)

re-draft n ath-dhreachd f, pl ath-dhreachdan. Producing a re-draft, a’ toirt ath-dhreachd gu buil

re-draft v ath-dhreachd, vn ath-dhreachdadh m. Sections of stories can be read, discussed, re-drafted before being brought together, faodar earrainnean stòiridhean a leughadh, beachdachadh orra, an ath-dhreachdadh mus toirear cruinn còmhla iad

re-drafting n 1 ath-dhreachdadh m, gen ath-dhreachdaidh. Word processing aids re-drafting, tha dealbh-sgrìobhadh na chuideachadh do dh’ath-dhreachdadh. The following approach to drafting and re-drafting might be used, tha còir na dòighean a leanas a chleachdadh ann an dreachdadh agus ath-dhreachdadh. As pupils learn to refine the meaning of their writing through correction and re-drafting, mar tha a’ chlann ag ionnsachadh loinn a chur air brìgh an cuid sgrìobhaidh tro cheartachadh agus tro ath-dhreachdadh. Co-operative writing and discussion will motivate re-drafting, bidh co-oibreachadh ann an sgrìobhadh agus ann am beachdachadh a’ brosnachadh ath-dhreachdaidh

2 expressed with a bhith ag ath-dhreachdadh. Opportunities for drafting and re-drafting should be given where appropriate, tha còir cothrom a thoirt a bhith a’ dreachdadh agus ag ath-dhreachdadh an uair a tha sin iomchaidh

3 ath-sgrìobhadh m, gen ath-sgrìobhaidh. In learning the skills of sequencing, structuring and re-drafting, ann a bhith a’ togail sgilean leanmhainneachd, eagrachaidh agus ath-sgrìobhaidh

redstart n (Phoenicurus phoenicurus) ceann-dearg m

reduce v tr 1 lughdaich, vn lughdachadh m. Speaking too quickly or too hesitantly can reduce listeners’ interest, faodaidh labhairt ro luath no le stadaich ùidh an luchd-èisteachd a lughdachadh

2 giorraich, vn giorrachadh m. It is essential to reduce recording to just what is needed and what is manageable, feumar air a h-uile cor clàradh a ghiorrachadh dìreach gu ìre na bheil riatanach agus na ghabhas a làimhseachadh

reduction n lughdachadh m, gen lughdachaidh, pl lughdachaidhean

redundancy n anbharr m, gen anbharra

redundancy mod anbharra. Redundancy pay, pàigheadh anbharra

redundant a anbharrach

reduplicate v tr ath-dhùblaich, vn ath-dhùblachadh m

reduplication n ath-dhùblachadh m, gen ath-dhùblachaidh

reed n cuilc f

2 (musical) ribheid f, pl ribheidean

reedmace n (cattail) (Typha latifolia) = bulrush n

reef n bodha m, pl bodhachan. The Shaggy Reef, am Bodha Ròmach (place-name)

reel n (of thread) piorna

2 biùrna f, biorna f

re-erect v tr 1 ath-thog, vn ath-thogail f

2 cuir suas a-rithist, vn cur suas a-rithist. The stone has been re-erected and set in a cement base, chaidh a’ chlach a chur suas a-rithist agus a shuidheachadh ann am bonn saimeant

refectory n biadhlann m, gen biadhlainn, pl biadhlannan

refer v tr

refer to v phr 1 gabh beachd air, vn gabhail beachd air. By referring to the four main outcomes of Gaelic, a bhith a’ gabhail beachd air ceithir prìomh bhuilean na cànain

2 buin do, vn buntainn m do. This will include a selection of terms referring to the words of the language, an lùib seo bidh taghadh de bhriathran a bhuineas do dh’fhaclan na cànain

3 thoir tarraing air, vn toirt tarraing air. How speakers can refer to and use what others say, mar a dh’fhaodas luchd-labhairt tarraing a thoirt air na their càch agus sin a chur gu buil. Pupils will be asked to recall and refer to their own experiences, bithear ag iarraidh air a’ chloinn a bhith ag ùrachadh an cuid fiosrachaidh fhèin no a’ toirt tarraing air

4 cuir gu, vn cur gu. Any complaints should be referred to one of the committee members listed in this booklet, bu chòir gearain sam bith a chur gu aon de bhuill na comataidh a gheibhear san leabhran seo

referred to a phr expressed with air a bheil iomradh. Within certain broad principles referred to later in this section, taobh a-staigh phrionnsabalan farsaing àraidh air a bheil iomradh nas fhaide air adhart anns an earrainn seo

reference n 1 fiosrachadh m, gen fiosrachaidh. Models of correct practice can provide pupil reference, faodaidh eisimpleirean de dh’obair cheart a bhith nam fiosrachadh don chloinn. A personal spelling book becomes a reference for the pupil, thig leabhar-litreachaidh pearsanta gu bhith na fhiosrachadh don phàiste. Reference skills, sgilean fiosrachaidh

2 eòlas m, gen eòlais. Media education empowers pupils to make their own choices within an expanded framework of reference and understanding, tha oideachadh mu na meadhain a’ toirt cothroim do chloinn an cuid roghainn fhèin a dhèanamh taobh a-staigh crìochan farsaing eòlais agus tuigse

3 expressed with dèan iomradh air. Comments can be made on particular strands when the teacher judges it necessary, but reference to all of the strands is not necessarily required, faodar iomradh a dhèanamh air iallan àraidh an uair a bhitheas an tidsear den bheachd gu bheil sin iomchaidh, ach cha leigear a leas iomradh a dhèanamh air na h-iallan uile

4 (testimonial) teisteanas m, gen teisteanais, pl teisteanasan

make reference to v phr 1 expressed with thoir tarraing air. The teacher will encourage pupils to make reference to information contributed by others, bidh an tidsear a’ misneachadh na cloinne gu bhith a’ toirt tarraing air fiosrachadh a thug feadhainn eile seachad. They will make some reference to their own experience, bidh iad a’ toirt tarraing air choireigin air am fiosrachadh fhèin

2 gabh ealla ri, vn gabhail ealla ri. When reading this page, reference should be made to Programmes of Study, an uair a bhithear a’ leughadh na duilleig seo bu chòir a bhith a’ gabhail ealla ris na Clàran Oideachaidh

reference mod 1 fiosrachaidh. Reference book, leabhar fiosrachaidh. Find an item of information from an informational or reference text, a’ lorg pìos fiosrachaidh o theacsa-fiosrachaidh. Give pupils a working knowledge of reference materials, eòlas a thoirt don chloinn air stuthan fiosrachaidh. As they encounter a wider variety of reference and instructional materials, mar a tha iad a’ coinneachadh ri barrachd sheòrsachan de stuthan fiosrachaidh no seòlaidh. These enable them to communicate more effectively with others, develop reference skills, and explore texts, bidh seo a’ toirt comais dhaibh air conaltradh nas buadhmhoire a dhèanamh ri feadhainn eile, air sgilean fiosrachaidh a thoirt air adhart agus air teacsaichean a rannsachadh

2 not expressed. A wide selection of informational and reference texts should be available, tha còir cothrom a bhith ann air mòran sheòrsachan de theacsaichean

reference book n phr leabhar m fiosrachaidh, pl leabhraichean fiosrachaidh

reference grammar n phr gràmar-fiosrachaidh m, pl gràmair-fhiosrachaidh

refill v tr ath-lìon, vn ath-lìonadh m

refine v 1 cuir loinn air, vn cur m loinn air. As pupils learn to refine the meaning of their writing, mar tha a’ chlann ag ionnsachadh loinn a chur air brìgh an cuid sgrìobhaidh

2 dèan nas mìne, vn dèanamh nas mìne. All the above genres can be further refined, faodar na seòrsachan gnè sin uile a dhèanamh nas mìne fhathast. But genres are capable of being continually refined, ach faodar gnè a dhèanamh nas mìne agus nas mìne, gun sguir

3 fuasgail, vn fuasgladh. To develop, refine or accept others’ contributions, a bhith a’ leasachadh, a’ fuasgladh no a’ gabhail ris na tha càch a’ toirt seachad

4 fìn, vn fìneadh m

refinery n fìneadair m, pl fìneadairean. Oil refinery, fìneadair ola

reflect I v i 1 (mentally) cnuasaich, vn cnuasachadh m. To present, share, clarify and reflect on ideas, gus smaointean a chur an cèill, a cho-phàirteachadh ’s a shoilleireachadh, agus gus cnuasachadh orra. To allow them to hear, watch and reflect upon what they themselves and their classmates have said, gus cothrom fhaighinn air a bhith ag èisteachd, a’ coimhead agus a’ cnuasachadh air na thuirt iad fhèin agus feadhainn eile anns a’ chlas. Giving them the chance to reflect on the issues, a’ toirt cothroim dhaibh a bhith a’ cnuasachadh air na puingean. To reflect upon ideas, experiences and opinions, gus cnuasachadh air smaointean, fiosraichidhean agus beachdan. Reading to reflect on the writer’s ideas, leughadh gus cnuasachadh air bun-bheachdan an ùghdair

2 (mentally) meòraich, vn meòrachadh m. Reflecting on and considering their own feelings, a’ meòrachadh agus a’ beachdachadh air an cuid fhaireachdainnean fhèin. Reading to reflect on the writer’s ideas and craft, leughadh gus meòrachadh air bun-bheachdan agus air ceaìrd an sgrìobhaiche

3 (mentally) expressed with meòrachadh m, gen meòrachaidh. Demonstrating some capacity to reflect on experience, a’ nochdadh gu bheil iad gu ìre comasach air meòrachadh air fiosrachadh

4 (mentally) beachd-smuainich, vn beachd-smuaineachadh m. Reflect on what has been read and record personal reactions, a’ beachd-smuaineachadh air na chaidh a leughadh agus a’ clàradh mar a ghabhadh ris

II reflect v tr 1 rach a-rèir, vn dol a-rèir. They should reflect an agreed school policy. Tha còir gum biodh iad a’ dol a-rèir poileasaidh aontaichte na sgoile

2 comharraich, vn comharrachadh m. Progress will reflect the various starting points, bidh an t-adhartas a’ comharrachadh nan amannan-tòiseachaidh eadar-dhealaichte. The study of genre helps pupils to see how the form and content of distinctive types of texts reflect their underlying purposes, cuidichidh beachdachadh air gnè a’ chlann gu bhith a’ tuigsinn mar tha cruth sheòrsachan àraidh de theacsaichean, agus na bheil annta, a’ comharrachadh nan adhbhar a tha air an cùl

3 nochd, vn nochdadh m. Comment on how these reflect the texts’ purposes, a’ toirt beachd air mar a tha iad sin a’ nochdadh adhbhair nan teacsaichean. More differentiated targets which will reflect maturational and interest changes, cuimsean nas eadar-dhealaichte a nochdas atharrachaidhean fàis agus ùidh

4 expressed with mar thoradh air. Practice in Gaelic medium schools varies, reflecting this range of language backgrounds, tha caochladh dhòighean a’ dol anns na sgoiltean Gàidhlig mar thoradh air na tha ann de sheòrsachan shuidhichidhean a thaobh cànain

5 frith-thilg, vn frith-thilgeil f

6 not directly expressed. It will be important to reflect an appropriate balance of approaches, bidh e cudthromach gum bi na dòighean air an cothromachadh gu freagarrach

reflection n 1 cnuasachadh m, gen cnuasachaidh. Reflection can be encouraged through drawing, faodar cnuasachadh a mhisneachadh tro tharraing dhealbh

2 beachd-smuaineachadh m, gen beachd-smuaineachaidh. Their understanding and reflection will be extended, nithear leudachadh air an tuigse ’s air am beachd-smuaineachadh

3 (eg in mirror) (a) faileas m, gen faileis, pl faileasan. Your reflection in the mirror, t’fhaileas anns an sgàthan

(b) ath-ìomhaigh f, gen ath-ìomhaighe, pl ath-ìomhaighean

4 (physics) frith-thilgeil f

reflector n 1 frith-thilgear m, gen frith-thilgeir, pl frith-thilgearan

2 deàlradair m, pl deàlradairean

reflex n (linguistics) iar-riochd m, pl iar-riochdan

reflex a

reflex angle n phr ceàrn m fosgailte, pl ceàrnan fosgailte

reflexive a (grammar) (a) fèineach. Reflexive pronoun, riochdair fèineach

(b) ath-bhuailteach. Reflexive pronoun, riochdair ath-bhuailteach

reform n 1 leasachadh m, gen leasachaidh, pl leasachaidhean

2 ath-leasachadh m, gen ath-leasachaidh, pl ath-leasachaidhean

reform v tr (improve) 1 leasaich, vn leasachadh m

2 ath-leasaich, vn ath-leasachadh m

re-form v tr (form again) 1 ath-chum, vn ath-chumadh m

2 ath-chruthaich, vn ath-chruthachadh m

Reformation pr n Ath-leasachadh m, gen Ath-leasachaidh. At the time of the Reformation, aig àm an Ath-leasachaidh

reformulate v tr cuir rian as ùr air, vn cur rian as ùr air. Reformulating ideas, a’ cur rian as ùr air smuaintean

refract v tr ath-raon, vn ath-raonadh m

refraction n 1 ath-raonadh m, gen ath-raonaidh

2 solas-bhriseadh m, gen solas-bhrisidh

refresh v tr ùraich, vn ùrachadh

refrigerate v tr fuaraich, vn fuarachadh m

refrigerated a fuaraichte

refrigerator n 1 fionnaradair m, pl fionnaradairean

2 frids f, pl fridseachan

refuel v tr ath-chonnaich, vn ath-chonnachadh m

refugee n fògarrach m, gen & pl fògarraich

refund n 1 ath-dhìoladh m, gen ath-dhìolaidh, pl ath-dhìolaidhean

2 ais-ìoc m, pl ais-ìocan

refund v tr ath-dhìol, vn ath-dhìoladh m

refuse n sgudal m, gen sgudail

refuse tip n phr òtrach m, gen òtraich, pl òtraichean. These refuse tips were made in such a way that nothing would leak out of them, chaidh na h-òtraichean seo a dhèanamh air dhòigh ’s nach aoideanadh càil asta

regard n spèis f

in regard to, as regards prep phr 1 a thaobh (plus gen). Policies in regard to staff deployment, poileasaidhean a thaobh rian air luchd-obrach nan dreuchd

2 expressed with gen. The guiding principle in regard to selection of language should be the children’s need to communicate, ’s e màthair-adhbhair taghadh cànain am feum a bhitheas aig a’ chloinn air a bhith a’ conaltradh

regard v tr meas, vn meas m. Perhaps it was the songs he himself regarded as most worthy of preservation that the bard dictated through that summer, dh’fhaodadh gur e na h-òrain a b’ airidh mheas e fhèin air glèidheadh a dheachd am bàrd tron t-samhradh ud

regard as v phr meas plus an prep, vn meas plus an prep. It was regarded as a fertile place in comparison to the other villages in the vicinity, bha e air a mheas na àite torrach an taca ris na bailtean eile a bha faisg air làimh

regarding prep 1 mu (plus dat). Understand questions regarding name and age, ceistean mu ainm agus aois a thuigsinn

2 (a) a thaobh (plus gen). The recommendations in this report imply the following requirements regarding teaching resources, togar às na molaidhean anns an aithisg seo na feuman a leanas a thaobh ghoireasan-teagaisg

(b) expressed with a thaobh a bheil … ann. All insurance should be checked regarding appropriate cover, is còir dearbhadh a dhèanamh air an àrachas air fad a thaobh a bheil urras freagarrach ann

regardless a

regardless of conj ge b’e air bith. Regardless of age, ge b’ e air bith dè an aois a tha iad. Their advice and framework apply to all pupils regardless of their levels of attainment, tha a’ chomhairle agus a’ bheairt aca sin a’ buntainn ris a’ chloinn air fad ge b’ e dè an ìre coileanaidh

regeneration n ath-ghineamhainn m

region n 1 roinn f, gen roinne, pl roinnean

2 raon m, gen raoin, pl raointean. Natural regions, raointean nàdarra

regional a 1 roinneil. Regional variation, atharrachadh roinneil. Particular local circumstances and differing regional policies, cùisean ionadail sònraichte agus caochladh phoileasaidhean roinneil

2 na roinne. regional, na Roinne

regionally adv gu roinneil. Regionally and nationally, gu roinneil agus gu nàiseanta

register n 1 clàradh m, gen clàraidh, pl clàraidhean. A daily register must be taken at the beginning of each session, feumar clàradh làitheil a ghabhail aig toiseach gach seisein

(b) leabhar-clàraidh m, gen leabhair-chlàraidh, pl leabhraichean-clàraidh

2 (a) gnè f. They should learn to take some account of register, tha còir aca aire air choireigin a thoirt air gnè

(b) modh m, pl modhan. In language registers and with degrees of formality that will depend on the writer’s familiarity with the target readership, ann am modhan cànain agus aig ìrean foirmealachd a bhitheas a’ dol a rèir ’s dè an t-eòlas a tha aig an sgrìobhadair air a luchd-amais

(c) ìre-chànain f. How register operates in language, mar a tha ìre-chànain ag oibreachadh

registration n clàrachadh m, gen clàrachaidh

registration mod clàrachaidh. As part of the registration process with the social work department, mar phàirt den ghnìomh chlàrachaidh le roinn na h-obrach sòisealta

regret v tr gabh an t-aithreachas, vn gabhail an aithreachais

regular a 1 (a) cunbhalach. By providing regular opportunities for choice, le cothrom a thoirt dhaibh gu cunbhalach roghainn a dhèanamh. Pupils should have regular planned opportunities to read, tha còir aig a’ chloinn cothrom cunbhalach a bhith aca, mar nì deasaichte, a bhith a’ leughadh. Pupils from a home or community background where Gaelic is a regular feature of their language environment, clann à dachaighean no à coimhearsnachdan anns a bheil a’ Ghàidhlig na pàirt cunbhalach den àrainneachd-chànain aca

(b) expressed with gu cunbhalach. But with regular practice, ach le bhith an sàs anns an obair gu cunbhalach. The school should organise regular ceilidhs, bu chòir don sgoil cèilidhean a chur air dòigh gu cunbhalach. It will be necessary to provide regular challenges through teaching and learning approaches, feumar iad sin a chur gu an dùbhlan gu cunbhalach le modhan teagaisg agus ionnsachaidh

2 riaghailteach. Regular verb, gnìomhair riaghailteach

regularly adv gu cunbhalach. Read stories regularly for enjoyment, a’ leughadh stòiridhean gu cunbhalach airson toileachaidh. They are separable for educational purposes and are regularly separated in practice, gabhaidh iad sgaradh air sgàth foghlaim agus bithear da-rìreabh gan sgaradh gu cunbhalach. Genre will be regularly used as a description of categories of texts, bithear a’ cleachdadh gnè gu cunbhalach mar thuairisgeal air seòrsachan theacsaichean

regulate v tr riaghailtich, vn riaghailteachadh m

regulation n riaghailt f, pl riaghailtean. The storage-tanks do not conform to the regulations, chan eil na tancaichean-stòraidh a’ tighinn a-rèir nan riaghailtean

rehearsal n 1 ath-aithris f

2 (theatre) cleachdadh m, gen cleachdaidh

rehearse v tr ath-aithris, vn ath-aithris f

rehearsed n expressed with na tha … air ionnsachadh ro-làimh. Moving from the rehearsed to the increasingly spontaneous, a’ gluasad o na tha iad air ionnsachadh ro-làimh a dh’ionnsaigh na tha nas motha agus nas motha a’ tighinn bhuapa fhèin

reinforce v tr 1 (a) ath-neartaich, vn ath-neartachadh m

(b) (i) neartaich, vn neartachadh m. Introducing or reinforcing a specific skill, a’ bonntachadh no a’ neartachadh sgil shònraichte. Reading will be used to reinforce oral language, bidh leughadh ga chleachdadh gus cainnt-bheòil a neartachadh

(ii) dèan neartachadh, vn dèanamh neartachaidh. To reinforce the existing skills of Gaelic speaking children, neartachadh a dhèanamh air sgilean a tha a-cheana aig clann aig a bheil a’ Ghàidhlig

3 daingnich, vn daingneachadh m. Co-operative writing and discussion will reinforce the role of audience, bidh co-oibreachadh ann an sgrìobhadh agus ann am beachdachadh a’ daingneachadh àite luchd-amais. They should be reinforced through regular use, bu chòir an daingneachadh le bhith gan cleachdadh gu cunbhalach

reinforcement n 1 ath-neartachadh m, gen ath-neartachaidh, pl ath-neartachaidhean

reject v tr diùlt, vn diùltadh m. No applicant will be rejected on the grounds of age, gender or sexuality, cha tèid tagraiche sam bith a dhiùltadh a thoradh air aois, gnè no feiseileachd

relapse n ath-thilleadh m tinneis, gen ath-thillidh thinneis, pl ath-thilleadhan tinneis

relate v tr aithris, vn aithris f. Pupils are expected to relate a narrative, thàtar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann ag aithris sgeòil

relate to v phr 1 buin do, vn buntainn do. Activities which relate to the pupil’s own life and environment, gnìomhan a bhuineas do chaitheamh beatha agus do dh’àrainneachd a’ phàiste

2 bean ri, vn beantainn ri. These will relate to such aspects as plot, bidh seo a’ beantainn ri nithean mar tha plota

3 bi co-cheangailte ri. These examples relate to each of the targets, tha na h-eisimpleirean seo co-cheangailte ris gach aon de na cuimsean

4 cuir ann an dàimh ri, vn cur ann an dàimh ri. They can so easily be related to the writer’s purpose, tha e cho furasta an cur ann an dàimh ris an adhbhar-sgrìobhaidh

5 co-chuir ri, vn co-chur ri. In order to relate these texts perceptively to their own experience, gus na teacsaichean sin a cho-chur gu lèirsinneach ri an cuid fiosrachaidh fhèin

6 expressed with bi plus ceangal aig ri. They are not directly related to age, chan eil ceangal dìreach aca ri aois

7 expressed with bi an dàimh ri. They all relate to the programmes of study, tha gach aon ann an dàimh ris na Clàran Oideachaidh. An assessment should clearly relate to the particular purpose of the talk or writing, tha còir aig measadh a bhith ann an dàimh shoilleir ri adhbhar sònraichte a’ ghnìomha, eadar labhairt is sgrìobhadh

related a 1 co-cheangailte. Related facts, fiosan co-cheangailte

2 expressed with co-cheangailte ri prep phr. An opportunity to benefit from the expanding range of Gaelic related jobs, cothrom fhaighinn air na tha ann de dh’obraichean co-cheangailte ris a’ Ghàidhlig agus iad a’ sìor dhol am meud

3 expressed with co-cheangailte ri chèile. Related tasks may be tackled by different groups, faodaidh buidhnean eadar-dhealaichte gnìomhan co-cheangailte ri chèile a ghabhail os làimh

related to prep phr 1 (a) ceangailte ri

(b) air an ceangal ri. These activities are related to strand titles, tha na gnìomhan seo air an ceangal ri tiotalan nan iallan

(c) expressed with bi plus ceangal aig ri. They should be directly related to the teacher’s aims in planning the context, tha còir aca ceangal dìreach a bhith aca ris na h-amasan a bha aig an tidsear ann a bhith ag ullachadh an t-suidheachaidh

(d) expressed with co-cheangailte ri. It should cover the language of personal interaction, and language related to the topics and processes involved in school work, bu chòir cànain phearsanta eadar dhaoine a ghabhail a-staigh, cho math ri cànain a tha co-cheangailte ris na cuspairean agus na gnìomhan a bhuineas do dh’obair-sgoile. Much time at the early stages should be spent on play related to pupils’ experience, tha còir mòran ùine aig toiseach gnothaich a chur seachad a’ cluich agus sin co-cheangailte ri fiosrachadh chloinne. Strengths and development needs which are not related to, or which overarch, the strands, feartan agus feumalachdan fàis nach eil idir co-cheangailte ris na h-iallan no a tha a’ dol thairis orra

(e) ann an co-cheangal ri. Based on aspiration related to meanings, air am bonntachadh air sèimheachadh ann an co-cheangal ri brìgh

2 (a) expressed with a bhuineas ris; also a bhuineas do. A range of purposes and examples related to the strand structure adopted in the Attainment Targets, sreath adhbharan agus eisimpleirean a bhuineas ris a’ chumadh iallach a chuireadh air na Cuimsean Coileanaidh

(b) expressed with a’ buntainn ris; also a’ buntainn do. The task is the same but is related to texts of differing degrees of difficulty, ’s i an aon dreuchd a tha ann ach tha i a’ buntainn do theacsaichean de chaochladh ìrean duilgheadais

(c) expressed with buntanas m aig ri, gen buntanais aig ri; also buinteanas m aig ri, gen buinteanais aig ri

3 ann an dàimh ri. Perhaps related to other individuals or families, math dh’fhaoidte ann an dàimh ri daoine no ri teaghlaichean eile

4 a-rèir (plus gen). They might be set specially adapted targets related to their specific difficulties, dh’fhaoidte cuimsean air leth a chur romhpa a bha air an gleusadh a rèir nan duilgheadasan sònraichte a tha aca

relating to v phr 1 a bhuineas do or a bhuineas ri. Relating to Gaelic in the curriculum, a bhuineas do Ghàidhlig anns a’ chlàr-theagaisg. It is nevertheless assumed that work relating to the strand will begin in the years before attainment is assessed, gabhar ris air a shon sin gum bi obair a bhuineas ris an iall a’ tòiseachadh anns na bliadhnachan mum bi coileanadh air a mheasadh

2 a’ buntainn ri. Each of the following issues relating to provision for particular pupils, gach cùis a leanas, a’ buntainn ris na thàtar a’ tairgse do phàistean sònraichte

3 a rèir plus gen. Targets relating to the levels run across the page, tha cuimsean a rèir nan ìrean a’ ruith tarsainn na duilleig

4 co-cheangailte ri. Give and respond to instructions relating to classroom activities and situations, cuir an cèill agus cuir an gnìomh iarrtasan co-cheangailte ri obair agus suidheachaidhean a’ chlas

5 mu. Pupils will be able to respond to practical instructions relating to classroom activities, thèid aig a’ chloinn air seòladh prataigeach mu ghnìomhan a’ chlas a fhreagairt

relation n

in relation to prep phr 1 an co-bhonn ri. In evaluating these policies in relation to the attainment targets, ann a bhith a’ tomhas nam poileasaidhean sin an co-bhonn ris na cuimsean coileanaidh. The progress and success of each pupil in relation to national attainment targets, piseach agus air soirbheachadh gach pàiste an co-bhonn ri cuimsean coileanaidh nàiseanta

2 an co-cheangal ri. Tone, used in relation to the sound of a communication, will be used when pupils discuss spoken communications, bithear a’ cleachdadh dòigh-labhairt, an co-cheangal ri fuaim conaltraidh, an uair a bhios clann a’ beachdachadh air conaltradh-beòil. Introductions and conclusions will be used in relation to planning, cleachdar ro-ràdhan agus co-dhùnaidhean an co-cheangal ri planadh

3 ann an ceangal ri. Time for planning and evaluation of language policy in relation to the attainment targets, ùine airson poileasaidh cànain ullachadh agus a bhreithneachadh ann an ceangal ri cuimsean-coileanaidh

4 fa chomhair plus gen. By comparing the original aims with what pupils actually attain in relation to the targets, le bhith a’ dèanamh coimeas eadar na h-amasan a bha ann an toiseach agus na bheil na sgoilearan a’ coileanadh ann an da-rìreabh fa chomhair nan cuimsean

relations n pl caidreach m, gen caidreibh. Public relations, caidreabh pobaill

relational a expressed with dàimhealachd f. Relational grammar, gràmar dàimhealachd

relationship n 1 dàimh f, pl dàimhean. To study the effects of the relationship between sound and vision, a bhith a’ rannsachadh dè a’ bhuaidh a tha aig an dàimh eadar fuaim is fradharc. Assessment should assist in building a positive relationship between teacher and pupil, tha còir aig measadh a bhith a’ cuideachadh ann a bhith a’ togail dàimh dheimhinnich eadar an tidsear agus am pàiste. Human relationships, dàimh eadar daoine. Show that they understand the following terms : theme, character, relationships, a’ nochdadh gun tuig iad na faclan a leanas : cuspair, pearsa, dàimh. To establish relationships, gus dàimh a bhonntachadh. The material settings and social relationships of the school and the classroom, suidhichidhean àrainneachd na sgoile agus an ruim-theagaisg, agus na dàimhean sòisealta a tha ri am faotainn annta. Pupils will increasingly encounter texts of some complexity in relationships, bidh a’ chlann a’ coinneachadh nas trice ’s nas trice ri teacsaichean a tha gu math ioma-fhillte ann an dàimh. Sections of text showing character relationships, earrainnean teacsa a tha a’ nochdadh dàimh phearsachan

2 expressed with an dàimh a tha eadar. Pupils might consider the feelings and relationships of characters, dh’fhaodadh a’ chlann beachd a ghabhail air faireachdainnean nam pearsachan agus an dàimh a tha eatorra

3 co-luadar m, gen co-luadair. Listen to others in group or one-to-one activities in order to establish relationships, , ag èisteachd ri feadhainn eile ann an obair buidhne no aon-ri-aon gus co-luadar a stèidheachadh

relative a 1 dàimheach. Relative construction, gleus dàimheach. Relative particle, mìrean dàimheach, mion-fhacal dàimheach. Relative pronoun, riochdair dàimheach

2 not directly expressed. The relative proportion of time allocated to Gaelic and English language will vary in accordance with the needs of the child, bidh a’ chuibhreann ùine a thàtar a’ cur mu choinneamh na Gàidhlig agus na Beurla ag atharrachadh a-rèir feuman a’ phàiste

relatively adv 1 expressed with caran. The transition from the relatively latent to the active phase in the immersion process will require sensitivity on the part of the teacher, feumaidh geur mhothachadh a bhith aig an tidsear ann a bhith a’ gluasad na cloinne on ùine a tha caran falchaidh a dh’ionnsaigh cleachdadh na Gàidhlig

2 expressed with gu ìre. Dramatic activities can be simple, informal and relatively unstructured, faodaidh gnìomhan-dràma a bhith sìmplidh, neo-fhoirmeil agus gu ìre gun structar

relax v i

relaxed a 1 socair. In this relaxed, secure setting, anns an t-suidheachadh shocair, shàbhailte seo

2 fosgailte, fosgarra. This requires a relaxed and supportive environment, tha seo a’ cur feum air àrainneachd a tha fosgailte, fosgarra, taiceil

relaxation n 1 fois f

2 socair f

relay v tr 1 aithris, vn aithris f. Pupils will begin to relay items of personal news to the teacher, bidh a’ chlann a’ tòiseachadh air naidheachdan pearsanta aithris don tidsear

2 lìobhraig, vn lìobhraigeadh m. They enable information to be relayed by means of a fast and cost-effective electronic process, tha iad a’ toirt cothroim do dh’fhiosrachadh a bhith air a lìobhraigeadh tro mheadhan-dealain a tha an dà chuid luath agus cosg-èifeachdach

release v tr 1 fuasgail, vn fuasgladh

2 saor, vn saoradh. Word processing improves the quality of pupils’ writing by releasing them from problems of poor co-ordination in handwriting, tha dealbh-sgrìobhadh a’ cur ri maitheas sgrìobhadh chloinne le bhith gan saoradh o thrioblaidean ceangailte ri co-òrdanachadh uireasbhaidheach ann an làmh-sgrìobhadh

3 leig mu sgaoil, vn leigeil mu sgaoil. He was released on bail, chaidh a leigeil mu sgaoil air urras

relevance n 1 freagarrachd f. The teacher will highlight the need for relevance and accuracy, bidh an tidsear a’ seulachadh cho riatanach ’s a tha freagarrachd agus cothromachd

2 expressed with bi a’ freagairt air. Real communication on matters of interest and relevance to pupils. Fìor chonaltradh mu nithean anns a bheil ùidh aig cloinn agus a tha a’ freagairt orra

3 expressed with a bhith iomchaidh. Pupils will talk in situations which make demands for accuracy and relevance, bidh a’ chlann a’ labhairt ann an suidhichidhean anns a bheil dùbhlan a thaobh a bhith ceart agus iomchaidh

relevant a 1 iomchaidh. Respond by making a relevant comment, a’ freagairt le abairt iomchaidh. Supported by some relevant evidence, le taice o na h-uiread de dhearbhadh iomchaidh. Relevant content, susbaint iomchaidh

2 freagarrach. Relevant learning and teaching approaches, dòighean freagarrach gus ionnsachadh agus teagasg. The pupil will identify relevant information, cuiridh am pàiste aithne air fiosrachadh freagarrach

3 brìoghmhor. Listeners have to learn to select relevant information, feumaidh luchd-èisteachd ionnsachadh mar a thaghas iad fiosrachadh brìoghmhor

4 sònraichte. To use highlighting, underlining and other textual markers in identifying relevant information, gus sònrachadh, fo-shràcadh agus comharraidhean teacsail eile a chleachdadh ann a bhith a’ cur aithne air fiosrachadh sònraichte

5 expressed with a dh’fheumas seo. Appropriate restraints must be used on swings and other relevant equipment, feumar uidheaman-bacaidh iomchaidh a chleachdadh air dreallagan agus air uidheamachd eile a dh’fheumas seo

relevant to prep phr 1 expressed with thig a-rèir, vn tighinn a-rèir. But they should always be relevant to children’s own lives and experiences, ach tha còir aca daonnan a bhith a tighinn a-rèir beatha agus fiosraichidhean na cloinne fhèin

2 expressed with bi a’ freagairt air. Through involving pupils in picking out items relevant to the topic, le bhith a’ toirt air a’ chloinn taghadh a dhèanamh air nithean a tha a’ freagairt air a’ chuspair

3 expressed with buail air, vn bualadh air. Advice which will, on occasion, be relevant to the curriculum, comhairle a bhitheas, aig amannan, a’ bualadh air a’ chlàr-theagaisg

4 (a) a bhuineas do. Cultural observations about the child relevant to the pre-school group, gnothaichean cultair mun leanabh a bhuineas don bhuidhinn ro-sgoile

(b) expressed with da-rìreabh a bhuineas do. Maximum use of the language for communication relevant to children’s needs, làn-chleachdadh air a’ chànain airson conaltraidh da-rìreabh a bhuineas do dh’fheuman na cloinne

5 expressed with air. Part 3 offers some pointers relevant to Gaelic in the curriculum, tha Pàirt 3 a’ tairgse àireamh chomharran-iùil air a’ Ghàidhlig anns a’ chlàr-theagasg

relevantly adv gu h-iomchaidh. Respond relevantly, a’ freagairt gu h-iomchaidh

relief n 1 faochadh m, gen faochaidh

2 (geography) tìr-chumadh m, gen tìr-chumaidh

relief mod (geography) 1 tìr-chumaidh. A relief map, mapa tìr-chumaidh

2 tìr-chumach. Relief rainfall, uisge tìr-chumach

religion n 1 creideamh m, gen creideimh, pl creideamhan

2 cràbhadh m, gen cràbhaidh. We believe that no family should be excluded from the group’s activities on the grounds of culture, religion or belief, tha sinn a’ creidsinn nach bu chòir gum bitheadh teaghlach sam bith air an dùnadh a-mach bho ghnìomhan na buidhne mar thoradh air cultar, cràbhadh no creideamh

religious a 1 spioradail

2 cràbhach

3 creideimh. Religious observations about the child relevant to the pre-school group, gnothaichean creideimh mun leanabh a bhuineas don bhuidhinn ro-sgoile

religious education n phr foghlam m spioradail, gen foghlaim spioradail. All the outcomes of religious and moral education will be taught through Gaelic, is ann tro Ghàidhlig a bhithear a’ teagasg na tha a’ sruthadh à foghlam spioradail agus moralta

reluctance n ain-deòin f

reluctant a ain-deònach, comp ain-deònaiche

remain n

remains n pl 1 (a) làrach f, gen làraich. Lying to the east of the turf walls are the remains of a round house, suidhichte an ear air na gàrraidhean-fàil tha an làrach aig taigh cruinn ann

(b) làraichean f pl. The remains of several different periods of settlement can be seen, chithear làraichean a bhuineas do ghrunnan de dhiofar amannan tuineachaidh. The visible remains are more recent, buinidh na làraichean faicsinneach do dh’àm nas fhaisg oirnn

2 (ruin of house) tobhta f, pl tobhtaichean. Here can be seen the remains of a substantial rectangular building, chithear an seo an tobhta aig togalach susbainteach ceart-cheàrnach

3 lorg f, gen luirge. There are the remains of a dividing wall down the centre of the hill-field, gheibhear lorg air balla-dealachaidh sìos meadhan an achaidh

4 expressed with na tha air fhàgail. These stones are the remains of a stone wall probably built in prehistoric times, ’s iad na clachan seo na tha air fhàgail de ghàrradh-cloiche a chaidh a thogail is dòcha aig àm roi-eachdraidheil

remain v i 1 expressed with lean air, vn leantainn air. While his/her work in Writing and Reading remains at Level C, agus a chuid obrach ann an Sgrìobhadh agus ann an leughadh a’ leantainn oirre aig Ìre C

2 mair, vn mairsinn m. Sometimes this internal rhyme remains on the same sound through more than one long line, uaireannan tha an comhardadh seo a’ mairsinn air an aon fhuaim tro bharrachd is aon sreath fada

3 fuirich plus an prep, vn fuireach plus an prep. He had a house and crofts, but he remained a bachelor all his life, bha taigh is lotaichean aige, ach dh’fhuirich e na sheana-ghille fad a bheatha

4 expressed with fhathast. Texts in which there are characters whose emotional conflicts remain unresolved, teacsaichean anns a bheil pearsachan nach d’fhuair fuasgladh fhathast air an spàirn a tha anns na faireachdainnean aca. The land has remained under sheep to the present day, tha an talamh fhathast fo chaoraich an diugh

remainder n an còrr m

remark n expressed with cainnt f. Discriminatory remarks are unacceptable in the pre-school, cha ghabhar ri cainnt lethbhreitheach san ro-sgoil

remarkable a sònraichte

remarkably adv gu sònraichte. Evidence for the halt of the glacier can be seen in the form of a remarkably continuous end-moraine, gheibhear dearbhadh air mar a stad an eigh-shruth ann am moraine-chrìche a tha gu sònraichte leantainneach

remind v tr cuir an cuimhne, vn cur an cuimhne. Pupils will be reminded of the appropriate terminology, cuirear an cuimhne na cloinne am briathrachas a tha freagarrach

remote a 1 iomallach, comp iomallaich

2 expressed with aig astar. It will permit imaginative investigation of situations apparently remote from themselves, bheir e cothrom do rannsachadh tro mhac-meanmna air suidhichidhean a shaoileadh tu a tha aig astar bhuapa fhèin

3 fad às. To switch on remote pumps, gus pumpaichean a tha fad às a shuidseadh air

remove v tr thoir às, vn toirt às

renaissance n ath-bheothachadh m, gen ath-bheothachaidh

the Renaissance pr n Linn f an Ath-bheothachaidh

renal a àirneach

renew v tr 1 ath-nuadhaich, vn ath-nuadhachadh m

2 ùraich, vn ùrachadh

renewable a 1 leantainneach. Renewable resources, stòrasan leantainneach

2 so-ath-nuadhachaidh. Renewable resources, stòrasan so-ath-nuadhachaidh

renewal n ath-nuadhachadh m, gen ath-nuadhachaidh

rennet n binid f

reorganise v tr ath-òrdaich, vn ath-òrdachadh m

reorganisation n ath-òrdachadh m, gen ath-òrdachaidh

repair n càradh m, gen càraidh

repair mod càraidh. Repair work, obair chàraidh

repair v tr càraich, vn càradh m

repay v tr 1 ath-dhìol, vn ath-dhìoladh m

2 ath-phàigh, vn ath-phàigheadh m

repayment n 1 (a) ath-dhìoladh m, gen ath-dhìolaidh, pl ath-dhìolaidhean

(b) airgead m ath-dhìolaidh, gen airgid ath-dhìolaidh. How often does she make the repayments? dè cho tric ’s a bhitheas i a’ pàigheadh an airgid ath-dhìolaidh?

2 ath-phàigheadh m, gen ath-phàighidh, pl ath-phàighidhean

repeat v tr 1 atharrais, vn atharrais f. Beginners will repeat new language, bidh luchd-tòiseachaidh ag atharrais càinnt ùir. Pupils will be given chances to repeat favourite parts, gheibh a’ chlann cothrom air a bhith ag atharrais nan earrann as fheàrr leotha fhèin

2 ath-aithris, vn ath-aithris f. This short phrase is repeated, tha an abairt ghoirid seo air a h-ath-aithris. He first sang the chorus, repeating the first phrase of the chorus, and he then sang the first verse with the chorus following, sheinn e an toiseach am fonn, agus dh’ath-aithris e a’ chiad abairt den fhonn, agus sheinn e an uair sin a’ chiad rann agus am fonn na dèidh

3 tachair a-rithist, vn tachairt a-rithist. As the river flows back into the sea so the water cycle is repeated, mar a bhitheas an abhainn a’ sruthadh air ais don mhuir, mar sin tha an cearcall uisge a’ tachairt a-rithist

repeatedly adv uair is uair. An attempt was made repeatedly to stop them, thugadh oidhirp uair is uair air stad a chur orra

repent v tr & i gabh an t-aithreachas, vn gabhail an aithreachais

repentance n aithreachas m, gen aithreachais

repentant a aithreachail

repertoire n 1 stòr m, gen stòir, pl stòran

2 not directly expressed. Helps pupils to extend their repertoire of presentational styles, gus a’ chlann a chuideachadh gus leudachadh air na dòighean a tha aca air iad fhèin a chur an cèill

repetition n 1 atharrais f, pl atharraisean. Especially songs involving action and repetition, gu sònraichte òrain anns a bheil gnìomh agus atharrais. Repetitions, rhythms and rhymes, atharrais, ruitheam agus duanagan. These skills will be consolidated by the repetition of language, bidh na sgilean seo air an daingneachadh le atharrais air cainnt

2 ath-aithris f, gen ath-aithrise, pl ath-aithrisean

replace v tr gabh àite, vn gabhail àite. Ways in which these are replaced by sections of text, dòighean anns a bheil an àite sin air a ghabhail le earrainnean teacsa

replant v tr 1 ath-chuir, vn ath-chur m

2 ath-phlanntaich, vn ath-phlanntachadh m

replanting n 1 ath-chur m, gen ath-chuir

2 ath-phlanntachadh m, gen ath-phlanntachaidh

reply v i & tr freagair, vn freagairt. People listen best when the information is of importance to them, when they have to take some action on it or have the opportunity to reply or participate, is ann an uair a tha am fiosrachadh cudthromach dhaibh, an uair a dh’fheumas iad a chuir gu buil ann an dòigh air choireigin no an uair a tha cothrom aca a bhith a’ freagairt no a’ gabhail pàirt as fheàrr a dh’èisteas daoine

report n 1 aithisg f, gen aithisge, pl aithisgean. Reports, letters and news items, aithisgean, litrichean agus naidheachdan. Subsequent sections of the report offer …, tha earrainnean a tha a’ leantainn den aithisg a’ tairgse … Giving reports or presentations to other classes, a’ toirt aithisgean no iomraidhean do chlasaichean eile

2 iomradh , gen iomraidh, pl iomraidhean. Appropriate forms might include letters or reports of events, dh’fhaodadh litrichean no iomraidhean air nithean a thachair a bhith am measg nan seòrsachan iomchaidh. Where national tests are taken in Gaelic there will be a report on the results of these tests, far a bheil deuchainnean nàiseanta gan gabhail sa Ghàidhlig, bidh iomradh air mar a thèid don chloinn annta

3 aithris f, gen aithrise, pl aithrisean. I saw a report about it in the newspaper, chunnaic mi aithris ma dheidhinn anns a’ phàipear. The professional judgements which will form the basis of the report to parents, am breithneachadh proifeiseanta a bhitheas na bhunait aig an aithris do phàrantan

report v tr 1 aithris, vn aithris f, aithriseadh m. Reporting, ag aithris

2 thoir aithisg, vn toirt aithisg. They will report orally to teacher, bheir iad aithisg bheòil don tidsear

3 thoir cunntas, vn toirt cunntais. Report to a group or class, a’ toirt cunntais do bhuidhinn no do chlas. They will report briefly on what they have heard, bheir iad cunntas goirid air na chuala iad

4 thoir iomradh, vn toirt f iomraidh In order to report on group discussion, gus iomradh a thoirt air beachdachadh buidhne. Reporting on success and progress, a’ toirt iomraidh air soirbheachadh agus air piseach. Schools may report to parents through the medium of Gaelic or English, faodaidh sgoiltean iomradh a thoirt do phàrantan tro mheadhan na Gàidhlig no na Beurla

5 dèan iomradh air, vn dèanamh iomraidh air. Reporting the group’s discussion to the teacher, a’ dèanamh iomraidh don tidsear air co-bheachdachadh na buidhne

6 thoir fiosrachadh, vn toirt fiosrachaidh. For reporting to parents, gus fiosrachadh a thoirt do phàrantan

7 (b) thig an làthair, vn tighinn an làthair (to, aig or plus gen). Report to me tomorrow morning, thig am làthair madainn a-màireach

(b) rach an làthair, vn dol an làthair (to, aig or plus gen). Before she sets out on her visits, she reports to her office at the Town Hall, mus falbh i gu bhith a’ tadhal bidh i a’ dol an làthair aig an oifis aice san Talla Bhaile

reporter n 1 neach-aithisg m, pl luchd-aithisg. To accept roles such as chairman, reporter, a bhith a’ gabhail os làimh riochdan mar neach-cathrach, neach-aithisg

2 neach-naidheachd m, pl luchd-naidheachd

repossess v tr ath-shealbhaich, vn ath-shealbhachadh m

repossessed a ath-shealbhaichte. Repossessed furniture, àirneis ath-shealbhaichte

repossession n 1 ath-shealbhachadh m, gen ath-shealbhachaidh

2 (“repo’s”) ball m ath-shealbhaichte, pl buill ath-shealbhaichte. The shop warehouse was full of repossessions, repo’s, bha bathar-thaigh na bùtha lan bhall ath-shealbhaichte

represent v tr 1 riochdaich, vn riochdachadh m. These represent levels of attainment, tha iad seo a’ riochdachadh ìrean coileanaidh. This may be represented by the formula…, faodar seo a riochdachadh leis an fhoirmle…

2 expressed with riochdachadh m. Discussions will take account of how relationships and conflicts are represented, bidh beachdachadh a’ coimhead ri riochdachadh air dàimh agus strì

3 expressed with comharra m, pl comharran. These targets represent a reasonable progression for pupils, tha na cuimsean seo nan comharran air adhartas reusanta don chloinn

4 expressed with bi v. That the programmes represent a reasonable progression for pupils, gu bheil adhartas reusanta don chloinn anns na prògraman

representation n 1 dòigh-riochdachaidh f, pl dòighean-riochdachaidh. Pupils should have a growing sense of representations generally, and how they operate to construct and convey meanings, bu chòir do thuigse chloinne air dòighean-riochdachaidh anns an fharsaingeachd a bhith a’ dol am meud, agus mar tha iad sin ag oibreachadh gus brìgh a chur ri chèile agus a chur an cèill. A basis for later work on how representations define and limit real lives and real communities, bunait do dh’obair a nithear a-rithist air mar a tha dòighean-riochdachaidh a’ seulachadh beatha dhaoine agus choimhearsnachdan a tha ann an da-rìreabh, agus a’ cur chrìochan umpa

2 expressed with cuir far comhair, vn cur far comhair. Studying media representations of males and females will allow discussion of stereotyping and gender roles, bidh cothrom ann, le bhith a’ gabhail ealla ris mar a tha fireann agus boireann gan cur far comhair anns na meadhain, air beachdachadh air lèir-sheiseachadh agus air an àite a tha aig boireann agus fireann

represented a ri fhaotainn. More than one of them may, on occasion, be represented in a single class, faodaidh còrr is aon dhiubh a bhith ri fhaotainn aig amannan anns an aona chlas

reproduce v tr 1 cuir an cèill, vn cur an cèill. The guidance is reproduced here, tha an stiùireadh ga chur an cèill an seo

2 gin, vn gintinn m

reproduction n gintinn m

reproductive n a thaobh gintinn. There is evidence of reproductive effects, tha fianais ann air buadhan a thaobh gintinn

reptile n pèist f, pl pèistean

republic n poblachd f, pl poblachdan. The Republic of Ireland, Poblachd Èirinn

republican n poblachdach m, gen & pl poblachdaich

Republican pr n (N Ireland) neach-taic m na Poblachd, pl luchd-taic na Poblachd. Republicans and Unionists, luchd-taic na Poblachd agus luchd-taic an Aonaidh

republican a poblachdach

republicanism n poblachdas m, gen poblachdais

repurchase v tr ath-cheannaich, vn ath-cheannach m

reputation n cliù m. The prison had a bad reputation at that time, bha droch cliù aig a’ phrìosan aig an àm sin

request n iarrtas m, gen iarrtais, pl iarrtasan. Respond to and make requests, freagair agus cuir an cèill iarrtasan

require v tr 1 cuir feum air, vn cur m feum air. Pupils will require additional time to be spent on talking and listening, cuiridh a’ chlann feum air ùine a bharrachd a chur seachad a’ labhairt agus ag èisteachd. Learning how to read and write requires the teaching of a gradually enlarging descriptive vocabulary, tha ionnsachadh sgrìobhaidh is leughaidh a’ cur feum air briathrachas a theagasg a tha a’ meudachadh mean air mhean. A few may reveal signs of physical difficulties in hearing which will require treatment, àireamh bheag, ’s dòcha, a’ nochdadh gu bheil duilgheadasan corparra aca a thaobh èisteachd a chuireas feum air leasachadh

2 expressed with feum v. Others may have pronounced difficulties that require the opening of an individual Record of Needs, airson feadhainn eile aig a bheil duilgheadasan follaiseach, feumar Clàr Fheuman fhosgladh dhaibh fa leth. Some pupils will have difficulties that may require the provision of alternative means of communication, bidh duilgheadasan aig cuid a dh’fheumas, ’s dòcha, modhan conaltraidh seach an àbhaist a chur nan tairgse. Teachers will require to speak Gaelic extensively, feumaidh na tidsearan a bhith a’ bruidhinn mòran Gàidhlig. The transition from the relatively latent to the active phase in the immersion process will require sensitivity on the part of the teacher, feumaidh geur mhothachadh a bhith aig an tidsear ann a bhith a’ gluasad na cloinne on ùine a tha caran falchaidh a dh’ionnsaigh cleachdadh na Gàidhlig. Practical activities which will require them to talk together, gnìomhan prataigeach anns am feum iad a bhith a’ còmhradh

3 bi plus feum aig air. Pupils whose difficulties are so pronounced and complex as to require significant additional provision, clann aig a bheil duilgheadasan cho follaiseach agus cho ioma-fhillte agus gu bheil feum aca air tomhas mòr de thaice a bharrachd. Pupils with physical difficulties may require to be taught the skills necessary, dh’fhaoidte gum bi feum aig cloinn le duilgheadasan bodhaig air oideachadh anns na sgilean a dh’fheumas iad. The bulk of the evidence the teacher requires should normally come from the first of these sources, anns a’ chumantas ’s ann às a’ chiad raon dhiubh seo as còir a’ mhòrchuid den dearbhadh a thighinn air a bheil feum aig an tidsear

4 expressed with feum m. For groups, and, where required, for individuals, do bhuidhnean, agus, far a bheil feum, do dhaoine fa leth

5 thoir air, vn toirt air. An increasing range of texts which will require them to use and develop this existing body of knowledge, barrachd sheòrsachan theacsaichean a bheir orra an t-eòlas seo a tha aca a-cheana a chleachdadh agus a thoirt air adhart

6 expressed with thoir air gum feum, vn toirt air gum feum. Practical situations which will require them to read relevant information, suidhichidhean prataigeach a bheir orra gum feum iad a bhith a’ leughadh fiosrachaidh iomchaidh

7 leig leas, vn leigeil leas. Comments can be made on particular strands when the teacher judges it necessary, but reference to all of the strands is not necessarily required, faodar iomradh a dhèanamh air iallan àraidh an uair a bhitheas an tidsear den bheachd gu bheil sin iomchaidh, ach cha leigear a leas iomradh a dhèanamh air na h-iallan uile

8 sùilich, vn sùileachadh m. The teacher will demonstrate and require different writing strategies, bidh an tidsear a’ taisbeanadh caochladh sheòrsachan de dhòighean-sgrìobhaidh, agus gan sùileachadh. Understanding what is required of them enables pupils to focus their minds on how to meet it, tha tuigse air na thàtar a’ sùileachadh orra a’ toirt cothroim don chloinn an inntinn a leagail air mar a choileanas iad sin

9 expressed with mar uallach air. Educators will require to equip Gaelic-speaking pupils with the skills necessary, bidh e mar uallach air luchd-oideachaidh clann aig a bheil Gàidhlig uidheamachadh leis na sgilean a dh’fheumas iad

required a 1 riatanach. Growing independence in the analysis of what is required, fàs ann an neo-eisimeileachd ann an eadar-sgaradh air na tha riatanach. It is very much easier for pupils to see what is required for such larger units of meaning, tha e cus nas fhasa do chloinn a thuigsinn dè tha riatanach airson aonadan-brìgh mòra den t-seòrsa seo

2 expressed with bi plus feum air. Among the resources required, am measg nan goireasan air a bheil feum. A phased approach towards strengthening Gaelic as a living language is required, tha feum air dòigh-obrach a fhreagras air gach ceum gus a’ Ghàidhlig a neartachadh mar chànan beò

requirement n 1 feumalachd f, pl feumalachdan. This will include the requirements of the main areas of the curriculum, bidh seo a’ gabhail a-staigh feumalachdan nam prìomh roinnean den chlàr-theagaisg

2 feum m, pl feuman. Pupils will show confidence in meeting the language requirements of Level E, bidh a’ chlann a’ nochdadh misnich ann a bhith a’ coileanadh feuman cànain Ìre E. There may be a constraint of time or other requirements to be met, ’s dòcha gum feumar gabhail ri gainne ùine no ri feuman sònraichte eile. The recommendations in this report imply the following requirements regarding teaching resources, togar às na molaidhean anns an aithisg seo na feuman a leanas a thaobh ghoireasan-teagaisg

3 (a) riatanas m, gen riatanais, pl riatanais, riatanasan. All requirements of the local Department of Environmental Health must be complied with, feumar tighinn a-rèir gach riatanais a bhitheas aig Roinn ionadail na Slàinte Àrainneachail

(b) expressed with na tha riatanach. The requirements of pupils with special educational needs are further developed in the statement included in Part 3, thàtar a’ leudachadh air na tha riatanach do chloinn le feuman sònraichte ann am foghlam, anns na tha air a chur sìos ann am Pàirt 3

rescue n teasairginn f

rescue mod teasairginn. Rescue ship, bàta teasairginn

research n 1 rannsachadh m, gen rannsachaidh. For the purposes of a piece of personal research, gus rannsachadh pearsanta a chur air adhart. The topics may involve the pupils in research, cuiridh na cuspairean a’ chlann gu rannsachadh

2 sgrùdadh m, pl sgrùdaidh. In order to gather information for cross-curricular research, gus fiosrachadh a thional airson sgrùdaidh thar a’ chlàir-theagaisg

research mod rannsachaidh. Pupils will use a wider range of research procedures, bidh a’ chlann a’ cleachdadh barrachd de dhòighean rannsachaidh

reserve n tèarmann m, gen & pl tèarmainn

nature reserve n phr tèarmann m nàdair, gen & pl tèarmainn nàdair

reserves n pl stòras m, gen stòrais. Mineral reserves, stòras mèinnearach

reservoir n stòr-amar m, gen stòr-amair, pl stòr-amaran

re-set v tr ath-shuidhich, vn ath-shuidheachadh m

resettle v tr ath-àitich, vn ath-àiteachadh m

resettlement n ath-àiteachadh m, gen ath-àiteachaidh

re-shape v tr 1 ath-chum, vn ath-chumadh m

2 dèan ath-chumadh, vn dèanamh ath-chumaidh. Discussion will help pupils to reflect, consider and begin to re-shape their stories, bidh beachdachadh na chuideachadh don chloinn gu bhith a’ cnuasachadh agus a’ toirt fa-near agus a’ tòiseachadh air ath-chumadh a dhèanamh air an cuid stòiridhean

residence n fuireach m, gen fuirich. Place of residence, àite fuirich

resident a còmhnaidheach. The birds that are resident in the wood, na h-eòin a tha a’ còmhnaidh sa choille

residential a còmhnaidheach

residue n fuigheall m, pl fuighill

resin n ròsaid f

resistance n bacadh m, gen bacaidh. Air resistance, bacadh èadhair

resistant a 1 seasmhach, comp seasmhaiche (to, an aghaidh plus gen).

2 expressed with seas, vn seasamh m. Low ridges of volcanic rock that were more resistant to glaciation, dromannan ìosal de chreig bholcànaich a tha air seasamh nas fheàrr an aghaidh bleithe eigheadail

resolution n 1 fuasgladh m, gen fuasglaidh, pl fuasglaidhean. The notions of openings, turning points, resolutions can be introduced, faodar nithean mar tha fosglaidhean, tionndaidhean agus fuasglaidhean a thoirt a-steach

2 dòigh-fhuasglaidh f, pl dòighean-fuasglaidh. Involving them in discussion to suggest resolutions, gan cur an sàs ann am beachdachadh gus ròs fhaighinn air dòighean-fuasglaidh

3 expressed with fuasgail ceist. Achieving resolutions, a’ fuasgladh cheistean

resolve v tr fuasgail, vn fuasgladh m. Discussions will take account of how relationships and conflicts are represented, and how these are resolved within the text, bidh beachdachadh a’ coimhead ri riochdachadh air dàimh agus strì, agus mar a thàtar gam fuasgladh sin anns an teacsa

resort n (holiday) 1 àite m shaor-làithean, pl àitean shaor-làithean

2 baile m turasachd, pl bailtean turasachd

resource n 1 goireas m, pl goireasan. They are a resource to be used, tha iad nan goireas a bu chòir a chleachdadh. Teaching resources, goireasan-teagaisg. Taking into account local resources, a’ gabhail ealla ri goireasan na sgìre. That teachers have access to an appropriate range of resources, gu bheil cothrom aig tidsearan air sreath iomchaidh de ghoireasan. Currently available resources for delivery of some areas of the curriculum are generally acknowledged to be below a desirable level, thàtar gu coitcheann ag aideachadh nach eil na tha ri fhaotainn an-ceartuair de ghoireasan airson cuid de raointean a’ chlàir-theagaisg a thoirt gu buil cho math ’s bu mhiann leinn

2 (a) stòras m, gen stòrais, pl stòrasan. Finite resources, stòrasan crìochnach. Natural resources, stòrasan nàdarra. Non-renewable resources, stòrasan neo-leantainneach. Renewable resources, stòrasan leantainneach. Animal resources, stòras ainmhidheach

(b) stòr-taice m, gen stòr-thaice. Development of resources for pre-school groups, leasachadh air stòr-taice do bhuidhnean ro-sgoile

3 stuth-taice, gen stuth-thaice. Resources will be chosen to give children a balanced view of the world, thèid stuth-taice a thaghadh gus sealladh cothromach a thoirt do chloinn air an t-saoghal

resource mod 1 stòrais. Resource development, leasachadh stòrais

2 taice. Resource centre, ionad taice. Resource materials, stuth-taice

resources mod stòr-thaice. Resources officer, oifigeach stòr-thaice

resourceful a 1 teòma

2 innleachdail

resourcefulness n teòmachd f. Linguistic resourcefulness, teòmachd cànain

respect v tr 1 thoir urram do, vn toirt urraim do. All children will be respected and their individuality and potential recognised, valued and nurtured, bheirear urram do gach aon neach-cloinne; bheirear àite dligheach da pearsantachd air leth agus do na dh’fhaodas i a thoirt gu ìre, agus thèid na feartan seo àrach is thèid luach a chur orra

2 seall urram do, vn sealltainn urraim do. You are asked to respect the Country Code, thathar ag iarraidh ort urram a shealltainn do Chòd na Dùthcha. Parents are asked to respect this policy whilst at the pre-school, thathar ag iarraidh air pàrantan urram a shealltainn don phoileasaidh seo nuair a bhitheas iad anns an ro-sgoile

respective a

respectively adv 1 fa leth. The second foot is paeanic or trochaic, i.e. having an odd number (three or one respectively) of syllables with lesser stress between the syllables having main stress, tha an dara troigh paeanach no tròicèach, i.e. le àireimh chòrr (a trì no a h-aon fa leth) de lidean le cudthrom as lugha eadar na lidean air a bheil prìomh chudthrom

2 mu seach

respiration n analachadh m, gen analachaidh

respirator n anailiche m, pl anailichean

respiratory a analach. Any staff member who contracts a persistant cough or respiratory infection must withdraw from work, ma thogas neach sam bith den luchd-obrach casad leanailteach no gabhaltachd analach feumaidh i/e tarraing a-mach às a cuid/chuid obrach

respire v i anailich, vn analachadh m

respond v tr 1 freagair, vn freagairt f. To respond appropriately, gus freagairt ann an dòigh iomchaidh

2 not directly expressed. How members should respond by taking their turn, mar as còir do bhuill na buidhne cumail ris an òrdugh cheart. They will continue to respond by investigating a text using discussion, bidh iad fhathast a’ rannsachadh teacsa tro cho-bheachdachadh

respond to v phr 1 freagair, vn freagairt f. The school will identify, assess and respond to all such needs, bidh an sgoil a’ comharrachadh, a’ measadh agus a’ freagairt gach feum den t-seòrsa sin. Pupils will be able to respond to simple practical instructions, thèid aig a’ chloinn air seòladh sìmplidh prataigeach a fhreagairt

2 freagair ri, vn freagairt ri. Pupils will listen individually and in groups so as to respond to speakers and texts, bidh sgoilearan ag èisteachd an dà chuid fa leth agus nam buidhnean ach am freagair iad ri luchd-bruidhne agus ri teacsaichean

3 thoir freagairt, vn toirt freagairt. Pupils will respond to given stimuli, bidh a’ chlann a’ toirt freagairt mar a ghluaisear iad

4 thoir freagairt do, vn toirt freagairt do. In order to respond in some depth to a major feature of a text, gus freagairt ann an tomhas doimhne a thoirt do phrìomh nì a bhuineas do theacsa

5 bi a’ co-fhreagairt ri. They will have regular practice in listening to their classmates’ news and responding to it in some way, bidh cothrom cunbhalach aca air a bhith ag èisteachd ri naidheachdan an co-aoisean agus air a bhith a’ co-fhreagairt riutha ann an dòigh air choireigin

6 toir barail air, vn toirt barail air. The teacher should respond to the content of what is being written, tha còir aig an tidsear barail a thoirt air susbaint na thàtar a’ sgrìobhadh

7 coinnich ri, vn coinneachadh ri. They will respond flexibly to the perceived needs of pupils, bidh iad a’ coinneachadh ann an caochladh dhòighean ri feuman na cloinne mar a thàtar gam faicinn

8 dèilig ri, vn dèiligeadh ri. In responding to such issues, ann a bhith a’ dèiligeadh ri cùisean den t-seòrsa seo

9 dèan obair (or bi ag obair) fo bhuaidh. To enjoy and respond to a variety of texts, gus toileachadh fhaighinn à caochladh sheòrsachan theacsaichean agus gus obair a dhèanamh fo am buaidh. Listening in order to respond to texts, ag obair fo bhuaidh theacsaichean. With opportunities to respond to books, other texts, and pupils’ own talk and writing, le cothrom air a bhith ag obair fo bhuaidh leabhraichean agus theacsaichean eile, agus cuideachd fo bhuaidh còmhradh agus sgrìobhadh na cloinne fhèin

10 cuir an gnìomh, vn cur an gnìomh. Give and respond to instructions relating to classroom activities and situations, cuir an cèill agus cuir an gnìomh iarrtasan co-cheangailte ri obair agus suidheachaidhean a’ chlas. Beginners might be asked to respond to simple instructions, dh’fhaodaiste iarraidh air luchd-tòiseachaidh seòladh sìmplidh a chur an gnìomh

11 gabh ri, vn gabhail ri. Most pupils will respond readily to stories, gabhaidh a’ chuid mhòr de chloinn gu deònach ri stòiridhean. The teacher should respond with understanding to the diversity of language, tha còir aig an tidsear a bhith a’ gabhail le tuigse ris an iomadalachd cànain. The school will respond positively to these very different pupil backgrounds, bidh an sgoil a’ gabhail gu taiceil, seasmhach ris na seòrsachan àrainneachd chloinne seo a tha cho fìor eadar-dhealaichte. In responding to these tasks and stimuli, ann a bhith a’ gabhail ris na gnìomhan agus na brosnachaidhean seo

12 tog, vn togail f. To all who responded to the invitation, do na h-uile a thog an cuireadh

13 expressed with gluais, vn gluasad m. They will respond to an increasing variety of stimuli, bidh iad air an gluasad gu cainnt le caochladh fàsail de sheòrsachan nithean

14 expressed with fo bhuaidh. Listening in order to respond to texts, ag èisteachd fo bhuaidh theacsaichean

responding n freagairt f. More formal contexts for listening and responding, suidhichidhean na b’fhoirmeile airson èisteachd agus freagairt

response n 1 (a) freagairt f, pl freagairtean. Pupils will demonstrate a response to their listening, bidh a’ chlann a’ nochdadh freagairt do an cuid èisteachd. The teacher will be able to assess a pupil’s level of response, thèid aig an tidsear air ìre freagairt gach pàiste a mheasadh. Pupils can be asked for a personal response, faodar freagairt phearsanta iarraidh air cloinn. Higher expectations of response are expressed in the more detailed guidance which follows, tha iomradh air na thàtar a’ sùileachadh a bharrachd ann am freagairtean anns an stiùireadh nas mionaidiche a leanas. The teacher will have to support pupils in their responses, feumaidh an tidsear taice thoirt don chloinn nan cuid fhreagairtean. Teachers will take pupils beyond purely literal responses, bheir na tidsearan a’ chlann thar fhreagairt a tha litireil a-mhàin

(b)expressed with freagair, vn freagairt f. In talking offer a personal response to the events, a’ freagairt ann an cainnt gu pearsanta fa chomhair na thachair. They should now be giving a personal response, bu chòir dhaibh a bhith a’ freagairt gu pearsanta

2 (a) expressed with gabh ri, vn gabhail ri. Offering a personal response to the events, a’ gabhail gu pearsanta ris na tachartasan

(b) expressed with na tha … a’ dèanamh gus gabhail ri. A differentiated curriculum will be a feature of schools’ responses to such needs, bidh clàr-teagaisg iomachruthach mar phàirt de na bhitheas na sgoiltean a’ dèanamh gus gabhail ri an leithid seo a dh’fheuman

(c) expressed with dòigh anns an gabh … ri. The response of audience will help the reader to review reading performance, bidh an dòigh anns an gabh an luchd-amais ris na chuideachadh don leughadair gu bhith a’ breithneachadh air na tha e ris

3 expressed with coinnich ri, vn coinneachadh ri. By making clearer their awareness of listeners’ needs, and by encouraging their response to these, le bhith a’ geurachadh am mothachaidh air feuman an luchd-èisteachd, agus le bhith gam misneachadh gu bhith a’ coinneachadh riutha sin

4 expressed with ann a bhith a’ dèiligeadh ri. The response to discriminatory behaviour will aim to be sensitive to the feelings of the victim or victims, ann a bhith a’ dèiligeadh ri gnìomhan lethbhreitheach bithear ag amas air a bhith mothachail air faireachdainnean an neach no na feadhna a dh’fhuiling

5 not directly expressed. Writing concerned with close reading and critical responses to texts, sgrìobhadh a tha co-cheangailte ri leughadh mionaideach agus ri breithneachadh air teacsaichean

responsibility n 1 uallach m, gen uallaich. Taking responsibility for organising their work, a’ gabhail uallaich gus rian a chur air an cuid obrach. This has two aspects: the decreasing degree of support given to the pupil and the increasing responsibility given to pupils, tha dà nì àraidh co-cheangailte ri seo: an taice a bheirear don phàiste a’ dol nas lugha agus an t-uallach a thàtar a’ cur air cloinn a’ dol am meud. It is important to note that teachers retain scope and responsibility to choose forms and criteria for assessment, tha e cudthromach a bhith a’ toirt an aire gu bheil fhathast cothrom aig tidsearan, agus uallach orra cuideachd, a bhith a’ taghadh mhodhan agus comharraidhean measaidh

2 expressed with mar uallach air. All departments in secondary schools will have responsibility for the development of language, bidh e mar uallach air na roinnean uile anns na h-àrdsgoiltean cànain a leasachadh. It is the responsibility of the school to apply the attainment targets, tha e mar uallach air an sgoil na cuimsean coileanaidh a chur an sàs

responsible a 1 aidmheileach. I will be responsible to you, bidh mise aidmheileach dhutsa

2 ciontach. The response to discriminatory behaviour will aim to help those responsible to understand and overcome their prejudices, ann a bhith a’ dèiligeadh ri gnìomhan lethbhreitheach bithear ag amas air a bhith a’ cuideachadh leis an fheadhainn a tha ciontach gus an cuid claon-bhàidh a thuigsinn agus a cheannsachadh

3 freagarrach do

4 expressed with uallach air. We are all responsible for the welfare and safety of our children, tha maitheas is sàbhailteachd ar cloinne mar uallach òirnn uile

responsive a expressed with co-fhreagair, vn co-fhreagairt. To be responsive to the feelings of others, gus a bhith a’ co-fhreagairt ri faireachdainnean dhaoine eile

rest n (remainder) a’ chuid f eile. In the rest of the guidelines, anns a’ chuid eile den stiùireadh

rest n (relaxation)

at rest a phr na thàmh

have a rest v phr leig anail, vn leigeil analach

rest v i 1 leig anail, vn leigeil analach

2 laigh, vn laighe m & f. The rafters rested on the outer wall to form a conical structure, bha na cabair nan laighe air taobh a-muigh a’ bhaile, rud a dhèanadh structar cònach

3 expressed with gun ghluasad. Letting a liquid rest, a bhith a’ leigeil le lionnach fuireach gun ghluasad

restless a an-fhoiseil

restlessness n an-fhois f, gen an-fhoise

restock v tr ath-stoc, vn ath-stocadh m

restocking n ath-stocadh m, gen ath-stocaidh

restoration n aiseag m, gen aiseig. A restoration of health, aiseag slàinte

restore v tr aisig, vn aiseag m

2 thoir air ais, ivn toirt air ais

restrain v tr bac, vn bacadh m

restraint n 1 bacadh m, gen bacaidh, pl bacaidhean

2 uidheam-bhacaidh f, gen uidheim-bacaidh, pl uidheaman-bacaidh. Appropriate restraints must be used in high chairs, feumar uidheaman-bacaidh iomchaidh a chleachdadh air sèithrichean-àrda

restrict v tr

restricted a suidhichte. A restricted amount of water, uimhir shuidhichte a dh’uisge

restriction n bacadh m, gen bacaidh. Traffic restriction, bacadh siubhail

result n 1 toradh m, gen toraidh, pl toraidhean

2 buil, f, gen buile

3 (a) expressed with mar a thèid do. Where national tests are taken in Gaelic there will be a report on the result of these tests, far a bheil deuchainnean nàiseanta gan gabhail sa Ghàidhlig, bidh iomradh air mar a thèid don chloinn annta

(b) expressed with mar a thèid cùisean. The effect that these changes might have on the result of the election, a’ bhuaidh a dh’fhaodadh a bhith aig na h-atharrachaidhean sin air mar a thèid cùisean anns an taghadh

as a result adv phr mar thoradh air an seo

result v i

result in v phr 1 adhbharaich gu, vn adhbharachadh gu. It may be that the same kind of creative process is somehow involved here as results in the survival of the unstressed rhymes in the other songs, faodaidh e bhith gu bheil an aon seòrsa obrach-cruthachaidh a’ sàs ann, rathad-eigin, ’s a tha ag adhbharachadh gun do mhair na comhardaidhean gun chudthrom anns na h-òrain eile

2 expressed with thig gu ìre, vn tighinn gu ìre. The successful attainment of these targets will result in the following outcomes, ma ruigear na cuimsean coileanaidh seo thig na builean a leanas gu ìre

3 expressed with mar thoradh air (plus dat). This resulted in the accomplishment of the task, mar thoradh air an seo bha an obair air a toirt gu buil

resurrection n aiseirigh f

retail n meanbh-reic f, gen meanbh-reice

retail mod 1 meanbh-reic. The retail sector, roinn na meanbh-reice

2 expressed with bhùthan. The retail sector, roinn nam bùthan

retain v tr 1 (a) expressed with bi plus aig plus fhathast. It is important to note that teachers retain scope and responsibility to choose forms and criteria for assessment, tha e cudthromach a bhith a’ toirt an aire gu bheil fhathast cothrom aig tidsearan, agus uallach orra cuideachd, a bhith a’ taghadh mhodhan agus comharraidhean measaidh

(b) expressed with bi plus an prep plus fhathast. They will retain strong rhythms, bi ruitheam làidir annta fhathast

2 glèidh, vn glèidheadh m

retake v tr ath-ghabh, vn ath-ghabhail m

re-tell v tr 1 innis as ùr, vn innse as ùr. The teacher should also take this as a teaching opportunity by re-telling the story in Gaelic, bu chòir don tidsear cothrom-ionnsachaidh a dhèanamh dheth le bhith ag innse an sgeòil as ùr anns a’ Ghàidhlig

2 ath-aithris, vn ath-aithris f. Pupils will be encouraged to tell or re-tell stories, bithear a’ misneachadh na cloinne gu bhith ag aithris no ag ath-aithris stòiridhean

3 bi ag atharrais. They will be able to tell or re-tell brief stories, bidh comas aca stòiridhean goirid aithris no atharrais

re-telling n expressed with innis as ùr plus aon. Stories, including re-telling by pupils of stories, stòiridhean, agus clann a bhith ag innse nan aon stòiridhean as ùr

rethink v ath-bhreithnich, vn ath-bhreithneachadh m. But they may well offer information to allow methodologies to be rethought, ach faodaidh iad air a shon sin fiosrachadh a thoirt seachad a bheir cothrom ath-bhreithneachadh air dòighean-teagaisg

retina n reitine m

retirement n cluaineas m, gen cluaineis. Happy retirement to you, cluaineas sona dhut

retrace v tr ath-lorgaich, vn ath-lorgachadh m

retrieve v tr 1 ath-bhuidhinn, vn ath-bhuidhinn f, ath-bhuidhinneadh m

2 lorg, vn lorg m. The microcomputer’s capacity for storing and retrieving data, comas a’ mhion-choimpiutair air dàta a stòradh agus a lorg

retroflex a ais-lùbaidh. Retroflex consonant, connrag ais-lùbaidh

retrospect n ath-bheachd m

retrospection n ais-amharc m ais-amhairc

return n (commerce) ais-thilleadh m, gen ais-thillidh, pl ais-thillidhean. Tax return, ais-thilleadh cìse

return v tr & i till, vn tilleadh m. A variety of topics, many of which will be returned to in more depth later, caochladh chuspairean agus iad a’ dol a thilleadh gu mòran diubh sin ’s a’ dol nas doimhne annta a-rithist

returning officer n phr neach m gairm nan bhòta, pl luchd gairm nan bhòta

reunion n 1 ath-aonadh m, gen ath-aonaidh, pl ath-aonaidhean

2 ath-choinneachadh m, gen ath-choinneachaidh

3 expressed with cruinneachadh m, gen cruinneachaidh, pl cruinneachaidhean. She decided to attend the school reunion, chuir i roimhpe gun rachadh i don chruinneachadh de sheann sgoileirean

reuse v tr 1 ath-chleachd, vn ath-chleachdadh m

2 cleachd, vn cleachdadh m. Turf walled buildings had a short life and the turves could be reused as fertiliser for the fields, cha mhaireadh togalaichean le ballachan-fàil fada agus bhite a’ cleachdadh an t-seann fhàil mar mhathachadh do na raointean

reveal v tr 1 nochd, vn nochdadh m. Revealing some reaction to one aspect of the text, a’ nochdadh gu bheilear a’ gabhail gu ìre ri aon nì a bhuineas don teacsa. A few may reveal signs of physical difficulties, àireamh bheag, ’s dòcha, a’ nochdadh gu bheil duilgheadasan corparra aca

2 foillsich, vn foillseachadh m. Parts of it will be devoted to dialogue which reveals personality, bidh cuid dhith air a toirt do chòmhradh a tha a’ foillseachadh pearsantachd. The genre to which a text belongs is usually revealed early in the text, tha a’ ghnè dom buin teacsa àraidh mar as trice ga foillseachadh tràth anns an teacsa

reverse a contrarach. Reverse osmosis, osmòsais chontrarach

review n 1 sgrùdadh m, gen sgrùdaidh. Review and Development Groups, Buidhnean Sgrùdaidh agus Leasachaidh

2 breithneachadh m, gen breithneachaidh, pl breithnichidhean. It will help them to undertake a systematic review, cuidichidh e iad gus breithneachadh rianail a dhèanamh. The teacher can display written reviews, faodaidh an tidsear breithnichidhean sgrìobhte a thaisbeanadh

3 ath-bhreithneachadh m, gen ath-bhreithneachaidh. The starting point for such a review will be, aig fìor thoiseach an ath-bhreithneachaidh seo bidh. Any review of policy will mean, ma bhios ath-bhreithneachadh ga dhèanamh air poileasaidh tha seo a’ ciallachadh

4 lèirmheas m, pl lèirmheasan. A book review, lèirmheas leabhair

review v tr 1 ath-bhreithnich, vn ath-bhreithneachadh m. These should now be reviewed, bu chòir iad seo a-nis ath-bhreithneachadh. Programmes of work will have to be carefully reviewed, feumar prògraman obrach an ath-bhreithneachadh gu faiceallach

2 breithnich, vn breithneachadh m. The Guidelines give schools advice on how to review and develop their assessment policies, tha an stiùireadh a’ tairgse comhairle do sgoiltean air mar a bhreithnicheas iad agus mar a bheir iad gu ìre am poileasaidhean measaidh. To review the design and teaching of Gaelic, gus dealbhadh agus teagasg na Gàidhlig a bhreithneachadh. To review and evaluate their own performance, gus a bhith a’ breithneachadh agus a’ measadh na h-obrach aca fhèin

3 breithnich air, vn breithneachadh air. The Programmes of Study are designed to assist schools in reviewing their practices, tha na clàran oideachaidh air an cur ri chèile gus cuideachadh le sgoiltean ann a bhith a’ breithneachadh air na dòighean obrach aca. The school will review its options for these advantaged and disadvantaged pupils, bidh an sgoil a’ breithneachadh air a cuid roghainnean airson na cloinne seo, bho shealladh cothroim agus anacothroim

4 dèan breithneachadh air, vn dèanamh breithneachaidh air. They will learn to use audio or video recorders to recall and review what they have said, bidh iad ag ionnsachadh mar a chleachdas iad innealan-clàraidh cluaise agus bhideo gus ùrachadh agus breithneachadh a dhèanamh air na thubhairt iad

5 dèan ath-bhreithneachadh air, vn dèanamh ath-bhreithneachaidh air. There may also be times when the teacher will wish to review the evidence of a pupil’s progress, faodaidh gum bi amannan ann cuideachd an uair a bhitheas an tidsear ag iarraidh ath-bhreithneachadh a dhèanamh air an dearbhadh a tha ann air adhartas pàiste

6 thoir sgrùdadh air, vn toirt sgrùdaidh air. The teacher will be able to review and evaluate the learning and teaching which is taking place, thèid aig an tidsear air sgrùdadh agus luachadh a thoirt air an ionnsachadh agus air an teagasg a tha a’ gabhail àite

7 dèan lèirmheas air, vn dèanamh lèirmheas air

reviewer n lèirmheasaiche m, pl lèirmheasaichean

revise v tr ath-sgrùd, vn ath-sgrùdadh m

2 dèan ath-sgrùdadh air, vn dèanamh ath-sgrùdaidh air. But they may well offer information to allow the curriculum to be revised, ach faodaidh iad air a shon sin fiosrachadh a thoirt seachad a bheir cothrom ath-sgrùdadh a dhèanamh air a’ chlàr-theagaisg

revision n 1 ath-sgrùdadh m, gen ath-sgrùdaidh

2 ath-obair f, gen ath-obrach

revival n ath-bheòthachadh m, gen ath-bheothachaidh, pl ath-bheothachaidhean

revive v tr ath-bheothaich, vn ath-bheothachadh m

revolution n iom-chuartachadh m, gen iom-chuartachaidh, pl iom-chuartachaidhean. The Agrarian Revolution, Iom-chuartachadh an Àiteachais. The French Revolution, Iom-chuartachadh na Frainge. The Industrial Revolution, an t-Iom-chuartachadh Gnìomhachais. The Russian revolution, Iom-chuartachadh na Ruis. After the revolution, an dèidh an iom-chuartachaidh

revolve v i iom-chuairtich, vn iom-chuartachadh m

reward n duais f, pl duaisean

reward v tr duaisich, vn duaiseachadh m. Staff will not label a child as naughty and will reward acceptable behaviour positively, cha bhi luchd-obrach a’ comharrachadh neach-cloinne mar mhì-mhodhail agus thèid deagh-ghiùlan a dhuaiseachadh gu deimhinneach

rewrite v tr ath-sgrìobh, vn ath-sgrìobhadh m

rheme (vs theme) n earball m, gen & pl earbaill

rhetoric n reatoraig f

rhetorical a reatoraigeach. Rhetorical question, ceist reatoraigeach

rhododendron n ròs-chraobh f, gen ròs-chraoibh, pl ròs-chraobhan

Rhum pr n Rùm; Eilean Rùm; Eilean Ruma

rhyme n 1 comhardadh m, gen comhardaidh, pl comhardaidhean. Poems have strong rhymes, tha comhardadh làidir ann an duain. Poems may no longer always have rhymes, ’s dòcha nach bi comhardadh daonnan a-nis anns na duain. Content, rhythm and vocabulary are more important than rhyme, tha susbaint, ruitheam agus briathrachas nas cudthromaiche na comhardadh. There is rhyme between these syllables, tha comhardadh eadar na lidean seo. Pattern of stresses and rhymes, pàtran chudthroman agus chomhardaidhean. Sometimes this rhyme continues on the same sound through more than one verse, uaireannan tha an comhardadh seo a’ buanachadh air an aon fhuaim tro bharrachd is aon rann. It may be that the same kind of creative process is somehow involved here as results in the survival of the unstressed rhymes in the other songs, faodaidh e bhith gu bheil an aon seòrsa obrach-cruthachaidh a’ sàs ann, rathad-eigin, ’s a tha ag adhbharachadh gun do mhair na comhardaidhean gun chudthrom anns na h-òrain eile

2 duanag f, pl duanagan. Repetitions, rhythms and rhymes, atharrais, ruitheam agus duanagan

3 duan m, pl duain. Songs, rhymes and word-games, òrain is duain is cleasan-fhacal. Pupils will learn songs and rhymes, bidh a’ chlann ag ionnsachadh òran agus dhuan

end rhyme n phr comhardadh-deiridh m, gen comhardaidh-dheiridh, pl comhardaidhean-deiridh. It is an extraordinary thing that the exemplar should have been so closely followed, not only in the end rhymes but also in the frequency of these optional rhymes on the first stressed syllable, is rud iongantach e gun rachadh an roi-shamhla leantainn cho dlùth, chan ann a’ mhàin anns na comhardaidhean-deiridh, ach cuideachd ann an tricead nan comhardaidhean roghainneil a tha seo air a’ chiad lide le cudthrom

internal rhyme n phr comhardadh-meadhain m, gen comhardaidh-mheadhain, pl comhardaidhean-meadhain. Sometimes this internal rhyme remains on the same sound through more than one long line, uaireannan bithidh an comhardadh-meadhain seo a’ mairsinn air an aon fhuaim tro bharrachd air aon sreath fada. It is the other two syllables that make the usual internal rhyme in this line, ’s e an dà lide eile a tha a’ dèanamh a’ chomhardaidh-mheadhain àbhaistich anns an t-sreath seo. Secondary internal rhyme, darnacha comhardadh-meadhain

rhyme scheme n phr dòigh-chomhardaidh f, pl dòighean-comhardaidh. Ross has the same rhyme scheme in that song as MacKenzie has here, ’s e an aon dòigh-chomhardaidh a tha aig Ros anns an òran sin ’s a tha aig MacCoinnich an seo. This is a type of strophic metre having an extremely complex rhyme scheme, ’s e gnè de mheadrachd stròfaich a tha seo aig a bheil dòigh-chomhardaidh a tha glè ioma-fhillte

rhyme v i dèan comhardadh, vn dèanamh comhardaidh. The syllable having the first stress rhymes with the syllable having the third stress, tha an lide air a bheil a’ chiad chudthrom a’ dèanamh comhardaidh ris an lide air a bheil an treas cudthrom. The penultimate syllables in the fourth phrase of each verse rhyme on “a” with svarabhakti throughout the whole song, tha na lidean leth-dheireannach anns a’ cheathramh abairt de gach rainn a’ dèanamh comhardaidh air “a” le svarabhakti tron òran air fad. The syllables having the first stress in the first three phrases of each verse do not rhyme, chan eil na lidean air a bheil a’ chiad chudthrom anns a’ chiad trì abairtean de gach rainn a’ dèanamh comhardaidh ann. The syllables having the second and third main stress within each long line rhyme together, tha na lidean air a bheil an dara is an treas prìomh chudthrom air taobh a-staigh gach sreath fhada a’ dèanamh comhardaidh ri chèile

rhyming a expressed with dèan comhardadh v phr, vn dèanamh comhardaidh. Sometimes rhyme occurs where there one or two of the rhyming syllables do not have main stress, uaireannan tha comhardadh a’ tachairt far nach eil prìomh chudthrom air a h-aon no a dhà de na lidean a tha ga dhèanamh

rhythm n ruitheam m, gen ruitheim. Repetitions, rhythms and rhymes, atharrais, ruitheam agus duanagan. They will retain strong rhythms, bi ruitheam làidir annta fhathast. Effects of rhythm can also be explored, faodar buaidh ruitheim a rannsachadh cuideachd

rib n 1 aisean f, gen aisne, pl aisnean, aisnichean

2 (of boat) rang f, gen ranga, pl rangan

ribbon n rioban m, gen riobain, pl riobanan

ribbon mod riobain. Ribbon lakes, lochan riobain

rice n rus m, gen ruis

rich a 1 saidhbhir. This ability will open the door to the rich storehouse of Gaelic culture, fosglaidh an comas seo an doras a dh’ionnsaigh stòrais shaidhbhir dualchas na Gàidhlig. Resources will be chosen to give children an appreciation of the rich diversity of our multi-racial society, thèid stuth-taice a thaghadh gus tuigse a thoirt do chloinn air an iomadalachd shaidhbhir a gheibhear nar comann-sòisealta ioma-chinealtach

