ViÖn NC C«ng nghÖ & ph¸t triÓn
X©y dùng v¨n ho¸ kiÕn tróc viÖt nam thÕ kû 21
PGS. TS. Ph¹m §øc Nguyªn
Héi M«i Trêng X©y Dùng ViÖt Nam
KiÕn tróc thÕ kû 21: kiÕn tróc bÒn v÷ng
§· gÇn mét thËp kû chóng ta bíc vµo thÕ kû 21, ®· qua mét thÕ kû víi nhiÒu tiÕn bé vît bËc vÒ t¨ng trëng kinh tÕ, vÒ møc sèng cña ngêi d©n, vÒ tèc ®é ®« thÞ hãa vµ ®Æc biÖt vÒ khoa häc - c«ng nghÖ, nhng v× thÕ còng song hµnh víi nhiÒu nçi lo, mµ lín nhÊt lµ sù nãng lªn cña Tr¸i ®Êt, sù tho¸i hãa c¸c hÖ sinh th¸i, « nhiÔm m«i trêng sèng vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn ®ang c¹n kiÖt dÇn. §ßi hái cÊp b¸ch cña ThÕ kû míi ®èi víi toµn nh©n lo¹i lµ biÕt sèng mét c¸ch kh«n ngoan, kh«ng tham lam, Ých kû, sèng v× hËu thÕ. §ã lµ c¸ch øng xö v¨n minh, nh©n ®¹o. V× lÏ ®ã, ngµnh x©y dùng thÕ giíi ®ang hµnh ®éng theo híng “C«ng tr×nh xanh/ Green Building”, víi néi dung:
(1) B¶o tån sinh th¸i, b¶o ®¶m ®a d¹ng sinh häc,
(2) B¶o vÖ m«i trêng: khÝ quyÓn, ®Êt, níc
(3) B¶o tån tµi nguyªn thiªn nhiªn, ®Æc biÖt lµ níc, dÇu ho¶, than ®¸.
(4) Sö dông n¨ng lîng cã hiÖu qu¶, ph¸t triÓn sö dông n¨ng lîng thiªn nhiªnvµ n¨ng lîng t¸I t¹o.
(5) M«i trêng vÖ sinh vµ søc kháe cho con ngêi.
Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò lín cña níc ta trong ThÕ kû 21 lµ §« thÞ ho¸, lµm cho mËt ®é d©n c tËp trung t¨ng lªn, tµi nguyªn, n¨ng lîng tiªu thô nhiÒu h¬n, cung cÊp nhiÒu h¬n vµ chÊt th¶i còng t¨ng lªn, sc Ðp m«i trêng (kh«ng khÝ, ®Êt, níc) qu¸ møc. §« thÞ ho¸ thu hÑp ®Êt c©y xanh, ®uæi xa c¸c loµi sinh vËt. M«i trêng tù nhiªn bÞ pha vì, con ngêi sèng giµu sang h¬n, nhng c« ®éc víi mu«n loµi.
Nhµ cao tÇng lµ mét gi¶i ph¸p tÊt yÕu vµ h÷u hiÖu, ®Ó cho con ngêi cã d ®Êt lµm “chç thë”, n¬i th d·n trong “Phè phêng chËt hÑp, ngêi ®«ng ®óc”, nhng nã l¹i lµ nguyªn nh©n chÝnh lµm t¨ng “HiÖu øng ®¶o nhiÖt ®« thÞ/ Urban heat Island Effect”, lµm nãng m«i trêng ®« thÞ, t¨ng sö dông n¨ng lîng, ¶nh hëng xÊu ®Õn søc khoÎ ngêi d©n.
§i cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi, thÕ kû qua ®· lÇn lît xuÊt hiÖn c¸c xu híng kiÕn tróc lín sau ®©y:
1) KiÕn tróc khÝ hËu, KiÕn tróc sinh khÝ hËu (Climatic Architecture, Bioclimatic Architecture) nhấn mạnh sự thÝch ứng kiến tróc với khÝ hËu b¶n ®Þa, t¹o m«i trêng khÝ hËu trong nhµ, n¬i ë tiÖn nghi cho con ngêi.
2) KiÕn tróc m«i trêng (Environmental Architecture), ®ßi hái c«ng tr×nh kiÕn tróc ph¶i gi¶m ¸p lùc lªn m«i trêng, gi¶m vµ xö lý chÊt th¶i, b¶o tån tµi nguyªn thiªn nhiªn.
3) KiÕn tróc sinh th¸i (Ecological Architecture), ®ßi hái kiÕn tróc ph¶i kh«ng g©y hoÆc gi¶m tèi thiÓu ¶nh hëng tíi hÖ sinh th¸i, b¶o ®¶m ®a d¹ng sinh häc.
4) KiÕn tróc cã hiÖu qu¶ n¨ng lîng (Energy – Efficient Architecture) ®ßi hái c«ng tr×nh kiÕn tróc ph¶i sö dông tèi ®a n¨ng lîng thiªn nhiªn, gi¶m tèi ®a n¨ng lîng hãa th¹ch b»ng c¸c chiÕn lîc/ gi¶i ph¸p kiÕn tróc (kiÕn tróc thô ®éng) hoÆc c«ng nghÖ (kiÕn tróc chñ ®éng).
