325Ï:1$1,( 3/212:$1,$ 2:6$ = ,11

[Pages:9]YWNO

l(J8)Supl., 1999

JAN KU, JANUSZ SMAGACZ, MARIA KAMISKA

POR?WNANIE PLONOWANIA OWSA Z INNYMI GATUNKAMI ZB? W TRWALYM DOWIADCZENIU PLODOZMIANOWYM

Streszczenie

W opracowaniu wykorzystano wyniki uzyskane w latach 1970-1997 w statycznym dowiadczeniu plodozmianowym prowadzonym w RZD Grab?w na glebie kompleksu ytniego bardzo dobrego. W zmianowaniu: owies - pszenica ozima - yto - jczmie jary oceniono plonowanie owsa w zalenoci od takich czynnik?w, jak: ochrona rolin, nawoenie mineralne, termin siewu, przebieg pogody (suma opad?w i suma temperatur w okresach midzyfazowych). Por?wnano r?wnie wydajno tego gatunku z innymi zboami (pszenica ozima, jczmie jary, yto) w zalenoci od wybranych czynnik?w agrotechnicznych.

Uzyskano stosunkowo due, ale zmienne w latach plony ziarna owsa. Istotn zaleno wydajnoci stwierdzono od sumy opad?w w okresie strzelanie w dblo - wiechowanie. Nie uzyskano przyrostu plonu tego zboa pod wplywem intensyfikacji jego agrotechniki (ochrona rolin przed chorobami, wzrost nawoenia mineralnego). Wydajno owsa w warunkach niszego poziomu agrotechniki byla zbliona do produkcyjnoci innych gatunk?w zb? - pszenicy ozimej, yta i jczmienia jarego. Po wprowadzeniu wyszego poziomu agrotechniki (chemiczna ochrona przed chorobami, chwastami i wyleganiem) zboa ozime plonowaly zdecydowanie wyej w por?wnaniu z jarymi.

Wstp

Zwikszenie udzialu zb? w zasiewach i wynikajca std konieczno uprawy ich po sobie powoduje, e poszczeg?lnym gatunkom trudno jest zapewni odpowiednie stanowiska. Z bada Jelinowskiego [3], Kusia i innych [5] oraz Pawlowskiego i Deryly [8 ] wynika, e wprowadzenie do plodozmian?w zboowych owsa zwiksza rednie plony ziarna uzyskiwane z calego zmianowania nawet o 10-20%. Wynika to z faktu, e w por?wnaniu z innymi gatunkami zb?, owies cechuje si mal wraliwoci na dob?r przedplonu, a sam pozostawia niezle stanowisko dla pozostalych gatunk?w klosowych [2, 4]. Praktycznie nie jest on poraany przez patogeny podstawy dbla [7]. W zwizku z tym nie uczestniczy w ich lacuchu troficznym i dlatego uprawie owsa

Prof, dr hab. J. Ku, dr J. Smagacz, mgr M. Kamiska, Instytut Uprawy, Nawoenia i Gleboznawstwa, ul. Czartoryskich 8, 24-100 Pulawy.

PO R ? W N A N IE P L O N O W A N IA OW SA Z IN N YM I G A TU N KA M I ZB ? W TRW ALYM D O W IA D C Z E N IU ..

61

przypisuje si sanitarne oddzialywanie w odniesieniu do biotycznego ukladu gleby w specjalistycznych plodozmianach zboowych.

Celem bada jest por?wnanie plonowania owsa z innymi gatunkami rolin klosowych oraz ocena jego reakcji na intensyfikacj agrotechniki (chemiczna ochrona przed chorobami i zwikszone nawoenie mineralne) w specjalistycznym plodozmianie zloonym z samych zb?.

