TREKËNDËSHI DIDAKTIK...shkolla fillore | Aktivitete arsimore



KARAKTERISTIKAT E P?RGJITHSHME T? BIM?VEORGANIZIMI I P?RGJITHSH?M I TRUPIT T? BIM?VE Trupi i bim?ve t? larta me k?rcell e gjethe p?rb?het nga pjes? t? ve?anta t? quajtura organe. Secili nga organet bimore kryen funksione t? caktuara. Sipas funksionit q? kryejn?, organet bimore ndahen n? dy grupe: organe vegjetative dhe organe gjenerative (riprodhuese). Organet bimore vegjetative jan?: - k?rcelli, - gjethja, - rr?nja, si dhe format e shnd?rruara t? tyre. Me an? t? organeve vegjetative te bim?t kryhet: - procesi i t? ushqyerit, - zhvillimi individual dhe - shumimi vegjetativ. Organet bimore riprodhuese (gjenerative) jan?: - lulja, - fryti, dhe - fara. Me an? t? organeve bimore riprodhuese kryhet shumimi seksual i bim?ve. Bim?t e ulta dhe bim?t e lartaN? baz? t? nd?rtimit t? trupit vegjetativ bim?t ndahen n? dy grupe t? m?dha: 1. bim? t? ulta dhe 2. bim? t? larta.Bim?t e ulta e kan? trupin e tyre t? pa diferencuar n? organe dhe inde. Ky trup i pa diferencuar i bim?ve t? ulta quhet tal. T? gjitha bim?t q? e kan? trupin tal quhen bim? me tal ose bim? talofite. Te bim?t talofite p?rfshihen k?to grupe bimore: bakteret, algat, k?rpudhat dhe likenet. Bim?t e lartaBim?t e larta, n? dallim nga bim?t e ulta, e kan? trupin e tyre t? diferencuar n? organe dhe organet p?rb?hen nga inde t? ndryshme. T? gjitha k?to bim? me trup t? diferencuar kan? nj? emrtin t? p?rbashk?t: bim? kormofite (nga greq. “kormos” = trung + “fiton” = bim?).Diferencimi i trupit t? bim?ve t? larta n? organe u kusht?zua nga kalimi i bim?ve nga forma e m?nyr?s s? jetes?s s? tyre n? uj?, n? forma t? m?nyr?s s? jetes?s n? tok?. Pjes?t kryesore n? nj? bim? t? lart?Sipas pik?pamjes s? zhvillimit historik, radha n? koh? e shfaqes s? organeve bimore vegjetative ka qen? kjo: fillimisht u shfaq k?rcelli, pastaj gjethja dhe m? von? rr?nja.Duke u bazuar n? pamjen e jashtme t? nj? bime t? lart?, vihet re se trupi bimor ?sht? i ndar? n? dy pjes? themelore t? cilat jan?: 1. bisku q? zakonisht rritet mbi sip?rfaqen e tok?s, dhe 2. rr?nja q? zakonisht rritet n?n sip?rfaqen e tok?s. Fig. .........Pjes?t kryesore n? nj? bim? t? lart?Gjethja ?sht? organi bimor ku kryhet procesi i fotosintez?s?do gjethe ?sht? e p?rb?r? nga llapa e gjethes dhe nga bishti i gjethes. Llapa e gjethes ka sip?rfaqe t? madhe t? shesht? t? p?rshtatur p?r t? kapur rrezet diellore. Bishti i gjethes sh?rben p?r kapjen e llap?s s? gjethes n? k?rcell dhe p?r transportin e l?nd?ve. K?rcelli K?rcelli ?sht? organi bimor q? mban gjethet dhe kryen transportin e ujit dhe t? l?nd?ve ushqyese. Ndonj?her? n? k?rcell kryhet edhe procesi i fotosintez?s (te bim?t barishtore). Vendet mbi sip?rfaqen e k?rcellit ku kapen bishtat e