DOI: 10.1515/frp-2015-0037 Leśne Prace Badawcze Forest ...

[Pages:11]DOI: 10.1515/frp-2015-0037 Wersja PDF: lesne-prace-badawcze.pl

oryginalna praca naukowa

Lene Prace Badawcze / Forest Research Papers Grudzie / December 2015, Vol. 76 (4): 377?387

e-ISSN 2082-8926

Plany rozwoju infrastruktury i dzialalnoci turystycznej w parkach krajobrazowych na terenie administrowanym przez Lasy Pastwowe

Plans for the development of infrastructure and tourism activities in landscape parks under the State Forests' administration

Ewa Referowska-Chodak

Szkola Gl?wna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydzial Leny, Katedra Ochrony Lasu i Ekologii, ul. Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa

Tel. +48 502938348, e-mail: ewa_referowska_chodak@sggw.pl

Abstract. The aim of the study was to present plans (up to 2030) for the development of infrastructure and tourism activities in the Polish landscape parks located in the area of the State Forests' administration.

At the end of 2013, a survey was conducted the results of which were verified and their analysis completed in 2014. The questionnaire was sent to the directorates of all 122 parks. 70.5% of the directorates replied to the open question inquiring about their plans and demands for tourist activities (including educational tourism) and recreation. These were then correlated to parks in areas under the State Forests' administration.

The most commonly proposed/planned actions by the directorates in cooperation with the Forest Districts are: construction of new educational paths (in 41.9% of parks), maintaining the existing ones (24.4%) and the organization of tourism/recreation and educational events (22.1%). The largest share of proposed/planned actions without the cooperation of the Forest Districts comes from the creation of new routes/trails, parking lots, etc. along with their equipment (36.0%), construction of tourist infrastructure (bins, benches, tables, shelters, fire circles, sightseeing towers, bridges, 18.6%) and the issuing of maps, brochures, guides or other publications (17.4%).

However, it is of particular importance to take the need for nature conservation in the development of tourism and recreation in areas of landscape parks into account. The literature provides a number of helpful solutions. Furthermore, such activity requires broad cooperation supported by external funds especially between the parks, Forest Districts and municipalities.

It is also important to continue the environmental education of both, visitors and locals, as well as the promotion of eco-tourism and responsible use of the environment.

Keywords: tourism in landscape parks, tourism in the State Forests, the development of tourism, landscape parks' cooperation with the State Forests

1. Wstp

Parki krajobrazowe s jedn z dziesiciu form ochrony przyrody (Ustawa 2004 ? art. 6.1). Obejmuj one obszar chroniony ze wzgldu na wartoci przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania i popularyzacji tych wartoci w warunkach zr?wnowaonego rozwoju (Ustawa 2004 ? art. 16.1). Ze wzgldu na fakt, e grunty lene znajdujce si w granicach parku krajobrazowego pozostawia si w gospodarczym wykorzystaniu (Ustawa 2004 ? art. 16.6), na tym terenie maj moliwo funkcjonowania nadlenictwa Las?w Pastwowych (LP).

Aktualnie w Polsce s 122 parki krajobrazowe, w kadym z nich wystpuj lasy o mniejszej lub wikszej powierzchni. Lcznie stanowi ona co najmniej 50,4% ich calkowitego obszaru (Ochrona rodowiska 2014 ? Tab. 195). Z drugiej strony parki krajobrazowe (wraz z mniej lesistymi obszarami chronionego krajobrazu) zajmuj 51% powierzchni Las?w Pastwowych (Raport 2014).

Zgodnie z Ustaw o ochronie przyrody na terenie zarzdzanym przez Pastwowe Gospodarstwo Lene Lasy Pastwowe (PGL LP), znajdujcym si w granicach parku krajobrazowego, zadania w zakresie ochrony przyrody wykonuje samodzielnie miejscowy nadleniczy, zgodnie z ustaleniami planu

Wplynlo: 11.05.2015 r., zrecenzowano: 31.05.2015 r., zaakceptowano: 24.07.2015 r. ? 2015 E. Referowska-Chodak