2 beairteach, comp beairtiche; or beartach, comp beartaiche. A rich man, duine beairteach

3 expressed with buannachdail agus beairteach. Within a framework of increasingly rich associations, agus siud uile taobh a-staigh cheanglaichean a tha a’ sìor fhàs buannachdail agus beairteach

4 torrach, comp torraiche. Rich soil, ùir thorrach. Heather is gradually colonising the richer grasslands, tha am fraoch mean air mhean a’ tighinn a-steach don talamh-fheòir as torraiche

5 rìomhach, vn rìomhaiche. That’s rich coming from you, tha sin rìomhach agus thusa ga ràdh

6 expressed with pailteas m. In a rich variety of contexts, ann am pailteas sheòrsachan shuidhichidhean

7 expressed with iomadh. Take advantage of the rich contexts for Gaelic development, a’ gabhail cothroim air an iomadh suidheachadh airson leasachadh na Gàidhlig

8 expressed with dha-rìreabh làn. The land by the river is rich in history, tha am fearann mun abhainn dha-rìreabh làn eachdraidh

riches n pl beairteas m, gen beairteis; or beartas m, gen beartais

richness n expressed with cho saidhbhir a phr. Such approaches should stress the richness and diversity of gaelic culture, tha còir aig dòighean den t-seòrsa seo cudthrom a chur air cho saidhbhir agus cho ioma-chruthach ’s a tha dualchas na Gàidhlig

rid v tr

get rid of v phr 1 faigh cuidhteas, vn faighinn cuidhteas

2 faigh cuidhteas de, vn faighinn cuidhteas de. The bank has failed to get rid of them, tha e air fairtleachadh air a’ bhanc cuidhteas fhaighinn dhiubh

ridge n druim m, gen droma, pl dromannan. Volcanic ridges, dromannan bholcànach. This involves climbing back up the ridge of the hill, tha seo a’ ciallachadh a bhith a’ dìreadh an àirde ris an druim a-rithist. Where rivers ran underneath the ice linear ridges of sand and gravel known as eskers were formed, far an robh aibhnichean a’ ruith fon eigh chaidh dromannan sreathach de ghainmheach is de ghrinneal a chruthachadh ris an canar eisgirean

ridge dune n phr dùn m droma, gen & pl dùin dhroma

rift n 1 sgoltadh m, gen sgoltaidh, pl sgoltaidhean

2 sgoradh m, gen sgoraidh, pl sgoraidhean

rift valley n phr gleann sgoltaidh m, gen glinne sgoltaidh, pl gleanntan sgoltaidh

• gleann m sgorach, gen glinne sgoraich, pl gleanntan sgorach

rig n 1 rioga m, pl riogachan. Oil rig, rioga ola

2 crann-ola m, gen & pl crainn-ola

rig n (land) 1 (“lazybed” rig) feannag f, gen feannaig, pl feannagan. Generally crops were grown on long narrow strips of ground called rigs, anns a’ chumantas bha na pòran a’ fàs air stiallan fada caol de thalamh ris an cainte feannagan

2 màg f, gen màig, pl màgan

3 (small patch of ground) gead f, gen gide, pl geadan

rig mod fheannagan, nam feannagan. Stone heaps scattered within the enclosure suggest this had never been cultivated in a rig system, chithear sgapte air feadh an àite-iadhaidh seo cùirn de chalchan, agus bhuaidhe seo bidh e coltach nach deach àiteach fo shiostam nam feannagan

right n 1 còir f. Only by doing so can it give the access that is the right of all pupils studying Gaelic, ’s ann a-mhàin le bhith a’ dèanamh seo as urrainn dhi an cothrom sin air a’ Ghàidhlig a thoirt dhaibh air a bheil còir aig a’ chloinn air fad. It is the right of every pupil to have full access to all the resources of Gaelic, tha còir aig a h-uile pàiste-sgoile làn chothrom a bhith aige air goireasan na Gàidhlig air fad

2 taobh m deas, gen taoibh dheis. Was the wind blowing Mary to the left or the right of the area? an robh a’ ghaoth a’ sèideadh Màiri gu taobh clì no deas na ceàrnaidh?

in his own right, 1 air a sgàth fhèin. In addition to being taught in their own right, a thuilleadh air a bhith gan teagasg air an sgàth fhèin. The mass-media should be examined in their own right, tha còir na mòr mheadhain a sgrùdadh air an sgàth fhèin

2 de fhèin. Drama is an important area of the curriculum in its own right, is e raon cudthromach den chlàr-theagaisg a tha ann an Dràma dheth fhèin

right a 1 ceart. Rather than as “right/wrong” assignments, ’s chan ann mar iomairtean “ceart no ceàrr”

2 deas. To develop skills of left-to-right eye movement, gus sgilean gluasad sùla o chlì gu deas a thoirt air adhart

3 freagarrach. Next to each one draw a square of the right land-use colour, ri taobh gach fear dèan ceàrnag leis an dath a tha freagarrach a thaobh cleachdaidh-fhearainn

right adv chon an taoibh dheis. Turn right at the school, tionndaidh chon an taoibh dheis aig an sgoil. When she leaves her house does she turn left or right? nuair a dh’fhàgas i an taigh an tionndaidh i chon an taoibh chlì no dheis?

right-angle a ceart-cheàrn m, pl ceart-cheàrnan

at right angles adv phr gu ceart-cheàrnach. Sheets of lava forced through the rock at right angles to the bedding planes, siotachan làbha a chaidh a sparradh tron chreig gu ceart-cheàrnach ris na leapannan-clàir

right-angled a ceart-cheàrnach. Right-angled triangle, triantan ceart-cheàrnach

rigid a cruaidh. Rigid shapes, cumaidhean cruaidh

rim n bile f, pl bilean. The rim of the container, bile an t-soithich

ring n 1 fàinne f, pl fàinneachan. A mail-order catalog having a lot of rings and jewelry, catalog òrduigh-tron-phost anns an robh mòran fhàinneachan agus seudraidh

2 cearcall m, gen & pl cearcaill. The wall was formed from two rings of stones, rinneadh am balla de dhà chearcall de chlachan

3 buaile f, pl buailtean. There is a ring around the moon, tha buaile mun ghealaich

ringlet n bachlag f, gen bachlaig, pl bachlagan

ring-road n cuairt-rathad m, gen cuairt-rathaid, pl cuairt-ròidean

rinse v tr 1 sruthail, vn sruthladh m

2 thoir sruthladh air, vn toirt sruthlaidh air

ripe a abaich, comp abaiche

ripen v tr & i abaich, vn abachadh m

ripeness n abaichead m, gen abaicheid

risk n cunnart m, gen cunnairt, pl cunnartan. If necessary preventative physical action may be taken to avoid the risk of injury to a child, ma bhitheas e riatanach faodar gnìomh corporra bacaidh a dhèanamh gus cunnart a sheachnadh gun tèid neach-cloinne a dhochann

ritual n deas-ghnàth m, pl deas-ghnàthan

river n abhainn f, gen aibhne, pl aibhnichean

river basin n phr 1 srath m aibhne, pl srathan aibhne

2 lag-drèanaidh m aibhne, gen luig-dhrèanaidh aibhne, pl lagan-drèanaidh aibhne

river cliff n phr bearradh m aibhne, gen bearraidh aibhne

river source n phr màthair f aibhne, gen màthar aibhne, pl màthraichean aibhne. The source of the river is to the north, tha a’ mhàthair aig an abhainn ri tuath

river-bed n amar m aibhne. gen amair aibhne, pl amaran aibhnichean

road n rathad m, gen rathaid, rothaid, pl ròidean, rathaidean. Road information, fiosrachadh rathaid. Single-track road, rathad singilte. Double-track road, rathad dùbailte. Road links, ceanglaichean rathaid. Road markings, comharraidhean rathaid. The schoolmaster used to live in the cottage across the road, bha am maighstir-sgoil a chòmhnaidh san taigh air taobh eile an rothaid

main road n phr rathad m mòr, gen rathad mhòir, pl ròidean mòra

major road n phr mòr-rathad m, gen mòr-rathaid, pl mòr-ròidean

minor road n phr rathad m beag, gen rathaid bhig, pl ròidean beaga

road sign n phr soighne-rathaid f, pl soighnichean-rathaid

roar n 1 beuc m, pl beucan

2 bùirean m, gen & pl bùirein

roar v i 1 beuc, vn beucadh m, beucach m

roaring n 1 beucach m, gen beucaich

2 bùirich f

roast v tr ròst, vn ròstadh

roasting a ròstaidh. Roasting chickens, cearcan ròstaidh

robin n brù-dhearg m, pl brùthan-dearga, brù-dheargan

rock n 1 creag f, gen creige, pl creagan. Rock fragments, mìrean creige. The Western Highlands contain the oldest rocks in Britain, gheibhear air a’ Ghàidhealtachd an Iar na creagan as sine ann am Breatainn

2 clach f, gen cloiche, pl clachan

rock mod (botany ; geography) creige. Rock fragments, mìrean creige, mìrean cloiche

rock basin n phr lag-creige m, gen luig-chreige, pl lagan-creige. Rock basin lake, loch luig-chreige

• srath-cloiche m, gen srath-chloiche, pl srathan-cloiche

rock debris n phr sprùilleach m creige, gen sprùillich chreige. Material that was dumped in these moraines as the glacier melted and the rock debris was released from the ice, stuth a chaidh fhàgail na dhùn anns na morainean seo nuair a bha an t-eigh-shruth a’ leaghadh agus a chaidh an sprùilleach creige a leigeil às on eigh

rock v tr & i 1 luaisg, vn luasgadh m

2 tulg, vn tulgadh m

3 fulaisg, vn fulasgadh. Rocking the cradle, fulasgadh na creathaill

rocky a creagach, comp creagaiche. The path crosses a turf dyke immediately west of one of these rocky outcrops, tha an ceum a’ dol tarsainn air gàrradh-fàil astar goirid an iar air fear de na dromannan creagach seo

role n 1 àite m. It has an essential role, tha àite do-sheachnaichte aice. They will be aware of their own role and that of others in one-to-one or group talk, bidh mothachadh aca air an àite fhèin agus air àite chàich ann an còmhradh eadar dithis no ann an còmhradh buidhne. The teacher’s role is that of participant member, ’s e àite an tidseir a bhith a’ gabhail pàirt mar bhall den bhuidhinn. Pupils could examine the roles played by themselves and others, dh’fhaodadh a’ chlann sgrùdadh a dhèanamh air an àite a ghabh iad fhèin agus càch. Studying media representations of males and females will allow discussion of stereotyping and gender roles, bidh cothrom ann, le bhith a’ gabhail ealla ris mar a tha fireann agus boireann gan cur far comhair anns na meadhain, air beachdachadh air lèir-sheiseachadh agus air an àite a tha aig boireann agus fireann

2 dleastanas m, pl dleastanasan. Pupils could be encouraged to undertake different roles, dh’fhaoidte misneachadh a dhèanamh air a’ chloinn gus dleastanasan eadar-dhealaichte a ghabhail os làimh. Give all staff clear roles thoir dleastanasan soilleir do luchd-obrach gu lèir

3 riochd m, pl riochdan. Participate in discussion in the role of another person, a bhith a’ gabhail pàirt ann am beachdachadh ann an riochd cuideigin eile. To accept roles such as chairman, secretary, a bhith a’ gabhail os làimh riochdan mar neach-cathrach, rùnaire. Capacity for adopting various roles within group discussion, comas air a dhol ann an caochladh riochdan taobh a-staigh beachdachadh-buidhne

4 expressed with riochd m neach eile. New effects can be achieved by showing pupils how the story may be told in role, for example by a news-reader, ruigear air buaidhean ùra le bhith a’ sealltainn don chloinn mar a dh’fhaodar an stòiridh innse ann an riochd neach eile, mar eisimpleir leughadair-naidheachdan

role model expressed with eisimpleir gus a leantainn, pl eisimpleirean gus an leantainn. The pupils can become aware of good role models, faodaidh a’ chlann mothachadh fhaighinn air deagh eisimpleirean gus an leantainn

role-play n 1 riochdachadh m, gen riochdachaidh. Pair and group discussions, leading to role-play and drama, beachdachadh, ’s e sin mar chàraidean agus ann am buidhnean, agus sin gan toirt gu riochdachadh agus dràma

2 cluich-riochd m. Role-play, expressive activities etc. can be starting points for imaginative explorations, faodaidh rannsachaidhean mac-meanmna fàs a-mach à cluich-riochd, cur an cèill agus mar sin

3 expressed with rach an riochd. Through discussion with their teacher and their peers, as well as through performance and role-play, tro bheachdachadh leis an tidsear aca, agus le an co-aoisean, a bharrachd air iad fhèin a bhith a’ gabhail pàirt agus a’ dol an riochd. They will be able to take part in simple role-play exercises relating to school work, bidh comas aca a dhol an riochdan sìmplidh co-cheangailte ro obair-sgoile

4 expressed with rach ann an riochd eile. Reflection can be encouraged through role-play, faodar cnuasachadh a mhisneachadh tro dhol ann an riochd eile. Through role-play or real situations, le bhith a’ dol an riochd eile no le bhith ann an suidhichidhean fìor. Role-play and improvisation are immensely valuable as precursors to researching and writing about characters, tha fìor luach mòr ann a bhith a’ dol an riochd eile, le ullachadh no às aonais, mun tèid iad an sàs ann an rannsachadh agus ann an sgrìobhadh mu phearsachan

5 expressed with rach ann an riochd neach eile. Pupils will engage in simulations and roleplay, bidh a’ chlann a’ dol ann an riochd neach eile. While involved in making models, role-play, etc., fhad ’s a tha iad an sàs a’ dèanamh mhodailean, a’ dol ann an riochd neach eile, agus mar sin

roll n 1 roile f, pl roilichean

2 (of eg wallpaper) bolta m, pl boltaichean

roll I v i 1 cuir car dhìot, vn cur car dhìot; also cur caran dhìot, vn cur charan dhìot

2 roilig, vn roiligeadh m

II roll v tr 1 cuir car de, vn cur car de; also cur caran de, vn cur charan de

2 roilig, vn roiligeadh m

roller-blade n roilear-lann f, pl roilear-lannan

roller-skate n bròg-chuibhle f, gen bròige-cuibhle, pl brògan-cuibhle

romance n 1 ramas m, gen ramais, pl ramasan. In fiction, there are genres such as romances, horror, ann am ficsean tha iomadh gnè, leithid ramasan, uabhas

2 romansa m, pl romansan

Romance a Romansach. Romance languages, cànain Romansach

Romania pr n Romàinia f

Romanian pr n 1 Romàinianach m, gen & pl Romàinianaich

2 (language) Romànianais f

Romanian a Romàinianach

romantic a 1 ramasach

2 romansach

roof n mullach m, gen & pl mullaich. Corrugated roof, mullach preasach. Flat roof, mullach còmhnard. Pantile roof, mullach leacag-phana. Pitched roof, mullach cas. Slated roof, mullach sglèat. Thatched roof, mullach tughaidh. Tiled roof, mullach leacag

room n 1 rum m, gen ruim, pl rumannan

2 (space) àite m. Is there room for me? a bheil àite ann dhòmhsa?

root n 1 freumh f, pl freumhaichean. Show that they understand the following terms: root, stem, a’ nochdadh gun tuig iad na faclan a leanas: freumh, stoc. Syllable and root will be used in discussion which centres on individual words, cleachdar lide agus freumh ann am beachdachadh air faclan fa leth. To give pupils an interest in the roots, derivations and make-up of words which are especially interesting, gus ùidh na cloinne a thogail ann am faclan a tha sònraichte inntinneach: na freumhaichean aca, co às a thàinig iad, agus mar a tha iad air an cur ri chèile

2 bun m, gen buna or buin, pl buin or bunan

buttress root n phr freumh m taic, pl freumhaichean taic

root v tr

root out v phr spìon às a bhuin, vn spìonadh às a bhuin. Root it out, spìon às a bhuin e

root-crop n freumh-bhàrr m, pl freumh-bharran

rope n 1 ròpa m, pl ròpan, ròpaichean

2 ball m, gen & pl buill

rose of Sharon (Hypericum calycinum) n ròs m o Sharon, gen ròis o Sharon

rot n breòiteachd f

rot v tr & i breòth, vn breothadh m

rotten a breòite

rotary a cuairteach

rotary movement n phr cuairt-ghluasad m, gen cuairt-ghluasaid

rotate v tr cuir mun cuairt, vn cur mun cuairt

rotation n 1 cuairt f, pl cuairtean. Complete rotation, cuairt iomlan

2 (a) cuartachadh m, gen cuartachaidh. Rotation of crops, cuartachadh barra

(b) cuairt-ghluasad m, gen cuairt-ghluasaid, pl cuairt-ghluasadan

in rotation adv phr mu seach. The whole class in rotation, an clas air fad mu seach

rough a 1 garbh

2 not expressed. Pupils will learn to make rough notes as they listen, bidh a’ chlann a’ tòiseachadh air notaichean a dhèanamh fhad ’s a tha iad ag èisteachd

roughly adv an ìre mhaith. There will be a stage when the four outcomes will move into roughly equal weightings, bidh ìre ann nuair a bhitheas cudthrom an ìre mhaith co-ionnan air na ceithir builean fa leth

Roumania pr n, see Romania pr n

round a cruinn. Round brackets, camagan cruinne

round v tr

rounded a 1 cruinn. These have created the rounded shapes of the surrounding hills and hollows, ’s iad seo a chruthaich an cumadh cruinn a tha air na mill is na lagan mun cuairt

2 expressed with air chumadh cruinn. Rounded mountains, beanntaichean air chumadh cruinn

3 cruinnte. Rounded vowel, fuaimreag chruinnte

roundabout n timcheallan m, gen & pl timcheallain

roundhouse n taigh-cruinn m, gen taigh-chruinn, pl taighean-cruinne. An extensive settlement of dispersed roundhouses, tha àite-tuineachaidh farsaing de thaighean-cruinne sgapte. There was probably a similar structure built inside the roundhouse, is dòcha gun deach structar den aon seòrsa a thogail am broinn an taigh-chruinn

roundhouse mod 1 taigh-chruinne, thaighean-cruinne

2 de thaighean-cruinne. A reconstruction of a roundhouse settlement, ath-dhèanamh air àite-tuineachaidh de thaighean-cruinne

round-leaved a cruinn-dhuilleagach. Round-leaved bellflower, flùr-cluigeanach cruinn-dhuilleagach

route n 1 slighe f, pl slighean. The route that she follows is shown by a red line on the map, tha loidhne dhearg air a’ mhapa a’ comharrachadh na slighe a bhitheas i a’ gabhail

2 cùrsa m, pl cùrsaichean. Near the end of the nature trail the route by the river is usually wet, faisg air deireadh na slighe nàdair tha an cùrsa ri taobh na h-aibhne gu tric fliuch

routine n 1 obair làitheil. Classroom routines, obair làitheil an ruim-theagaisg

2 expressed with na tha a’ dol. Daily routine, na tha a’ dol rè an latha

3 not directly expressed. Each of the outcomes being visited in turn to provide exercises and routines, a’ tadhal air gach buil, tè mu seach, gus obair fhoirmeil a dhèanamh orra

routine a expressed with gu cunbhalach. The routine checking of spelling at the end of drafting should be actively promoted, tha còir làn bhrosnachadh a dhèanamh air a bhith a’ cur dearbhaidh air litreachadh gu cunbhalach aig deireadh dreachdaidh

row n sreath f, gen sreatha, pl sreathan. Inside these large buildings are rows of cages called batteries, am broinn nan togalaichean mòra seo tha sreathan de chèidsichean air a bheil bataraidhean

row v tr

rowing-boat n 1 bàta-iormaich m, pl bàtaichean-iormaich

2 bàta-ràmh m, pl bàtaichean-ràmh

rowlock n 1 putag f, gen putaig, pl putagan

2 bac m, gen baic, pl baic, bacan

royal a rìoghail

Royal Navy pr n Cabhlach m Rìoghail, gen Cabhlaich Rìoghail

rub v tr

rubbing-piece n (of boat, between gunwale and saxboard) slat f mhòr, gen slaite mòire. The rubbing-piece is below the saxboard, tha an t-slat mhòr fon phlanca bheòil. The rubbing piece keeps the boat from rubbing if it’s at the jetty, tha an t-slat mhòr a’ gléidheadh an t-eathar bho shuathadh ma tha i ri cidhe

rubber n 1 rubair. Rubber band, bann rubair

2 (eraser) suathan m, gen & pl suathain

rubber a rubair. Rubber band, bann rubair

rubbish n sgudal m, gen sgudail

rubbish dump, rubbish tip n phr òtrach m, gen òtraich, pl òtraichean. These rubbish dumps were made in such a way that nothing would leak out of them, chaidh na h-òtraichean seo a dhèanamh air dhòigh ’s nach aoideanadh càil asta

rubella n rubella f. All should be aware of the danger of exposure of pregnant women to rubella, is còir do na h-uile a bhith mothachail air a chunnart a tha ann am boireannaich throma a bhith an làthair rubella

ruby n 1 ruiteachan m, gen & pl ruiteachain

2 rùbaidh m, pl rùbaidhean

rudder n stiùir f, gen stiùire, stiùireach, pl stiùirean, stiùirichean

rug n brat-ùrlair m, pl bratan-ùrlair

ruin (of house) 1 làrach f, gen làraich, pl làraichean

2 tobhta f, pl tobhtaichean

ruin v tr 1 sgrios, vn sgrios m

2 mill, vn milleadh m

ruined a expressed with (a tha a-nis) na thobhta. The ruined barn was built for the schoolmaster, chaidh an sabhal a tha a-nis na thobhta a thogail don mhaighstir-sgoil

rule n riaghailt f, pl riaghailtean. Rules for spelling, riaghailtean-litreachaidh. Spelling rules can support this, faodaidh riaghailtean litreachaidh taice chur ri seo. Without explicit knowledge of rules and terminology, gun eòlas follaiseach air riaghailtean agus briathrachas

ground rule n phr riaghailt f bunaiteach, gen riaghailt bunaitich, pl riaghailtean bunaiteach. It is important that children are made aware of the following ground rules, tha e cudthromach gum bi a’ chlann air an dèanamh mothachail air na riaghailtean bunaiteach a leanas

ruler n rùilear m, gen rùileir, pl rùilearan

rumour n fathann m, gen fathainn, pl fathannan. Those rumours are in fact circulating, tha na fathannan sin a’ cuairteachadh gun teagamh

run n ruith f, gen ruithe, pl ruithean

run v tr & i ruith, vn ruith f

running n ruith f, gen ruithe. No running in the group, when the activities are out, cha cheadaichear ruith sa bhuidhinn, nuair a tha na h-uidheaman-gnìomha a-muigh. The time, place and conduct of meetings will ensure that all families have an equal opportunity to be involved in the running of the pre-school, nithear cinnteach a thoradh air àm, àite agus dòigh-chumail nan coinneamhan gu bheil cothrom co-ionann aig a h-uile teaghlach gus a bhith an sàs ann an ruith na ro-sgoile

running a ruithe

running commentary n phr co-iomradh m, gen co-iomraidh

running knot n phr lùb-ruithe f, gen lùib-ruithe, pl lùban-ruithe

running water n phr 1 uisge m ruithe. A sink with running water must be supplied for washing of hands, feumaidh sinc le uisge ruithe a bhith ann airson làmhan a ghlanadh

2 uisge m phìoban. Their houses have hot and cold running water, tha uisge teth is fuar nam pìoban anns na taighean aca

3 sruthadh m uisge, gen sruthaidh uisge. Worm by running water, air a chaitheimh le sruthadh uisge

rung n 1 rong f, gen ronga, roinge, pl rongan

2 rongas m, gen & pl rongais

3 tarsannan m, gen & pl tarsannain

runner n. Runners (of cart), dubhan deiridh

run-off n ruith-dheth f. Evaporation, rainfall, and the run-off of water through rivers, deatachadh, sileadh, agus ruith-dheth an uisge tro aibhnichean

runrig n 1 roinn-ruithe f. The traditional runrig system was abolished in 1845, chaidh cur às don t-siostam dualchasach, an roinn-ruithe, ann an 1845

2 (familiar) màgan f pl mu seach

runway n rathad-laighe m, gen rathaid-laighe, pl ròidean-laighe

rural a dùthchail, comp dùthchala. Particularly in rural areas where there is no direct access to an appropriate casualty unit, gu h-àraidh ann an àiteachan dùthchail far nach fhaighear cothrom a dhol gu dìreach gu aonad-thubaist iomchaidh

Russia pr n an Ruis f, gen na Ruis; Ruisia f

Russian pr n 1 Ruiseanach m, gen & pl Ruiseanaich

2 (language) Ruiseanais f

Russian a Ruiseanach

rye n seagal m, gen seagail

S

sabotage n sabotais f

sacred a 1 naomh

2 coisrigte

sacrilege n 1 ceall-shlad m

2 airchealladh m, gen aircheallaidh

sad a 1 brònach, comp brònaiche

2 fo bhròn

sadness n bròn m, gen bròin

safe a 1 (a) sàbhailte

(b) expressed with gu sàbhailte. Arrangements for the safe arrival and departure of children, an suidheachadh a thaobh a’ chlann a bhith a’ ruighinn agus a’ falbh gu sàbhailte

2 cinnteach, comp cinntiche. But perhaps this is rather unlikely, and it would be safer to regard the metre as a kind of amhran, ach dh’fhaodadh gu bheil seo beagan eu-coltach, agus gum bitheadh e na bu chinntiche a’ mheadrachd a thuigsinn mar ghnè amhrain

safeguard v tr dìon, vn dìon m. Each group shall adhere to the above statement in order to safeguard the welfare of their members, leanaidh gach buidheann ris an aithris gu h-àrd gus maitheas an cuid bhall a dhìon

safety n 1 sàbhailteachd f. Safety regulations, riaghailtean sàbhailteachd. Safety warning, rabhadh a thaobh sàbhailteachd. Experiences which could not, for reasons of expense or safety, be accommodated within the realities of the classroom, fiosrachaidhean nach b’ urrainn an gabhail a-staigh anns a’ chlas a thaobh cosgais no sàbhailteachd

2 expressed with sàbhailte a. Staff have the responsibility to the ensure the safety of children in their care at all times, tha e mar uallach air luchd-obrach a dhèanamh cinnteach gu bheil clann a tha fon curam daonnan sàbhailte

safety mod 1 sàbhailteachd. Safety mats, bratan-ùrlair sàbhailteachd

2 a thaobh sàbhailteachd. Staff should make regular safety checks on equipment, is còir do luchd-obrach a bhith a’ cur dearbhaidh a thaobh sàbhailteachd air an uidheamachd gu cunbhalach

saffron n cròch m, gen cròich

saffron a cròch

saga n saga m, pl sagathan. The Old Norse sagas, na sagathan san t-Seann Lochlannais

sail n seòl m, gen & pl siùil

sail v tr seol, vn seòladh m

sailing boat n 1 bàta-siùil m, pl bàtaichean-siùil

2 bàta-seòlaidh m, pl bàtaichean-seòlaidh

sake n

for the sake of prep phr air sgàth (plus gen). For the sake of completeness we thought it suitable to include it here, air sgàth na h-iomlanachd mheas sinn iomchaidh a chur am measg a’ chorra an seo

salad n sailead m, gen saileid, pl saileadan

salad dressing n phr annlan m saileid, gen & pl annlain shaileid

salinisation n salainneachadh m, gen salainneachaidh

salinise v tr salainnich, vn salainneachadh m

saliva n seile f

salivary a

salivary gland n phr fàireag f sheile, pl fàireagan seile

salmon n bradan m, gen & pl bradain

salt n salann m, gen salainn

salt marsh n phr boglach f shalainn, gen boglaich shalainn, pl boglaichean salainn; also fèith f shalainn, gen fèithe salainn, pl fèithean salainn

• làthach f shàillte, gen làthaich saillte, pl làthaichean saillte

salt v tr saill, vn sailleadh

salting n sailleadh m, gen saillidh

same a aon or aona. At the same time, aig an aon àm. Examples of the same types of texts, eisimpleirean den aon ghnè theacsaichean. The task is the same but is related to texts of differing degrees of difficulty, ’s i an aon dreuchd a tha ann ach tha i a’ buntainn do theacsaichean de chaochladh ìrean duilgheadais. The same task may be tackled by the whole class, faodaidh an clas gu h-iomlan an t-aona ghnìomh a ghabhail os làimh

sample n 1 sampall m, gen & pl sampaill. Rock sample, sampall creige

2 taghadh m, gen taghaidh, pl taghaidhean

3 eisimpleir m, pl eisimpleirean

sample mod expressed with eisimpleir m, pl eisimpleirean. Sample structures can be offered, faodar eisimpleirean de dhealbhachadh a thoirt seachad

sample v tr samplaich, vn samplachadh m

sand n gainmheach f, gen gainmhich

sand-bank n phr 1 banca m gainmhich, gen banca ghainmhich, pl bancaichean gainmhich

2 oitir f ghainmhich, gen oitire gainmhich, pl oitirean ghainmhich

sand-bar n 1 oitir f ghainmhich, gen oitire gainmhich, pl oitirean ghainmhich

2 (at mouth of river) (a) bàr m gainmhich, gen bàr ghainmhich, pl bàran gainmhich

(b) òs m gainmhich, gen òsa ghainmhich, pl òsan gainmhich

sand-dune n dùn-gainmhich m, gen & pl dùin-ghainmhich

sand-dunes n pl (coastal) mealbhan m, gen mealbhain

sand-pit n 1 toll-gainmhich m, gen & pl tuill-ghainmhich

2 sloc-gainmhich m, gen sluic-ghainmhich, pl slocan-gainmhich

sand-spit n corran-gainmhich m, gen corrain-ghainmhich, pl corranan-gainmhich

sandstone n clach-ghainmhich f, gen cloiche-gainmhich, pl clachan-gainmhich. The sandstone is some 800 million years old, tha a’ chlach-ghainmhich mu 800 millean bliadhna a dh’aois. Torridonian sandstone, clach-ghainmhich Thoirbheartanach

sand-storm n stoirm f ghainmhich, gen stoirme gainmhich, pl stoirmean gainmhich

sandy a 1 gainmheachail

2 (hair) buidhe-ruadh

Sanskrit pr n Sanscrait f

sap n snodhach m, gen snodhaich

sarcasm n 1 fochaid f

2 sgeig f, gen sgeige

sarcastic a 1 fochaideach

2 expressed with magaidh. This is a sarcastic song, which in places comes close to being cruel, ’s e òran-magaidh a a tha seo, a tha an àiteachan a’ tighinn faisg air a bhith grànda, mì-thlusar. A sarcastic song in which the bard makes considerable use of irony, òran-magaidh anns a bheil am bard a’ dèanamh tomhas mòr de dh’fheum de dh’ìoronas

satellite n (astronomy, aerospace) saideal m, gen saideil, pl, saidealan. This song was made about the time the first satellites were being put into space, rinneadh an t-òran seo mun àm na ciad shaidealan a bhith gan cur an àirde san speur

satire n 1 aoir f, gen aoire, pl aoirean

2 fochaid f

satirical a 1 aoireil

2 fochaideach

satirise v tr 1 aoir, vn aoireadh m

2 dèan aoireadh air, vn dèanamh aoiridh air

satisfaction n riarachadh m, gen riarachaidh. To give satisfaction and aesthetic pleasure, gus riarachadh agus toileachas-inntinn a thoirt seachad

satisfactory a

satisfactorily adv expressed with soilleir a. The information needed to inform decisions on assessment can be chosen satisfactorily from three sources, faodar am fiosrachadh a dh’fheumar gus a thighinn gu co-dhùnaidhean soilleir air measadh a thaghadh à trì raointean

satisfy v tr sàsaich, vn sàsachadh m. Will that answer satisfy the fisherman? a bheil an fhreagairt si a’ dol a shàsachadh nan iasgairean?

saturate v tr (chemistry) sàthaich, vn sàthachadh m

saturated a sàthaichte. Saturated fats, saillean sàthaichte

saturation n (chemistry) sàthachadh m, gen sàthachaidh, pl sàthachaidhean

sauce n sabhs m, pl sabhsan

saunter v i bi spaidsearachd

savage a 1 allaidh, comp allaidhe. Savage beasts, beathaichean allaidh

2 borb, comp buirbe

savageness n buirbe f

saw n sàbh m, gen sàibh, pl sàibh, sàbhan

saw-dust n min-sàibh f

sawmill n muileann-sàibh m, gen muilinn-sàibh, pl muilnean-sàibh

saxboard n (of boat) planca m beòil, gen planca bheòil

rubbing-piece n (between gunwale and saxboard) slat f mhòr, gen slaite mòire. The rubbing-piece is below the saxboard, tha an t-slat mhòr fon phlanca bheòil. The rubbing piece keeps the boat from rubbing if it’s at the jetty, tha an t-slat mhòr a’ gléidheadh an t-eathar bho shuathadh ma tha i ri cidhe

saxifrage n (Saxifragaceae) clach-bhriseach f

say v tr 1 abair, vn ràdh m. And to say what are the markers which allowed them to make the distinction, agus a ràdh gu dè na comharraidhean a thug cothrom dhaibh an t-eadar-dhealachadh a dhèanamh. To help pupils sort out what they want to say, a’ chlann a chuideachadh gus rian a chur air na tha iad ag iarraidh a ràdh. The reason for poor voice production in talking is the pupil’s lack of clarity about what to say and the purpose of saying it, ’s e as adhbhar do chion comas labhairt nach eil am pàiste soilleir mu dè their e agus mun adhbhar airson a ràdh

2 innis, vn innse. The teacher should encourage them to say how they knew, bu chòir don tidsear am misneachadh gus innse ciamar a bha fhios aca. Teachers will help pupils select and draft what they wish to say, cuidichidh na tidsearan a’ chlann gu bhith a’ taghadh agus a’ dreachdadh na tha iad a’ miannachadh innse

saying n 1 ràdh m, pl ràdhan

2 facal m, gen facail, pl facail, faclan. It was a saying amongst the people, bha e na fhacal am measg an t-sluaigh

3 gnàth-fhacal m, gen gnàth-fhacail, pl gnàth-fhacail, gnàth-fhaclan. This word is used in the following common saying, thathar a’ dèanamh feum den fhacal seo anns a’ ghnàth-fhacal chumanta a leanas

4 not directly expressed. In idiomatic and proverbial sayings, ann an gnàthasan-cainnte ’s ann an seanfhaclan

said v i (quoth) arsa, ars v def (in reporting direct speech; also used in Gaelic discourse in reporting English conversations) (always used with emphatic pronoun). “Fàg e far a bheil e” he said, “fàg e far a bheil e” ars esan. “Excuse me ” she said “can you tell me where Mr MacKenzie lives?”, “Well” I said “which Mr MacKenzie?”, “Excuse me ” ars ise, “can you tell me where Mr MacKenzie lives?”, “Well” arsa mise “which Mr MacKenzie?”

scaffolding n sgafallan m, gen sgafallain. The hammer dropped off the scaffolding, thuit an t-òrd den sgafallan

scale n sgèile f. The wind scale, sgèile na gaoithe

scale mod sgèile. Scale drawing, dealbh sgèile. Scale model, modail sgèile

large-scale a mòr-sgèile. Large-scale desalination, di-shalainneachadh mòr-sgèile

scale n 1 (on fish) lann f, gen lainn, pl lannan

2 (e.g. in kettle, due to hard water) sgrath f, pl sgrathan

scalene a 1 sgaileanach. Scalene triangle, triantan sgaileanach

2 neo-chothromach. Scalene triangle, triantan neo-chothromach

Scalpay pr n Sgalpaigh

scan v tr 1 leugh gu h-aithghearr, vn leughadh gu h-aithghearr. This will help in developing ability to scan for specific information, cuidichidh seo le bhith a’ leasachadh comais air a bhith a’ leughadh gu h-aithghearr airson fiosrachaidh shònraichte

2 sgrùd, vn sgrùdadh m. Skim and scan to locate main points of a text, a’ togail agus a’ sgrùdadh gus prìomh phuingean ann an teacs a chomharrachadh

3 leum-leugh, vn leum-leughadh m. To skim and scan to verify decisions, gu bhith a’ grad-leughadh agus a’ leum-leughadh gus co-dhùnaidhean a dhearbhadh

4 (metrical) meadaraich, vn meadarachadh m

scanning n 1 leughadh m aithghearr, gen leughaidh aithghearr. By scanning and using textual cues, le leughadh aithghearr agus le bhith a’ cleachdadh chomharraidhean anns an teacsa

2 expressed with a bhith ri grad-leughadh. Readers and listeners are also aided in making predictions, in skimming and scanning, gheibh luchd-leughaidh agus luchd-èisteachd cuideachadh ann a bhith ri fàisneachd, ri bàrr-leughadh agus ri grad-leughadh

Scandinavia pr n Lochlann m, gen Lochlainn

Scandinavian pr n Lochlannach m, gen & pl Lochlannaich

Scandinavian a Lochlannach. Scandinavian languages, cànain Lochlannach

scanner n lèir-bheart f, gen lèir-bheairt, pl lèir-bheartan

scarce a ainneamh, comp ainneimhe

scarecrow n 1 bodach-ròcais m, gen & pl bodaich-ròcais

2 bodach-feannaig m, gen & pl bodaich-fheannaig

scarp n scarpa m, pl scarpan ; sgarpa m, pl sgarpan

Scarp pr n Sgarba

Scarp pr n an Sgarb

scathing a 1 neimheil. A scathing retort, freagairt neimheil

2 expressed with dubh. She made a scathing criticism of the report, thug i dubh chàineadh air an aithisg

scatter n

scatter mod sgaoilte. Scatter graph, graf sgaoilte

scatter v tr & i sgap, vn sgapadh m

scattered a sgapte. Scattered settlement, tuineachadh sgapte.

scavenger n clàbaraiche

scene n sealladh m, gen seallaidh, pl seallaidhean. Play and scene identify features of dramatic texts, tha dealbh-chluich agus sealladh a’ comharrachadh nithean a bhuineas do theacsaichean-dràma. The text may be, for example, a poem, an illustrated page from a children’s book, or a scene from a dramatic performance, mar eisimpleirean de theacsaichean tha dàn, duilleag le dealbh bho leabhar chloinne, no sealladh bho dhràma de sheòrsa sam bith

scene setting n phr expressed with seallaidhean. More fully formed and organised outcomes, involving scene setting and the writing of scripts, toraidhean air a bheil an tuilleadh cumaidh agus eagrachaidh, agus a tha a’ gabhail a-steach sheallaidhean agus sgrìobhadh sgriobtaichean

set the scene v phr ullaich an sgeul, vn ullachadh an sgeòil. Sections of text setting the scene, earrainnean teacsa a tha ag ullachadh an sgeòil

setting the scene n phr ullachadh-sgeòil m, gen ullachaidh-sgeòil. Show that they understand the following terms : character, setting the scene, a’ nochdadh gun tuig iad na faclan a leanas : pearsa, ullachadh-sgeòil

scenery n 1 sealladh m dùthcha, gen seallaidh dhùthcha

2 seallaidhean n pl. An area of beautiful scenery, àite far a bheil seallaidhean brèagha

scent n boladh m, gen bolaidh, pl bolaidhean

schedule n

assessment schedule n phr clàr-measaidh m. An assessment schedule could be devised, dh’fhaodaiste clàr-measaidh a dheilbh

scheme n 1 sgeama f, pl sgeamaichean. The teaching of spelling should be part of an agreed scheme, tha còir aig teagasg litreachaidh a bhith na phàirt de sgeama a tha air a h-aontachadh. They will be involved in an interwoven scheme of listening, talking, reading, and writing, bidh iad an sàs ann an sgeama èisteachd, labhairt, leughaidh agus sgrìobhaidh anns a bheil na sgilean sin uile an lùib a chèile

2 dòigh f, gen dòighe, pl dòighean. Rhyme scheme, dòigh-chomhardaidh

scholar n sgoilear m, gen sgoileir, pl sgoilearan

scholarly a sgoilearach

school n sgoil f, gen sgoile, pl sgoiltean

high school n àrdsgoil f, gen àrdsgoile, pl àrdsgoiltean

in school prep phr anns an sgoil. Most pupils will respond readily to events at home and in school, gabhaidh a’ chuid mhòr de chloinn gu deònach ri nithean a tha a’ dol anns an dachaigh agus anns an sgoil

primary school n phr bunsgoil f, pl bunsgoiltean

secondary school n phr àrdsgoil f, gen àrdsgoile, pl àrdsgoiltean

to school prep phr don sgoil. The spoken language that pupils bring to school, a’ chainnt-bheòil a tha a’ chlann a’ toirt leotha don sgoil

school mod 1 sgoile. School register, leabhar-clàraidh sgoile. School log book, leabhar-aistridh sgoile

2 a bhuineas don sgoil. They will show a readiness to talk about familiar school and domestic situations, nochdaidh iad gu bheil iad deònach a bhith a’ còmhradh mu shuidhichidhean eòlach a bhuineas don sgoil agus don dachaigh

school report n phr aithisg-sgoile f, pl aithisgean-sgoile

school work n phr obair-sgoile f

school v tr

schooling n expressed with anns an sgoil. For all the years of their schooling, fhad’s a tha iad san sgoil

schoolmaster n maighstir-sgoil m, pl maighstirean-sgoil. The ruined barn was built for the schoolmaster, chaidh an sabhal a tha a-nis na thobhta a thogail don mhaighstir-sgoil

schoolmistress n 1 bana-mhaighistir-sgoile f, pl bana-mhaighistirean-sgoile

2 ban-sgoilear f, gen ban-sgoileir, pl ban-sgoilearan

science n 1 saidheans m, pl saidheansan. Science experiments, dearbhaidhean-saidheans. Instructions on how to conduct an experiment in science, seòladh mu obair dhearbhaidh a chur air adhart

2 eòlas m, gen eòlais. Hydrology is the science of water, ’s e hidreòlas an t-eòlas a bhuineas do dh’uisge

science fiction n phr ficsean m saidheans, gen ficsein saidheans. In fiction, there are genres such as romances, horror, science fiction, ann am ficsean tha iomadh gnè, leithid ramasan, uabhas, ficsean saidheans

scientific a saidheansail

scientist n 1 neach-saidheans m, pl luchd-saidheans

2 eòlaiche m, pl eòlaichean

scissors n siosar f, gen siosair

pairs of scissors n phr siosaran f pl. Two pairs of scissors, dà shiosair

sclera n scleire f

scoop n taoman m, pl taomain

scope n 1 cothrom m, gen cothroim. Pupils experience varieties of speech and writing, and are given scope to practise them, tha clann a’ faighinn eòlais air caochladh sheòrsachan labhairt agus sgrìobhaidh, agus tha cothrom aca iad seo a chur an cèill. Give pupils increasing scope to become independent thinkers and learners, an tuilleadh ’s an tuilleadh cothroim a thoirt don chloinn gus a bhith a’ smaoineachadh agus ag ionnsachadh air an ceann fhèin. It is important to note that teachers retain scope and responsibility to choose forms and criteria for assessment, tha e cudthromach a bhith a’ toirt an aire gu bheil fhathast cothrom aig tidsearan, agus uallach orra cuideachd, a bhith a’ taghadh mhodhan agus comharraidhean measaidh

2 not expressed. Relating to the content and scope of Gaelic in the curriculum, a bhuineas do Ghàidhlig anns a’ chlàr-theagaisg

score n sgòr m, gen sgòir, pl sgòran, sgòraichean

score v tr sgòr, vn sgòradh

scoring mod sgòraidh. Scoring chart, clàr sgòraidh

Scot pr n Albannach m, gen & pl Albannaich

Scotland pl n Alba f, gen na h-Albann, dat Albainn. In Scotland, an Albainn

Scots pr n (language) 1 Beurla f na h-Alba

2 Albais f, gen Albaise

3 (familiar) Beurla f Ghallda, gen Beurla Gallda

Scotsman n Albannach m, gen & pl Albannaich

Scotswoman n ban-Albannach f, gen & pl ban-Albannaich

Scottish a 1 Albannach

2 expressed with na h-Albann. The Scottish Office, Oifis an h-Albann. In Scottish schools, ann an sgoiltean na h-Albann

3 expressed with ann an Albainn, or ann an Alba. The Scottish Consultative Council on the Curriculum, a’ Chomhairle Stiùiridh air a’ Chlàr-Theagaisg ann an Albainn. The Welsh Language Act should serve as a model for Scottish legislation, bu chòir do dh’Achd a’ Chànain Chuimris a bhith na modail airson lagh a chruthachadh ann an Alba

Scottish National Party, SNP pr n am Pàrtaidh m Nàiseantach, gen a’ Phàrtaidh Nàiseantaich. The prospective parliamentary candidate for the SNP in Ochil constituency, an tagraiche pàrlamaid airson a’ Phàrtaidh Nàiseantaich ann an roinn-thaghaidh Ochaill

Scottishness n expressed with dè as ciall da bhith Albannach. A heightened awareness of “Scottishness” in a European context, an tuilleadh mothachaidh air dè as ciall da bhith Albannach ann an suidheachadh Eòrpach

scour v tr sgùr, vn sgùradh

scouring n sgùradh m, gen sgùraidh. This area suffered extensive scouring from erosion by glaciers, fhuair an t-àite seo mòran sgùraidh bho bhith air a bhleith le eigh-shruthan

scout n beachdair m, pl beachdairean

scratch v tr sgrìob, vn sgrìobadh m

scree n 1 sgàrdan m, gen sgàrdain. On the mountain scree, air sgàrdan an beinne

2 sgàirneach m, gen sgàirnich

screen n sgrìne f, pl sgrìneachan. Since several pupils are able to plan and organise ideas together directly on screen, seach gu bheil comas aig grunnan chloinne planadh a dhèanamh agus rian a chur air beachdan còmhla gun dad a chleachdadh ach an sgrìne

Stevenson screen n phr sgrìne f MhicSteaphain, pl sgrìneachan MhicSteaphain

screw n 1 (a) sgriubha f, pl sgriubhaichean

(b) tarrag-sgriubha f, pl tarragnan-sgriubha

2 bithis f, pl bithisean

screw v tr sgriubhaig, vn sgriubhadh m

screwdriver n sgriubhaire m, pl sgriubhairean

scribe n expressed with sgrìobh às leth, vn sgrìobhadh às leth. The teacher will periodically act as scribe to give these thoughts a written form, bidh an tidsear bho àm gu àm a’ sgrìobhadh às an leth gus na smaointean sin a chur ann an riochd sgrìobhaidh

scribe v sgrìobh às leth, vn sgrìobhadh às leth. The teacher may scribe for pupils, faodaidh an tidsear a bhith a’ sgrìobhadh às leth na cloinne

script n sgriobta m, pl sgriobtaichean. In linked script, ann an sgriobta eadar-cheangailte. Drama scripts, sgriobtaichean dràma. Involving scene setting and the writing of scripts, a’ gabhail a-steach sheallaidhean agus sgrìobhadh sgriobtaichean

script mod sgriobta. Dialogues in script form, còmhraidhean ann an cumadh sgriobta

scrub v tr sgùr, vn sgùradh m

sculpt v tr snaidh, vn snaidheadh m

sculptor n deilbhear m, gen deilbheir, pl dealbharan

sculpture n deilbheadh m, gen deilbhidh

sculpture v i dèan deilbheadh, vn dèanamh deilbhidh

scum n 1 cobhar m, gen cobhair

2 sgùm m

sea n 1 muir m, gen mara f, pl marannan

2 cuan m, gen cuain, pl cuantan

sea bed n phr grunnd m na mara

sea cliff n phr 1 (rocky) creag f mhara, gen creige mara, pl creagan mara. The (rocky) sea-cliffs, creagan na mara

2 (grassy bank) bruach f mhara, gen bruaiche mara, pl bruachan mara. The (grassy) sea-cliffs, na bruachan ri taobh na mara

sea level n phr 1 àirde f na mara

2 leibheil f na mara. Altitude above sea-level, àirde os cionn leibheil na mara

sea spray n phr 1 sadadh (den mhuir), gen sadaidh

2 siaban m, gen siabain

3 (spindrift) cabhadh-mara m, gen cabhaidh-mhara

sea wall n phr balla-dìona m cladaich, gen balla-dhìona cladaich, pl ballachan-dìona cladaich

sea-bed n grunnd m na mara, gen gruinnd na mara, grunnd na mara

sea-creature n beathach-mara m, gen beathaich-mhara, pl beathaichean-mara

seal v tr seulaich, vn seulachadh m

sealed a seulaichte

sea-louse n mial-mhara f, gen miala-mara, pl mialan-mara

seam n 1 (cloth) fàitheam m, gen fàitheim, pl fàitheaman

2 (mineralogy, geology) sìoga m, pl sìogan, sìogaichean. One of the layers of rock is made of coal and is called a coal seam, tha aon de na breathan creige air a dèanamh de ghual aguus ’s e sìoga guail a chanar ris

3 (between planks in a boat) sgar m, pl sgaran. The boat’s seams are coming apart, tha sgaran an eathair a’ sgaoileadh

seaplane n plèan-uisge f, pl plèanaichean-uisge

seaport n baile m puirt, gen baile phuirt, pl bailtean puirt

search v tr 1 rannsaich, vn rannsachadh m

2 dèan rannsachadh air, vn dèanamh rannsachaidh air. Later the police searched the whole house, an dèidh sin rinn am poileas rannsachadh air feadh an taighe

season n 1 ràithe f, gen ràithe, pl ràithean. The four seasons, na ceithir ràithean

2 sèasan m, gen sèasain, pl sèasanan

3 (particular time) (a) àm m, gen ama, pl amannan. The ground here has been enriched by enclosing animals within it at certain seasons, chaidh an talamh an seo a dhèanamh na bu thorraiche le bhith a’ cròthadh bheathaichean a-staigh ann aig amannan sònraichte

(b) aimsir f, gen aimsire, pl aimsirean

seat n 1 àite-suidhe m, pl àitean-suidhe

2 suidheachan m, gen & pl suidheachain. All transport used should have forward-facing seats with seat-belts fitted, a thaobh gach seòrsa còmhdhalach a thèid a chur am feum is còir gum bitheadh suidheachain a tha a’ coimhead chon an toisich air fad aca le criosan-sàbhalaidh air an cur a-steach

booster seat n phr suidheachan-leasachaidh m, gen & pl suidheachain-leasachaidh

child seat n phr suidheachan-cloinne m, gen & pl suidheachain-chloinne. Seat-belts must be worn by all children and appropriate child seats provided where necessary, feumaidh a’ chlann air fad criosan-sàbhalaidh a chur orra, agus feumaidh suidheachain-chloinne fhreagarrach a bhith rim faotainn far a bheil seo riatanach

seat-belt n crios-sàbhalaidh m, gen criosa-shàbhalaidh, pl criosan-sàbhalaidh. Forward-facing seats with seat-belts fitted, suidheachain a tha a’ coimhead chon an toisich le criosan-sàbhalaidh air an cur a-steach

sea-urchin n 1 cnagan-traghad m, gen cnagain-thraghad, pl cnaganan-traghad; also cnagan-feannaig m, gen cnagain-fheannaig, pl cnaganan-feannaig

2 pocan-garbh m, gen pocain-ghairbh, pl pocanan-garbha

sea-water n sàl m, gen sàil

sebaceous a expressed with na h-ola. Sebaceous gland, fàireag na h-ola

sebum n ola f chraicinn

second n 1 (time) (a) diog m, pl diogan

(b) mòmaid f, pl mòmaidean

2 (of arc) soiceand m, pl soiceandan

second hand n phr 1 spòg f dhiog, gen spòige dhiog, pl spògan dhiog

2 spòg f mhòmaid, gen spòige mhòmaid, pl spògan mhòmaid

second a dàrna, dara. As a second language, mar dhàrna cànain. Words will be located in dictionary or thesaurus, using second or third letters, gheibhear lorg air faclan ann am faclair no ann am briathrachan, a’ cleachdadh na dàrna no na treasa litreach. The second two phrases are written as one longer line, tha an dara dà abairt air an sgrìobhadh mar aon sreath as fhaide

secondly adv anns an dàrna àite

secondary n àrd-sgoil f, pl àrd-sgoiltean. This approach should be continued into secondary, bu chòir an dòigh-obrach seo a chumail a’ dol san àrdsgoil

secondary school n àrd-sgoil f, pl àrd-sgoiltean. All departments in secondary schools, na roinnean uile anns na h-àrdsgoiltean

secondary (= secondary school) mod 1 na h-àrdsgoile. Curriculum Design for the Secondary Stages, Dealbhadh a’ Chlàir-theagaisg airson Ìrean na h-Àrdsgoile. Through primary and early secondary education, tro fhoghlam sa bhunsgoil agus toiseach na h-àrdsgoile

2 anns an àrdsgoil. Secondary Fluent Speakers’ classes, clasaichean Fhileantach anns an àrdsgoil

secondary a 1 dàrnacha (preceding n).

2 leasaichte. Secondary source, bun leasaichte

3 (education) àrd-sgoile. The use of Gaelic in nursery, primary, secondary and tertiary education in Scotland, cleachdadh na Gàidhlig ann am foghlam ro-sgoile, bun-sgoile, àrd-sgoile agus colaiste ann an Alba

secondary industry n phr 1 dàrnacha gnìomhachas m, gen & pl dàrnacha gnìomhachais

2 iar-ghnìomhachas m, gen & pl iar-ghnìomhachais

second-hand a 1 ath-dhìolta. She bought a second-hand car, cheannaich i càr ath-dhìolta

2 ath-làimh

second-hand adv phr 1 ath-làimh

2 air ath-làmh. She bought it (at) second hand, cheannaich i e air ath-làimh

secret n rùn-dìomhair m, gen rùin-dìomhair, pl rùintean-dìomhair

secretarial a eagrachaidh. The secretarial skills are capable of improvement only when the young writer has some notion of what to say, cha ghabh piseach thoirt air na sgilean eagrachaidh gu bràth gus am bi rudeigin de bheachd aig an sgrìobhadair òg air dè their e

secretary n 1 rùnaire m, pl rùnairean. Secretary of State, Rùnaire na Stàite. The Home Secretary, Rùnaire na Dùthcha

2 (female) ban-rùnaire f, gen ban-rùnairean

section n 1 earrann f, dat earrainn, pl earrainnean. Section 1, Earrann 1. This section shows, tha an earrann seo a’ comharrachadh. in this section, anns an earrainn seo. Subsequent sections of the report offer…, tha earrainnean a tha a’ leantainn den aithisg a’ tairgse…. Ways in which these are replaced by sections of text, dòighean anns a bheil an àite sin air a ghabhail le earrainnean teacsa

2 paragraf m, pl paragrafan. They are still quite distinct from the opening sections of informational texts, tha iad fhathast gu math eadar-dhealaichte ris na paragrafan tòiseachaidh ann an teacsaichean fiosrachaidh

secure a 1 sàbhailte. In this relaxed, secure setting, anns an t-suidheachadh shocair, shàbhailte seo

2 tèarainte. Secure status, inbhe thèarainte. Secure status for Gaelic, inbhe thèarainte don Ghàidhlig

3 daingeann. Ensure that the clamp on the tube is closed securely, dèan cinnteach gum bheil an glamaire air an tiuba air a dhùnadh gu daingeann

secure v tr 1 dèan nas cinntiche, vn dèan nas cinntiche. They will be encouraged to ask questions to secure understanding, bithear gam misneachadh gus ceistean fhaighneachd, gus tuigse a dhèanamh nas cinntiche

2 not directly expressed. The main emphasis will be on securing the best conditions for learning by creating situations which will permit all pupils to make consistent progress, bithear a’ cur prìomh chudthroim air na suidhichidhean as fheàrr a ghabhas cruthachadh airson clann a bhith ag ionnsachadh, agus a bheir cothrom dhaibh a bhith a’ dèanamh adhartais gu cunbhalach

security n 1 tèarainteachd f. There must be security against unauthorised access to the building, feumaidh tèarainteachd a bhith ann an aghaidh a bhith a’ faighinn a-steach don togalach gun ùghdarras

2 expressed with neart m. Teachers will have the security of working within a consistent language programme, gheibh tidsearan neart o bhith ag obair taobh a-staigh prògram-cànain a tha cunbhalach

sediment n grùid f, gen grùide, pl grùidean. These rocks form the oldest undisturbed sediments in Britain, ’s iad na creagan seo na grùidean neo-ghluaiste as sine ann am Breatainn

sedimentation n grùideachadh m, gen grùideachaidh

sedimentary a grùideach. Sedimentary rock, creag ghrùideach

see v tr 1 faic, vn faicinn f. To help pupils see the need for filling out the texture of stories, gus a’ chlann a chuideachadh gus faicinn gum feum stòiridhean a bhith air an leudachadh a-mach. Pupils should be helped to see themselves as self-supporting spellers, tha còir a’ chlann a chuideachadh gu bhith gam faicinn fhèin mar luchd-cuidich dhaibh fhèin ann an litreachadh

2 tuig, vn tuigsinn f. It is increasingly seen as an asset, thàtar a’ sìor thuigsinn gur nì feumail e. The study of genre helps pupils to see how the form and content of distinctive types of texts reflect their underlying purposes, cuidichidh beachdachadh air gnè a’ chlann gu bhith a’ tuigsinn mar tha cruth sheòrsachan àraidh de theacsaichean, agus na bheil annta, a’ comharrachadh nan adhbhar a tha air an cùl

3 expressed with feuch, vn feuchainn f. See how many new words you can add to the list, feuch dè na chuireas tu de dh’fhacail ùra ris an liosta

seed n 1 sìol m, gen sìl. Activities such as planting seeds, gnìomhan mar a bhith a’ cur sìl

2 fras f, gen froise. Grass seed, fras feòir

seek v tr sir, vn sireadh m. To seek advice and assistance, a bhith a’ sireadh comhairle is cuideachaidh. Seeking clues that suggest it is fact or fiction, a’ sireadh chomharraidhean gur e fìorsgeul no ficsean a tha ann. Pupils will talk to convey and seek information, bidh a’ chlann a’ labhairt gus fiosrachadh a chur an cèill agus a shireadh. Any staff member who contracts a persistant cough or respiratory infection must withdraw and, if necessary, seek medical clearance before returning to work, ma thogas neach sam bith den luchd-obrach casad leanailteach no gabhaltachd analach feumaidh i/e tarraing a-mach agus, ma bhitheas e riatanach, rèite mheidigeach a shireadh mus tillear gu obair

seem v i 1 expressed with ann an sealladh. Views of the world which are determined by non-Gaelic concerns and which, for some children, seem more “modern” and therefore more attractive, seallaidhean den t-saoghal a tha air am bonntachadh air nithean nach buin don Ghàidhlig agus a tha ann an sealladh cuid de chloinn nas “ùr-fhasanta” agus mar sin nas tarraingiche

2 ar v def. It seems to me, it seemed to me, ar leam. It seems to her, it seemed to me, ar leatha

see-through a tro-fhaicsinneach

segment n gearradh-cuairteig m, gen gearraidh-chuairteig, pl gearraidhean-cuairteig

seif n seif f

sìf f

Seil pr n Saoil

seismograph n seismeagraf m, pl seismeagrafan

select v tr 1 tagh, vn taghadh m. Find, select and collate information, a’ lorg, a’ taghadh agus a’ cur còmhla fiosrachaidh. Listeners have to learn to select relevant information, feumaidh luchd-èisteachd ionnsachadh mar a thaghas iad fiosrachadh brìoghmhor. This will involve the teacher in helping pupils to select questions, coisnidh seo gum bi an tidsear a’ cuideachadh na cloinne ann a bhith a’ taghadh cheistean. Skills of selecting facts will continue to be developed, leanar air a bhith a’ toirt fàis air sgilean taghadh fìorsgeoil. Pupils will be given more choice in selecting topics, bheirear barrachd roghainn don chloinn ann a bhith a’ taghadh chuspairean. Pupils will act individually in collating information and selecting appropriate structures, bidh a’ chlann ag obair air an ceann fhèin, a’ tional fiosrachaidh agus a’ taghadh structairean freagarrach

2 tagh às, vn taghadh às. Selecting what is appropriate, a’ taghadh asta na tha iomchaidh

selection n 1 taghadh m, gen taghaidh, pl taghaidhean. This will include a selection of terms, an lùib seo bidh taghadh de bhriathran. The guiding principle in regard to selection of language should be the children’s need to communicate, ’s e màthair-adhbhair taghadh cànain am feum a bhitheas aig a’ chloinn air a bhith a’ conaltradh. In selection of content and style of presentation, ann an taghadh susbaint agus ann am modh taisbeanaidh

2 expressed with tagh, vn taghadh m. The teacher should be involved in assisting with the selection of ideas, tha còir aig an tidsear a bhith a’ gabhail pàirt ann an cuideachadh le bhith a’ taghadh bhun-bheachdan

3 expressed with seòrsachan. A wide selection of texts should be available, tha còir cothrom a bhith ann air mòran sheòrsachan de theacsaichean

selective a roghnach. A selective filter, sìolachan roghnach

selectively adv expressed with gus nithean sònraichte a thogail. They will also be able to listen selectively at some times, bidh comas aca cuideachd a bhith ag èisteachd gus nithean sònraichte a thogail aig amannan

self pron 1 expressed with fhèin. Their awareness of self, am mothachadh orra fhèin. Pupils will be able to respond to questions about self, thèid aig a’ chloinn air ceistean mun deidhinn fhèin a fhreagairt

2 expressed with cach a chèile. Exchange personal information about self and others, a’ toirt seachad fiosrachadh pearsanta mu cach a chèile

self-assessment n 1 fèin-mheasadh m, gen fèin-mheasaidh. To assist in self- and peer-assessment, gus cuideachadh le fèin-mheasadh agus measadh cho-aoisean

2 measadh m air fhèin, gen measaidh air fhèin. As an introduction to self- and peer-assessment, mar thùs-measaidh orra fhèin ’s air an co-aoisean

self-awareness n fèin-mhothachadh m, gen fèin-mhothachaidh. It can foster thinking and critical self-awareness, faodaidh e smuaineachadh agus fèin-mhothachadh rannsachail àrach

self-correction n fèin-cheartachadh m, gen fèin-cheartachaidh

self-correction mod fèin-cheartachaidh. Self-correction techniques, dòighean fèin-cheartachaidh

self-directed a expressed with fhèin plus cuir air adhart. Through their play and other self-directed activities, tro an cuid chleasachd agus tro ghnìomhan eile a tha iad fhèin a’ cur air adhart

self-drive n phr fèin-dhraibheadh

self-drive mod fèin-dhraibhidh

self-esteem n 1 fèin-mheas m. This ability will develop confidence and self-esteem, bheir an comas seo fàs air misneach agus air fèin-mheas

2 fèin-spèis f. Learning a language will augment confidence and self-esteem, cuiridh a bhith a’ togail cànain ri misneach agus ri fèin-spèis

self-evaluation n 1 fèin-bhreithneachadh m, gen fèin-bhreithneachaidh. Invaluable in this are self- and peer-evaluation, tha fèin-bhreithneachadh agus breithneachadh cho-aoisean do-sheachnaichte feumail a thaobh seo

2 expressed with bi a’ breithneachadh air fhèin. Pupil self- and peer-evaluation will include consideration of the success with which information transfer took place, bidh a’ chlann a’ breithneachadh orra fhèin ’s air an co-aoisean agus a’ toirt fa-near dè cho math ’s a chaidh fiosrachadh a lìobhraigeadh

3 expressed with bi ga breithneachadh fhèin. The teacher will encourage self- and peer-evaluation, bidh an tidsear a’ misneachadh na cloinne gu bhith gam breithneachadh fhèin agus an cuid cho-aoisean

self-respect n fèin-urram m, gen fèin-urraim. Materials will be chosen to help children to develop their self-respect, thèid stuthan a thaghadh gus cuideachadh le cloinn gu bhith a’ toirt fàis air am fèin-urram

self-service n fèin-fhrithealadh m, gen fèin-fhrithealaidh

self-service mod fèin-fhrithealaidh. It is a self-service shop, ’s e bùth fhèin-fhrithealaidh a tha innte

self-supporting a expressed with neach-cuidich m, pl luchd-cuidich. Pupils should be helped to see themselves as self-supporting spellers, tha còir a’ chlann a chuideachadh gu bhith gam faicinn fhèin mar luchd-cuidich dhaibh fhèin ann an litreachadh

selvage, selvedge n balt m, gen & pl built

semantic a seamantach. Semantic categories, seòrsachan seamantach. Semantic roles, riochdan seamantach

semantics n seamantaig m

semicircle n leth-chearcall m, gen & pl leth-chearcaill

semicircular a leth-chearclach

semi-colon n leth-chòilean m, gen leth-chòilein, pl leth-chòilein, leth-chòileanan

semi-detached a leth-dhealaichte. A semi-detached house, taigh leth-dhealaichte

semi-final n (sport) iar-chuairt f dheireannach, gen iar-chuairte deireannaich, pl iar-chuairtean deireannach. A debate about how large a pitch must be before a final or semi-final may be played on it, deasbad air dè cho mòr a dh’fheumas pàirc a bhith mus tèid cuairt dheireannach no iar-chuairt dheireannach a chluich oirre

semi-structured a expressed with car stèidhichte. In which pupils will practise using the language in semi-structured contexts, anns am bi a’ chlann a’ faighinn eòlais air a bhith a’ cleachdadh na cànain ann an suidhichidhean car stèidhichte

Semitic a Seimiticeach. Semitic languages, cànain Sheimiticeach

semivowel n leth-fhuaimreag f, gen leth-fhuaimreige, pl leth-fhuaimreagan

send v tr 1 cuir, vn cur m. The boat was in difficulties when the skipper sent out a distress call, bha am bàta ann an èiginn nuair a chuir a-mach an sgiobair fios-èiginn

sense n 1 ciall f, gen cèille. One cannot make much sense of line c unless one claims that there is stress on the first syllable of the line, cha dèanar mòr chiall de shreath c gun a bhith a’ tagradh gu bheil cudthrom air a’ chiad lide den t-sreath

2 seagh m, gen seagha

3 brìgh f

4 (a) mothachadh m, gen mothachaidh. A sense of purpose and audience gives greater control, tha mothachadh air adhbhar ’s air luchd-amais a’ toirt barrachd smachd. The sense of purpose and audience will be developed, bheirear fàs air mothachadh adhbhair agus luchd-amais. This will provide pupils with a sense of personal and cultural identity, bheir seo mothachadh don chloinn orra fhèin gu pearsanta agus gu cultarail. While it will be important to give an historical sense of Gaelic as a culture, ged a bhitheas e cudthromach mothachadh eachdraidheil a thoirt dhaibh air a’ ghàidhlig mar chultar

(b) expressed with mothachail a. Pupils will develop a sense of the importance of careful proof-reading, bidh a’ chlann a’ fàs mothachail air cho cudthromach ’s a tha e a bhith a’ dearbh-leughadh gu faiceallach

5 tuigse f. If pupils have a sense of genre they will also have an awareness of the significance of important features of the text, ma tha tuigse aig a’ chloinn air gnè chànain bidh mothachadh aca cuideachd air brìgh nithean cudthromach anns an teacsa. By such means they get a rapid sense of the gist of any communication, tha iad anns an dòigh sin a’ faighinn tuigse gu h-ealamh air brìgh gach adhbhar-chonaltraidh. Pupils should have a growing sense of representations generally, bu chòir do thuigse chloinne air dòighean-riochdachaidh anns an fharsaingeachd a bhith a’ dol am meud

6 ceudfaith f, pl ceudfaithean. The five senses, na còig ceudfaithean

7 expressed with caran de choltas. Adventure games let pupils explore situations which give a sense of reality, tha geamannan dùbhlain a’ toirt cothroim do chloinn a bhith a’ rannsachadh shuidhichidhean anns a bheil caran de choltas an t-saoghail againn fhìn

8 not directly expressed. The contemporary nature of Gaelic in its cultural and linguistic senses, mar a bhuineas a’ ghàidhlig don t-saoghal a tha ann a thaobh cultair is cànain. A sense of pride and confidence, moit agus misneach. A sense of enjoyment and of purpose, toileachadh agus adhbhar

make sense of v phr 1 faigh tuigse air, vn faighinn tuigse air. It helps listeners and readers make better sense of its meanings, tha e na chuideachadh do luchd-èisteachd agus do luchd-leughaidh gus tuigse nas fheàrr fhaighinn air a brìgh

2 thoir brìgh à, vn toirt brìgh à. It is through talk that the pupil makes sense of the range of ideas in the curriculum, is ann tro labhairt a bheir am pàiste brìgh às an iomadalachd thùs-bheachdan a tha anns a’ chlàr-theagaisg sin

sensitive a 1 mothachail. Teachers should be sensitive to this need, tha còir aig tidsearan a bhith mothachail air an fheum seo. Sensitive prompting by the teacher will help pupils develop their responses, bidh coiteachadh mothachail on tidsear na chuideachadh don chloinn gu bhith a’ toirt an cuid freagairtean an aghaidh. Discussion with pupils about the criteria will allow the teacher to be sensitive to what is important for pupils to achieve in the test, bheir a bhith a’ beachdachadh leis a’ chloinn air na bun-chomharraidhean cothrom don tidsear a bhith mothachail air na tha e cudthromach don chloinn a choileanadh anns a’ ghnìomh

2 expressed with gu mothachail adv. Pupils will give a succinct, coherent account of their experience of texts, with sensitive expression of feelings and reactions, bidh a’ chlann a’ toirt iomraidh ghoirid, dhòigheil, phongail air an cuid fiosrachaidh air teacsaichean, a’ cur an cèill am faireachdainnean agus am beachdan gu mothachail

sensitively adv 1 gu mothachail

2 ann an dòigh mhothachail. The teacher will intervene sensitively, bidh an tidsear a’ tighinn a-steach don chùis ann an dòigh mhothachail. The teacher, as leader, sensitively extending pupils’ talk, an tidsear mar cho-òrdanaiche a’ leudachadh labhairt na cloinne ann an dòigh mhothachail

sensitivity n 1 mothachadh m, gen mothachaidh. Sensitivity of the pupil to the listeners’ information needs is crucial, tha e do-sheachnaichte èiseil gum bi mothachadh aig a’ phàiste air feuman fiosrachaidh an neach-èisteachd

2 geur mhothachadh m, gen geur mhothachaidh. The transition from the relatively latent to the active phase in the immersion process will require sensitivity on the part of the teacher, feumaidh geur mhothachadh a bhith aig an tidsear ann a bhith a’ gluasad na cloinne on ùine a tha caran falchaidh a dh’ionnsaigh cleachdadh na Gàidhlig

3 expressed with mothachail a. These skills should be handled with sensitivity, bu chòir na sgilean seo a bhith air an làimhseachadh ann an dòigh mhothachail

sensory a 1 mothachail. Sensory impairments, duilgheadasan mothachail

2 mothachaidh. Those with sensory impairments may need specialist help, dh’fhaoidte gum bi feum acasan air a bheil uireasbhaidhean mothachaidh air taice shònraichte

3 ceudfaith. Pupils with sensory impairments, clann aig a bheil uireasbhaidhean cheudfaith

sentence n 1 (grammar) (a) seantans m, pl seantansan. In more than one sentence, ann an còrr is aon seantans. It is inevitable that that the terminology of the word, sentence and punctuation will be introduced, chan eil rian nach bi ainmeachas an fhacail, an t-seantans agus a’ phungaidh gan toirt am follais. Sentences of different length, seantansan de dh’fhaid eadar-dhealaichte. Achieve some variety in sentence structure, ag amas air na h-uiread de sheòrsachan cumaidh air seantansan. Sentence structures can be discussed in terms of how they create meaning, faodar beachdachadh air cumaidhean sheantansan a thaobh ’s mar a tha iad a’ cruthachadh brìgh

(b) rosg-rann f, gen rosg-rainn, pl rosg-rannan

2 (judgement) (a) binn f, gen binne

(b) breith f

summing-up sentence n phr seantans m geàrr-chunntais, pl seantansan geàrr-chunntais. They will learn to use topic and summing-up sentences, ionnsaichidh iad seantansan cuspair agus seantansan geàrr-chunntais a chleachdadh

topic sentence n phr 1 seantans m cuspaireach, pl seantansan cuspaireach

2 seantans m cuspair, pl seantansan cuspair. They will learn to use topic and summing-up sentences, ionnsaichidh iad seantansan cuspair agus seantansan geàrr-chunntais a chleachdadh

sentence mod sheantansan. Through control of sentence structure, tro smachd air cumadh sheantansan. In the manipulation of paragraphing and sentence structures, ann a bhith a’ làimhseachadh sgrìobhaidh ann am paragrafan agus cumaidhean sheantansan. Pupils will ensure that sentence construction is accurate and varied, bidh a’ chlann a’ dèanamh cinnteach gu bheil deilbh sheantansan neo-mhearachdach agus ioma-chruthach

sentential a seantansach

separable a expressed with gabh sgaradh. They are separable for educational purposes and are regularly separated in practice, gabhaidh iad sgaradh air sgàth foghlaim agus bithear da-rìreabh gan sgaradh gu cunbhalach

separate a 1 eadar-dhealaichte. Together with the separate guidelines on assessment, an cois an stiùiridh eadar-dhealaichte air measadh

2 air leth. Separate tables are provided, tha clàir air leth ann. The syllables having the third and fifth stresses rhyme togather in each separate long line, tha na lidean air a bheil an treas is an còigeamh cudthrom a’ dèanamh comhardaidh ri chèile anns gach sreath fada air leth

separately adv air leth. Knowledge about Language has not been treated separately in these columns, cha tugadh iomradh air leth air Eòlas air Cànain anns na colbhan seo

separate v tr 1 sgar, vn sgaradh m. They are separable for educational purposes and are regularly separated in practice, gabhaidh iad sgaradh air sgàth foghlaim agus bithear da-rìreabh gan sgaradh gu cunbhalach

2 dèan sgaradh air, vn dèanamh sgaraidh air. The activities associated with these outcomes cannot usually be separated, cha ghabh sgaradh a dhèanamh air na gnìomhan a tha co-cheangailte ris na builean seo

separated a air a sgaradh. No learning or teaching activity has these elements tidily separated, chan eil na h-earrainnean seo air an sgaradh gu rèidh ann an gnìomh ionnsachaidh no gnìomh teagaisg sam bith

separation n 1 sgaradh m, gen sgaraidh. No clear separation can be made between the four outcomes, cha ghabh sgaradh soilleir a dhèanamh eadar na ceithir builean

2 dealachadh m, gen dealachaidh, pl dealachaidhean

septic a iongraichte. My finger has turned septic, tha mo mheur air iongrachadh

septic tank n phr amar-lobhaidh m, gen amair-lobhaidh, pl amaran-lobhaidh

sequence n 1 òrdugh m, gen òrduigh, pl òrduighean. Sequence can be developed by drawing a series of pictures, faodar òrdugh a thoirt air adhart le bhith a’ tarraing sreath dhealbh. Write in an appropriate sequence, a’ sgrìobhadh ann an òrdugh iomchaidh. By providing regular opportunities for choice about the content, process and sequence of their learning, le cothrom a thoirt dhaibh gu cunbhalach roghainn a dhèanamh anns na tha iad ag ionnsachadh agus anns an dòigh agus anns an òrdugh anns a bheil iad a’ dèanamh sin. Pupils will be given chances to recall sequence, gheibh a’ chlann cothrom air a bhith a’ cuimhneachadh air òrdugh. Awareness of letter sequence, mothachadh air òrdugh litrichean

2 sreath f, pl sreathan. A strand is a sequence of targets in a key aspect of skills, ’s e a tha ann an ‘iall’ ach sreath de chuimsean ann an earrainn chudthromaich air choireigin de sgilean. They can so easily be related to the writer’s purpose: to describe a sequence of events, tha e cho furasta an cur ann an dàimh ris an adhbhar-sgrìobhaidh: gus cunntas a thoirt air sreath thachartasan

3 ruith f, gen ruithe, pl ruithean. Number sequence, ruith àireamhan

4 expressed with rèidh a. Ordering these into sequences, gan cur an òrdugh rèidh

sequence v tr 1 òrdaich, vn òrdachadh m

2 cuir an òrdugh, vn cur an òrdugh. Pupils will be asked to sequence thoughts and ideas, bithear ag iarraidh air a’ chloinn a bhith a’ cur smuaintean agus bhun-bheachdan ann an òrdugh

sequenced a air òrdachadh. Contexts which will combine to form a carefully sequenced programme, suidhichidhean a bhitheas a’ tighinn còmhla gus prògram a chruthachadh a bhitheas air òrdachadh gu cùramach

sequencing n 1 òrdachadh m, gen òrdachaidh. Sequencing of essential details, òrdachadh air na nithean èiseil. To develop skills of sequencing, gus sgilean òrdachaidh a thoirt air adhart

2 cur m an òrdugh, gen cuir an òrdugh. Techniques such as sequencing, dòighean obrach mar tha cur an òrdugh. Using prediction, sequencing and text marking, a’ cleachdadh fàisneachd, cur an òrdugh, agus comharrachadh teacsa

3 expressed with cuir an òrdugh, vn cur an òrdugh. Practice in sequencing and prediction with such texts, tro bhith a’ cur theacsaichean den t-seòrsa seo an òrdugh agus a’ fàisneachd mun deidhinn

4 leanmhainneachd f. In learning the skills of sequencing, ann a bhith a’ togail sgilean leanmhainneachd

Serb pr n Sèirbeach m, gen & pl Sèirbich

Serbia pr n an t-Seirb f, gen na Seirb; Sèirbia f

Serbian pr n (language) Sèirbis f

Serbian a Sèirbeach

series n sreath f, pl sreathan. Listening to a series of instructions, ag èisteachd ri sreath phuingean-seòlaidh. Sequence can be developed by drawing a series of pictures, faodar òrdugh a thoirt air adhart le bhith a’ tarraing sreath dhealbh. The series of paragraphs which will make up the account of the life cycle of the butterfly, an t-sreath pharagraf a thèid an ceann a-chèile gus iomradh a dhèanamh air cuairt-bheatha an dealan-dè

serious a trom-chùiseach. Serious writings, sgrìobhaidhean trom-chùiseach

serve v tr 1 dèan seirbheis, vn dèanamh seirbheis

2 fritheil, vn frithealadh m

3 expressed with deiseil a. When do you serve breakfast? or When is breakfast served? cuine bhitheas am biadh-maidne deiseil?