5) KiÕn tróc thÝch øng/ mÒm dÎo (Adaptable Architecture). C«ng nghÖ ®ang tiÕn nhanh ®Õn møc kh«ng thÓ dù b¸o chÝnh x¸c ®îc. V× vËy c«ng tr×nh kiÕn tróc ph¶i lµm sao kh«ng cÇn ph¸ dì, chØ cÇn c¶i t¹o (cµng Ýt cµng tèt) lµ ®¸p øng ®îc.
ChÝnh v× vËy KiÕn tróc ThÕ kû 21 theo ®uæi lµ KiÕn tróc bÒn v÷ng / KiÕn tróc xanh” (SustainableArchitecture / Green Architecture), ®ã lµ lÜnh vùc kiÕn tróc bao trïm c¸c xu híng kiÕn tróc nªu trªn, nh m« h×nh giíi thiÖu trªn h×nh 1. KiÕn tróc bÒn v÷ng / KiÕn tróc xanh” chÝnh lµ kiÕn tróc ®¸p øng ®îc sù “Ph¸t triÓn bÒn v÷ng/ Sustainable Development” cña nh©n lo¹i vµ lµ c¸ch øng xö cã v¨n hãa cña nh÷ng ngêi thiÕt kÕ ®èi víi sù biÕn ®æi khÝ hËu Tr¸i ®Êt.
|[pic] |
H×nh 1- M« h×nh KiÕn tróc bÒn v÷ng / KiÕn tróc xanh
(T¸c gi¶ ®Ò xuÊt n¨m 2008)
Xin nhÊn m¹nh r»ng, trong m« h×nh nµy, kiÕn tróc khÝ hËu – thÝch øng víi khÝ hËu - ®îc ®Æt ë gi÷a, nh lµ c¸i nh©n cña KiÕn tróc bÒn v÷ng, bëi lÏ khi kiÕn tróc thÝch øng nhÊt víi khÝ hËu, thiªn nhiªn th× sÏ gi¶m bít tiªu thô n¨ng lîng nh©n t¹o trong x©y dùng vµ vËn hµnh (KT hiÖu qu¶ n¨ng lîng), th©n thiÖn víi m«i trêng (KT m«i trêng), t¹o thuËn lîi cho ph¸t triÓn c¸c hÖ sinh th¸i (KTsinh th¸i), tiªn nghi vµ søc khoÎ cho con ngêi (KT sinh khÝ hËu).
KiÕn tróc truyÒn thèng / d©n téc
1- Nguån gèc cña kiÕn tróc truyÒn thèng
§· cã nhiÒu nghiªn cøu, bµi viÕt vÒ KiÕn tróc truyÒn thèng/ d©n téc ViÖt Nam, nhng ®Ó chØ ra cô thÓ “B¶n s¾c KiÕn tróc d©n téc ViÖt Nam lµ g× (?)” khã ®¹t ®îc ®ång thuËn cao. Mét vµi ngêi cho r»ng ph¶i cã m¸i ngãi, m¸i cong míi lµ kiÕn tróc VN, hay kiÕn tróc nho nhá, xinh xinh nh Thµnh phè B¾c Ninh hiÖn nay ®Ëm chÊt VN h¬n ?
Vµ trong kiÕn tróc hiÖn ®¹i h«m nay, ®Æc biÖt trong nhµ cao tÇng cã thÓ ¸p dông nh÷ng g× tõ KiÕn tróc truyÒn thèng / d©n téc ?
Gièng nh mäi n¬i trªn thÕ giíi, kiÕn tróc truyÒn thèng VN b¾t nguån tõ ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn, khÝ hËu, (nhiÖt ®íi, Èm ít, giã mïa, gÇn biÓn), lao ®éng (n«ng nghiÖp), phong tôc, tËp qu¸n, v¨n ho¸ (lóa níc ¸ ®«ng), tÝn ngìng (PhËt gi¸o, Nho gi¸o), trªn c¬ së cña mét nÒn kinh tÕ (nghÌo), khoa häc c«ng nghÖ (thñ c«ng, l¹c hËu) ®îc con ngêi vËn dông khÐo lÐo, th«ng minh, s¸ng t¹o, ®éc ®¸o vµ ®îc nhiÒu ngêi, nhiÒu thÕ hÖ b¾t chíc, noi theo.
Trong ®ã hai yÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt “phong c¸ch kiÕn tróc” (architectural style) lµ khÝ hËu, thiªn nhiªn vµ c«ng nghÖ x©y dùng.
C«ng nghÖ x©y dùng ViÖt Nam nhiÒu thÕ kû qua lµ qu¸ l¹c hËu, th« s¬, cßn hiÖn nay, dï ®ang x©y dùng nhµ 20- 30 tÇng th× têng bao che vÉn chñ yÕu lµ g¹ch nung.
