Preguntas de Astronomía



Esta pequena obra vai dedicada aos meus

Extraordinarios

Alumnos de 4º de ESO do

Curso 2001-2002,

De quen son estas preguntas.

Para eles, sementes de científicos

Do mañá,

Vai con todo o meu cariño

José María de la Viña Varela

Preguntas de Astronomía

1. ¿Por que se producen as tormentas solares? O noso Sol é un astro “vivo”. Non é unha “bombilla” inmóbil. Nel prodúcense unha morea de reaccións e procesos físicos que como podedes supoñer (debido ao seu tamaño) son dunha grande envergadura. Se o puideramos ver de cerca decatariámonos de que na súa superficie fórmanse como ondas de “lume” de centos ou miles de km de altura. De cando en vez prodúcese unha especialmente grande que cuspe como un a modo de escuma que está feita de partículas cargadas electricamente e ondas de radio, raios UV (ultravioleta), raios X e doutros tipos de moi grande enerxía (ademais da luz visible e a calor claro). Cando chegan ao noso planeta inflúen nas transmisións de radio e de TV, a mais de produciren as auroras polares. É importante que teñades en conta que no Sol, non se queima nada, no sentido en que se fala na Terra. É dicir, no arde con osíxeno nada. O que ten lugar son reaccións de tipo nuclear (como as bombas atómicas) onde a altísima cantidade de enerxía que se desprende dá a luz e o calor que percibimos.

2. ¿Por que só se ven nos casquetes polares as figuras que forman no ceo esas tormentas?. Gracias ao campo magnético que arrodea a Terra, que se comporta como un imán xigantesco, a maioría das partículas que chegan do Sol, son desviadas cara os polos, onde caen e baten coa atmosfera (a cargas eléctricas en movemento en calquera corpo son desviadas por un imán). Desta forma protéxennos á maioría de nós. E é alí, ao bater coas moléculas do ar, cando se producen esas emisións de luz de varias cores. Como se golpearamos un ferro contra un ferro e saltan as muxicas; que non é mais que unha maneira de desprenderse da enerxía que traían as partículas solares. Se non houbera atmosfera e campo magnético non podería haber vida, tal como a coñecemos, no noso planeta.

3. ¿Por que ten o Sol esas manchas?. Como dixemos, a superficie do sol (a fotosfera) compórtase como se fose un mar de ondas de gas incandescente. Estes movementos son gobernados polo campo magnético do Sol (que é moi, moi grande). Tense comprobado que alí por onde se producen as liñas máis intensas de magnetismo, a temperatura é un pouco máis baixa que nos arredores. A temperatura “normal” na fotosfera (no interior é moito máis grande), é duns 5500 a 6000 graos centígrados (oC), e a que hai nas manchas é duns 4000 graos; logo se a temperatura por onde saen as liñas magnéticas é máis baixa brillará menos e, en comparación, parécenos escura.

4. ¿Sábese canto mide o Sol?. Medir é unha palabra que implica moitas cousas. Supoñamos que te refires ao tamaño (radio ou diámetro), ou ben á súa masa. Porque ten outras propiedades (magnitudes) que tamén se poden medir, como podería ser a súa temperatura nas distintas partes; a súa velocidade de rotación; a súa densidade, etc. O radio do sol é RS= 695.000 Km; máis de 100 veces maior que o da Terra (RT= 6.378 Km). A súa masa (cantidade de materia) é máis de 300.000 veces a da Terra. A súa gravidade, polo tanto é moi grande tamén (todo no Sol é de magnitudes xigantescas): a aceleración da gravidade vale 27,4 m/s2.

5. ¿Podería chocar o Sol algunha vez coa Terra?. ( A Terra mailo Sol estanse a atraer continuamente. Pero como o Sol é inmensamente grande, é a Terra quen dá voltas ao redor del, do mesmo xeito que é a Lúa quen xira arredor da Terra. En realidade é a Terra quen “está caendo” continuamente sobre o sol. Pero “non dá caído”, por mor da velocidade que leva a Terra. O mesmo lle pasa á Lúa. Se a Terra (ou a Lúa) se parasen, entón caerían sobre o astro maior, debido a atracción con que dúas masas se atraen (Lei de Newton da Gravitación Universal). Se fas xirar un caldeiro de auga atado dunha corda da que tiras, a auga non cae... mentres estea xirando. A Terra e o sol non teñen movementos independentes. O movemento da Terra está ligada ao Sol. E os dous, conxuntamente, móvense ao redor do centro da galaxia. Polo tanto a pregunta ten a contestación de que NON, agás que alguén parase á Terra; o cal podería suceder se un asteroide moi grande, ou un cometa chocase coa Terra de xeito que lle fixera diminuí-la súa velocidade; feito MOI improbable.

6. ¿Que pasará cando o Sol chegue ao final da súa vida?. ¿Cantos anos vai durar o Sol?. A ver, son dúas preguntas. Primeira: cando o Sol chegue ao final da súa vida, sábese que o Sol aumentará enormemente o seu volume. Incharase como un enorme globo de tal xeito que chegará a traga-la Terra. É dicir: converterase nunha xigante vermella. Logo, moitos anos despois, unha grande parte do material da súa superficie escapará ao universo, quedando reducido o seu tamaño ao dunha estreliña cativa e de pouco brillo chamada anana branca (se fose de maior masa o Sol, estouparía con enorme violencia: supernova), pero que ten unha ENORME densidade: unhas 3000 veces maior que a do Sol. O seu tamaño quedou reducido ao tamaño da Terra aproximadamente. Neste proceso de expulsión de materia prodúcese unhas capas de materia luminosa miles de veces máis grande que todo o Sistema Solar. É o que se chama unha NEBULOSA PLANETARIA. Segunda pregunta: o Sol ten uns 5000 millóns de anos e calcúlase que durará outros 5000 millóns mais (¡aínda queda!).

