MaNUaL BA TREiNAMENTU Onestidade BA ASAUN HASORU

SENTRU DE ESTUDUS BA DAME NO DEZENVOLVIMENTU

MaNUaL BA TREiNAMENTU BA ASAUN HASORU

Justisa

Onestidade

KORRUPSAUN,

Transparansia

KOLUZAUN NO NEPOTIZMU

Integridade

HAKBIIT KO?ESIMENTU SET?R P?BLIKU

CEPAD 2018

i

MANUAL BA TREINAMENTU

Hamoris kultura anti-korrupsaun iha set?r p?bliku

________________________________________________________________________

CEPAD Setembru 2018

ii

Kona ba Aut?r Pakote Manual Treinamentu: Hakerek na'in: (CEPAD) Sentru de Estudus ba Dame no Dezenvolvimentu (Ekipa KKN: Jo?o Boavida, Ivonia Pinto Tsia, Adelaide Lopes, Joana Maria Viegas, Evencio Manuel & Afonso Soares)

Kontribuisaun husi: Grupu Konsultivu Nasion?l (Instituisaun Anti-Korrupsaun mak hanesan KAK, PDHJ, MP, IGE, GOPAC; Instituisaun P?blika mak hanesan: M. Edukasaun, M. Saude, M. Agrikultura e Pescas, M. Administrasaun Estatal, M. Solidaridade Sosial, M. Obras P?bliku, Alfandega, INAP no Komisaun Funsaun P?bliku inklui Igreija) Foto: (Ekipa KKN, Ekipa AV:Lamberto Quintas Soares, Domingas Cardoso no foto referensia husi internet) Design: Ekipa KKN Titulu: Manual ba Treinamentu:Hakbiit Ko?esimentu Set?r P?bliku ba asaun hasoru KKN Data:Setembru 2018 Publikador: CEPAD ? CEPAD 2018 Direitu rezervadu CEPAD nian Produz iha Dili, Timor-Leste

iii

?NDISE

PREF?SIU

I. Introdusaun

1

II. Objetivu

2

M?dulu 1. Hahu Treinamentu

3

M?dulu 2. Definisaun Korrupsaun

5

Tipu Korrupsaun

6

Tipu 1 : Abuzu pod?r

6

Tipu 2 : Korrupsaun ativa & pasiva (f? no simu)

7

Tipu 3 : Pekulatu no Pekulatu ho uzu

7

Tipu 4 : Partisipasaun Ekon?mika iha Neg?siu

8

Impaktu Korrupsaun

8

M?dulu 3. Instrumentu Leg?l Nasional no internasional ba prevene no kombate korrupsaun 10

Instrumentu Leg?l Nasion?l ba prevene no kombate hahalok korrupsaun Instrumentu Leg?l Internasional ba Prevene no Kombate Korrupsaun____

_______11 16

M?dulu 4. Kna'ar Instituisaun Anti Korrupsaun

18

1. Komisaun Anti-Korrupsaun (KAK)

18

2. Provedoria dos Direitos Humanos e Justi?a (PDHJ)

19

3. Procuradoria Geral da Rep?blica/Minist?riu P?bliku

19

4. Inspetoria Jeral do Estado (IJE)

20

5. Tribunal

20

6. Entidades Seluk (Sosiedade Sivil)

21

M?dulu 5. Haforsa mekanizmu ba denunsia kazu korrupsaun

22

Aneksu

25

iv

PREF?SIU

I. Introdusaun

CEPAD mak Centro de Estudos Para a Paz e Desenvolvimento, organizasaun ita ema Timoroan nian mak harii iha tinan 2007. Objetivu CEPAD mosu atu kontribui ba harii klima ida, iha ne'eb? Timoroan sira liuhosi di?logu no debate hamutuk identifika obstakulu no prioridade ba p?s mak duravel, no buka komprende orijin no din?mika konflitu molok hamutuk hamosu rekomendasaun ho solusaun atu hatan ba obstakulu hirak ne'e ho dame.

CEPAD hafoin hakotu tiha konsulta ho komunidade sira hotu iha Distritu 13 laran durante tinan rua (2007-2009), Korrupsaun, Koluzaun no Nepotizmu (KKN) mosu nu'udar prioridade ida husi prioridade haat mak partisipantes identifika nu'udar prioridade importante mak merese atensaun kle'an hodi buka solusaun, atu nune'e bele kontribui ba harii dame sustentavel iha TimorLeste. Prioridade 4 ne'e mak: 1. Interese individu?l no partidu pol?tiku aas liu interese nasion?l; 2. Sistema Judisial form?l inefetivu no kultura impunidade pol?tika; 3. Nesesidade ba narrativu ida komprensivu kona-ba ist?ria rezist?nsia no

okupasaun; 4. Korrupsaun, Koluzaun no Nepotizmu (KKN)

Hatan ba prioridade n?meru 4 (KKN) CEPAD lansa ofisialmente Grupu Traballu Nasion?l ida iha loron 25 Outubru 2011. Grupu traballu ne'e mak respons?vel prinsip?l ba artikula rekomendasaun ho partisipasaun husi membru komunidade sira iha Distritu 13, liuhosi Diskusaun Fokus Grupu, Di?logu Interativu no Entrevista ho partisipantes sira atu buka hatene oins? bele kombate korrupsaun iha Timor-Leste.

Prosesu atu hamosu rekomendasaun ne'e lori tinan ida hodi kompleta peskiza no debate iha nivel Grupu Traballu Nasional no sosializasaun ba rekomendasoens iha nivel komunidade iha Timor-laran, no rezulta iha aprovasaun ba rekomendasaun iha area oin tolu, mak reforma Sosi?l, Lejislativa no Konstitusion?l. Membrus Grupu Traballu Nasion?l hamutuk ho partisipantes Distritu 13, konkorda katak Iha area reforma Sosi?l presiza fokus iha estabelesementu kampa?a edukasaun s?vika ida permanente;

1

................
................

In order to avoid copyright disputes, this page is only a partial summary.

Google Online Preview   Download