4 not directly expressed. It will mirror the diversity of the area the school serves, bidh i a’ comharrachadh cho iomachruthach ’s a tha coimhearsnachd na sgoile

service n seirbheis f, pl seirbheisean. Goods and services, bathar agus seirbheisean. High order services, seirbhisean àrd ìre. Low order services, seirbheisean bun-ìre. This is a twenty-four hour service, ’s e seirbheis fad latha is oidhche a tha seo

service mod 1 seirbheis. Service industry, gnìomhachas seirbheis

2 ghoireasan. Service centre, ionad ghoireasan

service pipe n phr pìob f sheirbheis, pl pìoban seirbheis

service point n phr ionad-frithealaidh m, gen ionaid-fhrithealaidh, pl ionadan-frithealaidh. At the Council Service Point, aig Ionad-Frithealaidh na Comhairle

sessile a goirid-luirgneach. Sessile oak, darach goirid-luirgneach

session n seisean m, gen seisein, pl seiseanan. At the end of a session, aig deireadh seisein

set n 1 seata m, pl seataichean. Give your set the right title, thoir an tiotal ceart air an t-seata agad. A wide selection of texts should be available, some in small sets for use by groups, tha còir cothrom a bhith ann air mòran sheòrsachan de theacsaichean, cuid dhiubh nan seataichean beaga gus an cleachdadh le buidhnean

2 cunntas m, gen cunntais, pl cunntasan. These targets also provide a set of co-ordinates, gheibhear o na cuimsean seo cuideachd cunntas cho-chomharran. As they gain a set of essential but complex skills, fhad ’s a tha iad a’ togail cunntas sgilean a tha èiseil ach ioma-fhillte

3 àireamh f, gen àireimh, pl àireamhan. There is likely to be a clear set of criteria for assessment, bidh a h-uile coltas gum bi àireamh shoilleir ann de thomhaisean measaidh

4 buidheann f, gen buidhne, pl buidhnean. “Genre” is a term used to describe a property of texts, that each text belongs to a group, or set, of texts with which it shares common features, tha “Gnè” air a chleachdadh gus iomradh a dhèanamh air nàdar theacsaichean, a’ comharrachadh gum buin a h-uile teacsa do bhuidheann theacsaichean agus gu bheil dòighean anns a bheil e coltach riutha sin

4 not expressed. A conclusion may be built up from a basic set of facts or premises, faodar oibreachadh a dh’ionnsaigh co-dhùnaidh bho fhiosrachadh no ro-stèidh bunaiteach. The whole curriculum offers a widening set of contexts for talk, tha na suidhichidhean labhairt a gheibhear anns a’ chlàr-theagaisg air fad a’ sìor mheudachadh. The attainment targets are designed to be comprehensive sets of language goals, tha na cuimsean coileanaidh air an deilbh mar amasan-ionnsachaidh iomlan airson cànain. Access to equipment such as radio and television sets, cothrom air uidheam mar tha rèidio is telebhisean

set n 1 seata m, pl seataichean. Set and costume design, seata agus deilbh aodaich

2 cruth m stèidse. Such as music, set and costume designs, mar tha ceòl, cruth stèidse agus dealbhachadh aodaich

set v tr 1 suidhich, vn suidheachadh m. This work should be set within a context based on work appropriate to the age of the pupils, bu chòir don obair seo a bhith air a suidheachadh gus freagairt air cloinn den aois seo. Particular assessment tasks set by the teacher, gnìomhan-measaidh sònraichte air an suidheachadh leis an tidsear. The principal criteria in setting attainment targets, am prìomh chomharra-stiùiridh ann a bhith a’ suidheachadh Cuimsean Coileanaidh

2 cuir, vn cur m. Although set side by side, the two columns of guidance are not meant to demonstrate equivalences, ged a tha an dà cholbh de stiùireadh air an cur taobh ri taobh chan eil seo a’ ciallachadh gu bheil iad co-ionnan

3 co-chuir, vn co-chur m. Pupils will be encouraged to set their understandings of texts against their own knowledge, misnichear a’ chlann gu bhith a’ co-chur an tuigse air na teacsaichean ris an eòlas aca fhèin

4 cuir ri chèile, vn cur ri chèile. Pupils should set questions for themselves and others to answer, bu chòir don chloinn ceistean a chur ri chèile a fhreagras iad fhèin agus feadhainn eile

5 cuir ro, vn cur ro. They might be set specially adapted targets related to their specific difficulties, dh’fhaoidte cuimsean air leth a chur romhpa a bha air an gleusadh a rèir nan duilgheadasan sònraichte a tha aca

6 cuir an greim, vn cur an greim. These tasks, which may be set at the end of a topic, bidh na gnìomhan seo, a dh’fhaodar an cur an greim aig deireadh cuspair

7 expressed with bi. Stories, songs and legends should be set beside some of the easier poems of writers like Iain Crichton Smith, tha còir sgeulachdan, òrain is uirsgeulan a bhith taobh ri taobh ri cuid de na dàin as fhasa aig sgrìobhaichean mar tha Iain Crichton Mac a’ Ghobhainn

8 not expressed. It is likely that these pupils will make more rapid progress than those whose experience of Gaelic is set within less favourable social circumstances, bidh a h-uile coltas gun tig piseach nas luaithe air a’ chloinn seo na thig orrasan a tha a’ faighinn eòlais air a’ Ghàidhlig ann an suidhichidhean sòisealta nach eil cho fàbharach

set off v phr falbh, vn falbh m. At eight o’clock they set off for work in the car, aig ochd uairean bidh iad a’ falbh a dh’obair anns a’ chàr

set out v phr 1 cuir a-mach, vn cur a-mach. The targets have been set out in grids, tha na cuimsean air an cur a-mach ann an cliathan. The attainment targets set out in Section 2, na cuimsean coileanaidh a tha air an cur a-mach ann an Earrainn 2. Events may be set out in chronological order, faodar tachartasan a chur a-mach anns an òrdugh anns an do thachair iad

2 cuir an cèill, vn cur an cèill. In order to set out clearly, a chum is gum b’urrainn daibh cur an cèill gu soilleir. One approach to the relationship between text and task is set out in the following diagram, tha aon dòigh air coimhead air an dàimh eadar teacsa agus gnìomh air a chur an cèill anns a’ chlàr a leanas

3 cuir air dòigh, vn cur air dòigh. Set out completed work, a’ cur obair a tha air a crìochnachadh air dòigh

4 thoir, vn toirt. This section sets out accounts of:, tha an earrann seo a’ toirt cunntais air:

5 thoir far comhair, vn toirt far comhair. Which sets out the approach to learning, a tha a’ toirt far comhair nan dòighean ionnsachaidh

6 cuir ro, vn cur ro. The paragraph which sets out to create a character for a story, am paragraf a tha a’ cur roimhe pearsa a chruthachadh airson sgeulachd

set out a phr air a chur a-mach. The programmes of study set out in the report, na clàran oideachaidh a tha air an cur a-mach anns an aithisg

set the scene v phr ullaich an sgeul, vn ullachadh an sgeòil. Sections of text setting the scene, earrainnean teacsa a tha ag ullachadh an sgeòil

set a 1 suidhichte. Taking responsibility for achieving a set purpose, a’ gabhail uallaich gus adhbhar suidhichte a thoirt gu buil

2 air a chur. The professional judgements which will form the basis of the report to parents, which is set in the context of these guidelines, am breithneachadh proifeiseanta a bhitheas na bhunait aig an aithris do phàrantan, a tha air a cur ann an coitheacsa a’ chlàir-stiùiridh seo

set square n ceàrnagaiche m, pl ceàrnagaichean

setting n 1 suidheachadh m, gen suidheachaidh, pl suidhichidhean. Show that they understand the following terms: setting, motives, a’ nochdadh gun tuig iad na faclan a leanas: suidheachadh, rùintean. The material settings and social relationships of the school and the classroom, suidhichidhean àrainneachd na sgoile agus an ruim-theagaisg, agus na dàimhean sòisealta a tha ri am faotainn annta. Group tasks provide the setting within which pupils can make suggestions, is ann à iomairt-bhuidhne a thig an suidheachadh anns am faod a’ chlann beachdan a chur air adhart. To ensure that Gaelic continues to be acquired within a natural setting, gus dèanamh cinnteach gum bi a’ Ghàidhlig fhathast ga togail ann an suidheachadh nàdarrach. Providing them with settings to interact with others, a’ cur suidhichidhean nan tairgse gus ceangal a dhèanamh ri feadhainn eile

2 àite m. They must make the setting and expression eerie enough to make the readers’ spines creep, feumaidh iad an t-àite agus an dòigh-innse a dhèanamh cho uamhalta ’s gun cuir e gaoir ann am feòil an luchd-leughaidh

3 expressed with na crìochan f pl. The curriculum must establish the setting for the growth of appreciation in these vital areas of the Gaelic experience, feumaidh an clàr-teagaisg na crìochan a shuidheachadh anns am bi tuigse a’ fàs air na raointean ro-chudthromach seo de dh’fhiosrachadh na Gàidhlig

4 expressed with a bhith a’ stèidheachadh. In story, pupils should be led to expect that parts of it will be devoted to setting, anns an stòiridh, bu chòir a’ chlann a threòrachadh gu bhith a’ sùileachadh gum bi cuid dhith air a toirt do bhith a’ stèidheachadh

5 seatadh m, gen seataidh, pl seataidhean. Vertical setting, seatadh dìreach, or seatadh air muin a chèile

6 not expressed. The setting of a priming question may help the pupil to express understanding, faodaidh ceist spreagaidh am pàiste a chuideachadh gus tuigse a chur an cèill

set-square n ceàrnagaiche m, pl ceàrnagaichean

settle v i 1 tuinich, vn tuineachadh m

2 cothromaich, vn cothromachadh. The weather-glass falling and then settling, a’ ghlainne a’ tuiteam ’s i an uair sin a’ cothromachadh

3 (of water) sìolaidh, vn sìoladh m

4 socraich, vn socrachadh m

settlement n 1 tuineachadh m, gen tuineachaidh, pl tuineachaidhean. Nucleated settlement, tuineachadh cruinn. Prehistoric settlement, tuineachadh roi-eachdraidheil. The remains of several different periods of settlement can be seen, chithear làraichean a bhuineas do ghrunnan de dhiofar amannan tuineachaidh

2 àite-tuineachaidh m, pl àitean-tuineachaidh. A reconstruction of a roundhouse settlement, ath-dhèanamh air àite-tuineachaidh de thaighean-cruinne. An extensive settlement of dispersed roundhouses stretches from here across the peninsula to the loch, tha àite-tuineachaidh farsaing de thaighean-cruinne sgapte a’ ruith à seo tarsainn gu ruig an loch. The roundhouses that can be viewed from the trail are typical of the whole settlement, tha na taighean-cruinne a chithear bhon t-slighe nan eisimpleirean den t-seòrsa a gheibhear san àite-thuineachaidh air fad

3 expressed with luchd-tuineachaidh m. Though the land may have been occupied from the times of the earliest human settlement, ged a dh’fhaodadh e bhith gu robh luchd-tuineachaidh bho na h-amannan a bu tràithe a’ gabhail còmhnaidh san àite

4 expressed with tuinich v, vn tuineachadh m. The surviving stone buildings show that this was generally an area of permanent settlement, tha na togalaichean cloiche a tha air mhaireann a’ sealltainn gu robhar a’ tuineachadh an seo sa chumantas fad na bliadhna

5 (of water) sìolaidh (às), vn sìoladh (às)

settler n neach-tuineachaidh m, pl luchd-tuineachaidh. This change was strengthened by the traditions of the Viking settlers, chaidh an t-atharrachadh seo a dhaingneachadh le traidiseanan an luchd-thuineachaidh Lochlannaich

sever v tr 1 sgar, vn sgaradh m

2 geàrr, vn gearradh m

several n grunnan m, gen grunnain. Look, cover, write, check is one example from several, tha seall, còmhdaich, sgrìobh, dearbh na aon eisimpleir a-mach à grunnan. The remains of several different periods of settlement can be seen, chithear làraichean a bhuineas do ghrunnan de dhiofar amannan tuineachaidh

several a 1 expressed with grunnan m. With more experience, pupils will be able to compose several sentences, leis an tuilleadh eòlais bidh comas aig a’ chloinn grunnan sheantansan a chur ri chèile. Since several pupils are able to plan and organise ideas together, seach gu bheil comas aig grunnan chloinne planadh a dhèanamh agus rian a chur air beachdan còmhla

2 expressed with grunn de. It addresses several specific issues, tha e a’ beachdachadh air grunn de chùisean sònraichte

3 expressed with àireamh f. Directions conveying several items of information, stiùireadh a tha a’ cur an cèill àireamh phuingean fiosrachaidh

severe a garbh. Pupils with severe learning difficulties, clann aig a bheil duilgheadasan garbha a thaobh ionnsachaidh

sewage n òtrachas m, gen òtrachais

sewage works n phr ionad m òtrachais, gen ionaid òtrachais, pl ionadan òtrachais

sewer n sàibhear-òtrachais m, gen sàibheir-òtrachais, pl sàibhearan-òtrachais

sewerage n òtrachas m, gen òtrachais. Department of Water and Sewerage, Roinn Uisge is Òtrachais

sex n 1 gnè f, pl gnèithean

2 feis, feise f, gen feise. A report on sex among young people, aithisg air feise am measg na h-òigridh. Heterosexual sex, feise heitrea-ghnèitheil

sex mod feise. Sex education, foghlam feise

sexist a a thaobh gnè. Sexist bias, claonadh a thaobh gnè

sexual a 1 (a) gnèitheil. Sexual features, feartan gnèitheil

(b) a bhuineas do ghnè. In order to protect them from physical, sexual and emotional harm, airson an dìon bho chron a bhuineas do bhodhaig, do ghnè is do dh’fhaireachadh inntinn

2 (a) feiseil, comp feiseile

(b) feise. Sexual consent, cead feise. Discussion on the lowering of the age of sexual consent, deasbad mu bhith ag ìsleachadh na h-aois airson cead feise

sexual intercourse n phr 1 co-riachdain m

2 feise f

sexually adv le feise. The disease is sexually transmitted, tha an galar air a sgaoileadh le feise

sexuality n feisealachd f. We believe that no family should be excluded from the group’s activities on the grounds of age, gender or sexuality, tha sinn a’ creidsinn nach bu chòir gum bitheadh teaghlach sam bith air an dùnadh a-mach bho ghnìomhan na buidhne mar thoradh air aois, gnè, no feiseileachd

shade n dubhar m, gen dubhair

2 sgàil f, gen sgàile

shade v tr duibhrich, vn duibhreachadh

shading n duibhreachadh m, gen duibhreachaidh

shaft n 1 cas f, gen coise, pl casan. Driving shaft, cas iomain

2 (a) toll m, gen & pl tuill. The miners are lowered down the shaft in a lift, thèid na mèinneadairean a leigeil sìos an toll ann an àrdaichear

(b) toll-mèinne m, gen & pl tuill-mhèinne. To reach the coal seam a shaft and tunnel have been dug through the rock, airson an sìoga guail a ruighinn chaidh toll-mèinne agus tunail a chladhach tron chreig

3 fosgladh m, gen fosglaidh, pl fosglaidhean

4 gath m, pl gathan

shake v tr crath, vn crathadh m

shaking n 1 crathadh m, gen crathaidh, pl crathaidhean

2 expressed with crath, vn crathadh m. No smacking, shaking or humiliation, cha bhithear a’ toirt sgleogan, a’ crathadh, no a’ tàmailteachadh

shale n scealla m, pl sceallaichean; also sgealla, pl sgeallaichean. Oil shale, sgealla ola. Coal shales, sgeallaichean guail. Dolomitic shale, sgealla doloimiteach

• clach-ghuail f, gen cloiche-guail, pl clachan-guail

shale-oil n ola f sgealla

shallow a 1 staoin, comp staoine

2 ao-domhain, comp ao-doimhne; eu-domhain, comp eu-doimhne. The sandstone was deposited by a large system of shallow, wide, meandering rivers, chaidh a’ chlach-ghainmhich a leigeil a-nuas le siostam mòr de dh’aibhnichean ao-domhainn, leathan, lùbach

shameless a beag-nàrach

shanty n seantaidh m, gen seantaidhean

shantytown n phr baile seantaidh, pl bailtean seantaidh

shape n 1 cumadh m, gen cumaidh, pl cumaidhean. Irregular shape, cumadh neo-chothromach. These have created the rounded shapes of the surrounding hills and hollows, ’s iad seo a chruthaich an cumadh cruinn a tha air na mill is na lagan mun cuairt. Draw a plan to show what shape you think it is, dèan plana a’ sealltainn a’ chumaidh a shaoileas tu a th’ air

2 cruth m, gen crutha, pl cruthan. Rigid shapes, cruthan cruaidh

shape mod chumaidhean. Shape model, modail chumaidhean

in shape adv phr air chumadh. Viking settlers introduced a type of building rectangular in shape, thug luchd-tuineachaidh Lochlannach a-steach gnè de thogalach air chumadh ceart-cheàrnach

shape v tr 1 cum, vn cumadh m

2 cuir cumadh air, vn cur cumaidh air. In order to shape meaning, gus cumadh a chur air brìgh

shaped a air a chumadh. To build longer, more fully-shaped works, gus obraichean nas fhaide a chur ri chèile air an làn chumadh

share n 1 cuibhreann m, gen cuibhrinn, pl cuibhreannan

2 earrann f, gen earrainn, pl earrainnean

3 (commerce) earrann f, gen earrainn, pl earrainnean

share v 1 (a) com-pàirtich, vn com-pàirteachadh m. Teachers can use existing expertise and networks to share information and resources, faodaidh tidsearan feum a dhèanamh de dh’eòlas agus de dh’obraichean-lìn a tha ann cheana gus fiosrachadh agus goireasan a chom-pàirteachadh. To present, share, clarify and reflect on ideas, gus smaointean a chur an cèill, a chom-pàirteachadh ’s a shoilleireachadh, agus gus cnuasachadh orra. Including the assessment of achievements to be shared with the pupil, colleagues and parents, agus sin a’ gabhail a-staigh measadh air na thàtar a’ toirt gu buil, rud a bhithear a’ com-pàirteachadh ris an sgoilear fhèin, ri tidsearan eile agus ri pàrantan. To share what they have enjoyed with others, a bhith a’ com-pàirteachadh ri càch na thug tlachd dhaibh fhèin

(b) gabh com-pàirt, vn gabhail com-pàirt. Apparently as regards rhyme the vowel “ao” shares, as it were, in the nature of the other two high vowels, tha e coltach a thaobh comhardaidh gu bheil an fhuaimreag “ao” a’ gabhail com-pàirt, mar gum b’ eadh, ann an nàdar an dà fhuaimreig àird eile

2 dèan iomlaid air, vn dèanamh iomlaid air. Ideas can be shared if pupils’ opinions are displayed for others to read, faodar iomlaid a dhèanamh air bun-bheachdan ma tha barailean na cloinne air an taisbeanadh gus an leugh càch iad

3 riaraich, vn riarachadh m

4 dèan roinn air, vn dèanamh roinn air. It will have to be shared fairly, feumar roinn mic is athar a dhèanamh air

5 expressed with le chèile. They will discover the experiences they share with others, gheibh iad ròs air nithean a tha iad fhèin agus feadhainn eile a’ fiosrachadh le chèile

6 not directly expressed. Stories frequently share simple beginnings, tha stòiridhean gu tric a’ tòiseachadh ann an dòigh shìmplidh. “Genre” is a term used to describe a property of texts, that each text belongs to a group, or set, of texts with which it shares common features, tha “Gnè” air a chleachdadh gus iomradh a dhèanamh air nàdar theacsaichean, a’ comharrachadh gum buin a h-uile teacsa do bhuidheann theacsaichean agus gu bheil dòighean anns a bheil e coltach riutha sin

share with v phr expressed with thoir an dà chuid do, vn toirt an dà chuid do. Port-a-beul should share curricular space with Runrig, tha còir àite sa chlàr-theagaisg a thoirt an dà chuid do phuirt-à-beul agus do Runrig

shared a 1 expressed with co-phàirtich, vn co-phàirteachadh m. The process of reading and discussion can be developed by shared reading of favourite stories, faodar fàs a thoirt air leughadh agus air beachdachadh le bhith a’ co-phàirteachadh leughadh nan stòiridhean as docha leotha fhèin

2 expressed with a cho-phàirtich … ri chèile. The teacher may construct a text from shared experiences, faodaidh an tidsear teacsa a chur ri chèile às na fiosrachaidhean a cho-phàirtich iad ri chèile

3 expressed with ann an co-phàirt. Teachers should encourage thinking and shared ideas, is còir do thidsearan a bhith a’ brosnachadh smuain agus bun-bheachdan ann an co-phàirt

sharing n 1 co-phàirteachadh m, gen co-phàirteachaidh. Including concern for tolerance, enjoyment, co-operation and sharing, a’ gabhail a-staigh a bhith a’ toirt àite do bheachdan chàich cho math ri toileachadh, co-oibreachadh agus co-phàirteachadh. Inter-school projects such as magazines, investigations and information sharing, pròiseactan eadar sgoiltean, mar tha irisean, rannsachaidhean agus co-phàirteachadh fiosrachaidh

2 riarachadh m, gen riarachaidh. Equal sharing, riarachadh co-ionann

sharp a 1 biorach, comp bioraiche

2 (alert, witty) beur, comp bèire; or beurr, beurtha, comp beurra, beurtha

shatter v tr & i bris na mhìrean, vn briseadh na mhìrean

shattering n (geography) bloighdeachadh m, gen bloighdeachaidh

shattered a bloighdichte (geography). The mountainside is littered with frost shattered blocks, tha blocaichean bloighdichte le reòthadh sgapte air feadh slios na beinne

shave v tr beàrr, vn bearradh m. Shaving mirror, sgàthan bearraidh

shaving (chip) n 1 sliseag m, gen sliseig, pl sliseagan

2 slisinn f, gen slisinne, slisne, pl slisinnean, slisnean. These are called litter houses because the floor is covered with straw or shavings, canar taighean liteir riutha seo oir tha an làr còmhdaichte le connlach no slisnean fiodha

shawl n beannag f, gen beannaig, pl beannagan

shear v tr beàrr, vn bearradh m

sheep n caora f, gen caorach, pl caoraich, caoirich, gen pl caorach. Sheep ranching, rainseachadh chaorach. The land has remained under sheep to the present day, tha an talamh fhathast fo chaoraich an diugh

sheep mod 1 chaorach. A sheep pen, crò chaorach

2 do chaoraich. This later building has in turn been adapted for use as a small sheep pen, chaidh an togalach as fhadalaiche seo atharrachadh a-rithist gu bhith air a chleachdadh mar chrò beag do chaoraich

sheep farm n phr tuathanas-chaorach m, gen tuathanais-chaorach, pl tuathanasan-chaorach

sheet n 1 siota f, pl siotachan. I put clean sheets on the bed, chuir mi siotachan glana air an leabaidh. A bed sheet, siota leapa. Sheets of lava forced through the rock along its bedding planes, siotachan làbha a chaidh a sparradh tron chreig anns na leapannan-clàir aice

2 (paper) duilleag f, gen duilleig, pl duilleagan. The paper costs 20 pence per sheet from the suppliers, tha am pàipear a’ cosg 20 sgillinn an duilleag bho na solaraichean

3 brat m, gen brata, pl bratan

sheets n pl (bed-linen) anart-leapa, gen anairt leapa

sheet-lightning n 1 dealanach m sgaoilte, gen dealanaich sgaoilte

2 fosglaidhnean m pl

shellfish n maorach, m maoraich

shelter n fasgadh m, gen fasgaidh, pl fasgaidhean

shelter belt n phr crios-fasgaidh m, gen crios-fhasgaidh, pl criosan-fasgaidh

sheriff n siorram m, gen siorraim, pl siorraman

Shetland pr n Sealtainn

shield n sgiath f, gen sgèithe, pl sgiathan

face shield n phr sgiath f aodainn

shieling n àirigh f, gen àirighe, pl àirighean, àirichean

shieling bothy n phr bothan-àirigh m, gen & pl bothain-àirigh

shift n sioft m, pl sioftachan. Seven hour shift, sioft seachd uairean a thìde

shift v tr & i 1 gluais, vn gluasad m

2 sioftaig, vn sioftadh m

shifting a gluasadach. Shifting cultivation, àiteach gluasadach

shin n lurgann f, gen lurgainn, pl lurgannan

shine v tr & i boillsg, vn boillsgeadh m

shin-guard, shin-pad n lurgnan m, gen & pl lurgnain

shingle n mol m, gen mola, moil

shiny a 1 gleansach

2 faileasach

3 lìomhte

ship n 1 bàta m, pl bàtaichean

2 soitheach m, gen soithich, pl soithichean. A ship’s captain, caiptean soithich

3 long f, gen luinge, pl longan

4 eathar m, gen eathair, pl eathraichean

ship v tr

shipping n 1 (a) loingeas m, gen loingis

(b) luingearachd f

2 saithichean. Dangerous for shipping, cunnartach do shoithichean

3 luchdachadh m, gen luchdachaidh. Shipping charges, cosgaisean luchdachaidh

shipbuilding n long-thogail f

shipyard n 1 gàradh-iarainn m, gen gàraidh-iarainn, pl gàraidhean-iarainn

2 gàradh-bhàtaichean, gen gàraidh-bhàtaichean, pl gàraidhean-bhàtaichean

shoal (fish) n 1 sgaoth m, gen sgaotha, pl sgaothan

2 cliath f, gen clèithe, pl cliathan

3 meall m, gen & pl mill

shoal (shallow water) n oitir f, gen oitire, pl oitirean

shoal a ao-domhainn, comp ao-doimhne

shoal water n phr tanalach m, gen tanalaich

shock n 1 (earthquake) (a) sgailc f, gen sgailce, pl sgailcean

(b) crith f, gen crithe, pl crithean

2 criothnachadh m, gen criothnachaidh, pl criothnachaidhean

shock-wave n 1 tonn-crithe m, gen & pl tuinn-chrithe

2 sumainn f chlisgeach, gen sumainn clisgich, pl sumainnean clisgeach

shoe n bròg, gen bròige, pl brògan

shoemaker n greusaiche m, pl greusaichean

shoot v tr 1 tilg, vn tilgeil f. He shot a stag, thilg e damh

2 cuir peilear an, vn cur peileir an; cuir am peilear an, vn cur a’ pheileir an. They ought to shoot them, tha còir aca am peilear a chur annta

shooting star n phr 1 rionnag f an earbaill, gen rionnaig an earbaill, pl rionnagan an earbaill

2 salchair-rionnaig f

shop n bùth f, gen bùtha, pl bùthan, bùithtean

shop v i bi a’ ceannach. How often do you shop in a supermarket? dè cho tric ’s a bhitheas tu a’ ceannach san t-supermarcait? Find places where people work and shop, lorg àiteachan far am bi daoine ag obair is a’ ceannach

shopping n 1 gnothaichean (bho na bùthan). I have to do some shopping, tha agam ri gnothaichean fhaighinn bho na bùthan

2 ceannach m, gen ceannaich. Find the buildings which are used for shopping in, lorg na togalaichean a tha air an cleachdadh airson ceannach annta

shopping centre n phr ionad m bhùthan, gen ionaid bhùthan, pl ionadan bùthan

shopping list n phr liosta-bhùtha f, pl liostachan-bùtha. Next to each item on the shopping list write the price, ri taobh gach rud air an liosta-bhùtha sgrìobh a’ phrìs

shopping street n phr sràid f bhùthan, pl sràidean bhùthan. It was in the main shopping street of the town, bha i ann am prìomh shràid nam bùthan anns a’ bhaile

shore n cladach m, gen cladaich, pl cladaichean

short a 1 goirid, comp giorra. Short story, sgeulachd ghoirid. Listening to a short, straightforward text, ag èisteachd ri teacsa goirid furasta. The teacher will devise short messages, bidh an neach-teagaisg a’ dealbhachadh fiosan goirid

2 aithghearr, comp aithghearra, aithghiorra

3 beag, comp lugha. Your time is short enough, tha do thìde beag gu leòr dhut

shortly adv a dh’aithghearr

shortbread n aran-milis m, gen arain-mhilis

shorthand n geàrr-sgrìobhadh m, gen geàrr-sgrìobhaidh

short-sighted a 1 geàrr-sheallach, comp geàrr-sheallaich

2 expressed with mall sa fhradharc. I am getting short-sighted, tha mi a’ fàs mall sa fhradharc

short-term a 1 expressed with anns a’ gheàrr-ùine. It is not a short-term answer we need but a long term answer, chan e freagairt anns a’ gheàrr-ùine air a bheil feum againn ach freagairt anns an fhad-ùine

2 expressed with car greiseig. A single activity may provide a short-term focus, faodaidh aona ghnìomh ùidh a thogail car greiseig

shot n urchair f, gen urchrach, pl urchraichean

shot put, putting the shot n phr cur m na cloiche, gen cuir na cloiche

should v aux 1 tha còir (aig). Schools should aim to bring pupils to the stage of broadly equal competence, tha còir aig sgoiltean a bhith a’ cuimseachadh air a’ chlann a thoirt an ìre mhaith gu comas co-ionnan. This should allow for the development of all the language skills, tha còir aige seo àite thoirt do leasachadh nan sgilean cànain air fad. Pupils should be able to communicate, tha còir comas a bhith aig a’ chloinn conaltradh a dhèanamh. Tasks should have clear, identifiable objectives, tha còir amasan soilleir a bhith aig iomairtean gus an aithnichear iad. Such approaches should stress the richness and diversity of gaelic culture, tha còir aig dòighean den t-seòrsa seo cudthrom a chur air cho saidhbhir agus cho ioma-chruthach ’s a tha dualchas na Gàidhlig. Pupils should feel part of what is going on, tha còir gum biodh mothachadh aig cloinn gu bheil iad fhèin a’ gabhail pàirt anns na bheil a’ dol air adhart. Groups should be able to work independently, tha còir gum bitheadh buidhnean comasach air obair a dhèanamh air an ceann fhèin. Reading should always have a purpose, tha còir aig leughadh daonnan adhbhar a bhith aige

2 is còir (do), bu chòir (do). Pupils should be encouraged to read for enjoyment, is còir a’ chlann a mhisneachadh gu bhith a’ leughadh airson toileachaidh dhaibh fhèin. How should such things be taught? ciamar as còir na nithean seo a theagasg? Schools should produce a policy for language, bu chòir do sgoiltean poileasaidh cànain a chur ri chèile. English should not be introduced until …, cha bu chòir tòiseachadh air a’ bheurla gus …. Gaelic should be the predominant teaching medium, ’s i a’ ghàidhlig a bu chòir a bhith na prìomh mheadhan teagaisg. Markers should be simple, bu chòir na comharraidhean a bhith sìmplidh. They should expect the poem to develop through its verses, bu chòir dùil a bhith aca gum bi an dàn a’ fàs o rann gu rann

3 expressed with vn. The policy should recognise that skills acquired in Gaelic may be expected to transfer readily to English, am poileasaidh ag aideachadh cuideachd gum faodar a bhith a’ sùileachadh gun gabh na sgilean a thogar sa Ghàidhlig an steidheachadh gu furasta anns a’ Bheurla

4 expressed with bi cothrom aig. And that they should also have the experiences identified in later targets, agus gum bi cothrom aca cuideachd air a bhith a’ fiosrachadh nan nithean a thàtar a’ comharrachadh ann an cuimsean nas àirde

5 expressed with aig plus ri. Schools should provide learning activities, tha aig sgoiltean ri gnìomhan ionnsachaidh a thairgse

6 not expressed. That Gaelic should be the language through which the contemporary world and its culture are viewed, gur ann tro shùilean na Gàidhlig a chithear an saoghal a tha ann agus a chultar. Should be attainable in the course of P1-P3, so-ruigsinn eadar B1 agus B3. The guiding principle in regard to selection of language should be the children’s need to communicate, ’s e màthair-adhbhair taghadh cànain am feum a bhitheas aig a’ chloinn air a bhith a’ conaltradh

shoulder n gualainn, gualann f, gen gualainn, guailne, pl guailnean, guaillean

shoulder-blade n slinnean m, gen slinnein, pl slinneanan

show v tr 1 nochd, vn nochdadh m. Pupils will be shown how spacing helps the reader, nochdar don chloinn mar a chuidicheas dealachadh an leughadair. They will talk appropriately, showing an awareness of audience and purpose, bidh iad a’ bruidhinn gu h-iomchaidh, a’ nochdadh mothachaidh air luchd-amais agus air adhbhar. And show that they understand, agus a’ nochdadh gu bheil iad a’ tuigsinn. Some of the examples also show how the learning and teaching activities can be linked to other targets, tha cuid de na h-eisimpleirean cuideachd a’ nochdadh mar a dh’fhaodar na gnìomhan ionnsachaidh agus teagaisg a cheangal ri cuimsean eile. Pupils can be shown how to gain an overview of an unfamiliar text, faodar a nochdadh do chloinn mar a gheibh iad sealladh farsaing air teacsa nach aithne dhaibh. By showing them how to anticipate what will come next, le bhith a’ nochdadh dhaibh mar a gheibh iad aithne air an ath rud a thig anns an teacsa

2 seall, vn sealltainn m. The teacher will show other ways of recording ideas, seallaidh an tidsear dòighean eile air bun-bheachdan a chlàradh. They will be shown the need for turn-taking, bithear a’ sealltainn dhaibh cho riatanach ’s a tha e a bhith ag obair duine mu seach. New effects can be achieved by showing pupils how to turn basic story ideas into plays, ruigear air buaidhean ùra le bhith a’ sealltainn don chloinn mar a chuireas iad bun-bheachdan sìmplidh stòiridh ann an riochd dhealbh-chluichean

3 (a) comharraich, vn comharrachadh m. This section shows, tha an earrann seo a’ comharrachadh. The route that she follows is shown by a red line on the map, tha loidhne dhearg air a’ mhapa a’ comharrachadh na slighe a bhitheas i a’ gabhail

(b) bi na chomharra air. The area of grassland at your feet shows that this place was once cultivated, tha an earrann de thalamh-feòir a tha mu do chasan na comharra air gun robhar ag àiteach an àite seo uaireigin

4 expressed with faic v, vn faicinn f. The table opposite shows a few examples of the activities appropriate to the Immersion phase, anns a’ chlàr a leanas chithear beagan eisimpleirean de na gnìomhan a tha a’ freagairt air an ùine dhrùdhaidh. Which views show both the roof and the front of the house? dè na seallaidhean anns am faic thu an dà chuid mullach agus beulaibh an taighe?

show initiative v phr expressed with air a cheann fhèin. Pupils will begin to show initiative, bidh a’ chlann a’ tòiseachadh air cànain a’ chleachdadh air an ceann fhèin

shower n 1 fras f, gen froise, pl frasan

2 meall m, gen mill, pl meallan. There will be showers in the afternoon, bithidh meallan ann feasgar

showery a frasach, comp frasaiche. It is showery today, tha e frasach an diugh

showy a basdalach, comp basdalaiche

shrew n (Sorex araneus, Sorex minutus) n feàrlagan m, pl feàrlagain. Cats kill shrews but they don’t eat them, marbhaidh na cait na fèarlagain ach chan ith aid aid

shrimp n carran m, gen & pl carrain

shrink v i rach a-steach. My jumper shrunk in the wash, chaidh am peitean agam a-steach nuair a chaidh a nighe

shrinkage n 1 dol-a-steach m

2 teannachadh m, gen teannachaidh

shrivel v i seac, vn seacadh m

shrivelled a seacaidh. A shrivelled orange, orainsear seacaidh

shrub n preas m, gen & pl pris

Shuna pr n Siùna

shuttlecock n 1 gleicean m, gen gleicein, pl gleiceanan

2 caile-circein f

sial n sial m

Siam pr n Siam m

Siamese a Siamach. Siamese cats, cait Shiamach

sick a tinn, comp tinne. Parents must not bring sick or infectious children to the day care facility, chan fhaod pàrantan clann a tha tinn no gabhaltach a thoirt leotha don ghoireas chùraim-làtha

sickly a breòite

side n 1 taobh m, gen taoibh, pl taobhan

2 cliathaich f, pl cliathaichean. Sometimes we can see the whole thing from the side, uaireannan chì sinn an rud gu lèir bhon chliathaich

side branch n phr taobh-mheur m, gen taobh-mheòir, pl taobh-mheòirean

side by side adv phr taobh ri taobh. Although set side by side, the two columns of guidance are not meant to demonstrate equivalences, ged a tha an dà cholbh de stiùireadh air an cur taobh ri taobh chan eil seo a’ ciallachadh gu bheil iad co-ionnan

side view n phr sealladh m oire, gen seallaidh oire, pl seallaidhean oire

from the other side adv phr a-nall

from this side adv phr a-null

to the other side adv phr a-null

to this side adv phr a-nall

sieve n criathar m, gen criathair, pl criatharan, criathran

sieve v tr criathair, vn criathradh m

sift v tr criathair, vn criathradh m. Sifting flour, a’ criathradh min-fhlùir

sight n fradharc m, gen fradhairc

sight mod sùla. Through a programme which should incorporate an initial sight vocabulary, tro phrògram a dh’fheumadh tùs-bhriathrachas sùla a ghabhail a-staigh

sight-seeing n siubhal m sheallaidhean, gen siubhail-sheallaidhean

sign n 1 soidhn, pl soidhnichean. By reading signs and captions, le bhith a’ leughadh shoidhnichean agus chaipseanan

2 comharra, comharradh m, gen comharraidh, pl comharraidhean

3 not directly expressed. A few may reveal signs of physical difficulties, àireamh bheag, ’s dòcha, a’ nochdadh gu bheil duilgheadasan corparra aca

sign language n phr comharrachadh m. Alternative forms of communication such as sign language, modhan conaltraidh eadar-dhealaichte mar tha comharrachadh

sign v tr sgrìobh ainm ri, vn sgrìobhadh ainm ri. She signed the document, sgrìobh i a h-ainm ris a’ phàipear

signed a 1 ainm m sgrìobhte

2 (a) ainm m air a sgrìobhadh

(b) ainm m air a sgrìobhadh ris. Sighned on behalf of the pre-school, ainm air a sgrìobhadh ris às leth na ro-sgoile

signature n ainm m sgrìobhte, pl ainmeannan sgrìobhte

significance n 1 brìgh f. If pupils have a sense of genre they will also have an awareness of the significance of important features of the text, ma tha tuigse aig a’ chloinn air gnè chànain bidh mothachadh aca cuideachd air brìgh nithean cudthromach anns an teacsa

2 expressed with bi plus buaidh. It is equally necessary to develop a parallel awareness and grasp of the significance of the culture for pupils own lives, tha e a-cheart cho riatanach mothachadh agus tuigse àrach air a’ bhuaidh a tha aig an dualchas air beatha na cloinne fhèin

significant a 1 cudthromach, comp cudthromaiche. With a keener awareness of the need to select what is significant, le mothachadh nas gèire gum feumar na tha cudthromach a thaghadh. With some sense of what is most significant, le tomhas de mhothachadh air na nithean as cudthromaiche

2 expressed with brìgh f. This will be more significant if pupils are given regular opportunities to display completed work, bidh an tuilleadh brìgh an-seo ma tha a’ chlann a’ faotainn cothroim gu cunbhalach a bhith a’ taisbeanadh obair chrìochnaichte

3 expressed with tomhas mòr de. Pupils whose difficulties are so pronounced and complex as to require significant additional provision, clann aig a bheil duilgheadasan cho follaiseach agus cho ioma-fhillte agus gu bheil feum aca air tomhas mòr de thaice a bharrachd

4 expressed with mòran idir. The lack of significant stone tumble suggests the upper walls were formed of turf, seach nach eil mòran chlachan idir air tuiteam de na ballachan bidh e coltach gur ann de dh’fhàl a bha am bràigh aca dèante

significantly adv gu sònraichte. This implies significantly enhanced support for Gaelic where it is the principal language, tha seo a’ ciallachadh rud gu sònraichte a bharrachd de thaic don Ghàidhlig ann an àiteachan far an i am prìomh chànan

silage n sadhlas m, gen sadhlais

silence n 1 sàmhchair f

2 tosd m

silo n 1 saidhlo m, pl saidhlothan

2 sadhlann f, gen sadhlainn, pl sadhlannan

silt n 1 eabar m, gen eabair

2 làthach f, gen làthaich

silver n airgead m, gen airgid

silver mod airgid. Silver paper, pàipear airgid

silver medal n phr bonn m airgid, gen & pl buinn airgid

silver plate n phr 1 pleat f airgid

2 (utensils) soithichean m pl airgeadaichte

silver v tr airgeadaich, vn airgeadachadh m

silvered a airgeadaichte. A half-silvered mirror, sgàthan leth-airgeadaichte

silvering n (silver-plating) airgeadachadh m, gen airgeadachaidh

silver-gilt n airgead-òrdha m, gen airgid-òrdha

silver-gilt mod de dh’airgead-òrdha. Silver-gilt spoons, spàinean de dh’airgead-òrdha

silver-plate v tr 1 pleataich le airgead, vn pleatadh le airgead

2 airgeadaich, vn airgeadachadh m

silver-plated a 1 pleataichte le airgead

2 airgeadaichte

silver-plating n 1 pleatadh m airgid, gen pleataidh airgid

2 airgeadachadh m, gen airgeadachaidh

silverweed n brisgean m, gen brisgein, pl brisgeanan

silvery a airgeadach

sima n sima m

similar a 1 (a) an aon. In a similar way, anns an aon dòigh

(b) an aon seòrsa. Three days had similar weather, bha trì làithean leis an aon seòrsa sìde

(c) expressed with den aon seòrsa. There was probably a similar structure built inside the roundhouse, is dòcha gun deach structar den aon seòrsa a thogail am broinn an taigh-chruinn

(d) expressed with den aon ghnè. The teaching of Gaelic from P1 to B2, a unitary process with similar approaches across the age range, teagasg na Gàidhlig bho B1 gu A2, oir is obair aonaichte, leantainneach sin, le dòighean obrach den aon ghnè o aois gu aois

2 expressed with a leithid. Who have not followed a Gaelic-medium or similar programme, nach d’fhuair oideachadh tron Ghàidhlig no a leithid sin

3 expressed with mar seo. Similar varied remains are found throughout the Highlands, gheibhear làraichean de chaochladh sheòrsachan mar seo air feadh na Gàidhealtachd

4 expressed with coltach ris. Which other building has a similar plan view? Dè an togalach eile aig a bheil sealladh plana coltach ris?

similar type n phr expressed with den aon ghnè. A similar type of house was still being built in the early 1800s, bha taighean den aon ghnè fhathast gan togail tràth sna 1800n

similarly adv anns an aon dòigh. Similarly, some pupils will overtake Level E targets, anns an aon dòigh, bidh cuid a’ coileanadh cuimsean Ìre E

similarity n 1 expressed with coltach a. Identify some similarities and differences of form and content, a’ cur aithne air mar a tha eisimpleirean den aon ghnè theacsaichean coltach agus eu-coltach ri chèile ann an cruth ’s ann an susbaint. Similarities and differences among stories can be fully explored, faodar làn rannsachadh a dhèanamh air mar a tha stòiridhean coltach agus eu-coltach ri chèile

2 pl, expressed with nithean m pl a tha coltach ri chèile. Similarities and differences of form and content, nithean a tha coltach agus eu-coltach ri chèile. Opportunities will be given to children to explore, acknowledge and value similarities and differences between themselves and others, thèid cothroman a thoirt do chloinn gus na nithean a rannsachadh anns a bheil iad coltach agus anns a bheil iad eadar-dhealaichte ri chèile, agus gus àite a thoirt do na nithean seo agus gus luach a chur orra

simile n samhla m. Simile and metaphor will be used in the study of imagery within texts, cleachdar samhla agus meatafor ann am beachdachadh air ìomhaigheachd ann an teacsaichean. They should expect vivid pictures to be painted by means of comparisons (in simile and metaphor), bu chòir dùil a bhith aca gum bi dealbhan beòthail gan cruthachadh tro shamhla agus tro mheatafor

simple a 1 (a) sìmplidh. Simple preposition, roimhear sìmplidh. Fractions in simplest form, bloighean san riochd as sìmplidh. Listen to a simple story, poem or dramatic text, ag èisteachd ri stòiridh, dàn no teacsa dràma a tha sìmplidh. Describe the simpler aspects of style, a’ toirt iomraidh air na nithean as sìmplidh a bhuineas do stoidhle. These responses will be simple and uncritically accepted, cha bhi na freagairtean seo ach sìmplidh agus gabhar riutha gun cheist

(b) expressed with gu sìmplidh. Pupils will be able to understand simple expressions of feelings, thèid aig a’ chloinn air faireachdainnean a thuigsinn a thàtar a’ cur an cèill gu sìmplidh

(c) expressed with gu math sìmplidh. At a simple level, there are broad genres, aig ìre gu math sìmplidh tha seòrsachan farsaing ann de ghnè

2 (of mind) baoth, comp baoithe

simply adv 1 gu sìmplidh

2 (a) dìreach. We should simply have trochaic feet throughout the whole song,’s e dìreach troighean tròicèach a bhitheadh againn tron òran air fad

(b) expressed with neg plus ach dìreach. The criteria are simply the grounds on which a judgement is going to be made about the pupil’s performance on a task, chan eil na comharraidhean ach dìreach airson breithneachadh a dhèanamh air mar a nì pàiste ann an gnìomh

simplification n sìmpleachadh m, gen sìmpleachaidh. It is the form “fairtich” rather than “fairtlich” that occurs in this dialect, though simplification of the consonant cluster, ’s e an riochd “fairtich” agus chan ann “fairtlich” a gheibhear san dualchainnt seo, tro shìmpleachadh a’ chòmhlain-chonnrag

simplify v tr sìmplich, vn sìmpleachadh m

simulate v tr

simulated a samhlachail. It also provides contexts to develop language in simulated situations, gheibhear suidhichidhean às cuideachd gus cànain adhartachadh ann an suidhichidhean samhlachail

simulation n 1 cur m an ìre, gen cuir an ìre. By activities such as word-processing, data handling and simulations, enable them to communicate more effectively with others, bidh gnìomhan mar tha dealbh-sgrìobhadh. làimhseachadh fiosrachaidh agus cur an ìre a’ toirt comais dhaibh air conaltradh nas buadhmhoire a dhèanamh ri feadhainn eile

2 samhlachadh m, gen samhlachaidh, pl samhlachaidhean. Adventure games and simulations, geamannan-dùbhlain agus samhlachaidhean

3 not expressed. Pupils will engage in simulations and roleplay, bidh a’ chlann a’ dol ann an riochd neach eile

simultaneous a expressed with aig an aon àm

2 mar-aon. Simultaneous translation, eadar-theangachadh mar-aon

simultaneously adv aig an aon àm. Activities that can take place simultaneously, gnìomhan a dh’fhaodas a bhith a’ dol air adhart aig an aon àm

since conj 1 (a) a chionn ’s gu or a chionn gu. Since these are the features of the language, a chionn ’s gur iad sin na comasan cànain. They are not directly related to age since, in the primary school in particular, pupils will begin to learn Gaelic at different points, chan eil ceangal dìreach aca ri aois a chionn, gu sònraichte sa bhunsgoil, gum bi a’ chlann a’ tòiseachadh air a’ Ghàidhlig aig amannan eadar-dhealaichte

(b) a chionn. There is also a sense of purpose and structure since the creation of media products involves the children in learning skills, gheibh a’ chlann mothachadh cuideachd air adhbhar agus air structar, a chionn le bhith a’ cruthachadh adhbhair-mheadhain tha iad gan cur an greim ann a bhith a’ togail sgilean

2 seach gu. Since accuracy of recall will become more important, seach gum bi e a’ fàs nas cudthromaiche a bhith a’ cuimhneachadh gu mionaideach. Since they indicate reasonable expectations of achievement for most pupils, seach gu bheil iad a’ comharrachadh na thàtar gu reusanta a’ sùileachadh a bhitheas a’ mhòrchuid den chloinn a’ coileanadh. Since they are important skills, they require to be deliberately and consciously taught, seach gur sgilean cudthromach iad feumar an teagasg a dh’aona ghnothach agus gu follaiseach

3 on, bhon. Since it is wet I shan’t go out, on tha e fliuch cha tèid mi a-mach

4 oir. Since illustrations in story text often differ from those in informational texts, oir tha na dealbhan a bhitheas ann an teacsa stòiridh gu tric eadar-dhealaichte ris an fheadhainn a tha ann an teacsaichean fiosrachaidh

since plus verb “to be” expressed with agus conj. We could not stay since the midges were so bad, cha b’ urrainn dhuinn fuireach agus na meanbhchuileagan cho dona

sinew n 1 teannan m, gen & pl teannain

2 fèith-lùthaidh f, pl fèithean-lùthaidh

3 fèith f, gen fèithe, pl fèithean

sing v tr 1 seinn, vn seinn f

2 gabh, vn gabhail m. They will sing songs and recite poems, bidh iad a’ gabhail òran agus ag aithris dhàn

3 can, vn cantainn m. Sing a song! can òran!

single a 1 aona. A single activity may provide a short-term focus, faodaidh aona ghnìomh ùidh a thogail car greiseig. In one or two strands of a single attainment outcome, ann an aon no ann an dà èill de dh’aona bhuil. More than one of them may, on occasion, be represented in a single class, faodaidh còrr is aon dhiubh a bhith ri fhaotainn aig amannan anns an aona chlas

2 aon … a-mhàin. A chapter from a novel or a single news item, caibideil a-mach à nobhail no aon naidheachd a-mhàin

3 fa leth. Some may have started to recognise single words, bidh cuid, ’s dòcha, a bhitheas air tòiseachadh air faclan fa leth aithneachadh

4 aon-fhillte

singlefold a aon-fhillte

single-storeyed a aon-làir

singular a singilte. The singular number, an àireamh shingilte. Singular and plural, singilte is iomarra

sink n sinc f, pl sincean, sinceachan. A sink with running water must be supplied for washing of hands, feumaidh sinc le uisge ruithe a bhith ann airson làmhan a ghlanadh

sink I v i rach fodha. Tha boat sank, chaidh am bàta fodha

II sink v tr 1 cuir fodha, vn cur fodha. They sank the boat, chuir iad am bàta fodha

2 cuir sìos, vn cur sìos. They sank a bore-hole, chuir iad sìos toll-lorgaidh

sip n balgam m, balgaim, pl balgaman. A sip of tea, balgam teatha

siphon n 1 sifeon m, pl sifeonan. Moving water by siphons, a’ gluasad uisge le sifeonan

2 lìonadair m, pl lìonadairean

siphon v tr sifeon, vn sifeonadh m

siphonic a sifeonach

siren n 1 dùdach f, gen dùdaiche, pl dùdaichean

2 (myth) an t-Sìrean, gen na Sìrein, pl na Sìreanan

sit v i suidh, vn suidhe. Pupils will be encouraged to sit comfortably, bi a’ chlann air am misneachadh gu suidhe gu cofhartail

sitting n 1 suidhe m. The Cairn of the Sitting, Càrn an t-Suidhe (place-name)

2 expressed with a bhith a’ suidhe. No climbing, standing or sitting on the tables in the group, cha cheadaichear a bhith a’ streap air na bùird, a bhith a’ seasamh orra no a’ suidhe orra sa bhuidhinn

site n 1 làrach f, gen làraich, pl làraichean. A tour around specific sites on the trail, turas mu thimcheall làraichean sònraichte air an t-slighe. By studying the drawings you should be able to compare the text with the site on the ground, le bhith a’ beachdachadh air na dealbhan bu chòir gur urrainn dhut coimeas a dhèanamh eadar an teacsa agus an làrach fhèin

2 expressed with far rel pron. The site of the entrance is no longer clear, chan eil e a-nis soilleir far an robh an doras

situation n suidheachadh, m, gen suidheachaidh, pl suidheachaidhean, suidhichidhean. It has much to do with the individual situation in which listening takes place, tha e ann an dlùth dhàimh ri gach suidheachadh anns a bheil èisteachd a’ dol air adhart. By developing thinking and feeling through interactive situations, le bhith a’ toirt smuain agus faireachdainn gu ìre ann an suidhichidhean pearsa-ri-pearsa. Contexts are the motivating situations within which teaching, learning and assessment activities take place, is ann an suidhichidhean a ghluaiseas an inntinn a thèid gnìomhan teagaisg, ionnsachaidh agus measaidh air adhart. It also provides contexts to develop language in simulated situations, gheibhear suidhichidhean às cuideachd gus cànain adhartachadh ann an suidhichidhean samhlachail

sixpence n bonn-a-sia m, gen & pl buinn-a-sia

six-rowed a (botany) sia-shreathach. Six-rowed barley, eòrna sia-shreathach

sixteen n sia-deug n

in counting a sia-deug

sixteen a sia … deug. Sixteen pounds, sia nota deug

sixteenth a an siathamh (fear) deug, an t-siathamh (tè) dheug

2 an sia-deugamh (fear), an t-sia-deugamh (tè)

size n 1 meud m. The map shows the size and shape of everything as it looks from above, tha am mapa a’ sealltainn meud agus cumadh gach rud mar a chithear e bho os a chionn. Whatever the size of the group there must be a minimum of two adults present at all times, ge be air bith dè am meud a bhitheas aig a’ bhuidhinn feumaidh dà inbheach air a’ char as lugha a bhith daonnan an làthair

2 meudachd f

3 cuimse f. What size do you take? dè a’ chuimse a th’ agad?

skate n 1 spèil f, gen spèile, pl spèilean

2 bròg-spèilidh f, gen bròige-spèilidh, pl brògan-spèilidh

skate v i spèil, vn spèileadh m

skateboard n spèileabord m, pl spèileabordan

skeleton n cnàimhneach m, gen & pl cnàimhnich

sketch n sgeidse f, pl sgeidseachan. Grammatical sketch, sgeidse ghràmarach. Field sketch, sgeidse-làraich

sketch mod sgeidse. Sketch map, mapa sgeidse

sketch-book n leabhar-sgeidseachan m, gen leabhair-sgeidseachan, pl leabhraichean-sgeidseachan

ski n sgi f, pl sgithean

ski v tr & i sgithig, vn sgitheadh m. Cross-country skiing, sgitheadh thar na dùthcha, or sgitheadh a’ bhlàir

skill n 1 sgil f, pl sgilean. Introducing or reinforcing a specific skill, a’ bonntachadh no a’ neartachadh sgil shònraichte. Educators will require to equip Gaelic-speaking pupils with the skills necessary, bidh e mar uallach air luchd-oideachaidh clann aig a bheil Gàidhlig uidheamachadh leis na sgilean a dh’fheumas iad. A strand is a sequence of targets in a key aspect of skills, ’s e a tha ann an ‘iall’ ach sreath de chuimsean ann an earrainn chudthromaich air choireigin de sgilean

2 expressed with anns an sgil, pl anns na sgilean. Their maturational level, interests and growing skills, an ìre fàis, an ùidhean agus an adhartas anns na sgilean

skilled a sgileil. Pupils are expected to show awareness of technique through skilled deployment of appropriate stylistic devices, thàtar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ nochdadh mothachaidh air modh-cànain anns a bheil cleachdadh sgileil air nithean iomchaidh a bhuineas do stoidhle

skim v tr 1 tog, vn togail f. Skim and scan to locate main points of a text, a’ togail agus a’ sgrùdadh gus prìomh phuingean ann an teacs a chomharrachadh

2 grad-leugh, vn grad-leughadh m. To skim and scan to verify decisions, gu bhith a’ grad-leughadh agus a’ leum-leughadh gus co-dhùnaidhean a dhearbhadh

3 bàrr-leugh, vn bàrr-leughadh m

4 (milk) tog (am bàrr de), vn togail (a’ bharra de). I skimmed the milk, thog mi am bàrr den bhainne. Take the bowl that has been skimmed, gabh a’ mhias a tha air a togail

skimming n expressed with a bhith ri bàrr-leughadh. Readers and listeners are also aided in making predictions, in skimming and scanning, gheibh luchd-leughaidh agus luchd-èisteachd cuideachadh ann a bhith ri fàisneachd, ri bàrr-leughadh agus ri grad-leughadh

skimmed milk n phr 1 bainne m togalach, gen bainne thogalach

2 bainne m lom, gen bainne luim

skin n 1 craiceann m, gen craicinn, pl craicnean. Skin cancer, aillse chraicinn

2 bian m, gen & pl bèin. A seal’s skin, bian ròin. An otter’s skin, bian bèiste-duibhe

skip v i 1 (as a lamb) (a) boc, vn bocadh m, bocail f, bocadaich f

(b) bi a’ bocail; also bi a’ buiceil

2 (jump over twirling rope) sgiob, vn sgiobadh m

skipping n 1 bocadaich f

2 (over twirling rope) sgiobadh m, gen sgiobaidh

skipping-rope n ròpa-sgiobaidh m, pl ròpan-sgiobaidh

sky n adhar m, gen adhair

Skye (Isle of) pr n an t-Eilean Sgitheanach, gen an Eilein Sgitheanaich

slack a 1 lasach, comp lasaiche; las, comp lasa

2 flagach, comp flagaich

3 slac

slag n sal m, gen sail. Iron slag has been found in the ground here, chaidh sal-iarainn a lorg san talamh an seo

slang n truaill-chainnt f

slant v i bi air fiaradh

slanting a air fiaradh

slap n boiseag f, gen boiseig, pl boiseagan

slap v tr thoir sgleog f do, vn toirt sgleoig do

slash n (typ) sgoradh m, gen sgoraidh, pl sgoraidhean

backslash n cùl-sgoradh m, gen cùl-sgoraidh, pl cùl-sgoraidhean

oblique slash n phr fiar-sgoradh m, gen fiar-sgoraidh, pl fiar-sgoraidhean

slaughter n àr m, gen àir

Slav pr n Slàbhach m, gen & pl Slàbhaich

slave n tràill m & f, pl tràillean

slavery n tràillealachd f

Slavonic pr n (linguistics) Slàbhais f

Slavonic a Slàbhach. Slavonic languages, cànain Shlàbhach

sleaze n slìomaireachd f

sleaze-bag n slìomair m, pl slìomairean

sleazy a 1 slìomach, comp slìomaiche

2 làn slìomaireachd

sledge n 1 càrn-slaoid m, gen & pl cùirn-shlaoid

2 slaodan m, gen & pl slaodain

3 slèideag f, gen slèideig, pl slèideagan

sledge v i rach air càrn-slaoid, vn dol air càrn-slaoid

sledging n dol m air càrn-slaoid. Hot sunny weather is no good for sledging, chan eil sìde ghrianach theth gu feum sam bith airson a dhol air càrn-slaoid

sleep n cadal m, gen cadail

sleep v i caidil, vn cadal

sleeping mod cadail

sleeping pill n pile f chadail, pl pileachan cadail

sleet n 1 flin m, flion m

2 (snowy sleet) clifeid f

3 (rainy sleet) clid f, glid f, glib f

sleeve n muinichill m, pl muinichillean

sleigh n, see sledge n

slender a 1 (a) caol, comp caoile. Slender vowels, fuaimreagan caola

(b) (botany) caol. Slender birdsfoot trefoil, bàrr a’ mhìslein caol

2 seang, comp seanga

slenderisation n caolachadh m, gen caolachaidh

slenderise v tr caolaich, vn caolachadh m

slenderised a caolaichte. Slenderised consonant, fuaimreag chaolaichte

slenderness n seangalachd f

slick n ùilleadh m, gen ùillidh, pl ùillidhean. Oil slick, ùilleadh ola

slide n 1 (photos) sleamhnan m, gen & pl sleamhnain. Making photographs or slides to create a narrative, a’ dèanamh dhealbhan-camara no shleamhnan gus sgeul a chur ri chèile

2 (playing) sleamhnag f, gen sleamhnaig, pl sleamhnagan

slide v tr & i sleamhnaich, vn sleamhnachadh

sliding a sleamhnachail. Sliding plate boundary, crìoch-phleataichean shleamhnachail

slight a

slightly adv gu ìre bhig. Slightly different, gu ìre bhig eadar-dhealaichte

slim a caol, comp caoile

slip v i

slipped disc n phr clàr m sgiorrte, gen & pl clàir sgiorrte

slip-off slope n phr leathad m sleamhnachaidh, gen leathaid shleamhnachaidh, pl leòidean sleamhnachaidh

sloe n àirne f pl àirnean

slogan n gairm f, pl gairmean. This might include the production of slogans, dh’fhaodadh seo gabhail a-staigh gairmean

slope n 1 leathad m, gen leathaid, leothaid, pl leathaidean, leòidean. The trail involves steep slopes and boggy areas, tha leòidean casa agus boglaichean air an t-slighe

2 bruthach m & f, gen bruthaich, pl bruthaichean

3 slios m, gen sliosa, pl sliosan. The predominant vegetation on the slopes and hills, an lusrach as cumanta air na sliosan agus air na mill

slope v i 1 aom, vn aomadh m

2 claon, vn claonadh m

sloping a claon. Sloping faces, aodainnean claona

Slovak pr n Slòbhacach m, gen & pl Slòbhacaich

Slovak a Slòbhacach

Slovakia pr n Slobhàicia f

Slovakian pr n (language) Slòbhacais f

Slovene pr n Slòibheineach m, gen & pl Slòibheinich

Slovene a Slòibheineach

Slovenia pr n Slobhèinia

Slovenian pr n (language) Slòibheinis f

slow a 1 mall, comp maille. Show that they can use at least the following terms: soft, slow , loud, a’ nochdadh gun cuir iad gu feum, air a’ char as lugha, na faclan a leanas: bog, mall, cruaidh. These volcanic rocks have worn down more slowly, tha na creagan bholcànach seo air caitheamh sìos na bu mhaille

2 slaodach, comp slaodaiche. Don’t be so slow, na bi cho slaodach

3 (of a clock) air dheireadh. The clock is slow just now, tha an gleoc air dheireadh an-dràsta

sludge n làthach f

slum n sluma m, pl slumaichean

slurry n sliobraich f

smack v tr 1 (a) thoir sgleog, vn toirt sgleog

(b) thoir sgleogan, vn toirt sgleogan

2 (a) thoir sgleog do, vn toirt sgleog do

(b) thoir sgleogan do, vn toirt sgleogan do

smacking n 1 toirt f sgleogan

2 expressed with thoir sgleogan, vn toirt sgleogan. No smacking, shaking or humiliation, cha bhithear a’ toirt sgleogan, a’ crathadh, no a’ tàmailteachadh

small a 1 beag, comp lugha, bige. Small letter, litir bheag. Small groups will ease interaction, bidh co-luadar air a dhèanamh nas fhasa le buidhnean beaga

2 goirid, comp giorra. Small stretches of irregular low stone walls can be seen, chithear earrannan goirid de ghàrraidhean-cloiche ìosal, neo-riaghailteach

smaller comp a 1 nas lugha or as lugha. Some of the smaller buildings on the trail may have been built for this purpose, dh’fhaodadh e bhith gun deach cuid de na togalaichean as lugha air an t-slighe a thogail airson an adhbhair seo

2 expressed with beag. It was once thought desirable to start with the smaller units of language, bha latha ann a bhàtar a’ meas gun robh e riatanach tòiseachadh leis na h-aonadan-cànain beaga. The roundhouse was converted to a shieling hut by the insertion of the smaller internal walls, chaidh an taigh-cruinn atharrachadh gu bhith na bhothan-àirigh le bhith a’ cur a-steach nam ballachan beaga a tha na bhroinn

small-scale mod 1 beag-sgèile. Small-scale map, mapa beag-sgèile

2 beag. The inhabitants of this area would have been small-scale farmers, bhitheadh na daoine a bha a chòmhnaidh san àite seo nan tuathanaich bheaga

small-flowered n (botany) beag-fhlùrach. Small-flowered buttercup, cearban beag-fhlùrach

smallpox n a’ breac f, gen na brice

smash v tr 1 bris, vn briseadh m

2 bloighdich, vn bloighdeachadh m

smell n 1 (a) fàileadh m, gen fàilidh, pl fàilidhean, fàilidhnean

(b) àileadh m, gen àilidh, pl àilidhean

2 boladh m, gen bolaidh, pl bolaidhean

3 boltrach m, gen & pl boltraich

smelt v tr & i leagh, vn leaghadh m

smelting n leaghadh m, gen leaghaidh

smelter n leaghadair m, pl leaghadairean

smoke n 1 ceò m & f, gen ceò, ceotha, pl ceothannan

2 smùid f, gen smùide, pl smùidean

smoke v tr & i smoc, vn smocadh m

smoking n smocadh m, gen smocaidh. No smoking should be allowed in accomodation used by children, cha choìr do smocadh a bhith ceadaichte ann an aitreabh sam bith a bhitheas a’ chlann a’ cleachdadh

smuggle v i dèan cùl-mhùtaireachd, vn dèanamh cùl-mhùtaireachd

smuggler n 1 mùtaire m, pl mùtairean

2 cùl-mhùtaire m, pl cùl-mhùtairean

snack n 1 blasad m bìdh, gen blasaid bhìdh, pl blasadan bìdh

2 mìr m, gen mìre, pl.mìrean. Always wash hands before eating snack, feumar an còmhnaidh làmhan a ghlanadh mus bithear ag ithe a’ mhìre

snappy a abhagach, comp abhagaiche

snare n 1 ribe m, pl ribeachan

2 riadh f, gen riadha, pl riadhan

sniper n (military) 1 snìpear m, gen snìpeir, pl snìpearan

2 (a) expressed with fear a tha am falach. He was killed by a bullet from a sniper’s gun, chaidh a mharbhadh le peileir bho ghunna fhear a bha am falach

(b) expressed with peileir bho ghunna fhear a tha am falach. He was killed by a sniper, chaidh a mharbhadh le peileir bho ghunna fhear a bha am falach

snout n 1 sròn f, gen sròine, pl srònan. Snout of glacier, sròn eigh-shrutha

2 soc m, gen & pl suic

3 bus m, gen buis, pl buis, busan

snow n sneachd m, gen sneachda, pl sneachdachan

snowflake n 1 (a) blèideag f, gen blèideig, pl blèideagan

(b) blèideag f shneachda, gen blèideig sneachda, pl blèideagan sneachda

2 lòineag f, gen lòineig, pl lòineagan

snow-line n 1 loidhne f shneachda

2 aìrde f shìor-shneachda

snowman n bodach-sneachda m, gen & pl bodaich-shneachda

snow-plough n crann-sneachda m, gen & pl croinn-shneachda

so adv 1 cho

2 (a) expressed with sin. They should be permitted to do so, bu chòir cead a thoirt dhaibh sin a dhèanamh

(b) expressed with seo. In doing so, ann a bhith a’ dèanamh seo

3 a-rèist

4 not directly expressed. As pupils begin to read more widely, so their writing will develop, mar a bhitheas a’ chlann a’ tòiseachadh air barrachd leughaidh a dhèanamh, bidh an sgrìobhadh aca a’ tighinn air adhart

so am, so will, so did v phr expressed with repetition of v plus agus. We’re tired — so am I, tha sinn sgìth — tha agus mise. They’ll go tomorrow — so will we, thèid iad a-màireach — thèid agus sinne. He came yesterday — so did they — thàinig e an dè — thàinig agus iadsan

so as to conj phr 1 ach an. Pupils will listen individually and in groups so as to gain information, bidh sgoilearan ag èisteachd an dà chuid fa leth agus nam buidhnean ach am faigh iad fiosrachadh

2 gus. So as to show awareness of others’ opinions, suggestions and/or feelings, gus mothachadh a nochdadh air beachdan agus/no air faireachdainnean chàich

3 air dhòigh. Plan the work of the organisation so as to minimise situations where the abuse of children may occur, socraich obair na buidhne air dhòigh a lùghdaicheas suidhichidhean far am faodadh droch-dhìol cloinne tachairt

so … as to conj phr cho … gu. Pupils whose difficulties are so pronounced and complex as to require significant additional provision, clann aig a bheil duilgheadasan cho follaiseach agus cho ioma-fhillte agus gu bheil feum aca air tomhas mòr de thaice a bharrachd

so many adv phr expressed with uimhir f de. We have so many words to describe the weather, tha uimhir de dh’fhacail againn a dh’innse mun t-sìde

so that conj phr 1 (a) gus gu ; also os gu. We shall be in control of this new channel so that we will get more time in the long run, cumaidh sinn smachd air an t-sianal ùr seo os gum faigh sinn barrachd ùine air a’ cheann thall

(b) gus. So that they genuinely support learning, gus fìor thaice thoirt do dh’ionnsachadh

2 gu. Pupils will be encouraged to sit comfortably and quietly so that they can pick up the message, bi a’ chlann air am misneachadh gu suidhe gu cofhartail agus gu socair, gu aghaidh a chur air an àite às a bheil an teachdaireachd a’ tighinn

3 agus mar sin. So that the messenger has to take more account of the possible reactions of the listeners, agus mar sin feumaidh an teachdaire barrachd aire a thoirt do mar a dh’fhaodadh an luchd-èisteachd gabhail ris an teachdaireachd

so … that adv phr cho … agus gu. It would be so big that we’d need a sack to take it home, bhiodh e chò mòr ’s gu feumadh sinn poc airson a thoirt dhachaigh

so … that … not adv phr cho … agus nach. It would be so big that we couldn’t lift it, bhiodh e chò mòr ’s nach b’ urrainn dhuinn a thogail

so then adv phr a-rèist

so very adv phr 1 cho fìor. It wasn’t so very cold yesterday, cha robh i cho fìor fuar an dè

2 expressed with cho … ’s a tha. The rest of them were quite friendly, though John was so very boorish, bha càch dhiubh duineil gu leòr, ged a bha Iain cho ùmadail ’s a bha e

soak I v tr 1 drùidh air, vn drùdhadh air. The rain soaked me, dhrùidh an t-uisge orm

2 (a) bog, vn bogadh m

(b) cuir am bogadh, vn cur am bogadh

II soak v i bi am bogadh

soaking a drùite

soaking wet a phr bog fliuch

soakaway n amar-sùghaidh m, gen amair-sùghaidh, pl amaran-sùghaidh

soap n siabann m, gen siabainn. A bar of soap, cnap siabainn. Three tablets of soap, trì cnapan siabainn. Liquid soap, siabann lionnaich

social a 1 sòisealta. Regardless of physical or social circumstances, ge b’e air bith dè an suidheachadh corparra no sòisealta anns a bheil iad. Social development, fàs sòisealta. To communicate in social interaction, conaltradh a dhèanamh ann an co-luadar sòisealta. Talking is the main means of social communication and interaction, is e a bhith a’ labhairt am prìomh mheadhan air conaltradh sòisealta eadar daoine. The teacher should respond with understanding to the diversity of language and social experience, tha còir aig an tidsear a bhi a’ gabhail le tuigse ris an iomadalachd cànain agus fiosrachaidh shòisealta

2 expressed with a thaobh conaltraidh shòisealta. Because language is central to children’s social development, a chionn ’s gu bheil cànain ann an teis meadhan fàs chloinne a thaobh conaltraidh shòisealta

3 expressed with a thaobh mar a bhuineas sinn ri coimhearsnachd. Language and communication are human and social priorities, tha prìomh inbhe aig cànain agus aig conaltradh a thaobh mar a bhuineas sinn ri daondachd agus coimhearsnachd

4 expressed with am measg dhaoine. To enhance their social confidence, gus am misneach am measg dhaoine a chur am feobhas

5 (personality) conaltrach, comp conaltraiche

social work n phr obair f shòisealta, gen obrach shòisealta. The Department of Social Work, Roinn na h-Obrach Shòisealta

social worker n phr 1 oifigeach m sòisealachd, gen & pl oifigich shòisealachd

2 obraiche m sòisealta, pl obraichean sòisealta

socialise v i

socialising n expressed with bi a’ dol am measg chàich. The teacher will identify those with difficulty in socialising, cuiridh an tidsear aithne orrasan aig a bheil duilgheadasan ann a bhith a’ dol am measg chàich

society n 1 comann-sòisealta m, gen & pl comainn-shòisealta. A source of difficulty in a pluralistic society, adhbhar duilgheadais ann an comann-sòisealta a tha iolrachasach. Resources will be chosen to give children an appreciation of the rich diversity of our multi-racial society, thèid stuth-taice a thaghadh gus tuigse a thoirt do chloinn air an iomadalachd shaidhbhir a gheibhear nar comann-sòisealta ioma-chinealtach

2 expressed with cùisean f pl a’ mhòr-shluaigh. The main basis for engaging with society, a’ phrìomh stèidh gus a dhol an sàs ann an cùisean a’ mhòr-shluaigh. Pluralism in society, iolrachas ann an cùisean a’ mhòr-shluaigh

3 expressed with an saoghal m mòr, gen an t-saoghail mhòir. Because writing is essential for communicating within society, a chionn ’s gu bheil sgrìobhadh èiseil dhuinn gus conaltradh a dhèanamh anns an t-saoghal mhòr

3 coimhearsnachd f. AIDS is a worsening problen in society, tha AIDS a’ sìor fhàs nas miosa anns a’ choimhearsnachd

4 comann m, gen & pl comainn. A debating society, comann deasbaireachd. History societies, comainn eachdraidh

socio-economic a 1 sòiseo-eacanomaigeach. The socio-economic reasons for the dispersal of Gaelic-speaking people to the Commonwealth, na h-adhbhair shòiseo-eacanomaigeach a chuir sgapadh air sluagh na Gàidhlig don Cho-Fhlaitheas

2 sluagh-eacanomaigeach. Against such a socio-economic background, ann an leithid sin de shuidheachadh sluagh-eacanomaigeach

sociolinguistics n sòiseo-chananachas m, gen sòiseo-chànanachais

sociology n eòlas-comainn m, gen eòlais-chomainn

socket n 1 socaid f, pl socaidean

2 bun m, gen buna or buin, pl buin or bunan

3 (electrical) bun-dealain m, gen & pl buin-dealain

sodium n sòidiam m. Sodium nitrate, niotrait shòidiam. Sodium chloride, clòirid shòidiam

soft a 1 bog, comp buige. Show that they can use at least the following terms: soft, slow , loud, a’ nochdadh gun cuir iad gu feum, air a’ char as lugha, na faclan a leanas: bog, mall, cruaidh. These volcanic rocks have worn down more slowly and now stand proud of the surrounding softer rock, tha na creagan bholcànach seo air caitheamh sìos na bu mhaille agus tha iad a-nis nan seasamh a-mach bhon chreig as buige mun cuairt

2 sèimh, comp sèimhe. Soft, slow and loud are simple but important terms, ’s e briathran sìmplidh a tha ann an sèimh, mall agus cruaidh, ach tha iad cudthromach

soft drink n phr deoch-lag f

soften v tr bogaich, vn bogachadh m

softening n bogachadh m, gen bogachaidh. Water softening, bogachadh uisge

software n bog-bhathar m, gen bog-bhathair; bathar m bog, gen bathair bhuig. Appropriate word processing software is available for all stages, tha bog-bhathar freagarrach airson dealbh-sgrìobhaidh ri fhaotainn airson gach aois is ìre

soil n 1 ùir f, gen ùire, pl ùirean. Good soil, ùir mhàth. Their dung acts to fertilise the soil, bithidh am buachar aca a’ mathachadh na h-ùire. I was horrified when I saw that good soil being spoilt, ghabh mi oillt nuair a chunnaic mi an dìol a bhathas a’ dèanamh air an ùir mhath ud. The advantage of the rigs was that they allowed areas of thin soil to be deepened, ’s e a’ bhuannachd a bha ann am feannagan gum faodadh an ùir ann an àiteachan far nach robh i ach tana a bhith air a dèanamh na bu doimhne. The plants growing here are taking advantage of the soils enriched by previous settlers, tha na lusan a tha a’ fàs an seo a’ gabhail cothroim air ùir a chaidh a mhathachadh leis an luchd-tuineachaidh a bha ann roimhe. Heather is gradually colonising the richer grasslands as the nutrients disappear from these soils, tha am fraoch mean air mhean a’ tighinn a-steach don talamh-fheòir as torraiche mar a tha na stuthan-beathachaidh a’ falbh às na h-ùirean seo

2 talamh m, gen talmhainn f

soil erosion n phr 1 bleith-ùire f

2 bleith-thalmhainn f

soil nutrient n phr 1 beathachadh ùire, gen beathachaidh ùire, pl beathachaidhean ùire

2 mathachas ùire, gen mathachais ùire, pl mathachasan ùire

subsoil n fo-ùir f, gen fo-ùire, pl fo-ùirean

soil v tr salaich, vn salachadh m

solar a

solar panel n phr pannal-grèine m, gen pannail-ghrèine, pl pannalan-grèine

solar system n phr 1 crios-grèine m, gen crios-ghrèine

2 rian-grèine m, gen rian-ghrèine

3 còras-grèine m, gen còrais-ghrèine

solder n 1 lionn-tàth m

2 sodar m, gen sodair

solder v tr 1 lionn-tàth, vn lionn-tàthadh m

2 sodraig, vn sodradh m

soldering n sodradh m, gen sodraidh

sole n (of foot) bonn m, gen & pl buinn

solid n 1 teann-stuth m, pl teann-stuthan

2 stuth m tàthte

solid a 1 tàthte

2 cruaidh, comp cruaidhe. Solid steel, stàilinn chruaidh

solid fuel n phr connadh-cruaidh m, gen connaidh-chruaidh. Solid fuel stove, stòbha connaidh-chruaidh

solid shape n phr cruth m tàthte, gen cruth thàthte, pl cruthan tàthte

solidify v tr 1 cruadhaich, vn cruadhachadh m

2 reòdh, vn reodhadh m

soliloquy n òraid f aonair, pl òraidean aonair

solubility n eadarsgaoilteachd f

soluble a so-eadarsgaoilidh

solution n 1 fuasgladh m, gen fuasglaidh, pl fuasglaidhean. Staff will discuss the situation with the parents in confidence and work with them to find a solution, nì an luchd-obrach beachdachadh air an t-suidheachadh leis na pàrantan ann an dìomhaireachd agus obrachaidh iad còmhla riutha gus fuasgladh fhaighinn

2 (chemistry) (a) eadarsgaoileadh m, gen eadarsgaoilidh, pl eadarsgaoilidhean. Salt solution, eadarsgaoileadh salainn. Saturated solution, eadarsgaoileadh sàthaichte

(b) lionn-sgaoilidh m

3 (maths) fuasgladh m, gen fuasglaidh, pl fuasglaidhean

solve v tr fuasgail, vn fuasgladh m. In order to solve problems, gus ceistean fhuasgladh

solving n fuasgladh m, gen fuasglaidh. Group projects and problem-solving, pròiseactan-buidhne agus fuasgladh cheistean doirbhe

sombre a 1 gruamach, comp gruamaich

2 dorcha, comp duirche. Patches of green ground among the more sombre coloured heather, mìrean de thalamh gorm am measg an fhraoich a tha nas duirche an dath

some n 1 cuid f. Some of the examples also show how the learning and teaching activities can be linked to other targets, tha cuid de na h-eisimpleirean cuideachd a’ nochdadh mar a dh’fhaodar na gnìomhan ionnsachaidh agus teagaisg a cheangal ri cuimsean eile. Stories, songs and legends should be set beside some of the easier poems of writers like Iain Crichton Smith, tha còir sgeulachdan, òrain is uirsgeulan a bhith taobh ri taobh ri cuid de na dàin as fhasa aig sgrìobhaichean mar tha Iain Crichton Mac a’ Ghobhainn. Some may have started to recognise single words, bidh cuid, ’s dòcha, a bhitheas air tòiseachadh air faclan fa leth aithneachadh

2 expressed with cuid f de mhuinntir. Gaelic was once the language of some of Northern England, b’ i a’ Ghàidhlig aig aon àm a’ chànain a bha aig cuid de mhuinntir cheann a-tuath Shasainn

some a 1 expressed with cuid f (de, a). Some pupils will be familiar with story-books, bidh cuid de chloinn eòlach air leabhraichean le stòiridhean. . Some hens are kept in large buildings called litter houses, tha cuid a chearcan air an cumail ann an togalaichean mòra ris an canar taighean liteir. Some pupils will have difficulties that may require the provision of alternative means of communication, bidh duilgheadasan aig cuid a dh’fheumas, ’s dòcha, modhan conaltraidh seach an àbhaist a chur nan tairgse. Although some strands are described at fewer than five levels, ged a tha iomradh air cuid de na h-iallan aig nas lugha na còig ìrean. Although some strands do not begin at level A, ged a tha cuid de dh’iallan nach eil a’ tòiseachadh aig Ìre A. The programmes of study which follow provide some teaching and learning approaches, tha na Clàran Oideachaidh a leanas a’ tairgse cuid de dhòighean teagaisg agus ionnsachaidh

2 expressed with na h-uiread (de). Some teaching about common prefixes may help in this, faodaidh na h-uiread de theagasg mu ro-leasachain chumanta a bhith na chuideachadh le seo. Respond in a way that shows some reaction to one aspect of the text, a’ freagairt ann an dòigh a tha a’ nochdadh na h-uiread de thuigse air an teacsa. Respond in a way that shows some awareness of what the author thinks about them, a’ freagairt ann an dòigh a tha a’ nochdadh na h-uiread de mhothachadh air beachd an ùghdair orra. Supported by some relevant evidence, le taice o na h-uiread de dhearbhadh iomchaidh. With some teacher support, leis na h-uiread taice on neach-teagaisg

3 expressed with àireamh f. Part 3 offers some pointers, tha Pàirt 3 a’ tairgse àireamh chomharran-iùil. And also some of the technical terms of literature and the mass media, agus cuideachd àireamh de na briathran teicneolach a bhuineas do litreachas agus do na mòr mheadhain

4 expressed with tomhas m de. But still with some teacher support, ach fhathast le tomhas de thaice on tidsear. Pupils will use language with some grasp of idiomatic expressions, bidh a’ chlann a’ cleachdadh cànain agus tomhas de ghreim a bhith aca air gnàthasan-cainnt. With some sense of what is most significant, le tomhas de mhothachadh air na nithean as cudthromaiche

5 expressed with tomhas plus gen. In order to respond in some depth to a major feature of a text, gus freagairt ann an tomhas doimhne a thoirt do phrìomh nì a bhuineas do theacsa. These tasks will be marked by some structure or formality, bidh na gnìomhan seo air an comharrachadh le tomhas structair no foirmealachd

6 expressed with rudeigin de. The secretarial skills are capable of improvement only when the young writer has some notion of what to say, cha ghabh piseach thoirt air na sgilean eagrachaidh gu bràth gus am bi rudeigin de bheachd aig an sgrìobhadair òg air dè their e

7 expressed with car. Read with some fluency, a’ leughadh car siùbhlach

8 expressed with mu prep. The sandstone is some 800 million years old, tha a’ chlach-ghainmhich mu 800 millean bliadhna a dh’aois

9 expressed with gu ìre. Demonstrating some capacity to reflect on experience, a’ nochdadh gu bheil iad gu ìre comasach air meòrachadh air fiosrachadh

10 expressed with an ìre mhaith. In order to carry out tasks of some complexity, gus obair a tha an ìre mhaith ioma-fhillte a dhèanamh

11 air choireigin. Begin to indicate speech in some way, a’ tòiseachadh air cainnt-bheòil a chomharrachadh ann an dòigh air choireiginn. They will make some reference to their own experience, bidh iad a’ toirt tarraing air choireigin air am fiosrachadh fhèin. They should learn to take some account of register, tha còir aca aire air choireigin a thoirt air gnè. Rather than having the gap exposed between their present attainments and some ideal level of performance, ’s chan ann a’ foillseachadh na beàrna eadar na thèid aca air a dhèanamh an-ceartuair agus ìre choileanaidh air choireigin as àirde tha ri fhaotainn

12 expressed with ann an dòigh air choireigin. People listen best when the information is of importance to them and when they have to take some action on it, is ann an uair a tha am fiosrachadh cudthromach dhaibh agus an uair a dh’fheumas iad a chuir gu buil ann an dòigh air choireigin as fheàrr a dh’èisteas daoine

13 expressed with am measg. Early language production may take the form of Gaelic sentences with some English words, is dòcha gur e seantansan Gàidhlig le faclan Beurla nam measg na thig bhuapa de chànain toiseach cùise

14 expressed with gu math. Pupils will increasingly encounter texts of some complexity in plot, bidh a’ chlann a’ coinneachadh nas trice ’s nas trice ri teacsaichean a tha gu math ioma-fhillte ann am plota

15 expressed with beag no mòr de. Pupils will give a clear account of a personal experience with some sense of involvement, bidh a’ chlann a’ dèanamh cunntais gu soilleir air fiosrachadh pearsanta, le beag no mòr de mhothachadh air a bhith an sàs ann

16 not expressed. With some support, le taice. Respond in a way that shows some appreciation of the differing viewpoints of characters, a’ freagairt ann an dòigh a tha a’ nochdadh breithneachadh air diofar bharail na tha a’ gabhail pàirt. Identify some similarities and differences of form and content, a’ cur aithne air mar a tha eisimpleirean den aon ghnè theacsaichean coltach agus eu-coltach ri chèile ann an cruth ’s ann an susbaint. At some times, aig amannan

someone n 1 neach-eigin m. Pupils will ask what someone is doing, bidh a’ chlann a’ faighneachd dè tha neach-eigin a’ dèanamh

2 neach. Understand questions about who someone is, ceistean a thuigsinn mu cò a tha ann an neach. Pupils will call someone by name, bidh a’ chlann a’ gairm neach air ainm

3 cuideigin. To call someone by name, cuideigin a ghairm air ainm

something n 1 rudeigin m. Pupils will ask where something is, bidh a’ chlann a’ faighneachd càit a bheil rudeigin

2 rud m àraidh. Understand questions about where something is, ceistean a thuigsinn mu càit a bheil rud àraidh. To point something out, rud àraidh a chomharrachadh. Pupils will understand one can/cannot do something, bidh a’ chlann a’ tuigsinn gun tèid/nach tèid aig neach rud àraidh a dhèanamh

3 nì m àraidh. Pupils will ask what something is, bidh a’ chlann a’ faighneachd dè a tha ann an nì àraidh

sometime pron uaireigin

sometime or other pron phr 1 uair no uaireigin

2 (a) expressed with là buidhe air choireigin

(b) expressed with là buidhe Bealltainn

sometimes adv 1 uaireannan

2 aig amannan. To make choices about how to learn and sometimes what to learn, gus roghainn a dhèanamh a thaobh dòigh ionnsachaidh, agus aig amannan a thaobh dè dh’ionnsaicheas iad

somewhat adv expressed with buileach. With a gradual movement from structured to somewhat less structured learning situations, a’ gluasad mean air mhean bho shuidhichidhean-ionnsachaidh stèidhichte gu feadhainn nach eil buileach cho stèidhichte

somewhere pron àiteigin

somewhere adv 1 an àiteigin. They must be somewhere, feumaidh iad a bhith an àiteigin

2 am badeigin

song n 1 òran m, gen & pl òrain. Especially songs involving action and repetition, gu sònraichte òrain anns a bheil gnìomh agus atharrais. Making use of song and story, a’ cleachdadh stòiridhean agus òrain. Pupils will learn songs and rhymes, bidh a’ chlann ag ionnsachadh òran agus dhuan. To read words of songs, faclan òran a leughadh. This song has the same type of amhran metre as two other of the bard’s songs, tha an aon ghnè de mheadrachd amhrain air an òran seo ’s a tha air a dhà eile de chuid òran a’ bhàird

2 amhran m, gen & pl amhrain

sonnet n sonaid f, pl sonaidean

soon adv 1 tràth, comp tràithe. Encourage all pupils to speak Gaelic as soon as possible, clann a mhisneachadh gu bhith a’ bruidhinn na Gàidhlig cho tràth ’s a ghabhas

2 a dh’aithghearr

3 an-ceartuair

4 ann an ùine ghoirid

sophisticated a 1 ionnsaichte. Each target demanding more sophisticated knowledge, gach cuimse ag iarraidh eòlais nas ionnsaichte

2 adhartach. A cognitive grasp of quite sophisticated ideas and linguistic concepts, greim agus tuigse air bun-bheachdan agus air bun-smuaintean cànain a tha gu math adhartach. At a more sophisticated level, aig ìre nas adhartaiche

3 soifiostaigeach

sorghum n sorgam m

sorrel, common and sheep’s n (Rumex acetosa and R. acetosella) sealbhag f, pl sealbhagan. They were saying that Borgstrøm used to make brose of sorrel seeds, bhathar ag ràdh gu robh Borgstrøm a’ dèanamh prothas de fhros nan sealbhagan. As sour as the juice of sorrel, cho geur ri sùgh na sealbhag (proverb)

sorrel, wood n (Oxalis acetosella) biadh-eòinean m

sorrow n 1 bròn m, gen bròin

2 dòrainn f, pl dòrainnean

sorrowful a 1 brònach, comp brònaiche

2 fo bhròn

sort n seòrsa m, pl seòrsaichean

sort v tr seòrsaich, vn seòrsachadh m. Sorting sets, a’ seòrsachadh sheataichean. At the surface the coal is washed and sorted, aig an uachdar thèid an gual a nighe agus a sheòrsachadh

sort out v phr 1 cuir rian air, vn cur rian air. Talking helps us sort out what we think, tha a bhith a’ labhairt gar cuideachadh gus rian a chur air ar smuaintean. To help pupils sort out what they want to say, a’ chlann a chuideachadh gus rian a chur air na tha iad ag iarraidh a ràdh

2 cuir air dòigh, vn cur air dòigh. There will still be a need for the teacher to help pupils with sorting out the meaning of a sentence, feumaidh an tidsear fhathast a’ chlann a chuideachadh le brìgh seantans a chur air dòigh

sorted a seòrsaichte. Sorted glacial material, stuth eigheadail seòrsaichte

soul n anam m, gen anma, pl anman, anmannan

sound n fuaim, m, pl fuaimean. Sound and video recordings, clàradh fuaim is bhideo. A selection of terms referring to the words, grammar and sounds of the language, taghadh de bhriathran a bhuineas do dh’fhaclan, do ghràmar agus do dh’fhuaimean na cànain. Whether in print, sound or moving image, co-dhiù tha iad ann an clò, ann am fuaim no ann an ìomhaigh ghluasadaich

sound absorption n phr sùghadh m fuaim, gen sùghaidh fhuaim

sound effect n phr buaidh f fhuaim, pl buaidhean fuaim. They should consider the contribution to the text of sound effects, bu chòir dhaibh beachd a ghabhail air na thàtar a’ cur ris an teacsa le buaidhean fuaim

sound qualities n phr fuaimean de gach seòrsa. In poetry writing imitation of specific forms and sound qualities can be demonstrated and explored, ann an sgrìobhadh bàrdachd faodar atharrais air modhan sònraichte agus fuaimean de gach seòrsa a thaisbeanadh agus a rannsachadh

sound reflection n phr 1 frith-thilgeil f fhuaim

2 tilleadh m fuaim, gen tillidh fhuaim

sound wave n phr tonn m fuaim, gen tuinn fhuaim, pl tonnan fuaim

sound v i expressed with fuaim m, pl fuaimean. Pupils should be given an interest in words, how they sound, tha còir ùidh na cloinne a thogail ann am faclan, an seòrsa fuaim a tha aca

soup n 1 brot m, gen brota, pl brotan

2 eanraich f

3 sup m, pl supan. Tomato soup, sup tomàto. A tin of tomato soup, canastair sup tomàto

source n 1 bun m, gen buna, pl bunan. Abbreviations and sources, giorrachaidhean agus bunan. Energy source, bun lùtha. Main sources, prìomh-bhunan. Intake source, bun gabhail a-staigh

2 tùs m, pl tùsan. In order to recognise and categorize the appropriateness of information sources, gus freagarrachd tùsan fiosrachaidh aithneachadh agus a sheòrsadh

3 màthair f, gen màthar, pl màthraichean; màthair-uisge f. The source of the stream, a’ mhàthair aig an allt. Where is the source of this stream? càite bheil a’ mhàthair aig an allt seo? Texts taken from a wide range of sources, teacsaichean a thugadh à mòran sheòrsachan màthair-uisge

4 goireas m, gen goireis, pl goireasan. From a range of informational and reference sources, o chaochladh ghoireasan-fiosrachaidh. Find, select and collate information from more than one source a’ lorg, a’ taghadh agus a’ cur còmhla fiosrachaidh o chòrr is aon ghoireas

5 àite m, pl àiteachan. Skills of manipulating materials from more than one source will continue to be developed, leanar air a bhith a’ toirt fàis air sgilean làimhseachadh stuthan à còrr is aon àite

6 raon m, pl raointean. The information needed to inform decisions on assessment can be chosen satisfactorily from three sources, faodar am fiosrachadh a dh’fheumar gus a thighinn gu co-dhùnaidhean soilleir air measadh a thaghadh à trì raointean

7 freumh m, pl freumhan

8 stòr m, gen stòir, pl stòran

9 expressed with stuth plus an prep, pl stuthan etc. In order to make inferences from other audio-visual sources of information, gus foidheaman a thoirt à stuthan lèir-chlaistinneach eile anns a bheil fiosrachadh

10 expressed with às prep. It will be the main source of advice, ’s ann às a thig a’ mhòrchuid de chomhairle. These moraines will have been the source of building stone for the later houses, ’s ann às na morainean seo a thigeadh a’ chlach den deach na taighean a thogail às dèidh làimhe

The source of the infection is not yet known, chan eil fhios fhathast co às an deach na daoine a ghànrachadh

south a a-deas

South Pole n phr am Pòla m Deas, gen a’ Phòla Deas

south adv deas

south-east adv an ear-dheas

south-east by east adv an ear-dheas is a bhith an ear

south-east by south adv an ear-dheas is a bhith deas

southern a a deas. The southern half of the wall is 3m wide, tha leth a deas a’ bhalla 3m an leud

south-west adv an iar-dheas

south-west by west adv an iar-dheas is a bhith an iar

south-west by south adv an iar-dheas is a bhith deas

souvenir n cuimhneachan m, gen & pl cuimhneachain

soya n

soya beans n phr pònair f soya, gen pònarach soya

space n 1 àite m, pl àiteachan. Port-a-beul should share curricular space with Runrig, tha còir àite sa chlàr-theagaisg a thoirt an dà chuid do phuirt-à-beul agus do Runrig