gjetheve quhen nyje. Pjesa e k?rcellit nd?rmjet dy nyjeve fqinje quhet nd?rnyje. Sythat Pjes?t bimore t? zgjeruara n? trajt? bulash q? zakonisht zhvillohen n? maj? t? k?rcejve, por edhe n? pjes?t an?sore t? tyre quhen sythe. N? vart?si t? pjes?s bimore q? zhvillohet nga prej tyre, sythat grupohen n? disa lloje. Sythat q? zhvillohen duke formuar gjethe t? reja quhen sythe gjethor. Sythat q? zhvillohen duke formuar lule quhen sythe lulor. N? vart?si t? pozicionit ku ata kapen n? trupin e bim?s, sythat grupohen n?: sytha t? maj?s, sytha an?sor?, sytha sqetullor? etj. Rr?nja Rr?nja ?sht? organi bimor q? siguron kapjen e bim?s n? tok?. Rr?nja kryen gjithashtu thithjen e ujit dhe t? l?nd?ve t? tretura n? t? nga toka dhe i p?rcjell ato p?r n? pjes?t mbitok?sore t? bim?s. N? disa bim? rr?nja sh?rben edhe si organi i rezervimit t? l?nd?ve ushqyese. Rr?nj?t nuk kan? gjethe dhe as sythe an?sor?. Rr?nj?t e reja dalin nga pjes?t nd?rtuese n? brend?si t? rr?nj?ve ekzistuese. N? nj? pjes? t? gjat?sis? s? rr?nj?s, sip?rfaqja e jashtme ?sht? e mbuluar nga disa fije t? holla q? quhen qime rr?njore. K?to kan? funksion t? thithin ujin dhe l?nd?t e tretura n? t?. Pjesa sip?rfaq?sore mbuluese e maj?s s? rr?nj?s quhet k?sula e rr?nj?s. Ajo ka funksion mbrojt?s. STRUKTURA BIMORE T? SHND?RRUARA (MODIFIKUARA)Disa pjes? t? bim?ve jan? shnd?rruar (modifikuar) aq shum?, sa q? nuk ngjasojn? pothuajse fare me organin “tipik” q? ato p?rfaq?sojn?. Disa nga strukturat bimore t? shnd?rruara jan?:a. Gjembat tek kaktuset q? jan? gjethe t? modifikuar q? sh?rbejn? p?r mbrojtjen e k?tyre bim?ve.b. Zhardhoku i patates q? ?sht? nj? k?rcell n?ntok?sor i modifikuar q? sh?rben si organ p?r rezervimin e l?nd?ve ushqyese.c. Pjesa e fryr? n?ntok?sore e rrepk?s q? ?sht? nj? rr?nj? e modifikuar q? sh?rben gjithashtu si organ p?r rezervimin e l?nd?ve ushqyese. Disa struktura nd?rtuese t? modifikuara t? bim?ve duken t? nj?jta, por prejardhja e tyre mund t? mos jet? e nj?jt?. Organet q? kan? funksion t? nj?jt? por prejardhje t? ndryshme quhen organe analoge. Te kaktueset, gjembat q? sh?rbejn? p?r mbrojtjen e bim?ve nga kafsh?t bim?ngr?n?se jan? gjethe t? shnd?rruara n? gjemb.Te drizat gjembat jan? k?rcej t? shnd?rruara n? gjemb.Te tr?ndafilat gjembat jan? qime epidermike t? shnd?rruara n? gjemb etj. RRITJA TEK BIM?TRritja te bim?t ?sht? krejt?sisht e ndryshme nga rritja e kafsh?ve. Rritja te kafsh?t ?sht? e p?rcaktuar. ?do kafsh? e re zhvillohet nga embrioni. M? tej kafsha e re zhvillohet n? nj? kafsh? t? rritur. Forma dhe madh?sia e p?rgjithshme e kafsh?ve t? rritura ?sht? e p?rcaktuar gjenetikisht nga fazat m? t? hershme zhvillimore t? saj. Pasi nj? kafsh? ka arritur faz?n e rritur, ajo mund t? b?het m? e r?nd? ose m? e sh?ndosh?, por kjo nuk do