7. ¿Que pasará cando non haxa Sol?, ¿acabarase a vida?. Hai uns 10.000 anos levabamos taparrabos. E fíxate como avanzamos en coñecementos, e o que conseguimos (ata fomos á Lúa e xa se está pensando en ir a Marte para dentro de uns 10 anos). De aquí aos 5000 millóns de anos (tempo que se lle calcula de resto de vida ao Sol)… eu penso que xa se nos ocorrerá algo. ¿Non cres?. Desde logo se agora mesmo se fose o Sol, a vida desaparecería da Terra. Pero… de aquí aló… De calquera maneira pensa que se en uns miles de anos sabemos o que sabemos e controlamos o que controlamos, de aquí a uns millóns de anos, se é que aínda xogamos pola superficie deste planeta, é moi probable que teñamos resolto as nosas dependencias da enerxía, da producción de luz, de calor, de todo canto agora nos proporciona o Sol. Eso sen contar que en ese tempo teremos resolto os problemas de viaxes espaciais, e polo tanto terémonos espallado non só polo sistema planetario noso, senón por outros, se cadra, que estean ao noso redor. Pero iso son palabras maiores.

8. ¿Que é un Burato Negro?. Cando unha estrela é dun tamaño moi grande, superior ao noso Sol nunhas 1,7 veces polo menos, ao remate da súa vida (que por certo é máis curta que á do Sol) esa estrela estoupa moi violentamente, cunha intensidade impresionante, producindo un brillo tan grande que equivale a miles de millóns de soles. É o que se chama unha supernova. A súa existencia a penas dura uns días ou semanas. Unha grande cantidade de masa estelar sae disparada cara o espacio pero queda aínda unha nada desprezable masa que se “cae” cara a dentro. Cara o interior do resto da estrela. A materia concéntrase de tal xeito que a súa densidade faise centos de billóns de veces superior á densidade da auga. A atracción gravitatoria (que depende da masa) faise tan enorme que nada pode escapar desa especie de refugallo, NIN SEQUERA A LUZ. De aí o de burato negro, xa que non vai desprender ningunha clase de radiación luminosa que nos permita velo, pero todo canto se achegue aos seus arredores será inexorablemente engulido por este astro caníbal. Aínda que non se poden ver, pódense “sentir”, pola influencia gravitatoria que realizan sobre tódolos astros dos seus arredores, e por certos tipos de radiacións que se producen cando a materia que está demasiado preto del, cae cunha velocidade e aceleración inmensas cara el. As leis físicas ordinarias que se aplican no universo corrente, non rexen no seu interior, de aí que ás veces se lles chamen “singularidades”.

9. ¿Por que, ás veces, o planeta máis lonxe do Sol é Neptuno? Pois a razón é que o planeta Plutón (9º planeta e máis afastado) que é o que está despois de Neptuno, ten unha órbita (traxectoria ao redor do Sol) moi elíptica; e nalgunhas ocasións no seu percorrido orbital queda por dentro da órbita de Neptuno. Dos 249 anos que tarda en dar unha volta completa ao redor do Sol, 20 anos pásaos máis preto do Sol que Neptuno, como podes ver na figura que se acompaña a este texto.

10. ¿Poderían existir outros sistemas solares semellantes ao noso, noutras galaxias? A pregunta é se poderían, e a resposta é por suposto que poderían. Pero, á tal hora, xa case non é unha resposta condicional: sábese con certeza desde 1995 que existen outros planetas ao redor doutras estrelas que non son a nosa. De feito ao día de hoxe descubríronse máis de cen destes planetas. Polo tanto xa é unha evidencia que hai outros planetas xirando ao redor doutras estrelas iguais ou non á nosa. Algúns destes “soles” teñen dous ou máis planetas. Outros un nada máis. Pero iso é porque, coas técnicas de que se dispoñen hoxe en día, non é posible detectar planetas “pequenos”, entendendo como tales aos que teñen un tamaño semellante á da nosa Terra. Pero en cuestión de meses ou duns poucos anos xa está prevista unha serie de telescopios en terra e en órbita que poderán ser capaces de detectar planetas pequenos, incluso menores que o noso. O mundo científico e por suposto o da Astronomía, xa dá por suposto desde hai moitos anos que o Universo é semellante en xeral; o que supón que a existencia do noso sistema solar e planetario non é un feito único e illado, senón todo o contrario. Suponse que practicamente TÓDALAS estrelas que vemos teñen ao seu redor unha morea de planetas. De momento só “vemos” os máis grandes. Os planetas e sistemas planetarios semellantes ó noso descubertos, o son en estrelas preto de nós. Pero isto nos fai supoñer que tamén noutras galaxias (en tódalas galaxias), ocorre o mesmo.

11. ¿Podería existir vida noutras galaxias?. Esa, meu amigo/a, éche unha boa pregunta. De primeiras debías preguntar “¿pode existir vida noutro sitios da nosa galaxia?”. Se fixeras esa pregunta tendo en conta que na nosa galaxia estímase que hai uns cen (ou douscentos) mil millóns de estrelas, cada unha cos seus planetas dando voltas, diríache que a comunidade científica estima que si. E os máis arriscados falan incluso dun número: o 10 % ten moitas posibilidades, o que fai un número de 10 mil millóns de estrelas. Se cadra aínda un número moi grande. Calquera científico diríache que si, que hai. Pero como a túa pregunta era ¿pode existir vida noutras galaxias?, supoño que te decatarás que se pode haber vida na nosa, con máis razón nas outras, ou tendo en conta ás outras. Por certo, convén que saibas que se teñen detectados miles de millóns doutras galaxias. E pode que haxa máis.... ¡Demasiado!, ¿non?