2 rum m, gen ruim

3 beàrn f, gen beirne, pl beàrnan. Leave a space on the page there, fàg beàrn air an duilleig a sin

4 (a) fànas m, gen fànais

(b) speur m, gen speur. This song was made about the time the first satellites were being put into space, rinneadh an t-òran seo mun àm na ciad shaidealan a bhith gan cur an àirde san speur

5 spàs m. Two-, three-dimensional space, spàs dà-thòimhseach, trì-thòimhseach

space capsule n phr fànas-chapsal m, gen fànas-chapsail, pl fànas-chapsalan

space probe n phr fànas-sgrùdair m, pl fànas-sgrùdairean

space v tr cuir a-mach, vn cur a-mach. Form letters and space words, a’ cumadh litrichean agus a’ cur a-mach fhaclan

spacing n 1 dealachadh m, gen dealachaidh. Spacing will be reinforced by reading, bidh dealachadh air a dhaingneachadh le leughadh

2 expressed with a bhith a’ dealachadh. Pupils will be introduced systematically to word spacing, cuirear a’ chlann ann an dòigh riaghailteach an greim ann a bhith a’ dealachadh fhaclan

space-age a linn-fhànais. Space-age fashions, fasanan linn-fhànais

spaceman n speuradair m, pl speuradairean; speurair, m, pl speurairean

spaceship n 1 soitheach-fànais m, gen soithich-fhànais, pl soithichean-fànais

2 soitheach-speur m, gen soithich-speur, pl soithichean-speur

spacial a spàsail. Spacial awareness, mothachadh spàsail

spade n 1 spaid f, pl spaidean

2 (a) caibe m, pl caibeannan, caibeachan

(b) caibe-ruamhair m, pl caibeannan-ruamhair, caibeachan-ruamhair. The enclosure had been just dug over with spade or foot-plough, chaidh an t-àite-iadhaidh dìreach a ruamhar leis a’ chaibe-ruamhair no leis a’ chois-chaibe

Spain pr n an Spàinn f, gen na Spàinne

span n rèis f, gen rèise, pl rèisean

Spaniard pr n Spàinneach m, gen & pl Spàinnich; Spàinnteach m, gen & pl Spàinntich

Spanish pr n (language) Spàinnis f

Spanish a Spàinneach

spark n sradag f, gen sradaig, pl sradagan

spasm n 1 crùbadh-fèithe m, gen crùbaidh-fhèithe, pl crùbaidhean-fèithe

2 (of pain) saighdeadh m, gen saighdidh, pl saighdidhean. I was getting spasms (of pain) in my head, bha saighdidhean a’ tighinn nam cheann

speak v tr & i 1 labhair, vn labhairt f. Audiences for which pupils are speaking or writing, an luchd-amais do bheil a’ chlann a’ labhairt no a’ sgrìobhadh. Helping pupils to speak confidently about themselves, a’ cuideachadh na cloinne gu bhith a’ labhairt le misneach mun deidhinn fhèin

2 bruidhnich, bruidhinn, vn bruidhinn f. Pupils should be encouraged to speak in Gaelic, bu chòir a’ chlann a mhisneachadh gus a bhith a’ bruidhinn anns a’ Ghàidhlig. Some will come from homes where Gaelic is spoken regularly, tha cuid a bhuineas do dhachaighean anns a bheil a’ Ghàidhlig ga bruidhinn gu cunbhalach

speaking n 1 labhairt f. To learn the disciplines of effective speaking, gus an rian a bhuineas do labhairt èifeachdach ionnsachadh. By asking them to demonstrate understanding by doing or speaking, le bhith ag iarraidh orra an tuigse a nochdadh le gnìomh no labhairt

2 expressed with a bhith ag aithris. Pupils’ writing of poetry will be aided by their reading aloud and occasional verse-speaking, bidh a’ chlann air an cuideachadh ann a bhith a’ sgrìobhadh bàrdachd le bhith a’ leughadh a-mach agus le bhith ag aithris bàrdachd an-dràsta ’s a-rithist

spoken a 1 (a) air a labhairt. Information, written and spoken, will be clearly communicated in as many languages as necessary, thèid fiosrachadh, an dà chuid air a sgrìobhadh agus air a labhairt, a chur an cèill gu soilleir ann an uiread de chànainean agus a tha riatanach

(b) expressed with labhairt. In discussion of spoken texts that they have heard, ann am beachdachadh air teacsaichean labhairt a tha iad air a chluinntinn

2 expressed with beòil m gen. The text may be, for example, a poem, an illustrated page from a children’s book, or a spoken message, mar eisimpleirean de theacsaichean tha dàn, duilleag le dealbh bho leabhar chloinne, no teachdaireachd bheòil. Low and high voice will be used to describe pitch in spoken texts, bithear a’ cleachdadh guth ìosal agus guth àrd gu bhith a’ comharrachadh àirde ann am teacsaichean beòil.. Tone will be used when pupils discuss spoken communications, bithear a’ cleachdadh dòigh-labhairt an uair a bhios clann a’ beachdachadh air conaltradh-beòil. Learning to read is dependent upon the spoken language that pupils bring to school, tha ionnsachadh leughaidh an urra ris a’ chainnt-bheòil a tha a’ chlann a’ toirt leotha don sgoil

3 (a) expressed with cainnt-bheòil f. Accents will be a term used in considering diversity in spoken Gaelic, ’s e briathar a tha ann am blas a bhithear a’ cleachdadh ann am beachdachadh air iomadalachd sheòrsachan cainnt-bheòil Ghàidhlig

(b) expressed with ann an cainnt-bheòil. Pupils will listen to spoken instructions, bidh a’ chlann ag èisteachd ri seòladh ann an cainnt-bheòil

speaker n 1 neach-labhairt m, pl luchd-labhairt. In hearing a speaker, ann a bhith a’ cluinntinn neach-labhairt no òraidiche. Pupils will listen to speakers and to messages, bidh a’ chlann ag èisteachd ri luchd-labhairt agus ri teachdairean. How speakers can refer to and use what others say, mar a dh’fhaodas luchd-labhairt tarraing a thoirt air na their càch agus sin a chur gu buil

2 òraidiche m. In hearing a speaker, ann a bhith a’ cluinntinn neach-labhairt no òraidiche

3 neach-bruidhne m, pl luchd-bruidhne. Gaelic speakers, luchd-bruidhne na Gàidhlig. Pupils will listen individually and in groups so as to respond to speakers and texts, bidh sgoilearan ag èisteachd an dà chuid fa leth agus nam buidhnean ach am freagair iad ri luchd-bruidhne agus ri teacsaichean

4 not directly expressed. For these pupils reading and writing will usually start later than for fluent speakers of Gaelic, bidh a’ chlann sin nas fhaide gun tòiseachadh air leughadh ’s air sgrìobhadh, anns a’ chumantas, na feadhainn a tha fileanta sa Ghàidhlig

5 not expressed. Pupils who are not fluent speakers of Gaelic, a’ chlann nach eil fileanta sa Ghàidhlig

spear n sleagh f, gen sleagha, pl sleaghan

special a 1 sònraichte. Special educational needs, feuman foghlaim shònraichte. Which will need special attention or development, a chuireas feum air aire no air leasachadh sònraichte. Special language games, geamannan-cànain sònraichte

2 a dh’aon ghnothaich. To help us find our way around in towns, we can buy special maps called street maps, airson cuideachadh a thoirt dhuinn a’ faighinn ar rathad timcheall bhailtean, faodaidh sinn mapaichean a dh’aon ghnothaich a cheannach air a bheil mapaichean shràid

special education needs n phr feuman-foghlaim sònraichte. In meeting special educational needs, ann a bhith a’ coileanadh feuman-foghlaim sònraichte

special needs n phr 1 feuman m pl sònraichte. Pupils with special needs generally, na sgoilearan sin aig a bheil feuman sònraichte anns an fharsaingeachd

2 feumalachdan f pl sònraichte. Especially those with special needs, gu h-àraidh iadsan aig a bheil feumalachdan sònraichte

specially adv air leth. They might be set specially adapted targets related to their specific difficulties, dh’fhaoidte cuimsean air leth a chur romhpa a bha air an gleusadh a rèir nan duilgheadasan sònraichte a tha aca

specialise v tr & i

specialised a 1 sònraichte. Pupils with visual impairment may require specialised materials and approaches, faodaidh gum feum clann le uireasbhaidh fradhairc stuthan agus dòighean sònraichte

2 speisealta

specialist n speisealaiche m, pl speisealaichean

specialist a 1 sònraichte. Write in a variety of forms using appropriate organisation and specialist vocabulary, a’ sgrìobhadh ann an caochladh mhodhannan a’ cleachdadh rian iomchaidh agus briathrachas sònraichte. Those with sensory impairments may need specialist help, dh’fhaoidte gum bi feum acasan air a bheil uireasbhaidhean mothachaidh air taice shònraichte

2 speisealtach. Individuals should be encouraged to compile their own lists, including specialist vocabulary, tha còir pàistean fa leth a mhisneachadh gu bhith a’ cur an liostaichean fhèin ri chèile, agus nam measg sin briathrachas speisealtach. Co-operation between class teachers, learning support staff and specialist teachers will be essential, bidh co-oibreachadh eadar tidsearan-clas, tidsearan-taice agus tidsearan speisealtach fìor èiseil

3 speisealta. Pupils will be alert to the structures of words from specialist vocabularies, bidh a’ chlann mothachail air cumaidhean fhaclan à briathrachais speisealta

species n gnè f, pl gnèithean. The flat land by the river supports a range of grassland species, gheibhear san talamh-chòmhnard mun abhainn sreath de ghnèithean lusraich a bhuineas do thalamh-feòir

specific a 1 sònraichte. Specific issues, cùisean sònraichte. Others, however, may have pronounced, specific or complex difficulties, airson feadhainn eile, ge-tà, aig a bheil duilgheadasan follaiseach, sònraichte no ioma-chruthach. They will listen to pinpoint specific information, bidh iad ag èisteachd gus fiosrachadh sònraichte a chomharrachadh. That pupils show an understanding of specific details of a text, gum bi a’ chlann a’ nochdadh gu bheil tuigse aca air pàirtean sònraichte de theacsa

2 àraidh. Find and use information specific to their needs, a’ lorg agus a’ cleachdadh fiosrachaidh àraidh air a bheil feum aca. Texts which have been designed for a specific audience, teacsaichean a chaidh a dhealbhadh airson luchd-amais àraidh. The teacher may use particular tasks to find out specific information, faodaidh an tidsear gnìomhan sònraichte a chleachdadh airson fiosrachadh àraidh fhaotainn

3 expressed with gach aona. Detailed assessment criteria for all the specific language tasks that pupils are likely to undertake, comharraidhean-measaidh mionaideach air gach aona ghnìomh cànain a bhitheas dùil againn a ghabhas a’ chlann os làimh

4 fa leth. They may also have a heightened sense of writing and talking for genuine purposes and for real and specific audiences, faodaidh iad cuideachd am barrachd tuigse fhaotainn air a bhith a’ sgrìobhadh agus a’ labhairt gus fìor amasan a choileanadh airson fìor luchd-amais fa leth

specifically adv gu sònraichte. This section deals specifically and briefly with methods of planning assessment in language, tha an earrann seo a’ buntainn gu sònraichte ann am beagan bhriathran ri dòighean air a bhith a’ deasachadh measaidh air cànain

specific gravity n phr truimead m sònraichte, gen truimeid shònraichte

specify v tr sònraich, vn sònrachadh m

specimen n ball-sampaill m, gen & pl buill-sampaill

speckle v tr

speckled a 1 breac, comp brice

2 ballach, comp ballaiche

spectrum n speactram m, pl speactraman

speculate v i 1 cnuasaich, vn cnuasachadh m. Speculating, a’ cnuasachadh

2 beachdaich, vn beachdachadh m

speech n 1 cainnt f. Listening has implications for speech development, tha buaidh aig èisteachd air leasachadh cainnte

2 cainnt-bheòil f. Although the speech children bring to school already makes use of complex structures, ged a tha a’ chainnt-bheòil a tha a’ chlann a’ toirt don sgoil a’ dèanamh feum cheana de structairean ioma-fhillte. Begin to indicate speech in some way, a’ tòiseachadh air cainnt-bheòil a chomharrachadh ann an dòigh air choireiginn

3 labhairt f. Pupils will demonstrate a response to their listening in a variety of media, writing, pictures, graphics, speech, and performance, bidh a’ chlann a’ nochdadh freagairt do an cuid èisteachd ann an caochladh mhodhannan, sgrìobhadh, dealbhan de gach seòrsa, labhairt agus cluich. The models of speech provided by the teacher in talking to pupils, na h-eisimpleirean-labhairt a tha an tidsear a’ cur fa chomhair na cloinne an uair a tha e a’ bruidhinn riutha

4 comas-labhairt f. Speech will be fuller and more varied than at Beginner level, bidh am barrachd comas-labhairt aca, agus sin de barrachd sheòrsachan, na bha aca aig a’ Bhun Ìre

5 bruidhinn f, gen bruidhne. The teacher will identify those with hearing and speech problems, cuiridh an tidsear aithne orrasan aig a bheil trioblaidean claisneachd is bruidhne

6 (address) òraid f, gen òraide, pl òraidean

direct speech n phr labhairt f dhìreach, gen labhairt dìrich. Direct speech can be taught by looking at texts, faodar labhairt dhìreach a theagasg le bhith a’ sealltainn ri teacsaichean

speech act n phr gnìomh-cainnte m, pl gnìomhan-cainnte

speech marks n phr comharraidhean-labhairt m pl. Speech marks and exclamation marks are further descriptions of punctuation, tha comharraidhean-labhairt agus comharraidhean-clisge a’ dèanamh an tuilleadh iomraidh air pungadh

speed n 1 luathas m, gen luathais

2 astar m, gen astair

speed v tr & i

speed up v tr & i luathaich, vn luathachadh m

speed-boat n bàta-luais m, pl bàtaichean-luais

speed-limit n 1 crìoch-astair f, gen crìche-astair, pl crìochan-astair

2 astar-chrìoch f, gen astar-chrìche, pl astar-chrìochan

speedometer n 1 cleoc-astair m, pl cleocaichean-astair, cleocan-astair

2 astar-chleoc m, gen astar-chleoca, pl astar-chleocan

3 astar-mheatair m, pl astar-mheatairean

speedwell n (Veronica spp.) lus-crè m

spell n greis f, gen greise, pl greisean. Sunny spells, greisean grèine

spell (magic) n 1 geasag f, gen geasaig, pl geasagan

2 gisreag f, gen gisreig, pl gisreagan

3 or f, gen ora, pl orrachan

spell v litrich, vn litreachadh m. Spell accurately, a’ litreachadh gu dòigheil

spelling n litreachadh m, gen litreachaidh, pl litreachaidhean. Writing fluently and with accurate spelling and punctuation, a bhith a’ sgrìobhadh gu fileanta, le litreachadh agus pungadh a tha dòigheil cothromach. As pupils learn the skills of spelling, mar a tha a’ chlann a’ togail sgilean litreachaidh. Pupils are expected to attain an appropriate level of spelling, thàtar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann ag amas air ìre iomchaidh litreachaidh. Pupils can check and correct spellings, faodaidh am pàiste dearbhadh is ceartachadh a dhèanamh air litreachadh

spelling mod litreachaidh. Diagnostic spelling tests, deuchainnean sgrùdail litreachaidh

spelling book n phr leabhar-litreachaidh m, gen leabhair-litreachaidh, pl leabhraichean-litreachaidh. A personal spelling book for words causing difficulty, leabhar-litreachaidh pearsanta airson fhaclan a tha duilich

speller n expressed with ann an litreachadh. Pupils should be helped to see themselves as self-supporting spellers, tha còir a’ chlann a chuideachadh gu bhith gam faicinn fhèin mar luchd-cuidich dhaibh fhèin ann an litreachadh

spend v tr 1 cuir seachad, vn cur seachad. Pupils will spend much time drawing, bidh a’ chlann a’ cur seachad mòran ùine a’ tarraing dhealbhan. Most of the time will be spent, cuirear seachad a’ mhòrchuid den ùine. Much time at the early stages should be spent on play, tha còir mòran ùine aig toiseach gnothaich a chur seachad a’ cluich. Pupils will require additional time to be spent on talking and listening, cuiridh a’ chlann feum air ùine a bharrachd a chur seachad a’ labhairt agus ag èisteachd.

2 cosg, vn cosg m. We must spend a little money each year to maintain the building, feumaidh sinn beagan airgid a chosg a h-uile bliadhna airson an togalach a chumail suas

3 caith, vn caitheamh m

sperm n sìol m, gen sìl

sphalerite n (mineralogy) sfalarait f

sphere n cruinne m, gen cruinne f, pl cruinnean

2 co-chruinnean m, gen & pl co-chruinnein

sphere of influence n phr raon m buaidh, gen raoin bhuaidh, pl raointean buaidh

spherical a 1 cruinn, comp cruinne

2 (a) co-chruinn

(b) co-chruinnein. Spherical aberration, iomrall co-chruinnein

spiel n rabhd m, gen rabhda, pl rabhdan

spike n spìc f, pl spìcean

spike graph n phr graf m spìceach, gen graf spìcich, pl grafan spìceach

spikenard, ploughman’s n (Inula conyza) aillean m an treabhaiche, gen aillein an treabhaiche

spill v tr & i dòirt, vn dòrtadh m

spillage n dòrtadh m, gen dòrtaidh, pl dòrtaidhean

spin I v tr 1 snìomh, vn snìomh m

II spin v i cuir caran de, vn cur char de

spinning n snìomh m, gen snìomha

spinning top n phr 1 dòtaman m, gen & pl dòtamain; tòtam m, gen tòtaim, pl tòtaman

2 gille-mirein m

spinach n bloinigean-gàrraidh m, gen bloinigein-ghàrraidh

spinal a droma

spinal cord n phr 1 còrd m droma, gen & pl cùird droma. The spinal cord, còrd an droma

2 (familiar) smior-chailleach m. Don’t put your back to the fire in case your spinal cord melts, na cuir do dhruim ris an teine mus leagh an smior-chailleach ann (said to children)

spindrift n cabhadh-mara m, gen cabhaidh-mhara

spin-dryer n tiormadair m, pl tiormadairean; toinn-thiormadair m, pl toinn-thiormadairean

spine n 1 cnàimh-droma m. The spine, cnàimh an droma

2 (book) druim m, gen droma, pl dromannan

make spine creep v phr expressed with cuir gaoir ann am feòil. They must make the setting and expression eerie enough to make the readers’ spines creep, feumaidh iad an t-àite agus an dòigh-innse a dhèanamh cho uamhalta ’s gun cuir e gaoir ann am feòil an luchd-leughaidh

spinning-wheel n cuibhle-shnìomha f, pl cuibhlean-snìomha

spiral a bithiseach, comp bithisiche

spirit n 1 spiorad m, gen spioraid, pl spioradan

2 aigne f

spirited a aigneach

spirit-level n 1 leibheil f, pl leibheilean

2 lionn-locraidh m

spit n (roasting) bior m, gen biora, pl bioran

spit v i 1 caith smugaid, vn caitheamh smugaid. He spat into the fire, chaith e smugaid san teine

2 caith smugaidean, vn caitheamh smugaidean

spitting n caitheamh m smugaidean, gen caitheimh smugaidean. No hitting, kicking or spitting in the group, cha cheadaichear bualadh, breabadh no caitheamh smugaidean sa bhuidhinn

spite n

in spite of prep phr 1 a dh’aindeoin (plus gen)

2 expressed with an dèidh (plus gen). But in spite of the foregoing, ach an dèidh sin uile

splash v i bi plubarsaich; dèan plubarsaich, vn dèanamh plubarsaich

splay-footed a spàgach, comp spàgaiche. O splay-footed little man, fhir bhig nan cas spàgach (song)

splinter n 1 spealg f, gen speilg, pl spealgan

2 bior m, gen biora, pl bioran

split n 1 sgoltadh m, gen sgoltaidh, pl sgoltaidhean. A split in the rock, sgoltadh anns a’ chreig

2 briseadh m, gen brisidh, pl brisidhean. A split in the church, briseadh anns an eaglais

split v tr 1 sgàin, vn sgàineadh m

2 sgolt, vn sgoltadh m

3 sgar, vn sgaradh m. They are afraid that their family will be split, tha eagal orra gum bi an teaghlach aca air a sgaradh

4 bris, vn briseadh m

spoil I v tr mill, vn milleadh m

II spoil v i rach a dhìth, vn dol a dhìth

spoken a, see sv speak v tr & i

spondaic a spoindèach. A spondaic foot, troigh spoindèach. If one were to count secondary stresses all the feet would be trochaic, except that in half-line h there would be a spondaic foot, nam bite a’ cunntadh darnacha cudthroman ’s e troighean tròicèach a bhitheadh ann air fad, ach a-mhàin ann an leth-shreath h gum bitheadh troigh spoindèach ann

spondee n spoindè m, pl spoindèithean

sponge n 1 spong m, gen spuing, pl spongan

2 fàisgean m, gen fàisgein, pl fàisgeanan

3 (cake) spuinse f, pl spuinseachan

sponsor v tr

sponsored a expressed with pàigh v plus cosgaisean. This booklet is sponsored by…, phàigh … cosgaisean an leabhrain seo

spontaneity n deòin f. Pupils will talk perceptively about their own experience, with increased spontaneity, bidh a’ chlann a’ labhairt gu lèirsinneach mun cuid fiosrachaidh fhèin, leis a’ bharrachd deòin

spontaneous n expressed with na tha a tighinn bho … fhèin. Moving from the rehearsed to the increasingly spontaneous, a’ gluasad o na tha iad air ionnsachadh ro-làimh a dh’ionnsaigh na tha nas motha agus nas motha a’ tighinn bhuapa fhèin

spore n spòr m, gen spòir, pl spòran

sport n spòrs f, gen spòrsa

spot n 1 ball m, gen & pl buill

2 bad m, gen baid, pl badan

3 (facial) guirean m, gen guirein, pl guireanan

on the spot adv phr (immediately) anns a’ bhad

spot height n phr puing-àirde f, pl puing-àirdean

spot v tr

spotted a ballach, comp ballaiche

spout n 1 (of water) steall f, gen still, pl steallan

2 (of vessel) srùb m, gen srùib, pl srùban

sprain n sgochadh m, gen sgochaidh, pl sgochaidhean

sprain v tr sgoch, vn sgochadh m

spray n 1 sadadh m, gen sadaidh

2 siaban m, gen siabain

spray v tr 1 steall, vn stealladh

2 spreidhig, vn spreidheadh

spread n 1 (a) sgaoileadh m, gen sgaoilidh

(b) expressed with a bhith a’ sgaoileadh. All reasonable steps must be taken to discourage the spread of infection, feumar gach riatanas reusanta a dhèanamh gus bacadh a chur air gabhaltachd o bhith a’ sgaoileadh

2 expressed with caochladh. To accommodate the variety of needs and the spread of ability, gus gabhail ri gach caochladh sheòrsa feum agus gach caochladh comais

spread v tr & i sgaoil, vn sgaoileadh m

spreading a (botany) sgaoilteach. Spreading bellflower, flùr-cluigeanach sgaoilteach

spreadsheet n duilleag-sgaoilte f, pl duilleagan-sgaoilte. Databases, spreadsheets, teletext, view data, and multimedia applications generally, stòir-dhàta, duilleagan-sgaoilte, teleteacsa, lèir-dàta agus innleachdan ioma-mheadhanach anns an fharsaingeachd

spring n 1 (water) fuaran m, gen fuarain, pl fuaran, fuaranan

2 (a) sprionga m, pl spriongachan

(b) luasgan m, gen & pl luasgain

hot spring (water) n phr fuaran teth m, gen fuarain theth, pl fuarain theth or fuaranan teth

spring-balance n spriong-mheidh f, pl spriong-mheidhean

sprinkle v tr crath, vn crathadh m

sprinkler n crathadair m, pl crathadairean

sprint v tr & i

sprinting n dian-ruith f, gen dian-ruithe

sprout n 1 bachlag f, gen bachlaig, pl bachlagan

2 buinneag f, gen buinneig, pl buinneagan

Brussels sprout n buinneag f Bhruisealach, gen buinneig Bruisealaich, pl buinneagan Bruisealach

spur n 1 spor m, or spuir m, gen spuir, pl sporan or spuirean

2 (geography) spor m, gen spuir, pl sporan. Interlocking spurs, sporan co-naisgte

spy n 1 brathadair m, pl brathadairean

2 beachdair m, pl beachdairean

spy satellite n phr saideal m brathaidh, gen saideil bhrathaidh, pl saidealan brathaidh

squall n 1 cnap-gaoithe m, gen & pl cnip-ghaoithe

2 grìodadh m, gen grìodaidh, pl grìodaidhnean

square n 1 ceàrnag f, gen ceàrnaig, pl ceàrnagan. To help you find the shop there are squares on the map, and these squares form a grid, airson do chuideachadh a’ lorg na bùtha tha ceàrnagan air a’ mhapa, agus tha na ceàrnagan seo a’ dèanamh suas cliath

2 (on chess-board or other gaming board) tì m, pl tìthean

square a 1 ceàrnagach, comp ceàrnagaiche

2 ceàrnach, comp ceàrnaiche. Square brackets, camagan ceàrnach. Square yards, slatan ceàrnach

square v tr ceàrnagaich, vn ceàrnagachadh m

squared a ceàrnagaichte

squash v tr 1 pronn, vn pronnadh m. Watch you don’t squash the bananas, feuch mus pronn thu nan bananathan

2 dinn, vn dinneadh m. You’re squashing me, tha thu gam dhinneadh

squashed a 1 air a phronnadh. This apple is squashed, tha an t-ubhal seo air a phronnadh

2 (a) air a dhinneadh. We were squashed in the front, bha sinn air ar dinneadh anns an toiseach

(b) dinnte. It’s squashed in our car, but we stop for a picnic, bidh e gu math dinnte anns a’ chàr againn ach bidh sinn a’ stad airson picnic

squatter n sguatair m, pl sguatairean

squeak n sgiamh m

squeeze n dinn, vn dinneadh m

squirrel n feòrag f, gen feòraig, pl feòragan

squirt v tr & i steall, vn stealladh m

stability n 1 seasmhachd f

2 (a) bunaiteachd f

(b) bunailteachd f

stable a 1 seasmhach, comp seasmhaiche. The building was less stable on the downhill side, cha robh an togalach cho seasmhach aig an taobh a bha shìos am bruthach

2 (a) bunaiteach, comp bunaitiche

(b) bunailteach, comp bunailtiche

stack n 1 cruach f, gen cruaiche, pl cruachan

2 staca m, pl stacannan

stack v tr 1 cruach, vn cruachadh m

2 stac, vn stacadh m

staff n (stick) 1 bata m, pl bataichean

2 bachall m, gen bachaill, pl bachaill, bachallan

staff n 1 luchd-obrach m

2 expressed with iad a tha ag obair. To office staff, dhaibhsan a tha ag obair san oifis

3 expressed with name of occupation. Learning support staff, tidsearan-taice

staff mod luchd-obrach. Policies in regard to staff development, poileasaidhean a thaobh leasachadh air oideachadh luchd-obrach

staff development n phr 1 leasachadh m air oideachadh luchd-obrach, gen leasachaidh air oideachadh luchd-obrach

2 expressed with leasachadh m air oideachadh plus poss pron. Staff development for class teachers, leasachadh air an oideachadh do thidsearan-clasa

staff v tr

staffing n luchd-obrach m. The recommendations in this report imply the following requirements regarding staffing, togar às na molaidhean anns an aithisg seo na feuman a leanas a thaobh luchd-obrach

Staffa pr n Stafa

stage n 1 (step or period of development) (a) (i) ìre f, pl ìrean. From one stage to the next, o ìre gu ìre. With different weightings for particular stages, le cudthrom eadar-dhealaichte aig ìrean àraidh. At all stages in the teaching of Gaelic, aig gach ìre ann an teagasg na Gàidhlig. At these early stages, aig an ìre òig seo. There will be a stage when …, bidh ìre ann nuair …. Curriculum Design for the Secondary Stages, Dealbhadh a’ Chlàir-theagaisg airson Ìrean na h-Àrdsgoile. To respond to more complex visual stimuli appropriate to their age or stage of development, freagairt a dhèanamh ri nithean faicsinneach a tha nas ioma-fhillte agus a tha a rèir an aois no an ìre

(ii) expressed with ìre aig a bheil …. Pupils will read texts matched to their interest and stage of development, bidh a’ chlann a’ leughadh theacsaichean a tha a’ tighinn a-rèir an ùidh agus na h-ìre fàis aig a bheil iad

(iii) expressed with aois is ìre. Appropriate word processing software is available for all stages, tha bog-bhathar freagarrach airson dealbh-sgrìobhaidh ri fhaotainn airson gach aois is ìre

(b) gnothach m, gen gnothaich. In the early stages, aig toiseach gnothaich

(c) ceum m, pl ceumannan. The stages in the development of each component have been clarified, rinneadh soilleireachadh air na ceumannan ann am fàs gach earrainn fa leth

(d) expressed with bliadhnachan f pl. Throughout the primary stages, fad nam bliadhnachan uile sa bhunsgoil

(e) not directly expressed. At as early a stage as possible, cho tràth ’s a ghabhas dèanamh. Schools should aim to bring pupils to the stage of broadly equal competence, tha còir aig sgoiltean a bhith a’ cuimseachadh air a’ chlann a thoirt an ìre mhaith gu comas co-ionnan. While most pupils will begin to use conventional formulae in Gaelic from an early stage, ged a bhitheas a’ mhòrchuid de chloinn a’ tòiseachadh air briathran cumanta ann an Gàidhlig a chleachdadh agus iad gu math òg. Their suitability for assessment purposes will vary according to the year stage at which they are used, bidh am freagarrachd mar adhbhair measaidh a rèir ’s dè a’ bhliadhna anns am bithear gan cleachdadh

2 (theatre) àrd-ùrlar m, gen àrd-ùrlair, pl àrd-ùrlair, àrd-ùrlaran

at/in the early stages prep phr 1 expressed with na cloinne bige. Teachers at the early stages, tidsearan na cloinne bige

2 expressed with aig toiseach gnothaich. Much time at the early stages should be spent on play, tha còir mòran ùine aig toiseach gnothaich a chur seachad a’ cluich

3 expressed with aig na h-ìrean as tràithe. Genre recognition can begin in the early stages, faodar tòiseachadh air aithne chur air gnè aig na h-ìrean as tràithe

4 expressed with anns na clasaichean òga

earliest stages n phr expressed with toiseach gnothaich. From the earliest stages, o thoiseach gnothaich

in the initial stages prep phr aig toiseach cùise

upper stages n phr expressed with bliadhnachan mu dheireadh. In the upper stages of the primary school, anns na bliadhnachan mu dheireadh sa bhunsgoil

stagnant a 1 marbh

2 neo-ghluasadach

stagnant water n phr marbh-uisge m

stalactite n 1 aol-chluigean m, gen aol-chluigein, pl aol-chluigeanan

stalagmite n aol-charragh f, gen aol-charraigh, pl aol-charraighean

stalk n 1 gas f, gen gaise, pl gasan

2 luirg f, gen luirge, pl luirgnean

stallion n àigeach m, gen pl àigich

stamen n staimean m, gen staimein, pl staimeanan

stamina n cumail-ris f

stamp n stampa f, pl stampaichean

stamp v tr stamp, vn stampadh m. The postmark is stamped onto the envelope in the town where the letter is posted, thèid an comharradh-postachd a stampadh air a’ chèis anns a’ bhaile san tèid an litir a phostadh

stand v i seas, vn seasamh m

standing n 1 seasamh m, gen seasaimh

2 expressed with a bhith a’ seasamh. No climbing, standing or sitting on the tables in the group, cha cheadaichear a bhith a’ streap air na bùird, a bhith a’ seasamh orra no a’ suidhe orra sa bhuidhinn

standing a seasaimh

standing stone n phr 1 clach f sheasaimh, gen cloich sheasaimh, pl clachan seasaimh

2 tursa m, pl tursachan

standard n 1 bun-tomhas m, gen bun-tomhais, pl bun-tomhasan. Health and safety standards, bun-tomhasan slàinte agus sàbhailteachd. Groups should comply with the following standards, is còir do bhuidhnean a dhèanamh a-rèir nam bun-tomhasan a leanas

2 inbhe f, pl inbhean

3 ìre f, pl ìrean. All equipment should reach high standards of hygiene and cleanliness, is còir don uidheamachd air fad ìre àrd a ruighinn a thaobh slàinteachais agus glàine

standard a 1 bun-tomhasach, comp bun-tomhasaiche. Standard Gaelic, Gàidhlig bhun-tomhasach

2 bun-tomhais

3 coitcheann

4 suidhichte

Standard Grade n phr Ìre Choitcheann. Pupils who are beyond Level E and progressing towards Standard Grade, clann a tha seach Ìre E agus a’ dol air adhart a dh’ionnsaigh na h-Ìre Choitchinn

stanza n 1 (prosody) rann f, gen rainn, pl rannan. See also verse n

2 (psalmody) earrann f, gen earrainn, pl earrannan. Three stanzas from the fourth verse, trì earrannan bhon cheathramh rann

star n 1 reul f, gen rèil, pl reultan

2 rionnag f, gen rionnaig, pl rionnagan

start n 1 toiseach m, gen toisich. From the start of P1, bho thoiseach B1

2 expressed with tòisich, vn tòiseachadh m. Difficulties experienced as a consequence of a later start in Gaelic, duilgheadasan a bhitheas acasan a bha na b’fhaide gun tòiseachadh anns a’ Ghàidhlig. For these pupils reading and writing will usually start later than for fluent speakers of Gaelic, bidh a’ chlann sin nas fhaide gun tòiseachadh air leughadh ’s air sgrìobhadh, anns a’ chumantas, na feadhainn a tha fileanta sa Ghàidhlig

start I v i 1 (move suddenly) briosg, vn briosgadh m, briosgail f

2 tòisich, vn tòiseachadh

II start v tr tòisich air, vn tòiseachadh air. Some may have started to recognise single words, bidh cuid, ’s dòcha, a bhitheas air tòiseachadh air faclan fa leth aithneachadh. The youngest pupils will start to compose their ideas, bidh a’ chlann as òige a’ tòiseachadh air smaointean a chur ri chèile. Pupils starting Gaelic early in the primary school might overtake Level E in P6, dh’fhaodadh clann a thòisich air a’ Ghàidhlig tràth sa bhunsgoil Ìre E a choileanadh ann am B6

starting point n phr 1 àm-tòiseachaidh m, pl amannan-tòiseachaidh. Progress will reflect the various starting points, bidh an t-adhartas a’ comharrachadh nan amannan-tòiseachaidh eadar-dhealaichte

2 expressed with aig fìor thoiseach. The starting point for such a review will be, aig fìor thoiseach an ath-bhreithneachaidh seo bidh

3 expressed with fàs a-mach à, vn fàs a-mach a. Role-play, expressive activities etc. can be starting points for imaginative explorations, faodaidh rannsachaidhean mac-meanmna fàs a-mach à cluich-riochd, cur an cèill agus mar sin

state n 1 (political) stàit f, gen stàite. Secretary of State, Rùnaire na Stàite

2 staid f, gen staide, pl staidean. Change of state from liquid to gas, atharrachadh staide bho lionnach gu gas

statement n 1 ràdh m, pl ràdhan. Show that they can use at least the following terms: argument, statement, conversation, debate, a’ nochdadh gun cuir iad gu feum, air a’ char as lugha, na faclan a leanas: argamaid, ràdh, còmhradh, deasbad. Helping them to go beyond the simple statement, gan cuideachadh gus a dhol thairis air ràdh sìmplidh. Understand questions and statements, ceistean agus ràdhan a thuigsinn. Pupils will make deductions from important statements in the text, bidh a’ chlann a’ tighinn gu co-dhùnaidhean o ràdhan cudthromach anns an teacsa

2 iomradh m, gen iomraidh, pl iomraidhean. Most strands have attached to them statements of minimum competency, an cois na mòrchodach de na h-iallan tha iomraidhean air comasan aig a’ char as lugha

3 aithris f, gen aithrise, pl aithrisean. Policy statement, aithris phoileasaidh. Each group shall adhere to the above statement, leanaidh gach buidheann ris an aithris gu h-àrd

4 (report) aithisg f, gen aithisge, pl aithisgean

5 expressed with na tha air a chur sìos. These statements are intended to be read by teachers, thàtar a’ ciallachadh gun leughar na tha air a chur sìos an-seo le tidsearan. The requirements of pupils with special educational needs are further developed in the statement included in Part 3, thàtar a’ leudachadh air na tha riatanach do chloinn le feuman sònraichte ann am foghlam, anns na tha air a chur sìos ann am Pàirt 3

6 expressed with na thàtar ag ràdh. Attention is drawn to the statement on Assessment and Recording, thàtar a’ toirt aire a dh’ionnsaigh na thàtar ag ràdh mu Measadh agus Clàradh

7 expressed with bi ag aithris. By making statements which show some awareness of the ideas of others, le bhith ag aithris ann an dòigh a tha a’ nochdadh na h-uiread de mhothachadh air smaointean chàich

8 expressed with can v. Teachers should read this section bearing in mind the statement in Part 3, ann a bhith a’ leughadh na h-earrainn seo, bu chòir do luchd-teagaisg cuimhne a chumail air na chanar ann am Pàirt 3

9 not directly expressed. These statements are intended to be neither all-inclusive nor conclusive, chan eilear a’ meas gum bi seo a’ còmhdach nan cùisean uile no a’ tighinn gu co-dhùnadh daingeann mun timcheall

station n 1 ìre f

2 (train) stèisean m, gen stèisein, pl stèiseanan

statistics n staitistig m

status n inbhe f. We believe that no family should be excluded from the group’s activities on the grounds of class, family status or means, tha sinn a’ creidsinn nach bu chòir gum bitheadh teaghlach sam bith air an dùnadh a-mach bho ghnìomhan na buidhne mar thoradh air clas, inbhe theaghlaich, no maoin

status symbol n phr comharradh m inbhe, gen comharraidh inbhe, pl comharraidhean inbhe

steady a 1 daingeann, comp daingeinn, daingne

2 buan. Steady rain, uisge buan

steak n staoig f, gen staoige, pl staoigean

steam n ceò m & f, gen ceò, ceotha. Steam from the kettle, ceò bhon choire

steam mod smùide

steam engine n phr einnsean-smùide m, gen einnsein-smùide, pl einnseanan-smùide

steamboat n bàta-smùid m, pl bàtaichean-smùid

steel n stàilinn f, gen stàilinne

steel wool n phr clòimh f stàilinn

steep a cas, comp caise. The trail involves steep slopes and boggy areas, tha leòidean casa agus boglaichean air an t-slighe

steep v tr bogaich, vn bogachadh m

stem n 1 (a) stoc m, pl stocan. Show that they understand the following terms: root, stem, a’ nochdadh gun tuig iad na faclan a leanas: freumh, stoc

(b) stocan m, gen & pl stocain. A stem of cabbage, stocan càil

2 (of plant) luirg f, pl luirgean

3 (of boat) (a) claigeann m, gen claiginn, pl claignean. We’ll put her stem to the port, cuiridh sinn a claigeann ris a’ phort

(b) (bow) toiseach m, gen toisich, pl toisichean. In the stem of the boat, ann an toiseach a’ bhàta

stem-post n (in boat) claigeann-toisich m, gen claiginn-thoisich, pl claignean-toisich

step n 1 ceum m, pl ceumannan, ceuman

2 steapa m, pl steapaichean

take steps v phr 1 expressed with dèan dad m, vn dèanamh dad. All such steps will be taken after consideration of pupil progress, cha dèanar dad de na dh’ainmicheadh an seo gus an tèid beachdachadh air adhartas na cloinne

2 dèan riatanas m, vn dèanamh riatanais. All reasonable steps must be taken to discourage the spread of infection, feumar gach riatanas reusanta a dhèanamh gus bacadh a chur air gabhaltachd o bhith a’ sgaoileadh

step v tr & i

stepping-stone n sìnteag f, gen sìnteig, pl sìnteagan

stepping-stones n pl also expressed with stair f, gen staire, pl stairean; and stairean m, gen & pl stairein

stepbrother n leas-bhràthair m, gen leas-bhràthar, pl leas-bhràithrean

stepchild n dalta m, pl daltaichean

stepdaughter n 1 leas-nighean m, gen leas-nighinne, pl leas-nigheanan

2 nighean m cèile, gen nighinn cèile, pl nigheanan cèile

3 dalta m (boireann), pl daltaichean (boireann)

step-down v (electricity) ìslich, vn ìsleachadh m

stepfather n 1 leas-athair m, gen leas-athar, pl leas-athraichean

2 oide f, pl oidean

stepmother n 1 leas-mhàthair f, gen leas-mhàthar, pl leas-mhàthraichean

2 muime f, pl muimeachan

stepsister n leas-phiuthar f, gen leas-pheathar, pl leas-pheathraichean

stepson n 1 leas-mhac m, gen & pl leas-mhic

2 mac m cèile, gen & pl mic cèile

3 dalta m, pl daltaichean

step-up v (electricity) àrdaich, vn àrdachadh m

stereotype n lèir-sheiseachadh m, gen lèir-sheiseachaidh, pl lèir-sheiseachaidhean. Materials will be chosen to help children to respect other people by avoiding stereotypes, thèid stuthan a thaghadh gus cuideachadh le cloinn gu bhith a’ toirt urraim do dhaoine eile tro bhith a’ seachnadh lèir-sheiseachaidhean

stereotype v tr dèan lèir-sheiseachadh air, vn dèanamh lèir-sheiseachaidh air

stereotyping n lèir-sheiseachadh m, gen lèir-sheiseachaidh. Studying media representations of males and females will allow discussion of stereotyping and gender roles, bidh cothrom ann, le bhith a’ gabhail ealla ris mar a tha fireann agus boireann gan cur far comhair anns na meadhain, air beachdachadh air lèir-sheiseachadh agus air an àite a tha aig boireann agus fireann

sterile a aimrid. Sterile dressings, ìoc-chòmhdaichean aimrid

stern n deireadh m, gen deiridh, pl deiridhean. In the stern of the boat, ann an deireadh a’ bhàta

stern-post n (in boat) claigeann-deiridh m, gen claiginn-dheiridh, pl claignean-deiridh

sternum n cnàimh m clèibh

Stevenson screen n phr sgrìn f MhicSteaphain

stew n stiubha f

stew v tr stiubhaig, vn stiubhadh m

stewed a air a stiubhadh

steward n stiùbhard m, gen stiùbhaird, pl stiùbhardan

stewardess n ban-stiùbhard f, gen ban-stiùbhaird, pl ban-stiùbhardan

stick n bata m, pl bataichean

stick v tr & i steig, vn steigeadh m

stick up v i phr expressed with seas, vn seasamh m. His hair was sticking up, bha am falt aige na sheasamh air

2 expressed with seas a-mach, vn seasamh a-mach. Note the stones sticking up from the heather at this point, thoir an aire do na clachan nan seasamh a-mach bhon fhraoch anns an àite seo

stuck for a word a phr expressed with èis f facail. She’s not stuck for a word, chan eil èis facail oirre

sticky a steigeach, comp steigiche. Sticky tape, teip steigeach

stiff a rag, comp raige

become stiff v phr ragaich, vn ragachadh m

still adv fhathast. They are still quite distinct, tha iad fhathast gu math eadar-dhealaichte. There will still be a need for the teacher to help pupils with word choice, feumaidh an tidsear fhathast a’ chlann a chuideachadh le taghadh fhaclan

stilt n 1 cas-chorrach f, gen coise-corraich, pl casan-corrach

2 trosdan m, gen trosdain, pl trosdanan

stimulate v tr 1 beothaich, vn beothachadh m. Provide a language environment which stimulates pupils’ imaginations, àrainneachd-chànain a thairgse a bheothaicheas mac-meanmna na cloinne

2 àraich, vn àrach m. To stimulate in all pupils an awareness of the need to acquire Gaelic, gus mothachadh àrach ann an cloinn air cho riatanach ’s a tha e a’ Ghàidhlig a thogail

3 tog, vn togail f. The teacher will stimulate excitement and enthusiasm for writing, togaidh an tidsear beothalachd agus dealas airson an sgrìobhaidh. Pupils will give individual presentations to stimulate interest and command the attention of the audience, bidh a’ chlann gan cur fhèin, mar aon, fa chomhair dhaoine gus ùidh agus aire luchd-amais a thogail agus a chumail

4 brosnaich, vn brosnachadh m. Teachers will value, stimulate and extend pupils’ talk, cuiridh na tidsearan meas air labhairt chloinne, ga brosnachadh agus ga leudachadh

5 thoir brosnachadh do, vn toirt brosnachaidh do. All of these may stimulate thinking, faodaidh gach aon dhiubh sin brosnachadh a thoirt do smaoineachadh

stimulated a air a bhrosnachadh. Pupils learn effectively when they are stimulated, interested and actively involved in the learning process, tha deagh bhuaidh air ionnsachadh na cloinne an uair a tha iad air am brosnachadh, an uair a tha ùidh aca anns na bheil iad a’ dèanamh agus an uair a tha iad an sàs gu dèantanach nan cuid ionnsachaidh

stimulating a 1 beothail. Schools should provide structured and stimulating opportunities to use Gaelic, tha còir aig sgoiltean ullachadh a dhèanamh gus cothrom beothail a thoirt don Ghàidhlig a bhith ga cleachdadh. In best practice today, however, teachers encourage pupils through stimulating contexts, leis na dòighean-teagaisg as fheàrr a tha a’ dol an-diugh, ge-tà, ’s ann a tha tidsearan a’ misneachadh cloinne le suidhichidhean beothail

2 togarrach. Through Drama, stimulating and exciting activities can be created to exercise the imagination, tro Dhràma faodar gnìomhan togarrach agus beothachail a chur air chois gus am mac-meanmna a ghluasad

3 expressed with brosnachaidh. A stimulating means of leading pupils to explore and discuss meaning, meadhan brosnachaidh gus clann a threòrachadh gu bhith a’ rannsachadh brìgh ’s a’ beachdachadh air sin

4 expressed with a chuireas spionnadh an. To develop their imaginative writing by providing stimulating contexts, gus an cuid sgrìobhaidh mhac-meanmnaich a thoirt air adhart le bhith a’ cur shuidhichidhean fan comhair a chuireas spionnadh annta

stimulus n 1 brosnachadh m, gen brosnachaidh, pl brosnachaidhean. Learning contexts should present pupils with interesting tasks and stimuli, tha còir aig suidhichidhean ionnsachaidh gnìomhan agus brosnachaidhean tarraingeach a chur fa chomhair na cloinne

2 expressed with nì , pl nithean. They will respond to an increasing variety of stimuli, bidh iad air an gluasad gu cainnt le caochladh fàsail de sheòrsachan nithean. They will be able to respond to more complex visual stimuli, bidh comas aca freagairt a dhèanamh ri nithean faicsinneach a tha nas ioma-fhillte

3 expressed with fo bhuaidh (nithean). They will respond to visual and other stimuli, bidh iad a’ freagairt fo bhuaidh na chì iad agus nithean eile. They will respond to a variety of stimuli, including visual stimuli, bidh iad a’ freagairt fo bhuaidh chaochladh nithean, nam measg sin nithean a chì iad

4 expressed with gluais, vn gluasad m. Pupils will respond to given stimuli, bidh a’ chlann a’ toirt freagairt mar a ghluaisear iad

sting n (bee) gath m, gen gatha, pl gathan

stink n boladh m, gen bolaidh, pl bolaidhean

stink v tr

stinking a breun, comp breine

stinking thing n phr breunan m, gen & pl breunain

stir v tr cuir troimhe-chèile, vn cur m troimhe-chèile

stirrer n maide-measgachaidh m, pl maidean-measgachaidh

St Kilda pr n Hiort

stock n 1 stoc m, gen & pl stuic. The land currently supports a stock of 200 Cheviot ewes, an ceartuair tha stoc de 200 caora mhaol air an talamh. Shellfish stock, stoc maoraich

2 (livestock) sprèidh f, gen sprèidhe. Some of the buildings will have been used for storage or to hold stock, bhitheadh cuid de na togalaichean air an cleachdadh mar thaighean-stòir neo airson sprèidh a chumail

stock character n phr gnàth-charactar m, gen gnàth-charactair, pl gnàth-charactaran

stock v tr 1 uidheamaich, vn uidheamachadh m. It is essential that libraries are well-stocked, feumaidh leabharlannan a bhith air an deagh uidheamachadh

2 stoc, vn stocadh m. Stocking shelves, a’ stocadh sgeilpichean

stoma (botany) n stoma m, pl stomata

stomach n stamag f, gen stamaig, pl stamagan

stone n clach f, gen cloiche, pl clachan. Small huts of stone and turf were built for the people at the shielings, bha bothain bheaga chloiche agus fhàil air an togail do mhuinntir na h-àirigh

Stone Age n phr Linn f na Cloiche

Stone-Age, stone-age mod phr ann an Linn na Cloiche. Stone-age man, daoine ann an Linn na Cloiche

Stone of Destiny pr n Clach-chrùnaidh f na h-Alba

stone mod cloiche. A stone dyke, gàrradh cloiche. The surviving stone buildings show that this was generally an area of permanent settlement, tha na togalaichean cloiche a tha air mhaireann a’ sealltainn gu robhar a’ tuineachadh an seo sa chumantas fad na bliadhna

stone tumble n phr expressed with clachan f pl air tuiteam. The lack of significant stone tumble suggests the upper walls were formed of turf, seach nach eil mòran chlachan idir air tuiteam de na ballachan bidh e coltach gur ann de dh’fhàl a bha am bràigh aca dèante

stone walled mod phr le balla cloiche. A stone walled round house, taigh cruinn le balla cloiche

stony a clachach

stook n adag f, gen adaig, pl adagan

stop n 1 àite-stad m, pl àitean-stad

2 (ling) connrag f dhùinte

stop v tr cuir stad air, vn cur stad air. Originally these would have been high enough to stop animals from straying, bhitheadh iad seo an toiseach àrd gu leòr airson stad a chur air beathaichean bho bhith a’ dol air seacharan

storage n 1 stòradh m, gen stòraidh

2 expressed with taigh-stòir m, pl taighean-stòir. Some of the buildings will have been used for storage or to hold stock, bhitheadh cuid de na togalaichean air an cleachdadh mar thaighean-stòir neo airson sprèidh a chumail

storage bin n phr biona-stòraidh f, pl bionaichean-stòraidh

storage tank n phr tanca-stòraidh f, pl tancaichean-stòraidh. The storage-tanks do not conform to the regulations, chan eil na tancaichean-stòraidh a’ tighinn a-rèir nan riaghailtean

store n 1 stòr m, gen stòir, pl stòran, stòraichean. Remember to include a cold store for frozen food on your plan, cuimhnich air stòr fuar airson biadh reòta a chur nad phlana

2 (a) àite-stòir m, pl àitean-stòir. There is a small addition to the house, perhaps a store, on the east side, tha pìos beag air a chur ris an taigh, àite-stòir is dòcha, air an taobh an ear

(b) àite-tasgaidh m, pl àitean-tasgaidh

store mod 1 stòir

2 stòraidh

store room n phr rum m stòraidh, gen ruim stòraidh, pl rumannan stòraidh. The entrance to the store room, an doras chun an ruim stòraidh

store v tr 1 stòr, vn stòradh m. Capturing, storing, gaining access to, changing and interpreting information, a’ glacadh, a’ stòradh, a’ lorg, ag atharrachadh agus a’ breithneachadh fiosrachaidh. All toxic substances must at all times be stored in their original containers, feumar stuthan tocsaineach air fad a stòradh daonnan anns na bocais-stòraidh thùsail aca

2 cùm, vn cumail f. The barn would have been used for storing crops from the schoolmaster’s croft, bhitheadh an sabhal air a chleachdadh airson am bàrr a chumail a thigeadh de chroit a’ mhaighstir-sgoil

stored a air a stòradh. All food must be hygienically prepared and stored, feumaidh am biadh air fad a bhith air ullachadh agus air a stòradh gu slàinteachail

storing n expressed with stòr, vn stòradh m. The microcomputer’s capacity for storing and retrieving data, comas a’ mhion-choimpiutair air dàta a stòradh agus a lorg

storehouse n 1 taigh-stòir m, pl taighean-stòir

2 expressed with stòras m, gen stòrais. This ability will open the door to the rich storehouse of Gaelic culture, fosglaidh an comas seo an doras a dh’ionnsaigh stòrais shaidhbhir dualchas na Gàidhlig

storm n 1 stoirm m & f, gen stoirme, pl stoirmean

2 (Beaufort scale force 11) stoirm f, gen stoirme, pl stoirmean

storm cloud n phr sgòth f stoirme, gen sgòtha stoirme, pl sgòthan stoirme

stormy a stoirmeil. It is stormy today, tha e stoirmeil an diugh

story n 1 stòiridh f, pl stòiridhean. Listen to a simple story, poem or dramatic text, ag èisteachd ri stòiridh, dàn no teacsa dràma a tha sìmplidh. Pupils will regularly listen to good stories, bidh a’ chlann ag èisteachd gu cunbhalach ri deagh stòiridhean. Stories, including re-telling by pupils of stories, stòiridhean, agus clann a bhith ag innse nan aon stòiridhean as ùr. Making use of song and story, a’ cleachdadh stòiridhean agus òrain. In story, pupils should be led to expect, anns an stòiridh, bu chòir a’ chlann a threòrachadh gu bhith a’ sùileachadh

2 sgeul m & f, gen & pl sgeòil. The teacher should also take this as a teaching opportunity by re-telling the story in Gaelic, bu chòir don tidsear cothrom-ionnsachaidh a dhèanamh dheth le bhith ag innse an sgeòil as ùr anns a’ Ghàidhlig

3 sgeulachd f. Thereafter, as a new story is begun, as a dhèidh sin, an uair a bhithear a’ tòiseachadh air sgeulachd ùir. The first paragraph of a ghost story, a’ chiad pharagraf de sgeulachd mu thaibhsean. Stories, songs and legends, sgeulachdan, òrain is uirsgeulan

story mod 1 stòiridh. Story tapes, teipichean-stòiridh. Basic story ideas, bun-bheachdan sìmplidh stòiridh

2 le stòiridhean. Some pupils will be familiar with story-books, bidh cuid de chloinn eòlach air leabhraichean le stòiridhean. Teachers should provide a wide range of picture, story and informational texts, tha còir aig tidsearan teacsaichean de iomadh seòrsa, le dealbhan is stòiridhean is fiosrachadh, a thoirt don chloinn

story-book, storybook n 1 leabhar m stòiridh, pl leabhraichean stòiridh. Perhaps based on the reading programme or storybook, ’s dòcha suidhichte air a’ phrògram leughaidh no air leabhar stòiridh

2 leabhar m le stòiridhean, pl leabhraichean le stòiridhean. Some pupils will be familiar with story-books, bidh cuid de chloinn eòlach air leabhraichean le stòiridhean

story-making n expressed with dèan stòiridhean, vn dèanamh m stòiridhean. This can be aided by the provision of printed words for story-making, faodar cuideachadh le seo le bhith a’ toirt dhaibh fhaclan ann an clò airson a bhith a’ dèanamh stòiridhean leotha

story-telling n expressed with innis stòiridhean, vn innse f stòiridhean. Eg. story-telling to younger pupils, m.e. ag innse stòiridhean do chloinn nas òige

storyteller n sgeulaiche m, pl sgeulaichean

storyboarding n bòrd-stòiridh m, gen bùird-stòiridh

stout a 1 tiugh, comp tighe. She has grown stout, tha i air fàs tiugh

2 làidir. It is essential that stout footwear be worn, tha e riatanach gum bi caisbheart làidir ga caitheamh

straight a dìreach, comp dìriche

straight line n phr loidhne f dhìreach, gen loidhne dìrich, pl loidhneachan dìreach

straight-line graph n phr graf m loidhne-dhìreach, gen grafa loidhne-dhìreach, pl grafaichean loidhne-dhìreach

straightedge n oir-dhìreach f, gen oire-dìrich, pl oirean-dìreach

straightforward a 1 furasta. Listening to a short, straightforward text, ag èisteachd ri teacsa goirid furasta. texts which contain items of straightforward information, teacsaichean anns a bheil grunn phìosan de dh’fhiosrachadh furasta

2 sìmplidh. Talk to convey a short, straightforward item of information, a’ labhairt gus pìos goirid sìmplidh de dh’fhiosrachadh a lìobhraigeadh. Teachers should provide straightforward fiction, tha còir aig tidsearan ficsean sìmplidh fhaotainn daibh

3 expressed with ann an dòigh shìmplidh. Informational texts make straightforward use of facts, tha teacsaichean fiosrachaidh a’ cleachdadh eòlais ann an dòigh shìmplidh

4 as cumanta. The teacher should invite recall of straightforward features of the text, tha còir aig an tidsear iarraidh orra cuimhneachadh air na nithean as cumanta mu dheidhinn an teacsa

strain n strèan f

strainer n sìoltachan m, gen & pl sìoltachainstrait n caolas m, gen & pl caolais

strand n iall f, gen èille, dat èill, pl iallan. A strand is a sequence of targets in a key aspect of skills, ’s e a tha ann an ‘iall’ ach sreath de chuimsean ann an earrainn chudthromaich air choireigin de sgilean. in the strand, anns an èill. Each one with a number of strands or aspects of learning, gach aon le àireamh iallan no meuran ionnsachaidh. Most strands have attached to them statements of minimum competency, an cois na mòrchodach de na h-iallan tha iomraidhean air comasan aig a’ char as lugha. Targets relating to the levels run across the page, arranged in strands, tha cuimsean a rèir nan ìrean a’ ruith tarsainn na duilleig, air an cur air dòigh nan iallan

strand mod iallach. A range of purposes and examples related to the strand structure adopted in the Attainment Targets, sreath adhbharan agus eisimpleirean a bhuineas ris a’ chumadh iallach a chuireadh air na Cuimsean Coileanaidh

strap n 1 iall f, gen èille, pl iallan

2 (tawse) strap f, pl strapaichean

strategy n 1 innleachd f, pl innleachdan. This framework should also provide strategies for effective teaching and learning, tha còir aig a’ bheairt seo cuideachd innleachdan airson teagaisg agus ionnsachaidh èifeachdaich a thoirt far comhair. They may analyse reading strategies for evidence of skill or difficulties, faodaidh iad innleachdan leughaidh a gheur-sgrùdadh mar dhearbhadh air sgil no duilgheadasan

2 roi-innleachd f, pl roi-innleachdan

3 sgil m, pl sgilean. Teaching the strategies which will help them to make sense of aspects such as plot is essential, tha e ro-èiseil a bhith a’ teagasg nan sgilean a chuidicheas iad gu bhith a’ tuigsinn nithean mar a tha plota

4 dòigh f, pl dòighean. The teacher will demonstrate different writing strategies, bidh an tidsear a’ taisbeanadh caochladh sheòrsachan de dhòighean-sgrìobhaidh

5 dòigh-iomairt f, pl dòighean-iomairt. Exploring fiction through simulations to generate thinking skills, strategies and problem solving, a’ sgrùdadh ficsein tro shamhlachaidhean gus sgilean smaoineachaidh, dòighean-iomairt agus fuasgladh cheist a thoirt gu bith

strath n srath m, pl srathan

stratocumulus n stratocumulus m

stratocumulus mod stratocumulus. Stratocumulus cloud, sgòth stratocumulus

stratosphere n stratasfear m; strataspeur m

stratus n stratus m

stratus mod 1 stratus. Stratus cloud, sgòth stratus

2 sreathach. Stratus cloud, sgòth shreathach

straw n 1 sràbh m, gen sràibh, pl sràbhan. Drinking straws, sràbhan òil

2 (collective) connlach f, gen connlaich. These are called litter houses because the floor is covered with straw or shavings, canar taighean liteir riutha seo oir tha an làr còmhdaichte le connlach no slisnean fiodha

stray v i rach air seacharan, vn dol air seacharan. Originally these would have been high enough to stop animals from straying, bhitheadh iad seo an toiseach àrd gu leòr airson stad a chur air beathaichean bho bhith a’ dol air seacharan

stream n allt m, gen & pl uillt

stream n (short fordable stream between two lochs, or between a loch and the sea) ùidh f, gen ùidhe, pl ùidhean; aoidh f, gen aoidhe, pl aoidhean

streamlet n 1 alltan m, gen & pl alltain

2 sruthan m, gen & pl sruthain

street n sràid f, gen sràide, pl sràidean

street corner n phr oisean m sràide, gen oisein shràide, pl oiseanan shràidean. At the street corner, aig oisean na sràide.. Which way does she turn at each street corner? dè an taobh a bhitheas i a’ tionndadh aig oisean gach sràide?

street map n mapa m shràid, pl mapaichean shràid. To help us find our way around in towns, we can buy special maps called street maps, airson cuideachadh a thoirt dhuinn a’ faighinn ar rathad timcheall bhailtean, faodaidh sinn mapaichean a dh’aon ghnothaich a cheannach air a bheil mapaichean shràid

street name n phr ainm m sràide, gen ainm shràide, pl ainmean shràid, ainmean shràidean. Put the street names on your map, cuir ainmean nan sràidean air a’ mhapa agad

strength n 1 (a) neart m, gen neirt

(b) expressed with cho neartmhor ’s a tha. Rather, it is the business of media education to appreciate the strengths of Gaelic culture, ’s e a tha fa-near do dh’oideachadh mu na meadhain, tuigse fhaotainn air cho neartmhor ’s a tha dualchas na Gàidhlig

2 treisead m, gen treiseid, pl treiseadan. If there is stress on the first syllable of each line it is not equivalent in strength to the two stresses within the line, ma tha cudthrom air a’ chiad lide de gach sreath chan eil e co-ionann ann an treisead ris an dà chudthrom a tha ann am broinn an t-sreath

3 lùths m, gen lùiths

4 feart m, pl feartan. Teachers are advised to make descriptive notes of the pupil’s strengths and development needs, thàtar a’ comhairleachadh do thidsearan notaichean a dhèanamh le iomradh air na feartan agus air na feumalachdan fàis aig a’ phàiste

strengthen v tr 1 neartaich, vn neartachadh m. A phased approach towards strengthening Gaelic as a living language is required, tha feum air dòigh-obrach a fhreagras air gach ceum gus a’ Ghàidhlig a neartachadh mar chànan beò

2 daingnich, vn daingneachadh m. This change was strengthened by the traditions of the Viking settlers, chaidh an t-atharrachadh seo a dhaingneachadh le traidiseanan an luchd-thuineachaidh Lochlannaich

stress n 1 uallach m, gen uallaich

2 ro-uallach m, gen ro-uallaich. The teacher should make sure the situation is free from stress, tha còir aig an tidsear dèanamh cinnteach gu bheil an suidheachadh saor o ro-uallach. It will be important that the pupil should not be put under stress, bidh e cudthromach nach cuirear ro-uallach air a’ phàiste

3 (grammar, prosody) (a) cudthrom m, gen cudthroim, pl cudthroman. Discussion with teacher will draw attention to stress, pauses, emphases, bheir beachdachadh leis an tidsear aire a dh’ionnsaigh cudthroim, stadan agus seula. Final stress, cudthrom deireannach. Penultimate stress, cudthrom leth-dheireannach. Antepenultimate stress, cudthrom roi-leth-dheireannach. In the chorus and in verse 2 the second stress comes on the penultimate syllable, anns an fhonn agus ann an rann 2 tha an dara cudthrom a’ tighinn air an lide leth-dheireannach. There is rhyme between the syllables having the second stress in the first three phrases and the syllable having the first stress in the fourth phrase, tha comhardadh eadar na lidean air a bheil an dara cudthrom anns a’ chiad trì abairtean agus an lide air a bheil a’ chiad chudthrom anns a’ cheathramh abairt. Pattern of stresses and rhymes, pàtran chudthroman agus chomhardaidhean

(b) beum m, gen beuma, pl beuman, beumannan

lesser stress n phr (grammar, prosody) cudthrom m as lugha, gen cudthroim as lugha, pl cudthroman as lugha. In the first three lines of the verse there are three syllables with lesser stress between each syllable with main stress, anns a’ chiad trì sreathan den rainn tha trì lidean le cudthrom as lugha eadar gach lide le prìomh chudthrom

main stress n phr (grammar, prosody) prìomh chudthrom m, gen prìomh chudthroim, pl prìomh cudthroman. There are two main stresses in each phrase, tha dà phrìomh chudthrom anns gach abairt. The syllables with main stress rhyme with each other, and sometimes with a syllable not having main stress, tha na lidean le prìomh chudthrom a’ dèanamh comhardaidh ri chèile, agus uaireannan ri lide gun phrìomh chudthrom

secondary stress n phr (grammar, prosody) dàrnacha cudthrom m, gen dàrnacha cudthroim, pl dàrnacha cudthroman. If secondary stresses between the main stresses were counted, we should simply have trochaic (or iambic) feet throughout the whole song, nam bite a’ cunntadh dàrnacha cudthroman eadar na prìomh chudthroman, ’s e dìreach troighean tròicèach (no iambach) a bhitheadh againn tron òran air fad

under stress prep phr expressed with ro-uallach air. It will be important that the pupil should not be put under stress, bidh e cudthromach nach cuirear ro-uallach air a’ phàiste

stress v tr cuir cudthrom air, vn cur cudthroim air. Such approaches should stress the richness and diversity of gaelic culture, tha còir aig dòighean den t-seòrsa seo cudthrom a chur air cho saidhbhir agus cho ioma-chruthach ’s a tha dualchas na Gàidhlig. The main effort should be to stress the contemporary nature of Gaelic, tha còir am prìomh àite a thoirt do bhith a’ cur cudthroim air mar a bhuineas a’ ghàidhlig don t-saoghal a th’ann. The importance of meaning should be stressed at all stages, tha còir cudthrom mòr a chur air brìgh aig a h-uile ìre

stressed a 1 le cudthrom. A stressed syllable, lide le cudthrom. The last stressed syllable, an lide mu dheireadh le cudthrom. There are two unstressed syllables between the second stressed syllable in the third phrase and the stressed syllable in the fourth phrase, tha dà lide gun chudthrom eadar an dara lide le cudthrom anns an treas abairt agus an lide le cudthrom anns a’ cheathramh abairt

2 expressed with cudthrom air. The penultimate syllable is stressed, tha cudthrom air an lide leth-dheireannach

stretch n earrann f, gen earrainn, pl earrannan. Small stretches of irregular low stone walls can be seen, chithear earrannan goirid de ghàrraidhean-cloiche ìosal, neo-riaghailteach

stretch v tr 1 sìn, vn sìneadh m. By stretching their abilities towards further targets, le bhith a’ sìneadh nan comasan aca a dh’ionnsaigh an tuilleadh chuimsean

2 ruith, vn ruith f. An extensive settlement of dispersed roundhouses stretches from here across the peninsula to the loch, tha àite-tuineachaidh farsaing de thaighean-cruinne sgapte a’ ruith à seo tarsainn gu ruig an loch

strife n còmhstri f, pl còmhstrithean

strike n (industrial) stailc f, pl stailcean

strike v tr 1 buail, vn bualadh m

2 beum, vn beumadh m

string n 1 sreang f, gen sreanga, sreinge, pl sreangan

2 (musical instrument) teud m, gen teuda, tèid, pl teudan

stringent a teann. Stringent standards, bun-tomhasan teann

strip n stiall f, gen stèille, pl stiallan. Generally crops were grown on long narrow strips of ground called rigs, anns a’ chumantas bha na pòran a’ fàs air stiallan fada caol de thalamh ris an cainte feannagan. pH strip (paper), stiall pH

stroke n buille f, pl buillean, builleannan

strong a làidir. Poems have strong rhymes, tha comhardadh làidir ann an duain. They will retain strong rhythms, bi ruitheam làidir annta fhathast

strophe n stròf f, pl stròfan. This song is in strophic metre, with one strophe in each verse and four phrases in each strophe, ’s e meadrachd stròfach a tha air an òran seo, le aon stròf anns gach rann agus ceithir abairtean anns gach stròf

strophic a stròfach. Strophic metre, meadrachd stròfach

structural a 1 structarach

2 a bhuineas do structar. Such reading will help pupils become familiar with textual and structural features, bidh leughadh den t-seòrsa seo na chuideachadh don chloinn gus eòlas a chur air nithean a bhuineas do theacsaichean agus do structar

structurally a 1 gu structarach

2 expressed with structar m. The oldest rocks in Britain are the structurally complex Lewisian gneiss, ’s iad na creagan as sine ann am Breatainn an gneiss Leòdhasach, aig a bheil structar iom-fhillte

structuralism n structaireachd f

structure n 1 structar m, gen structair, pl structairean. Cell structure, structar cealla. A structure for assessment and recording, structar airson measaidh agus clàraidh. Pupils’ understanding of the nature, structure and conventions of Gaelic, tuigse na cloinne a thaobh nàdar, structar agus modhan na Gàidhlig. Pupils can discuss and appreciate the many varieties of language, and their structures, purposes and effects, faodaidh a’ chlann beachdachadh agus lèirmheas a dhèanamh air gach iomadh seòrsa cànain a tha ann, agus air an cuid structar, adhbhar agus bhuaidhean. They should consider whether the text is accessible in structure, tha còir aca beachdachadh air co-dhiùbh a tha an teacsa so-ruigsinn a thaobh structair

2 cumadh m, gen cumaidh, pl cumaidhean. Punctuation and structure, pungadh agus cumadh. To predict content and structure, gus fàisneachd a dhèanamh air susbaint agus cumadh. The teacher should respond to the content and structure of what is being written, tha còir aig an tidsear barail a thoirt air susbaint agus cumadh na thàtar a’ sgrìobhadh. Through control of sentence structure, tro smachd air cumadh sheantansan. Achieve some variety in sentence structure, ag amas air na h-uiread de sheòrsachan cumaidh air seantansan. Familiarity with their various structures, eòlas air gach seòrsa cumaidh a tha orra. With discussion of structures and effects, maille ri beachdachadh air cumaidhean agus buaidhean

3 dealbhachadh m. Sample structures can be offered, faodar eisimpleirean de dhealbhachadh a thoirt seachad. To help thinking about structure, gus cuideachadh le bhith a’ smaoineachadh air dealbhachadh

4 cruth m. The teacher may at first offer structures for responses, anns a’ chiad dol a-mach faodaidh an tidsear cruth a chur air freagairtean

5 rian m. Punctuation and structure, pungadh agus rian

6 expressed with mar a tha … air cur ri chèile. It is easy for them to discuss content and structure, tha e furasta dhaibh a bhith a’ beachdachadh air na tha ann agus air mar a tha e air a chur ri chèile

7 not directly expressed. The main features of the structure outlined, na nithean as cudthromaiche a tha air an comharrachadh

basic structure n phr bun-structar, m, gen bun-structair, pl bun-structairean. Pupils should learn to recognise some of the basic structures, bu chòir gun aithnicheadh a’ chlann cuid de na bun-structairean

structure v tr 1 cuir rian air, vn cur rian air. The school can best order or structure Gaelic work, ’s e an dòigh as fheàrr don sgoil rian a chur air obair na Gàidhlig. Begin to use paragraphs to structure writing, a’ tòiseachadh air paragrafan a chleachdadh gus rian a chur air sgrìobhadh

2 cuir ri chèile, vn cur ri chèile. How a narrative is structured, mar a tha sgeul air a chur ri chèile. To anticipate how it might be structured, gus beachd a thoirt ro làimh ach ciamar a dh’fhaodadh e bhith air a chur ri chèile

3 dealbhaich, vn dealbhachadh m. They will be required to take upon themselves the task of fleshing out the details of how they will structure and deliver the information, feumaidh iad uallach a ghabhail orra fhèin gus feòil a chur air cnàmhan dealbhachadh agus lìobhraigeadh an fhiosrachaidh

structured a 1 leasaichte. Ensure a structured development of pupils’ learning, leasachadh deasaichte a dhèanamh air ionnsachadh na cloinne

2 òrdaichte. To use talk in structured play, gus còmhradh a chleachdadh ann an cluiche òrdaichte. The range of group activities will now include structured situations, bidh na seòrsachan ghnìomhan a thàtar a’ dèanamh ann am buidhnean a-nis a’ gabhail a-staigh suidhichidhean òrdaichte

3 deasaichte. Structured progression from one stage to the next, adhartas deasaichte o ìre gu ìre. Whether in the form of a structured course or of banks of materials, an dàrna cuid air chumadh cùrsa dheasaichte no bhancaichean de stuthan

4 stèidhichte. The language programme may take the form of a less structured topic-based approach, faodaidh am prògram cànain a bhith ann an riochd modh nach eil buileach cho stèidhichte ach air a shuidheachadh air cuspairean. With a gradual movement from structured to somewhat less structured learning situations, a’ gluasad mean air mhean bho shuidhichidhean-ionnsachaidh stèidhichte gu feadhainn nach eil buileach cho stèidhichte. A structured report might be written of an experiment observed, dh’fhaoidte aithisg stèidhichte a sgrìobhadh mu phrobhadh air an robhas ag amharc

5 air a dheilbh. The school will consider the need for carefully structured programmes of study, gabhaidh an sgoil ealla ris gu bheil feum air prògraman obrach a tha air an deilbh gu faiceallach

6 expressed with ullachadh m. Schools should provide structured and stimulating opportunities to use Gaelic, tha còir aig sgoiltean ullachadh a dhèanamh gus cothrom beòthail a thoirt don Ghàidhlig a bhith ga cleachdadh

7 expressed with cuir òrdugh air, vn cur òrduigh air. Talking will become more structured, bidh barrachd òrduigh ga chur air labhairt

structuring n 1 eagrachadh m, gen eagrachaidh. In learning the skills of sequencing and structuring, ann a bhith a’ togail sgilean leanmhainneachd agus eagrachaidh

2 expressed with a bhith a’ deilbh. The increasing responsibility given to pupils in the structuring and assessment of their own learning, an t-uallach a thàtar a’ cur air cloinn ann a bhith a’ deilbh ’s a’ measadh an cuid ionnsachaidh fhèin a’ dol am meud

stub n 1 bun m, gen buna, pl bunan

2 (of cheque, ticket) sàil f, gen sàl, pl sàilean. Names and addresses of purchasers must be clearly written on each ticket stub, feumaidh ainm agus seòladh an luchd-ceannaich a bhi sgrìobhte gu soilleir air gach sàil tiocaide

stubble n asbhuain f

stud n stud m, pl studaichean. Collar studs, studaichean-cùil

student n oileanach m, gen & pl oileanaich. Any staff member or student who contracts a persistant cough must withdraw from work, ma thogas neach den luchd-obrach no oileanach sam bith casad leanailteach feumaidh i/e tarraing a-mach às a cuid/chuid obrach

study n 1 oideachadh m, gen oideachaidh. Programmes of study, clàran oideachaidh. The aims of study, amasan oideachaidh. In any particular learning activity such as a theme, or topic, or unit study, ann an gnìomh ionnsachaidh àraidh mar tha cuspair, mion-chuspair no aonad oideachaidh. From that vantage point the study of language and culture should radiate outwards, bu choir oideachadh na cànain agus an dualchais lìonsgaradh a-mach on t-suidheachadh bhuannachdail sin

2 (a) beachdachadh m, gen beachdachaidh. The study of genre helps pupils to see how the form and content of distinctive types of texts reflect their underlying purposes, cuidichidh beachdachadh air gnè a’ chlann gu bhith a’ tuigsinn mar tha cruth sheòrsachan àraidh de theacsaichean, agus na bheil annta, a’ comharrachadh nan adhbhar a tha air an cùl. Simile and metaphor will be used in the study of imagery within texts, cleachdar samhla agus meatafor ann am beachdachadh air ìomhaigheachd ann an teacsaichean. Such study might also form a basis for employment in the expanding range of media industries. Dh’fhaodadh a leithid seo de bheachdachadh a bhith na bunait airson dreuchd a ghabhail ann an gnìomhachais nam meadhan, a tha a’ sìor leudachadh

(b) expressed with a bhith a’ beachdachadh. The study of mass media enables pupils to increase their understanding, tha a bhith a’ beachdachadh air na mòr mheadhain a’ toirt comais do chloinn leudachadh air an tuigse

3 stuidearachd f. Programmes of study, prògraman stuidearachd

4 obair f, gen obrach. Themes, topics, projects, or text-based studies, cuspairean no pròiseactan no obair a tha air an suidheachadh air teacsa. Teachers will provide programmes of study, bidh na tidsearan a’ tairgse prògraman obrach

5 rannsachadh m, gen rannsachaidh. Terms and concepts to be used in the analysis and study of texts, briathran agus bun-smuaintean a tha gus an cleachdadh ann am mion-sgrùdadh agus rannsachadh nan teacsaichean

6 (a) sgrùdadh m, gen sgrùdaidh. A feasability study, sgrùdadh dearbhaidh

(b) expressed with a bhith a’ sgrùdadh. To use and develop this existing body of knowledge in the study of issues such as how register operates in language, an t-eòlas seo a tha aca a-cheana a chleachdadh agus a thoirt air adhart ann a bhith a’ sgrùdadh cùisean leithid mar a tha ìre-chànain ag oibreachadh

7 not directly expressed. To enable pupils to continue the study of Gaelic, gus comas a thoirt do chloinn leantainn orra leis a’ Ghàidhlig

study v tr 1 (a) sgrùd, vn sgrùdadh m. The word “text” denotes the unit of language that is being studied, tha am facal “teacsa” a’ ciallachadh an aonaid chànain a thàtar a’ sgrùdadh. Other texts they have studied, teacsaichean eile a tha iad air a sgrùdadh. Television programmes should be studied, bu chòir prògraman telebhisein a sgrùdadh

(b) dèan sgrùdadh air, vn dèanamh sgrùdaidh air. Study the plan carefully, dèan sgrùdadh mionaideach air a’ phlana

2 rannsaich, vn rannsachadh m. It is particularly important to study the effects of the relationship between sound and vision, tha e buileach cudthromach a bhith a’ rannsachadh dè a’ bhuaidh a tha aig an dàimh eadar fuaim is fradharc. Studying the media cannot begin too early, chan urrainn rannsachadh air na meadhain tòiseachadh tuilleadh agus tràth

3 gabh ealla ri, vn gabhail ealla ri. Studying representations of Gaelic culture for discussion and analysis, a’ gabhail ealla ri dòighean-riochdachaidh air dualchas na Gàidhlig gus am beachdachadh ’s an rannsachadh. Studying media representations of males and females will allow discussion of stereotyping and gender roles, bidh cothrom ann, le bhith a’ gabhail ealla ris mar a tha fireann agus boireann gan cur far comhair anns na meadhain, air beachdachadh air lèir-sheiseachadh agus air an àite a tha aig boireann agus fireann

4 (a) beachdaich air, vn beachdachadh air. By studying the drawings you should be able to compare the text with the site on the ground, le bhith a’ beachdachadh air na dealbhan bu chòir gur urrainn dhut coimeas a dhèanamh eadar an teacsa agus an làrach fhèin

(b) gabh beachd air, vn gabhail beachd air. Studying television programmes which appeal to pupils will provide a way of discussing content, ann a bhith a’ gabhail beachd air prògraman telebhisein a thig ri càil chloinne gheibhear dòigh air beachdachadh air na bheil annta

stumble v i 1 tuislich, vn tuisleachadh m

2 thoir cliobadh, vn toirt cliobaidh

stump n stoc m, gen & pl stuic

stunt v tr cuir casg air, vn cur caisg air. It would be wrong for a pupil’s listening development to be stunted, cha bhitheadh e ceart idir casg a chur air fàs pàiste ann an èisteachd

stunted a 1 sgrogach

2 groganach

stupid a baoghalta

stupidity n baoghaltachd f

stye n leamhnagan m, gen & pl leamhnagain

style n 1 stoidhle f, pl stoidhlichean. Describe the simpler aspects of style, a’ toirt iomraidh air na nithean as sìmplidh a bhuineas do stoidhle. Demonstrating some grasp of appropriate style, a’ nochdadh gu bheil na h-uiread de ghreim aca air stoidhle iomchaidh. Employ a fluent, legible style of handwriting, a’ cleachdadh stoidhle làmh-sgrìobhaidh a tha siùbhlach agus furasta a leughadh. Poetry will encompass a wider range of styles, bidh bàrdachd a’ cuartachadh barrachd sheòrsachan stoidhle. They should be introduced to a variety of authors and styles, tha còir an cur an aithne caochladh ùghdairean agus stoidhlichean

2 dòigh f, pl dòighean. Ensure that pupils encounter a range of teaching styles and classroom organisations, dèanamh cinnteach gum fiosraich a’ chlann caochladh dhòighean teagaisg agus dhòighean rianachd anns an rùm-theagaisg. Helps pupils to extend their repertoire of presentational styles, gus a’ chlann a chuideachadh gus leudachadh air na dòighean a tha aca air iad fhèin a chur an cèill

3 modh m, pl modhan. In selection of content and style of presentation, ann an taghadh susbaint agus ann am modh taisbeanaidh. Pupils will be given familiarity with structures and styles of language, gheibh a’ chlann eòlas air structairean agus modhan cànain

4 seòrsa m, pl seòrsachan. More rectangular structures were being built, and these became the preferred style of house, bha structaran eile na bu cheart-cheàrnaiche gan togail, agus thànaig iad seo gu bhith nan seòrsa taighe a bu roghnaiche le daoine

stylistic a 1 stoidhle. Pupils will explore through wide reading a variety of models of stylistic techniques, bidh a’ chlann a’ rannsachadh tro leughadh farsaing caochladh eisimpleirean de dhòighean stoighle

2 a bhuineas do stoidhle. Pupils are expected to show awareness of technique through skilled deployment of appropriate stylistic devices, thàtar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ nochdadh mothachaidh air modh-cànain anns a bheil cleachdadh sgileil air nithean iomchaidh a bhuineas do stoidhle

sub-clause n fo-chlàs m, pl fo-chlàsan

subdivide v tr 1 fo-roinn, vn fo-roinn f

2 cuir ann an earrainnean, vn cur ann an earrainnean. Prose can be subdivided into fiction and non-fiction, faodar rosg a chur ann an earrainnean mar tha ficsean agus fìorsgeul

subdivision n fo-roinn f, gen fo-roinne, pl fo-roinnean

subduction n dol-fodha m

subduction zone n phr sòn m dol-fodha, pl sònan dol-fodha

subgroup n fo-bhuidheann m, gen fo-bhuidhinn, pl fo-bhuidhnean

sub-heading n 1 fo-cheann m, gen & pl fo-chinn

2 fo-thiotal m, gen fo-thiotail, pl fo-thiotalan

subject n 1 (grammar) (a) suibseig f, pl suibseigean. Subject and complement, suibseig is coileanadh

(b) cùisear m, gen cùiseir, pl cùisearan

2 cuspair m, pl cuspairean. As aspects of a subject, mar nithean a bhuineas do chuspair. To converse on a range of school subjects, còmhradh a dhèanamh air sreath chuspairean sgoile

subject matter n phr cuspair m. Texts with a range of subject matter, teacsaichean air caochladh sheòrsachan cuspair

subject a

subject to prep phr fo smachd. The chemicals are subject to health regulations, tha na ceimigean fo smachd riaghailtean slàinte

subjective a (grammar) suibseigeach

subjunctive n fo-leantach m, gen fo-leantaich

subjunctive a fo-leantach. In the subjunctive mood, sa mhodh fho-leantach

submarine n 1 bàt-aigeil m, pl bàtaichean-aigeil

2 bàta-tumaidh m, pl bàtaichean-tumaidh

submerge v tr 1 cuir fodha, vn cur fodha

2 tum, vn tumadh m

submerged a fo uisge. A submerged reef, bogha fo uisge, sgeir fo uisge. Ensure that the pH strip is submerged in the water, dèan cinnteach gum bheil an stiall pH na laighe fon uisge

subordinate a fo-inbheach, comp fo-inbhiche. Subordinate clause, clàs fo-inbheach

subordinate to prep phr expressed with thoir bàrr. vn toirt barra, with indirect object of English clause as subject of Gaelic clause. Explicit teaching will address the needs of pupils but will be subordinate to actual writing activities, faodaidh teagasg follaiseach coinneachadh ri feuman na cloinne, ach bheir gnìomhan sgrìobhaidh fhèin bàrr air teagasg

subsequent a 1 expressed with a tha a’ leantainn. Subsequent sections of the report offer …, tha earrainnean a tha a’ leantainn den aithisg a’ tairgse …

2 expressed with a leanas. On subsequent pages, anns na duilleagan a leanas. Throughout this account of the targets and the subsequent account of Programmes of Study, air feadh a’ chunntais seo air na cuimsean agus a’ chunntais a leanas air Clàran Oideachaidh

3 expressed with mar thoradh air sin. Pupil self- and peer-evaluation will include consideration of the success with which information transfer, and subsequent action, took place, bidh a’ chlann a’ breithneachadh orra fhèin ’s air an co-aoisean agus a’ toirt fa-near dè cho math ’s a chaidh fiosrachadh a lìobhraigeadh agus dè mar a thachair mar thoradh air sin

subsequently adv as a dhèidh sin. Where a feature identified earlier in a target does not appear subsequently in the strand, far a bheil rud air choireigin a chomharraicheadh na bu thràithe ann an cuimse a’ sgur a nochdadh as a dhèidh sin anns an èill

subside v i traogh, vn traoghadh m

subsidence n fo-thuiteam m, gen fo-thuiteim

subsidiary a expressed with fo-. Subsidiary cone, fo-chòn. Identify subsidiary ideas, a’ comharrachadh fo-smuaintean. To locate subsidiary ideas, gus lorg fhaighinn air fo-bheachdan

subsistence n

subsistence mod neo-mhalairteach

subsistence farming n phr tuathanachas m neo-mhalairteach, gen tuathanachais neo-mhalairtich

