Lap-top
8] cybernetica / Umwelt / bio-semiotiek
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
systeem-theorie & cybernetica
in de jaren '30-'60 werkte Ludwig von Bertalanffy aan een algemene (organistische) systeem-theorie (GST)
hij concptualiseerde 'levende' fenomenen als open systemen die streven naar constante interne waarden
homeostase: handhaving van de hiërarchische organisatie van het interne systeem in een veranderend milieu
metabolisme: transformatie van voedsel in energie (catabolisme) en van energie in bouwstoffen (anabolisme)
in de jaren '60 deed hij (evenals Prigogine) onderzoek naar de irreversibele non-equilibrium thermo-dynamica [i]
2e wet van de thermo-dynamica: een gesloten systeem zich beweegt naar thermodynamisch equilibrium
in een thermodynamisch evenwicht vinden geen transportatie van materie / energie of fase-veranderingen plaats
dit betekent een toename van entropie (toename van rust, structuurloosheid, afname van orde en informatie)
d.w.z. energie en structuur raakt meer en meer evenredig verdeeld, wat inhoud: informatie-verlies
zoals de 2e wet van de thermodynamica stelt is dit een irreversibel (onomkeerbaar) proces
maar een dissipatieve open systemen 'bewegen weg' van thermodynamisch equilibrium / evenwicht
ze wisselen energie & materie uit met de omgeving en (re)produceren een interne 'steady state' (homeostase)
een dissipatief (open) systeem is hierdoor niet in thermodynamisch evenwicht
een dissipatief systeem voldoet op zichzelf bezien dus niet aan de 2e wet van de thermo-dynamica,
maar wel bezien samen met z'n omgeving (gesloten): de totale entropie in de omgeving ervan neemt toe
dus: entropie wordt geëxporteerd (lokaal gereduceerd), ten koste van een toename van entropie in de omgeving
'open systeem' impliceert dus uitwisseling van materie en energie, maar met behoud van de vorm (isomorfie)
organismen zijn emergente entiteiten die superveniëren op voortdurend veranderende elementen:
elke dag bestaan we uit andere moleculen / cellen, zonder dat onze emergente eigenschappen veranderen
homeostase: organismen kunnen bestaan voor zover hun omgeving daarvoor de middelen (energie) levert
volhardende patronen (organismen, orkanen, etc) worden gekenmerkt door gereduceerde entropie
zij onttrekken energie uit hun omgeving om zichzelf (en hun energie-niveau: enthalpie) te handhaven
ontneem ze hun energiebron en ze zullen desintegreren (toename van entropie)
een dissipatief systeem ontstaat uit spontane symmetrie-breking (anisotropie); een emergent proces
d.w.z. het niet in alle richtingen gelijk zijn van hun eigenschappen als gevolg van hun interactie met de omgeving
dissipatieve systemen/structuren zijn dan ook een categorie emergente processen (lasers, orkanen, organismen)
een dissipatief systeem kan een artefact of een natuurlijk fenomeen betreffen
termen als zelf-organisatie en autopoesis hangen sterk met het concept dissipatief systeem / structuur samen
in zelf-regulerende systemen (κυβερνήτης = kybernētēs = stuurman) speelt feedback een belangrijke rol
feedback is een circulair, regenererend proces, waarin input en output elkaar versterken of verzwakken
- positieve feedback = zelf-versterkend (leidt tot een maximum, afhankelijk van vermogen)
- negatieve feedback = zelf-corrigerend (streeft naar optimale balans, een waarde tussen twee uitersten)
waarin het verschil tussen actuele en beoogde waarden gereduceerd wordt
negatieve feedback speelt alleen een rol in systemen die over controle-mechanismen beschikken:
bijv. dissipatieve systemen die evolutionair duurzaam zijn (organismen) of artefacten (bijv: thermostaat)
deze controle-mechanismen moeten het innerlijke milieu regelen; d.w.z. binnen bepaalde waarden houden
Claude Bernard (1813-1878) noemde dit milieu intérieur, Walter Bradford Cannon (1871-1945) homeostase
Cannon is bekend vanwege zijn 'fight or flight response' en 'The Wisdom of the Body' (1932)
homeostase = handhaving van interne waarden in een omgeving die verschilt van het interne milieu
cybernetica = "the scientific study of control and communication in animal and machine" (Norbert Wiener - 1948)
als een systeem streeft naar optimalisatie van bepaalde waarden / minimalisatie van verschill tussen uitersten,
dan lijkt het zinvol dat systeem te beschrijven in teleologische termen en holistische termen:
- teleologisch: gericht op een doel
- holistisch: de delen werken samen als een discrete eenheid met een 'Innenwelt' en 'Umwelt'
maar wanneer gaan we iets beschouwen als een 'wezen' dat ergens naar 'streeft' ?