t? thot? se b?het m? e zhvilluar. Rritja e bim?ve si rregull ?sht? e pap?rcaktuar. N? trupin e nj? bime t? rritur gjenden zona q? jan? t? nd?rtuara nga inde embrionale t? quajtura meristema. Indet meristematike jan? t? aft? p?r t’u zhvilluar n? pjes? t? reja t? bim?ve. Edhe pse bim?t nuk rriten sipas rregullash strikte, n? trupin e tyre rritja e bisqeve t? reja dhe e rr?nj?ve vazhdon p?r aq koh? sa bima ?sht? gjall?. N? k?t? m?nyr?, forma e p?rgjithshme t? bim?s nuk ?sht? e p?rcaktuar paraprakisht, dhe rritja e tyre ?sht? e pap?rcaktuar. RIPRODHIMI I BIM?VEP?r bim?t ?sht? karakteristik? m?nyra e riprodhimit n? dy m?nyra: 1. M?nyra e riprodhimit joseksual, dhe2. M?nyra e riprodhimit seksual. M?nyra e riprodhimit joseksual 19050342265Kur nj? pjes? bime zhvillohet duke prodhuar nj? bim? t? re, thuhet se kryhet shumimi ose riprodhimi joseksual i bim?s. Shumimi joseksual quhet edhe shumim vegjetativ (nga “vegjetae”= bim?), pasi ?sht? karakteristik p?r bim?t.Duke qen? se rritja e bim?ve ?sht? e pap?rcaktuar, at?her? nga secili meristem i saj potencialisht mund t? zhvillohet nj? bim? t? plot?. Kjo do t? thot? se shumimi vegjetativ i bim?s kryhet shum? leht? me grupe qelizash me veti embrionale, pra me klone. P?r k?t? arsye n? shum? lloje bimore, nj? bim? e re mund t? zhvillohet nga copa apo pjes?t bimore. M?nyra e riprodhimit seksualP?r riprodhimin seksual te bim?t jan? specializuar struktura t? ve?anta riprodhuese sikurse ?sht? lulja. Bim?t jan? organizma vetushqyese (autotrofe) Sipas m?nyr?s s? sigurimit t? l?nd?ve organike, bim?t i ndajm?:1. n? bim? vetushqyese ose bim? autotrofe, dhe 2. n? bim? jet?rushqyese ose bim? heterotrofe. Duhet theksuar se kjo ndarje nuk ?sht? absolute. Organizmat e ngjash?m me algat blu t? gjelbra q? i sigurojn? l?nd?t organike n? t? dy m?nyrat e lartp?rmendura, quhen organizma miksotrofe (nga lat. “mikstus”= e p?rzier, + “trophe”= ushqim). N? grupin e baktereve ku mbizot?ron m?nyra heterotrofe e t? ushqyerit, ka edhe forma autotrofe. NGJASHM?RIA ND?RMJET BIM?VE DHE KAFSH?VENdryshimet midis bim?ve dhe kafsh?ve jan? relative. Shkenca ka v?rtetuar ngjashm?rin? e gjallesave nd?rmjet tyre, ashtu edhe me natyr?n jo t? gjall?. Ngjasimi nd?rmjet bim?ve dhe kafsh?ve duket n? nd?rtimin e tyre qelizor dhe n? proceset e nj?jta fiziologjike, sikurse jan? p?rvetimi ose asimilimi (nga lat. “asimilatio" = b?j t? ngjash?m), shp?rvetimi ose disimilimi (nga lat, "dissimilatio"= b?j jo t? ngjash?m). Ngjasimi nd?rmjet bim?ve dhe kafsh?ve vihet re edhe te zhvillimi, te riprodhimi e cil?si t? tjera t? p?rbashk?ta si p?r bim?t edhe p?r kafsh?t. Vet? bim?t e kafsh?t jan? t? p?rb?ra nga po ato elemente e p?rb?rje kimike nga t? cilat ?sht? nd?rtuar gjith?ka materiale n? planete e n? trupat