Material i metody

Statyczne dowiadczenie plodozmianowe prowadzone jest od 1970 roku w RZD Grab?w (woj. radomskie) na glebie plowej, zaliczanej do kompleksu ytniego bardzo dobrego. Uwzgldniono w nim 3 czynniki: I - chemiczne zwalczanie chor?b (do 1985 r. por?wnywano dwie glbokoci uprawy

roli): bez fungicyd?w (kontrola), z fungicydami (w owsie stosowano Tilt 250 EC w dawce 0,5 l/ha w fazie wiechowania) II - nawoenie: nisze - okolo 180 kg/ha NPK rednio rocznie wysze - okolo 360 kg/ha NPK rednio rocznie (od 1992 r. wystpuj dwa poziomy nawoenia azotem - 50 i 75kg N/ha pod owies) III - zmianowania o r?nych udziale zb? prowadzone wszystkimi polami rolin r?wnoczenie:

Rolina

Zmianowanie - udzial zb? (%)

rotacji

A - 100

B -50

C - 75

D - 75

I

owiesxx

ziemniakxx

ziemniakxx

grochxx2/

II

pszenica ozima

pszenica ozima

pszenica ozima

pszenica ozima

III

yto

pastewne17

owies

pszenyto ozime'

IV

jczmie jary

jczmie jary

jczmie jary

jczmie jary

xx/ obornik 30 t/ha

V poplon ozimy z yta, a w plonie wt?rym kukurydza na kiszonk (w latach 1974-1977 mieszanka poplonowa: peluszka, wyka i slonecznik) / do roku 1982 owies na zielonk zbierany w fazie wyrzucania wiech, a nastpnie mieszanka poplonowa (peluszka, wyka i slonecznik)

3/ do roku 1986 jczmie jary

Czynnik I - chemiczna ochrona rolin i czynnik II - nawoenie rozmieszczono wg metody r?wnowanych podblok?w; za czynnik III - zmianowania rozlosowano w kwadracie laciskim. Dowiadczenie zakladano w 4 powt?rzeniach, a wielko poletek do zbioru wynosila 25 m2. Uprawiano nastpujce odmiany owsa: Fl?mingsweiss

62

Jan Ku, Janusz Sm agacz, M aria Kam iska

(1970-1973), Romulus (1974-1975), Leanda (1976-1983), Dragon (1984-1992), Komes (1993-1996) oraz w 1997 r. Jawor. Uprawa roli, z wyjtkiem badanej jako I czynnik w latach 1970-1985 zr?nicowanej glbokoci orki, byla typowa dla ogniwa zmianowania: przedplon - rolina nastpcza. Stosowano optymaln ilo i termin siewu kadego gatunku, niezalenie od zmianowania. Chemiczn walk z chwastami prowadzono wg zalece IOR. Wyniki opracowano statystycznie, obliczajc najmniejsz istotn r?nic przy pomocy testu Tukeya dla P = 0,95.

Wyniki i dyskusja

W badanym okresie, obejmujcym siedem rotacji 4-polowego zmianowania, uzy-

skano stosunkowo due plony ziarna owsa (tab. 1). W poszczeg?lnych rotacjach noto-

wano jednak du zmienno ich wielkoci wynikajc z przebiegu pogody. Wiksze

wartoci wsp?lczynnik?w zmiennoci plonu (24-46%) stwierdzono w latach 1970-

1985, natomiast mniejsze (16-21% ) w p?niejszym okresie po wprowadzeniu

modyfikacji w agrotechnice (stosowanie nawoenia azotowego IN i 1,5 N oraz

chemicznego zwalczania chor?b). Jednoczenie nie zanotowano, rednio za caly okres

bada, istotnej zwyki plonu ziarna owsa pod wplywem zwikszonego nawoenia

mineralnego.

Tabela l

Dynamika plonowania owsa w trwalym dowiadczeniu plodozmianowym w zalenoci od poziomu nawoenia (RZD Grab?w, lata 1970-1997).