bij levende organismen hebben we daar intuïtief minder problemen mee, maar bij een thermosstaat?
volgens Michael Shermer heeft de mens "the tendency to find meaningful patterns in meaningless noise"
en "the tendency to infuse patterns with meaning, intention, and agency"
dit noemt hij respectievelijk 'patternicity' en 'agenticity'
kennis is voor een belangrijk deel generaliseren / veralgemeniseren, en afhankelijk van patroon-herkenning
de vraag is welke betekenis we toekennen aan patronen die we (denken te) herkennen
apofenie = patronen herkennen en betekenis lezen in 'willekeurige' gegevens (wordt beschouwd als denkfout)
apofenie wordt vaak geconstateerd bij (het ontstaan van) psychoses in schizofrenen (bijv. John Forbes Nash)
een sub-categorie van apofene verschijnselen is pareidolie (para = boven, naast / eidos = vorm)
bijv: dieren of gezichten zien in wolken, bergen of vlekken (vgl. Rorschach-test / Holtzman-test),
of stemmen en verborgen boodschappen horen in pop-muziek
de fenomenologie en Gestalt-theorie waren een (holistische) reactie op het reductionistische behaviourisme
- Edmund Husserl (1859-1938)
- Christian von Ehrenfels (1859-1932)
- Max Wertheimer (1880-1943) (phi)
- Kurt Koffka (1886-1941)
- Wolfgang Köhler (1887-1967)
[pic]
duck / rabbit
deze benaderingen stellen dat perceptie van het geheel vooraf gaat aan analyse van de delen
i.p.v. te vragen of dingen, relaties, processen, beweging etc. werkelijk / reëel / objectief bestaan,
onderzoeken deze benaderingen de wijze waarop onze waarneming (zintuigen + cognitie) werkt
zoals Kant al stelde: ons kenvermogen legt structuur op aan de wereld / fenomenen
een voorbeeld is reïficatie (verdingelijking): wij zien een eenheid in los waargenomen elementen
Real Patterns
Dennett is van mening dat de fenomenologie, vanwege het 1e-peroons-perspectief, onwetenschappelijk is
zijn benadering noemt hij hetero-fenomenologie: de verklarende studie van subjectieve fenomenen
hij stelt in Real Patterns (1991) de vraag of abstracta bestaan (Hans Reichenbach: 1891-1953)
bijv: bestaan zwaartepunten? of zijn het slechts verzinsels van natuurkundigen?
metafysisch bezien zijn ze even (ir)reëel als centers of population, of Dennett's lost sock center
vraag is: wat is het wetenschappelijk nut? hetzelfde geldt voor intenties ...
folk psychology is de menselijke neiging om ideeën, intenties, verlangens, etc toe te schrijven aan soortgenoten
de kracht van folk psychology schuilt niet in accuraatheid, maar in voorspelling
het interpreteren van wat er in de medemens omgaat steunt op de predictieve kracht van folk psychology
m.a.w: ons geloof in overtuigingen, intenties, verlangens heeft een praktisch nut
maar dat betekent niet dat overtuigingen, intenties, verlangens, daadwerkelijk bestaan
wij kunnen het gedrag van iets alleen voorspellen als we een patroon hebben ontdekt
waar chaos en willekeur heerst is geen kennis mogelijk: kennis = veralgemeniseren
maar bestaan patronen, los van datgene waardoor het patroon gevormd wordt?
of bestaan patronen bij de gratie van projectie; dus alleen 'in the eye of the beholder'
het figuur laat 6 rijen van 9 blokjes van 10x10 pixels zien
vervolgens is daar ruis aan toegevoegd
A = 25% ruis B = 10% ruis
C = 25% ruis D = 1% ruis
E = 33% ruis F = 50% ruis
[pic]
bij welk paatje spreken we (nog) van een patroon, een waar spreken we van chaos?