qiellor?. KATEGORIZIMI I BIM?VE SIPAS P?RDORIMIT T? TRYRERoli i bim?ve n? natyr? ?sht? i madh. N? praktik? bim?t kategorizohen n? disa grupe, sipas p?rdorimit t? tyre. Kryesore nd?r k?to grupe jan?:- Bim?t q? p?rdoren p?r ushqim; - Bim?t mjek?sore;- Bim?t industriale;- Bim?t q? p?rdoren si l?nd? nd?rtimi;- Bim?t zbukuruese etj. Roli i bim?ve n? natyr?N? saj? t? aft?sis? s? tyre p?r t? formuar l?nd? organike n? prani t? drit?s, me an? t? procesit t? fotosintez?s (nga greq. "photos” – drit?), bim?t e blerta n? m?nyr? t? pand?rprer? plot?sojn? humbjet e p?rb?rjeve organike t? planetit ton?. Humbja e p?rb?rjeve organike shkaktohet nga veprimtaria jet?sore e organizmave jet?rushqyes ose organizmave heterotrofe (nga greq. "heteros" = tjet?r, + "trophe" = ushqim ) si dhe nga veprimtaria prodhuese e njeriut. Bim?t e blerta: 1. grumbullojn? nj? sasi t? madhe energjie n? produktet e fotosintez?s,2. ruajn? n? atmosfer? sasin? e oksigjenit t? domosdosh?m p?r ekzistenc?n e shumic?s s? organizmave, dhe 3. largojn? nga atmosfera tepric?n e grumbulluar t? gazit karbonik. ATMOSFERA E LASHT? E TOK?S KA QEN? ANAEROBE N?se kthehemi n? koh? rreth 4 500 000 000 vjet m? par?, planeti yn? ka qen? i p?rb?r? nga minerale, uj?ra sip?rfaq?sore (oqeane) dhe nj? atmosfer? e gazt? me kushte t? caktuara t? klim?s. Rreth 4.5 bilion? vjet? m? par ? n? Tok? nuk kishte jet?. Atmosfera e saj ishte e ndryshme nga ajo q? ajo ka tani. Atmosfera e lasht? e Tok?s kishte n? p?rb?rje: uj?, azot, amoniak, dyoksid karboni, oksid karboni, metan, hidrogjen dhe sulfur hidrogjeni. Sikurse vihet re, atmosfera e lasht? e Tok?s ka qen? anaerobe (pa oksigjen t? gazt?) dhe me m? shum? p?rb?r?s q? p?r mjaft? forma t? sotme me jet? do t? ishin toksike. BIM?T SIGUROJN? OKSIGJENIN Q? NA NEVOJITET P?R FRYM?MARRJEFormat m? t? hershme t? procesit t? fotosintez?s u shfaq?n n? organizmat e p?rb?r? nga qeliza prokariote (qelizat ku mungon b?rthama), t? cilat sot klasifikohen si cianobaktere ( ose edhe algat blu-t? gjelbra).N? m?nyr? t? p?rmbledhur, reaksionet e fotosintez?s q? kryhen te bim?t e sotme fotosintetike mund t? shprehen n? k?t? m?nyr?: Drit?CO2 + H2O------>CH2O + O2 Klorofil? Nga ky reaksion kimik p?rmbledh?s vihet re se p?rmes fotosintez?s p?rb?rja e atmosfer?s ka ndryshuar n? m?nyr? rr?nj?sore. Dyoksidi i karbonit i atmosfer?s ?sht? kombinuar me ujin q? rrethonte t? gjitha qelizat q? jetonin n? oqeanin e lasht? duke shfryt?zuar energjin? e drit?s p?r t? prodhuar karbohidrate dhe oksigjen t? gazt?. K?shtu, n?se fotosinteza ?sht? kryer n? nj? shkall? mjaft t? madhe dhe p?r nj? koh? t? gjat?, p?rqendrimi i dyoksidit t? karbonit t? gazt? duhet t? ket? ardhur duke u pak?suar dhe atmosfera filloi t? kishte n? p?rb?rjen e saj edhe oksigjen.Mendohet se