Rotacja zmianowania - lata

1(1970-1973) II (1974-1975) 111(1978-1981) IV (1982-1985) V (1986-1989) VI (1990-1993) VII (1994-1997)

rednio

Plon ziarna (t z ha)

a

b

3,70

3,35

3,79

3,90

3,68

3,77

4,22

4,21

4,09

4,02

5,02

5,22

4,11

4,20

4,09

4,10

Wsp?lczynnik zmiennoci plonu (%)

30,3 23,6 28,3 45,6 21,2 16,4 16,5 26,1

Kadego roku owies wysiewano moliwie wczenie, kiedy stan gleby pozwalal prawidlowo wykona t czynno. Dlugi, bo 28 letni okres bada umoliwil jednak ocen plonowania tego gatunku w zalenoci od terminu siewu przypadajcego w poszczeg?lnych latach (tab. 2). Najwiksze i jednoczenie najbardziej stabilne plony ziarna uzyskano w latach, kiedy wysiewu owsa dokonano w I dekadzie kwietnia. Liczba dni od siewu do pelnych wschod?w wyniosla w?wczas 2 2 , z wahaniami w latach od

PO R ? W N A N IE PL O NO W A N IA OWSA Z IN N Y M I G A TU N KAM I ZB ? W TRW ALYM D O W IA D C Z E N IU ...

63

16 do 30. W latach o wczeniejszym wysiewie owsa (III dekada marca) lub p?niejszym (II lub III dekada kwietnia) jego plon byl mniejszy o 5-9% , a zmienno plon?w w latach zdecydowanie wiksza. Wskanik ten szczeg?lnie niekorzystnie ksztaltowal przy op?nionych terminach siewu.

Tabela 2

Plonowanie owsa w zalenoci od terminu siewu i poziomu nawoenia.

Plon t/ha

Termin Liczba Plon t/ha ni- V17

wyszy

V

Liczba dni od siewu do

wschod?w (zakres

siewu obserwacji szy poziom (a) (%)

poziom (b)

(%)

waha)

1 do 31.III

n=7

4,03

22,7

3,94

24,2

23 (16-31)

1 1-10.IV

n=10

4,26

20,8

4,35

21,5

22 (16-30)

j po 10.IV n = ll

4,02

29,9

3,94

33,5

16 (11-20)

11V - wsp?lczynnik zmiennoci plonu

Tabela 3

Plon ziarna owsa i wybrane elementy jego struktury w zalenoci od badanych czynnik?w agrotechnicznych (RZD Grab?w, lata 1986-1996).

Plon ziarna t

V

Liczba wiech

V

Masa 1000 ziarn

V

Obiekty* z ha

(%)

szt/m2

(%)

(g)

(%)

I

4,52

19,2

460

15,1

30,3

8,2

II

4,54

21,2

488

14,5

30,0

9,5

III

4,39

21,0

466

16,5

30,2

9,1

IV

4,58

23,4

455

19,9

29,7

10,9

rednio

4,51

21,2

467

16,5

30,0

9,4

l) I- bez ochrony chemicznej 1NPK; II- bez ochrony chemicznej 1,5 NPK; III- chemiczna ochrona 1 NPK; IV- chemiczna ochrona 1,5 NPK.

W latach 1986-1996 przeanalizowano produkcyjno owsa w zalenoci od chemicznej ochrony rolin przed chorobami i nawoenia azotem (tab. 3). Nie odnotowano potwierdzonych statystycznie r?nic w plonowaniu tego gatunku w zalenoci od badanych czynnik?w. redni plon ziarna uksztaltowal si na poziomie 4,5 t z ha i byl zbliony we wszystkich obiektach. Nie stwierdzono r?wnie istotnych r?nic w obsadzie wiech i masie 1 0 0 0 ziaren pod wplywem zwikszonego nawoenia azotem i chemicznej ochrony rolin. Badane czynniki nie r?nicowaly wsp?lczynnik?w zmiennoci kadej z por?wnywanych cech, przy czym najwiksz zmiennoci charakteryzowal si plon ziarna (2 1 %), mniejsz liczba wiech (16%), natomiast najmniejsz dorodno

64

Jan Ku, Janusz Smagacz, M aria Kamiska

ziarna (9%). Jednoczenie stwierdzono istotn dodatni korelacj pomidzy plonem ziarna a obsad wiech, gdy warto wsp?lczynnika wynosila 0,65. Zaleno plonu od masy 1 0 0 0 ziaren byla mniejsza i uksztaltowala si na poziomie 0 ,2 2 .