een wiskundige definitie van willekeur (Gregory Chaitin, 1947-):
"als de beschrijving van een verzameling / reeks niet gecomprimeerd (compressed) kan worden,
dus als er net zoveel informatie in de beschrijving als in de reeks zit" (900 bits in voorbeeld hierboven)
als een verzameling / reeks wel efficiënter beschreven kan worden, dan is er sprake van een patroon
of een patroon herkend wordt is afhankelijk van de patroon-herkenner
sommige mensen / organismen zullen bepaalde patronen ontwaren, andere weer niet
dit is afhankelijk van zintuigen, neurale verbindingen, leer-processen, interesses, verwachtingen, etc.
meester-schakers kunnen meer informatie halen uit een spel dan amateurs (schaken is meer lezen dan spelen)
het al dan niet werkelijk bestaan van een patroon is afhankelijk van de mogelijkheid tot data-compressie
of het patroon herkend wordt of niet is voor Dennett (en Chaitin) niet doorslaggevend
deze ge-scramblede zin heeft geen patroon (is niet te comprimeren), maar de reeks getallen eronder wel
te ser ioghehnde t srugfcalde go tgtt ohle = the frightened cat struggled to get loose
1, 2, 4, 8, 16, 32, 64, 128, 256, 512, 1024, 2048, 4096
compressie-algoritmen kunnen feilloos exacte 'kopiën' maken met minder bits / minder informatie
maar bij de vorm van patroonherkenning die voor levende wezens van belang is gaat het niet om exacte kopiën
levende wezens zoeken naar patronen die relevant zijn voor hen
onze 'bij benadering' patroon-herkenning is uit op strategische vereenvoudiging
dus rij A en C (beide 25% ruis, zie figuur) laten wat ons betreft hetzelfde patroon zien, ook al zijn ze verschillend
"consider the effoct thes santince wull hive hod on tha cupy adutor whu preparis thas monescrupt fur prunteng"
de ruis in deze (on)zin is functioneel: het illustreert Dennetts point (het is daarmee geen ruis)
we hebben dus op verschillende momenten andere behoeften bij patroon-herkenning:
- soms willen we het patroon één-op-één kopiëren, zonder ruis, alleen info (telefoon-nrs, email)
- soms willen we het patroon 'vatten', maar ook de mate van ruis (bij benadering) 'onthouden'
- soms willen we alleen het patroon, en negeren we de ruis (type-fouten)
wat patroon (essentie) is, en wat ruis (bijkomstig), is afhankelijk van ons belang / interesse
dus twee patroon-herkenners (A & B) kunnen verschillend onderscheiden tussen patroon en ruis
stel: A simplificeert / reduceert de info zo veel mogelijk, en neemt alles wat daar niet in past op de koop toe (ruis)
B herkent ook een patroon in wat A als ruis ziet, wat leidt tot een complexere beschrijving, die meer verklaart
welke van de twee het (meer) bij het juiste eind heeft is afhankelijk van vereenvoudiging vs. predictief vermogen
in de natuur, en in folk psychology, wordt de mate van 'werkelijkheid' bepaald door functionaliteit / pragmatisme
onze 'manifest image' (Wilfrid Sellars) is de wijze waarop wij patronen herkennen (de wereld interpreteren)
als we teveel op details letten zijn we niet slagvaardig, als we teveel generaliseren missen we veel informatie
dit is context-afhankelijk: of we Newton of Einstein toepassen is afhankelijk van het doel / toepassing
John Horton Conway's Game of Life:
- tijd is opgedeeld in discrete momenten
- elke cel is op één bepaald moment aan of uit
- elke cel heeft 8 buren
dit programma kent één simpele natuurwet:
om te bepalen wat het volgende moment te doen
(aan of uit), telt de cel hoeveel buren nu aan zijn
- bij 2 blijft de cel in z'n huidige staat
- bij 3 gaat / blijft de cel aan
- in alle andere gevallen gaat de cel uit
[pic]
glider
dit universum is even gedetermineerd en dus voorspelbaar als Laplace's universum
er is geen ruis, geen onvoorspelbaarheid, geen andere factoren, alleen deze regel / wet
wat de Game of Life produceert noemt Dennett de design level, en deze kan economisch beschreven worden
de design level is ontologisch reëel, en toont ons geen individuele cellen, maar patronen (organismen)
deze patronen zijn 'persisting objects' die zich voortbewegen (gliders, eaters, beehives, blinkers, spaceships)
"An eater can eat a glider in four generations. [...] A bridge forms between the eater and its prey. In the next generation, the bridge region dies from overpopulation, taking a bite out of both eater and prey. The eater then repairs itself. The prey usually cannot. If the remainder of the prey dies out as with the glider, the prey is consumed"
studie van biologie veronderstelt functie, en functie veronderstelt redenen waarom iets zo in elkaar zit
het denken in termen van functie is niet onwetenschappelijk, maar een pragmatische 'good trick'
maar Dennett stelt tegelijkertijd: "reasons are real patterns in the world"
patronen bestaan objectief, maar er kunnen verschillende patronen ontwaard worden in hetzelfde fenomeen
de labels instrumentalisme en realisme schieten daarom tekort volgens Dennett
"One does better navigating off the coast of Maine when one uses an up-to-date nautical chart than one does when one uses a road map of Kansas. Why? Because the former accurately represents the hazards, markers, depths, and coastlines of the Maine coast, and the latter does not."