• tuathanachas m bith-beò, gen tuathanachais bhith-beò

subsoil n fo-ùir f, gen fo-ùire, pl fo-ùirean. Topsoil and subsoil, ùir-uachdair agus fo-ùir

substance n 1 brìgh f

2 stuth m, pl stuthan. Toxic substances, stuthan tocsaineach. Investigation of a substance washed ashore that has caused a number of people to become ill, rannsachadh air stuth a thàinig air tìr agus a dh’fhàg grunn dhaoine gu tinn

3 susbaint f

substantial a 1 susbainteach, comp susbaintiche. Here can be seen the remains of a substantial rectangular building, chithear an seo an tobhta aig togalach susbainteach ceart-cheàrnach

2 cudthromach, comp cudthromaiche. The building must have belonged to a substantial tenant such as a tacksman, feumaidh gum buineadh an togalach do theanant chudthromach leithid fear-taca

3 brìghmhor, comp brìghmhoire

4 expressed with math. Only when a substantial body of work has been completed, dìreach an uair a tha cnap math obrach air a chrìochnachadh

5 expressed with tomhas m mòr. They are in need of substantial upgrading, tha iad feumach air tomhas mòr de chur am feabhas

substantive n susbainteach m, gen & pl susbaintich

substantive a susbainteach. Substantive verb, gnìomhair susbainteach

substitute n 1 neach-ionaid m, pl luch-ionaid

2 stuth-ionaid m

substitute v tr cuir an àite, vn cur an àite

sub-title n fo-thiotal m, gen fo-thiotail, pl fo-thiotalan

sub-total n fo-iomlan m, gen & pl fo-iomlain

subtract v tr thoir air falbh, vn toirt air falbh

subtraction n toirt f air falbh

subtropical a fo-thropaigeach, comp fo-thropaigich

subtropics n fo-thropaig f; fo-thropaigean

sub-unit n 1 fo-aonad m, gen fo-aonaid, pl fo-aonadan

2 fo-phàirt m, pl fo-phàirtean

suburb n iomall-baile m, gen & pl iomaill-bhaile

outer suburbs n phr iomall m a-muigh (baile), gen iomaill a-muigh (baile)

subway n fo-rathad m, gen fo-rathaid, pl fo-ròidean. Subway entrance, inntrigeadh fo-rathaid

succeed v tr & i faigh buaidh, vn faighinn buaidhe. He succeeded at the work, fhuair e buaidh aig an obair. She succeeded in her objectives, fhuair i buaidh anns na chuir i roimhpe

success n 1 buaidh f, gen buaidhe, pl buaidhean

2 (a) soirbheachadh m, gen soirbheachaidh. Reporting on success and progress, a’ toirt iomraidh air soirbheachadh agus air piseach. They allow the teacher to share with pupils expectations and criteria for success and assessment, tha iad a’ toirt cothroim don tidsear a bhith a’ co-phàirteachadh ris a’ chloinn na thàtar a’ sùileachadh bhuapa agus na comharraidhean a tha ann air soirbheachadh agus air measadh

(b) expressed with soirbhich le, vn soirbheachadh le. How aspects of delivery can affect the success of talk, mar a dh’fhaodas buaidh a bhith aig lìobhraigeadh air mar a shoirbhicheas le labhairt

3 èifeachd f. This assists them in measuring its success, tha seo na chuideachadh dhaibh gus tomhas a dhèanamh air a h-èifeachd

4 expressed with cho math. Pupil self- and peer-evaluation will include consideration of the success with which information transfer took place, bidh a’ chlann a’ breithneachadh orra fhèin ’s air an co-aoisean agus a’ toirt fa-near dè cho math ’s a chaidh fiosrachadh a lìobhraigeadh

successful a 1 (a) soirbheachail. Co-operation between class teachers, learning support staff and specialist teachers will be essential to enable successful learning, bidh co-oibreachadh eadar tidsearan-clas, tidsearan-taice agus tidsearan speisealtach fìor èiseil gus ionnsachadh soirbheachail a thoirt gu buil

(b) expressed with soirbhich, vn soirbheachadh m. The Gaelic school is very successful, tha an sgoil Ghàidhlig a’ soirbheachadh gu mòr

2 expressed with ruig, vn ruigsinn. The successful attainment of these targets will result in the following outcomes, ma ruigear na cuimsean coileanaidh seo thig na builean a leanas gu ìre

successfully adv 1 gu soirbheachail

2 expressed with rach aig. There will be pupils in P6 who will be successfully undertaking tasks that appear at Level E, bidh clann ann am B6 agus thèid aca air obair a dhèanamh a tha a’ nochdadh aig Ìre E. Assignments that they can successfully undertake as homework, gnìomhan a thèid aca air a ghabhail os làimh aig an dachaigh. The pre-school recognises that many different types of family successfully love and care for children, tha an ro-sgoil a’ toirt fa-near gun tèid aig iomadh seòrsa eadar-dhealaichte de theaghlaichean air gaol agus cùram a thoirt do chloinn

succession n expressed with de chaochladh aoisean ri taobh a chèile. In some places a succession of enclosure walls can be seen, chithear ann an àiteachan gàrraidhean-iadhaidh de chaochladh aoisean ri taobh a chèile

succinct a goirid. Pupils will give a succinct, coherent account of their experience of texts, bidh a’ chlann a’ toirt iomraidh ghoirid, dhòigheil, phongail air an cuid fiosrachaidh air teacsaichean

succinctly adv ann an dòigh ghoirid, sgiobalta. Pupils will be encouraged to produce a variety of different kinds of writing and to write succinctly, misnichear a’ chlann gus caochladh sheòrsachan sgrìobhaidh a thoirt gu buil agus gu bhith a’ sgrìobhadh ann an dòigh ghoirid, sgiobalta

such a 1 expressed with den t-seòrsa seo or den t-seòrsa sin. Such developments, leasachaidhean den t-seòrsa seo. But such decisions will be influenced by the needs of the class and individuals within it, ach faodaidh feuman a’ chlas agus feuman na cloinne fa leth anns a’ chlas nithean den t-seòrsa sin a chur an dara taobh

2 a leithid sin de or an leithidean sin de. Against such a socio-economic background, ann an leithid sin de shuidheachadh sluagh-eacanomaigeach. From such approaches, schools will create appropriate contexts for learning, is ann às a leithid sin de dhòighean obrach a chruthaicheas sgoiltean suidhichidhean freagarrach foghlaim. The need for such resources is already widely accepted, thàtar a’ gabhail ris cheana anns an fharsaingeachd gu bheil feum air an leithidean sin de ghoireasan

3 an leithid seo de. Such texts should be short, tha còir aig an leithid seo de theacsaichean a bhith goirid. Examining the variety of openings to such texts is particularly valuable, tha e buileach feumail a bhith a’ sgrùdadh gach iomadh seòrsa dhòighean anns a bheil an leithid seo de theacsaichean a’ tòiseachadh. In such programmes and contexts, anns an leithid seo de phrògraman agus de shuidhichidhean. Through exposure to a wider variety of such forms, mar thoradh air eòlas fhaotainn air barrachd sheòrsachan den leithid seo de mhodhan

4 sin. Within the contexts of such activities, taobh a-staigh suidhichidhean nan gnìomhan sin

5 seo. By following such a model, le bhith a’ leantainn na h-eisimpleir seo

6 de na dh’ainmicheadh an seo. All such steps will be taken after consideration of pupil progress, cha dèanar dad de na dh’ainmicheadh an seo gus an tèid beachdachadh air adhartas na cloinne

in such a way adv phr ann a leithid de (a) dhòigh ’s. They have been clarified in such a way as to enable pupils’ language ability to be progressively extended, rinneadh soilleireachadh orra ann a leithid de dhòigh ’s gum faodar comas-cànain na cloinne a leudachadh mean air mhean. The long lines form two halves in such a way that there are five or six syllables in each half line, tha na sreathan fada a’ dèanamh dà leth air a leithid a dhòigh is gu bheil còig no sia a lidean anns gach leth-shreath

such as conj phr 1 mar tha. Curricular dimensions such as information technology, cùisean a’ chlàir-theagaisg mar tha teicneolas fiosrachaidh. Pupils should be introduced to matters such as gaelic music, bu chòir a’ chlann a chur an aithne nithean mar tha ceòl na Gàidhlig. Some of the basic structures of such functional texts as interviews, cuid de na bun-structairean aig teacsaichean gnìomhachail mar tha agallamhan

2 mar. In contexts such as in-service activities, ann an suidhichidhean mar ghnìomhan in-sheirbheis

3 leithid. In fiction, there are genres such as romances, horror, ann am ficsean tha iomadh gnè, leithid ramasan, uabhas. To compose and communicate their ideas by means such as talking and drawing, smaointean a chur an cèill tro mheadhanan leithid labhairt agus tarraing dhealbh. To use and develop this existing body of knowledge in the study of issues such as how register operates in language, an t-eòlas seo a tha aca a-cheana a chleachdadh agus a thoirt air adhart ann a bhith a’ sgrùdadh cùisean leithid mar a tha ìre-chànain ag oibreachadh

4 an leithid de. The purpose of assessment tasks such as these is to obtain information, ’s e as adhbhar do an leithid seo de ghnìomhan measaidh a bhith a’ faotainn fiosrachaidh

5 expressed with den t-seòrsa. Use of procedures such as these may identify the need for additional support, faodaidh cleachdaidhean den t-seòrsa seo a chomharrachadh gu bheilear a’ cur feum air taice a bharrachd

such that conj phr gu. To develop skills in Gaelic such that pupils will show confidence, fàs a thoirt air sgilean ann an Gàidhlig gum bi a’ chlann a’ nochdadh misnich

suck v tr deoc, vn deocadh m

sucker n 1 (botany) faillean m, gen faillein, pl failleanan

2 (botany) bailleag f, gen bailleig, pl bailleagan

3 (zoology) sùighear m, gen sùigheir, pl sùighearan

suction n sùghadh m, gen sùghaidh

sudden a aithghearr, comp aithghearra, aithghiorra. A sudden death, bàs aithghearr

suddenly adv 1 gu h-obann

2 a dh’aithghearr

3 a chlisg

sue v tr thoir gu lagh, vn toirt gu lagh. The family are getting legal aid to sue the government, tha an teaghlach a’ faighinn taic laghail airson an riaghaltas a thoirt gu lagh

suffer v tr 1 fuiling, vn fulang m

2 expressed with faigh, vn faighinn f. This area suffered extensive scouring from erosion by glaciers, fhuair an t-àite seo mòran sgùraidh bho bhith air a bhleith le eigh-shruthan

suffer from v phr 1 fuiling o, vn fulang o

2 expressed with cuir air, vn cur air. Each child’s record sheet must contain information on any medical condition or allergies that the child suffers from, feumaidh fios a bhith air bileig-chlàraidh gach neach-chloinne a thaobh gnothaich mheidigich sam bith no aileirgidhean a tha a’ cur air an neach-chloinne

suffice v i foghain, vn fòghnadh m. The following formula will suffice for this song as well as for the other, fòghnaidh an fhoirmle a leanas don òran seo cho math ri don fhear eile

sufficient a expressed with gu leòr. Once a sufficient number of texts has been read to them, aon uair ’s gu bheil gu leòr de theacsaichean air an leughadh dhaibh. Hygiene measures adopted should be sufficient to prevent the spread of HIV, bu chòir gum bitheadh na dòighean-obrach slàinteachais a thèid a chur an gnìomh gu leòr gus casg a chur air HIV o bhith a’ sgaoileadh

suffix n iar-leasachan m, gen & pl iar-leasachain. Prefix and suffix will be used in discussion which centres on individual words, cleachdar ro-leasachan agus iar-leasachan ann am beachdachadh air faclan fa leth. In this dialect very often the masculine diminutive suffix does not change in the genitive case, anns an dualchainnt seo glè thric cha bhi iar-leasachan a’ mheanbhain fhireann ag atharrachadh anns an tuiseal ghinideach ann

sugar n siùcar m, gen siùcair, pl siùcaran

suggest v tr 1 (a) thoir mun aire, vn toirt mun aire. Along the lines suggested, a-rèir ’s mar a thàtar gan toirt mun aire. In order to achieve the kind of breadth and balance suggested, gus ruighinn air an t-seòrsa farsaingeachd agus co-chòrdaidh a thàtar a’ toirt mun aire

(b) cuir mun aire, vn cur mun aire. It is suggested that such a profile might be updated at the end of blocks of teaching. thàtar a’ cur mun aire gum faodaiste cur ri a leithid seo de theisteanas aig deireadh earrainnean teagaisg

2 mol, vn moladh m. Part 3 suggests a degree of self and peer assessment for all pupils, tha Pàirt 3 a’ moladh na h-uiread de dh’fhèin-measadh agus de mheasadh cho-aoisean don chloinn air fad

3 tog, vn togail f. The Education Department suggested a minimum time allocation in the primary school of 15% for language, thog Roinn an Fhoghlaim gum biodh 15% na chuibhrinn iomchaidh do chànain anns a’ bhunsgoil. They suggest only a few of the available options, chan eil iad a’ togail ach àireamh bheag de na roghainnean a tha ri am faotainn

4 (a) expressed with faigh an, vn faighinn an. The purpose will suggest the criteria against which the content of the talking or writing might be assessed, gheibhte anns an adhbhar na comharraidhean gus measadh a dhèanamh air susbaint na labhairt no an sgrìobhaidh

(b) faigh ròs air, vn faighinn ròs air. Involving them in discussion to suggest resolutions, gan cur an sàs ann am beachdachadh gus ròs fhaighinn air dòighean-fuasglaidh

5 (a) thoir beachd air, vn toirt beachd air. The teacher should ask the pupils to suggest which it is, bu chòir don tidsear iarraidh air a’ chloinn beachd a thoirt air dè an seòrsa a tha ann

(b) expressed with faigh beachd air, vn faighinn beachd air. How a character is suggested, mar a gheibhear beachd air pearsa

9 expressed with faod v aux plus seall, vn sealltainn m. There are traces of another ring of stones suggesting the wall may have been rebuilt, chithear an seo lorg air cearcall eile de chlachan, rud a dh’fhaodadh sealltainn gun deach am balla ath-thogail

10 (a) expressed with bhuaidhe seo bidh e coltach. Stone heaps scattered within the enclosure suggest this had never been cultivated in a rig system, chithear sgapte air feadh an àite-iadhaidh seo cùirn de chalchan, agus bhuaidhe seo bidh e coltach nach deach àiteach fo shiostam nam feannagan

(b) expressed with mar sin bidh e coltach. Iron slag has been found in the ground here suggesting iron working took place in earlier times, chaidh sal-iarainn a lorg san talamh an seo, agus mar sin bidh e coltach gu robh obair-iarainn a’ dol air adhart an seo uaireigin roimhe. The lack of gables suggests the upper walls were formed of turf, chan eil tulachainnean air agus mar sin bidh e coltach gur ann de dh’fhàl a bha bràigh nam ballachan dèante

11 not directly expressed. Seeking clues that suggest it is fact or fiction, a’ sireadh chomharraidhean gur e fìorsgeul no ficsean a tha ann

suggestion n 1 moladh m, gen molaidh, pl molaidhean. According to this evidence his suggestion is therefore reasonable, a-rèir na fianaise seo tha am moladh aige mar sin reusanta

2 expressed with thoir mun aire. The suggestions in this section will inform, bidh buaidh aig na thàtar a’ toirt mun aire anns an earrainn seo

3 expressed with cuir air adhart beachd. Group tasks provide the setting within which pupils can make suggestions, is ann à iomairt-bhuidhne a thig an suidheachadh anns am faod a’ chlann beachdan a chur air adhart

suit v tr 1 freagair air, vn freagairt air. Real models of effective Gaelic whose features they can explore, imitate or adapt to suit their needs, eisimpleirean dligheach de Ghàidhlig dhòigheil a dh’fhaodas iad a rannsachadh no atharrais orra no atharrachadh mar as fheàrr a fhreagras orra fhèin

2 thig ri, vn tighinn ri. Contexts which will suit the needs of individual pupils, suidhichidhean a bhitheas a’ tighinn ri feuman chloinne fa leth

suited a freagarrach. They should consider whether the text is best suited to be read unaided, tha còir aca beachdachadh air co-dhiùbh a tha an teacsa nas freagarraiche airson a leughadh gun taice

suitability n freagarrachd f. Their suitability for assessment purposes will vary according to the year stage at which they are used, bidh am freagarrachd mar adhbhair measaidh a rèir ’s dè a’ bhliadhna anns am bithear gan cleachdadh

suitable a 1 freagarrach, comp freagarraiche. It will continue to be suitable, bidh e fhathast freagarrach. The gaining of meaning from a suitable text, a bhith a’ togail brìgh à teacsa freagarrach

2 iomchaidh. We only got a fragment of this song, but for the sake of completeness we thought it suitable to include it here, cha d’fhuair sinn ach fuigheall den òran seo, ach air sgàth na h-iomlanachd mheas sinn iomchaidh a chur am measg a’ chorra an seo

suitable for prep phr a tha a’ freagairt air. Vocabulary suitable for different audiences, briathrachas a tha a’ freagairt air caochladh luchd-amais

sullen n busach, comp busaiche

sulphate n sulfait f. Aluminium sulphate, sulfait alùmanaim. Ferrous sulphate, sulfait iarnail

sulphide n suilfid f

sulphite n suilfit f

sulphur n 1 sulfar m, gen sulfair.

2 pronnasg m, gen pronnaisg

sulphuric a sulfarach, comp sulfaraich

sulphurous a sulfurail

sultriness n bruthainn f

sultry a bruthainneach, comp bruthainnich

sum n suim f, gen suime, pl suimeannan

sum v tr

sum up v phr thoir gearr-chunntas air, vn toirt gearr-chunntais air. This may be summed up with the following formula, dh’fhaoidte geàrr-chunntas a thoirt air an seo leis an fhoirmle a leanas

summing-up mod geàrr-chunntais. They will learn to use topic and summing-up sentences, ionnsaichidh iad seantansan cuspair agus seantansan geàrr-chunntais a chleachdadh

summarise v tr 1 dèan geàrr-iomradh air, vn dèanamh geàrr-iomraidh air. In order to summarise and develop what is said, gus geàrr-iomradh a dhèanamh air na chaidh a ràdh agus sin a thoirt air adhart. Pupils will summarise and develop what is said, bidh a’ chlann a’ dèanamh geàrr-iomraidh air na theirear agus ga thoirt air adhart

2 thoir geàrr-chunntas air, vn toirt geàrr-chunntais air

summary n 1 geàrr-iomradh m, gen geàrr-iomraidh, pl geàrr-iomraidhean. Each provides a summary, chan eil againn a seo ach geàrr-iomradh

2 geàrr-chunntas m, gen geàrr-chunntais, pl geàrr-chunntasan. Each account of an issue provides a summary of concerns and approaches, tha gach cunntas air cùis a’ toirt geàrr-chunntais air na nithean cudthromach agus na dòighean. The ideas of introduction and summary, bun-bheachdan ro-ràdha agus geàrr-chunntais

summer n samhradh m, gen samhraidh, pl samhraidhean

summer mod 1 samhraidh

2 san t-samhradh. To protect the crops and to preserve the grazing the animals were moved to summer pastures, gus am bàrr a dhìon agus gus an talamh-ionaltraidh a ghlèidheadh bha na beathaichean air an gluasad gu àirighean san t-samhradh

summer holidays n phr saor-làithean m pl samhraidh. How did the children spend their last summer holidays? ciamar a chuir a’ chlann seachad saor-làithean an t-samhraidh mu dheireadh?

summit n mullach m, gen & pl mullaich

summons n

summons of removal n phr bàirlinn f

sun n grian f, gen grèine

sunbathe v i blian, vn blianadh

sunbathing n blianadh m, gen blianaidh

sunny n grianach, comp grianaich. It is sunny today, tha e grianach an diugh

sunny interval n phr 1 boillsgeadh m grèine, gen boillsgidh ghrèine, pl boillsgidhean grèine

2 greis f ghrèine, gen greise grèine, pl greisean grèine

sunshade n sgàilean-grèine m, gen sgàilein-ghrèine, pl sgàileanan-grèine

sunshine n 1 grian f, gen grèine. We were sitting in the sunshine, bha sin nar suidhe sa ghrèin

2 deàrrsadh m grèine, gen deàrrsaidh ghrèine

sunshine recorder n phr clàradair m grèine, gen clàradair ghrèine, pl clàradairean grèine

• inneal-clàraidh f grèine, gen inneil-chlàraidh ghrèine, pl innealan-clàraidh grèine

superb a greadhnach

superfluous a thar-a’-chòir, thar-a-chòrr

superiority n ceannas m, gen ceannais

superlative a 1 feabhasach, comp feabhasaich

2 barraichte

superlative degree n phr (grammar) ìre f fheabhasach, gen ìre feabhasaich

supermarket n 1 supermarcait f, pl supermarcaitean. How often do you shop in a supermarket? dè cho tric ’s a bhitheas tu a’ ceannach san t-supermarcait?

2 mòr-bhùth f, pl mòr-bhùthan

supernatural a os-nàdarra

supersonic a 1 thar astar fuaim

2 for-shonach, for-shonaigeach

superstition n 1 saobh-chràbhadh m, gen saobh-chràbhaidh

2 gèilleadh m, gen gèillidh, pl gèillidhean

superstitious a saobh-chràbhach. Superstitious practices, cleachdaidhean saobh-chràbhach

supervise v tr 1 cùm sùil air, vn cumail sùla air. All outdoor play must be supervised, feumar sùil a chumail air a’ chluich a-muigh air fad. Children using climbing frames must be closely supervised, feumar sùil mhionaideach a chumail air cloinn a tha a’ cleachdadh fhreamaichean-streap

2 expressed with fo stiùireadh. It is important that their use is supervised, tha e cudthromach gum bithear gan cleachdadh fo stiùireadh

supervision n expressed with 1 stiùireadh m, gen stiùiridh

2 sùil f fhurachail. Use supervision as a means of protecting children, cùm sùil fhurachail air cloinn mar mheadhan air an dìon

supervisor n 1 stiùiriche m, pl stiùirichean

2 neach-coimhid m, pl luchd-coimhid

3 neach-aire m, pl luchd-aire

supple a sùbailte

supplement n 1 foirlionadh m, gen foirlionaidh

2 leasachadh m, gen leasachaidh

supplement v tr 1 cuir ri, vn cur ri. Such knowledge should support and supplement the continuing, natural processes of language acquisition, tha còir aig eòlas den t-seòrsa seo cur ris na bheil a’ dol air adhart gu nàdarrach ann an togail cànain, agus sin gu taiceil. They will be needed to supplement information obtained from day-to-day approaches, bidh feum orra gus cur ris an fhiosrachadh a gheibhear bho na dòighean-obrach làitheil

2 cuir an tuilleadh ri, vn cur an tuilleadh ri. It will require to be supplemented, feumar an tuilleadh a chur ris

3 foir-lìon, vn foir-lìonadh m

4 leasaich, vn leasachadh m

5 expressed with mar leudachadh air. Teachers should use texts in English on Gaelic matters to supplement texts in Gaelic, bu chòir do thidsearan teacsaichean Beurla air cùisean na Gàidhlig a chleachdadh mar leudachadh air teacsaichean ann an Gàidhlig

supplementary a 1 foirlionaidh

2 leasachaidh. Supplementary benefit, sochair leasachaidh

suppleness n sùbailteachd f

supplicate v tr & i aslaich, vn aslachadh m

supplication n aslachadh m, gen aslachaidh, pl aslachaidhean

supplier n solaraiche m, pl solaraichean. The paper costs 20 pence per sheet from the suppliers, tha am pàipear a’ cosg 20 sgillinn an duilleag bho na solaraichean

supply n solar m, gen & pl solair. Many people still get water from private supplies, tha mòran dhaoine fhathast a’ faighinn uisge à solair phrìobhaideach

supply pipe n phr pìob-sholair f, pl pìoban-solair

supply v tr 1 thoir do, vn toirt do

2 cuir an cèill, vn cur an cèill. They should be able to supply appropriate supporting evidence, tha còir gun tèid aca air dearbhadh iomchaidh a chur an cèill

3 (a) solair, vn solar m

(b) solaraich, vn solarachadh m

4 expressed with bi plus ann. A sink with running water must be supplied for washing of hands, feumaidh sinc le uisge ruithe a bhith ann airson làmhan a ghlanadh

4 not directly expressed. The outcrop of rock has probably been quarried to supply stone for the buildings in this immediate area, bidh e coltach gun deach clach a chosnadh bhon chreagan do na togalaichean a tha suidhichte faisg air làimh

supplied a expressed with a bheirear, a thugadh, a bheirte. I agree to make every effort to sell all the tickets supplied to me, tha mi ag aontachadh gun dèan mi mo dhìcheall gus na tiocaidean a bheirear dhomh a reic gu h-iomlan

support n 1 taice f. It will be the main source of support, ’s ann às a thig a’ mhòrchuid de thaice. Support for children with special educational needs, taice do chloinn le feuman foghlaim shònraichte. Respond by contributing, with support, to the purpose of the activity, a’ freagairt, le taice, gu h-iomchaidh ri adhbhar na h-obrach. Teacher support will be less evident, cha bhi taice tidseir cho follaiseach

2 cùl-taice m, gen cùil-taice

in support of prep phr expressed with cuir taice ri. Parents are exercising choice in support of current initiatives, tha pàrantan a’ cur taice, le roghainn, ris na h-iomairtean a tha a’ dol

support mod 1 expressed with taice f. Appropriate support arrangements for the teaching of Gaelic, taice iomchaidh do theagasg na Gàidhlig

2 expressed with cùl-taice m, gen cùil-thaice. Gaelic-medium education is a new initiative and the support infrastructure for it is in the process of being developed, is e iomairt ùr a tha ann am foghlam tro mheadhan na Gàidhlig agus tha an cùl-taice aige fhathast ga leasachadh

support v tr 1 (a) thoir taice do, vn toirt taice do. So that they genuinely support learning, gus fìor thaice thoirt do dh’ionnsachadh. Writing and reading can be supported by a school library, faodar taice thoirt do sgrìobhadh agus do leughadh le leabharlann sgoile

(b) cuir taice ri, vn cur m taice ri. Spelling rules can support this, faodaidh riaghailtean litreachaidh taice chur ri seo. To support pupils’ personal development, taice chur ri fàs pearsanta chloinne. While ensuring a context which supports confidence, feadh ’s gu bheilear a’ dèanamh cinnteach gu bheil suidheachadh ann a chuireas taice ri misneach. The teacher will continue to support pupils, leanaidh an tidsear air a bhith a’ cur taice ris a’ chloinn. Respond relevantly by questioning or supporting an opinion, a’ freagairt gu h-iomchaidh le bhith a’ cur cheistean no a’ cur taice ri beachd

(c) expressed with bi plus na thaice do. Good examples of the writing of adults support pupils as writers, tha deagh eisimpleirean de sgrìobhadh inbheach nan taice don chloinn ann a bhith a’ sgrìobhadh

(d) expressed with faigh taice, vn faotainn taice. They will be supported with illustrations or moving pictures, gheibh iad taice o dhealbhan no o fhilmichean. Teaching approaches, tasks and experiences will motivate and support pupils, bidh a’ chlann air an gluasad le dòighean-teagaisg, le obair agus le fiosrachadh, agus a’ faotainn taice bhuapa

(e) expressed with cuir an cèill le taice, vn cur an cèill le taice. A basic thesis may be supported by evidence and facts, faodar argamaid bhonntachail a chur an cèill le taice bho dhearbhadh agus bho fhiosrachadh

(f) (i) expressed with bi plus taice aig. Texts will be less supported by pictures, ’s e nas lugha de thaice dhealbhan a bhitheas aig teacsaichean

(ii) expressed with taice f. They will still need to be supported by the teacher, bidh feum aca fhathast air taice bhon tidsear

(g) expressed with gu taiceil adv. Such knowledge should support and supplement the continuing, natural processes of language acquisition, tha còir aig eòlas den t-seòrsa seo cur ris na bheil a’ dol air adhart gu nàdarrach ann an togail cànain, agus sin gu taiceil

2 neartaich, vn neartachadh m. They will support and promote reading and writing, bidh iad a’ neartachadh agus a’ leasachadh leughaidh agus sgrìobhaidh

3 fuiling, vn fulang m. The walls of this house are narrower and would not have supported a turf wall above, tha ballachan an taighe seo nas caoile, agus chan fhuilingeadh iad balla fàil air am muin

4 expressed with bi plus air. The land currently supports a stock of 200 Cheviot ewes, an ceartuair tha stoc de 200 caora mhaol air an talamh

5 expressed with gheibhear. The flat land by the river supports a range of grassland species, gheibhear san talamh-chòmhnard mun abhainn sreath de ghnèithean lusraich a bhuineas do thalamh-feòir. The sites of the old houses also support a variety of plant species, far a bheil làraichean nan seann-taighean cuideachd gheibhear caochladh sheòrsachan de ghnèithean lusraich

supported by prep phr 1 expressed with le taice plus gen. Read for enjoyment simple stories supported by pictures, a’ leughadh airson toileachaidh stòiridhean a tha sìmplidh le taice dhealbh

2 expressed with le taice plus o. Supported by evidence which will be of help in producing writing, le taice o dhearbhadh a chuidicheas le sgrìobhadh a chur ri chèile. As ideas supported by evidence, mar bhun-bheachdan le taice o dhearbhadh

3 expressed with de thaice plus o. As the pupils’ reading becomes less supported by illustrations, mar a bhitheas leughadh na cloinne a’ faighinn nas lugha de thaice o dhealbhan

4 expressed with de thaice plus gen. Texts will be less supported by pictures, ’s e nas lugha de thaice dhealbhan a bhitheas aig teacsaichean

5 expressed with taice o. As pupils read stories less supported by illustrations, mar a bhitheas a’ chlann a’ leughadh stòiridhean as lugha taice o dhealbhan

supporting a 1 a tha taiceil. Which will identifying main ideas from supporting ideas and evidence, a ghabhas a-staigh aithne chur air prìomh bhun-bheachdan bho bhun-bheachdan agus bho dhearbhadh a tha taiceil

2 expressed with bi a’ cur ri. Show that they understand the main and supporting ideas, a’ nochdadh gu bheil iad a’ tuigsinn nam prìomh bhun-bheachdan agus nam bun-bheachdan a tha a’ cur riutha sin. To identify main and supporting ideas, gu bhith a’ faighinn ròs air na prìomh bhun-bheachdan agus air an fheadhainn a tha a’ cur riutha sin

3 not directly expressed. They should be able to supply appropriate supporting evidence, tha còir gun tèid aca air dearbhadh iomchaidh a chur an cèill

supportive a 1 taiceil. This requires a relaxed and supportive environment, tha seo a’ cur feum air àrainneachd a tha fosgailte, fosgarra, taiceil. This can be considered in the supportive situation of small groups, faodar beachdachadh air seo ann an suidheachadh taiceil bhuidhnean beaga

2 expressed with mar thaice. Pupils will make deductions using supportive evidence in the text, bidh a’ chlann a’ tighinn gu co-dhùnaidhean, a’ cleachdadh dearbhaidh anns an teacsa mar thaice

3 expressed with cum taice ri, vn cumail taice ri. Challenging them to make decisions and confront problems within motivating and supportive contexts, gan cur gu dùbhlan gus co-dhùnaidhean a dhèanamh agus aghaidh a chur air duilgheadasan, taobh a-staigh coitheacsan a tha gan gluasad agus a’ cumail taice riutha

suprasegmental a os-teasganail. Suprasegmental phonemes, fòineimean os-teasganail

supreme a àrd, comp àirde

sure a cinnteach, comp cinntiche. I am not sure that I can agree, chan eil mi cinnteach gur h-urrainn dhomh aontachadh

surface n uachdar m, gen uachdair, pl uachdaran. Amount of surface, meud uachdair. Surface area, farsaingeachd uachdair. The coal is carried up the shaft to the surface, thèid an gual a ghiùlan suas an toll-mèinne chon an uachdair

surface mod 1 uachdrach. Surface rock, creag uachdrach

2 faicsinneach. A term for describing these surface features of their writing, briathar airson iomradh a dhèanamh air na nithean faicsinneach a bhuineas don chuid sgrìobhaidh

surface tension n phr teanntachd-uachdair f

surmise v tr thoir tuairmse air. It is important for pupils to “question” the information source to surmise its usefulness for their purpose, tha e cudthromach gum bi a’ chlann a’ “ceasnachadh” air an teacsa fiosrachaidh gus tuairmse a thoirt air dè cho feumail ’s a bhitheas e dhaibh

surname n 1 sloinneadh m, gen sloinnidh, pl sloinnidhean

2 fine f, pl fineachan. What is his surname? dè an fhine tha aige?

surpass v tr thoir bàrr air, vn toirt bàrr air

surpassing a barraichte

surplus n barrachas m, gen barrachais; barras m, gen barrais

surprise n iongnadh m, gen iongnaidh; iongantas m, gen iongantais

2 mòr-iongnadh m, gen mòr-iongnaidh

surround v tr cuartaich, vn cuartachadh m

surrounding a expressed with mun cuairt adv. These volcanic rocks have worn down more slowly and now stand proud of the surrounding softer rock, tha na creagan bholcànach seo air caitheamh sìos na bu mhaille agus tha iad a-nis nan seasamh a-mach bhon chreig as buige mun cuairt

survey n 1 tomhas m, gen tomhais, pl tomhasan

2 suirbhidh m, pl suirbhidhean

Ordnance Survey n phr Suirbhidh m Òrdanais

surveyor n 1 neach-tomhais m, pl luchd-tomhais

2 suirbhidhear m, gen suirbhidheir, pl suirbhidhearan

survival n expressed with mair v, vn mairsinn m. It may be that the same kind of creative process is somehow involved here as results in the survival of the unstressed rhymes in the other songs, faodaidh e bhith gu bheil an aon seòrsa obrach-cruthachaidh a’ sàs ann, rathad-eigin, ’s a tha ag adhbharachadh gun do mhair na comhardaidhean gun chudthrom anns na h-òrain eile

survive v i 1 (a) mair, vn mairsinn m. It is likely that this unstressed rhyme came from the mediaeval metre Ochtfhoclach bec, and that it sometimes survives in more modern metres, tha e coltach gun tànaig an comhardadh gun chudthrom a tha seo bhon mheadrachd mheadhan-aoiseil Ochtfhoclach bec, agus gu bheil e uaireannan a’ mairsinn ann am meadrachdan a tha nas nuadh-aimsireile

(b) mair beò, vn maireann beò. How many of them survived? co mheud dhiubh a mhair beò?

(c) bi air mhaireann. The roundhouses survive as low circles of stone or earth, tha na taighean-cruinne air mhaireann nan cearcaill ìosal de chloich no de dh’fhàl

2 thig beò, vn tighinn beò. He survived for four days in this situation, bha e tighinn beò airson ceithir latha san t-suidheachadh seo

3 (a) expressed with faigh an diugh, vn faighinn an diugh. No trace of turf walled buildings usually survives, mar as trice chan fhaighear lorg idir an diugh air togalaichean le ballachan fàil.

(b) expressed with faigh fhathast, vn faighinn fhathast. Good examples of rigs survive close to the road, gheibhear eisimpleirean matha de dh’fheannagan fhathast faisg air an rathad. Traces of all three types of walling survive in this area, gheibhear lorg fhathast air gach aon de na trì seòrsaichean gàrraidh san àite seo

4 expressed with fag lorg, vn fàgail luirge. Wooden or wattle fences which may also have been used do not, of course, now survive, is dòcha gu robhar a’ cleachdadh fheansaichean de dh’fhiodh no de chlèith-chaoil cuideachd, ach mar a bhitheadh dùil cha do dh’fhàg iad seo lorg sam bith

surviving a a tha air mhaireann. The surviving stone buildings show that this was generally an area of permanent settlement, tha na togalaichean cloiche a tha air mhaireann a’ sealltainn gu robhar a’ tuineachadh an seo sa chumantas fad na bliadhna

suspect v tr 1 cuir an amharas, vn cur an amharas. I suspect he won’t come, tha mi a’ cur am amharas nach tig e

2 bi an amharas

suspend v tr

suspended a (chemistry) foluaineach

suspension n

in suspension a phr (chemistry) foluaineach

suspension bridge n phr drochaid-chrochaidh f, pl drochaidean-crochaidh

suspicion n amharas m, gen & pl amharais

suspicious a amharasach, comp amharasaiche

sustain v tr 1 lean ri, vn leantainn ri. Pupils will be encouraged to sustain personal reading, bithear a’ misneachadh na cloinne gu bhith a’ leantainn ri leughadh pearsanta

2 (a) cùm a’ dol, vn cumail a’ dol. Cues which help them to sustain a brief line of argument, comharraidhean a bheir cothrom dhaibh argamaid a chumail a’ dol rè ùine ghoirid

(b) cùm suas, vn cumail suas. During this journey water is used by people and animals to sustain life, tron turas seo thèid uisge a chleachdadh le daoine is le ainmhidhean airson beatha a chumail suas

3 expressed with cothrom m. Sustaining the growth of Gaelic has implications for the provision of Gaelic, tha ceangal dlùth eadar cothrom fàis don Ghàidhlig agus na tha riatanach do dh’fhoghlam na Gàidhlig

sustainable a ion-leantainneach. Sustainable use of resources, cleachdadh ion-leantainneach air goireasan

sustenance n beathachadh m, gen beathachaidh

svarabhakti n 1 svarabhakti m. The bard does not generally make a word having svarabhakti rhyme with a word without it, chan eil am bàrd sa chumantas a’ toirt air facal anns a bheil svarabhakti comhardadh a dhèanamh ri facal gun e

2 eipinteiteachd f

svarabhakti mod 1 svarabhakti

2 expressed with eipinteiteach. Svarabhakti vowel, fuaimreag eipinteiteach

swallow v tr sluig, vn slugadh

swallow hole n phr (geography) toll-slugaidh m, gen & pl tuill-shlugaidh

swamp n boglach f, gen boglaich, pl boglaichean

swear v i 1 mionnaich, vn mionnachadh m

2 thoir mionnan, vn toirt mhionnan

swearing n 1 expressed with mionnan m pl. No swearing or use of offensive language in the group, cha cheadaichear mionnan no cainnt a bheir oilbheum sa bhuidhinn

2 mionnachadh m

sworn a fo mhionnan, mionnaichte. They have a sworn affidavit (from a person), tha iad air fianais a ghabhail bho dhuine fo mhionnan

sweat n fallas m, gen fallais

sweat gland n phr fàireag f fhallais, gen fàireig fallais, pl fàireagan fallais

sweaty a fallasach, comp fallasaich

Swede pr n Suaineach m, gen & pl Suainich

swede n 1 snèip f Shuainteach, gen snèip Suaintich, pl snèipean Suainteach

2 suainteach m, gen & pl suaintich

Sweden pr n an t-Suain f, gen na Suaine

Swedish pr n (language) Suainis f

Swedish a Suaineach; Suainteach

Swedish turnip n phr, see swede n

sweet n 1 suiteas m, gen & pl suiteis

2 carbhaidh m, pl carbhaidhean

sweet a 1 milis, comp mìlse

2 (of music) binne, comp binne

sweetness n binneas m, gen binneis

swell v i 1 at, vn at m, atadh m

2 bòc, vn bòcadh

swelling n 1 at m, pl atan

2 bòcadh m, gen bòcaidh

swim v

swimming board n phr bòrd-snàimh m, gen & pl bùird-shnàimh

swimming cap n phr bonaid-snàimh f, pl bonaidean-snàimh

swimming-pool n amar-snàimh m, gen amair-snàimh, pl amaran-snàimh. Should public swimming-pools be used, the person in charge of the pre-school must contact the manager of the facility prior to the visit, ma thèid amaran-snàimh poblach a chur am feum, feumaidh an neach a tha air ceann na ro-sgoile brath a leigeil air manaidsear a’ ghoireis mus bithear a’ tadhal air

swimming-trunks n briogais-shnàimh f, pl briogaisean-snàimh

swing n 1 (of eg pendulum) siùdan m, gen siùdain, pl siùdanan

2 (children’s) dreallag f, gen dreallaig, pl dreallagan. Appropriate restraints must be used on swings, feumar uidheaman-bacaidh iomchaidh a chleachdadh air dreallagan

switch n suidse f, pl suidsichean

switch v tr suids, vn suidseadh m

switchboard n bòrd-seinnse m, gen & pl bùird-sheinnse

swivel n udalan m, gen & pl udalain

syllabic a 1 lideach. The mediaeval syllabic metre called Ochtfhoclach bec, a’ meadrachd lideach mheadhan-aoiseil air an robh Ochtfhoclach bec

2 siollabach

syllable n lide m, pl lidean. Syllable and root will be used in discussion which centres on individual words, cleachdar lide agus freumh ann am beachdachadh air faclan fa leth. Final syllable, lide deireannach. Penultimate syllable, lide leth-dheireannach. Antepenultimate syllable, lide roi-leth-dheireannach. In the chorus and in verse 2 the second stress comes on the penultimate syllable, anns an fhonn agus ann an rann 2 tha an dara cudthrom a’ tighinn air an lide leth-dheireannach. In verses 1, 3, and 4 the second stress comes on the final syllable in the first three phrases and on the penultimate syllable in the fourth phrase, ann an rannan 1, 3, agus 4 tha an dara cudthrom a’ tighinn air an lide dheireannach anns a’ chiad trì abairtean agus air an lide leth-dheireannach anns a’ cheathramh abairt

syllabus n clàr-obrach m, gen clàir-obrach, pl clàran-obrach. The syllabus of programmes should be designed to keep pace with their maturational level, bu chòir clàr-obrach nam prògraman a dheilbh gus còrdadh a dhèanamh ri an ìre fàis

symbol n samhla m, or samhladh m, gen samhlaidh, pl samhlaidhean. Weather symbols, samhlaidhean sìde

symbolic a samhlachail

symbolise v tr samhlaich, vn samhlachadh m

symbolism n samhlachas m, gen samhlachais

symmetrical a 1 cumadail, ceart-chumadail

2 cothromaichte. Symmetrical designs, deilbhean cothromaichte

symmetry n 1 cumadalachd f

2 cothromachadh m, gen cothromachaidh. Line of symmetry, loidhne cothromachaidh

3 co-fhreagairt f

sympathetic a 1 co-fhaireachail. This is not just a matter of sympathetic assistance, chan eil seo a’ ciallachadh a-mhàin taice cho-fhaireachail

2 not directly expressed. To give them sympathetic consideration, gu bhith a’ cur diù annta

symposium n co-chomhairle f, pl co-chomhairlean

syncope n meadhan-ghiorrachadh m, gen meadhan-ghiorrachaidh

synecdoche n mìr-riochdachadh m, gen mìr-riochdachaidh

synonym n 1 co-fhacal m, gen co-fhacail, pl co-fhaclan

2 co-chiallair m, pl co-chiallairean

synopsis n 1 sionopsas m, gen sionopsais

2 geàrr-chunntas, gen geàrr-chunntais

synoptic a sionoptach. A synoptic chart, clàr sionoptach

synovial a sionoibheach

synovial fluid n phr 1 silteachd shionoibheach

2 lionn m nan alt

syntactical a co-chàraidheil

syntagm n 1 siontagma m, pl siontagmathan

2 roinn-sheantans m, pl roinn-sheantansan

syntagmatic a 1 siontagmatach

2 roinn-sheantansach

syntax n co-chàradh m, gen co-chàraidh

synthesis n co-thàthadh m, gen co-thàthaidh, pl co-thàthaidhean

synthesise v tr co-thàth, vn co-thàthadh m. Synthesising, a’ co-thàthadh

synthesiser n 1 co-thàthadair m, pl co-thàthadairean

2 cothlamadair, m, pl cothlamadairean.

voice synthesiser n phr guth-chothlamadair m, pl guth-chothlamadairean

synthetic a 1 (artificial) innealta

2 (grammar) co-thàthte. Synthetic verb, gnìomhair co-thàthte

3 (philosophy) sinteusach

syphon n, see siphon n

Syria pr n an t-Sìr f, gen na Sìr; Siria f

Syriac pr n (language) Sìris f

Syrian pr n 1 Sìreach m, gen & pl Sìrich; Sirianach m, gen & pl Sirianaich

syringe n 1 steallaire m, pl steallairean

2 bruideag f, genn bruideig, pl bruideagan

system n 1 siostam m, gen siostaim, pl siostaman. A system of attainment targets, siostam chuimsean-coileanaidh. Computer network systems, siostaman obair-lìn coimpiutair. Circulatory system, siostam cuairteachaidh, siostam na fala. A large system of shallow, wide, meandering rivers, siostam mòr de dh’aibhnichean ao-domhainn, leathan, lùbach

2 expressed with a-rèir nan dòighean. If schools decide that pupils for whom a Record of Needs has been opened should become involved in the system of assessment described here, ma tha sgoiltean a’ cur romhpa gum bi clann a tha na feuman aca gan clàradh air am measadh a rèir nan dòighean a tha air an comharrachadh an seo

systematic a 1 rianail. It will help them to undertake a systematic review, cuidichidh e iad gus breithneachadh rianail a dhèanamh. Through a systematic and progressive programme, tro phrògram rianail adhartach

2 expressed with ullachadh rianail a dhèanamh. The school will identify all such needs in a planned and systematic way, bidh an sgoil a’ comharrachadh gach feum den t-seòrsa sin le ullachadh dòigheil rianach a dhèanamh dhaibh

systematically adv expressed with ann an dòigh riaghailteach. Pupils will be introduced systematically to letter formation, cuirear a’ chlann ann an dòigh riaghailteach an greim ann a bhith a’ cumadh litrichean

T

table n 1 bòrd m, gen & pl bùird

2 clàr m, gen clàir, pl clàran. Mutiplication tables, clàran iomadachaidh. The times tables, na clàran urad. The table opposite, an clàr a leanas. Separate tables are provided, tha clàir air leth ann

tablet n cnap m, gen cnaip, pl cnapan. Three tablets of soap, trì cnapan siabainn

tackle v tr 1 rach an sàs ann, vn dol m an sàs ann. They will still need to be supported by the teacher when tackling more complex aspects, bidh feum aca fhathast air taice bhon tidsear an uair a tha iad a’ dol an sàs ann an nithean nas ioma-fhillte

2 gabh os làimh, vn gabhail os làimh. The same task may be tackled by the whole class, faodaidh an clas gu h-iomlan an t-aona ghnìomh a ghabhail os làimh

tacksman n 1 fear-taca m, gn & pl fir-thaca. The building must have belonged to a substantial tenant such as a tacksman, feumaidh gum buineadh an togalach do theanant chudthromach leithid fear-taca

2 fear-baile m, gen & pl fir-bhaile

tadpole n 1 ceann-phollan m, gen ceann-phollain, pl ceann-phollain, ceann-phollanan

2 poll-cheannan m, gen & pl poll-cheannain

take v tr 1 gabh, vn gabhail m. Opportunities will be taken to incorporate songs, bithear a’ gabhail cothroim air òrain a ghabhail a-staigh. Where national tests are taken in Gaelic there will be a report on the results of these tests, far a bheil deuchainnean nàiseanta gan gabhail sa Ghàidhlig, bidh iomradh air mar a thèid don chloinn annta

2 thoir, vn toirt f. Teachers will take pupils beyond purely literal responses, bheir na tidsearan a’ chlann thar fhreagairt a tha litireil a-mhàin

3 expressed with bi plus an prep. The language programme may take the form of a progressive language course, faodaidh am prògram cànain a bhith ann an riochd cùrsa cànain a tha a’ dol air adhart ceum air ceum

4 not expressed. What forms is assessment likely to take? dè na modhan measaidh ris am bi dùil?

take account of v phr 1 thoir an aire do, vn toirt an aire do. Account has been taken of the responses, thugadh an aire do na freagairtean. So that the messenger has to take more account of the possible reactions of the listeners, agus mar sin feumaidh an teachdaire barrachd aire a thoirt do mar a dh’fhaodadh an luchd-èisteachd gabhail ris an teachdaireachd

2 thoir aire air, vn toirt aire air. They should learn to take some account of register, tha còir aca aire air choireigin a thoirt air gnè

3 thoir àite do, vn toirt àite do. The setting within which pupils can take account of others’ views, an suidheachadh anns am faod a’ chlann àite thoirt do bheachdan chàich

4 gabh ealla ri, vn gabhail ealla ri. Pupils are expected to take account of the contributions of others, thàtar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ gabhail ealla ris na their càch. Advice about taking account of diversity of language, comhairle mu bhith a’ gabhail ealla ri iomadalachd sheòrsachan cànain

5 gabh a-staigh or gabh a-steach, vn gabhail a-staigh or gabhail a-steach. Pupils will be asked to take account of the needs of the audience, iarrar air a’ chloinn feumalachdan an luchd-amais a ghabhail a-staigh. A programme which takes account of that pupil’s needs, prògram a ghabhas a-steach feumalachdan a’ phàiste sin

6 coimhid ri, vn coimhead ri. Discussions will take account of the views and attitudes of those involved in the texts, bidh beachdachadh a’ coimhead ri barail agus sealladh na feadhnach a tha a’ gabhail pàirt anns na teacsaichean

take action v phr cuir gu buil, vn cur gu buil. People listen best when the information is of importance to them and when they have to take some action on it, is ann an uair a tha am fiosrachadh cudthromach dhaibh agus an uair a dh’fheumas iad a chuir gu buil ann an dòigh air choireigin as fheàrr a dh’èisteas daoine

take a look v phr thoir sùil, vn toirt sùla. Occasional procedures which enable the teacher to take a closer look at progress and needs, iomairtean o àm gu àm a bheir cothrom don tidsear sùil nas gèire thoirt air adhartas agus air feuman

take as v phr dèan de. The teacher should also take this as a teaching opportunity, bu chòir don tidsear cothrom-ionnsachaidh a dhèanamh dheth

take care v phr expressed with gu faiceallach. Care has been taken to acknowledge the processes which will enable that extension to take place, tha àite air a thoirt gu faiceallach do na ceumannan a bheir cothrom don leudachadh sin a bhith a’ tighinn gu buil

take form v phr expressed with tha dòigh air. Beginnings in fiction now take different forms, tha caochladh dhòighean a-nis air tòiseachadh ann am ficsean

take form of v phr 1 bi ann an riochd. The language programme may take the form of a progressive language course, faodaidh am prògram cànain a bhith ann an riochd cùrsa cànain a tha a’ dol air adhart ceum air ceum

2 expressed with copula construction. Early language production may take the form of Gaelic sentences with some English words, is dòcha gur e seantansan Gàidhlig le faclan Beurla nam measg na thig bhuapa de chànain toiseach cùise

take into account v phr thoir a-staigh, vn toirt a-staigh. In Talking, clarity of speech would be taken into account, ann an Labhairt bheirte a-staigh labhairt shoilleir

take part in v phr 1 gabh pàirt an

2 expressed with rach a-steach an, vn dol a-steach an. Through drama, pupils will be increasingly involved in taking part in social situations, tro dhràma bithidh clann gan sìor chur an sàs ann a bhith a’ dol a-steach ann an suidhichidhean sòisealta

3 expressed with giùlain, vn giùlan m. They will begin to learn how to take part in discussion activities, bidh iad a’ tòiseachadh air ionnsachadh mar a ghiùlaineas iad iad fhèin ann an beachdachadh

4 not directly expressed. They will be able to take part in simple role-play exercises relating to school work, bidh comas aca a dhol an riochdan sìmplidh co-cheangailte ro obair-sgoile

take place v phr 1 rach air adhart, vn dol air adhart. When teaching and learning are taking place, fhad ’s a tha teagasg agus ionnsachadh a’ dol air adhart. Contexts are the motivating situations within which teaching, learning and assessment activities take place, is ann an suidhichidhean a ghluaiseas an inntinn a thèid gnìomhan teagaisg, ionnsachaidh agus measaidh air adhart. It has much to do with the individual situation in which listening takes place, tha e ann an dlùth dhàimh ri gach suidheachadh anns a bheil èisteachd a’ dol air adhart

2 thig gu ìre, vn tighinn gu ìre. It will take place in classroom contexts, tha e a’ tighinn gu ìre ann an suidhichidhean sa chlas

3 thig gu buil, vn tighinn gu buil. Care has been taken to acknowledge the processes which will enable that extension to take place, tha àite air a thoirt gu faiceallach do na ceumannan a bheir cothrom don leudachadh sin a bhith a’ tighinn gu buil

4 gabh àite, vn gabhail àite. The teacher will be able to review and evaluate the learning and teaching which is taking place, thèid aig an tidsear air sgrùdadh agus luachadh a thoirt air an ionnsachadh agus air an teagasg a tha a’ gabhail àite

5 bi plus ann. Development will take place between Level E and Standard Grade, bidh fàs ann eadar Ìre E agus an Ìre Choitcheann

6 not directly expressed. Pupil self- and peer-evaluation will include consideration of the success with which information transfer took place, bidh a’ chlann a’ breithneachadh orra fhèin ’s air an co-aoisean agus a’ toirt fa-near dè cho math ’s a chaidh fiosrachadh a lìobhraigeadh

take step v phr expressed with neg plus dèan dad. All such steps will be taken after consideration of pupil progress, cha dèanar dad de na dh’ainmicheadh an seo gus an tèid beachdachadh air adhartas na cloinne

take time v phr cuir ùine seachad, vn cur ùine seachad. The teacher will take time to ensure that pupils lay out their writing in a neat form, cuiridh an tidsear ùine seachad a’ dèanamh cinnteach gu bheil a’ chlann a’ cur cruth air an cuid sgrìobhaidh ann an cumadh sgiobalta

take turn(s) v phr 1 expressed with cùm ris an òrdugh cheart, vn cumail ris an òrdugh cheart. How members should respond by taking their turn, mar as còir do bhuill na buidhne cumail ris an òrdugh cheart

2 expressed with neach mu seach. To learn the disciplines of effective speaking — taking turns, gus an rian a bhuineas do labhairt èifeachdach ionnsachadh — ’s e sin, a bhith a’ bruidhinn neach mu seach

take upon oneself v phr gabh uallach air fhèin, vn gabhail uallaich air fhèin. They will be required to take upon themselves the task of fleshing out the details of how they will structure and deliver the information, feumaidh iad uallach a ghabhail orra fhèin gus feòil a chur air cnàmhan dealbhachadh agus lìobhraigeadh an fhiosrachaidh

taken by v phr expressed with aig. To identify the particular positions being taken by speakers or texts, gus aithne chur air na beachdan sònraichte aig luchd-labhairt no aig teacsaichean

talc n talc m

tale n 1 sgeulachd f, pl sgeulachdan. International tales, sgeulachdan eadar-nàiseanta

2 stòiridh f, pl stòiridhean. Tales and poems, stòiridhean agus dàin

tales n pl expressed with seanchas m, gen seanchais. Tales of the Fianna, Seanchas na Fèinne

tale type n phr seòrsa m sgeulachd, pl seòrsachan sgeulachd

talent n 1 tàlant m, pl tàlantan

2 buadh f, gen buaidh, pl buadhan, buadhannan

talented a 1 tàlanta, tàlantach

2 buadhach, comp buadhaiche

talk n 1 labhairt f. Grasping the purposes behind a piece of talk or writing, greim fhaighinn air na h-adhbhair a tha air cùl earrann labhairt no sgrìobhaidh. Discussion and individual talk will be given a particular emphasis within Talking and Listening, ann an Labhairt agus ann an Èisteachd cuirear cudthrom sònraichte air còmhradh buidhne agus labhairt aon-neach. The whole curriculum offers a widening set of contexts for talk, tha na suidhichidhean labhairt a gheibhear anns a’ chlàr-theagaisg air fad a’ sìor mheudachadh

2 obair-labhairt f. Pupils should learn that in preparing a talk they must bear in mind the purpose of the audience, tha còir aig a’ chloinn ionnsachadh an uair a tha iad a’ dol an sàs nan cuid obair-labhairt gum feum iad cuimhne a chumail air adhbhar an luchd-èisteachd

3 expressed with bi a’ labhairt. This will enable free and purposeful talk, bheir seo cothrom don chloinn a bhith a’ labhairt gu saor agus gu gnothaicheil

4 còmhradh m, gen còmhraidh. With more open-ended talk, le còmhradh a tha nas fosgailte. They will be aware of their own role and that of others in one-to-one or group talk, bidh mothachadh aca air an àite fhèin agus air àite chàich ann an còmhradh eadar dithis no ann an còmhradh buidhne. With opportunities to respond to books, other texts, and pupils’ own talk and writing, le cothrom air a bhith ag obair fo bhuaidh leabhraichean agus theacsaichean eile, agus cuideachd fo bhuaidh còmhradh agus sgrìobhadh na cloinne fhèin. To use talk in structured play, gus còmhradh a chleachdadh ann an cluiche òrdaichte

5 òraid f. Listening to a talk, ag èisteachd ri òraid. Talks and interviews given by classmates and visiting adults, òraidean is agallamhan o cho-aoisean no o inbhich a bhitheas a’ tadhal. When preparing an individual talk, an uair a bhitheas iad ag ullachadh òraid aon-neach

6 cainnt-bheòil f. In considering performance (the presentation of the message in talk or writing), ann a bhith a’ gabhail beachd air coileanadh (a’ cur na teachdaireachd an cèill ann an cainnt-bheòil no ann an sgrìobhadh)

7 expressed with gnìomh m, plus labhairt f. An assessment should clearly relate to the particular purpose of the talk or writing, tha còir aig measadh a bhith ann an dàimh shoilleir ri adhbhar sònraichte a’ ghnìomha, eadar labhairt is sgrìobhadh

talk v tr & i 1 labhair, vn labhairt f. Pupils will talk to convey information, bidh sgoilearan a’ labhairt ach an toir iad fiosrachadh. To talk in the reading and writing programme, gus a bhith a’ labhairt anns a’ phrògram leughaidh agus sgrìobhaidh

2 bruidhnich, bruidhinn, vn bruidhinn f. They will talk appropriately about experiences, opinions, feelings and texts, bidh iad a’ bruidhinn gu h-iomchaidh mu dheidhinn fhiosraichidhean, bheachdan, fhaireachdainnean agus theacsaichean. When pupils want to talk about an experience, an uair a tha a’ chlann ag iarraidh a bhith a’ bruidhinn air rud a dh’fhiosraich iad. Opportunities to talk together will occur in class activities, bidh cothrom ann a bhith a’ bruidhinn còmhla ann an obair a’ chlas. By talking about them, le bhith a’ bruidhinn orra. Which they can use in talking about their work, a dh’fhaodas iad a chleachdadh ann a bhith a’ bruidhinn air an cuid obrach

3 bi a’ còmhradh. Read and talk about a short text, a’ leughadh agus a’ còmhradh mu theacsa goirid. Pupils should talk together, tha còir aig cloinn a bhith a’ còmhradh còmhla. The teacher will talk directly to the class, bidh an tidsear a’ còmhradh dìreach ris a’ chlas

You will spend your life with people talking about you, caithidh tu do bheatha ann am beul dhaoine eile

talk together v phr 1 bi a’ còmhradh còmhla. Pupils should talk together, tha còir aig cloinn a bhith a’ còmhradh còmhla

2 bi a’ còmhradh. Practical activities which will require them to talk together, gnìomhan prataigeach anns am feum iad a bhith a’ còmhradh

talking n 1 labhairt f. Additional opportunities for talking and listening, barrachd cothrom labhairt agus èisteachd. Skills in talking Gaelic, sgilean labhairt sa Ghàidhlig. Pupils will engage in a programme which will occur after skills in talking and listening are well established, bidh a’ chlann a’ dol an sàs ann am prògram a bhios aca an uair a tha sgilean labhairt agus èisteachd air an làn stèidheachadh. Talking about experiences, labhairt mu fhiosrachaidhean. To link sentences with appropriate words already familiar to them in their talking, gus seantansan a cheangal ri chèile le faclan freagarrach as aithne dhaibh cheana nan cuid labhairt. To consolidate their skills in talking, gus na sgilean labhairt aca a dhaingneachadh

2 expressed with a bhith a’ labhairt. Talking helps us sort out what we think, tha a bhith a’ labhairt gar cuideachadh gus rian a chur air ar smuaintean. They may also have a heightened sense of writing and talking for genuine purposes, faodaidh iad cuideachd am barrachd tuigse fhaotainn air a bhith a’ sgrìobhadh agus a’ labhairt gus fìor amasan a choileanadh

3 còmhradh m, gen còmhraidh. Most of the time will be spent on talking and listening, cuirear seachad a’ mhòrchuid den ùine ann an còmhradh agus ann an èisteachd. Contexts for talking will be varied, tha còir aig suidhichidhean airson còmhraidh a bhith de dh’iomadh gnè. Talking about pictures, còmhradh mu dhealbhan

4 expressed with bi a’ còmhradh. It is through talking with peers, teachers and other adults that much of pupils’ learning will occur, is ann tro bhith a’ còmhradh le co-aoisean, luchd-teagaisg agus inbhich eile a tha deagh chuid de dh’ionnsachadh chloinne a’ dol air adhart

5 cainnt f. In talking offer a personal response to the events, a’ freagairt ann an cainnt gu pearsanta fa chomhair na thachair

6 beachdachadh m, gen beachdachaidh. “Setting the scene” will feature in talking about fiction, bidh “ullachadh-sgeòil” ann am beachdachadh air ficsean

talking mod labhairt. Pupils will acquire knowledge about language which will help them in their talking activities, bidh a’ chlann a’ faotainn mothachadh air cànain a bhitheas feumail dhaibh ann an gnìomhan labhairt

talkative a bruidhneach, comp bruidhniche

talker n neach-labhairt m, pl luchd-labhairt. Pupils should actively consider their own purposes as talkers, tha còir aig a’ chloinn an deagh aire thoirt don cuid adhbhar fhèin mar luchd-labhairt

tall a àrd, comp àirde

tally n cunntas m, gen cunntais, pl cunntasan

tally mark n phr comharra m cunntaidh, gen comharraidh chunntaidh, pl comharraidhean cunntaidh

tan v tr cairt, vn cartadh m

tank n tanca f, pl tancaichean

Tanera pr n Tannara; Tamhnnara

tangle n

tangle leaves n phr 1 bàrr-staimh m, gen barra-staimh

2 bragaire m

tank n (for water) amar m, gen amair, pl amaran, amraichean. A water tank, amar-uisge

tap n 1 tap f, pl tapaichean

2 goc m. Tap water, uisge bhon ghoc

tape n teip f, pl teipichean. Adhesive tape, teip thàthaidh. Masking tape, teip mhasgaidh. Story tapes, teipichean stòiridh

audio tape n phr teip-èisteachd f, pl teipichean-èisteachd. Texts on audio tape, teacsaichean air teip-èisteachd

tape mod 1 teip. Pupils will use tape or video recorders, bidh a’ chlann a’ cleachdadh innealan teip no bhideo

2 air teip. Tape recording allows pupils to hear themselves read, tha clàradh air teip a’ toirt cothroim do chloinn iad fhèin a chluinntinn a’ leughadh

tape recorder n phr 1 inneal m teip, gen inneil teip, pl innealan teip. Pupils will use tape or video recorders, bidh a’ chlann a’ cleachdadh innealan teip no bhideo

2 inneal-clàraidh m cluais, pl innealan-clàraidh cluais. Pupils will make use of tape and video recorders, bidh a’ chlann a’ cleachdadh innealan-clàraidh cluais agus sùla

3 teiprecòrdair m. How to use the tape recorder, mar a dh’obraichear an teiprecòrdair

tape recording n phr 1 clàradh-teip m, gen clàraidh-theip, pl clàraidhean-teip

2 clàradh m air teip, gen clàraidh air teip, pl clàraidhean air teip. Tape recording allows pupils to hear themselves read, tha clàradh air teip a’ toirt cothroim do chloinn iad fhèin a chluinntinn a’ leughadh

3 teiprecòrdadh m, gen teiprecòrdaidh. Tape recording can help pupils hear how fluency aids the conveying of meaning, cuidichidh teiprecòrdadh a’ chlann gu bhith a’ cluinntinn mar tha fileantachd a’ cuideachadh ann a bhith a’ cur brìgh an cèill

tape v tr

taped a 1 expressed with na chaidh a chur air teip. In analysing a taped performance, the pupils will recognise key points in the discussion, ann a bhith a’ sgrùdadh na chaidh a chur air teip de an cuid bheachdachaidh aithnichidh a’ chlann na nithean as cudthromaiche

2 expressed with air clàr. Taped version, teacsa air clàr

taping n clàradh m air teip, gen clàraidh air teip. To respond through taping or puppetry, a bhith a’ freagairt tro chlàradh air teip no tro chleachd fir-fuadain

tar n 1 teàrr f, gen tearra

2 bìth f, gen bìthe

tar v tr

tarred a tearra. On the tarred road, air an rathad thearra

Taransay pr n Tarasaigh

tardy a 1 athaiseach, comp athaisiche

2 leargach, comp leargaiche

target n 1 targaid f, pl targaidean

2 cuimse f, pl cuimsean. Attainment targets, cuimsean coileanaidh. Most strands have attached to them statements of minimum competency or attainment targets, an cois na mòrchodach de na h-iallan tha iomraidhean air comasan aig a’ char as lugha, no cuimsean coileanaidh. The successful attainment of these targets will result in the following outcomes, ma ruigear na cuimsean coileanaidh seo thig na builean a leanas gu ìre

3 tomhas m, gen tomhais, pl tomhaisean. Attainment targets, tomhaisean-coileanaidh

target mod 1 sònraichte. Target audience, luchd-amais sònraichte

2 not directly expressed. With degrees of formality that will depend on the writer’s familiarity with the target readership, aig ìrean foirmealachd a bhitheas a’ dol a-rèir ’s dè an t-eòlas a tha aig an sgrìobhadair air a luchd-amais

tartan n breacan m, gen breacain, pl breacain, breacanan

tartan a breacanach

tartar n tartar m, gen tartair

tartrate n tartrait f

tartrazine n tartrasain f

task n 1 obair f. By directing them into the task, le bhith gan stiùireadh a-steach don obair. There will be pupils in P6 who will be successfully undertaking tasks that appear at Level E, bidh clann ann am B6 agus thèid aca air obair a dhèanamh a tha a’ nochdadh aig Ìre E. Activities ranging from collaborative language tasks to group projects, gnìomhan de chaochladh seòrsa, bho obair cho-chuideachail cànain gu pròiseactan-buidhne. Such work can be individual tasks with teacher support, faodaidh obair den t-seòrsa seo gabhail a-steach obair aon-neach le taice on tidsear. In order to carry out tasks of some complexity, gus obair a tha an ìre mhaith ioma-fhillte a dhèanamh

2 gnìomh m, pl gnìomhan. In the talking tasks above, anns na gnìomhan labhairt gu h-àrd. Opportunities for differentiation by text, task and level of support, cothrom gus eadar-dhealachadh a dhèanamh le teacsa, le gnìomh agus le ìre taice. The teacher will devise short messages and other functional listening tasks, bidh an neach-teagaisg a’ dealbhachadh fiosan goirid agus gnìomhan èisteachd eile. Particular assessment tasks set by the teacher, gnìomhan-measaidh sònraichte air an suidheachadh leis an tidsear

3 gnìomh m a tha ri dhèanamh, pl gnìomhan a tha ri an dèanamh. Discussing tasks and how to deal with them, a’ beachdachadh air gnìomhan a tha ri an dèanamh agus mar a dhèiligear riutha

4 uallach m, gen uallaich. They will be required to take upon themselves the task of fleshing out the details of how they will structure and deliver the information, feumaidh iad uallach a ghabhail orra fhèin gus feòil a chur air cnàmhan dealbhachadh agus lìobhraigeadh an fhiosrachaidh

5 iomairt f. Group tasks from across the whole curriculum, iomairt-bhuidhne o thaobh gu taobh den chlàr-theagaisg. The teacher will encourage adherence to the purpose of the task, bheir an tidsear dhaibh misneach gu bhith a’ cumail ri adhbhar na h-iomairt. Tasks should have clear, identifiable objectives, tha còir amasan soilleir a bhith aig iomairtean gus an aithnichear iad

6 dreuchd f. And intervening only as necessary to focus the group on their task, agus a’ tighinn a-staigh don chùis a-mhàin an uair a tha e riatanach aire na buidhne a thoirt a dh’ionnsaigh na dreuchd. Both text and task are chosen so that all pupils will be capable of dealing with them, taghar an dà chuid teacsa agus dreuchd gus gun tèid aig a’ chloinn air fad air an làimhseachadh

7 dleastanas m, gen dleastanais, pl dleastanasan. If the first task of schools is to develop language skills, mas e prìomh dhleastanas sgoiltean a bhith ag àrach sgilean cànain

8 expressed with na tha ri dhèanamh. By priming pupils for the task, le bhith a’ deasachadh na cloinne airson na tha ri dhèanamh

9 not expressed. Having an understanding of genre gives writers a valuable aid in the task of communicating effectively, tha tuigse a bhith aca air gnè na chuideachadh luachmhor do luchd-sgrìobhaidh ann a bhith a’ conaltradh gu buadhmhor

tassel n 1 babag f, gen babaig, pl babagan

2 babaid f, pl babaidean

taste n 1 (a) blas m, gen blais

(b) blasad m, gen blasaid

2 roghainn f, pl roghainnean. Pupil tastes and choice will be developed by discussion, gheibh roghainnean agus taghadh chloinne cothrom fàis le beachdachadh

3 miann m. They should be helped to develop their own tastes in fiction, is còir an cuideachadh gus am miann fhèin a thaobh ficsean a thoirt gu ìre

4 breithneachadh m, gen breithneachaidh. Whether read aloud to widen experience and taste, co-dhiùbh tha iad air an leughadh a-mach gus leudachadh air fiosrachadh agus air breithneachadh

taste bud n phr gucag f bhlais, pl gucagan blais

taste v tr blais, vn blasad m, blasadh m

tasty a blasta

tautology n ath-bhriathrachas m, gen ath-bhriathrachais

tax n cìs f, gen cìse, pl cìsean. Income tax, cis-chosnaidh

teach v tr 1 teagaisg, vn teagasg m. Many pupils will need to be taught how to disagree, feumaidh mòran den chloinn an teagasg gus a bhith a’ nochdadh easaonta. One method of teaching pupils to deal with mistakes, aon mhodh air clann a theagasg ach mar a dhèiligeas iad ri mearachdan

2 treòraich, vn treòrachadh m. The pupil should be taught to give increasing priority to technical features of the text, tha còir gun treòirichear am pàiste gus am barrachd ’s am barrachd àite a thoirt do nithean teicnigeach an teacsa

3 oidich an, vn oideachadh an. Pupils with physical difficulties may require to be taught the skills necessary, dh’fhaoidte gum bi feum aig cloinn le duilgheadasan bodhaig air oideachadh anns na sgilean a dh’fheumas iad

4 ionnsaich, vn ionnsachadh m. Specialised materials such as being taught Braille, stuthan sònraichte mar tha Braille ionnsachadh. Thus in teaching pupils to tell the first part of a ghost story, mar sin, ann a bhith ag ionnsachadh don chloinn mar a dh’innseas iad a’ chiad phàirt de stòiridh mu thaibhseachan

teaching n teagasg m, gen teagaisg. For teaching of and teaching in gaelic, airson teagasg na Gàidhlig agus teagasg tro mheadhan na Gàidhlig. Such teaching should always be within a meaningful context, tha còir aig a leithid seo de theagasg a bhith daonnan ann an suidheachadh brìoghmhor. Explicit teaching to groups or class will address the needs of pupils, faodaidh teagasg follaiseach air buidhnean no air clas coinneachadh ri feuman na cloinne

teaching mod 1 teagaisg. Teaching approaches, dòighean-teagaisg. No learning or teaching activity has these elements tidily separated, chan eil na h-earrainnean seo air an sgaradh gu rèidh ann an gnìomh ionnsachaidh no gnìomh teagaisg sam bith. Teaching resources, goireasan-teagaisg

2 ionnsachaidh. The teacher should also take this as a teaching opportunity, bu chòir don tidsear cothrom-ionnsachaidh a dhèanamh dheth

3 airson teagaisg. Teaching and learning approaches, dòighean freagarrach airson teagaisg agus ionnsachaidh

teaching approach n phr dòigh-theagaisg f, pl dòighean-teagaisg. Teaching approaches, tasks and experiences will motivate and support pupils, bidh a’ chlann air an gluasad le dòighean-teagaisg, le obair agus le fiosrachadh, agus a’ faotainn taice bhuapa

teacher n 1 tidsear m, gen tidseir, pl tidsearan. It will help teachers to plan their teaching, cuidichidh i tidsearan gu bhith a’ deasachadh an cuid teagaisg. The teacher’s role is that of participant member, ’s e àite an tidseir a bhith a’ gabhail pàirt mar bhall den bhuidhinn

2 (a) neach-teagaisg m, pl luchd-teagaisg. Teachers are therefore urged to use the attainment targets, mar sin, thàtar a’ cur ìmpidh air luchd-teagaisg na cuimsean coileanaidh a chleachdadh. Through talking with peers, teachers and other adults, tro bhith a’ còmhradh le co-aoisean, luchd-teagaisg agus inbhich eile

(b) (male) fear-teagaisg m, gen & pl fir-theagaisg

(c) (female) bean-teagaisg f, gen mnà-teagaisg, pl mnathan-teagaisg

teacher mod 1 tidseir. Teacher support will be less evident, cha bhi taice tidseir cho follaiseach

2 expressed with on tidsear. With teacher support, le taice on tidsear. But still with some teacher support, ach fhathast le tomhas de thaice on tidsear

3 expressed with an tidsear. Teacher modelling of words and phrases, an tidsear a’ toirt eisimpleir le faclan ’s abairtean. This will be aided by discussion, with appropriate teacher intervention, cuidichidh beachdachadh le seo, agus an tidsear a’ tighinn a-staigh mar a bhitheas sin freagarrach

4 expressed with le tidsear. Such work can be group/class/teacher discussion, faodaidh obair den t-seòrsa seo gabhail a-steach beachdachadh le buidhinn/clas/tidsear

5 expressed with on neach-teagaisg. Find, with teacher support, an item of information, a’ lorg, le taice on neach-teagaisg pìos fiosrachaidh

teak n tèac f

• tìoc m

team n buidheann m & f, gen buidhne, dat f buidhinn, pl buidhnean, buidhnichean

tear n deur m, gen & pl deòir

tear n sracadh m, gen sracaidh, pl sracaidhean

tear v tr 1 srac, vn sracadh m

2 reub, vn reubadh m

torn a 1 sracte

2 reubte

tear-off a stiallach. Tear-off slip, bileag stiallach

technical a 1 teicneolach, comp teicneolaich. Technical terms, briathran teicneolach. Technical language, cainnt theicneolach. And also some of the technical terms of literature and the mass media, agus cuideachd àireamh de na briathran teicneolach a bhuineas do litreachas agus do na mòr mheadhain

2 teicnigeach, comp teicnigich. The pupil should be taught to give increasing priority to technical features of the text, tha còir gun treòirichear am pàiste gus am barrachd ’s am barrachd àite a thoirt do nithean teicnigeach an teacsa. An ability to apply technical devices of communication, comas air modhan conaltraidh teicnigeach a chur an greim. A technical revolution, iom-chuartachadh teicnigeach

3 eagair. It is inevitable that that the terminology of the word, sentence and punctuation will be introduced as the technical terms by which teacher and pupil can discuss such matters, chan eil rian nach bi ainmeachas an fhacail, an t-seantans agus a’ phungaidh gan toirt am follais mar na h-ainmean-eagair leis am faod an tidsear agus am pàiste beachdachadh air nithean den t-seòrsa seo

4 not expressed. Teachers need to introduce pupils to the grammatical, literary and other technical terms of language, feumaidh na tidsearan a’ chlann a chur an aithne nam briathran cànain a bhuineas do ghràmar, do litreachas agus an leithid sin

technician n teicniche m, pl teicnichean

technique n 1 dòigh f, pl dòighean. A variety of techniques will be found helpful in this process, tha caochladh dhòighean ann a bhitheas feumail anns an iomairt seo. Self-correction techniques, dòighean fèin-cheartachaidh. Pupils will explore through wide reading a variety of models of stylistic techniques, bidh a’ chlann a’ rannsachadh tro leughadh farsaing caochladh eisimpleirean de dhòighean stoighle

2 dòigh f obrach, pl dòighean obrach. As texts become more complex the teacher needs to deploy a widening range of techniques, mar as ioma-fhillte a tha teacsaichean a’ fàs, ’s ann as motha a dh’fheumas an tidsear a chleachdadh de dhòighean obrach

3 modh m, pl modhan. Growing independence in the analysis of the choices that have to be made and the techniques by which these can be achieved, fàs ann an neo-eisimeileachd ann an eadar-sgaradh air na roghainnean a dh’fheumar a dhèanamh agus na modhan leis an ruigear orra seo

4 modh-cànain m, pl modhan-cànain. Pupils are expected to show awareness of technique through skilled deployment of appropriate stylistic devices, thàtar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ nochdadh mothachaidh air modh-cànain anns a bheil cleachdadh sgileil air nithean iomchaidh a bhuineas do stoidhle

5 modh-obrach m, pl modhan-obrach. In order to offer comment on author’s technique and particular effects, gus beachd a thoirt seachad air modh-obrach an ùghdair agus air buaidhean sònraichte na obair

6 alt m, gen & pl uilt

technological a teicneolasach, comp teicneolasaich

technologist n teicneolaiche m, pl teicneolaichean

technology n teicneolas m, gen teicneolais. Curricular dimensions such as information technology, cùisean a’ chlàir-theagaisg mar tha teicneolas fiosrachaidh. Activities such as exploring technology, gnìomhan mar a bhith a’ rannsachadh teicneòlais

high technology product n phr bathar m àrd-theicneolach, gen bathair àrd-theicneolaich

telecommunications n tele-choluadar m, gen tele-choluadair

telegraph n telegraf m

telephone n fòn. On the telephone, air a’ fòn or air an fhòn

telephone box n phr bogsa-fòn m, pl bogsaichean-fòn; or bocas-fòn m, gen & pl bocais-f`on

telephone number n phr àireamh-fòn f, gen àireimh-fòn, pl àireamhan-fòn

teleprinter n tele-chlobhualadair m, pl tele-chlobhualadairean

telescope n 1 glainn-amhairc f, pl glainneachan-amhairc

2 prosbaig f, pl prosbaigean

teletext n teleteacsa m. Databases, spreadsheets, teletext, view data, and multimedia applications generally, stòir-dhàta, duilleagan-sgaoilte, teleteacsa, lèir-dàta agus innleachdan ioma-mheadhanach anns an fharsaingeachd

television n telebhisean m, gen telebhisein. A television programme, prògram telebhisein. Making use of radio and television, a’ cleachdadh rèidio agus telebhisean

television mod telebhisein. Television scripts, sgriobtaichean telebhisein. The teacher will help pupils make notes on a radio or TV programme, cuidichidh an tidsear a’ chlann gus notaichean a dhèanamh air prògram rèidio no telebhisein

television set n phr telebhisean m. Access to equipment such as radio and television sets, cothrom air uidheam mar tha rèidio is telebhisean

tell v tr 1 innis, vn innse f. New effects can be achieved by showing pupils how the story may be told in role, ruigear air buaidhean ùra le bhith a’ sealltainn don chloinn mar a dh’fhaodar an stòiridh innse ann an riochd neach eile

2 aithris, vn aithris f. Pupils will be encouraged to tell or re-tell stories, bithear a’ misneachadh na cloinne gu bhith ag aithris no ag ath-aithris stòiridhean

3 abair, vn ràdh m. The teacher might tell them that they must make the setting eerie enough to make the readers’ spines creep, dh’fhaodadh an tidsear a ràdh riutha gum feum iad an t-àite a dhèanamh cho uamhalta ’s gun cuir e gaoir ann am feòil an luchd-leughaidh

4 (a) expressed with bi plus fios m aig. You can tell what each building is by looking for clues, ma choimhdeas tu airson sanasan bidh fhios agad dè a th’ anns gach togalach

(b) expressed with fios m air. They are still waiting to be told their destination, tha iad fhathast a’ feitheamh ri fios air an ceann-uidhe

temperature n teothachd f. Average temperature, teothachd chuibheasach. Average mean temperature, teothachd mheadhain chuibheasach

temperature range n phr raon m teothachd, gen raoin teothachd, pl raontan teothachd. Average range of temperature, raon cuibheasach teothachd

template n 1 teamplaid f, pl teamplaidean

2 cumadair m, pl cumadairean

temple n teampall m, gen & pl teampaill

temple n lethcheann m, gen & pl lethchinn

temporal a aimsireil. Spiritual and temporal, spioradail agus aimsireil

tempt v tr buair, vn buaireadh m

temptation n buaireadh m, gen buairidh, pl buairidhean

tempter n buaireadair m, pl buaireadairean

tenant n 1 teanant m, pl teanantan. The land was divided amongst the tenants into crofts, chaidh am fearann a roinn am measg nan teanantan na chroitean

2 neach-aonta m, pl luchd-aonta

tenantry n tuath f, gen tuatha

tendon n 1 teannan m, gen & pl teannain

2 fèith-lùthaidh f, pl fèithean-lùthaidh

3 fèith f, gen fèithe, pl fèithean

tennis n teanas m, gen teanais

tennis court n phr cùirt f theanais, gen cùirte teanais, cùirtean teanais

ten n & a

tens and units n phr deichean agus aonadan

tense n tràth m, pl tràthan. Conditional tense, tràth cumhach. Future tense, tràth teachdail. Immediate tense, tràth aithghearr. Imperfect tense, tràth neo-choileanta. Past tense, tràth caithte. Perfect tense, tràth coileanta. Present tense, tràth làthaireach. Preterite tense, tràth preitiriteach

tense a teann. Tense vowel, fuaimreag theann

tension n teanntachd f. Surface tension, teanntachd uachdair

tent n 1 teant f, pl teantaichean

2 puball m, gen pubaill, pl puballan

tentacle n greimiche m, pl greimichean

tenth n deicheamh m, gen deicheimh, pl deicheamhan

teratogenic a tearataigineach

teratogenicity n tearataigineachd f

term n 1 briathar m, pl briathran. Sound is a general term for use in discussion, ’s e briathar coitcheann a tha ann am fuaim gus a chleachdadh ann am beachdachadh. This will include a selection of terms referring to the words of the language, an lùib seo bidh taghadh de bhriathran a bhuineas do dh’fhaclan na cànain. The terms included in this strand, na briathran a tha air an cleachdadh anns an èill seo. Teachers need to introduce pupils to the grammatical, literary and other technical terms of language, feumaidh na tidsearan a’ chlann a chur an aithne nam briathran cànain a bhuineas do ghràmar, do litreachas agus an leithid sin

2 ainm m, pl ainmean. Mass media is a term useful in categorizing texts, tha na mòr mheadhain na ainm feumail ann a bhith a’ seòrsadh theacsaichean. Fiction and non-fiction will be terms used as pupils’ familiarity with types of text increases, ’s e ainmean a tha ann am ficsean agus fìorsgeul a bhithear a’ cleachdadh mar a bhitheas eòlas na cloinne air seòrsachan theacsa a’ meudachadh. Setting and motives are additional terms which will be used in considering texts, tha suidheachadh agus rùintean nan ainmean a bharrachd a bhithear gan cleachdadh ann am beachdachadh air teacsaichean. The technical terms by which teacher and pupil can discuss such matters, na h-ainmean-eagair leis am faod an tidsear agus am pàiste beachdachadh air nithean den t-seòrsa seo

3 facal m, gen facail, pl faclan. Show that they know, understand and can use at least the following terms, a’ nochdadh gur aithne dhaibh, gun tuig iad agus gun cleachd iad co-dhiù na faclan a leanas

4 ràdh m, pl ràdhan. Pupils will discuss terms associated with knowledge about language, bidh a’ chlann a’ beachdachadh air ràdhan a bhuineas do dh’eòlas air cànain

5 tèarm m, teirm f. Halfway through the term, leitheach slighe tron tèarm

6 not expressed. Pupils will be able to describe in simple terms people, things and places, thèid aig a’ chloinn air iomraidhean sìmplidh a dhèanamh air daoine, air nithean agus air fiosraichidhean. Pupils will be able to describe in more extended terms people, things and places, thèid aig a’ chloinn air iomraidhean nas fhaide a dhèanamh air daoine, air nithean agus air fiosraichidhean. “Genre” is a term used to describe a property of texts, that each text belongs to a group, or set, of texts with which it shares common features, tha “Gnè” air a chleachdadh gus iomradh a dhèanamh air nàdar theacsaichean, a’ comharrachadh gum buin a h-uile teacsa do bhuidheann theacsaichean agus gu bheil dòighean anns a bheil e coltach riutha sin

in simple terms adv phr expressed with sìmplidh a. Pupils will be able to describe in simple terms people, things and places, thèid aig a’ chloinn air iomraidhean sìmplidh a dhèanamh air daoine, air nithean agus air fiosraichidhean

in terms adv phr ann an dòigh. This enables teacher and pupil to monitor progress in terms they both understand, tha seo a’ toirt cothroim don tidsear agus don phàisde sùil a chumail air adhartas ann an dòigh a thuigeas iad le chèile

in terms of prep phr 1 mar. The rationale describes the main features of the Gaelic curriculum in terms of the four broad attainment outcomes, tha an Fheallsanachd a’ toirt cunntais air na prìomh nithean a bhuineas do chlàr-teagaisg na Gàidhlig mar cheithir builean coileanaidh farsaing

2 a thaobh or a thaobh ’s. Discussion of author’s style, in terms of character depiction, beachdachadh air stoidhle an ùghdair a thaobh mar a tha e a’ cur pearsa an cèill. Sentence structures can be discussed in terms of how they create meaning, faodar beachdachadh air cumaidhean sheantansan a thaobh ’s mar a tha iad a’ cruthachadh brìgh