qelizat e lashta prokariote q? popullonin oqeanet e madha t? asaj kohe vazhduan t? kryenin fotosintez? p?r rreth 1 500 000 000 vite, para se n? Tok? t? jet? shfaqur ndonj? lloj gjallese me qeliza eukariote (me qeliza me b?rtham?). Gjat? k?saj periudhe kohore t? gjat?, atmosfera e Tok?s u shnd?rrua n? at? atmosfer? q? na rrethon edhe tani, t? p?rb?r? nga azoti m? shum? se 70%, nga rreth 20% oksigjen, dhe nga disa gaze t? tjera n? sasi m? t? vog?l. N? k?t? m?nyr? atmosfera u transformua n? atmosfer? aerobe (me oksigjen t? lir?). Prania e oksigjenit t? lir? n? p?rb?rje t? atmosfer?s s? re e p?rshtati ekzistenc?n e qenieve t? gjalla duke e bazuar te frym?k?mbimi. K?to shnd?rrime t? atmosfer?s mund?suan zhvillimin e madh t? organizmave eukariote. Ozoni i shtresave t? larta t? atmosfer?s q? na mbron nga rrezatimi ultraviolet formohet nga oksigjeni i prodhuar prej bim?ve. Pas formimit t? oksigjenit t? gazt? t? atmosfer?s filloi edhe shnd?rrimi tij natyror n? ozon:O2 ---> O3 Ky ozon n? p?rb?rjen e atmosfer?s s? sotme absorbon rrezet ultravjollc? q? vijn? nga dielli. N? atmosfer?n e lasht? anaerobe, kur oksigjeni i gazt? n? atmosfer? mungonte, ekspozimi i sip?rfaqes s? tok?s dhe i shtresave t? sip?rme t? oqeanit ndaj rrezeve ultravjollc? duhet t? ket? qen? me pasoja t? r?nda. K?to rreze q? shkaktojn? mutacionin e materialit gjenetik duhet t? ken? nxitur ritme t? shpejta t? ndryshimeve gjenetike. Pasi fotosinteza mund?soi nxjerrjen e oksigjenit t? lir? n? atmosfer?, ozoni i prodhuar prej tij siguroi nj? mburoj? mbrojt?se p?r ekzistenc?n e formave me jet? dhe pak?sim t? mutacioneve. N? k?t? m?nyr? jeta e gjallesave u b? e q?ndrueshme. NGA BIM?T NE SIGUROJM? USHQIME T? SHUM?LLOJTANd?r bim?t q? p?rdoren p?r ushqim nga njeriu dhe baz? ushqimore p?r kafsh?t p?rmendim: drith?rat e buk?s, perimet, drur?t frutor?, bishtajoret, vajoret, bim?t nga t? cilat nxirret sheqeri etj. Formula e p?rgjithshme e karbohidrateve q? mund t? prodhojn? bim?t ?sht? (CH2O). Nj? pjes? e konsiderueshme e k?tyre karbohidrateve sh?rbejn? si ushqim p?r njeriun dhe kafsh?t. K?to karbohidrate t? p?rfaq?suara kryesisht nga amidoni gjenden kryesisht n? farat e bim?ve. Nga amidoni i farave t? grurit, elbit, misrit dhe orizit p?rgatiten makaronat, buka, ?mb?lsirat etj. Amidon p?rmbahet edhe n? zhardhok?t e patates dhe n? rr?nj?t e patates s? ?mb?l. 1905052705 N? lloje t? tilla bim?sh, si: soja, misri, kikiriku, palma, arra e kokosit, luledielli, ulliri, luledielli etj. karbohidratet shnd?rrohen n? yndyrna. K?to yndyrna jan? burim i r?nd?sish?m i energjis? q? p?rmbajn? ushqimet bimore.190500 N? lloje t? tjera bim?sh, si: te hardhia, te fiqt?, te sheg?t, te bananet, te portokallet, te mangot etj. karbohidratet rezervohen si sheqerna t? thjeshta n? frutat e tyre. N? disa lloje t? tjera bim?sh sheqeri depozitohet n? k?rcell (te kallami i sheqerit) ose n? rr?nj? (te panxhari i sheqerit). 