net zoals de design level reëel is, zo is ook de intentional level (niveau van intenties / bewustzijn) reëel
voorspellen dat iemand naar wie je een steen gooit deze zal proberen te ontwijken vereist de intentional stance
als je alle fotonen en neuronen zou moeten volgen (physical stance) kom je nooit tot een conclusie / oordeel
folk psychology heeft haar kracht bewezen, dankzij simplificatie, en ondanks de ruis [ii]
ook al bestaan er strikt gesproken geen intentions, folk psychology baseert zich wel op reële patronen
de intentional stance
met Real Patterns (1991) wilde Dennett zijn theorie over de intentional stance (1987) verhelderen
intentional stance - interpreteert het gedrag van iets / iemand als doel-bewust (vgl. theory of mind)
design stance - interpreteert het gedrag van iets als een ontwerp, met een functie (bijv. een thermostaat)
physical stance - interpreteert het gedrag van iets als het resultaat van natuurwetten
intentional stance: "als je iets met complex gedrag tegen komt, beschouw het als actor (handelend persoon)"
iets met een wil, een doel, een streven, intenties, overtuigingen, ideeën, verlangens, gevoelens, etc.
wij delen de 'intentional stance' met vele andere zoogdieren, vogels, inktvissen, en wie weet wat ... [iii]
als de intentional stance niet accuraat blijkt, en niet leidt tot juiste voorspellingen, dan is er de design stance
deze opent onze ogen voor hoe een organisme / apparaat in elkaar steekt / dient te functioneren
de physical stance is het meest accuraat, maar niet altijd economisch: vergt verwerking van veel informatie
Dennett meent daarom dat je gedrag vanuit economisch oogpunt beter als intentioneel kan begrijpen
de toepassing van Ockham's razor is geen principiële kwestie, maar een pragmatische
bijv: agent detection = (over)gevoeligheid voor de eventuele aanwezigheid van andere intentionele wezens
bijv: het gevoel dat je bekeken / achtervolgd wordt
de three stances zijn de attitudes / perspectieven van resp. de psycholoog, de bioloog en de fysicus
maar zijn er niet net zoveel stances / perspectieven als er levens-vormen / organismen zijn?
Dennett's hetero-fenomenologie compromitteert zich aan het natuur-wetenschappelijk paradigma
daarmee lijkt Dennett's theorie vooral epistemologisch, en daarmee cognitivistisch
de reguliere biologie deelt het naturalistische paradigma met scheikunde en natuurkunde
kenmerkend voor dit paradigma is het mechanicisme / materialisme en causaliteit (causa efficiens)
het mechanistische / reductionistische paradigma gaat uit van het 3e-persoons-perspectief / objectivisme
subjectieve factoren worden zoveel mogelijk geweerd, omdat deze interfereren met objectiviteit
(de woorden theorie en theater stammen van het Griekse theorein / theatai = beschouwen) [iv]
er is geen plaats voor perspectivisme / 1e-persoons-perspectief, en daarmee ook niet voor betekenis
betekenis wordt dus niet erkend als reëel / immanent, maar als toegekend door het subject / de onderzoeker
volgens fenomenologen, Gestalt-theoretici, en semiotici is dit een tekort-koming; een blinde vlek [v]
Maurice Merleau-Ponty (1908-1961) stelt dat het cognitivistische paradigma berust op 3 vooronderstellingen:
1] intelligent gedrag begint bij analyse van de werkelijkheid in gescheiden factoren,
om deze volgens formele regels als stukjes informatie in een geconstrueerd systeem te plaatsen
denken en kennen worden dus opgevat als een vorm van informatie-verwerking (als een computer)
2] alle kennis laat zich formaliseren in een systeem dat bestaat uit eenduidige tekens, en logische relaties
dit systeem wordt dan begrepen als een representatie van de werkelijkheid (vgl. Russell en Wittgenstein)
kennis is iets dat men als informatie kan bezitten, door een representatie te maken
communicatie wordt begrepen als het uitwisselen van informatie die bestaat uit representaties
3] ontologische vooronderstelling (‘natuurlijke instelling’):
de werkelijkheid bestaat als een verzameling feiten, die afzonderlijk van elkaar kunnen worden vastgesteld
de wereld is daarom aanwezig als een beschikbaar en manipuleerbaar universum van objectieve gegevens
als een magazijn waar alle dingen en feiten objectief liggen opgeslagen, onafhankelijk van waarneming
bio-semiotiek
semiotiek is de studie van semiosis: processen waarin betekenis tot stand komt
semantiek gaat over de relatie tussen teken en het betekende in een formeel systeem (taal)
formele tekens zijn tekens in een formeel betekenis (taal / communicatie)-systeem
'natuurlijke' tekens zijn eigenschappen die te kwalificeren zijn als kenmerken (bijv. symptomen)
"dat is een teken van goede gezondheid" / "dat duidt op de aanwezigheid van..."