3 not directly expressed. Development will continue in terms of maturity and variety of text, bidh teacsaichean a’ fàs nas caochlaidiche agus nas adhartaiche. Pupils should be helped to identify with characters and to comment in terms of their behaviour and reasons, tha còir a’ chlann a chuideachadh gus a bhith a’ dlùthachadh ris na pearsachan agus a bhith a’ toirt tarraing air an giùlan ’s air an adhbhair

long term a phr fad-aimsireil

in the long term adv phr anns an fhad-aimsir

short term a phr geàrr-aimsireil

in the short term adv phr anns a’ gheàrr-aimsir. In the short term, legislation for Gaelic education should be improved, anns a’ gheàrr-aimsir, bu chòir gum bitheadh an lagh a thaobh foghlaim Ghàidhlig air a leasachadh

terminal n 1 ceann-uidhe m, pl cinn-uidhe. Bus terminal, ceann-uidhe bhusaichean

2 ceann-obrach m, gen & pl cinn-obrach. Computer terminals, cinn-obrach choimpiutair

terminal building n phr togalach-uidhe m, gen togalaich-uidhe, pl togalaichean-uidhe

terminal a

terminal moraine n phr morain f chrìche, pl morainean crìche

terminate v i crìochnaich, vn crìochnachadh m

termination n deireadh m, gen deiridh, pl deiridhean. Terminations of the verb, deiridhean a’ ghnìomhair

terminology n 1 briathrachas m. Abstract terminology, briathrachas easchruthach. Without explicit knowledge of rules and terminology, gun eòlas follaiseach air riaghailtean agus briathrachas. Most of the words they need to use, including specialist terminology, a’ mhòrchuid de na faclan a tha iad ag iarraidh a chleachdadh, agus sin a’ cunntas briathrachais shònraichte

2 ainmeachas m, gen ainmeachais. It is inevitable that that the terminology of the word, sentence and punctuation will be introduced, chan eil rian nach bi ainmeachas an fhacail, an t-seantans agus a’ phungaidh gan toirt am follais

terrace n barraid f, gen barraide, pl barraidean. The gardens behind the terrace, na gàrraidhean air cùlaibh na barraid. Burnside Terrace, Barraid Taoibh an Uillt

terrace v tr

terraced a barraide. A row of terraced houses, sreath de thaighean barraide

terrier n abhag f, gen abhaig, pl abhagan, or abhag m, gen & pl abhaig

like a terrier a phr expressed with abhagach, comp abhagaiche

tertiary a 1 treasacha

2 (education) colaiste. The use of Gaelic in nursery, primary, secondary and tertiary education in Scotland, cleachdadh na Gàidhlig ann am foghlam ro-sgoile, bun-sgoile, àrd-sgoile agus colaiste ann an Alba

tertiary industry n phr 1 treasacha gnìomhachas m, gen & pl treasacha gnìomhachais

2 leas-ghnìomhachas m, gen & pl leas-ghnìomhachais

3 gnìomhachas m seirbheis, gen & pl gnìomhachais sheirbheis

test n deuchainn f, pl deuchainnean. Fair test, deuchainn chothromach. They may use reading tests or other measurement devices, faodaidh iad deuchainnean leughaidh no innleachdan tomhais eile a chleachdadh. Where national tests are taken in Gaelic there will be a report on the results of these tests, far a bheil deuchainnean nàiseanta gan gabhail sa Ghàidhlig, bidh iomradh air mar a thèid don chloinn annta

test v tr 1 dèan deuchainn air, vn dèanamh deuchainn air

2 expressed with mar dheuchainn air cho math ’s. Examples might be short written responses, testing understanding of what has been heard, mar eisimpleir, dh’fhaodadh freagairtean sgrìobhte goirid a bhith ann mar dheuchainn air cho math ’s a thuigeadh nì a chaidh a chluinntinn

testicle n 1 magairle m, pl magairlean

2 clach f, gen cloiche, pl clachan

testosterone n 1 teastostaroin f

2 brodag f nam magairlean, gen brodaig nam magairlean

tetrahedron n teatraihèadran m, gen & pl teatraihèadrain

text n 1 teacsa m, pl teacsaichean. The word “text” denotes the unit of language that is being studied, tha am facal “teacsa” a’ ciallachadh an aonaid chànain a thàtar a’ sgrùdadh. The study of genre helps pupils to see how the form and content of distinctive types of texts reflect their underlying purposes, cuidichidh beachdachadh air gnè a’ chlann gu bhith a’ tuigsinn mar tha cruth sheòrsachan àraidh de theacsaichean, agus na bheil annta, a’ comharrachadh nan adhbhar a tha air an cùl. Pupils will listen individually and in groups so as to respond to speakers and texts, bidh sgoilearan ag èisteachd an dà chuid fa leth agus nam buidhnean ach am freagair iad ri luchd-bruidhne agus ri teacsaichean. The text may be, for example, a poem, an illustrated page from a children’s book, or a spoken message, mar eisimpleirean de theacsaichean tha dàn, duilleag le dealbh bho leabhar chloinne, no teachdaireachd bheòil

2 ceann-teagaisg m, gen & pl cinn-theagaisg. The prime minister had a rather peculiar text last night, ’s e ceann-teagaisg caran neònach a bha aig a’ phrìomhaire a-raoir

text-based a air suidheachadh air teacsa. Themes, topics, projects, or text-based studies, cuspairean no pròiseactan no obair a tha air an suidheachadh air teacsa

textbook n leabhar m, gen leabhair, pl leabhraichean. In older textbooks and methods, anns na seann leabhraichean agus leis na seann dòighean-teagaisg

textile n 1 aodach m fighte, gen aodaich fhighte, pl aodaichean fighte

2 adhbhar m aodaich, gen & pl adhbhair aodaich

textile mod aodaich fhighte. The textile industry, gnìomhachas an aodaich fhighte

textiles n pl obair-aodaich f

textual a 1 teacsail. Other textual markers, comharraidhean teacsail eile. Textual criticism, breithneachadh teacsail

2 teacsa. In order to recognise and appreciate textual conventions, gus cleachdaidhean teacsa aithneachadh agus meas a chur orra

3 anns an teacsa. By scanning and using textual cues, le leughadh aithghearr agus le bhith a’ cleachdadh chomharraidhean anns an teacsa

4 theacsaichean. Paragraph is a further feature of textual organisation, tha paragraf a-rithist ri fhaotainn ann an òrdanachadh theacsaichean

5 a bhuineas do theacsaichean. Such reading will help pupils become familiar with textual features, bidh leughadh den t-seòrsa seo na chuideachadh don chloinn gus eòlas a chur air nithean a bhuineas do theacsaichean

6 co-cheangailte ri teacsaichean. Pupils will recognise and appreciate textual conventions, bidh a’ chlann ag aithneachadh chleachdaidhean co-cheangailte ri teacsaichean agus a’ dèanamh meas orra

texture n 1 eadar-fhigheachd f

2 inneach m, gen innich

3 co-dhèanamh m, gen co-dhèanaimh

not expressed. To help pupils see the need for filling out the texture of stories, gus a’ chlann a chuideachadh gus faicinn gum feum stòiridhean a bhith air an leudachadh a-mach

Thai pr n 1 Thaitheach m, gen & pl Thaithich

2 (language) Thai f

Thai a Thaitheach

Thailand pr n Dùthaich nan Thaitheach, gen Dùthcha nan Thaitheach

than conj 1 na. For these pupils reading and writing will usually start later than for fluent speakers of Gaelic, bidh a’ chlann sin nas fhaide gun tòiseachadh air leughadh ’s air sgrìobhadh, anns a’ chumantas, na feadhainn a tha fileanta sa Ghàidhlig

2 na plus repeated v. It is likely that these pupils will make more rapid progress than those whose experience of Gaelic is set within less favourable social circumstances, bidh a h-uile coltas gun tig piseach nas luaithe air a’ chloinn seo na thig orrasan a tha a’ faighinn eòlais air a’ Ghàidhlig ann an suidhichidhean sòisealta nach eil cho fàbharach

thankful a buidheach, comp buidhiche

thank v tr

thank God v phr expressed with buidheachas do Dhia

thanks n buidheachas m, gen buidheachais

that, those dem pron 1 iad sin

2 iadsan. The teacher will identify those with hearing and speech problems, cuiridh an tidsear aithne orrasan aig a bheil trioblaidean claisneachd is bruidhne

3 an fheadhainn f, gen na feadhainn or na feadhnach. They will encourage pupils to talk in Gaelic, including those who are fluent speakers, misnichidh iad a’ chlann gu bhith a’ labhairt anns a’ Ghàidhlig, agus sin a’ cunntadh na feadhainn a tha fileanta. Discussions will take account of the views and attitudes of those involved in the texts, bidh beachdachadh a’ coimhead ri barail agus sealladh na feadhnach a tha a’ gabhail pàirt anns na teacsaichean

4 expressed with repeated n. By comparing their reactions to those of classmates, le bhith a’ coimeas am beachdan fhèin ri beachdan chàich anns a’ chlas. To make comparisons and contrasts between their own experiences and those depicted in the text, gu bhith a’ coimeas an fhiosrachaidh aca fhèin agus an fhiosrachaidh a tha air a chur a-mach anns na teacsaichean, agus a’ dèanamh eadar-dhealachaidh eatarra

that rel pron 1 a, etc

2 expressed with mar plus pron plus sin. Teachers retain scope and responsibility to choose forms and criteria for assessment that best fit their own programmes, tha fhathast cothrom aig tidsearan, agus uallach orra cuideachd, a bhith a’ taghadh mhodhan agus comharraidhean measaidh mar as fheàrr a fhreagras iad sin air na prògraman aca fhèin

3 new clause or sentence used. Others may have pronounced difficulties that require the opening of an individual Record of Needs, airson feadhainn eile aig a bheil duilgheadasan follaiseach, feumar Clàr Fheuman fhosgladh dhaibh fa leth

that dem a sin. The nature of that offered knowledge has also changed in recent practice, o chionn goirid tha caochladh air a thighinn air an dòigh anns a bheilear a’ tairgse an eòlais sin

2 ud. That poem made me happy, thug an dàn ud toileachadh dhomh

that conj gu, gun, gum, gur. He said that he would come, thuirt e gun tigeadh e. Pupils should learn that in preparing a talk they must bear in mind the purpose of the audience, tha còir aig a’ chloinn ionnsachadh an uair a tha iad a’ dol an sàs nan cuid obair-labhairt gum feum iad cuimhne a chumail air adhbhar an luchd-èisteachd

so … that adv phr, see sv so adv

that … not conj phr nach. He said that he would not come, thuirt e nach tigeadh e

thaw n aiteamh m, gen aiteimh

thaw I v i 1 dèan aiteamh, vn dèanamh aiteimh. The day is thawing, tha an latha a’ dèanamh aiteimh

2 thig plus reothadh à. The fish thawed, thàinig an reothadh às an iasg

II thaw v tr 1 leagh. I thawed the snow, leagh mi an sneachd

2 thoir an reothadh à, vn toirt an reothaidh à. She thawed the meat, thug i an reothadh às an fheòil

the def art 1 an, etc

2 expressed without art in Gaelic. Helping them to go beyond the simple statement, gan cuideachadh gus a dhol thairis air ràdh sìmplidh

3 expressed with dè plus an, etc. To study the effects of the relationship between sound and vision, a bhith a’ rannsachadh dè a’ bhuaidh a tha aig an dàimh eadar fuaim is fradharc

4 expressed with na etc. When pupils are themselves the audience for a performance or programme, an uair a tha a’ chlann fhèin nan luchd-amais air iomairt no air prògram

5 expressed with poss pron. The writer’s familiarity with the target readership, an t-eòlas a tha aig an sgrìobhadair air a luchd-amais

the … the … a phr expressed with mar as … ’s ann as. The later the start the more intensive the programme, mar as fhaide a thàtar gun tòiseachadh ’s ann as dèine am prògram-obrach. Clearly, the more able the pupil the greater become the opportunities for such assessment, tha e soilleir mar as comasaiche am pàiste gur ann as motha an cothrom air a leithid sin de mheasadh

theatre n 1 taigh-cluiche m, gen taigh-chluiche, pl taighean-cluiche. Visits from companies or excursions to the theatre are obvious ways of involving pupils with drama, dòighean follaiseach gus clann a chur an lùib dràma ’s e companaidhean a bhith a’ tadhal, no a’ chlann fhèin a bhith a’ dol don taigh-chluiche

2 amharc-lann f, gen amharc-lainn, pl amharc-lannan

theatre mod dràma. Modern theatre groups should be welcomed to the school, bu chòir buidhnean-dràma an latha an-diugh fhàilteachadh san sgoil

theft n braid f, gen braide

their poss pron 1 an, am. Their father and mother, an athair is am màthair. àmhghar, àmhghair m, gen àmhghair, pl àmhgharan, àmhghairean To enhance their linguistic competence and social confidence, gus an comas cànain agus am misneach am measg dhaoine a chur am feobhas

2 an cuid (plus gen). Which give them an interesting purpose for their listening, a bheir dhaibh adhbhar inntinneach airson an cuid èisteachd. To help them understand their own progress, gus an cuideachadh gu an cuid adhartais fhèin a thuigsinn

thematic a 1 cuspair. For purposes related to thematic work, airson adhbhar co-cheangailte ri obair-chuspair

2 cuspaireil

theme n 1 cuspair m, pl cuspairean. Show that they understand the following terms: theme, character, a’ nochdadh gun tuig iad na faclan a leanas: cuspair, pearsa. In any particular learning activity such as a theme, or topic, or unit study, ann an gnìomh ionnsachaidh àraidh mar tha cuspair, mion-chuspair no aonad oideachaidh. Themes, topics, projects, or text-based studies, cuspairean no pròiseactan no obair a tha air an suidheachadh air teacsa

2 (music) ùrlar m, gen & pl ùrlair

3 (grammar, vs rheme) stèidh f, gen stèidhe, pl stèidhean. Theme and rheme, stèidh agus earball

then adv 1 (a) an sin. Ideas which can then be used in writing, bun-bheachdan, a ghabhas an sin an cleachdadh ann an sgrìobhadh

(b) agus an-sin. First with isolated words and phrases, then with more open-ended talk, anns a’ chiad àite le faclan agus abairtean fa leth, agus an-sin le còmhradh a tha nas fosgailte

2 an uair sin. We shall see Mary first and then we shall see Donald, chì sinn Màiri an toiseach agus an uair sin chì sinn Dòmhnall

3 a-rèist

4 not directly expressed. If the first task of schools is to develop language skills, then it is equally necessary to develop an awareness of the richness of the culture, mas e prìomh dhleastanas sgoiltean a bhith ag àrach sgilean cànain, tha e a-cheart cho riatanach mothachadh àrach air cho saidhbhir ’s a tha an dualchas

theoretical a teòraidheil

theory n teòraidh f, pl teòraidhean. Theory of language, teòraidh chànain

there adv 1 an sin, a sin, ann an sin, ann an shin

2 an siod, a siod, ann an siod, ann an shiod

thereafter adv as a dhèidh sin. Thereafter, as a new story is begun, as a dhèidh sin, an uair a bhithear a’ tòiseachadh air sgeulachd ùir

therefore adv 1 (a) mar sin. Teachers are therefore urged to use the attainment targets, mar sin, thàtar a’ cur ìmpidh air luchd-teagaisg na cuimsean coileanaidh a chleachdadh. This building is more rectangular in shape and therefore likely to be more recent, tha an togalach seo air chumadh nas ceart-cheàrnaiche agus mar sin is dòcha gum buin e do dh’àm nas fhaisg oirnn

(b) mar sin dheth. Business has, therefore, come to value Gaelic, mar sin dheth, tha luchd-gnothaich air a thighinn gu bhith a’ cur luach air a’ Ghàidhlig. They will, therefore, be taught through Gaelic, mar sin dheth, is ann tro Ghàidhlig a bhithear gan teagasg

2 ma-tà. For these pupils reading and writing will, therefore, usually start later than for fluent speakers of Gaelic, bidh a’ chlann sin, ma-tà, nas fhaide gun tòiseachadh air leughadh ’s air sgrìobhadh, anns a’ chumantas, na feadhainn a tha fileanta sa Ghàidhlig. As a general principle, therefore, pupils should have the opportunity to participate in the full range of experiences offered by Gaelic, is prionnsabal coitcheann e, ma-tà, gum bu chòir an cothrom a bhith aig cloinn a bhith a’ gabhail pàirt anns a h-uile aon fhiosrachadh a tha a’ Ghàidhlig a’ tairgse

therm n tearm f, pl tearman

thermal n tearmail f, pl tearmailean. Riding on the thermals, a’ seòladh air na tearmailean

thermal a 1 tearmach. Thermal pollution, truaillidheachd thearmach

2 fìor-bhlàth. Thermal underwear, fo-aodach fìor-bhlàth

thermometer n teas-mheidh f, pl teas-mheidhean

thesaurus n 1 briathrachan m, gen & pl briathrachain. Words will be located in dictionary or thesaurus, gheibhear lorg air faclan ann am faclair no ann am briathrachan

2 teasaras m, gen & pl teasarais

thesis n 1 teusas f, gen teusais, pl teusasan

2 tràchdas m, gen & pl tràchdais. A PhD thesis, tràchdas PhD

3 argumaid f, pl argumaidean

they pron 1 iad

2 expressed with impersonal v. I always saw that they were taking too much out of him, bha mi a’ faicinn a-riamh gu robhar a’ toirt cus às

thick a tiugh, comp tighe

thick adv 1 gu tiugh

2 a thighead. Three inches thick, trì òirlich a thighead. The walls of this building are about 1.5m thick, tha ballachan an togalaich seo mu 1.5m a thighead

thicket n doire m (dùmhail), pl doireachan (dùmhail)

thickness n tighead m, gen tigheid

thief n braidean m, gen & pl braidein

thieve v tr

thieving a bradach, comp bradaiche

thin a tana, comp taine

thing n 1 nì m, pl nithean. Simple descriptions of people, things and places, iomraidhean sìmplidh mu dhaoine, mu nithean agus mu àiteachan

2 (generally with v expressing speech) biùg m. She didn’t say a thing, cha tubhairt i biùg

think v tr & i 1 smaoinich, vn smaoineachadh m. To develop their capacities to communicate, think, feel and make through Gaelic, gus leasachadh a dhèanamh air an cuid chomasan co-luadair, smaoineachaidh, faireachdainn, agus cruthachaidh anns a’ Ghàidhlig. It cannot be assumed that children will have acquired the necessary skills of concentrating, thinking about and recalling what they hear and see by the time they enter P1, chan urrainn dhuinn a bhith cinnteach gum bi clann air na sgilean èiseil a thogail ron am a thig iad a-steach do B1 — ’s e sin a bhith a’ leagail an inntinnean air nithean sònraichte, agus a bhith a’ smaoineachadh agus a’ cuimhneachadh air na chluinneas ’s na chì iad

2 expressed with meas, vn meas m. It was once thought desirable to start with the smaller units of language, bha latha ann a bhàtar a’ meas gun robh e riatanach tòiseachadh leis na h-aonadan-cànain beaga. For the sake of completeness we thought it suitable to include it here, air sgàth na h-iomlanachd mheas sinn iomchaidh a chur am measg a’ chorra an seo

3 expressed with smuain f, pl smuaintean. Talking helps us sort out what we think, tha a bhith a’ labhairt gar cuideachadh gus rian a chur air ar smuaintean

4 expressed with beachd m. Respond in a way that shows some awareness of what the author thinks about them, a’ freagairt ann an dòigh a tha a’ nochdadh na h-uiread de mhothachadh air beachd an ùghdair orra

5 ar v def. I think, methinks, I thought ar leam. She thinks, she thought, ar leatha

thinking n 1 smaoineachadh m, gen smaoineachaidh. They will support and promote the growth of thinking and feeling, bidh iad a’ neartachadh agus a’ leasachadh fàs ann an smaoineachadh agus ann am faireachadh. Listening has implications for speech development and thinking, tha buaidh aig èisteachd air leasachadh cainnte agus air smaoineachadh

2 smuain f. By developing thinking and feeling, le bhith a’ toirt smuain agus faireachdainn gu ìre. Teachers should encourage thinking and shared ideas, is còir do thidsearan a bhith a’ brosnachadh smuain agus bun-bheachdan ann an co-phàirt

3 expressed with bi a’ smaoineachadh. To help thinking about structure, gus cuideachadh le bhith a’ smaoineachadh air dealbhachadh

thinker n expressed with smaoinich v, vn smaoineachadh. Give pupils increasing scope to become independent thinkers and learners, an tuilleadh ’s an tuilleadh cothroim a thoirt don chloinn gus a bhith a’ smaoineachadh agus ag ionnsachadh air an ceann fhèin

third n treas earrann f, gen treas earrainn, pl treas earrannan; tritheamh earrann f, gen tritheamh earrainn, pl tritheamh earrannan

third a 1 treasa or treas. Third person, an treasa pearsa. Words will be located in dictionary or thesaurus, using second or third letters, gheibhear lorg air faclan ann am faclair no ann am briathrachan, a’ cleachdadh na dàrna no na treasa litreach. An apprenticeship for the acquisition of a third language, oileanachadh airson an treas cànain a thogail

2 tritheamh

third person n phr an treasa pearsa, an treas pearsa. The third person plural, an treas pearsa iomarra

third person mod anns an treasa pearsa. Effects created by first or third person narrative, buaidhean a tha mar thoradh air seanchas anns a’ chiad no an treasa pearsa

thirdly adv anns an treas àite

this, these dem pron 1 iad seo

2 iad sin. Since these are the features of the language, a chionn ’s gur iad sin na comasan cànain. By encouraging their response to these, le bhith gam misneachadh gu bhith a’ coinneachadh riutha sin

this, these dem a 1 seo

2 sin. In order to relate these texts perceptively to their own experience, gus na teacsaichean sin a cho-chur gu lèirsinneach ri an cuid fiosrachaidh fhèin

3 a leithid seo. This approach should have the dual aim of introducing pupils to a variety of topics and of familiarising them with new language, tha dà amas aig a leithid seo de dhòigh-obrach: a’ chlann a chur an aithne caochladh chuspairean, agus eòlas a thoirt dhaibh air cànain ùir. In these longer discussions the teacher’s role is that of participant member, tha a leithid seo de cho-bheachdachadh nas fhaide agus ’s e àite an tidseir a bhith a’ gabhail pàirt mar bhall den bhuidhinn

4 a tha an-seo. The pupils should be alerted to these differences, bu chòir a’ chlann a chur nam faireachadh mu na h-eadar-dhealachaidhean a tha an-seo

thistle n

thistle mod (botany) cluarain. Thistle broomrape, mùchag chluarain

thither adv 1 a-null

2 a-nunn

hither and thither adv phr a-null is a-nall

thole-pin n (of dinghy) putag f, gen putaig, pl putagan

piece of timber around the thole-pins n phr bac m, pl baic. “Baic” are pieces around the thole-pins to keep the gunwale from wearing, ’s e th’ anns na baic, pìosan timcheall air na putagan airson am beul a chumail bho chaitheamh

thorn n 1 dealg f, gen deilg, pl dealgan

2 bior m, gen biora, pl bioran

3 gath m, pl gathan

thorn-bush (hawthorn bush) n preas m sgitheich, gen & pl pris sgitheich

thorough a

thoroughly adv gu math. Now wash your hands thoroughly, a-nis glan do làmhan gu math

thought n smuain f, pl smuaintean. Habits of thought and feeling, cleachdaidhean ann an smuain agus ann am faireachdainn

train of thought n phr expressed with smuaineachadh m, gen smuaineachaidh. To help pupils build up an easy flow which will not hamper the train of thought, clann a chuideachadh gus dòigh shaor shiùbhlach a thogail nach cuir bacadh air smuaineachadh

thousand n mìle m, pl mìltean. The graph shows how many thousands of things customers bought each day, tha an graf a’ sealltainn cia mheud mìle rud a cheannaich daoine gach latha

thousand a mìle

thrash v tr 1 stiall, vn stialladh m. I’ll thrash them, stiallaidh mi iad

2 slac, vn slacadh m

thrashing n stialladh m, gen stiallaidh. They deserved a thrashing, thoill iad an stialladh

threat n bagairt f, pl bagairtean

threaten v tr bagair, vn bagairt f, bagradh f

threatened a expressed with bagradh m, gen bagraidh. We hope that groups will not feel discouraged or threatened in any way by the introduction of this policy, tha sinn an dòchas nach bi am poileasaidh na adhbhar mì-mhisnich no bagraidh air chor sam bith do bhuidhnean

thresh v tr buail, vn bualadh m

threshold n stairsneach f, gen stairsnich, pl stairsnichean

throat n amhach f, gen amhaiche, pl amhaichean. A sore throat, amhach ghoirt. There is something in my throat, tha rudeigin nam amhaich

throne n rìgh-chathair f, pl rìgh-chathrach, pl rìgh-chathraichean

through prep 1 tro. Through writing, pupils can define, order and understand ideas, tro sgrìobhadh, thèid aig a’ chloinn air mìneachadh a dhèanamh air bun-bheachdan, air rian a chur orra agus air an tuigsinn. Through control of sentence structure, tro smachd air cumadh sheantansan

2 anns. To develop their capacities to communicate, think, feel and make through Gaelic, gus leasachadh a dhèanamh air an cuid chomasan co-luadair, smaoineachaidh, faireachdainn, agus cruthachaidh anns a’ Ghàidhlig

3 le. Through these experiences extend pupils’ understanding, a’ leudachadh leis na fiosraichidhean seo air tuigse na cloinne. The meaning of new words and phrases should usually be indicated through visual cues, bu chòir brìgh fhaclan ùra agus abairtean ùra a chur an cèill le comharraidhean a chithear. Through role-play or real situations, le bhith a’ dol an riochd eile no le bhith ann an suidhichidhean fìor

4 expressed with o … gu …. They should expect the poem to develop through its verses, bu chòir dùil a bhith aca gum bi an dàn a’ fàs o rann gu rann

5 expressed with a bhith. Rather than through explanation in English, an àite a bhith a’ mìneachadh chùisean ann am Beurla

6 expressed with anns a bheil. Pupils are expected to show awareness of technique through skilled deployment of appropriate stylistic devices, thàtar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ nochdadh mothachaidh air modh-cànain anns a bheil cleachdadh sgileil air nithean iomchaidh a bhuineas do stoidhle

7 expressed with mar thoradh air. Pupils will explore more complex and more original forms through exposure to a wider variety of such forms, bidh a’ chlann a’ rannsachadh mhodhan nas ioma-fhillte agus nas bunaitiche mar thoradh air eòlas fhaotainn air barrachd sheòrsachan den leithid seo de mhodhan

throughout adv fad na h-ùine. Throughout, care has been taken to acknowledge the processes which will enable that extension to take place, tha àite air a thoirt gu faiceallach fad na h-ùine do na ceumannan a bheir cothrom don leudachadh sin a bhith a’ tighinn gu buil

throughout prep 1 (a) air feadh (plus gen). A language spoken by people throughout Scotland, cànain a tha daoine a’ bruidhinn air feadh Alba. The bard makes use of a large number of English words throughout it, tha am bàrd a’ dèanamh feum de dh’àireamh mhòr de dh’fhaclan Beurla air fheadh

(b) feadh (plus gen). Throughout S1 and S2, feadh A1 agus A2

2 tro (plus dat). The penultimate syllables rhyme on “a” throughout the whole song, tha na lidean leth-dheireannach a’ dèanamh comhardaidh air “a” tron òran air fad

3 fad (plus gen) … uile. Throughout the primary stages, fad nam bliadhnachan uile sa bhunsgoil

4 o cheann gu ceann de (plus dat). Throughout the school day, o cheann gu ceann de latha na sgoile

5 rè (plus gen). A daily register must be taken at the beginning of each session and be readily available throughout the session, feumar clàradh làitheil a ghabhail aig toiseach gach seisein agus a bhith ri fhaotainn gu furasta rè an t-seisein

thruster n putair m, pl putairean

thunder n tàirneanach m, gen & pl tàirneanaich

thunderbolt n beithir m, gen beathrach, pl beathraichean

thus adv mar sin. Thus in teaching pupils to tell the first part of a ghost story, mar sin, ann a bhith ag ionnsachadh don chloinn mar a sgrìobhas iad a’ chiad phàirt de stòiridh mu thaibhseachan

thwart n (in dinghy) tobhta m, pl tobhtaichean

(thwart) knee n (piece in boat keeping the thwarts in place) ceannchnag f, pl ceannchnagan

thyme n

thyme mod tìme. Thyme broomrape, mùchag thìme

tiara n tiara m, pl tiarathan

Tibet pr n Tibeat f

Tibetan pr n 1 Tibeatach m, gen & pl Tibeataich

2 (language) Tibeatais f

Tibetan a Tibeatach

ticket n 1 tiocaid f, gen tiocaide, pl tiocaidean. Names and addresses of purchasers must be clearly written on each ticket stub, feumaidh ainm agus seòladh an luchd-ceannaich a bhi sgrìobhte gu soilleir air gach sàil tiocaide

2 bileag f, gen bileig, pl bileagan

tidal a siùil-mhara. Tidal power station, stèisean cumhachd siùil-mhara

tidal energy n phr lùth m siùil-mhara, gen lùtha shiùil-mhara

tidal wave n phr 1 (caused by wind and spring tide) tonn-taomaidh m, gen & pl tuinn-taomaidh

2 (familiar = tsunami) tsunami m

tide n 1 seòl-mara m, gen & pl siùil-mhara

2 tìde-mhara f, gen tìde-mara, pl tìdean-mara

ebb tide n phr sruth m tràghaidh, pl sruthan-tràghaidh

flood tide, flowing tide n phr sruth m lìonaidh, pl sruthan lìonaidh

high tide n 1 muir-làn n, gen muir-làin, & adv. It’s high tide, tha e muir-làn or ’s e muir-làn a th’ ann. At the high tide line, aig mullach muir-làin. They built a dyke just above the high-tide line, thog iad gàrradh dìreach os cinn mullach muir-làin

2 làn m, gen làin. There’s a very high tide today, tha làn mór ann an diugh

low tide n phr 1 muir-tràigh n & adv. It’s low tide, tha e muir-tràigh or ’s e muir-tràigh a th’ ann. At the low tide line, aig bun muir-tràigh. They built a fish-weir at the low tide line, thog iad caraidh aig bun muir-tràigh

2 tràigh f, gen traghad. There’s a very low tide today, tha tràigh mhór ann an diugh

neap tide n phr conntraigh f, gen conntraighe, pl conntraighean

spring tide n phr reothart f, gen reothairt, pl reothartan

tidy a sgiobalta

tidily adv 1 gu sgiobalta

2 gu rèidh. No learning or teaching activity has these elements tidily separated, chan eil na h-earrainnean seo air an sgaradh gu rèidh ann an gnìomh ionnsachaidh no gnìomh teagaisg sam bith

tile n leacag f, gen leacaig, pl leacagan

tile v tr

tiling n 1 leacagan f pl

2 (geometry) co-thaobhadh m, gen co-thaobhaidh

tillage n àr m

tilt n 1 aomadh m, gen aomaidh, pl aomaidhean

2 claonadh m, gen claonaidh

tilt v tr & i 1 aom, vn aomadh m

2 claon, vn claonadh m

3 expressed with claonadh m, gen claonaidh. These rocks have been only gently tilted over millions of years, cha d’fhuair na creagan seo ach beagan claonaidh tro na milleanan de bhliadhnachan

timber n 1 fiodh m, gen fiodha

2 fiodhrach m, gen fiodhraich

time n 1 ùine f. The relative proportion of time allocated to Gaelic and English language, a’ chuibhreann ùine a thàtar a’ cur mu choinneamh na Gàidhlig agus na Beurla. Time allocation, cuibhreann ùine. Much time at the early stages should be spent on play, tha còir mòran ùine aig toiseach gnothaich a chur seachad a’ cluich. For much of the time, fad mòran ùine. How much time does he have in the morning? dè an ùine a bhitheas aige anns a’ mhadainn? Groups should be able to work independently much of the time, tha còir gum bitheadh buidhnean comasach air obair a dhèanamh air an ceann fhèin cuid mhath den ùine

2 àm m, gen ama, pl amannan. At the same time, aig an aon àm. Arrival time, àm ruighinn. Departure time, àm fàgail. I had a good time too, bha deadh àm agamsa cuideachd. There may also be times when the teacher will wish to review the evidence of a pupil’s progress, faodaidh gum bi amannan ann cuideachd an uair a bhitheas an tidsear ag iarraidh ath-bhreithneachadh a dhèanamh air an dearbhadh a tha ann air adhartas pàiste. Though the land may have been occupied from the times of the earliest human settlement, ged a dh’fhaodadh e bhith gu robh luchd-tuineachaidh bho na h-amannan a bu tràithe a’ gabhail còmhnaidh san àite. These stones are the remains of a stone wall probably built in prehistoric times, ’s iad na clachan seo na tha air fhàgail de ghàrradh-cloiche a chaidh a thogail is dòcha aig àm roi-eachdraidheil

3 uair f, gen uarach, uaire, pl uairean. What is the time? dè an uair a tha e? I saw him three times, chunnaic mi trì uairean e. Time and dates, an uair agus cinn-latha. Pupils will understand statements and questions about weather and time, bidh a’ chlann a’ tuigsinn ràdhan agus ceistean mu aimsir agus uair. The time is now approaching twenty minutes past eight, tha an uair a-nis a’ streap ri fichead mionaid an dèidh h-ochd

4 tìm f, gen tìme, pl tìmean. It should begin from where the child is in place and time — familiar experiences, the local environment, including cityscapes, tha còir aige tòiseachadh far a bheil am pàiste — an t-àite agus an tìm anns a bheil e, fiosraichidhean air a bheil e eòlach, an àrainneachd ionadail agus sin a’ cunntadh seallaidhean a’ bhaile mhòir

5 turas m, gen turais, pl tursan. I saw him three times, chunnaic mi trì tursan e

at a time adv phr 1 expressed with aig an aon àm. He was eating two at a time, bha e ag ithe a dhà aig an aon àm

2 expressed with còmhla. He was eating two at a time, bha e ag ithe a dhà còmhla. They came in two at a time, thàinig iad a-steach a dhà is a dhà còmhla

at all times adv phr daonnan. At all times pupils’ interaction and development should be positively fostered, tha còir daonnan àrach dèantanach a dhèanamh air leasachadh na cloinne agus mar a tha iad a’ buntainn ri cach a chèile. Whatever the size of the group there must be a minimum of two adults present at all times, ge be air bith dè am meud a bhitheas aig a’ bhuidhinn feumaidh dà inbheach air a’ char as lugha a bhith daonnan an làthair

at some time, aig àm air choireigin. Most pupils will at some time experience learning difficulties, bidh a’ mhòrchuid de chloinn aig àm air choireigin a’ fiosrachadh dhuilgheadasan ionnsachaidh

at some times, aig amannan

at the same time, aig an aon àm

at times adv phr 1 aig amannan

2 air uairean

3 an-dràsta is a-rithist

by the time prep phr ron àm. It cannot be assumed that children will have acquired the necessary skills by the time they enter P1, chan urrainn dhuinn a bhith cinnteach gum bi clann air na sgilean èiseil a thogail ron am a thig iad a-steach do P1

for some time adv phr car greiseig

for the first time prep phr airson a’ chiad turas. They will receive this for the first time, gheibh iad seo airson a’ chiad turas

from time to time adv phr bho àm gu àm. I understand that my child may be taken on local outings from time to time, tha mi a’ tuigsinn gum faod e bhith gum bi an neach-cloinne agam air a toirt/thoirt a-mach air cuairtean ionadail bho àm gu àm

in … time prep phr an ceann (plus gen). He will be here in a week’s time, bidh e bhos an ceann seachdaine

times n pl expressed with uiread. There is four times the weight in this one, tha a cheithir uiread a chuideam san fhear seo. I went three times further than you, chaidh mi a thrì uiread nas fhaide na thusa

times table n phr clàr m nan uireadan, gen clàir nan uireadan, pl clàran nan uireadan

time mod 1 uaire

2 tìme

time display n phr sealladh m uaire, gen seallaidh uaire, pl seallaidhean uaire

time line n phr loidhne-thìme f

time v tr tomhais an ùine (a bheir rud), vn tomhas na h-ùine. Make a water clock that can be used to time events, dèan cleoc uisg a ghabhas a chleachdadh gus an ùine a bheir tachartasan a thomhas

time-consuming a expressed with a tha a’ tarraing mòran ùine. Its use can free pupils from the effort (often time-consuming) of concentrating on their presentational skills, faodaidh a bhith ga chleachdadh saorsa a thoirt do chloinn on t-saothair (a tha a’ tarraing mòran ùine gu tric) a tha iad a’ dèanamh le bhith a’ bualadh air na sgilean taisbeanaidh

tin n 1 staoin f, gen staoine

2 (container) canastair m, pl canastairean. Tins, packets, bottles and jars, canastairean, pacaidean, botail agus crogain

tin v tr

tinned a chanastair. Tinned food, biadh chanastair

tincture n 1 (pharmacy) tinctear m, gen tincteir, pl tinctearan

2 (colour) dath m, pl dathan

3 (colour) lìth f, gen lìthe, pl lìthean

4 (slight amount) boisteadh m, gen boistidh

tinfoil n sgragall m staoine, gen sgragaill staoine

tiny a bìdeach, comp bìdiche; or bìodach, comp bìodaiche

tiny bit, tiniest bit n phr expressed with bìdeag f, gen bìdeig, pl bìdeagan. I didn’t recognise the tiniest bit of you, cha d’aithnich mi bìdeag dhìot

tip n, see refuse tip n phr

tiptoe n & adv corra-bhiod. He was on tiptoe, bha e air a chorra-bhiod

Tiree pr n Tiriodh; Tiridhe

tissue n 1 (biology) maothran m, gen & pl maothrain. Muscle tissue, maothran musail

2 (biology) stuth m, pl stuthan. Nerve tissue, stuth nearbhan. Cell tissue, stuth cealla

3 eadar-fhighe

tissue-paper n 1 pàipear-sìoda m, gen pàipeir-shìoda

2 pàipear m eadar-fhighte, gen pàipeir eadar-fhighte

tit n (ornithology : family Paridae) cailleachag f, pl cailleachagan

title n 1 tiotal m, gen tiotail, pl tiotalan. Using title, contents page and fly-leaf, a’ cleachdadh an tiotail, a’ chlàir-innse agus na h-eadar-dhuilleig. The teacher will draw attention to titles and contents pages, bidh an tidsear a’ tarraing an aire gu tiotalan agus duilleagan-amais. Give your set the right title, thoir an tiotal ceart air an t-seata agad

2 ainm m, pl ainmeannan

to prep 1 do

2 gu. A letter to a friend, litir gu caraid

3 ri. I was talking to him, bha mi a’ bruidhinn ris

4 air. Explicit teaching to groups or class will address the needs of pupils, faodaidh teagasg follaiseach air buidhnean no air clas coinneachadh ri feuman na cloinne. Pupils will develop a greater alertness to the changes in ideas, bidh a’ chlann a’ fàs nas mothachaile air na h-atharraichidhean ann am bun-smuaintean

5 an prep. Modern theatre groups should be welcomed to the school, bu chòir buidhnean-dràma an latha an-diugh fhàilteachadh san sgoil. Pupils will be introduced systematically to word spacing, cuirear a’ chlann ann an dòigh riaghailteach an greim ann a bhith a’ dealachadh fhaclan

6 aig (plus dat). He was an adviser to the manager, bha e na chomhairleach aig a’ mhanaidsear

7 a dh’ionnsaigh (plus gen). Some will need different approaches to these targets, feumaidh cuid slighean eadar-dhealaichte a leantainn a dh’ionnsaigh nan cuimsean seo. Pupils’ experience of listening can now extend to other texts, faodar leudachadh a-nis a dhèanamh air eòlas na cloinne air èisteachd a dh’ionnsaigh theacsaichean eile. Teachers will draw attention to examples of printed information, bidh na tidsearan a’ tarraing aire na cloinne a dh’ionnsaigh eisimpleirean de dh’fhiosrachadh ann an clò

8 a-rèir (plus gen). To the needs of each individual pupil, a-rèir feumalachdan gach pàiste fa leth. Pupils will be helped to adjust reading approaches to the different ways information is presented, cuidichear a’ chlann gu bhith ag atharrachadh dhòighean-leughaidh a rèir dhòighean eadar-dhealaichte anns a bheil fiosrachadh ga chur an cèill

9 a thaobh (plus gen). A positive attitude to multi-language use, spiorad neartmhor a thaobh ioma-chànanais

10 (distributive) fa chomhair (plus gen). The targets have been set out in grids, one grid to each of the four outcomes, tha na cuimsean air an cur a-mach ann an cliathan, cliath fa chomhair gach tè de na ceithir builean. In talking offer a personal response to the events, a’ freagairt ann an cainnt gu pearsanta fa chomhair na thachair

11 (distributive) mu choinneimh (plus gen). The correct ratio of staff to children as recommended by the social work department must be provided, feumaidh an co-mheas ceart de luchd-obrach mu choinneimh cloinne a bhith ann mar a thèid moladh le roinn na h-obrach sòisealta

12 (in order to) ach an. Pupils will write to convey meaning in Gaelic appropriate to audience and purpose, bidh sgoilearan a’ sgrìobhadh ach an cuir iad brìgh an cèill ann an Gàidhlig mar a fhreagras air luchd-amais agus adhbhar

13 (in order to) expressed with leis an. The teacher will help pupils acquire words to articulate their feelings, cuidichidh an tidsear a’ chlann gus faclan a thogail leis an cuir iad am faireachdainnean an cèill

14 (inf) expressed with a plus vn. To enable pupils to achieve the targets, ann a bhith a’ toirt comais do sgoilearan na cuimsean a choileanadh

15 (inf) a bhith plus vn. If pupils are given regular opportunities to publish and display completed work, ma tha a’ chlann a’ faotainn cothroim gu cunbhalach a bhith a’ foillseachadh agus a’ taisbeanadh obair chrìochnaichte. To enable pupils to achieve the targets, ann a bhith a’ toirt comais do sgoilearan na cuimsean a choileanadh

16 (inf) gu. Pupils will be encouraged to sit comfortably, bi a’ chlann air am misneachadh gu suidhe gu cofhartail. Helping pupils to speak confidently about themselves, a’ cuideachadh na cloinne gu bhith a’ labhairt le misneach mun deidhinn fhèin

17 (inf) gus. Pupils should be encouraged to speak in Gaelic, bu chòir a’ chlann a mhisneachadh gus a bhith a’ bruidhinn anns a’ Ghàidhlig. To use talk in structured play to arrive at outcomes, gus còmhradh a chleachdadh ann an cluiche òrdaichte gus builean a ruigheachd

18 (inf) mar a. They will learn to listen to expositions, ionnsaichidh iad mar a dh’èisteas iad ri iomraidhean. They must learn to recognise the commoner genres, feumaidh iad ionnsachadh mar a dh’aithnicheas iad na pàtarain as cumanta. With the ability to recognise genre, readers and listeners are also aided in making predictions, le comas a bhith aca air mar aithnichear gnè, gheibh luchd-leughaidh agus luchd-èisteachd cuideachadh ann a bhith a’ fàisneachd

19 (inf) expressed with gen. Learning to read is dependent upon the spoken language, tha ionnsachadh leughaidh an urra ris a’ chainnt-bheòil

20 (inf) expressed with a plus rel v. Pupils should set questions for themselves and others to answer, bu chòir don chloinn ceistean a chur ri chèile a fhreagras iad fhèin agus feadhainn eile. To make choices about what to learn, gus roghainn a dhèanamh a thaobh dè dh’ionnsaicheas iad

21 (inf) expressed with ach mar a. The school should decide on one method of teaching pupils to deal with mistakes, tha còir aig an sgoil suidheachadh air aon mhodh air clann a theagasg ach mar a dhèiligeas iad ri mearachdan

22 (inf) expressed with a’, ag plus vn. The teacher will take time to ensure that pupils lay out their writing in a neat form, cuiridh an tidsear ùine seachad a’ dèanamh cinnteach gu bheil a’ chlann a’ cur cruth air an cuid sgrìobhaidh ann an cumadh sgiobalta. An opportunity to enjoy, learn and appreciate aspects of Gaelic music, poetry, song and story, cothrom air cùisean co-cheangailte ri ceòl agus bàrdachd agus òrain agus sgeulachdan a bhuineas don Ghàidhlig: gan ionnsachadh, a’ cur meas orra agus a’ toirt tlachd asta

to be v phr 1 expressed with gus plus vn. Pupils will have a greater autonomy in the choice of topic to be explored, bidh barrachd ùghdarrais aig a’ chloinn ann a bhith a’ taghadh cuspair gus a rannsachadh

2 expressed with a tha gus plus vn. This strand includes an increasing number of terms and concepts to be used in discussions about language generally, anns an èill seo tha am barrachd ’s am barrachd de bhriathran ’s de bhun-smuaintean a tha gus an cleachdadh ann am beachdachadh air cànain san fharsaingeachd

3 expressed with agus plus bi. Speech marks and exclamation marks are further descriptions of punctuation, to be discussed for their effects on meaning, tha comharraidhean-labhairt agus comharraidhean-clisge a’ dèanamh an tuilleadh iomraidh air pungadh agus bithear a’ beachdachadh orra a thaobh na buaidh a tha aca air brìgh

4 expressed with is còir or tha còir. By participating in discussion on the kinds of things to be listened for, le bhith a’ gabhail pàirt ann am beachdachadh air na seòrsachan nithean as còir èisteachd air an son. Media texts are to be enjoyed for the pleasures they provide, tha còir cothrom a ghabhail air an toileachadh a gheibhear à teacsaichean-meadhain

toadstool n balgan m, gen & pl balgain

today adv an-diugh. In best practice today, however, teachers encourage pupils through stimulating contexts, leis na dòighean-teagaisg as fheàrr a tha a’ dol an-diugh, ge-tà, ’s ann a tha tidsearan a’ misneachadh cloinne le suidhichidhean beothail

three days from today adv phr (the second day after tomorrow) an treasaich

together adv 1 còmhla. Opportunities to talk together will occur in class activities, bidh cothrom ann a bhith a’ bruidhinn còmhla ann an obair a’ chlas. Pupils should talk together, tha còir aig cloinn a bhith a’ còmhradh còmhla

2 cruinn còmhla. Sections of stories can be read, discussed, re-drafted before being brought together, faodar earrainnean stòiridhean a leughadh, beachdachadh orra, an ath-dhreachdadh mus toirear cruinn còmhla iad

3 còmhla ri chèile. The day-to-day activities in which teachers and pupils work together, an obair làitheil anns a bheil na tidsearan agus a’ chlann ag obair còmhla ri chèile

4 ri chèile. Different genres are also mixed together for particular effects, bithear cuideachd a’ cothlamadh diofar sheòrsachan gnè ri chèile gus buadhan sònraichte a thoirt gu buil

together with prep phr an cois plus gen. Together with the separate guidelines on assessment, an cois an stiùiridh eadar-dhealaichte air measadh

toilet n 1 toileat m & f, pl toileatan

2 rum-ionnlaid m, gen ruim-ionnlaid, pl rumannan-ionnlaid

toilet paper n phr 1 pàipear-toileat m, gen pàipeir-toileat

2 pàipear-ionnlaid, gen pàipeir-ionnlaid

toilet roll n phr 1 rola-toileat m, pl rolaichean-toileat

2 rol-ionnlaid, pl rolaichean-ionnlaid

toilet mod a thaobh thoileatan. There must be adequate toilet and wash hand basin provision, feumaidh goireasan a dh’fhòghnas a bhith ann a thaobh thoileatan agus mhiasan glanaidh-làmh

toiletry n

toiletries n pl stuthan-sgeadachaidh m pl

tolerance n 1 foighidinn. Including tolerance, enjoyment, co-operation and sharing, agus sin a’ gabhail a-staigh foighidinn, toileachadh, co-oibreachadh agus co-phàirteachadh

2 expressed with thoir àite do bheachdan chàich. Including concern for tolerance, a’ gabhail a-staigh a bhith a’ toirt àite do bheachdan chàich

toll n cìs f, gen cìse, pl cìsean. The bridge tolls, cìsean na drochaid

toll mod chìsean. The toll protester, Donald Mackenzie, said…, thuirt fear-diùltaidh nan cìsean, Dòmhnall MacCoinnich…

tomato n tomàto m, pl tomàtothan. Tomato soup, sup tomàto

tomorrow adv a-màireach

the day after tomorrow adv phr an-earar

tomorrow night adv phr an ath-oidhche, an athoidhch

the second day after tomorrow adv phr (three days from today) an treasaich

tonal a (linguistics, music) tònail

tone n 1 cruth m cànain. Show that they can use at least the following terms: tone, target audience, a’ nochdadh gun cleachd iad co-dhiù na faclan a leanas: cruth cànain, luchd-amais sònraichte

2 dòigh f. Showing some sense of purpose and audience in pace and tone of delivery, a’ nochdadh mothachaidh air adhbhar ’s air luchd-amais ann a bhith a’ suidheachadh astair agus dòigh lìobhraigidh

3 dòigh-labhairt. Tone will be used when pupils discuss spoken communications, bithear a’ cleachdadh dòigh-labhairt an uair a bhios clann a’ beachdachadh air conaltradh-beòil. They should learn to take some account of register, tone, tha còir aca aire air choireigin a thoirt air gnè, dòigh-labhairt. In appropriate variations of tone and expression, ann an caochladh sheòrsachan iomchaidh de dhòigh-labhairt agus de dh’aithris

4 (linguistics, music) tòna m, pl tònaichean. Tone languages, cànainean tòna

tone of voice n phr dòigh bhruidhne. For example, use of more than one tone of voice, mar eisimpleir, còrr is aon dòigh bhruidhne ga cleachdadh

ton n tunna m, pl tunnachan

tonight adv a-nochd

tonne n tonne f, pl tonnes

2 tunna m meatrach, gen tunna mheatraich, pl tunnachan meatrach

tonsil n tonsail m, pl tonsailean

too adv 1 ro. Speaking too quickly, labhairt ro luath

2 tuilleadh agus. Studying the media cannot begin too early, chan urrainn rannsachadh air na meadhain tòiseachadh tuilleadh agus tràth

3 not expressed. Speaking too quickly or too hesitantly can reduce listeners’ interest, faodaidh labhairt ro luath no le stadaich ùidh an luchd-èisteachd a lughdachadh

too much n phr cus plus gen. By asking for too much evidence of it, le bhith a’ sùileachadh cus dearbhaidh air. They are doing too much talking, tha iad a’ dèanamh cus bruidhne

tool n 1 goireas m, gen goireis, pl goireasan. Where did you leave the tools? càite an d’fhàg thu na goireasan?

2 ball-acfhainn m, gen & pl buill-acfhainn

3 inneal m, gen inneil, pl innealan

4 (archaeology) goireas m, gen goireis, pl goireasan. Tools from this early period have been found nearby, chaidh goireasan bho àm thràth seo a lorg faisg air an seo

tooth n fiacaill f, fiacail f, gen fiacla, pl fiaclan

back tooth n phr fiacail-chùil f, pl fiaclan-cùil

bottom tooth n phr fiacail-bhuinn f, pl fiaclan-buinn

eye-tooth n 1 fiacail-chrìche f, pl fiaclan-crìche

2 fiacail-shùlach f, pl fiaclan-sùlach

top tooth n phr fiacail f gu h-àrd, pl fiaclan gu h-àrd

wisdom tooth n fiacail-fhorais f, pl fiaclan-forais

2 fiacail f ghliocais, pl fiaclan gliocais. The wisdom teeth, fiaclan a’ ghliocais

toothbrush n bruis-fhiaclan f, pl bruisean-fhiaclan

toothpaste n uachdar-fhiaclan m, gen uachdair-fhiaclan. Household goods such as toothpaste, matches and dusters, gnothaichean taighe mar uachdar-fhiclan, lasadairean agus dustairean

toothpick n bior-fhiacail m, pl bioran-fiacail

top n 1 mullach m, gen & pl mullaich

2 bàrr m, gen barra, pl barran

3 bràigh m, gen bràighe, bràghad, pl bràigheachan

from top to bottom adv phr o bhonn gu bàrr

on top of prep phr air muin (plus gen). On top of you, air do mhuin

top a

top part n phr bràigh m, gen bràighe, bràghad, pl bràigheachan

top ten n phr a’ phrìomh dheich

topaz n tofas m, topas m, gen tofais, topais

topic n 1 cuspair m, pl cuspairean. To communicate on a range of topics, co-luadar a dhèanamh air sreath chuspairean. Giving an ordered account of a topic, a’ toirt cunntais rianail air cuspair. Themes, topics, projects, or text-based studies, cuspairean no pròiseactan no obair a tha air an suidheachadh air teacsa. Contexts could derive from the following exemplar topics, dh’fhaodaiste suidhichidhean a thoirt o na cuspairean a leanas, mar eisimpleir. Banks of materials organised on the basis of functions and notions or of topics, bancaichean de stuthan air an cur air dòigh air bhonn ghnìomhan agus smuaintean no air bhonn chuspairean

2 mion-chuspair m. In any particular learning activity such as a theme, or topic, or unit study, ann an gnìomh ionnsachaidh àraidh mar tha cuspair, mion-chuspair no aonad oideachaidh

3 cùis f, pl cùisean. Convey and understand information about common topics, thoir seachad agus tuig fiosrachadh mu chùisean coitcheann

4 topaig f, pl topaigean

5 ceann-còmhraidh m, gen & pl cinn-chòmhraidh

6 (linguistics: vs comment) cuspair m, pl cuspairean. Topic and comment, cuspair agus luaidh

topic mod 1 cuspaireach. Topic sentence, seantans cuspaireach. Within an enlarged range of topic areas and contexts, ann an sreath mheudaichte de raointean agus de shuidhichidhean cuspaireach

2 cuspair. They will learn to use topic and summing-up sentences, ionnsaichidh iad seantansan cuspair agus seantansan geàrr-chunntais a chleachdadh

topical a (thematic) cuspaireil

topicalise v tr

topicalised a cuspairichte

topic-based a air a shuidheachadh air cuspairean. The language programme may take the form of a less structured topic-based approach, faodaidh am prògram cànain a bhith ann an riochd modh nach eil buileach cho stèidhichte ach air a shuidheachadh air cuspairean

topic-prominent a (linguistics) cuspairichte

topography n cumadh-tìre m, gen cumaidh-thìre

topple v i cuir car, vn cur car. To prevent the rain gauge toppling over weight the base, gus a bhith cinnteach nach cuir an tomhas-silidh car cuir cudthrom air a’ bhonn aige

topsoil n ùir-uachdair f, pl ùirean-uachdair. Topsoil and subsoil, ùir-uachdair agus fo-ùir

torch n 1 toirds f, pl toirdseachan

2 biùgan m, gen biùgain, pl biùgain, biùganan

3 leus m, gen & pl leòis

tornado n tornado m, pl tornadothan

torrent n 1 bras-shruth m, pl bras-shruthan

2 tuil f, pl tuiltean

3 dòrtadh m, gen dòrtaidh, pl dòrtaidhean

4 (a) maoim f slèibhe, pl maoimean slèibhe

(b) beum-slèibhe m, pl beuman-slèibhe

Torridon pr n Toirbheartan m, gen Thoirbheartain

Torridonian a Toirbheartanach

Torridonian sandstone n phr clach-ghainmhich Thoirbheartanach, gen cloiche-gainmhich Toirbheartanaich

total n 1 iomlan m, gen & pl iomlain. Total due, iomlan ri phàigheadh

2 suim f, gen suime, pl suimeannan

total a 1 iomlan

2 làn preceding n. The candidate has pledged her total support to ensure secure status for the Gaelic language, tha an tagraiche air a làn thaic a ghealltainn gus dèanamh cinnteach gum faigh an cànan Gàidhlig inbhe thèarainte

3 uile gu lèir. Total cost, cosgais uile gu lèir

4 expressed with suim f. Total score, suim nan sgòran

totem n tòtam m, gen tòtaim, pl tòtaman

totem pole n phr 1 pòla-tòtaim m, pl pòlaichean-tòtaim

2 pòla-samhla m, pl pòlaichean-samhla

totemic a tòtamach

totemism n tòtamachd f

touch v tr bean ri, vn beantainn ri; or bean do, vn beantainn do

tour n cuairt f, pl cuairtean

tourist n neach-turais m, pl luchd-turais

towards prep 1 a dh’ionnsaigh (plus gen). Pupils who are beyond Level E and progressing towards Standard Grade, clann a tha seach Ìre E agus a’ dol air adhart a dh’ionnsaigh na h-Ìre Choitchinn. When their minds have been caught and turned towards a worthwhile enterprise, an uair a ghabhar greim air na h-inntinnean aca agus a stiùirear iad a dh’ionnsaigh iomairt as fhiach an t-saothair. As facts built towards a conclusion, mar nithean fìrinneach air an cur còmhla a dh’ionnsaigh cò-dhùnaidh

2 gus (plus rad). A phased approach towards strengthening Gaelic as a living language is required, tha feum air dòigh-obrach a fhreagras air gach ceum gus a’ Ghàidhlig a neartachadh mar chànan beò

towel n searbhadair m, pl searbhadairean. Paper towels, searbhadairean pàipeir

tower n tùr m, gen & pl tùir. Water tower, tùr uisge

tower block n phr tùr-thaighean m, gen & pl tùir-thaighean

tower crane n phr 1 tùr-chrann m, gen & pl tùr-chroinn

2 crann m baidealach, gen croinn bhaidealaich, pl croinn bhaidealach

town n 1 baile m, pl bailtean

2 baile-mòr m, gen baile-mhòir, pl bailtean-mòra

town boundary n phr crìoch f baile, gen crìche baile, pl crìochan baile

town centre n phr meadhan m baile, gen meadhain baile

town hall n phr talla m baile, pl tallachan baile. In the Town Hall, anns an Talla Bhaile, or ann an Talla a’ Bhaile. In the morning she reports to her office at the Town Hall, sa mhadainn bidh i a’ dol an làthair aig an oifis aice san Talla Bhaile

township n baile m, pl bailtean. Crofting townships, bailtean croitearachd

township constable n phr conastabal m baile, gen & pl conastabail baile

toxic a tocsaineach. Toxic substances, stuthan tocsaineach. All toxic substances must at all times be stored in their original containers, feumar stuthan tocsaineach air fad a stòradh daonnan anns na bocais-stòraidh thùsail aca

toxicity n tocsaineachd f

toy n dèideag f, gen dèideige, pl dèideagan

trace n 1 lorg f, gen luirge, pl lorgan. No trace of turf walled buildings usually survives, mar as trice chan fhaighear lorg idir an diugh air togalaichean le ballachan fàil. The southern half of the wall is 3m wide with traces of another ring of stones, tha leth a deas a’ bhalla 3m an leud, agus chithear an seo lorg air cearcall eile de chlachan. Traces of all three types of walling survive in this area, gheibhear lorg fhathast air gach aon de na trì seòrsaichean gàrraidh san àite seo

2 expressed with uimhir f bheag. Unusual tastes can come from traces of copper from domestic plumbing, dh’fhaodadh blasan neo-àbhaisteach a thighinn a thoradh air uimhir bheag a chopar bho phìoban an taighe

trace v tr 1 (a) lorg, vn lorg m

(b) faigh lorg air, vn faighinn luirge air. Walls both of turf and stone can be traced in this area as illustrated, gheibhear lorg air gàrraidhean an dà chuid de dh’fhàl is de chloich san àite seo mar a tha an dealbh a’ sealltainn

(c) lean lorg, vn leantainn luirge. Try and trace these dykes to see the shape of the different fields, feuch an lean thu lorg nan gàrraidhean seo ach am faic thu an cumadh a bha air na diofar raointean

2 (drawing) (a) comharraich (a-mach), vn comharrachadh m (a-mach). Put a piece of tracing paper over the photograph and trace the roads on it, cuir pìos de phàipear comharrachaidh air an dealbh-chamara agus comharraich a-mach na rathaidean air

(b) treas, vn treasadh m

tracing n (drawing) 1 treasadh m, gen treasaidh, pl treasaidhean

2 trasd-dhealbh m, gen trasd-dheilbh, pl trasd-dhealbhan

tracing paper n phr 1 pàipear m comharrachaidh, gen pàipeir chomharrachaidh

2 pàipear m treasaidh, gen pàipeir threasaidh

trachea n 1 (anatomy) trachea f, traice f

2 langan-bhràghad m, gen langain-bhràghad, pl langanan-bràghad; steic-bhràghad, gen steice-bràghad, pl steicean-bràghad

track n 1 frith-rathad m, gen frith-rathaid, pl frith-ròidean

2 ceum m, gen ceuma, cèim, pl ceumannan, ceuman

3 lorg f, gen luirge, pl lorgan

4 slighe f, pl sligheachan

keep track of v phr cùm ròs air, vn cumail ròs air. I’m sure you have worn away your fingers keeping track of those figures, tha mi cinnteach gu bheil thu air do chorragan a bhleith a’ cumail ròs air na cunntasan sin

racing track n phr slighe-rèisidh f, pl sligheachan-rèisidh

tracksuit n deise-spòrs f, pl deiseachan-spòrs

tract n tràchd m & f, pl tràchdan

trade n malairt f

2 ceàird f, gen ceàirde, ciùirde, pl ceàirdean

trade route n phr slighe f mhalairt, pl slighean malairt

trade union n phr aonadh m ciùird, gen aonaidh chiùird, pl aonaidhean ciùird

trader n neach-malairt m, pl luchd-malairt

tradition n 1 dualchas m, gen dualchais

2 dùthchas m, gen dùthchais

3 traidisean m, gen traidisein, pl traidiseanan. This change was strengthened by the building traditions of the Viking settlers, chaidh an t-atharrachadh seo a dhaingneachadh le traidiseanan an luchd-thuineachaidh Lochlannaich a thaobh thogalaichean

4 (oral) beul-aithris f

tradition bearer n phr seanchaidh m, pl seanchaidhean

traditional a 1 dualchasach, comp dualchasaich. The traditional runrig system was abolished in 1845, chaidh cur às don t-siostam dualchasach, an roinn-ruithe, ann an 1845

2 dùthchasach, comp dùthchasaich

3 traidiseanta

4 expressed with san t-seann nòs. A traditional song, òran san t-seann nòs

traffic n trafaig f

tragedy n 1 traidseadaidh m, pl traidseadaidhean

2 bròn-chluich f, gen bròn-chluiche, pl bròn-chluichean

trail n 1 lorg f, gen luirge, pl lorgan

2 slighe f, pl slighean. Boulder trail, slighe ulbhag. Nature trail, slighe nàdair. A tour around specific sites on the trail, turas mu thimcheall làraichean sònraichte air an t-slighe

trailer n trèalair m, pl trèalairean

train n trèana f, pl trèanaichean. I hope the train isn’t too crowded, tha mi an dòchas nach bi cus dhaoine air an trèana

train of thought n phr expressed with smuaineachadh m, gen smuaineachaidh. To help pupils build up an easy flow which will not hamper the train of thought, clann a chuideachadh gus dòigh shaor shiùbhlach a thogail nach cuir bacadh air smuaineachadh

trainee n ionnsaichear m, gen ionnsaicheir, pl ionnsaichearan. Any staff member or trainee who contracts a persistant cough must withdraw from work, ma thogas neach den luchd-obrach no ionnsaichear sam bith casad leanailteach feumaidh i/e tarraing a-mach às a cuid/chuid obrach

train v tr 1 ionnsaich, vn ionnsachadh m

2 trèan, vn trèanadh m

trained a 1 ionnsaichte

2 air a thrèanadh

training n 1 ionnsachadh m, gen ionnsachaidh

2 trèanadh m, gen trèanaidh

trainer n trèanair m, pl trèanairean

traitor n brathadair m, pl brathadairean

tranquilliser n tàmhadair m, pl tàmhadairean

transcribe v tr 1 tair-sgrìobh, vn tair-sgrìobhadh m

2 ath-sgrìobh, vn ath-sgrìobhadh m

3 expressed with sgrìobh, vn sgrìobhadh m. Transcribe what is on the tape, sgrìobh na tha air an teip

transcript n 1 tair-sgrìobhadh m, gen tair-sgrìobhaidh, pl tair-sgrìobhaidhean

2 ath-sgrìobhadh m, gen ath-sgrìobhaidh, pl ath-sgrìobhaidhean

3 expressed with sgrìobhadh m a thogadh, pl sgrìobhaidhean a thogadh. Pupils will read short narrative texts, and transcripts of tapes and dialogues, bidh a’ chlann a’ leughadh theacsaichean-aithris goirid, cho math ri sgrìobhaidhean a thogadh o theipichean agus o chòmhraidhean

transcription n 1 tair-sgrìobhadh m, gen tair-sgrìobhaidh, pl tair-sgrìobhaidhean

2 ath-sgrìobhadh m, gen ath-sgrìobhaidh, pl ath-sgrìobhaidhean

transfer n 1 (art) dealbh-tàthach m, gen deilbh-thàthaich, pl dealbhan-tàthach

2 expressed with lìobhraig, vn lìobhraigeadh. Pupil self- and peer-evaluation will include consideration of the success with which information transfer took place, bidh a’ chlann a’ breithneachadh orra fhèin ’s air an co-aoisean agus a’ toirt fa-near dè cho math ’s a chaidh fiosrachadh a lìobhraigeadh

transfer v tr 1 tionndaidh, vn tionndadh. To transfer their language skills into Gaelic, gus an sgilean cànain a thionndadh gu Gàidhlig

2 gluais, vn gluasad m. It may also be an option to transfer a pupil making rapid progress from a Learners’ class to Gaelic Medium education, faodar cuideachd pàiste air a bheil fìor phiseach luath a ghluasad bho chlas Luchd-Ionnsachaidh gu foghlam tro Mheadhan na Gàidhlig

3 expressed with stèidhich, vn stèidheachadh. The policy should recognise that skills acquired in Gaelic may be expected to transfer readily to English, am poileasaidh ag aideachadh cuideachd gum faodar a bhith a’ sùileachadh gun gabh na sgilean a thogar sa Ghàidhlig an stèidheachadh gu furasta anns a’ Bheurla

transform v tr cruth-atharraich, vn cruth-atharrachadh m

transformation n cruth-atharrachadh m, gen cruth-atharrachaidh, pl cruth-atharrachaidhean

transformational a cruth-atharrachail. Transformational grammars, gràmaran cruth-atharrachail. A transformational approach, dòigh chruth-atharrachail

transformer n (electricity) tair-fhoirmear m, gen tair-fhoirmeir, pl tair-fhoirmearan

• caochlaidear m, gen caochlaideir, pl caochlaidearan

transition n expressed with gluais v, vn gluasad. The transition from the relatively latent to the active phase in the immersion process will require sensitivity on the part of the teacher, feumaidh geur mhothachadh a bhith aig an tidsear ann a bhith a’ gluasad na cloinne on ùine a tha caran falchaidh a dh’ionnsaigh cleachdadh na Gàidhlig

transitive a (grammar) aisigeach, comp aisigich. Transitive verbs, gnìomhairean aisigeach

translate n eadar-theangaich, vn eadar-theangachadh m

translation n eadar-theangachadh m, gen eadar-theangachaidh, pl eadar-theangachaidhean

translucent n trìd-shoillseach, comp trìd-shoillsich

transmigration n cian-imrich f, gen cian-imriche, pl cian-imrichean

transmission n 1 (radio, television) craoladh m, gen craolaidh, pl craolaidhean

2 (of tales) aiseag m, gen aiseig. The transmission of the tales from generation to generation, aiseag nan sgeulachdan bho ghinealach gu ginealach

transmit v tr sgaoil, vn sgaoileadh m. The disease is sexually transmitted, tha an galar air a sgaoileadh le feise

transmitter n (transmitting aerial) crann-sgaoilidh, gen & pl croinn-sgaoilidh. These new channels will be received through the presently existing transmitters, gheibhear na sianalan ùra seo tro na croinn-sgaoilidh a tha againn an-dràsta

transnational a tar-nàiseanta

transom n (of boat) clàrag f, gen clàraig, pl clàragan

transparency n 1 trìd-shoillse f

2 trìd-shoillsean m, gen trìd-shoillsein, pl trìd-shoillseanan

3 expressed with dealbh m, pl dealbhan. They will learn to listen to expositions which are illustrated by overhead transparencies, ionnsaichidh iad mar a dh’èisteas iad ri iomraidhean le dealbhan os an cionn nan cois

transparent a trìd-shoilleir

transpiration n trìd-dheatachadh m, gen trìd-dheatachaidh

• tar-analachadh m, gen tar-analachaidh

transpire I v tr (plants) trìd-dheataich, vn trìd-dheatachadh m

II transpire v i 1 (plants) trìd-dheataich, vn trìd-dheatachadh

2 thig am follais, vn tighinn am follais

3 tachair, vn tachairt f. His account of what transpired, a chunntas air na thachair

transport n còmhdhail f, gen còmhdhalach. Road transport, còmhdhail rathaid. Jobs for which road transport is needed, obraichean a chuireas feum air còmhdhail rathaid. All transport used should have forward-facing seats with seat-belts fitted, a thaobh gach seòrsa còmhdhalach a thèid a chur am feum, is còir gum bitheadh suidheachain a tha a’ coimhead chon an toisich air fad aca le criosan-sàbhalaidh air an cur a-steach

transport v tr giùlain, vn giùlan m

transportation n giùlan m, gen giùlain

trap n ribe f, pl ribeachan

trapezium n trapezium m, traipeisiam m

trash n sgudal m, gen sgudail

travel n siubhal m, gen siubhail

travel agency n phr companaidh f shiubhail, pl companaidhean siubhail

travel centre n phr ionad m siubhail, gen ionaid shiubhail, pl ionadan siubhail

travel v i

travelling person n phr neach-falbhainn m, pl luchd-falbhainn

travelling people n pl phr luchd-falbhainn m

traveller n neach-siubhail m, pl luchd-siubhail

travelogue n cunntas-turais m, gen cunntais-thurais, pl cunntasan-turais

tray n treidhe f, pl treidhean, treidhichean. The eggs are taken to a packing station where they are packed in boxes, thèid na h-uighean a thoirt do stèisean pacaidh far a bheileas gam pacadh ann am treidhichean

tread n ceum m, gen ceuma, cèim, pl ceumannan, ceuman

2 (of footwear, tyre) tread m & f, pl treadaichean. There is mud in the treads of your boots, tha poll ann an treadaichean do chuid bhròg. There is not much tread left on that tyre, chan eil mòr thread air fhàgail air an taidhr sin

treason n brathadh m, gen brathaidh

treasure n ionmhas m, gen ionmhais, pl ionmhasan

treasure trail n phr sireadh-ionmhais m, gen siridh-ionmhais

treasurer n ionmhasair m, pl ionmhasairean

treat v tr 1 (a) buin ri, vn buntainn ri. The pre-school will treat fairly all applicants for jobs, buinidh an ro-sgoil gu cothromach ri gach tagraiche airson obrach

(b) dèilig ri, vn dèiligeadh ri. Treat all applicants in the same way, dèilig ri tagraichean gu lèir anns an aon dòigh

2 (medically) expressed with faigh plus gabhail m aig. I give permission for my child to be treated in the event of a medical emergency, tha mi a’ toirt cead gum faigh an neach-cloinne agam gabhail aice/aige ma bhitheas suidheachadh-èiginn meidigeach ann

3 thoir iomradh air, vn toirt iomraidh air. Knowledge about language has not been treated separately in these columns, cha tugadh iomradh air leth air Eòlas air Cànain anns na colbhan seo

treatment n 1 (a) leasachadh m, gen leasachaidh. A few may reveal signs of physical difficulties in hearing which will require treatment, àireamh bheag, ’s dòcha, a’ nochdadh gu bheil duilgheadasan corparra aca a thaobh èisteachd a chuireas feum air leasachadh. Water treatment plant, innealraidh leasachaidh uisge

(b) expressed with leasaich, vn leasachadh. The course will give an understanding of the various treatment and distribution processes used in the water industry, bheir an cùrsa tuigse air na dòighean air uisge a leasachadh agus a chur a-mach don t-sluagh a thathar a’ cleachdadh sa ghnìomhachas uisge

2 dòigh-oibreachaidh f, pl dòighean-oibreachaidh. Texts will have a broader range of language and treatment, bidh na teacsaichean nas leatha ann an cànain agus ann an dòigh-oibreachaidh

3 expressed with gabhail m aig, gen gabhalach aig. I give permission for my child to be given treatment in the event of a medical emergency, tha mi a’ toirt cead gum faigh an neach-cloinne agam gabhail aice/aige ma bhitheas suidheachadh-èiginn meidigeach ann

4 expressed with mar a tha … a’ dèiligeadh ri. Teachers should compare different writers’ treatment of a theme, tha còir aig tidsearan a bhith a’ coimeas mar a tha ùghdairean eadar-dhealaichte a’ dèiligeadh ri cuspair

treaty n 1 cùmhnant m, gen cùmhnaint, pl cùmhnantan. Treaty of Edinburgh, Cùmhnant Dhùn Èidinn

2 còrdadh m, gen còrdaidh, pl còrdaidhean

treble a 1 trì-fillte

2 triobailte

3 (music) triobail. A treble voice, guth triobail

treble n (music) triobail m, pl triobailean

treble v tr trioblaich, vn trioblachadh m

tree n craobh f, gen craoibhe, pl craobhan

tree root n phr 1 freumh m craoibhe, gen freumha craoibhe, pl freumhan chraobh

2 bun-craoibhe m, gen & pl buin-chraoibhe

tree trunk n phr stoc m craoibhe, gen stuic chraoibhe, pl stuic chraobh

tree-stump n bun-craoibhe m, gen & pl buin-chraoibhe

tremor n 1 crith f, gen crithe, pl crithean

2 criothnachadh m, gen criothnachaidh, pl criothnachaidhean

trench n 1 trainnse f, pl trainnsichean. In the trenches, anns na trainnsichean

2 trainnse-ùrlair f, pl trainnsichean-ùrlair. Ocean trench, trainnse-ùrlair chuain

trench v tr trainnsich, vn trainnseachadh m

trenching n trainnseachadh m, gen trainnseachaidh

triangle n triantan m, gen & pl triantain. Right-angled triangle, triantan ceart-cheàrnach. Equilateral triangle, triantan ionann-thaobhach. Isosceles triangle, triantan co-chasach. Obtuse-angled triangle, triantan le ceàrn farsaing. Scalene triangle, triantan sgaileanach, or triantan neo-chothromach. Triangle faces, aodainnean triantain

triangular a triantanach, comp triantanaiche. Triangular prism, priosam triantanach. Triangular bandages, stalan triantanach

triangulate v tr triantanaich, vn triantanachadh m

triangulation n triantanachadh m, gen triantanachaidh

triangulation pillar n phr carragh f thriantanachaidh, gen carraigh triantanachaidh, pl carraighean triantanachaidh

• colbh m thriantanachaidh, gen & pl coilbh thriantanachaidh

tribe n 1 treubh f, gen treubha, trèibh, pl treubhan

2 cinneadh m, gen cinnidh, pl cinnidhean

tribunal n tribiunal m, gen & pl tribiunail. An industrial tribunal, tribiunal cosnaidh

tribulation n àmhghar, àmhghair m, gen àmhghair, pl àmhgharan, àmhghairean

tributary n 1 leas-abhainn f, gen leas-aibhne, pl leas-aibhnichean

2 (stream) meur f, gen & pl meòir

tributary mod leas. Tributary glacier, leas-eigh-shruth. Tributary valley, leas-ghleann

tributary stream n phr leas-shruth m, pl leas-shruthan

triceps n 1 triceps f

2 fèith f trì-cheannach, gen fèithe trì-cheannaich; musail f thrì-cheannach, gen musail trì-cheannach

trifid a (botany) trì-roinnte. Trifid bur marigold, sgeachag Muire thrì-roinnte

trimaran n trìomaran m, gen trìomarain, pl trìomaranan

triple a 1 trì-fillte

2 triobailte

3 expressed with triùir. The Triple Alliance, an Càirdeas Thriùir. The Triple Entente, an Entente Thriùir

triple v tr trioblaich, vn trioblachadh m

triumph n 1 caithream m, gen caithreim

2 buaidh-chaithream m, gen buaidh-chaithreim

triumphant a 1 caithreamach

2 buaidh-chaithreamach

trochaic a tròicèach. In the fourth phrase the first foot is trochaic and the second foot dactylic, anns a’ cheathramh abairt tha a’ chiad troigh tròicèach agus an dara troigh dactaileach. The second foot is paeanic or trochaic, i.e. having an odd number (three or one respectively) of syllables with lesser stress between the syllables having main stress, tha an dara troigh paeanach no tròicèach, i.e. le àireimh chòrr (a trì no a h-aon fa leth) de lidean le cudthrom as lugha eadar na lidean air a bheil prìomh chudthrom. The caesura sometimes comes after a dactylic foot, and sometines after a trochaic foot, tha an caesur uaireannan a’ tighinn an dèidh troighe dactailich, agus uaireannan an dèidh troighe tròicèich

trochee n tròicè f, pl tròicèithean

trolley n troilidh m, pl troilidhean. The trolley area, àite nan troilidhean

troop n buidheann m & f, gen buidhne, dat f buidhinn, pl buidhnean, buidhnichean

tropic n 1 tropaig f, pl tropaigean. The tropic of Cancer, tropaig Chansair. The tropic of Capricorn, tropaig Chapricorn

2 cearcall m grian-staid, gen & pl cearcaill ghrian-staid

tropics n pl tropaigean

tropical n tropaigeach, comp tropaigich. Tropical grassland, talamh-feòir tropaigeach. Tropical rainforests, coilltean-uisge tropaigeach. Tropical climbing plants, lusan sreap tropaigeach

troposphere n tropoisfear m, tropospeur m

trouble n 1 buaireadh m, gen buairidh

2 ànradh m, gen ànraidh, pl ànraidhean

trough n 1 (vessel for water) (a) amar m, gen amair, pl amaran, amraichean

(b) troch m, pl trochan. A drinking trough, troch uisge. A feeding trough, troch biathaidh

2 (meteorology) lag m, gen laig, pl lagan. A trough of low pressure, lag de bhruthadh ìosal

3 (of wave) lag m (na tuinne) , gen laig, pl lagan

trousers n briogais f, pl briogaisean. Three pairs of trousers, trì briogaisean

trout n breac m, gen & pl bric

trowel n sgreadhail f, pl sgreadhlaichean

truck n (lorry) truca f, pl trucaichean. A coal truck, truca ghuail. The cut coal is carried on a conveyor belt to be loaded into trucks, thèid an gual a tha air a ghearradh a ghiùlain air crios siubhail airson a lodadh air trucaichean

truck n (trade) malairt f

2 bathar m, gen bathair

truck farmer n phr, see market gardener n phr

true a 1 fìor, comp fìora, fìre

2 ceart, comp ceirte

truncate v tr

truncated a buntach. Truncated spur, spor buntach

trundle n

trundle wheel n phr 1 (= castor wheel) cuibhle f roithlein, pl cuibhleachan roithlein

2 (= measuring wheel) cuibhle-thomhais f, gen cuibhle-tomhais, pl cuibhleachan-tomhais; roth-tomhais m, gen rotha-thomhais, pl rothan-tomhais

trunk n stoc m, gen & pl stuic. A tree trunk, stoc craoibhe

trunk-road n prìomh-rathad m, gen prìomh-rathaid, pl prìomh-ròidean

trust n earbsa f. The teacher will establish trust, bidh an tidsear a’ stèidheachadh earbsa

tsunami n tsunami m

tub n ballan m, gen ballain, pl ballanan

tube n tiuba f, pl tiubachan

tuber n (botany) tiùbar m, gen tiùbair, pl tiùbaran

tuft n 1 dos m, gen duis, pl duis, dosan

2 topan m, gen & pl topain

3 babag f, gen babaig, pl babagan

4 (a) bad m, gen baid, pl badan

(b) badan m, gen badain, pl badanan

tufted a dosach

tufty a badanach

tug n (boat) bàta-slaodaidh m, gen bàta-shlaodaidh, pl bàtaichean-slaodaidh

tug-boat n bàta-slaodaidh m, gen bàta-shlaodaidh, pl bàtaichean-slaodaidh

tuition n teagasg m, gen teagaisg. As a medium of tuition, mar mheadhan teagaisg

tumble-dryer n car-thiormadair m, pl car-thiormadairean

tumult n ùpraid f, gen ùpraide, pl ùpraidean

tundra n tundra m

tune n fonn m, gen & pl fuinn. What tune does it have? dè am fonn a tha air?. To the tune of “’S ann tha an èifeachd am fuil an uain”, air fonn “’S ann tha an èifeachd am fuil an uain”

tune v tr gleus, vn gleusadh m

tuning fork v tr forc-ghleusaidh f, gen forc-gleusaidh, pl forcan-gleusaidh

tuneful a 1 binn, comp binne

2 fonnmhor, comp fonnmhoire

tungsten n tungstan m, gen tungstain

tunnel n tunail m & f, pl tunailean. To reach the coal seam a shaft and tunnel have been dug through the rock, airson an sìoga guail a ruighinn chaidh toll-mèinne agus tunail a chladhach tron chreig. The tunnel’s safety authority, ùghdarras sàbhailteachd an tunail

turbid a ruaimleach. Turgid water, uisge ruaimleach

turbine n 1 tuirbin m, pl tuirbinean

2 roth-uidheam m, gen roth-uidheim, pl roth-uidheaman

turbo-generator n 1 turbo-ghineadair m, pl turbo-ghineadairean

turbulence n buaireas m, gen buaireis

turbulent a buaireasach, comp buaireasaiche

turf n 1 sgrath f, pl sgrathan

2 fàl m, gen fàil. A type of building rectangular in shape built around a wattle-work frame and walled in turf, gnè de thogalach air chumadh ceart-cheàrnach agus air a thogail air cliathan caolaich, agus le balla de dh’fhàl. Turf walled buildings had a short life and the turves could be reused as fertiliser for the fields, cha mhaireadh togalaichean le ballachan-fàil fada agus bhite a’ cleachdadh an t-seann fhàil mar mhathachadh do na raointean. Small huts of stone and turf were built for the people at the shielings, bha bothain bheaga chloiche agus fhàil air an togail do mhuinntir na h-àirigh

turf walled a phr le balla-fàil, le ballachan-fàil. Turf walled buildings had a short life, cha mhaireadh togalaichean le ballachan-fàil fada

Turk pr n Tuirceach m, gen & pl Tuircich

Turkey pr n an Tuirc f, gen na Tuirce

Turkish pr n (language) Tuircis f

Turkish a Tuirceach

turkey n cearc-Fhrangach f, gen circe-Frangaich, pl cearcan-Frangach; coileach-Frangach m, gen coilich-Fhrangaich, pl coilich-Fhrangach

turn n 1 cuairt f, pl cuairtean. A full turn, cuairt iomlan

2 turas m, gen turais, pl tursan. It is my turn, ’s e mo thuras-sa a th’ ann

in turn adv phr 1 (a) mu seach. Each of the outcomes being visited in turn, a’ tadhal air gach buil, tè mu seach

(b) tè mu seach, fear mu seach. Each aspect may be dealt with in turn, faodar dèiligeadh ris gach earrainn, tè mu seach

2 a-rithist. This later building has in turn been adapted for use as a small sheep pen, chaidh an togalach as fhadalaiche seo atharrachadh a-rithist gu bhith air a chleachdadh mar chrò beag do chaoraich

turn of phrase v phr expressed with dòigh àraidh air smaoin a chur an cèill. There will still be a need for the teacher to help pupils with a turn of phrase, feumaidh an tidsear fhathast a’ chlann a chuideachadh le dòigh àraidh air smaoin a chur an cèill

turn v tr 1 tionndaidh, vn tionndadh m

2 stiùir, vn stiùireadh m. When their minds have been caught and turned towards a worthwhile enterprise, an uair a ghabhar greim air na h-inntinnean aca agus a stiùirear iad a dh’ionnsaigh iomairt as fhiach an t-saothair

turn into v phr 1 tionndaidh plus an prep, vn tionndadh plus an prep. He is turning into a nice boy, tha e a’ tionndadh na bhalach snog

2 rach ann an riochd, vn dol ann an riochd. She turned into a hare, chaidh i ann an riochd gearra

3 cuir ann an riochd, vn cur ann an riochd. By showing pupils how to turn basic story ideas into plays, le bhith a’ sealltainn don chloinn mar a chuireas iad bun-bheachdan sìmplidh stòiridh ann an riochd dhealbh-chluichean

turn through v phr tionndaidh tro, vn tionndadh tro

turning point n phr 1 làrach f thionndaidh, gen làraich tionndaidh, pl làraichean tionndaidh

2 tionndadh m, gen tionndaidh, pl tionndaidhean. The notions of openings, turning points, resolutions can be introduced, faodar nithean mar tha fosglaidhean, tionndaidhean agus fuasglaidhean a thoirt a-steach

turntable n 1 clàr-tionndaidh m, gen clàir-thionndaidh, pl clàran-tionndaidh

2 cuairtean m, gen & pl cuairtein

turn-taking n expressed with a bhith ag obair duine mu seach. They will be shown the need for turn-taking, bithear a’ sealltainn dhaibh cho riatanach ’s a tha e a bhith ag obair duine mu seach

tusk n tosg m, gen tuisg, pl tuisg, tosgan

2 sgor-fhiacail f, pl sgor-fhiaclan

tweezers n greimiche m, pl greimichean

twelfth a 1 dara-deug

2 dà-dheugamh

twice adv dà uair

twilight n 1 (morning) camhanaich f

2 (evening) (a) ciarachadh m, gen ciarachaidh

(b) beul m na h-oidhche

twin n leth-aon m, gen & pl leth-aoin

twins n pl 1 leth-aoin

2 càraid m

twine n (garden twine) tobha m sreanga, gen tobha shreanga

twine v tr toinn, vn toinneamh m

twist v tr toinn, vn toinneamh

two n a dhà. Such criteria should be limited to one or two at any one time, tha còir an leithid seo de bhun-chomharraidhean a bhith air an cuingealachadh ri aon no dhà aig àm sam bith

two a 1 dà (plus dual). Two hens, dà chirc. If one hen lays about 250 eggs in a year, how many eggs would two hens lay in one year? ma bheireas aon chearc ann am bliadhna, co mheud ugh a bheireas dà chirc ann an aon bhliadhna? Others may show exceptional ability in only one or two strands, bidh cuid eile, dh’fhaoidte, nach eil a’ nochdadh comas neo-chumanta ach ann an aon no ann an dà èill

2 expressed with dithis f plus gen pl. Demonstration dialogues by two teachers or other adults, còmhraidhean taisbeanaidh eadar dithis thidsearan no inbheach eile

two-rowed a (botany) dà-shreathach. Two-rowed barley, eòrna dà-shreathach

type n clò m

bold type n phr clò m trom. Identified (pl) in bold type, air an comharrachadh le clò trom

italic type n phr clò m Eadailteach

type n 1 seòrsa m, pl seòrsachan. Type of text, seòrsa teacsa. Tale type, seòrsa sgeulachd. The study of genre helps pupils to see how the form and content of distinctive types of texts reflect their underlying purposes, cuidichidh beachdachadh air gnè a’ chlann gu bhith a’ tuigsinn mar tha cruth sheòrsachan àraidh de theacsaichean, agus na bheil annta, a’ comharrachadh nan adhbhar a tha air an cùl. features of different types of simple texts, nithean a bhuineas do chaochladh sheòrsachan de theacsaichean sìmplidh. As pupils’ familiarity with types of text increases, mar a bhitheas eòlas na cloinne air seòrsachan theacsa a’ meudachadh