KhÝ hËu VN, do l·nh thæ n»m trän trong vïng néi chÝ tuyÕn vµ trªn bê biÓn §«ng, nªn nãi chung lµ nãng vµ Èm ít, nhiÒu ma, cã nhiÒu lo¹i giã mïa, thêi tiÕt nhiÒu biÕn ®éng (ma lín, ma dai d¼ng, b·o, ma kÌm theo giã lín nªn gãc t¹t lín, lèc xo¸y,..). Ban ngµy kh«ng qu¸ nãng, ban ®ªm m¸t mÎ, con ngêi thÝch ho¹t ®éng ngoµi trêi, nhÊt lµ ban ®ªm. Giã tõ biÕn thæi vµo m¸t mÎ mµ Èm ít, c©y cèi, ®éng vËt ph¸t triÓn, tõ nÊm mèc, vi khuÈn tíi nh÷ng loµi to lín chØ cã ë vïng nhiÖt ®íi.
L¹i do l·nh thæ VN tuy kh«ng lín nhng kÐo dµi tíi15 vÜ ®é (2000 - 3000 km), cïng víi ®Þa h×nh thay ®æi nªn khÝ hËu tuy vÉn lµ nhiÖt ®íi & Èm nhng kh¸ ®a d¹ng:
MiÒn B¾c: víi MT ho¹t ®éng theo kiÓu ChÝ tuyÕn, l¹i chÞu ¶nh hëng cña giã l¹nh cùc ®íi nªn cã hai mïa nãng / l¹nh theo kiÓu khÝ hËu «n ®íi. Giã cã tÝnh híng râ rÖt.
MiÒn Nam víi MT ho¹t ®éng theo kiÓu XÝch ®¹o, kh«ng cßn ¶nh hëng cña giã l¹nh cùc ®íi nªn chØ cã mét mïa nãng quanh n¨m, nhng nhê cã biÓn nªn nhiÖt ®é kh«ng qu¸ cao. Giã m¸t vµ kh«ng cßn tÝnh híng râ rÖt.
MiÒn Trung, hÑp mµ kÐo dµi theo bê biÓn nªn khÝ hËu cã tÝnh chuyÓn tiÕp tõ B¾c vµo Nam. §Æc biÖt do ¶nh hëng cña Ph¬n Trêng S¬n t¹o ra mét thêi tiÕt kh« nãng (kh«ng ph¶i lµ khÝ hËu kh« nãng) rÊt ®éc ®¸o.
Ngoµi ra c¸c vïng nói cao, h¶i ®¶o khÝ hËu còng cã nh÷ng nÐt riªng biÖt.
Nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy ®îc ph¶n ¸nh râ rÖt trong KiÕn tróc truyÒn thèng ViÖt Nam, nhÊt lµ nhµ ë n«ng th«n, cã thÓ chia thµnh 3 híng chÝnh:
1- Phï hîp/ thÝch øng khÝ hËu trong ®iÒu kiÖn kü thuËt, c«ng nghÖ l¹c hËu, th« s¬.
2- XuÊt ph¸t tõ lao ®éng, v¨n ho¸, phong tôc, tËp qu¸n, t«n gi¸o, nÕp sèng.
3- S¸ng t¹o theo thÈm mü ¸ ®«ng.
Díi ®©y chØ ph©n tÝch vµi vÝ dô:
(1) Nhµ thÊp / T©ng thÊp (2m - 2,5 Ýt khi ®¹t 3m), ngêi cao qu¸ khæ vµo nhµ cã khi ph¶i khom ngêi. ThËt ra t©m lý ngêi ViÖt lµ “Nhµ cao cöa réng”. Nhµ thÊp lµ b¾t buéc ®Ó chèng b·o, giã lèc dÔ dµng.
(2) Hiªn nhiÒu, réng, m¸i ®ua lín, nhiÒu kh«ng gian nöa kÝn / nöa hë. §©y lµ mét s¸ng t¹o rÊt phï hîp khÝ hËu nuíc ta. Hiªn ®Ó ®ãn giã m¸t, ngåi uèng trµ, tiÕp kh¸ch, ban ngµy che bít bøc x¹ mÆt trêi, kh«ng cho chiÕu trùc tiÕp lªn têng nhµ lµm nãng phßng, gi¶m t¹t ma. §ã lµ kh«ng gian chuyÓn tiÕp trong / ngoµi. §ang ph¬i lóa, ng«, gÆp ma gi«ng, hiªn lµ n¬i trung chuyÓn. Ngoµi hiªn cã thÓ treo lång chim, giß hoa, ®Æt chËu hoa vµ c¶ ph¬i phãng nh÷ng ngµy ma dÇm. Ngêi NhËt gäi hiªn lµ “kh«ng gian n¨ng lîng Zªr«”, hoµn toµn sö dông n¨ng lîng tù nhiªn, nªn lu«n t×m c¸ch më réng nã. Trong khi ®ã phÇn lín nhµ ë cao tÇng níc ta ngµy nay c¾t bá ®Õn tèi thiÓu kh«ng gian nµy!