Poszukujc zalenoci pomidzy przebiegiem pogody w poszczeg?lnych okresach midzyfazowych a plonowaniem owsa stwierdzono istotn korelacj (0,49) pomidzy plonem ziarna a sum opad?w jedynie dla fazy: strzelanie w dblo - wiechowanie (tab. 4). Nie odnotowano natomiast takiej korelacji dla sum temperatur. W opracowaniu przedstawiono r?wnie zaleno pomidzy wartociami wsp?lczynnik?w hydrotermicznych Sielianinowa (syntetyczny wskanik przebiegu opad?w i temperatury) a plonem ziarna. Istotne wartoci wsp?lczynnik?w korelacji pomidzy tymi cechami stwierdzono w fazach: strzelanie w dblo - wiechowanie oraz wiechowanie - dojrzalo mleczna. Wartoci wsp?lczynnik?w dla tych fenofaz ksztaltowaly si na poziomie odpowiednio: 0,42 i 0,38, natomiast w pozostalych przypadkach byly zdecydowanie mniejsze.

Tabela 4

Wartoci wsp?lczynnik?w korelacji prostej pomidzy plonem ziarna owsa a wybranymi wskanikami przebiegu pogody (lata 1970-1997).

Cecha

A B C

siew wschody

-0,21 0,06 -0,20

wschody krzewienie

-0,12 -0,02 -0,04

Okresy midzyfazowe

krzewienie strzelanie w

dblo

strzelanie w dblo -

wiechowanie

0,08

0,49*

-0,16

0,00

0,10

0,42*

wiechowanie dojrzalo mleczna 0,28 -0,17 0,38*

dojrzalo mleczna -

pelna -0,24 -0,05 -0,25

*' korelacja istotna; A - suma opad?w , B - suma temperatur, C - wsp?lczynnik hydrotermiczny Sielianinowa

Schemat dowiadczenia, jak r?wnie dlugi okres prowadzenia bada (1974-1997) umoliwily por?wnanie dynamiki pionowania owsa z innymi gatunkami zb?, uprawianych w zmianowaniu zloonym z samych zb?. Wyliczone dla poszczeg?lnych gatunk?w zb? r?wnania regresji prostej wyznaczajce trend zmian plonu przybieraly nastpujc posta:

Gatunek

Stala r?wnania

Wsp?lczynnik regresji

Ws

Owies

3,78431

0,03917x

6

Pszenica ozima

3,97903

0,10266x

25

yto

3,82775

0,07877x

18

Jczmie jary

3,57880

0,02665x

6

P O R ? W N A N IE PLO N O W A N IA O W SA Z INN Y M I G A TU N KA M I ZB? W TRW ALYM D O W IA D C Z E N IU ..

65

Stwierdzono, e w latach 1974-1997, pomimo poprawy agrotechniki (wprowadzenie lepszych zapraw, ochrona rolin przed chorobami lici i klos?w, systematyczna wymiana odmian itp.) nie uzyskano trendu wzrostu plon?w zb? jarych (owies i jczmie) w calym okresie bada, a ich plony waly si od 3,0-5,0 t z ha (tab. 5). Czynnikiem ograniczajcym wielko plonu byl najczciej niedob?r opad?w w czerwcu lub ich nadmiar w kwietniu. Wyrany trend wzrostu wydajnoci zanotowano natomiast w przypadku zb? ozimych (pszenica i yto), na co wskazuj wyliczone r?wnania regresji i wsp?lczynniki determinacji. Wzrost plon?w ozimin byl efektem skutecznego ograniczenia zachwaszczenia poprzez wprowadzenie herbicyd?w niszczcych chwasty jednolicienne, gl?wnie miotl zboow oraz zmniejszenia szk?d powodowanych przez choroby i wyleganie dziki zastosowaniu fungicyd?w i retardant?w.