zo is een spoor geen formeel teken, maar een natuurlijk teken (dit onderscheid is relatief in de bio-semiotiek)
bio-semiotiek (bios = leven / semeion = teken, betekenis) is de studie van teken-systemen in de biologie
oftewel: biologie opgevat als studie naar teken-systemen (betekenis-vorming, codes, communicatie)
bio-semiotiek combineert inzichten uit de semiotiek, systeem-theorie, evolutionaire biologie en cybernetica
en heeft o.m. betrekking op moleculaire biologie, cognitieve ethologie, en neuro-biology
sub-disciplines: endo(interne)-semiotiek, phyto(=plant)-semiotiek, cyto(=cel)-semiotiek, zoö(dier)-semiotiek
Jacob von Uexküll, Thomas Sebeok en Friedrich S. Rothschild hebben de discipline als eersten ontwikkeld
volgens bio-semiotici is de 'informatie-praat' van reductionisten als Dennett en Dawkins niet verhelderend
(‘genetische code’, ‘messenger RNA’, ‘transcriptie’, ‘translatie’, ‘genetische informatie’, ‘chemische signalen’)
het concept betekenis lijkt niet goed verzoenbaar met het fysicalistische paradigma
cognitivistische theorieën bezien taal / tekens als representatief / betrekking hebbend op 'de werkelijkheid'
maar organismen reageren niet op een 'objectieve natuurlijk gegeven werkelijkheid', maar op fenomenen
d.w.z. op dingen en gebeurtenissen die relevant zijn voor het organisme, en zoals die aan hem verschijnen
hoe dingen verschijnen wordt bepaald door de wijze waarop het organisme is aangepast aan de omgeving
dit is afhankelijk van de soort-specifieke eigenschappen en de environment of evolutionary adaptedness
voor een vleermuis ziet 'de werkelijkheid' er anders uit dan voor een haai, slang, of een acacia-boom [vi]
m.a.w. elk organisme leeft in zijn 'eigen' perspectivische werkelijkheid / betekenis-wereld / semio-sfeer
semio-sfeer = het netwerk van alle inter-acties (van molecuul tot organisme) die gebaseerd zijn op interpretatie
Jakob von Uexküll (1864-1944) introduceerde hiervoor de term Umwelt (leef-wereld)
Umwelt is zoiets als ecologische niche, maar dan opgevat als betekenis-wereld
(vergelijkbaar met ons gebruik van wereld in 'de wieler-wereld', de 'wereld van sofie')
het is het geheel van betekenisvolle aspecten in de leef-omgeving van een organisme
twee verschillende organismen in dezelfde omgeving kunnen dus in een andere Umwelt leven
(vergelijkbaar met hoe ouders en pubers, in hetzelfde huis, in een 'andere wereld' kunnen leven)
een Umwelt is voorspelbaar genoeg om aan aangepast te kunnen zijn: dingen gebeuren volgens patronen
iets dat zelden voorkomt zal niet leiden tot adaptatie (hooguit betekent het het einde van het organisme)
betekenis is niet voorbehouden aan organismen met bewustzijn en taal-vermogen:
de bio-semiotiek beschrijft hoe 'de wereld' aan een organisme 'verschijnt' als een systeem van tekens
vanuit dit (perspectivistische) perspectief is 'datgene waarnaar gehandeld' wordt 'werkelijk'
bijv: als giraffes eten van de bladeren van acacia's, produceren deze bomen tannine (t.b.v. het helingsproces)
de tannine lost op in lucht en de 'geur' wordt verspreid in de omgeving (vooral benedenwinds)
de geur wordt door receptoren in de mesophyll-laag van de bladeren van acacia's in de omgeving gedetecteerd dit resulteert vervolgens in accumulatie van tannine in hun bladeren (nog voordat ze aangevreten worden)
tannine maak de bladeren bitter voor de giraffes, en het heeft ook een negatief effect op hun spijsvertering
de giraffes hebben dan ook de neiging om tegen de wind in te fourageren!