12. ¿Pódense formar novas estrelas?. Por suposto que si: constante e continuamente se están a formar novas estrelas. E a morrer. A nosa vida é moi pequena en comparación coas dos astros, mais aínda así é posible descubrir o nacemento e a morte das estrelas, debido ao número tan enorme delas que hai, sempre cadra unha nacendo ou morrendo. Cando dicimos que unha estrela ten “só” un millón de anos, practicamente é coma un recen nacido; un bebé. O cúmulo das Pléiades (as da figura), ou a Nebulosa de Orión, son sitios onde acaban de nacer e seguen nacendo estrelas sen parar. E eses son sitios pretos de nós, pois hai lugares moi afastados do noso Sistema Solar, onde tamén teñen lugar estes acontecementos. Se tiveramos en conta a tódalas galaxias, poderiamos dicir que a cada instante nacen e morren varias estrelas.

13. ¿Por que se forman as estrelas fugaces? Cando un queda de noite mirando para un ceo cheo de estrelas, sobre todo no verán, é raro que non se teña a oportunidade de ver pasar unha estrela fugaz. Esas que parecen que se caeron de alá arriba, de onde hai tantas; e que cando as vemos a tradición di que se pida un desexo. Pero non é tal. De feito as estrelas fugaces non son estrelas verdadeiras. O que tal vemos non é máis que po do espacio que se cae á Terra; a maioría das veces, o tamaño é coma dun gran de area. E ao caer, adquire unha velocidade enorme, de varios Km/s (pode chegar aos 60-70 Km/s). E xustamente ao bater coa nosa atmosfera, comeza a rozar con ela, vaise quentando, quentando ata que se pon incandescente (“ao roxo vivo”), e incluso maiormente se queiman antes de chegar ao chan. Poucas veces son o suficientemente grandes, como para chegar ata a terra (aínda que non hai que esquecer que a superficie do mar é sete veces maior que a da terra, e polo tanto a maioría das estrelas fugaces que chegan “abaixo”, caen ao mar). Este po, non é só que estea aí, pendurado do espacio. A maior parte das veces, son os restos dos grans de partículas que soltaron os cometas que foron pasando polo espacio, e, ao atravesar a Terra o sitio por onde están, son atraídas polo noso planeta e caen. Por iso hai choivas de estrelas famosas que se repiten na mesma data do ano, que é cando pasamos por alí. Por exemplo as Perseidas (10-16 de agosto), e as Leónidas (mediados de novembro), son das máis famosas. En realidade calquera noite serve; sempre hai algunha estrela fugaz en calquera noite. Eso si, mellor cando non hai lúa (Lúa Nova).

14. ¿Por que se forman os meteoritos?. ¿Que son? Os meteoritos, e as estrelas fugaces teñen a mesma orixe. Só se diferencian no tamaño. Os meteoritos son máis grandes e polo tanto adoitan chegar ao noso chan. E cando o fan tamén se tornan moi brillantes, máis que as estrelas fugaces, podéndose ver incluso de día. Este ano caeu un en León que foi visto en toda Galicia. Ás veces fan ruído cando pasan. Aínda que moitos tamén teñen a súa orixe nos cometas, cando son moi grandes, o máis seguro é que proveñan de choques de outros grandes corpos sobre outros planetas ou satélites do noso sistema solar. Ao caer, producen tal estoupido que levantan millóns de partículas de “terra” de onde chocaron. Como cando tiras unha pedra con forza sobre un montón de area ou de terra. A maioría volve caer ao chan; pero algunhas destas pedras conseguen chegar ao espacio pola velocidade enorme que adquiriron, e entón póñense a dar voltas ao redor do sol ata que centos ou miles de anos despois coincide que se cruzan coa Terra; e é nese momento cando caen no campo gravitatorio terrestre e baten no chan.

15. ¿Podería caer ou desfacerse unha estrela? O de caer no se entende moi ben: a estas alturas debes saber que as cousas caen porque son atraídas cara o centro do planeta sobre do que están. Caer significa ser atraído cara unha masa moi, moi grande. É por esa razón que os corpos no espacio non caen, agás que haxa outros ao seu redor. Nós estamo caendo cara o Sol, e se non fose pola velocidade que ten, xa hai tempo que nos tería engulidos. Pero en canto a segunda parte da pregunta, as estrelas si poden desfacerse. Isto ocorre cando son moi grandes (mira arriba na pregunta dos buratos negros); entón, co tempo, cando van vellas chega un momento en que rebentan literalmente; espallando todo (ou case todo) o material do que estaban cubertas ao espacio, arrasando todo o que pillen por diante en moitísimos anos-luz de distancia. O curioso é que, o mesmo que cando morre un ser vivo na Terra, a morte desa estrela significa a vida doutras estrelas que se formarán máis tarde. E nese momento en que se desfai unha estrela, fórmanse elementos novos (que antes non estaban) e que van formar parte dos novos astros: carbono, ferro, neon, aluminio, etc. Así que, como xa sabes, nós estamos feitos de restos, de po de estrelas, que un día foron; que un día estouparon.

16. ¿É o Sol a estrela máis grande do mundo? Amoavé: se cadra o que preguntabas é se o Sol é a estrela máis grande “do mundo mundial”. Supoño que cando dis o mundo refíreste a TODO; así, con maiúsculas. Pero para dicir iso mellor di “do universo”, de todo o que existe. Pois a resposta é que claro que non. Todo ao contrario, o noso queridiño Sol, éche unha estrela mais ben corrente e vulgar. Tampouco é que sexa unha pequerrecha, pero desde logo en comparación con outras non ten nada que facer. Algol, por exemplo é unhas 3,5 veces máis grande que o Sol. Antares ten un tamaño (diámetro) de máis de 500 veces o diámetro do noso Sol (o que significa que se estivese no lugar do Sol, a Terra estaría “dentro” de Antares, chegando ata Xúpiter). Recentemente descubriuse unha estrela 200 veces maior ca o Sol e 40 millóns de veces máis brillante (ver recadro de arriba). Pero os tamaños das estrelas son moi variables, e hai aínda máis estrelas enormes.