19050-3175 Nga bim? t? tjera ne marrim p?rzierje t? formave t? ndryshme t? karbohidrateve dhe t? derivateve t? tyre me an?n e t? cilave mund?sojm? balancimin e ushqimeve. Nd?r k?to bim? kryesore jan? perimet: domatja, marulia, selinoja, karota, pjepri, asparagusi, brokoli, etj.Bim?t kan? aft?si gjithashtu q? t? shnd?rrojn? karbohidratet n? proteina q? p?rmbajn? azot. Ushqime bimore me p?rmbajtje t? lart? proteinike kan? bim?t bishtajore, si: fasulja, batha, bizelja etj. Duke q?ndruar n? baz?n e piramid?s ushqimore, bim?t jan? p?rgjegj?se p?r t? siguruar ushqim p?r t? gjitha kafsh?t n? planetin ton?. Ne jemi plot?sisht t? varur nga bim?t p?r oksigjenin q? frym?thithim si dhe p?r ushqimin ton?.Sigurimi i ushqimeve p?r popullat?n njer?zore n? rritje ?sht? nj? shqet?sim i madh. Duke u ushqyer me bim?, n? vend q? t? ushqehet me kafsh? (duke u b?r? vegjetarian), njeriu e b?n t? ushqyerin m? pak t? kushtuesh?m. P?r t? prodhuar nj? kilogram mish ?sht? e nevojshme t? shpenzohen rreth 10 kilogram drith! N? k?t? m?nyr?, rezulton se ?sht? m? me dobi p?r tu ushqyer me drith! Bim?t jan? nj? burim i r?nd?sish?m i ushqimeve tona. Ato na mund?sojn? ushqime t? larmishme nga t? cilat ne mund t? b?jm? zgjedhjet q? d?shirojm?. BIM?T INDUSTRIALE Te bim?t industriale p?rfshihen: bim?t fibroze, bim?t tanifere, bim?t eterovajore dhe bim?t kau?ukmbartse. Bim?t fibroze natyrore jan? bim?t, prej t? cilave prodhohen fibra p?r endje p?lhurash.Bim?t tanifere natyrore jan? bim?t, prej t? cilave ekstraktohet substanca e taninit. Bim?t eterovajore jan? bim?t, prej t? cilave ekstraktohen vajra eterike dhe esenca. Bim?t kau?ukmbartse jan? bim?t, prej t? cilave nxirret kau?uku natyror. Bim?t fibroze natyrore jan? bim?t, prej t? cilave prodhohen fibra p?r endje p?lhurash. Celuloza ?sht? nj? karbohidrat bimor q? nuk tretet n? aparatin tret?s t? njeriut. Shpesh her? karbohidratet e patretshme p?r aparatin tret?s t? njeriut em?rtohen "fibra". N? disa bim? fibrat celulozike jan? t? gjata dhe t? holla dhe prej tyre mund t? prodhohen fije p?r prodhim p?lhure. Bim?t me p?rmbajtje t? lart? fibrash celulozike quhen bim? fibroze. Nd?r bim?t fibroze p?rmendim linin, pambukun etj. Bim?t taninifere19050287020 Bim?t taninifere natyrore jan? bim?t, prej t? cilave ekstraktohet substanca e taninit. Tanina ?sht? nj? substanc? q? gjendet n? bim? t? ndryshme, si n? gjethet e ?ajit, n? gjethet e shqem?z?s, n? l?voren e lisit, n? kokrrat e rrushit etj. Tanina p?rdoret p?r regjen e l?kur?ve, p?r prodhimin e ver?s etj.Bim?t eterovajore Bim?t eterovajore jan? bim?t, prej t? cilave ekstraktohen vajra eterike dhe