de geur van tannine is dus volgens de bio-semiotiek een teken voor de giraffes, waarvan de betekenis is:
"stop met eten, probeer het een eindje verderop!" (zonder dat de giraf dit bewust hoeft te denken)
de wereld van het organisme is als een inter-face, een 'masker' (latijn: persona)
de 'objectieve werkelijkheid' daar 'achter' is alleen kenbaar vanuit een view from nowhere (Thomas Nagel)
deze view from nowhere is precies wat de filosofie en de wetenschappen altijd hebben willen zijn
het subject-object-dualisme probeert subjectiviteit en objectiviteit, schijn en werkelijkheid, te scheiden
maar de 'werkelijke' grond van het bestaan is radicale, nimmer definitief te ontmaskeren schijn (Nietzsche)
de werkelijkheid an sich (Kant) is onkenbaar, aangezien kennen altijd interpreteren is, en dus perspectivisch
een 'objectief perspectief' (view from nowhere) is onmogelijk; een contradictio in terminis
alleen als we interpretatie dualistisch opvatten is het Ding an sich te onderscheiden van het Ding für mich
maar het subject-object-dualisme (organisme( omgeving, lezer( auteur, toeschouwer( artiest) is misleidend
vanuit het bio-semiotische paradigma is de werkelijkheid als Umwelt altijd 'Ding für mich' (interpretatie)
maar deze interpretatie bestaat ook, en vooral (of bij organismen zonder bewustzijn: alleen) uit de reactie
er is dus geen onderscheid mogelijk tussen interpretatie en re-actie / inter-actie
vanuit de cybernetica en bio-semiotiek is een subject-object-scheiding niet houdbaar
'subjecten' zijn 'object' voor andere 'subjecten', en er is een voortdurende wisselwerking tussen 'subjecten'
organismen herkennen, en reageren op, impulsen (tekens), en andere organismen reageren daar weer op
het interpreteren van stimuli uit de omgeving, en het reageren daarop, leidt tot een self-fulfilling prophecy
"datgene waarop gereageerd / waarnaar gehandeld wordt bestaat" [vii] krijgt zo een niet-idealistische betekenis
oftewel: epistemologie (interpretatie van de omgeving) wordt (door re-actie / gedrag) ontologie!
bio-semiotiek ziet de evolutie van levensvormen en van betekenis-systemen (semiosis) als integraal proces
d.w.z. het ziet taal / tekens zélf als intrinsiek onderdeel van werkelijkheid; niet transcendent maar immanent
semiosis wordt opgevat als een immanente eigenschap van leven; een reëel aspect van de werkelijkheid
evolutionaire epistemologie (ken-theorie)
sinds het ontstaan van de filosofie speelt de ken-theorie daarin een rol: hoe komen we tot (objectieve) kennis?
sinds Descartes (17e eeuw) wordt deze vraag beantwoord a.h.v. een scheiding tussen subject & object
je kunt vanuit evolutionair perspectief naar 2 aspecten van het menselijk kennen kijken:
- naar het menselijk kenvermogen zelf (hersenen + zintuigen)
- naar de kennis die de mens (o.a. middels wetenschap) heeft opgebouwd: cultuur
als het verstand een natuurlijk (dus beperkt) maar noodzakelijk vermogen is om de wereld te interpreteren,
wordt radicaal scepticisme ontkracht: kennis moet 'op een of andere manier' aansluiten bij de wereld
dat 'op een of andere manier' is van belang: andere dieren / organismen hebben andere vormen van kennis
dat betekent dus dat kennis niet objectief is, maar perspectivisch ('waar' want nuttig voor het organisme)
maar dit perspectivisme onderscheidt zich van filosofisch idealisme: de werkelijkheid bestaat wel 'objectief'
alleen is de interpretatie van die werkelijkheid nooit objectief, maar perspectief-gebonden
dus: kennis is nooit objectief, maar de werkelijkheid buiten de waarneming bestaat wel als objectief gegeven?