17. ¿Cal é a estrela que está máis preto da Terra? Chámase Alfa centauri, e é unha miúda estrela (en realidade hai dúas, tamén está Próxima Centauri) da constelación de Centauro (do hemisferio sur), que está a preto de 4 anos luz de nós (un ano luz veñen sendo pouco máis de 9 BILLÓNS de km)

18. ¿Se chocan dúas estrelas, produciría unha explosión que afectase á vida humana?. ¿Que ocorrería se as estrelas chocaran?. A pesares de que mirando para o ceo vémolas todas amontoadas, y dicíndoche como che digo que hai milleiros e miles de milleiros delas (a maioría non as vemos) non é nada fácil que dúas estrelas choquen. Así de cara. Pero ás veces unha pasa tan cerca doutra que se atraen con moita forza e comezan a dar voltas unha sobra da outra. Se están moi preto entre elas, unha delas comeza a zugar materia gasosa da outra. Literalmente absórbea, ata que non queda nada. Iso é o mais normal, dentro do raro. Pero se dun xeito moi estraño, unha estrela batese con outra de fronte e con velocidade, produciríase unha explosión enorme que faría aumentar o brillo do conxunto miles de veces, transformándose no que se chama unha nova ou unha supernova (dependendo do tamaño delas), desprendendo moitísimas radiacións: visibles (luz) e invisibles (raios X, gamma, microondas...). Pero é unha situación MOI improbable. A vida humana veríase afectada se fosen estrelas da nosa inmediata vecindade, o cal non vai se-lo caso. De feito como xa che contei antes, en cada instante está estoupando unha supernova, pero están a centos ou miles de millóns de anos luz de nós.

19. Unha estrela máis masiva que o Sol, desaparece estoupando. Convértese nunha Supernova, que é unha estrela que estoupa e que se converte nun púlsar. ¿Que se produce e como nos afecta a nós que se produzan estas explosións?. ¡Moi ben!, vexo que liches dabondo. Todo depende do tamaño da estrela que se vai converter en supernova. Como xa che contei antes (ver supernovas e preguntas 6 e 8) cando a estrela ten un tamaño comprendido entre 1,4 e 1,7 veces a masa do Sol, entón unha vez que estoupou, o resto da masa estelar “cáese” violentamente cara o centro, comprimíndose unha barbaridade, con tal forza e intensidade que “escachan” os átomos, quedando unha masa de neutróns apertados uns cara os outros. A densidade deste sistema é ENORME e a nova estrela chámase estrela de neutróns. (se a masa da estrela inicial fose maior, en lugar dunha estrela de neutróns, formaríase un burato negro). Normalmente teñen un campo magnético moi grande e xiran a velocidades incribles (algunhas dan máis de mil voltas nun segundo sobre si mesmas). Prodúcense uns campos magnéticos parecidos aos que fai a Terra cos seus polos Norte e Sur, pero millóns de veces máis intensos, e eses feixes de radiacións magnéticas reconducen partículas atómicas cara a fóra con velocidades enormes, preto da velocidade da luz. E, ao chocar coas enormes masas de gas que rodean aos astros, á propia estrela ou ás súas vecindades, prodúcese unha excitación luminosa por quecemento do mesmo que nos permita ve-lo gas desde moita distancia. Ao dar voltas, os feixes de luz, ás veces miran cara a Terra. Como se fosen faros. Só que centos ou miles de veces por segundo. Este tipo de estrelas soen estar cara o centro das galaxias, e nós estamos máis ben fóra dela. Se algunha supernova estoupara preto de nós nos centos de millóns de anos que levamos sobre a Terra pelexando pola vida, a tal hora non quedaría resto algún dela. A supernova máis preto de nós que se coñeza, foi rexistrada no ano 1054 polos astrónomos chineses (debeu ser prodixioso, pois, víase mesmo de día á luz do Sol), e hoxe en día os seus restos, as súas cinzas constitúen a chamada Nebulosa do Cangrexo (ver figura), na constelación de Tauro, a uns 6500 anos luz de nós (obxecto Messier M 1). O seu gas estase expandindo aínda (polo efecto do estoupido) a uns 1000 Km/s.

20. ¿Como é a Vía Láctea? A Vía Láctea é o nome que se lle da ao conxunto de miles de millóns (dez elevado a once) de estrelas onde nos atopamos. A Vía Láctea é unha de tantas Galaxias como hai no Universo. A maioría delas, forman como un remuíño de estrelas con un núcleo máis condensado de estrelas no centro, y varias “pólas” de estrelas ao seu redor. Chámase así porque, mirando ao ceo nunha noite escura e limpa, vese coma na cúpula nocturna das estrelas como un camiño de color do leite (de aí o de láctea), que atravesa o ceo da noite. O nome puxéronllo os romanos (máis ou menos significa Camiño de Leite). Vista de canto, a Vía Láctea, como tódalas galaxias, é achatada e con forma de lentella.