(3) Híng nhµ chñ yÕu ®Ó ®ãn giã m¸t, cã xÐt ®Õn “thÕ ®Êt” vµ “phong- thuû” (theo ®iÒu tra cña chóng t«i vÒ nhµ n«ng th«n B¾c Ninh, VÜnh Phóc, tû lÖ theo phong thuû chØ chiÕm 15-20%). C©u “LÊy vî §µn bµ (hay hiÒn hßa), lµm nhµ híng Nam” kh«ng chØ ®óng cho toµn ViÖt Nam, mµ cho c¶ vïng nhiÖt ®íi, thËm chÝ c¶ vïng l¹nh vÜ ®é cao, tuy môc ®Ých cã thÓ tr¸i ngîc (n¬i ®ã hä quan t©m ®ãn BXMT sëi Êm nhµ), ®Æc biÖt ®óng h¬n cho miÒn B¾c. MiÒn Nam vµ miÒn biÓn cã thÓ thay ®æi. Nhµ ë miÒn Trung hay cã híng ®«ng, quay ra biÓn ®Ó ®ãn giã m¸t ban ngµy thæi tõ biÓn vµo (giã Breeze), tuy ph¶i chÞu c¶ n¾ng híng T©y: “n¾ng cã thÓ che ®îc, nhng giã kh«ng ®ãn lµ mÊt”.
Nhng nhµ cao tÇng mµ quay lng vÒ T©y víi diÖn tÝch lín th× bÊt lîi, cÇn cã gi¶i ph¸p.
(4) Nhµ ë d©n gian ViÖt Nam ®· quen sö dông nhiÒu lo¹i kÕt cÊu che n¾ng, thËm chÝ cã c¶ “kÕt cÊu di ®éng” nh c¸c tÊm liÕp, tÊm d¹i, dµn c©y.
Nh÷ng mÆt nhµ ph¼ng, nh½n, ph¬i n¾ng kh«ng ph¶i lµ “phong c¸ch ViÖt Nam”, nhng ngµy nay l¹i thÊy kh¸ phæ biÕn trong c¸c kiÓu nhµ cao tÇng!
(5) NhiÒu c©y xanh, c©y leo ph¸t triÓn c¶ bèn mïa. Thó ch¬i hoa, ch¬i c©y c¶nh cã tõ l©u ®êi, ai còng mª thÝch. GÇn nh mäi nhµ ViÖt nam ®Òu cã kh«ng gian nµy. Nhng trong nhµ ë cao tÇng, kh«ng gian nµy chØ cßn tèi thiÓu!
(6) Mçi lµng, mçi xãm ®Òu cã “nhµ lµng” ®Ó lµm n¬i héi häp, gÆp gì l¸ng giÒng, b¹n bÌ, hoÆc bµn viÖc chung. C¸c cô cã n¬i uèng níc, ®¸nh cê, bµn thÕ sù, trÎ em ch¬i ®ïa, trai g¸i t©m sù. §©y còng lµ phong tôc ¸ ®«ng. Ngêi NhËt nãi r»ng “Mçi lÇn gÆp gì lµ mét lÇn n¹p thªm n¨ng lîng”. Ph©n tÝch nµy rÊt s©u s¾c, nh©n v¨n: ®ãn mét c¸i b¾t tay, nhËn mét nô cêi, Êm lßng nhiÒu l¾m. Bªn c¹nh ®ã nã cßn cã ý nghÜa lín vÒ tiÖn nghi m«i trêng, chÊt lîng cuéc sèng vµ cã hiÖu qu¶ n¨ng lîng.ThÕ mµ trong nhµ ë cao tÇng, kÓ c¶ “nhµ ë chÊt lîng cao” ®Òu thiÕu v¾ng kh«ng gian nµy, ®¸ng tiÕc lµm sao!
V¨n ho¸ KiÕn tróc viÖt nam ThÕ kû 21 ?
Kh¸i niÖm: V¨n ho¸ kiÕn tróc / Architectural Culture ?
ThuËt ng÷ V¨n hãa kiÕn tróc kh«ng ph¶i lµ míi, ®· xuÊt hiÖn tõ nhiÒu n¨m, nhng t«i muèn ®îc hiÓu ®Çy ®ñ vÒ nã.
V¨n ho¸ kiÕn tróc lµ c¸ch thùc hµnh kiÕn tróc / øng xö kiÕn tróc (®Ò ra c¸c chiÕn lîc, gi¶i ph¸p thiÕt kÕ, c¸c lùa chän vËt liÖu, cÊu t¹o…) mét c¸ch kh«n ngoan, cã kiÕn thøc, th«ng minh, s¸ng t¹o thÝch hîp víi khÝ hËu, thiªn nhiªn, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ con ngêi b¶n xø.
Ngêi ta ®· nãi ®Õn:
V¨n ho¸ kiÕn tróc gi¸ l¹nh (Frigid Architectural Culture): Lµ v¨n ho¸ kiÕn tróc cña vïng vÜ ®é cao (¢u, Mü), khÝ hËu l¹nh gi¸, ë ®ã ®Ó b¶o ®¶m tiÖn nghi sèng cho con ngßi th× yªu cÇu sëi Êm lµ quan träng nhÊt.
Mét sè gi¸i ph¸p kiÕn tróc cña V¨n ho¸ kiÕn tróc gi¸ l¹nh lµ:
- H×nh d¹ng toµ nhµ ph¼ng, nh½n, nhiÒu kÝnh, nhÊt lµ m¸i kÝnh n»m ngang ®Ó lÊy BXMT sëi Êm nhµ, lÊy ¸nh s¸ng tù nhiªn.
- Nhµ hîp khèi, têng dµy ®Ó gi÷ nhiÖt.