ja & nee: geen enkel organisme leeft in 'de werkelijkheid'; alles / iedereen leeft in een niche / Umwelt
absolute (universeel geldige, noodzakelijk ware en zekere) kennis lijkt zo meer geloof dan wetenschap
maar (deels) 'aangeboren' ideeën of 'denkvormen' (oorzakelijkheid, ruimte, tijd, dingmatigheid) niet:
bepaalde "epistemologische disposities" stelden onze voorouders in staat om van tak tot tak te springen,
en ook onze emoties (en uitdrukkingen daarvan) zijn biologisch verankerd, en niet helemaal cultuur-relatief,
zoals Darwin al stelde in De uitdrukking van emoties bij mens en dier (1872)
m.a.w: onze voorouders hadden (en wij hebben) handvatten nodig om de wereld te (be-)grijpen,
en deze zijn geëvolueerd, genetisch verankerd, en dus aangeboren
"Plato zegt in de Phaedo dat onze ‘noodzakelijk Ideeën’ voortkomen uit de pre-ëxistentie van onze ziel...
lees apen in plaats van pre-ëxistentie" (uit Darwin's notitieboekje, 1838)
dit verder door-redenerend kan men stellen dat een organisme zelf een vorm van (pragmatische) kennis is!
d.w.z. het organisme kan gezien worden als een bundeling van specifieke informatie over de wereld
niet van kennis over de werkelijkheid als zodanig, maar van kennis over de wereld van het organisme
vleugels, kiewen, ogen, vingers, lichaamsgewicht, gebit, etc. 'vertellen' van alles over de leefomgeving
deze (genetische) eigenschappen zijn aanpassingen aan een omgeving, maar net zo subjectief als objectief
ze zijn het resultaat van een cybernetische wisselwerking tussen organisme en omgeving
en daarmee noch subjectief (subjectief / informatie), noch objectief (materieel / fysiek)
stromingen als enactivisme, eco-fenomenologie, en gesitueerde / belichaamde cognitie benadrukken dit [viii]
zoö-semiotiek & ethologie
in de ethologie / zoö-semiotiek wordt communicatie niet beperkt tot intentionele handelingen; het behelst:
elke vorm van gedrag die het gedrag van een ander dier beïnvloed (het gaat om het effect, niet de inhoud)
in de bio-semiotiek gaat het niet alleen om gedrag en om dieren, maar om alle eigenschappen van plant en dier
communicatie is dan geen betekenis-transfer: er is geen maatstaf voor interpretatie cq. mis-interpretatie
het gaat om het effect van de informatie: het gedrag die het bewerkstelligt bij de ander
de biologie kent vele verschillende vormen van bio-communicatie en bio-semiotiek, met vele tussenvormen
felle kleuren & contrasten kunnen dienen als aantrekking (bloemen, vogels) of afschrikking (amfibieën, reptielen)
geuren / feromonen kunnen dienen als aantrekking of afschrikking
geluiden kunnen dienen als aantrekking of afschrikking
apo-sematisch = optische (visueel), olfactorische (reuk) of auduele (geluid) tekens die dienen ter afschrikking
apo-sematische visuele tekens zijn felle contrasterende kleuren: rood, blauw, oranje, geel/zwart en rood/zwart
apo-sematische tekens zijn afschrikwekkend omdat deze dieren (vaker wel dan niet) giftig zijn; de koraal-slang
'vaker-wel-dan-niet'-indicaties van giftigheid impliceert ook uitzonderingen (ESS): zoals de rode melk slang
is dat fraude? oplichting? ja/nee, het is anticiperen op de interpretatie van anderen in de semio-sfeer
als ik denk dat een zwart-gele salamander giftig is, maakt het niet uit voor deze salamander of hij dat werkelijk is:
mijn gedrag is hetzelfde: ik laat hem onberoerd
mimicry = nabootsen van een organisme door een ander organisme
crypsis = camouflage / nabootsen van de omgeving (bijv. schutkleur)
mimesis / mimetisme = iets tussen mimicry en crypsis in (wandelende tak)
deze vormen van 'communicatie' kunnen co-evolutie (evolutionaire wapen-wedloop) stimuleren,
maar uiteindelijk leidt een bio-semiotisch perspectief tot de dubbele conclusie:
- het is onmogelijk om niet te communiceren, als we communicatie opvatten als effect-genererend gedrag
mijn gedrag zal opgemerkt worden door anderen die hun gedrag daarop aanpassen
crypsis (camouflage / nabootsen van de omgeving) is de enige strategie om hier onderuit te komen
- het is onmogelijk om te communiceren, als we communicatie opvatten als overbrenging van een inhoud
mijn intentie kan alleen 'aankomen' bij iemand met wie ik al voor 99% op één lijn zit; vele contexten deel
betekenis is dus volgens de bio-semiotiek iets anders dan wat wij doorgaans verstaan onder taal / communicatie
er is geen intentionele boodschap die via een lineaire relatie tussen zender en ontvanger overgebracht wordt
de omvang van een olifant beschermt hem ongetwijfeld tegen aanvallen van leeuwen; maar is dit communicatie?