2 gnè f. Examples of the same types of texts, eisimpleirean den aon ghnè theacsaichean. Two simple texts of different types, dà theacsa shìmplidh de ghnè eadar-dhealaichte. Viking settlers introduced a type of building rectangular in shape, thug luchd-tuineachaidh Lochlannach a-steach gnè de thogalach air chumadh ceart-cheàrnach. This song has the same type of amhran metre as two other of the bard’s songs, tha an aon ghnè de mheadrachd amhrain air an òran seo ’s a tha air a dhà eile de chuid òran a’ bhàird

type v tr clò-sgrìobh, vn clò-sgrìobhadh m

typed a clò-sgrìobhte

typing n clò-sgrìobhadh m, gen clò-sgrìobhaidh

typescript n clò-sgrìobhainn f, gen clò-sgrìobhainnean

typesetter n clò-shuidhiche m, pl clò-shuidhichean

typewriter n clò-sgrìobhadair m, pl clò-sgrìobhadairean

typhus n tìofas m, gen tìofais

2 (familiar) am fiabhras m ballach, gen an fhiabhrais bhallaich

typical a 1 expressed with eisimpleir m, pl eisimpleirean, (plus den t-seòrsa). The roundhouses that can be viewed from the trail are typical of the whole settlement, tha na taighean-cruinne a chithear bhon t-slighe nan eisimpleirean den t-seòrsa a gheibhear san àite-thuineachaidh air fad

2 expressed with dìreach an rud. That’s typical of him, sin dìreach an rud a dhèanadh e, a theireadh e

typist n clò-sgrìobhaiche m, pl clò-sgrìobhaichean

typographer n clò-ghrafair m, pl clò-ghrafairean

typographical a clò-ghrafach

• a bhuineas do chlò-bhualadh. To recognise differences in likely content from page layouts and other typographical devices, gus eadar-dhealachaidhean aithneachadh anns an t-susbaint a tha coltach o chumadh nan duilleag agus o innleachdan eile a bhuineas do chlò-bhualadh

typography n clò-ghrafachd f

typological a gnè-eòlasach

typology n gnè-eòlas m, gen gnè-eòlais

tyrannical n aintighearnail

tyranny n aintighearnas m, gen aintighearnais

tyrant n aintighearn m, aintighearna, pl aintighearnan

tyre n taidhr f, pl taidhrichean. Hard tyres, taidhrichean cruaidh. Pneumatic tire, taidhr èadhair

U

Uist pr n Uibhist

North Uist pr n Uibhist a Tuath

South Uist pr n Uibhist a Deas

ultra-filtration n ultra-shìoladh m, gen ultra-shìolaidh

ultra-violet a ultra-vìolait

Ulva pr n Ulbha

umbrella n sgàilean m, gen sgàilein, pl sgàileanan

umlaut n umlaut m, umlabht m

umpire n britheamh m, gen britheimh, pl britheamhan; also breitheamh m, gen breitheimh, pl breitheamhan

umpire v tr

umpiring n breitheamhnas m, gen breitheamhnais

unacceptable a expressed with neg plus gabhail m ri. Discriminatory remarks are unacceptable in the pre-school, cha ghabhar ri cainnt lethbhreitheach san ro-sgoil. Children who misbehave will be taken aside and the playleader will explain why such behaviour is unacceptable, thèid clann a bhitheas ri droch-ghiùlan a thoirt an dara taobh agus mìnichidh an neach-stiùiridh carson nach tèid gabhail ris a leithid a ghiùlan

unaccompanied a expressed with gun inbheach cuide rithe/ris. They should ensure that a child never leaves the premises unaccompanied, is còir gun dèan iad cinnteach nach fhàg neach-cloinne an togalach uair sam bith gun inbheach cuide rithe/ris

unaided a gun taice. They should consider whether the text is best suited to be read unaided, tha còir aca beachdachadh air co-dhiùbh a tha an teacsa nas freagarraiche airson a leughadh gun taice

unambiguous a gun dà-sheaghachd

unambiguously adv gun dà-sheaghachd. If one were seeking a concise way to represent definitely and unambiguously a type of metre one would have to name the kind of feet occuring in the lines as well as give the formula for the syllables, nam bite a’ lorg dòigh ghoirid gus gnè mheadrachd a riochdachadh gu cinnteach, gun dà-sheaghachd, dh’fheumte an seòrsa throìghean a bha air na sreathan ainmeachadh cho math ri foirmle nan lidean a thoirt

unanimity n 1 aon-inntinn f, gen aon-inntinne

2 aon-inntinneachd f

unanimous a aon-inntinneach

unattended a expressed with gun inbheach còmhla ri. Checks will include the prevention of children from leaving the premises unattended, am measg na thèid a dhearbhadh bithidh a bhith a’ cur casg air cloinn bho bhith a’ fàgail an togalaich gun inbheach còmhla riutha

unauthorised a gun ùghdarras. There must be security against unauthorised access to the building, feumaidh tèarainteachd a bhith ann an aghaidh a bhith a’ faighinn a-steach don togalach gun ùghdarras

unbalanced a neo-chothromaichte. Unbalanced forces, fòrsaichean neo-chothromaichte

unbeliever n ana-creidmheach m, gen & pl ana-creidmhich

unbranched a (botany) neo-mheurach. Unbranched bur-reed, n rìgh-sheisg neo-mheurach

uncivilised a borb, comp buirbe

unclassified a neo-sheòrsaichte

uncle n uncail m, pl uncailean. He’s an uncle of Donald’s wife, ’s e uncail do bhean Dhòmhnaill a th’ ann

(maternal) uncle n phr bràthair m màthar, gen bràthar màthar, pl bràithrean màthar; also bràthair do mhàthair, etc

(paternal) uncle n phr bràthair f athar, gen bràthar athar, pl bràithrean athar; also bràthair do dh’athair, etc. Donald was a (paternal) uncle of Mary’s, ’s e brathair do dh’athair Màiri a bh’ ann an Dòmhnall

uncork v tr 1 às-àrcaich, vn às-àrcachadh m

2 thoir an corcas à, vn toirt a’ chorcais à. He uncorked the bottle, thug e an corcas às a’ bhotal

uncorked a expressed with an corcas air a thoirt à. Leave the uncorked bottle beside the fire, fàg am botal agus an corcas air a thoirt às ri taobh an teine

uncritical a

uncritically adv gun cheist. These responses will be simple and uncritically accepted, cha bhi na freagairtean seo ach sìmplidh agus gabhar riutha gun cheist

undercut v tr 1 fo-gheàrr, vn fo-ghearradh m

2 toll fo, vn tolladh m fo

undercutting n fo-ghearradh m, gen fo-ghearraidh

underground a fo-thalamh. Underground railway, rèile fho-thalamh

undergrowth n 1 fo-fhas m, gen fo-fhàis

2 frith-choille f

underline v tr cuir stràc fo, vn cur stràic fo

underlined a fo-stràcte

underlining n fo-stràcadh m, gen fo-stràcaidh. To use highlighting and underlining, gus sònrachadh agus fo-shràcadh a chleachdadh

underlie v tr

underlying a 1 expressed with a tha air cùl. The study of genre helps pupils to see how the form and content of distinctive types of texts reflect their underlying purposes, cuidichidh beachdachadh air gnè a’ chlann gu bhith a’ tuigsinn mar tha cruth sheòrsachan àraidh de theacsaichean, agus na bheil annta, a’ comharrachadh nan adhbhar a tha air an cùl

2 expressed with a tha air cùl chùisean. Pupils will discuss underlying main ideas, bidh a’ chlann a’ beachdachadh air na prìomh bhun-bheachdan a tha air cùl chùisean

3 expressed with na tha a’ gluasad. Rather, it is the business of media education to explore the underlying reasons for all viewpoints, ’s e a tha fa-near do dh’oideachadh mu na meadhain, rannsachadh a dhèanamh air na tha a’ gluasad a h-uile beachd a tha ann

understand v tr 1 tuig, vn tuigsinn f. So that they can fully realise their ability to understand Gaelic, gus an toirt a dh’ionnsaigh an làn chomais air a’ Ghàidhlig a thuigsinn. Pupils will listen individually and in groups so as to understand what they have heard, bidh sgoilearan ag èisteachd an dà chuid fa leth agus nam buidhnean ach an tuig iad na chuala iad. Show that they know, understand and can use at least the following terms, a’ nochdadh gur aithne dhaibh, gun tuig iad agus gun cleachd iad co-dhiù na faclan a leanas

2 faigh tuigse air, vn faighinn tuigse air. Media education should help pupils to understand how and where media messages are created, bu chòir do dh’oideachadh anns na meadhain clann a chuideachadh gus tuigse fhaighinn air ciamar a tha teachdaireachdan nam meadhan a’ tighinn am bith, agus càit a bheil seo a’ tachairt. When an interpretation of body language may be necessary to understand fully the overall communication, agus feum air cànain bhodhaig a bhreithneachadh gus tuigse iomlan fhaighinn air a’ chonaltradh anns an fharsaingeachd

3 dèan tuigse, vn dèanamh tuigse. Pupils will be able to understand short. straightforward texts consisting of familiar language in a familiar context, thèid aig a’ chloinn air tuigse a dhèanamh air teacsaichean goirid, furasta ann an cainnt agus ann an suidheachadh air a bheil iad eòlach

4 expressed with tuigse f. It is now recognised that pupils’ ability to understand and use language depends more on their ability to see how larger units are manipulated, a-nis thàtar a’ gabhail ris gu bheil comas-tuigse agus comas-cleachdaidh na cloinne air cànain nas motha an urra ri an comas air a bhith a’ tuigsinn mar tha aonadan nas motha air an ullachadh

understanding n 1 tuigse f. A strand is a sequence of targets in a key aspect of understanding, ’s e a tha ann an ‘iall’ ach sreath de chuimsean ann an earrainn chudthromaich air choireigin de thuigse. Through these experiences extend pupils’ understanding, a’ leudachadh leis na fiosraichidhean seo air tuigse na cloinne. Link different kinds of skills, experiences, understanding and knowledge, a’ ceangal ri chèile caochladh sheòrsachan sgil, fiosrachaidh, tuigse agus eòlais. They will be encouraged to ask questions to secure understanding, bithear gam misneachadh gus ceistean fhaighneachd, gus tuigse a dhèanamh nas cinntiche. To establish an understanding of the listening process, gus tuigse air obair-èisteachd a stèidheachadh. Understanding what is required of them enables pupils to focus their minds on how to meet it, tha tuigse air na thàtar a’ sùileachadh orra a’ toirt cothroim don chloinn an inntinn a leagail air mar a choileanas iad sin. Pupils will be encouraged to set their understandings of texts against their own knowledge, misnichear a’ chlann gu bhith a’ co-chur an tuigse air na teacsaichean ris an eòlas aca fhèin

2 expressed with tuigseach a. Reading with understanding, a bhith a’ leughadh gu tuigseach

3 expressed with tuig, vn tuigsinn f. Examples might be short written responses, testing understanding of what has been heard, mar eisimpleir, dh’fhaodadh freagairtean sgrìobhte goirid a bhith ann mar dheuchainn air cho math ’s a thuigeadh nì a chaidh a chluinntinn

4 eòlas m, gen eòlais. Situations in which they explore and develop an understanding of the world, suidhichidhean anns am bi iad a’ rannsachadh an t-saoghail agus a’ fàs ann an eòlas air. Identifying the genre of a text is a skill which leads to a better understanding of texts, ’s e sgil a tha ann a bhith a’ cur aithne air gnè teacsa a thig gu eòlas nas fheàrr air teacsaichean fhèin

5 expressed with nì m a tha … a’ tuigsinn, pl nithean ….The form of assessment of these ideas should be one which allows pupils to record their understandings, tha còir aig cruth measadh nam bun-smuaintean seo cothrom a thoirt don chloinn a bhith a’ dèanamh iomraidh air na nithean a tha iad a’ tuigsinn

undertake v tr 1 dèan, vn dèanamh m. Each RDG undertook a wide-ranging review, rinn gach BSL sgrùdadh farsaing. It will help them to undertake a systematic review, cuidichidh e iad gus breithneachadh rianail a dhèanamh. There will be pupils in P6 who will be successfully undertaking tasks that appear at Level E, bidh clann ann am B6 agus thèid aca air obair a dhèanamh a tha a’ nochdadh aig Ìre E

2 gabh os làimh, vn gabhail os làimh. Pupils will undertake practical activities, bidh a’ chlann a’ gabhail os làimh gnìomhan prataigeach. Assignments that they can successfully undertake as homework, gnìomhan a thèid aca air a ghabhail os làimh aig an dachaigh. Such as an activity undertaken, mar tha obair a ghabhadh os làimh. Non-narrative writing is often undertaken in the context of other curriculum areas, bidh sgrìobhadh neo-sheanchasail gu tric ga ghabhail os làimh ann an suidhichidhean eile sa chlàr-theagaisg. The following ranges of activities might be undertaken in each of the outcomes, dh’fhaoidte caochladh ghnìomhan, mar a leanas, a ghabhail os làimh anns gach aon de na builean

undertaking n expressed with geall, vn gealltainn. In accordance with an undertaking given, mar chaidh a ghealltainn

underwood n see undergrowth n

undisturbed a neo-ghluaiste. These rocks form the oldest undisturbed sediments in Britain, ’s iad na creagan seo na grùidean neo-ghluaiste as sine ann am Breatainn

undulate v i

undulating a 1 tulgach. Undulating hills, cnuic thulgach, or cnuic chruinne, neo-chas

2 udalach

unemployed a 1 gun obair. The unemployed, daoine gun obair

2 dìomhain

unemployment n dì-chosnadh m, gen dì-chosnaidh. The rate of unemployment in the city is as high as any other area in Europe, tha an ìre dì-chosnaidh anns a’ bhaile cho àrd ri sgìre sam bith eile anns an Roinn-Eòrpa

unequal a neo-ionann. Unequal sharing, roinn neo-ionann

uneven a 1 neo-chòmhnard, comp neo-chòmhnaird

2 corrach, comp corraich

3 mì-chothromach

unfair a 1 (a) mì-cheart, comp mì-cheirt

(b) ana-ceart, comp ana-ceirte

2 mì-chothromach, comp mì-chothromaich

unfairness n anacothrom m, gen anacothruim

unfamiliar a 1 expressed with air nach eil … eòlach. A short unfamiliar text, teacsa goirid air nach eil iad eòlach. By alerting pupils to unfamiliar content, le bhith a’ cur an sùilean na cloinne susbaint air nach eil iad eòlach

2 expressed with nach eilear eòlach air. To listen to texts to notice unfamiliar vocabulary and forms, èisteachd ri teacsaichean gus aire thoirt do bhriathrachas agus do ghnàthasan nach eilear eòlach orra

3 expressed with nach aithne do. Pupils can be shown how to gain an overview of an unfamiliar text, faodar a nochdadh do chloinn mar a gheibh iad sealladh farsaing air teacsa nach aithne dhaibh

unfold I v tr 1 thoir às an fhilleadh, vn toirt às an fhilleadh

2 fosgail a-mach, vn fosgladh a-mach. She unfolded the letter, dh’fhosgail i a-mach an litir

II unfold v i thig am follais, vn tighinn am follais. As text unfolds, mar a tha an teacs a’ tighinn am follais

ungainly a

big, ungainly man n phr crùislig m, pl crùisligean; also crùisleach m, gen crùislich, pl crùislichean. He was such a big, ungainly man, bha e na chrùislig cho mòr

ungodly a aindiadhaidh

unicellular a aon-cheallach

unicycle n aon-chuibhleach m, gen & pl aon-chuibhlich; aona-rothaire m, pl aona-rothairean

unification n co-aonachadh m, gen co-aonachaidh. The unification of Germany, co-aonachadh na Gearmailt

uniform a cunbhalach

uniform n èideadh m (dreuchdail), gen èididh, pl èididhean

uniform a 1 aon-fhillte

2 aon-dealbhach, comp aon-dealbhaiche

3 cunbhalach, comp cunbhalaich

4 co-ionann

unify v tr co-aonaich, vn co-aonachadh m

unified a 1 co-aonaichte

2 aonaichte. These components are not assessed in isolation but within a unified context, chan eil na roinnean seo gam measadh leotha fhèin agus air leth, ach ann an suidheachadh aonaichte

unimportant a 1 neo-chudthromach

2 beag-seaghach. Usually this secondary stress falls on an unimportant word, e.g. an adverb or “bhith”, mar as tric ’s ann air facal beag-seaghach, m.e. roimhear no “bhith”, a tha an darnacha cudthrom seo a’ tighinn

unintentional a 1 expressed with neg plus a dheòin. It was an unintentional act of mine, ’s e gnìomh a bha ann nach d’rinn mi dham dheòin

2 do-rùnaichte

3 expressed with san rùn plus air a chaochladh. Fact and opinion are used to discuss the identification of intentional or unintentional bias, bithear a’ cleachdadh fìrinn agus beachd gus beachdachadh air a bhith a’ cur aithne air claon-bhreith, biodh sin san rùn no air a chaochladh

unintentionally adv expressed with neg plus a dheòin. He did it unintentionally, cha d’rinn e dha dheòin e

union n 1 aonadh m, gen aonaidh, pl aonaidhean

2 aonachadh m, gen aonachaidh

Union Jack pr n Seoc m an Aonaidh

unionist n aonadair, m, pl aonadairean

Unionist pr n neach-taic m an Aonaidh, pl luchd-taic an Aonaidh. Unionists and Republicans, luchd-taic an Aonaidh agus luchd-taic na Poblachd

unique a gun samhail. The land by the river is rich in history but it is not unique, tha am fearann mun abhainn dha-rìreabh làn eachdraidh ach chan eil e gun samhail

unit n aonad m, gen aonaid, pl aonadan. Tens and units, deichean agus aonadan. To the nearest unit, gun aonad as fhaisge. The word “text” denotes the unit of language that is being studied, tha am facal “teacsa” a’ ciallachadh an aonaid chànain a thàtar a’ sgrùdadh. This unit of language may contain non-linguistic features of communication, faodaidh an t-aonad cànain seo seòrsachan co-luadair a ghabhail a-staigh nach buin do chànain. In any particular learning activity such as a theme, or topic, or unit study, ann an gnìomh ionnsachaidh àraidh mar tha cuspair, mion-chuspair no aonad oideachaidh

unitary a 1 aonaichte. The new unitary authorities in Scotland, na h-ùghdarrasan aonaichte ùra ann an Alba

2 expressed with aonaichte, leantainneach. The teaching of Gaelic from P1 to B2, a unitary process with similar approaches across the age range, teagasg na Gàidhlig bho B1 gu A2, oir is obair aonaichte, leantainneach sin, le dòighean obrach den aon ghnè o aois gu aois

unite v tr 1 aonaich, vn aonachadh m

2 aoin, vn aonadh m

united a aonaichte

United Kingdom (the) pr n an Rìoghachd f Aonaichte, gen na Rìoghachd Aonaichte

United States (the) pr n na Stàitean f pl Aonaichte, gen nan Stàitean Aonaichte

unity n aonachd f. Unity is strength, is aonachd neart

universal a co-choitcheann. Universal grammar, gràmar co-choitcheann

universality n co-choitcheannas m, gen co-choitcheannais

universe n domhan m, gen & pl domhain. Parallel universes, domhain cho-shìnte. Plurality of universes, iolrachd de dhomhain

2 cruinne-cè f. The wonders of the universe, iongantasan na cruinne-cè

university n oilthigh m, pl oilthighean

unjust a ana-ceart, comp ana-ceirte

unlike a eu-choltach ri, ao-coltach ri

unlikely adv 1 eu-coltach, ao-coltach. But perhaps this is rather unlikely, and it would be safer to regard the metre as a kind of amhran, ach dh’fhaodadh gu bheil seo beagan eu-coltach, agus gum bitheadh e na bu chinntiche a’ mheadrachd a thuigsinn mar ghnè amhrain

2 expressed with dùil f plus neg. While there is unlikely to be, ged nach eil dùil gum bi

unmarked a neo-chomharraichte

unproven a gun dearbhadh. An unproven assumtion, barail gun dearbhadh

unresolved a expressed with neg plus fhuair fuasgladh. Texts in which there are characters whose emotional conflicts remain unresolved, teacsaichean anns a bheil pearsachan nach d’fhuair fuasgladh fhathast air an spàirn a tha anns na faireachdainnean aca

unripe a an-abaich

unrounded a (ling) neo-chruinn. Unrounded vowel, fuaimreag neo-chruinn

unsold a expressed with nach deach a reic. Return any unsold tickets and their stubs, till tiocaid sam bith agus an t-sàil aice nach deach a reic

unsorted a neo-sheòrsaichte. The unsorted nature of the moraine material can be easily seen, chithear gu furasta nàdar neo-sheòrsaichte an stuth a tha anns a’ mhoraine

unstable a neo-sheasmhach, comp neo-sheasmhaich

unsteady a 1 corrach, comp corraich

2 critheanach, comp critheanaich

unstressed a gun chudthrom. An unstressed syllable, lide gun chudthrom. There are seven or eight syllables, depending on the number of unstressed syllables, in each line, tha seachd no ochd a lidean, a-rèir àireamh nan lidean gun chudthrom, anns gach sreath. There will often be an extra unstressed syllable in one of the half-lines, gu tric bithidh lide gun chudthrom a chòrr ann am fear de na leth-shreathan. It is likely that this unstressed rhyme came from the mediaeval metre Ochtfhoclach bec, tha e coltach gun tànaig an comhardadh gun chudthrom a tha seo bhon mheadrachd mheadhan-aoiseil Ochtfhoclach bec

unstructured a gun structar. Dramatic activities can be simple, informal and relatively unstructured, faodaidh gnìomhan-dràma a bhith sìmplidh, neo-fhoirmeil agus gu ìre gun structar

unsupervised a expressed with gun sùil a chumail air. No child may be left unsupervised while playing in water, chan fhaodar neach-cloinne sam bith a tha a’ cluich ann an uisge fhàgail gun sùil a chumail air

unsurpassed a expressed with thoir bàrr air, vn toirt bàrr air, plus neg. These figures are unsurpassed anywhere in the world, chan eil àite sam bith san t-saoghal a’ toirt bàrr air na figearan seo

untie v tr

become untied v phr tuanaig, vn tuanaigeadh m. My lace became untied, thuanaig mo bharall

unusual a 1 neo-àbhaisteach, comp neo-àbhaistich

2 annasach, comp annasaiche

unusually adv gu neo-àbhaisteach. In the first verse this rhyme, unusually, chnges after the second phrase, anns a’ chiad rainn tha an comhardadh seo, gu neo-àbhaisteach, ag atharrachadh an dèidh na dara abairte

unwilling a ain-deònach, comp ain-deònaiche

up adv 1 (a) (motion away) (i) suas. He went up, chaidh e suas

(ii) an-àird. He went up, chaidh e an-àird

(b) (motion towards) (i) a-nìos. He came up, thàinig e a-nìos

also a-nuas (frequently found instead of a-nìos, where a-nìos would be logically expected from the pattern of these advv of place). He came up, thàinig e a-nuas

(ii) an-àird. He came up, thàinig e an-àird

(c) (rest) (i) shuas. He is up now, tha e shuas a-nis

(ii) gu h-àird. He is up now, tha e gu h-àird a-nis

2 (a) air bhonn. They set up the meeting, chuir iad a’ choinneamh air bhonn

(b) air chois. They set up the meeting, chuir iad a’ choinneamh air chois

3 (a) am bàrr

(b) am mullach

up prep 1 (motion) (a) (i) suas (plus rad). He went up the hill, chaidh e suas am bruthach. He came up the hill, thàinig e suas am bruthach. He went up the stairs, chaidh e suas an staighre

(ii) suas an prep. He went up it, chaidh e suas ann

(b) (i) an-àird (plus rad). He went up the hill, chaidh e an-àird am bruthach. He came up the hill, thàinig e an-àird am bruthach. He went up the stairs, chaidh e an-àird an staighre

(ii) an-àird an prep. He went up it, chaidh e an-àird ann

2 (rest) (a) shuas (plus rad). He is up the hill now, tha e shuas am bruthach a-nis. The shop is further up the street, tha a’ bhùth nas fhaide shuas an t-sràid. Most of the shieling huts were built further up the valley, chaidh a’ chuid a bu mhotha de na bothain-àirigh a thogail na b’ fhaide shuas an gleann

(b) (i) an-àird (plus rad). He is up the hill now, tha e an-àird am bruthach a-nis

(ii) an-àird an prep (plus dat). The cat is up a tree, tha an cat an-àird ann an craoibh. The cat is up the tree, tha an cat an-àird sa chraoibh

update v tr cuir ri, vn cur ri. It is suggested that such a profile might be updated at the end of blocks of teaching. thàtar a’ cur mun aire gum faodaiste cur ri a leithid seo de theisteanas aig deireadh earrainnean teagaisg

upgrade v tr cuir am feabhas, vn cur am feabhas

upgrading n cur m am feabhas. They are in need of substantial upgrading, tha iad feumach air tomhas mòr de chur am feabhas

uphill a shuas am bruthach. The building was more stable on the uphill side, bha an togalach na bu seasmhaiche aig an taobh a bha shuas am bruthach

uphill adv 1 ri bruthach

2 suas. After entering the gate walk diagonally uphill for 100 metres, an dèidh dhol a-steach an geata dìrich air fiaradh suas airson 100 meatair

upland a sa mhonadh. Upland reservoirs, stòr-amaran sa mhonadh

upside down adv bun os cionn

upward a suas. Upward pull, tarrainn suas

upwards adv 1 suas. She went upwards, chaidh i suas

2 a-nìos. She is coming upwards, tha i a’ tighinn a-nìos

upper a 1 nas àirde, as àirde. In the middle and upper ranges of the 5-14 year group, aig an aois mheadhain agus an aois as àirde anns a’ bhuidhinn 5-14

2 uachdrach. The upper course of the river, cùrsa uachdrach na h-aibhne

3 expressed with bràigh m, gen bràighe. The lack of gables suggests the upper walls were formed of turf, chan eil tulachainnean air agus mar sin bidh e coltach gur ann de dh’fhàl a bha bràigh nam ballachan dèante

upper part n phr bràigh m, gen bràighe, bràghad, pl bràigheachan. The Upper Part of Lochaber, Bràigh Lochabair

upper stages n phr expressed with bliadhnachan mu dheireadh. In the upper stages of the primary school, anns na bliadhnachan mu dheireadh sa bhunsgoil

upthrust n sàthadh-suas m, gen sàthaidh-suas

urban a 1 cathaireil. Urban Wastewater Treatment Regulations, Riaghailtean Leasachaidh Uisge-Chaithte Chathaireil

2 (a) baile. Urban renewal, ath-nuadhachadh baile

(b) bailteil. Urban sprawl, sgaoileadh bailteil

3 expressed with baile m mòr. In largely urban areas, gu h-àraidh sna bailtean mòra

urbanise v tr bailtich, vn bailteachadh m

urbanisation n bailteachadh m, gen bailteachaidh

Urdu pr n (language) Ùrdu f; Ùrduthais f

urge v tr cuir ìmpidh air, vn cur ìmpidh air. Teachers are therefore urged to use the attainment targets, mar sin, thàtar a’ cur ìmpidh air luchd-teagaisg na cuimsean coileanaidh a chleachdadh

use n 1 (a) feum m, pl feuman. Although the speech children bring to school already makes use of complex structures, ged a tha a’ chainnt-bheòil a tha a’ chlann a’ toirt don sgoil a’ dèanamh feum cheana de structairean ioma-fhillte. Making full use of opportunities for Gaelic activities and development, a’ dèanamh làn fheum de gach cothrom airson gnìomhan agus leasachadh co-cheangailte ris a’ Ghàidhlig. There will be a corresponding need for listeners to be more aware of the uses to which the listening is to be put, an co-cheangal ri seo feumaidh luchd-èisteachd barrachd mothachaidh a bhith aca air na feuman a thàtar a’ dol a dhèanamh den èisteachd

(b) expressed with mar a chuirear gu feum. Give pupils a working knowledge of reference materials and their uses, eòlas a thoirt don chloinn air stuthan fiosrachaidh agus mar a chuirear gu feum iad

2 comas m, gen comais. Help pupils to develop confidence and pleasure in their own use of Gaelic, a’ cuideachadh na cloinne gus earbsa a bhith aca nan comas fhèin sa Ghàidhlig agus gus toileachas fhaotainn às sin

3 (a) cleachdadh m, gen cleachdaidh. Making some use of appropriate literary conventions, leis na h-uiread de chleachdadh air nòsan-litreachais iomchaidh. Including simple use of commas, le cleachdadh sìmplidh air cromagan. The use of concept keyboards can also be of help, faodaidh cleachdadh chlàr-iuchrach bhun-smuain cuideachd a bhith feumail. The use of an assessment profile should be flexible, tha còir cleachdadh an teisteanais-mheasaidh a bhith fosgailte. Maximum use of the language for communication relevant to children’s needs, làn-chleachdadh air a’ chànain airson conaltraidh da-rìreabh a bhuineas do dh’fheuman na cloinne

(b) expressed with cleachd, vn cleachdadh. Informational texts make straightforward use of facts, tha teacsaichean fiosrachaidh a’ cleachdadh eòlais ann an dòigh shìmplidh. For example, use of more than one character, mar eisimpleir, còrr is aon phearsa ga chleachdadh. Sound is a general term for use in discussion, ’s e briathar coitcheann a tha ann am fuaim gus a chleachdadh ann am beachdachadh. The output phase, featuring use of language for real communicative purposes, an fho-rèis a-mach, anns a bheil a’ chànain air a chleachdadh airson fìor adhbhairean conaltraidh

(c) expressed with a bhith a’ cleachdadh. They should be reinforced through regular use, bu chòir an daingneachadh le bhith gan cleachdadh gu cunbhalach. The process of reading and discussion can be developed by use of listening centres, faodar fàs a thoirt air leughadh agus air beachdachadh le bhith a’ cleachdadh ionadan-èisteachd. Pupils with difficulties in handwriting will gain in confidence through the use of word-processing, bidh clann le duilgheadasan ann an làmh-sgrìobhadh a’ fàs ann am misneach le bhith a’ cleachdadh dealbh-sgrìobhaidh. Pupils’ confidence in the use of language, misneach cloinne ann a bhith a’ cleachdadh cànain. Its use can link with other language areas, faodaidh a bhith ga chleachdadh ceangal a dhèanamh ri raointean cànain eile. The key uses of the microcomputer for language development, na prìomh adhbhair a bhith a’ cleachdadh a’ mhion-choimpiutair airson leasachadh cànain

4 (a) expressed with cuir an greim, vn cur an greim. They should be faced with tasks which clearly demand the use of a variety of styles, tha còir obair a chur fan comhair a bhitheas a’ cur uallaich fhollaisich orra gus caochladh stoidhlichean a chur an greim

(b) expressed with cuir an gnìomh, vn cur an gnìomh. To provide flexibility and ease of use, gus cùisean a dhèanamh fosgailte agus furasta an cur an gnìomh

5 not directly expressed. A positive attitude to multi-language use, spiorad neartmhor a thaobh ioma-chànanais. Use of volunteers will help to augment the teacher’s input, bidh luchd-cuideachaidh saor-thoileach a’ cuideachadh le bhith a’ cur ris na tha an tidsear a’ dèanamh. Later, the use of it will be extended, as a dhèidh sin faodar a leudachadh a-mach. The use of visual cues should be encouraged, bu chòir comharraidhean faicsinneach a bhrosnachadh. Conventions such as the simple use of comma and question mark will have already been discussed by the teacher, bidh an tidsear air beachdachadh cheana air cleachdaidhean sìmplidh mar tha a’ chromag agus an comharradh-ceiste. Use of procedures such as these may identify the need for additional support, faodaidh cleachdaidhean den t-seòrsa seo a chomharrachadh gu bheilear a’ cur feum air taice a bharrachd

for use prep phr gu bhith air a chleachdadh. This later building has in turn been adapted for use as a small sheep pen, chaidh an togalach as fhadalaiche seo atharrachadh a-rithist gu bhith air a chleachdadh mar chrò beag do chaoraich

in use prep phr a tha air a chleachdadh. They will become common terms in daily classroom use, thig iad gu bhith nam briathran cumanta a tha air an cleachdadh gu làitheil anns a’ chlas

use v tr 1 (a) cleachd, vn cleachdadh m. Use the key to find these on the map, cleachd an iuchair airson iad sin a lorg air a’ mhapa. To use as a basis, a chleachdadh mar bhonn-stèidh. Where it is used readily, far a bheilear ga cleachdadh gu minig. So that they can fully realise their ability to use Gaelic accurately, gus an toirt a dh’ionnsaigh an làn chomais air a’ Ghàidhlig a chleachdadh anns an dòigh cheart. Find and use, with teacher support, a’ lorg agus a’ cleachdadh, le taice on neach-teagaisg. Write in a variety of forms using appropriate organisation and specialist vocabulary, a’ sgrìobhadh ann an caochladh mhodhannan a’ cleachdadh rian iomchaidh agus briathrachas sònraichte. They will learn to use audio or video recorders, bidh iad ag ionnsachadh mar a chleachdas iad innealan-clàraidh cluaise agus bhideo. Discussion with teacher will draw attention to stress pauses, emphases and how to use these, bheir beachdachadh leis an tidsear aire a dh’ionnsaigh cudthroim, stadan agus seula agus mar a chleachdar iad seo. Teachers should give careful attention to the readability of all printed texts used, tha còir aig tidsearan làn aire a thoirt gu bheil gach teacsa clò-bhuailte a thàtar a’ cleachdadh furasta a leughadh. These are best used as…, an dòigh as fheàrr gus iad seo a chleachdadh ’s ann mar…. All attempts at using Gaelic in the initial stages are praiseworthy, tha gach aon oidhirp a nithear air a bhith a’ cleachdadh na Gàidhlig aig toiseach cùise ri a moladh. In which pupils will practise using the language in semi-structured contexts, anns am bi a’ chlann a’ faighinn eòlais air a bhith a’ cleachdadh na cànain ann an suidhichidhean car stèidhichte

(b) expressed with cleachdadh m, gen cleachdaidh. It is now recognised that pupils’ ability to understand and use language depends more on their ability to see how larger units are manipulated, a-nis thàtar a’ gabhail ris gu bheil comas-tuigse agus comas-cleachdaidh na cloinne air cànain nas motha an urra ri an comas air a bhith a’ tuigsinn mar tha aonadan nas motha air an ullachadh

2 (a) cuir gu feum, vn cur gu feum. The purposes for which they are normally used, na h-adhbhair air an cur gu feum anns a’ chumantas. They can be used, faodar an cur gu feum. And show that they can use what has been heard, agus a’ nochdadh gun cuir iad gu feum na chualas. Pupils can now draw on knowledge from what they have heard and read, to use in their own imaginative writing, faodaidh a’ chlann a-nis eòlas a fhuair iad às na chuala agus na leugh iad a chur gu feum anns an sgrìobhadh mhac-mheanmnach aca fhèin

(b) cuir am feum, vn cur am feum. Language is passively absorbed until pupils feel able to use it, tha cànain air a gabhail a-staigh gu socair gus am bi clann an dùil gun tèid aca air a cur am feum. A bank of the most commonly used functional words can be built for pupils to use for spelling, faodar tasgadh a dhèanamh air na faclan gnìomhachail as trice thàtar a’ cleachdadh, gus a’ chlann an cur am feum airson litreachaidh. That before writers could use nouns, they needed to know what a noun was, gum feumadh luchd-sgrìobhaidh fios a bhith aca dè bha ann an ainmear mus cuireadh iad ainmearan am feum. Using a simple wordbank, le bhith a’ cur am feum banca-fhaclan sìmplidh

(c) dèan feum de, vn dèanamh feum de. Teachers can use existing expertise and networks, faodaidh tidsearan feum a dhèanamh de dh’eòlas agus de dh’obraichean-lìn a tha ann cheana

3 (a) cuir gu buil, vn cur gu buil. How speakers can refer to and use what others say, mar a dh’fhaodas luchd-labhairt tarraing a thoirt air na their càch agus sin a chur gu buil

(b) cuir an gnìomh, vn cur an gnìomh. Pupils will use some of the conventions of a chosen literary form, bidh a’ chlann a’ cur an gnìomh cuid de chleachdaidhean a bhuineas do mhodh litreachail a chaidh a thaghadh

4 gnàthaich, vn gnàthachadh m. They are using English words instead of the French words, tha iad a’ gnàthachadh faclan Beurla an àite nam faclan Fraingis

5 obraich, vn obrachadh m. How to use the tape recorder, mar a dh’obraichear an teiprecòrdair

6 expressed with comas m, gen comais. When pupils want to talk about an experience, but can only use English, an uair a tha a’ chlann ag iarraidh a bhith a’ bruidhinn air rud a dh’fhiosraich iad, ’s gun chomas aca ach ann am Beurla

7 expressed with abair, vn ràdh m. In cases of emergency members of staff should use English with non-Gaelic speaking children, ann an suidheachadh-èiginn is còir don luchd-obrach Beurla a ràdh ri cloinn aig nach eil Gàidhlig

8 expressed with le prep. Write in a variety of forms using appropriate organisation and vocabulary, a’ sgrìobhadh ann an caochladh mhodhannan le rian agus briathrachas iomchaidh

9 expressed with tro prep. They will continue to respond by investigating a text using discussion, bidh iad fhathast a’ rannsachadh teacsa tro cho-bheachdachadh

10 expressed with bi ri. The bard is of course using hyperbole here, tha e soilleir gu bheil am bàrd ri aibheiseachadh an seo

11 not directly expressed. Use courtesy formulas, a’ fàilteachadh cach a chèile

used a expressed with bithear a’ cleachdadh. Spell some frequently used words, a’ litreachadh gu dòigheil cuid de dh’fhaclan a thàtar a’ cleachdadh gu tric. Teachers should give careful attention to the readability of all printed texts used, tha còir aig tidsearan làn aire a thoirt gu bheil gach teacsa clò-bhuailte a thàtar a’ cleachdadh furasta a leughadh. A bank of the most commonly used functional words can be built, faodar tasgadh a dhèanamh air na faclan gnìomhachail as trice thàtar a’ cleachdadh

using n 1 cleachdadh m, gen cleachdaidh. Using computers will let all pupils explore some of the newer media, bheir cleachdadh choimpiutairean cothrom don chloinn air fad rannsachadh a dhèanamh air cuid de na meadhain as ùire

2 expressed with a bhith a’ cleachdadh. By scanning and using textual cues, le leughadh aithghearr agus le bhith a’ cleachdadh chomharraidhean anns an teacsa

use up v phr caith, vn caitheamh m

used up a phr air a chaitheamh

used to v aux 1 expressed with impersonal form of substantive v. People used to take a lot more broth then than they do now, bhathar a’ gabhail còrr mòr brot an uair sin na thathar an diugh. Things didn’t use to be bought for cattle, cha robhar a’ ceannach rudan do chrodh. They didn’t use to land spur-dogs here, cha robhar a’ toirt bhioraichean air tìr a seo. People used to go to the peats, bhathar a’ falbh don mhòine. People used to do it often, bhite ga dhèanamh tric. It didn’t use to be done on Sundays at all, cha bhite ga dhèanamh latha na Sàbaid ann. They used to play shinty on Iain Ruadh’s croft, bhite a’ cluich iomain air lot ’An Ruaidh. She used to be excused, bhite a’ gabhail a leisgeul

2 expressed with cond tense substantive v. He used to come often, bhiodh e a’ tighinn tric. I didn’t use to go there, cha bhithinn a’ dol ann

used-up a caithte

useful a feumail. Useful texts are also provided by educational broadcasting, gheibhear teacsaichean feumail o chraoladh foghlaim. Mass media is a term useful in categorizing texts, tha na mòr mheadhain na ainm feumail ann a bhith a’ seòrsadh theacsaichean

usefulness n expressed with dè cho feumail. To surmise its usefulness for their purpose, gus tuairmse a thoirt air dè cho feumail ’s a bhitheas e dhaibh. In order to evaluate their usefulness, gus meas a dhèanamh air dè cho feumail ’s a tha iad

user n 1 neach-cleachdaidh m, pl luchd-cleachdaidh

2 expressed with bi a’ cleachdadh. Drama gives pupils the confidence to become more able users of Gaelic, tha dràma a’ toirt misnich do chloinn a bhith a’ cleachdadh na Gàidhlig ann an dòigh nas comasaiche

usual a àbhaisteach, comp àbhaistiche

usually adv 1 (a) anns a’ chumantas. For these pupils reading and writing will usually start later than for fluent speakers of Gaelic, bidh a’ chlann sin nas fhaide gun tòiseachadh air leughadh ’s air sgrìobhadh, anns a’ chumantas, na feadhainn a tha fileanta sa Ghàidhlig

(b) an cumantas

2 am bitheantas

3 mar as trice. which can usually be overcome by an appropriate methodology, gheibhear thairis orra sin mar as trice le dòighean-teagaisg freagarrach. No trace of turf walled buildings usually survives, mar as trice chan fhaighear lorg idir an diugh air togalaichean le ballachan fàil

3 not directly expressed. The activities associated with these outcomes cannot usually be separated, cha ghabh sgaradh a dhèanamh air na gnìomhan a tha co-cheangailte ris na builean seo

utterance n 1 labhairt f

2 (linguistics) (a) gnìomh-cainnte m, pl gnìomhan-cainnte

(b) uirgheall m, gen & pl uirghill

uvula n cìoch-shlugain f. Her uvula is inflamed, tha a cìoch-shlugain is ainteas innte

uvular a cìoch-shlugain. Uvular r, r chìoch-shlugain

V

vacant a 1 falamh, comp falaimhe

2 bàn, comp bàine

vacant lot n phr lot f bhàn, gen lota bàine, pl lotaichean bàna

vaccinate v tr cuir a’ bhanachdach air, vn cur na banachdaich air

be vaccinated v phr expressed with rach plus a’ bhanachdach air. Has the baby been vaccinated? an deach a’ bhanachdach air an leanabh?

vaccination n a’ bhanachdach f, gen na banachdaich, pl na banachdaichean. The puupy is getting her vaccinations next week, bidh an cuilean a’ faighinn a cuid bhanachdaichean an ath sheachdain

vacuum n vacuum m

vacuum cleaner n phr glanadair m vacuum, pl glanadairean vacuum

vacuum flask n flasg-vacuum f, pl flasgaichean-vacuum

vain a àrd-inntinneach, comp àrd-inntinniche

valid a 1 tàbhachdach. Valid experimental results, toraidhean tàbhachdach o phrobhaidhean

2 iomchaidh. Whether the attainment of particular targets is educationally valid, co-dhiù tha coileanadh chuimsean sònraichte iomchaidh a thaobh foghlaim

validity n 1 tàbhachd f

2 expressed with dè cho cudthromach. Fact and opinion are used to discuss the validity of an argument, bithear a’ cleachdadh fìrinn agus beachd gus beachdachadh air dè cho cudthromach ’s a tha argamaid

valley n gleann m, gen glinne, pl glinn, gleanntan

valley bottom n phr 1 ùrlar m glinne, gen ùrlair ghlinne, pl ùrlar ghleanntan

2 grunnd m glinne, gen grunnd ghlinne, pl grunnd ghleanntan

valuable a 1 luachmhor, comp luachmhoire. Having an understanding of genre gives writers a valuable aid in the task of communicating effectively, tha tuigse a bhith aca air gnè na chuideachadh luachmhor do luchd-sgrìobhaidh ann a bhith a’ conaltradh gu buadhmhor

2 anns a bheil luach. They are crucial in giving them awareness of what is valuable, tha iad do-sheachnaichte cudthromach ann a bhith a’ toirt mothachaidh dhaibh air na nithean anns a bheil luach

3 feumail. This approach is also valuable with narrative poetry, tha an dòigh-obrach seo feumail cuideachd le bàrdachd-sgeòil. Examining the variety of openings to such texts is particularly valuable, tha e buileach feumail a bhith a’ sgrùdadh gach iomadh seòrsa dhòighean anns a bheil an leithid seo de theacsaichean a’ tòiseachadh

4 expressed with gu math feumail. A listening corner is valuable, tha oisean-èisteachd gu math feumail

5 expressed with air leth. The microcomputer can be a valuable aid, faodaidh am mion-choimpiutar a bhith na chuideachadh air leth

6 expressed with luach m. Role-play and improvisation are immensely valuable as precursors to researching and writing about characters, tha fìor luach mòr ann a bhith a’ dol an riochd eile, le ullachadh no às aonais, mun tèid iad an sàs ann an rannsachadh agus ann an sgrìobhadh mu phearsachan

value n 1 (a) luach m. Place value, luach a-rèir àite. Value of goods, luach bathair

(b) expressed with luach a tha air nithean. Conflict between characters, ideas and values, strì eadar pearsachan, bun-bheachdan agus an luach a tha air nithean

(c) expressed with an luach a tha … a’ cur air nithean. From the earliest years the mass media exert an influence on pupils’ lives and on their views and values, o thùs an òige tha buaidh aig na mòr mheadhain air beatha chloinne, air am beachdan, ’s air an luach a tha iad a’ cur air nithean

2 (a) beachd m, pl beachdan. Coping with conflicts between values and feelings, a’ gabhail ri còmhstri eadar beachdan agus faireachdainnean

(b) prìomh-bheachd m, pl prìomh-bheachdan. The values and knowledge which motivate cultures are deeply intertwined in their languages, tha na prìomh-bheachdan agus an t-eòlas a tha a’ gluasad dhualchasan a’ freumhachadh gu domhain nan cuid chànan

3 (a) expressed with cho feumail ’s a tha. By being a good listener the teacher will show the value of listening attentively, le bhith ag èisteachd gu math bidh an tidsear a’ nochdadh cho feumail ’s a tha e a bhith ag èisteachd gu furachail. The value of learning a second language is well attested, tha dearbhadh math againn air cho feumail ’s a tha e dàrna cànain a thogail

(b) expressed with cho fiachail ’s a tha. To accept the value of their contributions, a bhith a’ gabhail ri cho fiachail ’s a tha na tha iad a’ toirt seachad

4 ìre f, pl ìrean. pH values, ìrean pH

to the value of prep phr luach. To the value of a million pounds, luach millean not

value v tr 1 cuir luach air, vn cur luach air. Business has come to value Gaelic, tha luchd-gnothaich air a thighinn gu bhith a’ cur luach air a’ Ghàidhlig. It is easy for them to evaluate and learn to value the contribution of others, tha e furasta dhaibh a bhith a’ breithneachadh air na tha càch a’ toirt seachad agus a bhith ag ionnsachadh luach a chur air. A culture that valued the rearing of cattle as a measure of a person’s wealth, dualchas a bha a’ cur luach air a bhith ag àrach cruidh mar thomhas air beairteas neach

2 cuir meas air, vn cur meas air. Teachers will value pupils’ talk, cuiridh na tidsearan meas air labhairt chloinne. As their contributions are valued, they will learn to value others’ contributions, mar a chuirear meas air na bheir iad seachad bidh iad ag ionnsachadh meas a chur air na bheir càch seachad

valve n 1 còmhla m, pl còmhlaichean. The heart valves, còmhlaichean a’ chridhe. Inlet valve, còmhla leigeil-a-steach

2 pìob-chòmhla m, pl pìob-chòmhlaichean. Ball valve, pìob-chòmhla bhàlla

van n bhan f, pl bhanaichean. Lorries and vans, làraidhean agus bhanaichean

vandal n 1 (historical) vandal m, gen & pl vandail

2 vandal m, pl vandalan

3 creachadair m, pl creachadairean

vandalism n 1 vandalachd f

2 creachadaireachd f

vanity n àrd-inntinneachd f

vantage n

vantage point n phr suidheachadh m buannachdail. From that vantage point the study of language and culture should radiate outwards, bu choir oideachadh na cànain agus an dualchais lìonsgaradh a-mach on t-suidheachadh bhuannachdail sin

vapour n deatach f, gen deataich

vapour density n phr dlùths m deataich

vapour pressure n phr brùthadh m deataich, gen brùthaidh dheataich

variable a 1 atharrachail

2 caochlaideach

variant n 1

2 de chaochladh sheòrsachan. Variant versions, tionndaidhean de chaochladh sheòrsachan

variation n 1 caochlaideachd f. Wind variation, caochlaideachd f ghaoithe

2 expressed with caochladh sheòrsachan. Pupils are expected to take due account of appropriate forms of presentation in appropriate variations of tone and expression, thàtar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann a’ gabhail ealla mar as còir ri modhan taisbeanaidh iomchaidh ann an caochladh sheòrsachan iomchaidh de dhòigh-labhairt agus de dh’aithris. There will also be variations on these contrasting situations, bidh caochladh sheòrsachan ann, cuideachd, de na suidhichidhean eadar-dhealaichte seo

variegate v tr

variegated a 1 breac, comp brice

variety n 1 caochladh m, gen caochlaidh. For a variety of purposes, airson caochladh adhbhair. Through a variety of media, ann an caochladh mheadhan. In a variety of contexts and for a variety of purposes, ann an caochladh shuidhichidhean agus airson caochladh adhbhar. Teachers will use a variety of approaches, bidh tidsearan a’ cleachdadh caochladh dhòighean-obrach. Programmes which will provide contexts in which pupils will be asked to write in a variety of forms, prògraman le suidhichidhean anns am bithear ag iarraidh air a’ chloinn a bhith a’ sgrìobhadh ann an caochladh dhòighean. The teacher will ensure that variety of activities helps pupils, bidh an tidsear a’ dèanamh cinnteach gum bi caochladh ghnìomhan ann gus a’ chlann a chuideachadh

2 expressed with sheòrsachan gen pl. In a rich variety of contexts, ann am pailteas sheòrsachan shuidhichidhean. To accommodate a greater range and variety of experiences, gus cothrom a thoirt do bharrachd fhiosraichidhean de chaochladh sheòrsachan. As pupils acquire experience across a wide variety of forms, mar a tha a’ chlann a’ fàs nas eòlaiche feadh mòran sheòrsachan chruth. As they encounter a wider variety of reference materials, mar a tha iad a’ coinneachadh ri barrachd sheòrsachan de stuthan fiosrachaidh. A few varieties of educational needs, beagan sheòrsachan de dh’fheuman foghlaim. In order to work on a greater variety of texts, gus oibreachadh air barrachd sheòrsachan theacsaichean

3 expressed with gach seòrsa. Pupils can discuss and appreciate the many varieties of language, faodaidh a’ chlann beachdachadh agus lèirmheas a dhèanamh air gach iomadh seòrsa cànain a tha ann

4 expressed with caochladh (de) sheòrsachan. A variety of texts should be available, tha còir aig caochladh sheòrsachan theacsaichean a bhith ri làimh. After the pupils have had experience of variety, aon uair ’s gu bheil a’ chlann air fiosrachadh fhaotainn air caochladh sheòrsachan. Pupils experience varieties of speech and writing, tha clann a’ faighinn eòlais air caochladh sheòrsachan labhairt agus sgrìobhaidh. Attractive displays of posters allow experience of variety in text and style, gheibhear cothrom air caochladh sheòrsachan theacsaichean agus stoidhle o thaisbeanaidhean tarraingeach de shanasairean. They will respond to an increasing variety of stimuli, bidh iad air an gluasad gu cainnt le caochladh fàsail de sheòrsachan nithean

5 expressed with gach caochladh sheòrsa. To accommodate the variety of needs, gus gabhail ri gach caochladh sheòrsa feum

6 expressed with gach iomadh seòrsa. Examining the variety of openings to such texts is particularly valuable, tha e buileach feumail a bhith a’ sgrùdadh gach iomadh seòrsa dhòighean anns a bheil an leithid seo de theacsaichean a’ tòiseachadh

7 expressed with de dh’iomadh seòrsa. Read a variety of texts, a’ leughadh theacsaichean de dh’iomadh seòrsa. This small area shows a variety of evidence as to how the landscape has changed, chithear anns an àite bheag seo dearbhadh de dh’iomadh seòrsa air mar a tha dreach na tìre air atharrachadh

8 expressed with caochlaideach a. Development will continue in terms of maturity and variety of text, bidh teacsaichean a’ fàs nas caochlaidiche agus nas adhartaiche

9 gnè f, pl gnèithean. A variety of E. coli is causing the death of lambs, tha gnè de E. coli a’ toirt bàis do dh’uain

wider variety n phr expressed with barrachd sheòrsachan. Pupils will explore more complex and more original forms through exposure to a wider variety of such forms, bidh a’ chlann a’ rannsachadh mhodhan nas ioma-fhillte agus nas bunaitiche mar thoradh air eòlas fhaotainn air barrachd sheòrsachan den leithid seo de mhodhan

various a 1 eadar-dhealaichte. Pupils will listen to messages or narratives in order to predict at various stages likely outcomes, bidh a’ chlann ag èisteachd ri teachdaireachdan no ri cunntasan gus fàisneachd a dhèanamh air na bhitheas dùil ris mar thoradh orra aig ìrean eadar-dhealaichte. As texts become more complex and various in form, mar as ioma-fhillte a tha teacsaichean a’ fàs, agus mar as eadar-dhealaichte ann an cruth. Progress will reflect the various starting points, bidh an t-adhartas a’ comharrachadh nan amannan-tòiseachaidh eadar-dhealaichte

2 expressed with gach seòrsa n phr. Practice in sequencing with such texts will lead pupils to familiarity with their various structures, tro bhith a’ cur theacsaichean den t-seòrsa seo an òrdugh bidh a’ chlann air an toirt gu eòlas air gach seòrsa cumaidh a tha orra

3 expressed with caochladh m. Capacity for adopting various roles within group discussion, comas air a dhol ann an caochladh riochdan taobh a-staigh beachdachadh-buidhne

4 diofar (preceding n). The various elements that make up the landscape can be studied in detail, faodar na diofar eileamaidean a tha a’ dèanamh suas an dealbh-thìre a sgrùdadh gu mionaideach

5 not expressed directly. The course will give an understanding of the various treatment and distribution processes used in the water industry, bheir an cùrsa tuigse air na dòighean air uisge a leasachadh agus a chur a-mach don t-sluagh a thathar a’ cleachdadh sa ghnìomhachas uisge

vary v tr & i 1 atharraich, vn atharrachadh m. The relative proportion of time allocated to Gaelic and English language will vary in accordance with the needs of the child, bidh a’ chuibhreann ùine a thàtar a’ cur mu choinneamh na Gàidhlig agus na Beurla ag atharrachadh a-rèir feuman a’ phàiste

2 expressed with caochladh m. Practice in Gaelic medium schools varies, tha caochladh dhòighean a’ dol anns na sgoiltean Gàidhlig

3 expressed with chan ionnan. Pupils will begin to learn Gaelic at different points and the amount and nature of their experience of it will vary, bi a’ chlann a’ tòiseachadh air a’ Ghàidhlig aig amannan eadar-dhealaichte, agus chan ionnan na tha iad uile a’ faighinn dhith

4 expressed with cleachd caochladh sheòrsachan, vn cleachdadh caochladh sheòrsachan. Language activities and approaches designed to meet special educational needs will vary according to the particular requirements of pupils, bithear a’ cleachdadh caochladh sheòrsachan ghnìomhan agus mhodhan-teagaisg gus feuman foghlaim shònraichte a choileanadh, agus sin a rèir nam feuman fa leth aig cloinn

5 expressed with bi plus diofar an. The pace at which they progress through the curriculum will vary considerably, bidh diofar mòr anns an astar a bhitheas aca a’ dol tron chlàr-theagaisg

6 expressed with eadar prep. The roundhouses vary in diameter from 8 to 13m, tha na trasd-thomhasan aig na taighean-cruinne eadar 8m agus 13m

7 not directly expressed. Their suitability for assessment purposes will vary according to the year stage at which they are used, bidh am freagarrachd mar adhbhair measaidh a rèir ’s dè a’ bhliadhna anns am bithear gan cleachdadh

varied a 1 iomachruthach. This will help pupils to discover the need for a flexible and varied vocabulary, cuidichidh seo a’ chlann gu bhith a’ faighinn a-mach gum feum briathrachas a bhith fosgailte agus iomachruthach. Pupils will ensure that sentence construction is accurate and varied, bidh a’ chlann a’ dèanamh cinnteach gu bheil deilbh sheantansan neo-mhearachdach agus ioma-chruthach

2 de dh’iomadh seòrsa. This language will be varied, bidh a’ chànain seo de dh’iomadh seòrsa

3 de chaochladh sheòrsachan. Provide pupils with varied, interesting assignments, gnìomhan tarraingeach de chaochladh sheòrsachan a thairgse don chloinn. Similar varied remains are found throughout the Highlands, gheibhear làraichean de chaochladh sheòrsachan mar seo air feadh na Gàidhealtachd

4 de chaochladh gnè. Texts should be simple but varied, tha còir aig teacsaichean a bhith sìmplidh ach de chaochladh gnè

5 de dh’iomadh gnè. Contexts for talking will be varied, tha còir aig suidhichidhean airson còmhraidh a bhith de dh’iomadh gnè

6 expressed with caochladh m plus gen. The teacher will offer varied approaches, bidh an tidsear a’ tairgse caochladh dhòighean-obrach

7 expressed with cleachd caochladh dhòighean, vn cleachdadh caochladh dhòighean. Assessment of listening should be varied, bu chòir caochladh dhòighean a chleachdadh air èisteachd a mheasadh

more varied comp a expressed with barrachd sheòrsachan, de bharrachd sheòrsachan. Speech will be fuller and more varied than at Beginner level, bidh am barrachd comas-labhairt aca, agus sin de barrachd sheòrsachan, na bha aca aig a’ Bhun Ìre. Their writing will develop and become more varied, bidh an sgrìobhadh aca a’ tighinn air adhart agus bidh barrachd sheòrsachan ann dheth. Pupils will talk for more varied and demanding purposes, bidh a’ chlann a’ labhairt airson barrachd sheòrsachan adhbhar, agus airson adhbhar nas duilghe

varying a 1 expressed with caochladh m. Any worthwhile Gaelic activity will move in and out of components and through varying combinations of strands, bidh gnìomh Gàidhlig sam bith as fhiach an t-saothair a’ gluasad a-mach agus a-steach à earrainnean agus tro chaochladh chothlamadh iallan

2 eadar-dhealaichte. A school’s policy will involve varying degrees of co-operation and consultation, bheir poileasaidh sgoile a-staigh co-oibreachadh agus co-luadar ann an tomhais eadar-dhealaichte

3 expressed with agus plus pron plus eadar-dhealaichte. Texts taken from a wide range of sources, varying in length, complexity of language and form, teacsaichean a thugadh à mòran sheòrsachan màthair-uisge agus iad eadar-dhealaichte ann am faid, ann am ioma-fhillteachd cànain agus ann am modh ’s an cruth

vase n bhàsa f, pl bhàsaichean

vassal n 1 vasaille m, basaille m

2 ìochdaran m, gen & pl ìochdarain

vassalage n vasailleachd f

vast a àibhseach

vat n dabhach f, gen dabhaich, pl dabhaichean

Vatersay pr n Bhatarsaigh

vault n seilear-boghta m, gen seileir-bhoghta, pl seilearan-boghta

vault v tr

vaulted a boghta. A vaulted roof, mullach boghta, also druim boghta

vegetable n luibh-gàrraidh f, pl luibhean-gàrraidh

vegetable mod luibheanach. Vegetable resources, stòrasan luibheanach

• lusach. Vegetable resources, stòrasan lusach

vegetables n pl glasraich f. The greengocer sells fruit and vegetables, bidh ceannaiche glasraich a’ reic mheasan is glasraich

vegetation n lusrach m, gen lusraich. Ecologically the land can be divided into three zones, each with its own distinctive vegetation, a thaobh eag-eòlais faodar an talamh a roinn ann an trì sònan, gach aon dhiubh le a ghnè shònraichte de lusrach

vegetation mod lusraich. Vegetation zone, raon lusraich

vehicle n carbad m, gen carbad, pl carbadan. Which vehicle in the picture comes from England? dè an carbad anns an dealbh a tha à Sasainn?. There must be a safe drop off and collection point for vehicles, feumaidh àite sàbhailte a bhith ann do charbadan airson clann a leigeil às agus a thogail

vein n 1 fèith-fhala f, pl fèithean-fala

2 fèith f, gen fèithe, pl fèithean

velar a vèilearach, comp vèilearaich

velarisation n vèilearachadh m, gen vèilearachaidh

velarise v tr vèilearaich, vn vèilearachadh m

velarised a vèilearaichte

velum n 1 (ling) vèileam m

2 (familiar) glainnean m (bog)

ventilate v tr èadharaich, vn èadharachadh m

ventilation n èadharachadh m, gen èadharachaidh

ventilator n 1 èadhradair m, pl èadhradairean

2 gaothaire m, pl gaothairean

Venus pr n (planet) Bhèineas f

verb n gnìomhair m, pl gnìomhairean. Analytic verb, gnìomhair sgaoilte. Auxiliary verb, gnìomhair taiceil. Defective verb, gnìomhair neo-iomlan. Finite verb, gnìomhair finideach. Inceptive verb, gnìomhair tùsach. Irregular verb, gnìomhair neo-riaghailteach. Predicative verb, gnìomhair aisneiseach. Regular verb, gnìomhair riaghailteach. Substantive verb, gnìomhair susbainteach. Synthetic verb, co-thàthte. Verb of motion, gnìomhair gluasaid. Verb of perception, gnìomhair faireachdainn

verbal n gnìomhaireach. Verbal phrase, abairt ghnìomhaireach. Verbal paradigms, clàran ghnìomhairean

verbal noun n phr ainmear m gnìomhaireach, gen ainmeir ghnìomhairich, pl ainmearan gnìomhaireach. This is the form of the verbal noun in the dialect, ’s e seo an riochd a tha air an ainmear ghnìomhaireach anns an dualchainnt

verbal phrase n phr abairt f ghnìomhaireach, gen abairt gnìomhairich, pl abairtean gnìomhaireach

verbose a 1 briathrach, comp briathraiche

2 ro-bhriathrach

verbosity n 1 briathrachas m, gen briathrachais

2 ro-bhriathrachas m, gen ro-bhriathrachais

verge n 1 oir f, gen oire, pl oirean

2 (road) balt m, gen & pl built. Cutting the road verges, a’ gearradh nam balt ròid

3 (field) gruaidh f, gen gruaidhe, pl gruaidhean. Cutting the field verges, a’ buain gruaidhean nan raointean

verify v tr dearbh, vn dearbhadh m. To skim and scan to verify decisions, gu bhith a’ grad-leughadh agus a’ leum-leughadh gus co-dhùnaidhean a dhearbhadh

verruca n 1 bhearuca m, pl bhearucathan

2 foinne m, pl foinnean

versatility n ioma-chomas m, gen ioma-chomais. Imaginative versatility, ioma-chomas mac-meanmna

verse n 1 (properly, stanza) rann f, gen rainn, pl rannan. Verse and paragraph are descriptive terms for features of text, ’s e ainmean a tha ann an rann agus paragraf a bheir iomradh air nithean a bhuineas do theacsa. This song is in strophic metre, with one strophe in each verse and four phrases in each strophe, ’s e meadrachd stròfach a tha air an òran seo, le aon stròf anns gach rann agus ceithir abairtean anns gach stròf. Effects of verse length can also be explored, faodar buaidh faid rannan a rannsachadh cuideachd. In the chorus and in verse 2 the second stress comes on the penultimate syllable, anns an fhonn agus ann an rann 2 tha an dara cudthrom a’ tighinn air an lide leth-dheireannach. In verses 1, 3, and 4, ann an rannan 1, 3, agus 4. If one were to divide the first verse according to its phrases it would be written as follows, nam bite a’ roinn na ciad rainn a-rèir nan abairtean rachadh a sgrìobhadh mar a leanas. They should expect the poem to develop through its verses, bu chòir dùil a bhith aca gum bi an dàn a’ fàs o rann gu rann

2 bàrdachd f. A piece of verse, pìos bàrdachd. Mackenzie here reaches a level of ornamentation in his verse that demonstrates to us how high in his artistry it is possible for a bard that is not of the first degree to go when he is working in a firm tradition, tha MacCoinnich an seo a’ ruighinn inbhe de sgeadachadh na bhàrdachd a sheallas dhuinn cho àrd na ealdhain ’s a tha e an comas do bhàrd nach eil den chiad ìre a dhol, agus e ag obair ann an dualchas daingeann

blank verse n phr dubh-rannaigheachd f

free verse n phr 1 bàrdachd f shaor, gen bàrdachd saoire

2 saor-rannaigheachd f

make verse v phr bi a’ bàrdachd. They used to meet and make verse amongst themselves, bhitheadh iad a’ coinneachadh agus a’ bàrdachd nam measg fhèin

verse-speaking n expressed with a bhith ag aithris bàrdachd. Pupils’ writing of poetry will be aided by their reading aloud and occasional verse-speaking, bidh a’ chlann air an cuideachadh ann a bhith a’ sgrìobhadh bàrdachd le bhith a’ leughadh a-mach agus le bhith ag aithris bàrdachd an-dràsta ’s a-rithist

versification n rannaigheachd f

version n 1 tionndadh m, gen tionndaidh, pl tionndaidhean. The original version, an tionndadh tùsail. Variant versions, tionndaidhean de chaochladh sheòrsachan. There should be Gaelic versions of all official documents, bu chòir gum bitheadh sgrìobhainnean oifigeil air fad rim faotainn ann an tionndadh Gàidhlig

2 innse m, pl innseachan (of, air). Probably there is only one version of this song in existence, is coltach nach eil ach an aon innse air an òran seo ann. We have only one version of this song, the one in E, chan eil againn ach aon innse air an òran seo, am fear ann an E

3 expressed with teacsa m, pl teacsaichean. Taped version, teacsa air clàr

basic version n phr bun-innse m, pl bun-innseachan. This song has only one basic version, chan eil ach aon bhun-innse aig an òran seo

vertebra n vertebra f, pl vertebrae; veirteabra f, pl veirteabrathan

vertebral a 1 druim-altach

2 veirteabrach

vertebrate n druim-altach m, gen & pl druim-altaich

2 veirteabrach m, gen & pl veirteabraich

vertex n gob m, gen & pl guib

vertical a 1 ingearach, comp ingearaich

2 (familiar) dìreach, comp dìriche

3 expressed with air muin a chèile. Vertical setting, seatadh air muin a chèile

very adv 1 glè preceding a

2 fìor preceding a

3 gu math preceding a. A history text is very different from instructions on how to conduct an experiment, tha teacsa eachdraidh gu math eadar-dhealaichte ri seòladh mu obair dhearbhaidh a chur air adhart

4 expressed with seòrsa … a tha cho fìor plus a. The school will respond positively to these very different pupil backgrounds, bidh an sgoil a’ gabhail gu taiceil, seasmhach ris na seòrsachan àrainneachd chloinne seo a tha cho fìor eadar-dhealaichte

5 expressed with copula construction. To ensure the very real progress that can be made within this one level, gus an t-adhartas — agus is fìor adhartas e — a ghabhas a dhèanamh aig an aon ìre seo a stèidheachadh gu cinnteach

6 expressed with gu mòr. The Gaelic school is very successful, tha an sgoil Ghàidhlig a’ soirbheachadh gu mòr

very much adv phr cus. It is very much easier for pupils to see what is required for such larger units of meaning, tha e cus nas fhasa do chloinn a thuigsinn dè tha riatanach airson aonadan-brìgh mòra den t-seòrsa seo

vessel n 1 soitheach m, gen soithich, pl soithichean

2 (blood) feadan m, gen & pl feadain. A blood vessel, feadan fala

3 (blood) balg m, gen & pl builg. A blood vessel, balg fala

vet n 1 lèigh-ainmhidhean m, pl lèighean-ainmhidhean

2 bheat f, gen bheata, pl bheataichean

vibration n 1 crith f, gen crithe, pl crithean

2 triobhualadh m, gen triobhualaidh, pl triobhualaidhean

vicarious a 1 ionadach

2 expressed with tro neach eile

3 expressed with pearsanta plus mas fhìor. Pupils will describe a personal or vicarious experience, bidh a’ chlann a’ dèanamh iomraidh air fiosrachadh pearsanta, da-rìreabh no mas fhìor

vicinity n

in the vicinity adv phr faisg air làimh. It was regarded as a fertile place in comparison to the other villages in the vicinity, bha e air a mheas na àite torrach an taca ris na bailtean eile a bha faisg air làimh

in the vicinity of prep phr an còir plus gen. This is the pronunciation in the dialect of original “a” (short or long) in the vicinity of a nasal consonant, ’s e seo am fuaimneachadh anns an dualchainnt a bhitheas air “a” thùsail (ghoirid no fhada) an còir consain shrònaich

victim n 1 neach m a dh’fhuiling, pl feadhainn f a dh’fhuiling, gen pl feadhna a dh’fhuiling. The response to discriminatory behaviour will aim to be sensitive to the feelings of the victim or victims, ann a bhith a’ dèiligeadh ri gnìomhan lethbhreitheach bithear ag amas air a bhith mothachail air faireachdainnean an neach no na feadhna a dh’fhuiling

2 neach m air a bheil brath, pl feadhainn f air a bheil brath, gen pl feadhna air a bheil brath. The next part of the story, which introduces the victim, an ath phàirt den stòiridh, far a bheil an neach air a bheil brath a’ tighinn am follais

3 ìobairteach m, gen & pl ìobairtich

victorious a 1 buadhach, comp buadhaiche

2 buadhmhor, comp buadhmhoire

victory n buaidh f, gen buaidhe, pl buaidhean

victuals n biotailt m

vicuna n bhiocuna m, pl bhiocunathan; viocuna m, pl viocunathan

video a bhideo, bhidio m. Sound and video recordings, clàradh fuaim is bhideo. Along with audio and video recordings, a thuilleadh air teipichean-èisteachd agus bhideo. Others will be audio or video recordings, is e clàir èisteachd no clàir bhideo a bhitheas ann an cuid eile. They will learn to use audio or video recorders, bidh iad ag ionnsachadh mar a chleachdas iad innealan-clàraidh cluaise agus bhideo

video recorder n phr 1 inneal m bhideo, pl innealan bhideo. Pupils will use tape or video recorders, bidh a’ chlann a’ cleachdadh innealan teip no bhideo

2 inneal-clàraidh m sùla, pl innealan-clàraidh sùla. Pupils will make use of tape and video recorders, bidh a’ chlann a’ cleachdadh innealan-clàraidh cluais agus sùla

videotape n teip-bhideo m

Vietnam pr n Bhiatnam m

Vietnamese pr n 1 Bhiatnamach m, gen & pl Bhiatnamaich

2 (language) Bhiatnamais f

Vietnamese a Bhiatnamach

view n 1 beachd m. Provide either orally or in writing a considered personal view, a’ toirt, ann an cainnt-bheòil no ann an sgrìobhadh, làn bheachd pearsanta. The setting within which pupils can take account of others’ views, an suidheachadh anns am faod a’ chlann àite thoirt do bheachdan chàich. From the earliest years the mass media exert an influence on pupils’ lives and on their views and values, o thùs an òige tha buaidh aig na mòr mheadhain air beatha chloinne, air am beachdan, ’s air an luach a tha iad a’ cur air nithean

2 barail f. Discussions will take account of the views and attitudes of those involved in the texts, bidh beachdachadh a’ coimhead ri barail agus sealladh na feadhnach a tha a’ gabhail pàirt anns na teacsaichean

3 sealladh m, gen seallaidh, pl seallaidhean. Provided that it helps teacher and pupil to achieve a balanced view of the pupil’s performance, fhad ’s a chuidicheas e an tidsear agus am pàiste gus sealladh cothromach fhaotainn air na tha am pàiste a’ coileanadh. It is not, however, the business of media education to choose one view at the expense of another, ach cha bhuin e do dh’oideachadh mu na meadhain a bhith a’ taghadh aon seallaidh ’s a’ cur sìos air fear eile. Television presents views of the world which are determined by non-Gaelic concerns, tha an telebhisean a’ cur fa chomhair dhaoine seallaidhean den t-saoghal a tha air am bonntachadh air nithean nach buin don Ghàidhlig

in view prep phr san amharc. What does she have in view? dè a tha aice san amharc?

view data n phr lèir-dhàta f. Databases, spreadsheets, teletext, view data, and multimedia applications generally, stòir-dhàta, duilleagan-sgaoilte, teleteacsa, lèir-dhàta agus innleachdan ioma-mheadhanach anns an fharsaingeachd

view v tr 1 bi a’ coimhead air. When viewing a film or television programme, an uair a thàtar a’ coimhead air film no air prògram telebhisein

2 faigh sealladh de, vn faighinn seallaidh de. The building is best viewed from above, gheibhear an sealladh as fheàrr den togalach bho os a chionn

3 expressed with sùilean f pl plus faic v. That Gaelic should be the language through which the contemporary world and its culture are viewed, gur ann tro shùilean na Gàidhlig a chithear an saoghal a tha ann agus a chultar

viewpoint n 1 barail f. Respond in a way that shows some appreciation of the differing viewpoints of characters, a’ freagairt ann an dòigh a tha a’ nochdadh breithneachadh air diofar bharail na tha a’ gabhail pàirt

2 beachd m, pl beachdan. Showing some appreciation of the differing viewpoints of characters, a’ nochdadh tuigse air na beachdan eadar-dhealaichte aig na pearsachan. To explore the underlying reasons for all viewpoints, rannsachadh a dhèanamh air na tha a’ gluasad a h-uile beachd a tha ann

3 ionad m seallaidh, gen ionaid sheallaidh, pl ionadan seallaidh. A viewpoint from which the mountains can be seen, ionad seallaidh bhom faicear na beanntaichean

Viking n 1 Uigingeach m, gen & pl Uigingich

2 (familiar) Lochlannach m, gen & pl Lochlannaich

Viking a 1 Uigingeach

2 (familiar) Lochlannach. This change was strengthened by the traditions of the Viking settlers, chaidh an t-atharrachadh seo a dhaingneachadh le traidiseanan an luchd-thuineachaidh Lochlannaich

village n 1 baile m, pl bailtean. Milton is a small village in the country, ’s e baile beag a-muigh air an dùthaich a th’ ann am Bail’ a’ Mhuilinn

2 baile-beag m, gen baile-bhig, pl bailtean-beaga. The map shows Milton and other villages nearby, tha am mapa a’ sealltainn Bail’ a’ Mhuilinn agus bhailtean-beaga eile faisg air làimh

3 baile-dùthchail m, gen baile-dhùthchail, pl bailtean-dùthchail

villain n 1 eucoireach m, gen & pl eucoirich. They can so easily be related to the writer’s purpose: to identify the villain, tha e cho furasta an cur ann an dàimh ris an adhbhar-sgrìobhaidh: gus an t-eucoireach a chomharrachadh

2 trustar m, gen trustair, pl trustaran. You villain! a thrustair!

vinegar n bineagair m

violence n 1 fòirneart m, gen fòirneirt

2 ainneart m, gen ainneirt

violent a 1 fòirneartach, comp fòirneartaiche

2 ainneartach, comp ainneartaiche

violet a 1 liath, comp lèithe. The colours of the rainbow are violet, indigo, blue, green, yellow, orange, and red, ’s iad dathan a’ bhogha-fhroise liath or bàn-phurpaidh, gorm-liath or guirmeanach, gorm, buidhe-ghorm or uaine, buidhe, dearg-bhuidhe or orains, agus dearg

2 bàn-phurpaidh

V.I.P. n àrd-inbheach m, gen & pl àrd-inbhich

viral a bhìorasach. Hygiene measures adopted should be sufficient to prevent the spread of bacterial, viral and parasitic conditions, bu chòir gum bitheadh na dòighean-obrach slàinteachais a thèid a chur an gnìomh gu leòr gus casg a chur air galaran baicteiriach, bhìorasach agus parasaiteach o bhith a’ sgaoileadh

virtue n 1 (a) beus f, gen beusa, pl beusan

(b) deagh-bheus f, gen deagh-bheusa, pl deagh-bheusan

2 buadh f, gen buaidh, pl buadhan, buadhannan

virtuous a 1 (a) beusach, comp beusaiche

(b) deagh-bheusach

2 buadhach, comp buadhaiche

virus n bhìoras m, gen bhìorais, pl bhìorasan

visibility a lèireas m, gen lèiris

visible a faicsinneach, comp faicsinnich. The visible remains are more recent, buinidh na làraichean faicsinneach do dh’àm nas fhaisg oirnn

vision n fradharc m, gen fradhairc. To study the effects of the relationship between sound and vision, a bhith a’ rannsachadh dè a’ bhuaidh a tha aig an dàimh eadar fuaim is fradharc

visit n 1 tadhal m, gen & pl tadhail. The teacher will help pupils make notes on a visit or a radio or TV programme, cuidichidh an tidsear a’ chlann gus notaichean a dhèanamh air tadhal no air prògram rèidio no telebhisein. Questions appropriate to the purpose of the interview, and to the visit, ceistean a fhreagras air adhbhar an agallaimh no an tadhail

2 expressed with tadhail air, vn tadhal air. Visits should be paid to galleries, bu chòir tadhal air gailearaidhean. Should public swimming-pools be used, the person in charge of the pre-school must contact the manager of the facility prior to the visit, ma thèid amaran-snàimh poblach a chur am feum, feumaidh an neach a tha air ceann na ro-sgoile brath a leigeil air manaidsear a’ ghoireis mus bithear a’ tadhal air

3 expressed with a bhith a’ tadhal. Visits from companies or excursions to the theatre are obvious ways of involving pupils with drama, dòighean follaiseach gus clann a chur an lùib dràma ’s e companaidhean a bhith a’ tadhal, no a’ chlann fhèin a bhith a’ dol don taigh-chluiche. Before she sets out on her visits, she reports to her office at the Town Hall, mus falbh i gu bhith a’ tadhal bidh i a’ dol an làthair aig an oifis aice san Talla Bhaile

visit v tr tadhail air, vn tadhal air. Part of her job is to visit families in the area, ’s e pàirt de h-obair a bhith a’ tadhal air teaghlaichean anns a’ cheàrnaidh aice. Look for the places you would visit to play a game, coimhid airson nan àiteachan air an tadhaileadh tu airson geam a chluich. Each of the outcomes being visited in turn, a’ tadhal air gach buil, tè mu seach

visiting a a bhitheas a’ tadhal. Talks and interviews given by classmates and visiting adults, òraidean is agallamhan o cho-aoisean no o inbhich a bhitheas a’ tadhal

visitor n 1 neach-tadhail m, pl luchd-tadhail. Common courtesy formulas used by visitors, abairtean-modha cumanta a chleachdas luchd-tadhail

2 neach m a tha a’ tadhal, pl feadhainn a tha a tadhal. Visitors to the school, who may be interviewed, feadhainn a tha a’ tadhal air an sgoil agus a dh’fhaodar an ceasnachadh

visual a 1 faicsinneach. When a consideration of visual elements is essential, agus gun seachnadh air a bhith a’ beachdachadh air nithean faicsinneach. Visual material of all kinds, stuth faicsinneach de gach seòrsa. The use of visual cues should be encouraged, bu chòir comharraidhean faicsinneach a bhrosnachadh. They will be able to respond to more complex visual stimuli, bidh comas aca freagairt a dhèanamh ri nithean faicsinneach a tha nas ioma-fhillte

2 faicsinneach don t-sùil. To predict the nature of a text from less visual markers, fàisneachd a dhèanamh mu nàdar an teacsa o chomharraidhean nach eil cho faicsinneach don t-sùil

3 lèirsinn. Visual approaches, dòighean-lèirsinn

4 fradhairc. Visual impairment, uireasbhaidh fradhairc

5 a chithear. The meaning of new words and phrases should usually be indicated through visual cues, bu chòir brìgh fhaclan ùra agus abairtean ùra a chur an cèill le comharraidhean a chithear

6 expressed with a/na chì …. They will respond to visual and other stimuli, bidh iad a’ freagairt fo bhuaidh na chì iad agus nithean eile. They will respond to a variety of stimuli, including visual stimuli, bidh iad a’ freagairt fo bhuaidh chaochladh nithean, nam measg sin nithean a chì iad

visual aid n phr uidheam-cuideachaidh m lèirsinn, gen uidheim-chuideachaidh lèirsinn, pl uidheaman-cuideachaidh lèirsinn

visual arts n phr lèir-ealdhain f

visual image n phr ìomhaigh f fhaicsinneach, gen ìomhaigh faicsinnich, pl ìomhaighean faicsinneach

visual impact n phr 1 expressed with tarraing na sùla. This increases awareness of visual impact, cuiridh sin ri mothachadh air tarraing na sùla

2 expressed with bi a’ tarraing na sùla. Composing text which has visual impact, a’ cur ri chèile teacs a tha a’ tarraing na sùla

visual impairment n phr 1 uireasbhaidh f fradhairc, pl uireasbhaidhean fradhairc

2 expressed with gann anns an fhradharc. A pupil with visual impairment, pàiste a tha gann anns an fhradharc

visual source n phr 1 goireas m faicsinneach, gen goireis fhaicsinnich, pl goireasan faicsinneach

2 pl expressed with stòr faicsinneach, gen stòir fhaicsinnich

visual stimulus n phr 1 nì faicsinneach, pl nithean faicsinneach. They will be able to respond to more complex visual stimuli, bidh comas aca freagairt a dhèanamh ri nithean faicsinneach a tha nas ioma-fhillte

2 nì a chì …, pl nithean a chì …. They will respond to visual and other stimuli, bidh iad a’ freagairt fo bhuaidh na chì iad agus nithean eile

3 not directly expressed. These computer programs might also be used as visual stimuli to promote the development of oral skills in Gaelic, dh’fhaodaiste na prògraman seo a chur gu feum gus piseach a thoirt air sgilean cainnt-bheòil anns a’ Ghàidhlig

vital a 1 beathail. Vital signs, comharraidhean beathail

2 riatanach don bheatha. The lungs perform a vital function, tha na sgamhanan a’ dèanamh gnìomh a tha riatanach don bheatha

3 ro-chudthromach. The curriculum must establish the setting for the growth of appreciation in these vital areas of the Gaelic experience, feumaidh an clàr-teagaisg na crìochan a shuidheachadh anns am bi tuigse a’ fàs air na raointean ro-chudthromach seo de dh’fhiosrachadh na Gàidhlig

vitamin n 1 vitimin m, pl vitiminean

2 beothaman m, gen & pl beothamain

vivacious a beothail, comp beothaile

vivacity n beothalas m, gen beothalais

vivid a beòthail. They should expect vivid pictures to be painted by means of comparisons (in simile and metaphor), bu chòir dùil a bhith aca gum bi dealbhan beòthail gan cruthachadh tro shamhla agus tro mheatafor

vivisection n beò-ghearradh m, gen beò-ghearraidh

vocabulary n briathrachas m, gen & pl briathrachais. Learning how to read and write requires the teaching of a gradually enlarging descriptive vocabulary, tha ionnsachadh sgrìobhaidh is leughaidh a’ cur feum air briathrachas a theagasg a tha a’ meudachadh mean air mhean. And with adequate vocabulary, agus le briathrachas a dh’fhòghnas. Through a programme which should incorporate an initial sight vocabulary, tro phrògram a dh’fheumadh tùs-bhriathrachas sùla a ghabhail a-staigh. Discussion of author’s style, in terms of vocabulary choice, beachdachadh air stoidhle an ùghdair a thaobh taghadh briathrachais. Pupils will be alert to the structures of words from specialist vocabularies, bidh a’ chlann mothachail air cumaidhean fhaclan à briathrachais speisealta

2 stòr-fhacal m, gen stòir-fhacal, pl stòran-fhacal

vocabulary book n phr leabhar-briathrachais m, gen leabhair-bhriathrachais, pl leabhraichean-briathrachais

vocative a gairmeach. The vocative case, an tuiseal gairmeach

voice n 1 guth m, gen gutha, pl guthan. Clear voice, guth soilleir. Loud voice, guth cruaidh. Slow voice, guth mall. Soft voice, guth sèimh. His voice is breaking, tha an guth aige a’ briseadh. Show that they can use at least the following terms: quick, clear, voice, a’ nochdadh gun cuir iad gu feum, air a’ char as lugha, na faclan a leanas: luath, soilleir, guth

2 (grammar) guth m, gen gutha, pl guthan. Active voice, guth spreigeach. Impersonal voice, guth neo-phearsanta. Middle voice, guth fèineach. Passive voice, guth fulangach. Personal voice, guth pearsanta

2 not expressed. The reason for poor voice production in talking is the pupil’s lack of clarity about what to say, ’s e as adhbhar do chion comas labhairt nach eil am pàiste soilleir mu dè their e

high voice n phr guth m àrd, gen guth àird. Low and high voice will be used to describe pitch in spoken texts, bithear a’ cleachdadh guth ìosal agus guth àrd gu bhith a’ comharrachadh àirde ann am teacsaichean beòil

low voice n phr guth m ìosal, gen guth ìosail

tone of voice n phr dòigh bhruidhne. For example, use of more than one tone of voice, mar eisimpleir, còrr is aon dòigh bhruidhne ga cleachdadh

voice synthesiser n phr guth-chothlamadair m, pl guth-chothlamadairean

voice v tr (linguistics) guthaich, vn guthachadh m

voiced a 1 guthach. Voiced consonant, connrag ghuthach

2 le guth

voicing n guthachadh m, gen guthachaidh

voiceless a 1 neo-ghuthach. Voiceless consonant, connrag neo-ghuthach

2 gun ghuth

volcanic a bholcànach. Volcanic ash, luath bholcànach. These rocks have been affected by volcanic activity, tha buaidh air a bhith aig gnìomhachd bholcànach air na creagan seo

volcano n 1 bholcàno m, pl bholcànothan; or bolcàna m, pl bolcànathan. Active volcano, bholcàno beò, or bolcàna beò. The volcano erupted, bhrùchd an bholcàno. These volcanoes are now extinct, tha na bholcànothan seo marbh a-nis