- Cöa nhiÒu líp, kÝn ®Ó gi¶m mÊt nhiÖt. Khi c«ng nghÖ cßn kÐm, cöa thêng më Ýt diÖn tÝch. Ngµy nay khi xuÊt hiÖn c¸c lo¹i kÝnh nhiÒu líp, kÝnh c¸ch nhiÖt, cöa sæ ®îc më réng cã thÓ hÕt c¶ mÆt nhµ. NÕu qu¸ d thõa ¸nh s¸ng, th× dïng rÌm, mµnh che bít tõ phÝa trong, mµ vÉn lÊy ®îc nhiÖt cho nhµ theo “HiÖu øng nhµ kÝnh” (BXMT sãng ng¾n ®îc bÉy vµo nhµ, cöa ®ãng kh«ng tho¸t ra ®îc).
NÕu ngêi thiÕt kÕ ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p nµy vµo vïng nhiÖt ®íi mét c¸ch m¸y mãc, kh«ng ph©n tÝch s©u s¾c th× c«ng tr×nh sÏ tiªu thô nhiÒu n¨ng lîng, kh«ng nh÷ng ph¶i sö dông hÖ thèng §HKK, mµ hÖ thèng nµy cßn ph¶i vËn hµnh víi c«ng suÊt cao
V¨n ho¸ kiÕn tróc nhiÖt ®íi / cËn nhiÖt ®íi (Tropical / Subtropical Architectural Culture): Lµ v¨n ho¸ kiÕn tróc cña vïng vÜ ®é thÊp, vïng néi chÝ tuyÕn. Do sù chi phèi cña ho¹t ®éng MÆt trêi, khÝ hËu nãng gÇn nh quanh n¨m. L¹i ®îc chia thµnh:
V¨n ho¸ kiÕn tróc nhiÖt ®íi / cËn nhiÖt ®íi nãng & Èm ít, vµ
V¨n ho¸ kiÕn tróc nhiÖt ®íi / cËn nhiÖt ®íi nãng & kh«, ë ®©y ®Ó b¶o ®¶m tiÖn nghi sèng cho con ngßi th× yªu cÇu lµm m¸t lµ quan träng nhÊt, nhng c¸c chiÕn lîc vµ gi¶i ph¸p kiÕn tróc thËm chÝ l¹i tr¸i ngîc nhau.
Díi ®©y chØ ®Ò cËp V¨n ho¸ kiÕn tróc nhiÖt ®íi / cËn nhiÖt ®íi nãng & Èm ít, xuÊt hiÖn ë nh÷ng l·nh thæ n»m gÇn biÓn nh ViÖt Nam.
Nh÷ng gi¶i ph¸p kiÕn tróc thêng thÊy trong V¨n ho¸ kiÕn tróc nhiÖt ®íi / cËn nhiÖt ®íi nãng & Èm ít lµ:
- MÆt nhµ thêng låi / lâm, s¸ng / tèi ®Ó gi¶m bít diÖn tÝch ph¬i n¾ng, gi¶m nhËn nhiÖt cña BXMT.
- Trªn cöa sæ ph¶i cã kÕt cÊu che n¾ng. Têng ngoµi b»ng kÝnh cã thÓ lín hay nhá, nhng cÇn cã che n¾ng hoÆc gi¶i ph¸p gi¶m BXMT trùc tiÕp vµo nhµ.
- NhiÒu c©y xanh chung quanh nhµ, trªn mÆt ®øng nhµ, trªn m¸i nhµ, võa lµ bé läc kh«ng khÝ, cung cÊp Oxy, võa che n¾ng, gi¶m bít nhiÖt ®é vµ chãi lo¸.
- Vá ngoµi tho¸ng hë ®Ó ®ãn ®îc nhiÒu kh«ng khÝ m¸t mÎ, trong lµnh tõ biÓn, tõ rõng c©y thæi tíi. Kh«ng gian ph©n t¸n hoµ nhËp vµo thiªn nhiªn,
- TÝnh ph¬ng híng cña nhµ cã vai trß hÕt søc quan träng, xÐt ®Õn BXMT, híng giã (m¸t, nãng hoÆc l¹nh).
V¨n ho¸ KiÕn tróc ViÖt Nam
Theo ph©n tÝch ë trªn cã thÓ ®Þnh nghÜa V¨n ho¸ kiÕn tróc ViÖt Nam theo C«ng thøc (a) sau ®©y:
V¨n ho¸ KiÕn tróc ViÖt Nam = (1) KiÕn tróc bÒn v÷ng / xanh cña TK 21 + (2) V¨n ho¸ kiÕn tróc nhiÖt ®íi / cËn nhiÖt ®íi nãng & Èm +(3) KÕt hîp víi c¸c gi¸ trÞ kiÕn tróc truyÒn thèng / d©n téc ViÖt Nam.
§Ó ®¸nh gi¸ møc ®é c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc thùc hµnh theo V¨n hãa kiÕn tróc ViÖt nam, chóng ta hoµn toµn cã thÓ sö dông c¸c tiªu chÝ “C«ng tr×nh xanh” hiÖn ®¹i mµ nhiÒu níc ®ang ¸p dông nh ®· nªu ë phÇn thø nhÊt, nhng cÇn cô thÓ hãa theo ®iÒu kiÖn khÝ hËu c¸c miÒn/ vïng ViÖt nam. PhÇn cÇn thªm vµo lµ nh÷ng b¾t buéc ¸p dông hoÆc s¸ng t¹o ®îc ®óc rót tõ kiÕn tróc truyÒn thèng / d©n téc. Díi ®©y xin ®a ra mét vµi suy nghÜ ®Ó ngêi thiÕt kÕ vµ qu¶n lý x©y dùng tham kh¶o.