Tabela 5

Plonowanie poszcg?lnych gatunk?w zb? w kolejnych rotacjach plodozmianu zboowego na dw?ch poziomach nawoenia mineralnego (1974-1997).

Rotacja zmianowania

II III IV V VI VII rednio

NIRoc=o,o5

Owies

a

b

3,79

3,90

3,68

3,77

4,22

4,21

4,09

4,02

5,02

5,22

4,11

4,20

4,09

4,10

r.n.

Pszenica ozima

a

b

3,77

3,97

5,22

5,42

6,53

7,12

6,28

6,64

6,30

7,03

6,67

7,37

5,80

6,26

0,18

yto

a

b

3,71

3,51

3,91

3,98

5,35

5,27

5,78

6,14

5,55

6,48

4,53

4,85

4,81

5,04

0,22

Jczmie jary

a

b

3,81

4,13

3,04

3,06

3,88

4,36

3,68

3,83

4,28

4,72

4,09

4,25

3,80

4,05

0,11

Por?wnanie plonowania owsa z innymi gatunkami zb? wskazuje take, e w warunkach gorszej agrotechniki (pierwszy okres bada - do momentu wprowadzenia chemicznej ochrony zb? przed chorobami lici i klos?w) zboe to charakteryzowalo si podobn wydajnoci, jak inne roliny zboowe. W warunkach wyszego poziomu agrotechniki (drugi okres bada) zboa ozime reagowaly istotnym wzrostem plonu ziarna na czynniki intensyfikujce upraw (chemiczna ochrona rolin, zwikszone nawoenie azotowe) w por?wnaniu ze zboami jarym i - owsem i jczm ieniem (tab. 6 ). Na uwag zasluguje dua zmienno plon?w owsa w latach w obu wydzielonych okresach. W przypadku zb? ozimych, a w szczeg?lnoci dotyczy to pszenicy, poprawa agrotechniki warunkowala nie tylko wzrost plon?w, ale dodatkowo ograniczala wahania ich wielkoci w latach.

66

Jan Ku, Janusz Smagacz, M aria Kam iska

Tabela 6

Zmienno plon?w poszczeg?lnych gatunk?w zb? w latach 1970-1985 (I) i 1986-1997 (II) w zmianowaniu zboowym (RZD Grab?w).

Gatunek a

Owies

3,85

Pszenica 4,65

yto

4,01

Jczmie 3,57

I okres bada

b

rednio V(%)

a

3,81

3,83

30,3

4,32

4,97

4,81

36,6

6,36

3,97

3,99

32,7

5,29

3,85

3,71

28,1

4,03

II okres bada

b

rednio

4,50

4,41

6,94

6,65

5,82

5,56

4,27

4,15

V(%) 21,7 8,5 18,4 15,9

Tabela 7

Przecitny efekt chemicznej ochrony zb? przed chorobami (t z ha) niezalenie od zmianowania i poziomu nawoenia azotowego.