21. ¿Para que se formou a Vía Láctea?. ¿Por que se formou a Vía Láctea?. ¿Para que?. Non cho sei, pero tampouco sei para que se formaron as pedras e o aire, e as unllas dos pés, e os planetas. Ás veces as cousas non se teñen que formar “para algo”, senón que xorden e simplemente son. En xeral ninguén se pregunta para que, senón que é unha galaxia. En canto ao por que, se cadra é máis doado, pero a resposta verdadeira é que son como moreas de grumos de gas enorme que rematou condensando en enormes agrupacións de estrelas e planetas. O Universo obedece a unhas LEIS que a Física e os físicos tentan de pescudar, para poder comprender como funcionan, como evolucionan, que vai pasar con eles, etc. A Vía Láctea, por outra banda, non é máis que unha máis das millóns de galaxias que ateigan o Universo.

22. ¿Canto mide máis ou menos a Vía Láctea?.

23. ¿Cantas estrelas hai? En realidade non existe unha resposta exacta a túa pregunta xa que non sabemos canto de grande é o Universo. Por outra banda, a materia que coñecemos representa tan só unha moi pequena parte do total do contido do noso Cosmos: en cifras aproximadas só un 4%; un 23% del contido restante trataríase dun tipo de materia que no coñecemos (chámaselle materia escura) e un 73%, ou sexa, a parte máis grande, sería tamén algo que descoñecemos (denominado 'enerxía escura'). Como vemos pois, a materia que coñecemos, os átomos aos que estamos afeitos, son en realidade o contido minoritario do noso Universo.

Centrarémonos pois nese pequeno 4% do contido total do Cosmos:

Pénsase que a nosa Galaxia, a Vía Láctea, contén 100.000 millóns de estrelas (10 elevado a 11) e que o Universo enteiro podería conter o mesmo número de Galaxias, ou sexa, 100.000 millóns de Galaxias, polo que multiplicando obteríamos unha cifra aproximada para o número de estrelas que contén o Cosmos, de 10 elevado a 22.

24. ¿Como se formaron os planetas?. ¿Que se fixo para conseguilo?. A substancia máis abundante do universo é o elemento hidróxeno (símbolo H). Pero no interior das estrelas a millóns de graos centígrados de temperatura, este hidróxeno transfórmase noutros elementos de núcleo máis pesado. Iso nas estrelas normais. Cando unha estrela é moi grande, como xa temos dito, vai acaba-los seus días (habería que dicir, falando ben, os seus milenios) estoupando. E nese momento é cando aparecen outros elementos aínda máis pesados (ferro, chumbo, sodio, etc.). Unha vez formados (en cantidades enormes) quedan espallados nun volume moi grande de espacio. Sen embargo, pouco a pouco, estas nubes de po (de materia: metais, e outros elementos) comezan a concentrarse e van xuntándose molécula a molécula e partícula a partícula pola atracción gravitatoria; ata que forman pedras, logo enormes rochas e finalmente planetas. Todo iso en decenas ou centos de miles de anos. Ao principio o po, aparece dando voltas ao redor da estrela que se formou primeiro como consecuencia da concentración enorme do hidróxeno no medio da nube xiratoria. E pouco a pouco ese disco de partículas sólidas, que vén en chamarse “disco de acreción” (semellante aos aneis de Saturno pero de millóns de km de grande), vaise concretando en partes maiores que son os que finalmente constituirán os planetas e os asteroides (miniplanetas). Como é lóxico ninguén fixo nada para conseguilo. No transcurso dos anos, mellor dos milenios, pouco a pouco se foi formando o que acabará sendo un novo sistema solar. Coa súa estrela central (o seu Sol) e os seus planetas xirando ao seu redor. Isto está a suceder continuamente no Universo: en todo momento unha estrela morre (xeralmente estoupando) e outras nacen.

25. ¿Como se formou o universo?. A resposta a tan difícil pregunta é unha constante do pensamento humano ao longo da súa historia. Claro que non sempre se tiña o mesmo concepto de universo que, por exemplo, se ten hoxe en día. Na época antiga pensábase que o universo era o que víamos: é dicir o conxunto de estrelas e planetas que alcanzaba a vista. Pouco máis ou menos como de aquí ao tiro dunha pedra, como quen di. Pouco a pouco vaise vendo que o Universo é francamente ENORME. E a pregunta de como se formou pasou de ser unha lenda ou mito (tódolos pobos e culturas teñen a súa interpretación), a unhas hipóteses, logo teorías que pouco a pouco se van perfeccionando. A teoría actual, é de que inicialmente houbo un PRINCIPIO que se vén en chamar o BIG-BANG, que foi como un grandísimo estoupido onde TODO o Universo que inicialmente estaba concentrado case nun punto, se vai facendo máis grande, expandíndose, aumentando o seu tamaño, a través de varios procesos, ao principio moi quentes, ata chegar ao de hoxe en día. Localmente (por “parroquias”) as nubes de gas vanse concentrando en estrelas e galaxias ata a estructura que hoxe coñecemos.

26. ¿Como se formaron as estrelas?. A partires dunha inmensa nube de hidróxeno (a substancia máis lixeira de tódolos elementos, que se presenta en forma de molécula diatómica: H2), de varios centos ou miles de anos-luz de tamaño. Pola acción da gravidade, aínda que lentamente fóronse atraendo pouco a pouco unhas partes coas outras ata que se forma unha moito máis condensada e densa; a partires de aí, acelérase o proceso de formación da estrela xa que a masa vai aumentando e o peso do hidróxeno faise tan grande que comprime as moléculas que están debaixo, proceso que representa a transformación da enerxía potencial gravitatoria en calor. Este chega a alcanzar unhas temperaturas tan elevadas que primeiro se rompen as moléculas de H2, e de seguido os átomos soltos de H reaccionan entre si dando lugar a un átomo de helio (He) e liberando unha grande cantidade de enerxía e radiacións (enerxía e radiacións nucleares): H + H ( He . Todo iso sucede (no núcleo da estrela) a unha temperatura non inferior aos 14 millóns de graos centígrados (oC ). Na parte exterior da estrela a temperatura é moito máis baixa, pero varía entre 2500 oC e 10.000 ou 30.000. Esa enerxía liberada é a que dá lugar a tódolos tipos de radiacións que obsérvamo nas estrelas (luz visible, e non visible: raios U.V., raios X, raios gamma, raios infravermellos, ondas de radio, microondas, e algunha máis).