-----------------------
[i] Ilya Prigogine: Order out of Chaos (1984)
[ii] Churchland's eliminatief materialisme is onnodig fundamentalisme; Churchland accepteert geen ruis
Rorty's relativisme onderschat de voorspellende kracht van bepaalde strategieën t.o.v. andere
folk psychology en astrologie zijn bijvoorbeeld niet gelijkwaardig: folk psychology werkt
[iii] onze taal maakt de 'intentional stance' zichtbaar / expliciet, waardoor we kunnen evalueren
religie en proto-wetenschap paste de intentional stance toe op alles (animisme, causa finalis)
alles had een ziel, een wil, een streven, een doel, en was ontvankelijk voor communicatie (taal)
deze neiging heet antropo-morfisme (het toeschrijven van menselijke eigenschappen aan niet-mensen)
moderne wetenschap heeft deze neiging dusdanig geannihileerd dat wetenschap er blind voor is geworden
volgens het behaviourisme is antropomorfisme ook een gevaar in psychologie / sociologie / antropologie
[iv] "The etymological beginnings of theo
[v] "The etymological beginnings of theory and theorist are to be found in the post-Homeric vocabulary. The verb theōrein, originally derived from the noun signifying a spectator (theōros), came specifically to mean “to look on, contemplate or observe.” [...] A theōros was originally a spectator of a sacred event or a public performance. [...] The etymology of theater also bears out a relation to philosophy and theory. The theater (theatrōn) is a place for seeing or beholding a spectacle, especially dramatic representations; it is also a place of assembly and a collective noun for hoi theatai, the spectators. The Greek theatrōn originates in the feminine noun thea, which signifies “see, sight, gaze, look upon, behold admire and contemplate.” From it, Greek derived a field of words having to do with seeing, sight, and spectacle, e.g, to theama (sight, spectacle, play), hē theama (spectacle), and the verb theaomai meaning “to gaze at or behold, to see clearly and with a sense of wonder or admiration.” Christopher Rocco: Tragedy and Enlightenment; Athenian political thought and the dilemmas of modernity
[vi] m.n. in de 20e eeuwse continentale filosofie wordt het westerse denken vaak getypeerd als:
- cognitivistisch: kennis en verstand staan boven beleving, gevoel en persoonlijk inzicht
- representatief: kennis (taal, modellen, theorie) wordt verondersteld de werkelijkheid weer te geven
- identificerend: kennis is generaliserend, en heeft weinig oog voor het individuele, momentane en specifieke
- reïficerend: kennis is gericht op 'verdingelijking', en heeft weinig oog voor het procesmatige en holisme
- objectiverend: kennis wordt beschouwd als objectief, neutraal, niet relationeel, waarnemer-onafhankelijk
- beheersend: kennis is macht; kan instrumenteel aangewend worden als toegepaste wetenschap / technologie
[vii] Thomas Nagel: What Is it Like to Be a Bat? (1974)
[viii] zoals sofisten volgens Theaetetus in Plato's Sofist het 'zijn' / bestaan beschouwen
[ix] Francisco Varela, Evan Thompson, Eleanor Rosch
................
................
In order to avoid copyright disputes, this page is only a partial summary.
To fulfill the demand for quickly locating and searching documents.
It is intelligent file search solution for home and business.
Related searches
- top 10 elementary schools in baltimore city
- top 10 items sold online
- top 100 free classified sites
- top website advertising
- 10 top selling items online
- top 10 advertising websites
- top 10 free advertising sites
- top 10 online selling sites
- top 10 products to sell
- top 10 things to invest in
- top free contact management software
- top irs offset hardship package