Lata 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 rednio

Pszenica ozima 0,10 0,40 0,34 0,29 0,42 0,56 0,28 -0,24 0,90 0,34 0,34

yto 0,22 0,93 0,92 0,76 0,38 0,48 0,32 -0,31 0,00 0,34 0,40

Pszenyto ozime 0,12 0,52 0,12 -0,19 0,24 0,30 0,00 -0,14 0,12 0,20 0,09

Jczmie jary -0,04 0,06 0,42 ' -0,04 -0,32 0,33 0,20 0,80 -0,40 0,40 0,14

Owies -0,06 -0,16 0,07 -0,11 -0,37 0,16 -0,06 -0,08 -0,33 0,32 -0,06

Wyniki zestawione w tabeli 7 wskazuj, e najwikszym przyrostem plonu na stosowanie chemicznej ochrony rolin przed chorobami, niezalenie od poziomu nawoenia azotowego, reagowaly yto i pszenica ozima. Zastosowanie dwukrotnego ich opryskiwania fungicydami (pierwszy zabieg przeciwko lamliwoci dbla, a drugi przeciwko chorobom lici i klosa) zwikszylo plon ziarna, rednio za 1 0 lat, o okolo 0,4 t z ha. Przyrosty plonu pszenyta ozimego i jczmienia jarego pod wplywem stosowania fungicyd?w byly znikome. Owies natomiast w wikszoci lat reagowal nieznacznym spadkiem plonu na ten zabieg. Brak przyrostu plonu owsa pod wplywem stosowania fungicyd?w moe wynika z faktu, i kadego roku stosowano zaprawy systemiczne, co ograniczalo nasilenie chor?b grzybowych w pocztkowych fazach

PO R ? W N A N IE P L O N O W A N IA OWSA Z IN N YM I G A TU N K A M I ZB? W TRW ALYM D O W IA D C Z E N IU ...

67

rozwojowych, a dodatkowo w tym siedlisku owies tylko sporadycznie byl poraany przez rdz koronow (Puccinia coronata).

Uzyskane wyniki wskazuj jednoznacznie, e owies jest zboem slabo reagujcym intensyfikacj uprawy, co potwierdzaj r?wnie badania przeprowadzone przez innych autor?w [1, 4]. W badanym okresie obserwowano bowiem stagnacj jego plon?w pomimo wprowadzenia r?nych modyfikacji w agrotechnice. Take w badaniach Michalowskiego [6 ] owies okazal si zboem wykazujcym najmniejsz dynamik przyrostu plonu. Gatunek ten charakteryzowal si r?wnie wysokim (najwyszym por?d zb?) wsp?lczynnikiem zmiennoci plonu. Wskazuje to na du zaleno jego wydajnoci od przebiegu pogody, co wykazal w swojej pracy take Rudnicki [9].

Wnioski

W badanym okresie uzyskano stosunkowo due, ale zmienne w latach plony ziarna owsa, bo wahajce si od 2,02 do 6,08 t z ha. Istotn zaleno jego wydajnoci zanotowano od sumy opad?w w okresie strzelanie w dblo-wiechowanie. W przypadku sum temperatur w poszczeg?lnych okresach midzyfazowych takich zalenoci nie zanotowano.

Pomimo systematycznej modyfikacji agrotechniki (wprowadzenie lepszych zapraw, stosowanie fungicyd?w, systematyczna wymiana odmian itp.) nie udalo si uzyska trendu wzrostu jego plonu w omawianym okresie.

Por?wnanie plon?w owsa z innymi gatunkami zb? wskazuje, e w warunkach niszego poziomu agrotechniki (bez stosowania fungicyd?w i retardant?w - pierwszy okres bada) jego wydajno byla podobna jak pozostalych gatunk?w zb?. W warunkach wyszego poziomu agrotechniki (chemiczna ochrona rolin przed chorobami, chwastami i wyleganiem - p?niejszy okres bada) zboa ozime (pszenica i yto) plonowaly zdecydowanie wyej w por?wnaniu ze zboami jarymi - owsem i jczmieniem.

Nie uzyskano przyrostu plonu owsa pod wplywem intensyfikacji jego agrotechniki (ochrona rolin przed chorobami, wzrost nawoenia mineralnego).

LITERATURA

[1] Adamiak J., Adamiak E.: Reakcja owsa na udzial zb? w plodozmianie i na monokultur. Zesz. Nauk. AT-R Bydgoszcz 187, Roln., 35, 1994, 53-60.

[2] Jelinowski S.: Znaczenie i warto przedplonowa owsa w zmianowaniach o duym udziale zb?. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., 218, 1979, 235-241.

[3] Jelinowski S.: Wplyw wzrastajcego udzialu zb? na plony i lczn wydajno ziarna w zmianowaniu. Wyd. IUNG - Pulawy. R(116), 1977.

 ................
................

In order to avoid copyright disputes, this page is only a partial summary.

Google Online Preview   Download