27. ¿Cal foi a estrela que xurdiu primeiro? Non estaba ninguén alí para dar conta de tal cousa. Ben, en serio: a pregunta non é lóxica xa que se formaron SIMULTANEAMENTE miles de millóns de estrelas. Non hai unha primeira. Aínda que tal cousa sábese hoxe, que aconteceu hai uns 13.500 millóns de anos atrás. Cuarta máis, cuarta menos.

28. ¿Cal é a estrela máis importante?. ¿Sería en función do seu tamaño ou non ten nada que ver?. En principio temos que pensar que a estrela máis importante para nós é o Sol. Polo demais, fóra dese criterio de conveniencia nosa, non hai unha estrela máis importante ca outra. O tamaño non ten nada que ver, nin ningunha outra propiedade. O cal non quita que poidamos falar das estrelas máis grandes, máis quentes, máis pequenas, máis rápidas, máis densas, máis afastadas de nós, etc. Tamén podiamos dicir que a Estrela Polar, é unha estrela moi importante para a navegación. Pero máis que nada por estar onde está no ceo, xa que serve para orientarse no mesmo, e durante moitos anos fíxoo para os navegantes nocturnos. Pero en si mesma, é unha estrela moi corrente. Mesmo a nosa estrela, o Sol, éche unha estrela do máis corrente de todo. Nada especial que as distinga das demais.

29. ¿Cal é a masa da Terra?. Aproximadamente 5,98·1024 Kg (aproximadamente un 6 seguido de 24 ceros). Unhas 81 veces máis masiva que a Lúa. Pero unha manchiña de po se a comparamos coa do Sol.

30. ¿En que estado se encontra a materia do universo?. Boa pregunta. Ata hai moi poucos anos pensábase que a maioría da materia do Universo estaba en forma de plasma (constituínte principal das estrelas, e tamén do lume, das lámpadas de neon –as dos anuncios-, etc.) e/ou de gas (especialmente hidróxeno e helio). A cantidade de materia en estado sólido ou líquido, aínda que moi importante no noso planeta, é ridícula no Universo. Mais hai uns poucos anos, demostrouse que hai moito máis dun tipo de materia que non se sabe o que é, e que lle chamamos materia escura. (Ver pregunta 23). Sábese que esta materia non absorbe, nin emite enerxía radiante (luz de ningún tipo). ¿E entón como sabemos que está?: porque si é activa respecto a gravidade. O mesmo aconteceu cun tipo de enerxía que sabemos que está pero non descuberta aínda e que se veu en chamar enerxía escura. A materia e enerxía escura son moito máis abundantes que a materia e enerxía “ordinarias”; pero nestes momentos tódalas investigacións apuntan cara aí: descubrir en que consiste cada unha delas.

31. ¿Varía o número de estrelas co paso do tempo?. En certo modo si. Como xa dixemos, as estrelas están nacendo a cada momento: mentres les esta liña, están a nacer millóns de estrelas... e outras a morrer. É un Universo Dinámico (en constante movemento), contra do que crían os antigos (babilonios, chineses, gregos, romanos, e mesmo na idade media), como Aristóteles (un importantísimo filósofo grego, que influíu no pensamento da humanidade) que consideraban que era algo inmutable (non cambiante). O número de estrelas, dentro dunha galaxia (enorme acumulación de estrelas) mantense practicamente constante, cunha lixeira tendencia a diminuír co paso do tempo (de MOITO tempo). Pero noutros lugares pode suceder que esta situación se inverta. Non existe suficiente información para facer unha avaliación deste punto respecto de TODO o Universo.

32. ¿Por que a Terra atrae aos corpos cara o seu centro?. Porque existe unha propiedade de tódalas cousas, unha propiedade do Universo, que consiste en que a materia atráese unha a outra. Esa forza con que se atraen as cousas mantense incluso a distancias enormes (e cando digo enormes pensa en E N O R M E S). Esta propiedade do Universo e da materia foi descuberta por Isaac Newton e chámase por iso Lei de Newton da Gravitación Universal. Agora ben, a intensidade desa forza depende da cantidade de materia (que se mide coa masa) ademais da distancia. Como a Terra é unha grande concentración de materia, ten unha grande masa, polo que tódalas cousas (materiais) que estean na súa vecindade, sentiranse atraídas por ela. O que ocorre é que toda esa masa compórtase como se estivera concentrada nun punto; que no caso do planeta Terra, ó ser esférico, coincide co centro xeométrico do mesmo. É como se toda a masa da Terra estivera concentrada nese punto.

33. ¿Cómo se chama a lúa da outra galaxia, máis preto de nós?. Nesta pregunta debe de haber unha confusión de termos: unha galaxia é unha enorme concentración de estrelas cos seus planetas correspondentes. Chámase lúa a un astro que da voltas ó redor dun planeta. Teñen lúas o planeta Terra, o planeta Marte, Xúpiter, Saturno, Urano, Neptuno e mesmo Plutón. Non teñen lúas nin Venus nin Mercurio. Sábese que noutros sistemas solares, moi afastados do noso, hai outras lúas ó redor doutros planetas. Como veredes non ten sentido dicir “a lúa doutra galaxia”. Non sei se era o que ti querías dicir ou preguntar.