1- Vá nhµ lµ Bé läc khÝ hËu
Vá nhµ lµ kÕt cÊu ph©n c¸ch kh«ng gian trong vµ ngoµi nhµ. Kh«ng khÝ, ¸nh s¸ng, nhiÖt muèn x©m nhËp vµo nhµ ph¶i ®i qua vá nhµ. Vá nhµ cã thÓ lµm thiªn nhiªn thuËn lîi bªn ngoµi tù do trµn vµo nhµ, cã thÓ lµm gi¶m / triÖt tiªu t¸c dông xÊu cña chóng, nhng l¹i còng cã thÓ lµm cho chóng trë nªn trÇm träng h¬n!
Vá nhµ cßn ng¨n c¶n “tÇm nh×n” tõ trong nhµ ra ngoµi, mµ “C«ng tr×nh xanh” nhiÒu níc trªn thÕ giíi coi lµ mét tiªu chÝ ®¸nh gi¸.
NhiÖm vô cña ngêi thiÕt kÕ lµ t¹o ra mét bé läc – vá nhµ tèt cho c«ng tr×nh. Cô thÓ lµ:
- §ãn nhiÒu khÝ hËu / thiªn nhiªn thuËn lîi, m¸t mÎ, dÔ chÞu. vµo nhµ.
- C¶i t¹o/ Gi¶m bít bÊt lîi cña tù nhiªn: (nãng, l¹nh, qu¸ Èm, qu¸ kh«, qu¸ s¸ng / chãi, giã m¹nh, ma lín, ån µo, bôi bÆm, h«i h¸m, khã chÞu).
- Gi¶m bít sö dông thiÕt bÞ, m«i trêng nh©n t¹o.
- T¹o m«i trêng khÝ hËu tèt nhÊt cho søc khoÎ con ngêi, sinh vËt trong nhµ, trong vïng.
2- Vá nhµ thÓ hiÖn “Phong c¸ch kiÕn tróc” (architectural style) khu vùc
¢n tîng ®Çu tiªn vÒ mét c«ng tr×nh kiÕn tróc lµ tõ vá nhµ. NÕu muèn ®a thªm vµo vá nhµ nh÷ng chi tiÕt s¸ng t¹o thÈm mü truyÒn thèng/ d©n téc, th× ph¶i g¾n kÕt mét c¸ch nhuÇn nhuyÔn, kh«ng khiªn cìng vµ ®Æc biÖt kh«ng nªn coi ®ã lµ tiªu chÝ ®¸nh gi¸ kiÕn tróc truyÒn thèng (chØ lµ s¸ng t¹o thÈm mü).
§Ó vá nhµ trong kiÕn tróc ViÖt Nam cã thÓ / ph¶i ®¸p øng ®îc c«ng thøc (a) cÇn nhiÒu s¸ng t¹o th«ng minh cña ngêi thiÕt kÕ tõ lóc s¶n xuÊt vËt liÖu, ®Õn quy ho¹ch, kiÕn tróc c«ng tr×nh, thiÕt kÕ cÊu t¹o, chi tiÕt, c¶nh quan chiÒu ®øng, vÞ trÝ, h×nh d¹ng, ph¬ng híng… Nh÷ng biÓu hiÖn sau ®©y lµ cã tÝnh ®Æc trng.
- Gi¶m diÖn tÝch vá nhµ ph¬i n¾ng: vá nhµ më, ®ãn giã tù nhiªn, kh«ng nh½n, ph¼ng, cã låi / lâm, s¸ng / tèi.
- Vá nhµ ph¼ng, s¸ng , chãi sÏ kh«ng ph¶i lµ nhµ vïng nhiÖt ®íi.
|[pic] |[pic] |
|[pic] | |
|[pic] |H×nh 1- So s¸nh c¸c c«ng tr×nh x©y dùng ë ViÖt nam (trªn) vµ ë |
| |Singapore, §µi Loan (díi) |
- H×nh d¹ng nhµ, mÆt b»ng nhµ, híng nhµ hîp lý.
KTS. Ken Yeang (Malaysia) nãi rÊt s©u s¾c r»ng: “MÆt trêi 4 híng kh¸c nhau, t¹i sao ng«i nhµ 4 híng l¹i gièng nhau?”. VËy lµ, nhµ h×nh trßn, h×nh vu«ng 4 mÆt gièng nhau sÏ kh«ng ph¶i lµ nhµ cña vïng nhiÖt ®íi. Nhng mÆt b»ng nhµ h×nh ch÷ nhËt, híng ®«ng/ t©y còng kh«ng thÝch hîp víi vïng nhiÖt ®íi.
- Trªn vá nhµ thÊy nhiÒu hiªn, ban c«ng, võa che / gi¶m BXMT, võa tho¸ng giã. Víi nhµ ë: kÕt hîp kh«ng gian xanh, më réng tÇm nh×n ®« thÞ. Víi nhµ v¨n phßng, c«ng së: kÕt hîp kh«ng gian nghØ ng¬i gi÷a giê, hót thuèc, uèng trµ, tiÕp kh¸ch (cÇn ®ñ lín), kh«ng gian suy nghÜ s¸ng t¹o.