esenca. Nd?r k?to bim? p?rmendim lavandul?n, tr?ndelin?n etj. Nga bim?t sigurojm? l?nd? druriL?nda e drurit p?rdoret si l?nd? nd?rtimi dhe p?r mobilie. Druri p?rdoret jo vet?m si material nd?rtues por edhe n? industrin? e letr?s, t? celuloz?s dhe t? kimikateve t? ndryshme. Kryesore midis bim?ve nga nxirret shum? l?nd? druri p?rmendim: lisin, ahun, shkozat, bredhin etj.Druri te bim?t gjendet me shumic? n? nj? ind nd?rtues me funksion transporti p?r ujin dhe krip?rat minerale, q? quhet ksilem?. Materiali prej druri i k?tij indi formon trungun e bim?ve drunore nga ku nxirren materiale drusore q? p?rdoren p?r nd?rtimin e sht?pive dhe anijeve. Druri mund t? p?rdoret si l?nd? djeg?se p?r ngrohje dhe p?r gatim. Druri mund t? shp?rb?het n? fibra t? ve?uara q? p?rdoren p?r prodhimin e p?lhurave, p?r prodhimin e letr?s etj. Nga bim?t sigurojm? l?nd? djeg?seN? periudh?n e gjat? rreth 3 miliard vje?are t? jet?s s? bim?ve, nj? pjes? e karbohidrateve t? prodhuara prej tyre jan? shp?rb?r? nga bakteret dhe k?rpudhat dhe jan? rikthyer s?rish si l?nd? p?rb?r?se t? tok?s. Pjesa tjet?r e mas?s bimore mbeti e mbuluar nga sedimentet e ndryshme n? thell?si t? tok?s. Kjo mas? bimore “e varrosur” u shp?rb? duke formuar gazin natyror me p?rmbajtje gazi metan (CH4). Nj? pjes? e k?tij gazi her? pas here ?lirohet n? atmosfer? dhe vet?ndizet duke shkaktuar zjarre. Por pjesa tjet?r e metanit t? formuar nga masat “e varrosura” bimore ka mbetur n? shum? vende t? thell?sive t? n?ntok?s. Ky metan n?ntok?sor p?rdoret sot si l?nd? djeg?se n? termocentralet elektrike, p?r ngrohje, p?r gatim etj. Nga nj? pjes? tjet?r e masave bimore t? mbuluara me sedimente n? thell?si t? tok?s u formua qymyri i cili gjithashtu p?rdoret p?r prodhimin e energjis? elektrike. Nga masa t? tjera bimore t? mbuluara me sedimente u formuan depozita t? naft?s s? pap?rpunuar. Nga nafta nxirren nj? s?r? hidrokarburesh q? p?rdoren p?r t? prodhuar l?nd? plastike t? t? gjitha llojeve, si dhe molekula t? tjera sintetike. Nj? bim? ?sht? n? fakt burimi i benzin?s q? djeg motorri n? automjete, burimi i vajit q? p?rdoret p?r lubrifikimin e pjes?ve t? tyre, si dhe si burim i energjis? elektrike q? p?rdoret p?r ngrohje, p?r ndri?im etj. Nga nafta prodhohen l?nd? plastike nga t? cilat p?rb?het telefoni, kompjuteri etj. Ajo siguron energjin? e nevojshme p?r p?rpunimin e metaleve nga t? cilat prodhohen makineri, vida, en?, tela etj. N? fakt, edhe p?lhurat poliester prodhohen nga l?nd?t djeg?se fosile, pra edhe ato jan? nj? derivat i bim?ve. Bim?t zbukurueseN? bim?t zbukuruese b?jn? pjes?: tr?ndafilat, krizantemat, vjollcat etj. ................
................

In order to avoid copyright disputes, this page is only a partial summary.

Google Online Preview   Download