34. ¿Cantas galaxias son coñecidas polo ser humano?. ¿Como se lles chamou?. O número de galaxias coñecidas polo Home, está cambiando a cada momento. Cambiando no sentido de aumentar. Canto mellor se van facendo os aparellos de medición con máis detalle se pescuda no Cosmos. Tal foi o caso do Telescopio Espacial Hubbel, que revolucionou o coñecemento da humanidade neste sentido. Pero tamén doutros instrumentos dentro e fóra da Terra. A situación é tal que cada día que pasa, aumenta o número de astros, ou cometas, ou estrelas ou galaxias, ou nebulosas que se van descubrindo. Existe sen embargo un pero, e é que canto máis afastado están de nós os obxectos descubertos, tamén o están no tempo: o que chega ata nós, é a luz dun algo que empezou a viaxar hai miles ou miles de millóns de anos. Non é o que neste mesmo instante está aí. Moitas das cousas que se observan, puidera suceder que xa non existan ou desde logo nin estarían “aí”, nin terían as propiedades que teñen. É como se estiveras asistindo a unha carreira de coches pero desde onde ti estás non os podes ver “en directo”, pero pásanche unhas fotos que lles fixeron os que están diante túa. Ver velos, pero xa non están aí. A outra pregunta é máis fácil de responder: trátase de catalogar as galaxias. O primeiro intento serio foi o dun astrónomo chamado Messier. O seu catalogo deu nome a unha grande multitude de obxectos celestes que se poden ver cun telescopio, cuns prismáticos ou, ás veces, a simple vista. Este tipo de obxectos no catálogo reciben nomes como M1, M35, M31, M105 (algo así como “obxecto do catálogo Messier). O obxecto chamado M31, por exemplo, corresponde á fermosa galaxia de Andrómeda, que se pode ver cuns prismáticas (e case a simple vista, nun sitio escuro e de ceo limpo), na constelación de Pegaso; especialmente no verán. Hai outros catálogos máis recentes e máis extensos, entre os que cabe subliñar o NGC (New General Catalog) acompañado de unhas cifras que clasifican ó obxecto. Así por exemplo NGC 9328, sería o nome dun destes obxectos. Por outra banda cómpre dicir que moi preto de nós están dous mini-galaxias, que se chaman Nubes de Magallanes (a Grande e a Pequena). Son como galaxias cativas que orbitan ao redor da Vía Láctea. A súa vez, a nosa galaxia forma parte dun grupo de galaxias, que se atraen entre si, e que dan voltas unhas ao redor das outras. Chámase Grupo Local.

35. ¿Por que flotamos no espacio? Isto é o que se chama unha pregunta viciada. Estamos tan afeitos a que temos que “caer” (“todo cae”), feito que aprendemos como algo natural, normal desde que nacemos (que non paramos de caer e de loitar contra desa estraña forza que tira de nós sempre cara abaixo), que xa nin se nos ocorre pensar que puidera ser doutra forma; mesmo nos chama a atención cando vemos algo flotando na auga ou noutro líquido. Parécenos estraño, algo máxico (disfrutamos cando nadamos ou flotamos na auga, mesmo sentir a perda de peso na bañeira da casa). Pero a realidade é que as cousas caen porque hai unha forza que achega una contra a outra (Forza da Gravidade). No caso da terra, todo o que está sobre a súa superficie, se se deixa libre, “achégase” cara o outro corpo máis grande que é o planeta Terra. Dicimos que o corpo pesa. A Lúa está caendo todo o tempo sobre a Terra, pero como ten un movemento circular, “non dá caído”. O mesmo lle ocorre á Terra respecto do Sol, e ós demais planetas e astros que xiran ó seu redor. Mais se non houbera ningún planeta nin astroP veciño a nós; se estiveramos no medio e medio dun espacio baleiro, moi lonxe de outro astro, pois entón non habería ningunha forza que nos achegase cara a ninguén. É dicir non caeriamos cara ningún lado. E iso é o máis normal, se nos fixamos no tamaño do Universo e as enormes distancias que hai entre os seus compoñentes.

36. ¿Como é posible ver cun telescopio, os planetas, xa que están tan lonxe?. ¿Como é posible ver cunha lupa os bichiños, os pelos dunha mosca, ou os microbios cun microscopio?. Pois pola mesma razón, vense os planetas: cunhas lentes como nas lupas e nos microscopios pero adaptados para as grandes distancias (un telescopio non é máis que uns prismáticos de maior potencia). Coas lentes manipulamos os raios de luz que veñen dos corpos (pequenos ou grandes) para que poidamos velos nós. Aínda así, cómpre dicir que cun telescopio, de momento non é posible ver planetas que pertenzan a outros sistemas solares (que non sexan do noso sistema solar). Non directamente. Mesmo se hai algún máis aló de Plutón, íanos custar moitísimo traballo velo. Foi este ano en marzo ou abril que se descubriu un destes pequenos planetas. Chamóuselle Sedna (algo menor que a Lúa). Mira en internet por esta palabra e terás máis información.

37. ¿Por que teñen eses nomes as constelacións? Os nome das constelacións veñen da antigüidade. Unha vez que damos por feito que o Home pescudaba no ceo, decatouse de que había agrupacións de estrelas que tiñan un aspecto fixo, constante. Nesa época, a mitoloxía, a relixión tiña un enorme peso nas culturas desas sociedades, e procuraban darlles nomes de deuses e heroes das súas culturas a tódolos fenómenos do ceo; especialmente dos gregos. Así xorden os nomes dos planetas. E tamén de animais que tiñan algo que ver nesas historias ; así Aries (carneiro), Tauro (touro), Osa maior e menor, Xéminis (xemelos), Canis Maior (can maior), Serpens (serpe), Cáncer (caranguexo), Piscis (peixes), etc. A idea era que as estrelas facían uns debuxos que (teoricamente) semellaban a figura dese nome. Pero na maioría dos caso (Osa maior, por ex.) realmente hai que ter moita imaxinación para “ver” un oso, ou un can, ou un peixe, etc. Nesa época pensábase que tal figura tiña moita importancia na vida dos seres humanos, cousa que segue a facer hoxe en día a Astroloxía que convén saber que non ten NADA que ver coa ciencia. Nin se pode considerar unha cousa que teña fundamento científico algún. Non se debe confundir a ASTRONOMÍA, coa ASTROLOXÍA.