- Trªn vá nhµ cã kÕt cÊu che n¾ng: c¸c lo¹i che n¾ng cè ®Þnh hoÆc ®iÒu chØnh ®îc theo chuyÓn ®éng cña mÆt trêi, gi¶m ®é chãi. KÕt cÊu che n¾ng cßn gióp l¸i giã ®Õn vïng mong muèn trong nhµ.
Nhµ víi kÕt cÊu che n¾ng cã nhÞp ®iÖu, kÕt cÊu che n¾ng kÕt hîp pin mÆt trêi t¹o thµnh phong c¸ch kiÕn tróc nhiÖt ®íi (tropical style) vµ gi¶m bít n¨ng lîng tiªu thô ®Ó lµm m¸t vµ chiÕu s¸ng. Hai c«ng tr×nh trªn h×nh 2 cho ta c¶m nhËn ®©y lµ nh÷ng tßa nhµ ë vïng nhiÖt ®íi, chóng cßn cã hiÖu qu¶ cao vÒ n¨ng lîng.
|[pic] |[pic] |
|H×nh 2- Toµ nhµ Bé Gi¸o dôc Singapore,tiÕt kiÖm 30% n¨ng lîng & Cuc thuÕ Singapore tiÕt kÖm 40% n¨ng lîng (nguån KTS Nirmal T Kishnani, |
|Singapore |
- KÝnh trong v¨n ho¸ kiÕn tróc ViÖt Nam: KiÕn tróc nhiÖt ®íi kh«ng h¹n chÕ dïng kÝnh. Kh«ng nhÊt thiÕt ®Ò ra tû lÖ kÝnh bao nhiªu lµ hîp lý. Nhng khi sö dông kÝnh ph¶i h¹n chÕ tèi ®a BXMT trùc tiÕp (tia n¾ng) vµo nhµ b»ng c¸c kÕt cÊu che n¾ng, sö dông c¸c lo¹i kÝnh cã tÝnh n¨ng gi¶m bøc x¹ / c¸ch nhiÖt cao.
KÝnh hai líp cã kh¶ n¨ng c¸ch nhiÖt, c¸ch ©m cao h¬n víi ®iÒu kiÖn ph¶i ®ãng kÝn (vÝ dô ®Ò §HN§). Khi ®ã cã thÓ xÈy ra “HiÖu øng Nhµ kÝnh / Green House Effect” lµm t¨ng t¶i träng l¹nh cña hÖ thèng §HKK. V× vËy cµng cÇn ph¶i che n¾ng, mµ ph¶i che tõ phi¸ ngoµi.
Khi më cöa th«ng giã tù nhiªn th× kh«ng cßn HiÖu øng nhµ kÝnh, vÉn cÇn che n¾ng cho lç cöa. Vai trß hai líp kÝnh mÊt ý nghÜa.
CÇn lu ý kÝnh mµu cã thÓ lµm thay ®æi phæ cña ¸nh s¸ng vµo phßng, ¶nh hëng ®Õn c¶m nhËn ¸nh s¸ng, mµu s¾c.
Hai c«ng tr×nh trªn h×nh 3 ®· cã s¸ng t¹o lµm gi¶m BXMT chiÕu lªn kÝnh.
|[pic] |
|H×nh 3. Gi¶m BXMT chiÕu lªn kÝnh b»ng cÊu t¹o che n¾ng hoÆc t¹o bãng trªn mÆt chÝnh nhµ |
- Nhµ cã nhiÒu c©y xanh:
Ph¶i coi c©y xanh nh mét phÇn cña vá nhµ vµ lµ kh«ng gian chuyÓn tiÕp néi/ ngo¹i thÊt. §a c©y xanh lªn mÆt ®øng nhµ, c©y xanh trªn ban c«ng, c©y xanh trªn m¸i, c©y leo mÆt têng, c©y xanh vµo trong nhµ kh«ng chØ tháa m·n thÈm mü ¸ ®«ng l©u ®êi, mµ cßn c¶I thiÖn râ rÖt chÊt lîng m«i trêng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña con ngêi, lµ hoµn tr¶ mét phÇn nh÷ng g× ta lÊy mÊt cña tù nhiªn, lµ gióp ta l«i kÐo c¸c loµi chim, bím vÒ sèng c¹nh con ngêi. Kh«ng gian chung cã c©y xanh trong nhµ ë lµ kh«ng gian gÆp gì l¸ng giÒng, vui ch¬i, lµ vËn dông kiÕn tróc truyÒn thèng vµo kiÕn tróc hiÖn ®¹i. Trong nhµ c«ng së, v¨n phßng lµ n¬i v¬n vai, thë hÝt gi÷a giê, n¬i tiÕp b¹n, tiÕp kh¸ch ®Õn th¨m, hót thuèc, t¸n chuyÖn gi¶i táa c¨ng th¼ng ®Ó tiÕp tôc s¸ng t¹o. ChÝnh nh÷ng kh«ng gian nµy sÏ hót giã, ®a ¸nh s¸ng tù nhiªn vµo nhµ, gi¶m kÝch thíc cña “lâi ®Æc” cña tßa nhµ, t¨ng chÊt lîng m«i trêng tù nhiªn, gi¶m bít tiªu thô n¨ng lîng cña tßa nhµ.