2 beinn-theine f, gen beinne-teine, pl beanntan-teine

voltage n bholtaidse f, pl bholtaidsean

( bholtas m, gen bholtais, pl bholtasan. High voltage machines, innealan bholtais-àird

volume n 1 (book) leabhar m, gen leabhair, pl leabhraichean

2 (capacity) tomhas-lìonaidh m, gen tomhais-lìonaidh, pl tomhasan-lìonaidh

voluntary a saor-thoileach

volunteer n 1 (a) neach m saor-thoileach, pl luchd saor-thoileach. Any staff member or volunteer who contracts a persistant cough must withdraw from work, ma thogas neach den luchd-obrach no neach saor-thoileach sam bith casad leanailteach feumaidh i/e tarraing a-mach às a cuid/chuid obrach. All staff and volunteers must adopt good practice in hygiene and safety, feumaidh an luchd-obrach agus an luchd saor-thoileach air fad deagh chleachdadh a chur an gnìomh a thaobh slàinteachais agus sàbhailteachd

(b) neach-cuideachaidh saor-thoileach m, pl luchd-cuideachaidh saor thoileach. Use of volunteers will help to augment the teacher’s input, bidh luchd-cuideachaidh saor-thoileach a’ cuideachadh le bhith a’ cur ris na tha an tidsear a’ dèanamh

(c) expressed with saor-thoilech a. The policy statement should be brought to the attention of all existing and new paid staff and volunteers, bu chòir aithris a’ phoileasaidh a thoirt gu aire luchd-obrach uile air tuarastal is saor-thoileach, biodh iad an sàs mar-thà no ùr

3 (soldier) saighdear m saor-thoileach, gen saighdeir-shaor-thoilich, pl saighdearan-saor-thoileach

volunteer v tr 1 tairg gu saor thoileach, vn tairgse gu saor-thoileach

2 dèan gu saor-thoileach, vn dèanamh gu saor-thoileach

3 expressed with gu saor-thoileach. We aim to ensure that all who wish to volunteer to help with our pre-school have an equal chance to do so, tha e mar amas dhuinn a dhèanamh cinnteach gu bheil aig na h-uile leis am miann cuideachadh ler ro-sgoil gu saor-thoileach cothrom co-ionann sin a dhèanamh

vomit v i

vomiting n 1 cliabh-sgeathrach f, gen cliabh-sgeathraich. Any staff member who contracts diarrhoea or vomiting must withdraw from work, ma thogas neach sam bith den luchd-obrach tinneas-cuim no cliabh-sgeathrach feumaidh i/e tarraing a-mach às a cuid/chuid obrach

2 dìobhairt f

vote n bhòta f, pl bhòtaichean

vote v i bhòt, vn bhòtadh m

voucher n eàrlas m, gen & pl eàrlais. The voucher scheme, sgeama nan eàrlas

vow n bòid f, gen bòide, pl bòidean

vowel n fuaimreag f, gen fuaimreig, pl fuaimreagan. Broad and slender vowels, fuaimreagan leathann agus caola

vowel gradation n phr ceumadh m fhuaimreag, gen ceumaidh fhuaimreag

vowel mutation n phr mùthadh m fhuaimreag, gen mùthaidh fhuaimreag

vulgar a

vulgar fraction n phr bloigh f chumanta, pl bloighean cumanta

W

wade v i grunnaich, vn grunnachadh

wading bird n phr eun m grunnachaidh, gen & pl eòin ghrunnachaidh

wadi n wadi f, pl wadithean

• uadaidh m, pl uadaidhean

wafer n abhlan m, gen & pl abhlain

wagtail, pied n breac m an t-sìl, gen bric an t-sìl

waist n bodhaig f, pl bodhaigean

wait v i feith, vn ifeitheamhm

waiting-list n liosta-fheitheimh, gen liosta-feitheimh, pl liostachan-feitheimh. The waiting-list is not operated on a first come, first served basis, chan eil an liosta-fheitheinh air a h-obrachadh air stèidh a’ chiad neach a thig, ’s e a’ chiad neach a gheibh riarach

Wales pr n a’ Chuimrigh f, gen na Cuimrigh

walk v tr & i coisich, vn coiseachd f

walking n coiseachd f. This trail is not recommended for those with walking difficulties, chan eilear a’ moladh na slighe seo do dhaoine le duilgheadasan coiseachd

wall n 1 balla m, pl ballachan, ballaichean

2 gàrradh m, gen gàrraidh, pl gàrraidhean. Small stretches of irregular low stone walls can be seen, chithear earrannan goirid de ghàrraidhean-cloiche ìosal, neo-riaghailteach

wall mod 1 balla. Wall pockets, pòcaidean balla

2 (a) gàrraidh

(b) de ghàrradh. Traces of all three types of walling survive in this area, sometimes on the same wall line, gheibhear lorg fhathast air gach aon de na trì seòrsaichean gàrraidh san àite seo, uaireannan anns an aon loidhne de ghàrradh

wall v tr

walled a expressed with le balla. A type of building rectangular in shape built around a wattle-work frame and walled in turf, gnè de thogalach air chumadh ceart-cheàrnach agus air a thogail air cliathan caolaich, agus le balla de dh’fhàl

walling n gàrradh m, gen gàrraidh, pl gàrraidhean. Traces of all three types of walling survive in this area, gheibhear lorg fhathast air gach aon de na trì seòrsaichean gàrraidh san àite seo

wallpaper n pàipear-balla m, gen pàipeir-bhalla. Wallpaper paste, taois phàipeir-bhalla

roll n (of wallpaper) bolta m, pl boltaichean

wallpaper v tr 1 pàipearaich, vn pàipearachadh m

2 boltaig, vn boltaigeadh m

walrus n each-mara m, gen & pl eich-mhara

wander v i

wandering n allaban m, gen allabain

wanderer n neach-allabain m, pl luchd-allabain

want v tr 1 bi ag iarraidh. When pupils want to talk about an experience, an uair a tha a’ chlann ag iarraidh a bhith a’ bruidhinn air rud a dh’fhiosraich iad. To help pupils sort out what they want to say, a’ chlann a chuideachadh gus rian a chur air na tha iad ag iarraidh a ràdh

2 bi airson. What we feel about the weather usually depends on what we want to do, tha ar faireachdainn mun t-sìde mar as tric a-rèir dè a tha sinn airson a dhèanamh

warbler n (ornithology) ceileiriche m, pl ceileirichean. I think it’s a warbler of some kind, saoilidh mi gur e ceileiriche de sheòrsa air choireigin a th’ ann

warblers (ornithology; family Muscicapidae) ceileirichean m pl, gen pl cheileirichean. The family of warblers, teaghlach nan ceileirichean

warbler, willow n (Phylloscopus trochilus) crìonag-ghiuthais f

warbler, wood n (Phylloscopus sibilatrix) ceileiriche-coille m

ware n bathar m, gen bathair

warehouse n 1 batharnach m, gen & pl batharnaich

2 bathar-thaigh m, pl bathar-thaighean

warm a blàth, comp blàithe. It is warm today, tha e blàth an diugh

warm v tr & i blàthaich, vn blàthachadh m

get warm v phr 1 blàthaich, vn blàthachadh m

2 fàs blàth, vn fàs blàth

warm up v phr 1 blàthaich, vn blàthachadh m

2 dèan blàth, vn dèanamh blàth

warmth n blàths m, gen blàiths. Body warmth, blàths na colainn

warn v tr thoir rabhadh do, vn toirt rabhaidh do

warning n rabhadh m, gen rabhaidh, pl rabhaidhean. Safety warning, rabhadh a thaobh sàbhailteachd

warning of removal n phr bàirlinn f

warrant n barantas m, gen barantais, pl barantais, barantasan

warrior n àrmann m, gen & pl àrmainn

wart n foinne m, pl foinnean

wash v tr 1 nigh, vn nighe f. At the surface the coal is washed and sorted, aig an uachdar thèid an gual a nighe agus a sheòrsachadh

2 glan, vn glanadh m. I am washing my hands, tha mi a’ glanadh mo làmhan

wash ashore v phr expressed with thig air tìr, vn tighinn air tìr. Investigation of a substance washed ashore that has caused a number of people to become ill, rannsachadh air stuth a thàinig air tìr agus a dh’fhàg grunn dhaoine gu tinn

wash hand basin n phr mias ghlanaidh-làmh, pl miasan glanaidh-làmh. There must be adequate toilet and wash hand basin provision, feumaidh goireasan a dh’fhòghnas a bhith ann a thaobh thoileatan agus mhiasan glanaidh-làmh

washing n 1 nighe f

2 nigheadaireachd f. She collects the washing from the launderette, bidh i a’ togail na nigheadaireachd às an taigh-nighe

3 ionnlad m, gen ionnlaid

4 (a) glanadh m, gen glanaidh, pl glanaidhean

(b) expressed with glan v, vn glanadh m. A sink with running water must be supplied for washing of hands, feumaidh sinc le uisge ruithe a bhith ann airson làmhan a ghlanadh

washing powder n phr fùdar-nighe m, gen fùdair-nighe, pl fùdaran-nighe

washing facilities (toilet facilities) n phr goireasan m pl ionnlaid

washing machine n phr inneal-nigheadaireachd m, gen inneil-nigheadaireachd, pl innealan-nigheadaireachd

washing up n phr. I shall do the washing up, glanaidh mi na soithichean

washing-up liquid n phr lionnach f shoithichean, gen lionnaich shoithichean, pl lionnaichean shoithichean

washbasin n mias-ghlanaidh f, pl miasan-glanaidh

washer n 1 nigheadair m, pl nigheadairean

2 (ring of metal) cearclan m, gen cearclain, pl cearclanan

waste n 1 ana-caitheamh m, gen ana-caitheimh

2 stuth m caithte, pl stuthan caithte. Pollution due to industrial and domestic waste, truaillidheachd a thoradh air stuthan caithte bho ghnìomhachas no bhon dachaigh

3 sgudal m, gen sgudail

4 fuighleach m, gen fuighlich

waste a 1 fàs, comp fàsa

2 bàn, comp bàine

waste ground n phr talamh m bàn, gen talmhainn f bàin

• fearann-fàs m, gen fearainn-fhàis

waste product n phr 1 sgudal m, gen sgudail

2 stuth m fuighlich, pl stuthan fuighlich

waste tip n phr 1 ionad m copaidh, gen ionaid chopaidh, pl ionadan copaidh

waste v tr ana-caith, vn ana-caitheamh m

wasteland n fearann-fàs m, gen fearainn-fhàis

wastewater n uisge-caithte m, gen uisge-chaithte

watch n uaireadair m, pl uaireadairean

watch v tr 1 coimhid, vn coimhead. To allow them to hear, watch and reflect upon what they themselves and their classmates have said, gus cothrom fhaighinn air a bhith ag èisteachd, a’ coimhead agus a’ cnuasachadh air na thuirt iad fhèin agus feadhainn eile anns a’ chlas

2 faic, vn faicinn. The range of texts being watched needs to expand further, tha e riatanach a bhith a’ leudachadh air na teacsaichean a thàtar a’ faicinn

3 gabh ealla ri. By listening and watching audio/video recordings, le bhith ag èisteachd agus a’ gabhail ealla ri clàir cluaise/bhideo

4 amhairc, vn amharc m

5 dèan fàire, vn dèanamh fàire

watching n amharc m, gen amhairc. Listening may also be associated with watching, faodaidh èisteachd a bhith co-cheangailte cuideachd ri amharc

watchful a 1 aireach, comp airiche

2 aireachail

watchmaker n 1 uaireadairiche m, pl uaireadairichean

2 neach-càireadh m uaireadairean, pl luchd-càireadh uaireadairean

water n 1 uisge m. Water droplet, boinneag uisge. Drinking water, uisge òil. Fresh water, fìor-uisge. Rain water, uisge silidh. Water hardness, cruas uisge. Water tower, tùr uisge. Water treatment, leasachadh uisge

2 bùrn m, gen bùirn

sea water n phr sàl m, gen sàil

water cycle n phr cearcall m uisge, gen & pl cearcaill uisge

• cearcall m bùirn, gen & pl cearcaill bhùirn

water main n phr prìomh-phìob f (uisge), pl prìomh-phìoban

water supply n phr solar-uisge m, gen & pl solair-uisge; solar-bùirn m, gen & pl solair-bhùirn

water table n phr leabaidh-uisge f, gen leapa-uisge, pl leapannan-uisge. The height of the water table, àirde na leapa-uisge

water vapour n phr deatach f uisge, gen deataich uisge

water wheel n phr, see water-wheel n

water v tr 1 uisgich, vn uisgeachadh m

2 not directly expressed. She is pleased because the rain will water the flowers, tha i air a dòigh a chionn ’s gu bheil na dìthein a’ faighinn an uisge

water boatman n (Corixidae) tàillear m, gen tàilleir, pl tàillearan

watercourse n sruth m, gen srutha, pl sruthan

waterfall n eas m & f, gen easa, pl easan

waterlogged a air a bhàthadh. The advantage of the rigs was that by allowing drainage down the furrows they prevented the crops from being waterlogged, ’s e a’ bhuannachd a bha ann am feannagan leis mar a dh’fhaodadh an t-uisge ruith air falbh anns na claisean eatarra cha bhitheadh am bàrr air a bhàthadh

waterproof a 1 dìonach

2 uisge-dhìonach

watershed n uisge-dhruim m, gen uisge-dhroma, pl uisge-dhromannan

water-spout n 1 (meteorology) cuairtean m uisge, gen cuairtein uisge pl cuairteanan uisge

2 (torrent) steall f, gen stille, pl steallan

3 (spout for water) srùb-uisge m, gen srùib-uisge, pl srùban-uisge

watertight a uisge-dhìonach

waterway n slighe-uisge f, pl slighean-uisge

water-wheel n 1 roth-uisge m, pl rothan-uisge

2 cuibhl-uisge f, pl cuibhleachan-uisge

wattle n 1 (framework) (a) cliath f, gen clèithe, pl cliathan; clèith f, gen clèithe, pl clèithean

(b) cliath-chaol f, gen clèithe-chaol

2 (material of which framework is made) (a) caolach m, gen caolaich

(b) caoil m pl

wattle mod 1 caolaich

2 chaol. A wattle wall, balla chaol

3 (a) clèithe-chaol

(b) de chlèith-chaol. Wooden or wattle fences which may also have been used do not, of course, now survive, is dòcha gu robhar a’ cleachdadh fheansaichean de dh’fhiodh no de chlèith-chaoil cuideachd, ach mar a bhitheadh dùil cha do dh’fhàg iad seo lorg sam bith

wattle and daub n phr caoil m pl is crèadh f

wattle-and-daub mod chaol-is-crèadha. A wattle-and-daub wall, balla chaol-is-crèadha

wattle-work n caolach m, gen caolaich

wattle-work mod caolaich

wattle-work frame n phr cliath f chaolaich, gen clèithe caolaich, pl cliathan caolaich. A type of building rectangular in shape and built around a wattle-work frame, gnè de thogalach air chumadh ceart-cheàrnach agus air a thogail air cliathan caolaich

wave n tonn m & f, gen tuinn, tuinne, pl tuinn, tonnan

wave v i bog, vn bogadh m, bogadan m, bogadaich f. The branches were waving in the wind, bha na meanglain a’ bogadan leis a’ ghaoith

wave-cut a phr tonn-gheàrrte

wave-cut platform n phr ùrlar tonn-gheàrrte, gen & pl ùrlair thonn-gheàrrte; àrd-ùrlar tonn-gheàrrte, gen & pl àrd-ùrlair thonn-gheàrrte

• leac f ghearradh-tuinn, gen lice gearradh-tuinn, pl leacan gearradh-tuinn

waveband n bann m, gen bainne, pl bannan

wavelength n tonnfhad m, gen tonnfhaid, pl tonnfhadan

way n 1 dòigh f, pl dòighean. Respond in a way that shows some reaction to one aspect of the text, a’ freagairt ann an dòigh a tha a’ nochdadh na h-uiread de thuigse air an teacsa. Some of the ways, cuid de na dòighean. There are obvious markers in the way texts begin, tha comharraidhean follaiseach anns an dòigh anns a bheil teacsaichean a’ tòiseachadh. Name six ways you can eat eggs, innis sia dòighean air an ith thu uighean. In ways appropriate to their ages, needs and attainments, ann an dòighean a fhreagras air an aois, air am feuman agus air na tha iad a’ coileanadh. A pupil with visual impairment may approach reading in ways that are perhaps dependent on Braille, ’s dòcha gum bi pàiste a tha gann anns an fhradharc a’ feuchainn air leughadh le dòighean a tha an urra ri Braille

2 meadhan m, gen meadhain, pl meadhanan. As a way of identifying genre, mar mheadhan air aithne chur air gnè

3 gnàthas m, gen gnàthais, pl gnàthasan. Ways of work, gnàthasan obrach

4 expressed with mar tha. They will be encouraged to consider the ways stories and other texts are structured, bithear gam misneachadh gus beachd a ghabhail air mar tha stòiridhean agus teacsaichean eile air an cur ri chèile. The terms will be used in developing pupils’ familiarity with the ways texts are organised, bithear a’ cleachdadh nam briathran ann a bhith a’ toirt gu buil eòlas na cloinne air mar a tha rian ga chur air teacsaichean

5 rathad m, gen rathaid, pl ròidean. This saw only cuts one way, cha gheàrr an sàbh seo ach an aon rathad

6 slighe f, pl slighean. Describe the way from the school to the football pitch, innis mun t-slighe bhon sgoil don raon ball-coise

7 taobh m, gen taoibh, pl taobhan. She goes this way each morning, seo an taobh a bhitheas i a’ gabhail gach madainn. What way must she turn to get to school? dè an taobh a dh’fheumas i tionndadh airson faighinn chun na sgoile?

as a way of prep phr 1 mar dhòigh air. The use of visual cues should be encouraged as a way of alleviating any difficulties, bu chòir comharraidhean faicsinneach a bhrosnachadh mar dhòigh air na duilgheadasan a lughdachadh

2 mar mheadhan air. As a way of identifying genre, mar mheadhan air aithne chur air gnè

in any way adv phr air chor sam bith

in such a way adv phr 1 (a) ann a leithid de dhòigh ’s. They have been clarified in such a way as to enable pupils’ language ability to be progressively extended, rinneadh soilleireachadh orra ann a leithid de dhòigh ’s gum faodar comas-cànain na cloinne a leudachadh mean air mhean

(b) air dhòigh ’s. These refuse tips were made in such a way that nothing would leak out of them, chaidh na h-òtraichean seo a dhèanamh air dhòigh ’s nach aoideanadh càil asta

2 expressed with is ann mar sin. If a child’s behaviour is causing concern staff will make every effort to find out why the child is acting in such a way, ma bhitheas dragh ann a thaobh giùlan neach-cloinne nì an luchd-obrach a h-uile oidhirp gus lorg carson as ann mar sin a tha i/e ga giùlan fhèin

way of life n phr 1 dòigh-bheatha f, pl dòighean-beatha. Interviews with older people will give a picture of former ways of life, bheir còmhraidhean ri seann daoine dealbh dhuinn air dòighean-beatha a dh’fhalbh

2 seòl-beatha m, gen & pl siùil-bheatha

weak a 1 lag, comp laige

2 anfhann, comp anfhainne

weakness n 1 laige f

2 anfhannachd f, anfhainneachd f

wealth n beartas m, gen beartais; or beairteas m, gen beairteis. A culture that valued the rearing of cattle as a measure of a person’s wealth, dualchas a bha a’ cur luach air a bhith ag àrach cruidh mar thomhas air beairteas neach

wealthy a beairteach, comp beairtiche; or beartach, comp beartaiche

weapon n 1 ball-airm m, gen & pl buill-airm

2 inneal m cogaidh, gen inneil chogaidh, pl innealan cogaidh

wear v tr 1 caith, vn caitheamh m. It is essential that stout footwear be worn, tha e riatanach gum bi caisbheart làidir ga caitheamh. These volcanic rocks have worn down more slowly, tha na creagan bholcànach seo air caitheamh sìos na bu mhaille

2 (a) bi plus ort. Staff must wear appropriate protective clothing when handling strong disinfectants and chemicals, feumaidh an luchd-obrach aodach dìonach iomchaidh a bhith orra an uair a bhitheas iad a’ làimhseachadh dhì-ghalarain làidir agus cheimigean

(b) cuir ort, vn cur ort. Seat-belts must be worn by all children, feumaidh a’ chlann air fad crìosan-sàbhalaidh a chur orra

wear away v phr bleith, vn bleith f. I’m sure you have worn away your fingers keeping track of those figures, tha mi cinnteach gu bheil thu air do chorragan a bhleith a’ cumail ròs air na cunntasan sin

weather n 1 sìde f. Take a look at the weather, thoir sùil air an t-sìde

2 aimsir f, gen aimsire. Bad weather, droch aimsir. Good weather, aimsir mhath. The elements of the weather, dùilean na h-aimsire. Pupils will understand statements and questions about weather and time, bidh a’ chlann a’ tuigsinn ràdhan agus ceistean mu aimsir agus uair

3 expressed with sian f, gen sìne, pl siantan. He is out in all weathers, bithidh e a’muigh fo na seachd siantan

weather chart n phr cairt f sìde, gen cairte sìde, pl cairtean sìde

weather forecast n phr 1 tuairmse f shìde

2 fàisneachd f shìde

weather record n phr clàr m sìde, gen clàir shìde, pl clàran sìde. The weather record was made at the end of each afternoon, chaidh an clàr sìde a dhèanamh aig diereadh gach feasgair

weather vane n phr coileach-gaoithe m, gen & pl coilich-ghaoithe

• saighead-ghaoithe f, gen saighde-gaoithe, pl saighdean-gaoithe

weather zone n phr sòn m aimsire, pl sònan aimsire

weather v tr sìde-chaith, vn sìde-chaitheamh m

weathering n sìde-chaitheamh m, gen sìde-chaitheimh. Biological weathering, sìde-chaitheamh bith-eòlasach. Onion skin weathering, sìde-chaitheamh rùisg-uinnein. Surface weathering, sìde-chaitheamh uachdair

weave n figh, vn fighe. The four intertwined components of Gaelic are woven into both classroom activities and assessment procedures, tha ceithir roinnean na Gàidhlig air am fighe a-steach an lùib a-chèile an dà chuid ann an obair an ruim-theagaisg agus ann an iomairtean measaidh

weaver n breabadair m, pl breabadairean

wed v tr

wedding n banais f, gen bainnse, pl bainnsean

wedding-feast n banais f, gen bainnse, pl bainnsean

wedge n geinn m, pl geinnean

weed n luibh m, pl luibhean

weeds n pl salchar m, gen salchair

weed v tr 1 gart-ghlan, vn gart-ghlanadh m

2 glan, vn glanadh

weeded a gart-ghlante

weeding n gart-ghlanadh m, gen gart-ghlanaidh

weed-killer n luibh-phuinnsean m, gen luibh-phuinnsein, pl luibh-phuinnseanan

weedy a 1 làn luibhean

2 salach, comp salaiche

week n seachdain f, gen seachdaine, pl seachdainean

next week adc phr an ath-sheachdain

weigh v tr cothromaich, vn cothromachadh

weighing n 1 cothromachadh m, gen cothromachaidh

2 tomhas m, gen tomhais. Fact and opinion are used to discuss the weighing of evidence, bithear a’ cleachdadh fìrinn agus beachd gus beachdachadh air tomhas dearbhaidh

weight n cudthrom m, gen cudthruim, pl cudthroman. Losing weight, a’ call cudthruim

gross weight n phr cudthrom m iomlan, gen cudthruim iomlain, pl cudthroman iomlan

net weight n phr cudthrom m lom, gen cudthruim luim, pl cudthroman loma

weight training n phr trèanadh m le cudthroman, gen trèanaidh le cudthroman

weighting n cudthrom m, gen cudthruim, pl cudthroman. With different weightings for particular stages, le cudthrom eadar-dhealaichte aig ìrean àraidh. Weightings of the individual outcomes, an cudthrom a chuirear air gach buil fa leth

weightless n gun chudthrom

weightlessness n 1 neo-chudthromachd f. In a state of weightlessness, ann an staid neo-chudthromachd

expressed with a bhith gun chudthrom

weight-lifting n togail f chudthroman

welcome a

you are welcome v phr ’s e do bheatha, or ’s e ur beatha

welcome v tr fàiltich, vn fàilteachadh m. Modern theatre groups should be welcomed to the school, bu chòir buidhnean-dràma an latha an-diugh fhàilteachadh san sgoil

weld n tàthadh m, gen tàthaidh

weld v tr tàth (meatailt), vn tàthadh m

welding n tàthadh m, gen tàthaidh

welfare n 1 maitheas m, gen maitheis. We are all responsible for the welfare and safety of our children, tha maitheas is sàbhailteachd ar cloinne mar uallach òirnn uile. Each group shall adhere to the above statement in order to safeguard the welfare of their members, leanaidh gach buidheann ris an aithris gu h-àrd gus maitheas an cuid bhall a dhìon

2 deagh chor m. Adopt a policy statement on safeguarding the welfare of children, cleachd aithris phoileasaidh air dìon deagh chor cloinne

well adv 1 gu math. When oral skills are well established, aon uair ’s gu bheil sgilean cainnt-bheòil air an stèidheachadh gu math

2 expressed with làn. After skills in talking and listening are well established, an uair a tha sgilean labhairt agus èisteachd air an làn stèidheachadh

3 air a shon sin. They should not determine what is taught and learned, but they may well offer information to allow the curriculum to be revised, chan eil còir aca a bhith a’ suidheachadh dè bhithear a’ teagasg agus ag ionnsachadh, ach faodaidh iad air a shon sin fiosrachadh a thoirt seachad a bheir cothrom ath-sgrùdadh a dhèanamh air a’ chlàr-theagaisg

as well adv phr, see sv as adv

as well as conj pjr, see sv as adv

well-being n deagh chor m. We shall take all reasonable measures to ensure the safety and well-being of all members and leaders of the group, gabhaidh sinn gach ceum reusanta gus dèanamh cinnteach à sàbhailteachd is deagh chor buill is ceannardan na buidhne gu lèir

well-stocked a air a dheagh uidheamachadh. It is essential that libraries are well-stocked, feumaidh leabharlannan a bhith air an deagh uidheamachadh

well-to-do a airgeadach. He came of well-to-do people, thàinig e de dhaoine airgeadach

Welsh pr n (language) Cuimris f

Welsh mod (language) Cuimris. The Welsh Language Act should serve as a model for Scottish legislation, bu chòir do dh’Achd a’ Chànain Chuimris a bhith na modail airson lagh a chruthachadh ann an Alba

Welsh a Cuimreach

Welshman pr n Cuimreach m, gen & pl Cuimrich

Welshwoman pr n ban-Chuimreach f, gen & pl ban-Chuimrich

welt n balt m, gen built, pl built, baltan

west adv an iar

western a (botany) iarach. Western bladderwort, n lus nam balgan iarach

what rel pron 1 na. Listeners have to learn to select relevant information from what they are hearing or seeing, feumaidh luchd-èisteachd ionnsachadh mar a thaghas iad fiosrachadh brìoghmhor às na tha iad a cluinntinn no a’ faicinn. Selecting what is appropriate, a’ taghadh asta na tha iomchaidh

2 na nithean. They will be expected to apply what they have learned, bithear a’ sùileachadh orra gun cuir iad an gnìomh na nithean a dh’ionnsaich iad. They will encourage pupils to talk in Gaelic about what they are doing, misnichidh iad a’ chlann gu bhith a’ labhairt anns a’ Ghàidhlig mu na nithean a bhitheas iad a’ dèanamh. They are crucial in giving them awareness of what is valuable, tha iad do-sheachnaichte cudthromach ann a bhith a’ toirt mothachaidh dhaibh air na nithean anns a bheil luach

3 rud m. Teachers should ask pupils to predict what happens next, is còir do thidsearan iarraidh air a’ chloinn fàisneachd a dhèanamh air an ath rud a thachras

4 nì m. Examples might be short written responses, testing understanding of what has been heard, mar eisimpleir, dh’fhaodadh freagairtean sgrìobhte goirid a bhith ann mar dheuchainn air cho math ’s a thuigeadh nì a chaidh a chluinntinn

5 dè. Understand questions about what something is, ceistean a thuigsinn mu dè a tha ann an rud àraidh

6 expressed with ìre na. It is essential to reduce recording to just what is needed and what is manageable, feumar air a h-uile cor clàradh a ghiorrachadh dìreach gu ìre na bheil riatanach agus na ghabhas a làimhseachadh

7 expressed with mar. How to distinguish between a character’s own point of view and what the author feels about it, mar a nithear dealachadh eadar beachd a’ phearsa fhèin agus mar a tha an t-ùghdar a’ faireachdainn mu dheidhinn

what is, what are v phr gu dè. And to say what are the markers which allowed them to make the distinction, agus a ràdh gu dè na comharraidhean a thug cothrom dhaibh an t-eadar-dhealachadh a dhèanamh

whatever pron ge be air bith dè. Whatever else they do, ge be air bith dè eile a nì iad. Whatever the size of the group there must be a minimum of two adults present at all times, ge be air bith dè am meud a bhitheas aig a’ bhuidhinn feumaidh dà inbheach air a’ char as lugha a bhith daonnan an làthair

wheat n cruithneachd f

wheel n 1 cuibhle f, pl cuibhleachan

2 roth m & f, gen rotha, pl rothan

wheelchair n sèithear-cuibhle m, gen sèitheir-chuibhle, pl sèithrichean-cuibhle

wheeled a 1 cuibhleach

2 rothach

wheeler a & n (in combination) 1 cuibhleach m, gen & pl cuibhlich. A two-wheeler, dà-chuibhleach. A three-wheeler car, car trì-chuibhleach

2 rothach m, gen & pl rothaich. A two-wheeler, dà-rothach. A three-wheeler car, car trì-rothach

when interr cuin?

when conj 1 an uair a, nuair a

2 aon uair ’s gu. When oral skills are well established, aon uair ’s gu bheil sgilean cainnt-bheòil air an stèidheachadh gu math

3 expressed with an uair a bhithear. When reading this page, reference should be made to Programmes of Study, an uair a bhithear a’ leughadh na duilleig seo bu chòir a bhith a’ gabhail ealla ris na Clàran Oideachaidh

4 expressed with an prep. Singular and plural will be used when discussing the relationships of words and meanings, cleachdar singilte agus iomarra ann am beachdachadh air dàimh fhaclan agus brìgh

when plus verb to be v phr 1 nuair a tha, nuair a bha, etc. This happened when he was a boy, thachair seo nuair a bha e na bhalach

2 expressed with agus. This happened when he was still at school, thachair seo agus e fhathast san sgoil. It happened when I was going to the kitchen, thachair e agus mi a’ dol don chidsin

where interr càite

where rel pron 1 expressed with an prep. Situations where Gaelic is the language of the home and the community, suidhichidhean anns a bheil a’ Ghàidhlig mar chànain na dachaigh agus na coimhearsnachd

2 an uair a tha sin. Opportunities for drafting and re-drafting should be given where appropriate, tha còir cothrom a thoirt a bhith a’ dreachdadh agus ag ath-dhreachdadh an uair a tha sin iomchaidh

3 càit. Understand questions about where something is, ceistean a thuigsinn mu càit a bheil rud àraidh. Media education should help pupils to understand how and where media messages are created, bu chòir do dh’oideachadh anns na meadhain clann a chuideachadh gus tuigse fhaighinn air ciamar a tha teachdaireachdan nam meadhan a’ tighinn am bith, agus càit a bheil seo a’ tachairt

4 far. In communities where Gaelic is rarely encountered, ann an coimhearsnachdan far nach fhaighear a’ Ghàidhlig ach ainneamh

5 ma. Reading and writing skills should be encouraged, particularly where those are necessary to ensure social competence, bu chòir misneachadh a dhèanamh air obair leughaidh agus sgrìobhaidh, gu h-àraidh ma tha feum orra sin gus comas sòisealta a dhaingneachadh

6 expressed with an suidheachadh plus an prep. Pupils should be encouraged to develop from where they are, tha còir a’ chlann a mhisneachadh gu bhith a’ fàs às an t-suidheachadh anns a bheil iad

where … from, co às. To recognise where others’ ideas come from, gu bhith a’ tuigsinn co às a tha bun-bheachdan chàich a’ tighinn

whereas conj expressed with ach. Whereas it was once thought desirable to start with the smaller units of language it is now recognised that…, bha latha ann a bhàtar a’ meas gun robh e riatanach tòiseachadh leis na h-aonadan-cànain beaga; ach a-nis thàtar a’ gabhail ris gu bheil…

wherever adv 1 cho fada ’s. Wherever possible, cho fada ’s a ghabhas

2 anns gach suidheachadh an. So that pupils have access to wordprocessing wherever language is used, gus am bi cothrom aig cloinn air dealbh-sgrìobhadh anns gach suidheachadh anns a bheil cànain ga cleachdadh

whether adv 1 co-dhiùbh a tha. They should consider whether the text is accessible, tha còir aca beachdachadh air co-dhiùbh a tha an teacsa so-ruigsinn. Whether read aloud, co-dhiùbh tha iad air an leughadh a-mach. Pupils, whether in Gaelic medium schools or as learners, should have the opportunity to participate in the full range of experiences offered by Gaelic, bu chòir an cothrom a bhith aig cloinn, co-dhiùbh tha iad ann an sgoiltean Gàidhlig no nan luchd-ionnsachaidh, a bhith a’ gabhail pàirt anns a h-uile aon fhiosrachadh a tha a’ Ghàidhlig a’ tairgse. Whether they are learning through the medium of Gaelic or learning Gaelic as a second language, co-dhiùbh a tha iad ag ionnsachadh tro mheadhan na Gàidhlig no a tha iad ag ionnsachadh na Gàidhlig mar dhàrna cànain

2 an dàrna cuid. Teaching materials based on modern communicative methodology, whether in the form of a structured course or of banks of materials, stuthan teagaisg air am bonntachadh air dòighean conaltraidh an latha an diugh, an dàrna cuid air chumadh cùrsa dheasaichte no bhancaichean de stuthan

which rel pron 1 a (rel part), etc. They will express ideas, perhaps through drawings, which, after discussion, will be elaborated to provide detail, cuiridh iad bun-bheachdan an cèill, is dòcha tro dhealbhan a bhithear a’ leudachadh orra as dèidh beachdachaidh, gus làn fhiosrachadh a thoirt seachad

2 agus. Reading should always have a purpose which is clear to both the teacher and the pupil, tha còir aig leughadh daonnan adhbhar a bhith aige, agus sin a bhith soilleir don tidsear agus don phàisde le chèile. Producing a re-draft (which may be the final copy), a’ toirt ath-dhreachd gu buil (agus is dòcha gur e seo an dreachd chrìochnaichte)

3 agus a (rel part), etc. Verse and paragraph are descriptive terms for features of text which pupils will encounter in their reading, ’s e ainmean a tha ann an rann agus paragraf a bheir iomradh air nithean a bhuineas do theacsa agus a bhitheas a’ chlann a’ coinneachadh riutha nan cuid leughaidh. Teachers need to introduce pupils to the grammatical, literary and other technical terms of language which they can use in talking about their work, feumaidh na tidsearan a’ chlann a chur an aithne nam briathran cànain a bhuineas do ghràmar, do litreachas agus an leithid sin, agus a dh’fhaodas iad a chleachdadh ann a bhith a’ bruidhinn air an cuid obrach

4 new clause or sentence used. Most pupils will at some time experience learning difficulties, which can usually be overcome by an appropriate methodology, bidh a’ mhòrchuid de chloinn aig àm air choireigin a’ fiosrachadh dhuilgheadasan ionnsachaidh: gheibhear thairis orra sin mar as trice le dòighean-teagaisg freagarrach

5 dè an seòrsa. The teacher should ask the pupils to suggest which it is, bu chòir don tidsear iarraidh air a’ chloinn beachd a thoirt air dè an seòrsa a tha ann

6 expressed with far a bheil. The next part of the story, which introduces the victim, an ath phàirt den stòiridh, far a bheil an neach air a bheil brath a’ tighinn am follais

of which, agus plus prep. A variety of topics, many of which will be returned to in more depth later, caochladh chuspairean agus iad a’ dol a thilleadh gu mòran diubh sin ’s a’ dol nas doimhne annta a-rithist

to which, agus plus prep. Aspects of text to which pupils will now give attention, nithean a bhuineas do theacsaichean agus a bhitheas a’ chlann a-nis a’ gabhail ealla riutha

which gives v phr anns a bheil. Listening to a short, straightforward text which gives an item of information, ag èisteachd ri teacsa goirid furasta anns a bheil fiosrachadh. Adventure games let pupils explore situations which give a sense of reality, tha geamannan dùbhlain a’ toirt cothroim do chloinn a bhith a’ rannsachadh shuidhichidhean anns a bheil caran de choltas an t-saoghail againn fhìn

which is v phr 1 expressed with sin demon pron. Which is the most advanced level, sin an ìre as adhartaiche

2 expressed with agus sin. By asking for too much evidence of it in a component like writing which is still proving difficult, le bhith a’ sùileachadh cus dearbhaidh air ann an earrainn-obrach mar a tha sgrìobhadh, agus sin fhathast doirbh

3 expressed with gus. Thus in teaching pupils to tell the first part of a ghost story which is to create the setting for mysterious happenings, mar sin, ann a bhith ag ionnsachadh don chloinn mar a sgrìobhas iad a’ chiad phàirt de stòiridh mu thaibhseachan gus suidheachadh a thoirt am bith anns am bi nithean neònach a’ tachairt

4 not expressed. Homes where Gaelic is spoken regularly in communities which are Gaelic-speaking, dachaighean anns a bheil a’ Ghàidhlig ga bruidhinn gu cunbhalach ann an coimhearsnachdan Gàidhlig

while conj 1 (a) (am) feadh is (plus rel)

(b) (am) feadh is gu. While ensuring a context which supports confidence, feadh ’s gu bheilear a’ dèanamh cinnteach gu bheil suidheachadh ann a chuireas taice ri misneach

2 fhad is, am fad is (plus rel). While involved in making models, puppetry, etc., fhad ’s a tha iad an sàs a’ dèanamh mhodailean, ag obair le fir-fuadain agus mar sin

3 (a) nuair a (plus rel)

(b) nuair a tha. Parents are asked to respect this policy whilst at the pre-school, thathar ag iarraidh air pàrantan urram a shealltainn don phoileasaidh seo nuair a bhitheas iad anns an ro-sgoile

4 ged. While most pupils will begin to use conventional formulae in Gaelic from an early stage, ged a bhitheas a’ mhòrchuid de chloinn a’ tòiseachadh air briathran cumanta ann an Gàidhlig a chleachdadh agus iad gu math òg

while also conj phr aig an aon àm. While also ensuring, aig an aon àm feumaidh iad dèanamh cinnteach

while plus verb “to be” expressed with agus conj. We could not stay while the midges were so bad, cha b’ urrainn dhuinn fuireach agus na meanbhchuileagan cho dona

whilst conj = while conj

whirlpool n 1 cuairt-shruth m, pl cuairt-shruthan

2 cuairt-shlugan m, gen cuairt-shlugain, pl cuairt-shluganan

3 coire m, pl coireachan

whirlwind n ioma-ghaoth f, gen ioma-ghaoithe, pl ioma-ghaothan

white n

white (of egg) n gealagan m, gen gealagain, pl gealaganan

white a 1 geal, comp gile

2 bàn, comp bàine

3 fionn, comp fionna

whiteboard n bòrd-geal m, gen bùird-ghil, pl buird-gheala

whitehead n guirean m bàn, gen guirein bhàin, pl guireanan bàna

whiten v tr gealaich, vn gealachadh

whitened a gealaichte, gealta

whiteness n 1 bàine f

2 bàinead f, gen bàineid

who rel pron 1 a

2 cò. Understand questions about who someone is, ceistean a thuigsinn mu cò a tha ann an neach

whole n 1 iomlan m, gen iomlain, pl iomlanan

2 expressed with anns an iomlanachd

as a whole adv phr air fad. For the programme as a whole, anns a’ phrògram air fad

on the whole adv phr anns a’ chumantas. Television presents, on the whole, views of the world which are determined by non-Gaelic concerns, tha an telebhisean a’ cur fa chomhair dhaoine, anns a’ chumantas, seallaidhean den t-saoghal a tha air am bonntachadh air nithean nach buin don Ghàidhlig

whole a 1 (a) iomlan, comp iomlaine

(b) expressed with gu h-iomlan. The same task may be tackled by the whole class, faodaidh an clas gu h-iomlan an t-aona ghnìomh a ghabhail os làimh

2 slàn, comp slàine

3 expressed with air fad. The whole curriculum will be delivered through the medium of Gaelic, bithear a’ lìobhraigeadh a’ chlàir-theagaisg air fad tro mheadhan na Gàidhlig. The roundhouses that can be viewed from the trail are typical of the whole settlement, tha na taighean-cruinne a chithear bhon t-slighe nan eisimpleirean den t-seòrsa a gheibhear san àite-thuineachaidh air fad

4 gu lèir. Sometimes we can see the whole thing from the side, uaireannan chì sinn an rud gu lèir bhon chliathaich

5 expressed with air feadh (plus gen). Later the police searched the whole house, an dèidh sin rinn am poileas rannsachadh air feadh an taighe

whole number n phr àireamh f shlàn, gen àireimh slàine, pl àireamhan slàna

wholly adv 1 buileach

2 gu buileach

wholemeal a 1 min-shlàn. Wholemeal bread, aran min-shlàn

2 dèante le min shlàn. The taste of the wholemeal bread, blas an àrain a tha dèante le min shlàn

whole-school a a bhuineas don sgoil air fad. Part of a whole-school policy, pàirt de phoileasaidh a bhuineas don sgoil air fad

whole-wheat a, see wholemeal a

whorl n (botany) fàinne f, pl fàinneachan. Plants with leaves in whorls, lusan le duilleagan ann am fàinneachan

whose rel pron 1 expressed with aig. Any complaints should be referred to the local development officer for the area, whose name is listed at the end of the booklet, bu chòir gearain sam bith a chur chon oifigich-leasachaidh ionadail anns an sgìre, a gheibhear an t-ainm aice/aige aig deireadh an leabhrain cuideachd

2 expressed with aig a bheil. They will have a greater empathy with those whose languages and cultures are different, bidh am barrachd co-fhaireachdainn aca riuthasan aig a bheil cànanan agus dualchasan a tha eadar-dhealaichte

3 expressed with bi plus aig. The advice offered here should be read in the context of Part 1, whose advice and framework apply to all pupils, bu chòir a’ chomhairle a thàtar a’ tairgse an seo a leughadh an dàimh ri Pàirt 1: tha a’ chomhairle agus a’ bheairt aca sin a’ buntainn ris a’ chloinn air fad

4 not directly expressed. The experiences they share with others whose lives are distant from their own, nithean a tha iad fhèin agus feadhainn eile a’ fiosrachadh le chèile — ged a tha an caitheamh-beatha fada bhuapa fhèin

wick n buaic f, gen buaice, pl buaicean

wicked a aingidh, comp aingidhe

wickedness n aingidheachd f

wide a 1 leathan, leathann, comp leatha, leithne. The sandstone was deposited by a large system of shallow, wide, meandering rivers, chaidh a’ chlach-ghainmhich a leigeil a-nuas le siostam mòr de dh’aibhnichean ao-domhainn, leathan, lùbach

2 farsaing. Poetry writing depends on wide experience of listening to and reading poems, tha sgrìobhadh bàrdachd an urra ri eòlas farsaing air a bhith ag èisteachd ri dàin agus gan leughadh. Pupils will explore through wide reading a variety of models of stylistic techniques, bidh a’ chlann a’ rannsachadh tro leughadh farsaing caochladh eisimpleirean de dhòighean stoighle. The pre-school recognises the wide range of special needs of children and families in their community, tha an ro-sgoil a’ toirt àite don t-sreath fharsaing de dh’fheumalachdan sònraichte a tha aig cloinn agus aig teaghlaichean nan coimhearsnachd

3 expressed with mòran m. A wide selection of texts should be available, tha còir cothrom a bhith ann air mòran sheòrsachan de theacsaichean. As pupils acquire experience across a wide variety of forms, mar a tha a’ chlann a’ fàs nas eòlaiche feadh mòran sheòrsachan chruth

4 not expressed. Speakers and messages that employ a wide range of Gaelic language features, luchd-labhairt agus teachdairean a bhitheas a’ cleachdadh caochladh nithean a bhuineas don Ghàidhlig mar chànain

wide area mod phr mòr-àrainn. Wide area and computer network systems are particularly relevant in the geographical context of the Gaelic speaking world, tha siostaman mòr-àrainn agus obair-lìn coimpiutair air leth freagarrach ann an suidheachadh saoghal na Gàidhlig

widely adv 1 anns an fharsaingeachd. The need for such resources is already widely accepted, thàtar a’ gabhail ris cheana anns an fharsaingeachd gu bheil feum air an leithidean sin de ghoireasan

2 gu farsaing, gu cumanta. They are widely used, tha iad gan cleachdadh gu cumanta

more widely expressed with barrachd. As pupils begin to read more widely, mar a bhitheas a’ chlann a’ tòiseachadh air barrachd leughaidh a dhèanamh

wide-ranging a farsaing

widen v tr 1 leudaich air, vn leudachadh m air. Whether read aloud to widen experience and taste, co-dhiùbh tha iad air an leughadh a-mach gus leudachadh air fiosrachadh agus air breithneachadh

2 thoir … nas fharsainge, vn toirt … nas fharsainge. They should consider whether the text is likely to challenge and widen horizons, tha còir aca beachdachadh air co-dhiùbh a tha an teacsa agus coltas air gun toir e dùbhlan agus sealladh nas fharsainge don chloinn

widening a 1 expressed with bi a’ sìor-mheudachadh. The whole curriculum offers a widening set of contexts for talk, tha na suidhichidhean labhairt a gheibhear anns a’ chlàr-theagaisg air fad a’ sìor mheudachadh

2 expressed with as motha. As texts become more complex the teacher needs to deploy a widening range of techniques, mar as ioma-fhillte a tha teacsaichean a’ fàs, ’s ann as motha a dh’fheumas an tidsear a chleachdadh de dhòighean obrach

wider a comp 1 nas leatha, nas leithne, as leatha, as leithne

2 expressed with mòr. The child’s experience of family, school, local community and the wider world, fiosrachadh a’ phàiste air a theaghlach, air an sgoil, air an dlùth choimhearsnachd agus air an t-saoghal mhòr

3 expressed with nas motha. To provide a wider range of situations and contexts, gus àireamh nas motha de shuidhichidhean a chur an tairgse na cloinne

4 expressed with barrachd. Pupils’ experience should be extended to a wider range of texts, bu chòir leudachadh air fiosrachadh na cloinne a dh’ionnsaigh barrachd theacsaichean. As they encounter a wider variety of reference materials, mar a tha iad a’ coinneachadh ri barrachd sheòrsachan de stuthan fiosrachaidh

widow n banntrach f, gen banntraich, pl banntraichean

widower n banntrach m, gen banntraich, pl banntraichean

width n leud m, gen leòid

wife n 1 bean f, gen mnà, mnatha, dat mnaoi, pl mnathan

2 bean-phòsta f, gen mnà-pòsta, pl mnathan-pòsta

wig n biorraraig f, pl biorraraigean

wild a 1 fiadhaich, comp fiadhaiche

2 allaidh, comp allaidhe

wilderness n 1 fàsach m & f, gen fàsaich, pl fàsaichean

2 dìthreabh f, gen dìthreibh, pl dìthreabhan

wildlife n fiadh-bheatha f

will v aux 1 expressed with future tense

2 expressed with tha plus rel v. Some will come from homes where Gaelic is spoken regularly, tha cuid a bhuineas do dhachaighean anns a bheil a’ Ghàidhlig ga bruidhinn gu cunbhalach

willing a deònach. Pupils will be willing to talk, bidh clann deònach air a bhith a’ labhairt

willingly adv gu toileach. It is essential that situations are designed by the teacher to motivate the pupils to contribute willingly, feumaidh an tidsear suidhichidhean a dhealbhachadh gus a’ chlann a ghluasad gu bhith a’ gabhail pàirt gu toileach

willy-nilly adv a dheòin no a dh’aindeoin

win v tr 1 buannaich, vn buannachadh m

2 buinnig, vn buinnig f; also buinig, vn buinig m

3 buidhinn, vn buidhinn f

4 glèidh m, vn glèidheadh m

wind n gaoth f, gen gaoithe, pl gaothan

favourable wind n phr 1 soirbheas m, gen & pl soirbheis

2 còmhdhail f, gen còmhdhalach, pl còmhdhalaichean

wind direction n 1 àird f na gaoithe, pl àirdean na gaoithe

2 expressed with àird f anns a bheil a’ ghaoth. What is the wind direction? dè an àird anns a bheil a’ ghaoth?

wind force n phr neart gaoithe. What is the wind force? dè an neart gaoithe a tha ann?

wind scale n phr sgèile f ghaoithe

wind surfing n phr siabadh m gaoithe, gen siabaidh ghaoithe

wind variation n phr caochlaideachd f ghaoithe

wind v tr 1 (yarn) tachrais, vn tachras m

2 (eg clock) rothaich, vn rothachadh m; rothaig, rothaigeadh

winding n tachras m, gen tachrais

2 rothachadh m, gen rothachaidh; rothaigeadh m, gen rothaigidh. The clock stopped with want of winding, stad an gleoc le dìth rothachaidh

winding a 1 tachrais

2 rothachaidh; rothaigidh. The winding gear of the mine, uidheam rothaigidh na mèinne

windmill n muileann-gaoithe m & f, gen muilinn-gaoithe, pl muilnean-gaoithe, muileannan-gaoithe

windsock n muinchill-gaoithe m, gen muinchill-ghaoithe, pl muinchillean-gaoithe

window n uinneag f, gen uinneig, pl uinneagan

bay window n phr bogh-uinneag f, gen bogh-uinneig, pl bogh-uinneagan

bow-window n phr = bay window n phr

casement window n phr uinneag f bhannach, gen uinneig bannaich, pl uinneagan bannach

dormer window n phr uinneag f mullaich, gen uinneig mullaich, pl uinneagan mullaich

double-glazed window n phr uinneag f dhà-ghlainneach, gen uinneig dà-ghlainnich, pl uinneagan dà-ghlainneach

sash window n phr 1 uinneag f chrochte, gen uinneig crochte, pl uinneagan crochte

2 uinneag f shaise, gen uinneig saise, pl uinneagan saise

swivel window n phr 1 uinneag f chòmhlaidh, gen uinneig còmhlaidh, pl uinneagan còmhlaidh

2 uinneag f udalain, gen uinneig udalain, pl uinneagan udalain

windpipe n langan-bhràghad m, gen langain-bhràghad, pl langanan-bràghad; steic-bhràghad, gen steice-bràghad, pl steicean-bràghad

windsock n muinchill-gaoithe m, pl muinchillean-gaoithe

windy a gaothach, comp gaothaiche. It is windy today, tha e gaothach an diugh

wipe v tr 1 suath, vn suathadh m

2 siab, vn siabadh m

wipe off v phr suath de, vn suathadh de

wipe up v phr suath, vn suathadh m. Protective gloves must be used when wiping up blood or other body fluids, feumar miotagan dìonach a chleachdadh nuair a thathas a’ suathadh fala no lionnaichean cuirp eile

wiper n siabair m, pl siabairean

wire n uèir f, pl uèirichean

wire cutter n phr gearradair m uèir, pl gearradairean uèir

wire fence n phr feansa f uèir, pl feansaichean uèir

wire lead n phr uèir f threòrachaidh, pl uèirichean treòrachaidh

wise a glic

wisely adv 1 gu glic

2 le gliocas. Use water wisely, caith uisge le gliocas

wish v tr 1 (a) miannaich, vn miannachadh m. Teachers will help pupils select and draft what they wish to say, cuidichidh na tidsearan a’ chlann gu bhith a’ taghadh agus a’ dreachdadh na tha iad a’ miannachadh innse

(b) is miann le. We aim to ensure that all who wish to work in our pre-school have an equal chance to do so, tha e mar amas dhuinn a dhèanamh cinnteach gu bheil aig na h-uile leis am miann a bhith ag obair nar ro-sgoil cothrom co-ionann sin a dhèanamh

2 iarr, vn iarraidh f. There may also be times when the teacher will wish to review the evidence of a pupil’s progress, faodaidh gum bi amannan ann cuideachd an uair a bhitheas an tidsear ag iarraidh ath-bhreithneachadh a dhèanamh air an dearbhadh a tha ann air adhartas pàiste

witch n 1 (a) bana-bhuidseach f, gen bana-bhuidsich, pl bana-bhuidsichean

(b) buidseach f, gen buidsich, pl buidsichean

2 badhbh f, gen baidhbh, pl badhbhan

witchcraft n buidseachd f

with prep 1 le (plus dat). The teacher will decide with pupils the main points, bidh an tidsear a’ suidheachadh leis a’ chloinn air na prìomh phuingean. Discussing texts with an individual, group or class, a’ beachdachadh air teacsaichean le aon neach, buidhinn no clas. With this knowledge, pupils can discuss and appreciate the many varieties of language, leis an eòlas seo, faodaidh a’ chlann beachdachadh agus lèirmheas a dhèanamh air gach iomadh seòrsa cànain a tha ann. This approach is also valuable with narrative poetry, tha an dòigh-obrach seo feumail cuideachd le bàrdachd-sgeòil. Pupils will talk perceptively about their own experience, with increased spontaneity, bidh a’ chlann a’ labhairt gu lèirsinneach mun cuid fiosrachaidh fhèin, leis a’ bharrachd deòin

2 ri (plus dat). This can be extended by comparison with other books read, faodar leudachadh air seo le coimeas ri leabhraichean eile a chaidh a leughadh. Paragraphing can be developed by making clear the link with the purpose of writing, faodar fàs a thoirt air a bhith a’ dèanamh pharagraf le bhith a’ soilleireachadh a’ cheangail a tha ann ri adhbhar sgrìobhaidh

3 còmhla ri (plus dat). The programmes of study which follow provide some teaching and learning approaches, with examples of content, tha na Clàran Oideachaidh a leanas a’ tairgse cuid de dhòighean teagaisg agus ionnsachaidh, còmhla ri eisimpleirean susbaint

4 maille ri (plus dat). Poetry writing depends on wide experience of listening to and reading poems, with discussion of structures and effects, tha sgrìobhadh bàrdachd an urra ri eòlas farsaing air a bhith ag èisteachd ri dàin agus gan leughadh, maille ri beachdachadh air cumaidhean agus buaidhean

5 mar. With increasing maturity, mar a bhitheas a’ chlann a’ fàs. With increasing confidence in personal narrative, mar a tha iad a’ fàs nas misneachaile ann an seanchas pearsanta

6 air (plus dat). Texts with a range of subject matter, teacsaichean air caochladh sheòrsachan cuspair. Pupils will be given familiarity with structures, gheibh a’ chlann eòlas air structairean

7 aig (plus dat). With degrees of formality that will depend on the writer’s familiarity with the target readership, aig ìrean foirmealachd a bhitheas a’ dol a-rèir ’s dè an t-eòlas a tha aig an sgrìobhadair air a luchd-amais

8 aig a bheil. The teacher will identify those with hearing and speech problems, cuiridh an tidsear aithne orrasan aig a bheil trioblaidean claisneachd is bruidhne. Pupils with difficulties in motor control or sensory impairments, clann aig a bheil duilgheadasan altachadh-cuirp no uireasbhaidhean cheudfaith

9 air a bheil. Planning for pre-school meetings and events will take into account the needs of people with disabilities, ann a bhith a’ planadh airson choinneamhan agus tachartasan ro-sgoile bithear a’ gabhail ealla ri feumalachdan dhaoine air a bheil ciorraman

10 a thaobh (plus gen). All organisations who work with children, a h-uile buidheann a tha ag obair a thaobh cloinne. With informational texts, teachers can help pupils recognise how texts dealing with different kinds of knowledge differ, a thaobh theacsaichean fiosrachaidh, faodaidh tidsearan a’ chlann a chuideachadh gus a bhith ag aithneachadh mar tha teacsaichean mu chaochladh sheòrsachan eòlais eadar-dhealaichte o chèile

11 an cois (plus gen)

12 (a) expressed with agus conj. We could not stay with the midges so bad, cha b’ urrainn dhuinn fuireach agus na meanbhchuileagan cho dona

(b) expressed with agus plus vn. This will be aided by discussion, with appropriate teacher intervention, cuidichidh beachdachadh le seo, agus an tidsear a’ tighinn a-staigh mar a bhitheas sin freagarrach. Pupils will talk for more varied and demanding purposes, with due attention to the expectations of the audience, bidh a’ chlann a’ labhairt airson barrachd sheòrsachan adhbhar, agus airson adhbhar nas duilghe, agus an aire a bhith mar as iomchaidh air na tha an luchd-amais a’ sùileachadh

(c) expressed with agus plus aig. Pupils will use language with some grasp of idiomatic expressions, bidh a’ chlann a’ cleachdadh cànain agus tomhas de ghreim a bhith aca air gnàthasan-cainnt. Pupils will talk perceptively about their own experience, with firm grasp of appropriate content and structure, bidh a’ chlann a’ labhairt gu lèirsinneach mun cuid fiosrachaidh fhèin, agus greim math aca air susbaint agus cumadh freagarrach

13 expressed with a’ or ag plus vn. The following ranges of activities might be undertaken, with a gradual movement from structured to somewhat less structured learning situations, dh’fhaoidte caochladh ghnìomhan, mar a leanas, a ghabhail os làimh, a’ gluasad mean air mhean bho shuidhichidhean-ionnsachaidh stèidhichte gu feadhainn nach eil buileach cho stèidhichte. Pupils will give a succinct, coherent account of their experience of texts, with sensitive expression of feelings and reactions, bidh a’ chlann a’ toirt iomraidh ghoirid, dhòigheil, phongail air an cuid fiosrachaidh air teacsaichean, a’ cur an cèill am faireachdainnean agus am beachdan gu mothachail

14 expressed with gen. A more highly developed facility with language, comas-cànain aig ìre nas àirde

with which prep phr 1 expressed with gus plus possessive pron. Pupils will explore through wide reading a variety of models of stylistic techniques with which to experiment, bidh a’ chlann a’ rannsachadh tro leughadh farsaing caochladh eisimpleirean de dhòighean stoighle gus am feuchainn

2 expressed with agus plus gu, gun, gum. “Genre” is a term used to describe a property of texts, that each text belongs to a group, or set, of texts with which it shares common features, tha “Gnè” air a chleachdadh gus iomradh a dhèanamh air nàdar theacsaichean, a’ comharrachadh gum buin a h-uile teacsa do bhuidheann theacsaichean agus gu bheil dòighean anns a bheil e coltach riutha sin

withdraw I v tr 1 tarraing a-mach, vn tarraing a-mach (from, à). Any staff member who contracts a persistant cough must withdraw from work, ma thogas neach sam bith den luchd-obrach casad leanailteach feumaidh i/e tarraing a-mach às a cuid/chuid obrach

2 (a) thoir a-mach, vn toirt a-mach (from, à). I withdrew money from the back, thug mi airgead a-mach às a’ bhanc

(b) thoir air ais, vn toirt air ais. He must withdraw his accusations or prove them, feumaidh e na casaidean aige a thoirt air ais neo dearbhadh a thoirt orra

3 ais-tharraing, vn ais-tharraing f

II withdraw v i 1 tarraing, vn tarraing f. The company that previously supported them is now withdrawing, tha an companaidh a chuir taic riutha roimhe a-nis a’ tarraing

2 expressed with tarraing a-mach às a’ chùis. He will withdraw for much of the time, bidh e a’ tarraing a-mach às a’ chùis fad mòran ùine

withdrawal n ais-tharraing f, gen ais-tharrainge, pl ais-tharraingean

within prep 1 (a) taobh a-staigh (plus gen) . Within the strand, taobh a-staigh na h-èille. Between colleagues within the school, am measg luchd-teagaisg taobh a-staigh na sgoile. Schools should provide learning activities within a context, tha aig sgoiltean ri gnìomhan ionnsachaidh a thairgse taobh a-staigh suidheachaidh iomchaidh

(b) taobh a-staigh de (plus dat). Pupils should be given an interest in words, and the patterns within them, tha còir ùidh na cloinne a thogail ann am faclan, agus na pàtarain a tha an taobh a-staigh dhiubh

(c) expressed with agus siud uile taobh a-staigh (plus gen). From that vantage point the study of language and culture should radiate outwards, deepening and developing knowledge and skills, within a framework of increasingly rich associations, bu choir oideachadh na cànain agus an dualchais lìonsgaradh a-mach on t-suidheachadh bhuannachdail sin, a’ doimhneachadh agus a’ leudachadh eòlais agus sgilean, agus siud uile taobh a-staigh cheanglaichean a tha a’ sìor fhàs buannachdail agus beairteach

2 an prep (plus dat). The needs of the class and individuals within it, feuman a’ chlas agus feuman na cloinne fa leth anns a’ chlas. Contexts are the motivating situations within which teaching, learning and assessment activities take place, is ann an suidhichidhean a ghluaiseas an inntinn a thèid gnìomhan teagaisg, ionnsachaidh agus measaidh air adhart. In the discussion of diversity within Gaelic, ann a bhith a’ beachdachadh air iomadalachd anns a’ Ghàidhlig. To ensure that Gaelic continues to be acquired within a natural setting, gus dèanamh cinnteach gum bi a’ Ghàidhlig fhathast ga togail ann an suidheachadh nàdarrach. Pupils will develop ways of expressing, within their writing, their reactions to their experiences, bidh a’ chlann a’ togail dhòighean air cur an cèill, nan cuid sgrìobhaidh, mar a tha iad air an gluasad le an cuid fhiosraichidhean

3 a-staigh an (plus dat). The ground here has been enriched by enclosing animals within it at certain seasons, chaidh an talamh an seo a dhèanamh na bu thorraiche le bhith a’ cròthadh bheathaichean a-staigh ann aig amannan sònraichte

4 am broinn (plus gen). All toxic substances must at all times be stored in their original containers within appropriate locked cupboards, feumar stuthan tocsaineach air fad a stòradh daonnan anns na bogsaichean-stòraidh tùsail aca am broinn phreasan glaiste freagarrach

5 aig (plus dat). Progress that can be made within this one level, an t-adhartas a ghabhas a dhèanamh aig an aon ìre seo

6 air (plus dat). They are committed to assisting their groups provide a safe and healthy environment for children within their care, tha iad a’ cur romhpa gun cuidich iad am buidhnean gus suidheachadh sàbhailte agus fallain a chruthachadh do chloinn air an cùram

within a period of prep phr an taobh a-staigh (plus gen). You will receive a reply within two weeks, gheibh thu freagairt an taobh a-staigh dà sheachdain

within reach prep phr expressed with faod … ruigheachd air. Further targets which are within their reach, an tuilleadh chuimsean air am faod iad ruigheachd

without prep 1 gun. To disagree without antagonizing others, a bhith a’ nochdadh easaonta gun a dhol a-mach air feadhainn eile

2 às aonais (plus gen). Some pupils acquire the habits of recognition and categorisation readily, others never develop them without help, tha cuid de chloinn a thogas cleachdaidhean aithne agus seòrsaidh gu h-ealamh, cuid eile nach dèan sin idir às aonais cuideachaidh

3 às eugmhais (plus gen)

without being v phr (in passive impersonal construction) gunar. This metre may be represented by the following formula, without some lines having an unstressed syllable more or less being included, dh’fhaoidte a’ mheadrachd seo riochdachadh leis an fhoirmle a leanas, gunar corra sreath anns a bheil lide gun chudthrom a dhìth no bharrachd a ghabhail a-steach

wizard n 1 draoidh m, pl draoidhean

2 buidseach m, gen buidsich, pl buidsichean

wizardry n 1 draoidheachd f

2 buidseachd f

woman n 1 bean f, gen mnà, mnatha, dat mnaoi, pl mnathan

2 boireannach m, gen & pl boireannach. A big strong woman, boireannach mòr tapaidh

womanly n banail, comp banaile, banala

womb n 1 machlag f, gen machlaig, pl machlagan

2 brù f, broinn f, gen bronn, broinn, dat broinn, pl brùthan, broinnean

wood n 1 coille f, pl coilltean. A coniferous wood, coille chònaifearach. Mixed wood, coille mheasgaichte. A non-coniferous wood, coille neo-chònaifearach

2 fiodh m, gen fiodha

wood pulp n phr pronnach f fhiodha, gen pronnaich fiodha

woodcutter n 1 gearradair-chraobh m, pl gearradairean-chraobh

2 coillear m, gen coilleir, pl coillearan

wooden a 1 fiodha

2 de dh’fhiodh. Wooden or wattle fences which may also have been used do not, of course, now survive, is dòcha gu robhar a’ cleachdadh fheansaichean de dh’fhiodh no de chlèith-chaoil cuideachd, ach mar a bhitheadh dùil cha do dh’fhàg iad seo lorg sam bith

wool n 1 clòimh f, gen clòimhe

2 olann f, gen olainn

3 snàth m, gen snàtha, snàith, pl snàithean

word n 1 facal m, gen facail, pl faclan, facail. We have so many words to describe the weather, tha uimhir de dh’fhacail againn a dh’innse mun t-sìde. Using common linking words, a’ cleachdadh fhaclan-ceangail cumanta. A selection of terms referring to the words, grammar and sounds of the language, taghadh de bhriathran a bhuineas do dh’fhaclan, do ghràmar agus do dh’fhuaimean na cànain

2 briathar m, gen briathair, pl briathran. Tell it in your own words, innis e nad bhriathran fhèin

bring word v phr 1 thoir fios, vn toirt fios. He brought word that we were to get it, thug e fios gu robh sinn gu bhith ga fhaighinn

2 thoir brath, vn toirt brath

in other words, ann am briathran eile

word mod fhaclan. Pupils will be introduced systematically to word spacing, cuirear a’ chlann ann an dòigh riaghailteach an greim ann a bhith a’ dealachadh fhaclan. There will still be a need for the teacher to help pupils with word choice, feumaidh an tidsear fhathast a’ chlann a chuideachadh le taghadh fhaclan

word bank n phr, wordbank n banca-fhaclan m, pl bancaichean-fhaclan. Using a simple wordbank, le bhith a’ cur am feum banca-fhaclan sìmplidh. Word banks should be introduced, tha còir tòiseachadh air bancaichean-fhaclan. Using games involving wordbanks, a’ cleachdadh gheamannan a tha a’ cleachdadh bhancaichean-fhaclan

word ending n phr deireadh-facail m, gen deiridh-fhacail, pl deiridhean-facail. This is the word ending which normally occurs in the dialect for the second person singular of the conditional tense, ’s e seo an deireadh-facail a gheibhear am bitheantas san dualchainnt air an dàra pearsa shingilte den tràth chumhach

word processing n phr dealbh-sgrìobhadh m, gen dealbh-sgrìobhaidh. Word processing aids re-drafting, tha dealbh-sgrìobhadh na chuideachadh do dh’ath-dhreachdadh. By activities such as word-processing, data handling and simulations, enable them to communicate more effectively with others, bidh gnìomhan mar tha dealbh-sgrìobhadh. làimhseachadh fiosrachaidh agus cur an ìre a’ toirt comais dhaibh air conaltradh nas buadhmhoire a dhèanamh ri feadhainn eile. Through the use of word-processing, le bhith a’ cleachdadh dealbh-sgrìobhaidh

word processing mod phr 1 dealbh-sgrìobhaidh. Word processing facilities, goireasan dealbh-sgrìobhaidh

2 airson dealbh-sgrìobhaidh. Appropriate word processing software is available for all stages, tha bog-bhathar freagarrach airson dealbh-sgrìobhaidh ri fhaotainn airson gach aois is ìre

word processor n dealbh-sgrìobhadair m, pl dealbh-sgrìobhadairean. The skills necessary to enable them to use word processors, na sgilean a dh’fheumas iad gus dealbh-sgrìobhadairean a chleachdadh

word-final a aig deireadh facail. Elision of word-final schwa vowels is common, tha bàthadh na nì cumanta air fuaimreagan schwa aig deireadh facail

word-formation n togail-fhaclan f

word-initial a aig toiseach facail. The article is completely elided here, occuring as it does between the final vowel of “mi” and word-initial “l-” of “làmh”, tha an t-alt air a bhathadh gu h-iomlan an seo, is e eadar an fhuaimreag dheireannach de “mi” agus an “l-” aig toiseach an fhacail “làmh”

wordiness n briathrachas m, gen briathrachais

wordy a briathrach, comp briathraiche

work n 1 obair f, gen obrach, oibre, pl obraichean, oibrichean. It is nevertheless assumed that work relating to the strand will begin in the years before attainment is assessed, gabhar ris air a shon sin gum bi obair a bhuineas ris an iall a’ tòiseachadh anns na bliadhnachan mum bi coileanadh air a mheasadh. Taking responsibility for organising their work, a’ gabhail uallaich gus rian a chur air an cuid obrach

2 saothair f, gen saothrach. What is in Turner of the work of Iain Lom, na tha ann am Mac an Tuairneir de shaothair Iain Luim

3 sgrìobhadh m, gen sgrìobhaidh, pl sgrìobhaidhean. Non-fiction itself includes journalism, works of history, astronomy, tha fìorsgeul fhèin a’ gabhail a-staigh naidheachdas, sgrìobhaidhean eachdraidh, reul-eòlas

4 not directly expressed. Attractive displays of posters, poems and short anthologies, with work compiled by pupils, taisbeanaidhean tarraingeach de shanasairean, de dhàin agus de chruinnichidhean goirid a chaidh a chur ri chèile leis a’ chloinn

school work n phr obair-sgoile f

thematic work n phr obair-chuspair f

to work prep phr gu plus poss pron plus obair. I hate cycling to work in the rain, tha gràin agam air a bhith a’ dol gu m’ obair air a’ bhaidhsagal anns an uisge

work done again n phr ath-obair f, gen ath-obrach. Work and work done again, obair agus ath-obair (proverb)

works n phr 1 (literary) saothair f, gen saothrach

• sgrìobhaidhnean m pl

2 (industrial) ionad m, gen ionaid, pl ionadan. Sewage works, ionad òtrachais. Water treatment works, ionad leasachaidh uisge

work v i 1 bi ag obair. Pupils will benefit from working with real models of effective Gaelic, bithidh e feumail don chloinn a bhith ag obair le eisimpleirean dligheach de Ghàidhlig dhòigheil. Pupils will work regularly in pairs, bidh a’ chlann ag obair gu cunbhalach mar chàraidean. Pupils are expected to work towards a common goal in group activity, thàtar a’ sùileachadh gum bi a’ chlann ag obair a dh’ionnsaigh ceann-uidhe choitchinn ann an gnìomh buidhne. Teachers will have the security of working within a consistent language programme, gheibh tidsearan neart o bhith ag obair taobh a-staigh prògram-cànain a tha cunbhalach

2 dèan obair, vn dèanamh m obrach. Groups should be able to work independently, tha còir gum bitheadh buidhnean comasach air obair a dhèanamh air an ceann fhèin

3 obraich, vn obrachadh m. Small groups may work more independently, faodaidh buidhnean beaga obrachadh nas motha air an ceann fhèin

4 not expressed. The response of audience will help the reader to work at developing the skills of reading aloud, bidh an dòigh anns an gabh an luchd-amais ris na chuideachadh don leughadair gu bhith a’ toirt air adhart sgilean leughaidh a-mach

work co-operatively v phr expressed with co-oibrich, vn co-oibreachadh m. They should be encouraged to work co-operatively, bu chòir am misneachadh gu bhith a’ co-oibreachadh

working a 1 expressed with gnìomha. Working paper, pàipear gnìomha

2 not expressed. Give pupils a working knowledge of reference materials, eòlas a thoirt don chloinn air stuthan fiosrachaidh

working n obrachadh m. Mine workings, obrachaidhean na mèinne

working conditions n phr suidheachadh m obrach, gen suidheachaidh obrach, pl suidhichidhean obrach

worker n 1 neach-obrach m, pl luchd-obrach. Commitment to implementing the group’s Equal Opportunities Policy will form part of the job description for all workers, bithidh gealltanas a thaobh a bhith a’ cur an gnìomh Poileasaidh Co-ionannachd Chothroman na buidhne mar phàirt den tuairisgeul obrach a bhitheas aig gach neach-obrach

2 obraiche m, pl obraichean. She is a good worker, ’s e obraiche math a tha innte

workforce n luchd-obrach m

workplace n ionad-obrach m, pl ionadan-obrach. Gaelic has currency in the home and the workplace, tha àite agus inbhe aig a’ Ghàidhlig anns an dachaigh agus anns an ionad-obrach

workshop n 1 bùth-obrach f, pl bùthan-obrach

2 buidheann-obrach m, pl buidhnean-obrach. If one wishes to join in these workshops must one book? ma tha neach airson a dhol air na buidhnean-obrach a tha seo am feum neach bucadh?

world n saoghal m, gen & pl saoghail. The Gaelic speaking world, saoghal na Gàidhlig

world mod cruinne. The World Cup, Cupa na Cruinne. The world champion, gaisgeach na cruinne

worm n 1 boiteag f, gen boiteag, pl boiteagan

2 (a) baoiteag f, gen baoiteig, pl baoiteagan

(b) baoit f, pl baoitean

wormwood n burmaid f

worry v tr buair, vn buaireadh m

worship n adhradh m, gen adhraidh

worship v tr dèan adhradh do, vn dèanamh adhraidh do. Worshipping God, a’ dèanamh adhraidh do Dhia

worthwhile a as fhiach an t-saothair. Any worthwhile Gaelic activity will move in and out of components, bidh gnìomh Gàidhlig sam bith as fhiach an t-saothair a’ gluasad a-mach agus a-steach à earrainnean. When their minds have been caught and turned towards a worthwhile enterprise, an uair a ghabhar greim air na h-inntinnean aca agus a stiùirear iad a dh’ionnsaigh iomairt as fhiach an t-saothair

worthy a airidh (of, air). A worthy cause, adhbhar airidh. Perhaps it was the songs he himself regarded as most worthy of preservation that the bard dictated through that summer, dh’fhaodadh gur e na h-òrain a b’ airidh mheas e fhèin air glèidheadh a dheachd am bàrd tron t-samhradh ud

woundwort, marsh n (Stachys palustris) 1 creuchd-lus m fèithe, gen creuchd-lus fhèithe

2 brisgean-nan-caorach m, gen brisgein-nan-caorach

3 cuislean-gun-dòrainn f pl

wrack, bladder n (Fucus vesiculosus), see bladderwrack n

wreath n blàth-fhleasg f, pl blàth-fhleasgan

wrestle v i gleac, vn gleac, gleacadh m

wretched a bochd, comp bochda

write v tr sgrìobh, vn sgrìobhadh m. Pupils will write functionally, personally and imaginatively, bidh sgoilearan a’ sgrìobhadh gu gnìomhach, gu pearsanta agus gu cruthachail. Through discussion about what they have written, le beachdachadh air na tha iad air a sgrìobhadh

writing n 1 sgrìobhadh m, gen sgrìobhaidh, pl sgrìobhaidhean. Through writing, pupils can define, order and understand ideas, tro sgrìobhadh, thèid aig a’ chloinn air mìneachadh a dhèanamh air bun-bheachdan, air rian a chur orra agus air an tuigsinn. Humorous writings, sgrìobhaidhnean àbhachdach. Supported by evidence which will be of help in producing writing, le taice o dhearbhadh a chuidicheas le sgrìobhadh a chur ri chèile. With the need to develop the skills of reading and writing, mar a bhitheas feum air sgilean leughaidh agus sgriobhaidh a thoirt air adhart. The teacher will stimulate excitement and enthusiasm for writing, togaidh an tidsear beothalachd agus dealas airson an sgrìobhaidh. More fully formed and organised outcomes, involving scene setting and the writing of scripts, toraidhean air a bheil an tuilleadh cumaidh agus eagrachaidh, agus a tha a’ gabhail a-steach sheallaidhean agus sgrìobhadh sgriobtaichean

2 expressed with a bhith a’ sgrìobhadh. From writing about events drawn from their day-to-day lives, o bhith a’ sgrìobhadh mu thachartasan a tha iad a’ toirt às am beatha làitheil fhèin. Pupils’ writing of poetry will be aided by their reading aloud, bidh a’ chlann air an cuideachadh ann a bhith a’ sgrìobhadh bàrdachd le bhith a’ leughadh a-mach. In the course of their own writing they will learn to use these conventions, ann a bhith a’ sgrìobhadh iad fhèin, ionnsaichidh iad na cleachdaidhean seo a chur gu feum. They may also have a heightened sense of writing and talking for genuine purposes, faodaidh iad cuideachd am barrachd tuigse fhaotainn air a bhith a’ sgrìobhadh agus a’ labhairt gus fìor amasan a choileanadh

3 expressed with gnìomh m, plus sgrìobhadh m. An assessment should clearly relate to the particular purpose of the talk or writing, tha còir aig measadh a bhith ann an dàimh shoilleir ri adhbhar sònraichte a’ ghnìomha, eadar labhairt is sgrìobhadh

writing mod sgrìobhaidh. Writing strategies, dòighean-sgrìobhaidh. Writing activities, gnìomhan sgrìobhaidh

writing strategy n phr dòigh-sgrìobhaidh f, pl dòighean-sgrìobhaidh. The teacher will demonstrate different writing strategies, bidh an tidsear a’ taisbeanadh caochladh sheòrsachan de dhòighean-sgrìobhaidh

writing table n phr bòrd-sgrìobhaidh m, gen & pl bùird-sgrìobhaidh

written a 1 sgrìobhte. Written literature, litreachas sgrìobhte. In these written outcomes, anns na builean sgrìobhte seo. Written responses will develop from discussion, fàsaidh freagairtean sgrìobhte à beachdachadh. Pupils of all abilities create written texts, tha clann de gach comas a’ cur theacsaichean sgrìobhte ri chèile

2 air a sgrìobhadh. Information, written and spoken, will be clearly communicated in as many languages as necessary, thèid fiosrachadh, an dà chuid air a sgrìobhadh agus air a labhairt, a chur an cèill gu soilleir ann an uiread de chànainean agus a tha riatanach

3 ann an sgrìobhadh. Children will be asked to produce short oral or written accounts, bidh a’ chlann a’ cur ri chèile cunntasan goirid ann an cainnt-bheòil no ann an sgrìobhadh

4 sgrìobhaidh. Written activities may follow from discussions, faodaidh gnìomhan-sgrìobhaidh fàs à gnìomhan beachdachaidh. The teacher will periodically act as scribe to give these thoughts a written form, bidh an tidsear bho àm gu àm a’ sgrìobhadh às an leth gus na smaointean sin a chur ann an riochd

written source n phr bun m sgrìobhte, pl bunan sgrìobhte

writer n 1 sgrìobhaiche. The simpler aspects of the writer’s craft, na nithean as sìmplidh a bhuineas do cheàird an sgrìobhaiche. Comment briefly on the opinions and attitudes of the writer, a’ beachdachadh ann an aithghearrachd air beachdan agus rùintean an sgrìobhaiche. Some of the easier poems of writers like Iain Crichton Smith, cuid de na dàin as fhasa aig sgrìobhaichean mar tha Iain Crichton Mac a’ Ghobhainn

2 sgrìobhadair. In language registers and with degrees of formality that will depend on the writer’s familiarity with the target readership, ann am modhan cànain agus aig ìrean foirmealachd a bhitheas a’ dol a-rèir ’s dè an t-eòlas a tha aig an sgrìobhadair air a luchd-amais. The secretarial skills are capable of improvement only when the young writer has some notion of what to say, cha ghabh piseach thoirt air na sgilean eagrachaidh gu bràth gus am bi rudeigin de bheachd aig an sgrìobhadair òg air dè their e

3 ùghdar m, gen ùghdair, pl ùghdairean. Teachers should compare different writers’ treatment of a theme, tha còir aig tidsearan a bhith a’ coimeas mar a tha ùghdairean eadar-dhealaichte a’ dèiligeadh ri cuspair

4 pl, luchd-sgrìobhaidh. That before writers could use nouns, they needed to know what a noun was, gum feumadh luchd-sgrìobhaidh fios a bhith aca dè bha ann an ainmear mus cuireadh iad ainmearan am feum

5 expressed with sgrìobhadh m, gen sgrìobhaidh. They can so easily be related to the writer’s purpose, tha e cho furasta an cur ann an dàimh ris an adhbhar-sgrìobhaidh

6 expressed with a bhith a’ sgrìobhadh. Good examples of the writing of adults support pupils as writers, tha deagh eisimpleirean de sgrìobhadh inbheach nan taice don chloinn ann a bhith a’ sgrìobhadh

7 expressed with ann an sgrìobhadh. As pupils become more confident readers and writers, mar a tha a’ chlann a’ fàs nas misneachaile ann an leughadh ’s ann an sgrìobhadh

written a, see write v tr

wrong a 1 ceàrr, comp cearra, ciorra. Rather than as “right/wrong” assignments, ’s chan ann mar iomairtean “ceart no ceàrr”

2 expressed with neg plus ceart idir. It would be wrong for a pupil’s listening development to be stunted, cha bhitheadh e ceart idir casg a chur air fàs pàiste ann an èisteachd

wrought a obraichte. Wrought iron, iarann obraichte

X

x-axis n 1 x-aiseal f, gen x-aiseil, pl x-aisealan

2 taobh-loidhne f, pl taobh-loidhneachan

xenon n xenon m, xeineon m

xenophobia n gall-ghamhlas m, gen gall-ghamhlais

X-ray n X-ghath m, pl X-ghathan

xylophone n saidhleafon m, gen saidhleafoin, pl saidhleafonan

Y

y-axis n 1 y-aiseal f, gen y-aiseil, pl y-aisealan

2 bun-loidhne f, pl bun-loidhneachan

yacht n geat, gheat f, pl geataichean, gheataichean

yard n gàrradh m, gen gàrraidh, pl gàrraidhean

court-yard n cùirt f, pl cùirtean

yak n yac, geac m, pl yacan, geacan

yawl n (rowing-boat) geòla f, pl geòlaichean

year n 1 bliadhna f, pl bliadhnachan, bliadhnaichean. In the pre-school years, anns na bliadhnachan ron sgoil

2 expressed with aois f. In the middle and upper ranges of the 5-14 year group, aig an aois mheadhain agus an aois as àirde anns a’ bhuidhinn 5-14

year mod bliadhna. For other year-groups within the school, do bhuidhnean-bliadhna eile san sgoil

from the earliest years n phr 1 expressed with o thùs òige. Give pupils, from the earliest years, a thoirt don chloinn, o thùs an òige

2 expressed with o thoiseach gnothaich

in the early years prep phr 1 expressed with aig toiseach gnothaich. Especially in the early years, gu sònraichte aig toiseach gnothaich

2 expressed with aig tùs na h-òige

3 expressed with aig toiseach. In the early years of the secondary school, aig toiseach na h-àrdsgoile

last year n phr 1 a’ bhliadhna an-uiridh

2 expressed with an-uiridh. Last year’s world champion was in third place, bha gaisgeach na cruinne an-uiridh san treas àite

last year adv an-uiridh

next year adv an ath-bhliadhna

New Year n phr Bliadhna f Ùr, gen Bliadhna Ùire. Happy New Year! Bliadhna Mhath Ùr!

the year before last adv phr a bhòn-uiridh or a bhàn-uiridh

this year adv am-bliadhna

two year mod phr a mhaireas dà bhliadhna. By the end of this two year phase, mu dheireadh na h-ùine seo, a mhaireas dà bhliadhna

yearling n bliadhnach m, gen & pl bliadhnaich

yearly n bliadhnail

yeast n beirm f, gen beirme

yellow n buidhe m

yellow a buidhe. The colours of the rainbow are violet, indigo, blue, green, yellow, orange, and red, ’s iad dathan a’ bhogha-fhroise liath or bàn-phurpaidh, gorm-liath or guirmeanach, gorm, buidhe-ghorm or uaine, buidhe, dearg-bhuidhe or orains, agus dearg. The Yellow Pages, na Duilleagan Buidhe

yesterday adv an-dè

the day before yesterday n, adv a’ bhòn-dè

yet adv fhathast. He hasn’t arrived yet, cha d’ràinig e fhathast

yet conj an dèidh sin. Though it is clear that this is not literally true, yet we may well believe part of it, ged a tha e follaiseach nach eil seo fìor gu litireil, an dèidh sin ’s ann a dh’fhaodas sinn creideas a thoirt do phàirt dheth

Yiddish pr n (language) Giùdais f

yield v tr 1 gèill, vn gèilleadh m

2 aom, vn aomadh m

3 expressed with faigh às, vn faighinn às. Many activities in Gaelic can yield evidence for assessment of more than one attainment target, tha mòran ghnìomhan anns a’ Ghàidhlig às am faighear dearbhadh gus còrr agus aon chuimse-choileanaidh a mheasadh

yet adv fhathast

yet more a phr expressed with an tuilleadh ’s am barrachd plus gen. Not least for the acquisition of yet more languages, agus gu h-àraidh gus an tuilleadh ’s am barrachd chànan a thogail

yet conj expressed with an dèidh sin. And yet I like him, agus an dèidh sin is toigh leam e

yolk n buidheagan m, gen & pl buidheagain. Yolks and whites, buidheagain agus gealagain

young a òg, comp òige. Young pupils’ listening, èisteachd phàistean òga. The youngest pupils, a’ chlann as òige

your poss a 1 (singular) do (leniting)

2 (plural and polite) ur, bhur (not leniting)

youth n 1 (abstract) òige f

2 (person) òigear m, gen òigeir, pl òigearan

osdail f òigridh, pl osdailean òigridh

Yugoslavia pr n Iùgo-Slàbhia f

Z

zebra n asal-stiallach f, gen asail-stiallaich, pl asaln-stiallach

zero n neoni f

zinc n sinc m

zone n sòn m, pl sònan. Subduction zone, sòn dol-fodha. Ecologically the land can be divided into three zones, a thaobh eag-eòlais faodar an talamh a roinn ann an trì sònan

zoo n sù m & f, sutha f, pl suthan

zoological a 1 ainmh-eòlach

2 ainmhidhean. The Zoological Gardens, Gàrradh nan ainmhidhean

zoologist n ainmh-eòlaiche m, pl ainmh-eòlaichean

zoology n ainmh-eòlas m, gen ainmh-eòlais

zoomorphic n ainmh-chruthach

zoomorphism n ainmh-chruthachd f

................
................

In order to avoid copyright disputes, this page is only a partial summary.

Google Online Preview   Download