38. ¿Como se distinguen estrelas e planetas?. Desde sempre se ten dito que as estrelas teñen luz propia, os planetas non teñen luz propia, senón que a reflicten dalgunha estrela cércana (igual que a nosa Lúa). No canto de estar observando o ceo de noite, o truco para distinguir un planeta dunha estrela é que as estrelas titilan, que quere dicir que a súa luz “baila”, oscila, cando as miramos. Mentres que cando miramos un planeta, a súa luz chéganos totalmente fixa. Non titilan. Por outra banda, os planetas seguen sempre a mesma traxectoria que segue a Lúa, por exemplo no ceo. Como se houbera un camiño invisible común a todos eles. Se sabes por onde se moveu a Lúa ó longo dos meses, saberás cal é ese camiño.

39. ¿Como é que o cometa Halley pasa cada certo tempo cerca da Terra?. Non só o Halley, senón que a maioría dos cometas (non todos) son periódicos, que quere dicir precisamente iso, que periodicamente pasan polos mesmos sitios, ou volven a estar nas mesmas posición non ceo. Pero iso é consecuencia da Cinemática Celeste, de ser móbiles que teñen unha velocidade e unha traxectoria normalmente elíptica ou circular, que fai que unhas veces estean tan afastados de nós que nin os vemos e outras tan cerca de nós que nos chaman a atención. O que ocorre é que o período dese movemento circular, é moi grande. O Halley ten un período de 76 anos aproximadamente, o que quere dicir que cada 76 anos volve a pasar diante nosa. Hai outros cometas de menor período (o Encke ten un período de 3,3 anos) e outros de maior período (o Hale-Bop, que se veu tan ben no ano 1997, ten un período de máis de tres mil anos).

40. ¿Por que nunca entrou na órbita de algún planeta?. ¿Quen dixo que non?. O que ocorre, e que entrar nunha órbita non quere dicir necesariamente chocar. Tódolos planetas do noso Sistema Solar, están dando voltas ó redor do Sol practicamente nun mesmo plano: É dicir, é cómo se os debuxaras nun papel as súas traxectorias: quedarían todas debuxadas no plano do papel. Pero se quixeras debuxar a órbita elíptica (en forma dunha elipse) do cometa Halley (e de practicamente tódolos cometas que nos visitan), terías que facelo en tres dimensións, pois sáese do papel, e a súa órbita toca ó papel en só dous puntos, que están entre Venus e a Terra. De maneira que propiamente falando son traxectorias distintas e por iso non toca ningunha órbita. Outra cousa é dicir que está máis “dentro” do Sistema Solar que un planeta determinado.

41. ¿Que velocidade leva, máis ou menos?. A velocidade do cometa Halley é moi variable, dependendo de que estea preto do Solo (perihelio) ou o máis lonxe posible del (afelio). No primeiro caso leva a máxima velocidade: uns 600.000 Km/h; e no afelio a velocidade reduces a uns 60 Km/h.

42. Un asteroide, ¿podería destrui-lo planeta Terra partíndoo en pedazos?. En principio non. Todo depende da enerxía (cinética sobre todo) que traia. Un asteroide, por definición non ten un tamaño moi grande, polo que no tería enerxía suficiente para escacha-la Terra. Pero si para destruí-la vida e propiedades da superficie da mesma. Hai unha hipótese de formación da Lúa, a partires do choque dun asteroide do tamaño do planeta Marte (bastante máis pequeno que A Terra) contra o noso planeta. Segundo esta hipótese, do brutal choque conseguiuse arrincar un enorme cacho de terra que logo se concretou, de novo, no que hoxe é o noso satélite natural (a Lúa). Pero non é máis que unha hipótese. Esto sucedería hai uns 4000 millóns de anos. Non é tan doado rompe-lo noso planeta (nin os outros planetas).

43. ¿É a luz a única magnitude que se transmite polo espacio?. A túa pregunta vou ter que interpretala: de primeiras a luz non é unha magnitude, senón unha forma de enerxía en forma de radiación, coas propiedades de tódolos raios de luz (frecuencia, lonxitude de onda, período). Tamén teño que pensar que te estás a referir á luz visible, ó que téñoche que contestar que esa non é máis que unha mínima fracción da luz: a luz tamén pode ser invisible, como os raios ultravioletas, os raios X, os raios gamma, os infravermellos, as microondas e as ondas de radio. Efectivamente todas estas “luces” transmítense polo espacio sen necesidade de que haxa algo “sobre” o que ir, como lle ocorre a un coche que vai sobre a estrada ou a un barco sobre o mar. Pero, digo eu, ¿polo espacio non andan tamén as partículas materiais, desde planetas ata areíñas minúsculas pero que se moven a enormes velocidades?. Poderiamos dicir que son masas que se moven polo espacio. E é que realmente polo espacio, ata o que sabemos hoxe, o que “se move” precisamente é materia e enerxía.

-----------------------

[pic]

[pic]

[pic]

[pic]

[pic]

[pic]

[pic]

[pic]

[pic]

[pic]

[pic]

[pic]

[pic]

[pic]

Constelación de Tauro 2

Constelación de Tauro 2

[pic]

................
................

In order to avoid copyright disputes, this page is only a partial summary.

Google Online Preview   Download