Kh«ng gian ë truyÒn thèng quen thuéc ph¸t triÓn theo chiÒu ngang: ®i vµi mÐt gÆp vên c©y, gÆp ngâ, gÆp bÓ níc, ao c¸… §a ®îc chóng vµo nhµ ë cao tÇng chÝnh lµ tiÕp thu tinh hoa cña kiÕn tróc d©n téc. Vµo nhµ cao tÇng hiÖn nay chóng ta chØ thÊy cã hµnh lang tèi t¨m (nÕu mÊt ®iÖn) vµ thang m¸y !
Nh÷ng vên xanh trªn cao, c¶i thiÖn r©t nhiÒu vÎ kh« cøng cña ®« thÞ dµy ®Æc nh÷ng tßa nhµ, ®em l¹i sù t¬i vui, dÞu m¸t cho c¶nh quan ®« thÞ. Chóng ta h·y ng¾m nh×n hai c«ng tr×nh trªn h×nh 4.
|[pic] |[pic] |
| H×nh 4- Tßa nhµ Elephan & Castle ë London vµ Tokyo- Nara, KTS. Ken Yeang |
- S©n trong, giÕng trêi lµ “lâi sinh th¸i” cña tßa nhµ:
ThuËt ng÷ “Lâi sinh th¸i / Ecological Core” t«i mîn cña c¸c KTS C«ng ty Nikken Sekkei (NhËt B¶n) vµ nghÜ r»ng ®ã còng lµ kiÕn tróc truyÒn thèng ViÖt Nam, tuy r»ng c¸c c«ng tr×nh trªn kh¾p thÕ giíi ¸p dông nã rÊt nhiÒu ®Ó lÊy ¸nh s¸ng, ¸nh n¾ng, th«ng tho¸ng tù nhiªn, th¶i khÝ « nhiÔm. Trong khÝ hËu nhiÖt ®íi Èm níc ta, nã ®Æc biÖt quan träng ®Ó ®a kh«ng khÝ m¸t mÎ tõ phÝa ®ãn giã sang phÝa khuÊt giã cña tßa nhµ. Trong nh÷ng ngµy b·o to, ma lín nhiÖt ®íi, th× s©n trong ph¸t huy u thÕ tuyÖt vêi.
Nhng s©n trong chØ ®¹t cao gi¸ trÞ khi kÝch thíc ®ñ lín vµ ngêi thiÕt kÕ ®a ®îc thiªn nhiªn hßa vµo nhµ, vµ tæ chøc ®îc c¸c kh«ng gian xanh tiÕp nèi víi nã theo chiÒu cao c«ng tr×nh. ThËt ®¸ng buån khi chóng ta “tiÕc” d¨m, b¶y chôc mÐt vu«ng x©y dùng mµ lµm nhµ ®Æc, kÝn, kh«ng cßn “lèi ®i cho c¶ ngän giã!”.
KÕt luËn
Cßn rÊt nhiÒu néi dung cã thÓ ®Ò cËp khi bµn tíi V¨n hãa kiÕn tróc ViÖt Nam thÕ kû 21. §ã lµ th¸ch thøc tµi n¨ng s¸ng t¹o cña ngêi thiÕt kÕ. §ã còng lµ híng ®i tÊt yÕu cña KiÕn tróc ViÖt nam, bëi v× nã ®¸p øng ®îc c¸c gi¸ trÞ cña kinh tÕ, v¨n hãa, c«ng nghÖ, c¸c yªu cÇu vµ chÊt lîng cuéc sèng trong hiÖn t¹i, qu¸ khø vµ t¬ng lai. Thùc hµnh V¨n hãa kiÕn tróc ViÖt Nam còng lµ thÓ hiÖn nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm cña ngêi thiÕt kÕ ®èi víi c¸c thÕ hÖ t¬ng lai cña ViÖt Nam vµ ThÕ giíi.
Tµi liÖu tham kh¶o
1/ USGBC. LEED. Green Building Rating System for New Construction & Major Renovations. Version 2.2. For Public Use and Display. October 2005.
2/ Jerry Yudelson . Green Building A to Z. 2007
3/ Multifamily Green Building Guidelines. Green Building in Alameda County, Build it Green. 2008.
4/ The Green Buildings of Nikken Sekkei – Sustainable Architecture in Japan. Wiley-Academy, 2000.
5/ Green Building Council Astralia. Technical Manual . Green Star Office Design & Office as Built Version 3/ 2008.
6/ B¸o c¸o IPCC t¹i cuéc häp lÇn thø 6 c¸c bªn tham gia c«ng íc khung cña Liªn hîp quèc vÒ biÕn ®æi khÝ hËu, Th¸ng 11/2000. V¨n phßng C«ng íc quèc tÕ 1/2001.
7/ Good to be Green- Green Building Promotion Policy in Taiwan. Architecture & Building Reseach Institute, Ministry of the Interior, Taiwan. 2006.
................
................
In order to avoid copyright disputes, this page is only a partial summary.
To fulfill the demand for quickly locating and searching documents.
It is intelligent file search solution for home and business.