378

E. Referowska-Chodak / Lene Prace Badawcze, 2015, Vol. 76 (4): 377?387

ochrony parku krajobrazowego, uwzgldnionymi w planie urzdzenia lasu (Ustawa 2004 ? art. 105.5). Jednak zakres planu ochrony dla parku krajobrazowego nie obejmuje wylcznie zagadnie ochrony przyrody, ale take wskazania m.in. dla rozwoju turystyki i rekreacji (udostpnione obszary oraz sposoby korzystania z nich) (Ustawa 2004 ? art. 20.4). Ksztalt tych zapis?w zaley m.in. od zdania rady parku krajobrazowego lub rady zespolu park?w krajobrazowych. Do jej kompetencji naley bowiem z jednej strony opiniowanie projektu planu ochrony parku krajobrazowego (Ustawa 2004 ? art. 99.4.2), a z drugiej strony opiniowanie i ocena realizacji projekt?w i program?w dzialalnoci parku krajobrazowego lub zespolu park?w krajobrazowych w zakresie ochrony przyrody, edukacji, ale take turystyki i rekreacji (Ustawa 2004 ? art. 99.4.4). A zatem zgodnie z przedstawionymi zapisami prawa, nadleniczy jest wskazany w Ustawie o ochronie przyrody (2004) jako realizator zada zwizanych z ochron przyrody w parku krajobrazowym, natomiast nie jest wskazany jako wykonawca zada zwizanych z realizacj turystyki i rekreacji. Tym niemniej jest uzaleniony w realizacji wlasnych zamierze w tym zakresie od zapis?w planu ochrony parku krajobrazowego, a dokladniej od wspomnianych wyej wskaza odnonie do udostpnianych obszar?w oraz sposob?w korzystania z nich (Ustawa 2004 ? art. 20.4). Powinny by one uwzgldnione przy opracowywaniu planu urzdzenia lasu (Instrukcja 2011 ? ? 116.1.3), kt?ry take odnosi si do tematyki turystyki i rekreacji. Bowiem jednym z kryteri?w wsp?lczesnej gospodarki lenej jest utrzymanie spolecznych funkcji lasu, w tym udostpnianie lasu dla cel?w rekreacyjnych, zdrowotnych i edukacyjnych (Instrukcja 2011 ? ? 79.2.6). Jednym z zada planowania urzdzeniowego jest okrelenie potrzeb w odniesieniu do remont?w i budowy infrastruktury technicznej, w tym zwizanej z turystyk i rekreacj (Instrukcja 2011 ? ? 1.2.14, ? 3.1.8g, ? 96.1.7, ? 108-109). Opracowywana jest take mapa przegldowa zagospodarowania rekreacyjnego w nadlenictwie (Instrukcja 2011 ? ? 109). Plan urzdzenia lasu jest zatwierdzany przez ministra rodowiska (Ustawa 1991 ? art. 22.1), a za jego realizacj odpowiedzialny jest miejscowy nadleniczy (Ustawa 1991 ? art. 35). Ze wzgldu na fakt, e dzialalno w Lasach Pastwowych prowadzona jest na zasadzie samodzielnoci finansowej (Ustawa 1991 ? art. 50.1), koszty zwizane m.in. z turystycznym, rekreacyjnym i edukacyjnym udostpnieniem i uytkowaniem lasu pokrywane s z wlasnych przychod?w nadlenictw. Naley jednak zaznaczy, e wykorzystywane s w tym celu take inne rodki, np. unijne, w szczeg?lnoci w granicach obszar?w Natura 2000 (). W przypadku park?w krajobrazowych trudno m?wi o wlasnych przychodach, gdy nie maj podstaw prawnych do pozyskiwania z tego terenu poytk?w czy pobierania oplat za wstp (Ustawa 2004). Bazuj na dotacjach wojewod?w (przeznaczanych gl?wnie na wynagrodzenia), wspierajc si rodkami z wojew?dzkich funduszy ochrony rodowiska i gospodarki wodnej, a w mniejszym stopniu rodkami np. z Regionalnych Program?w Operacyjnych czy Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko, przeznaczanymi m.in. na rozbudow

bazy edukacyjnej, dzialalno wydawnicz i zabiegi czynnej ochrony przyrody. Natomiast takie sytuacje, jak na przyklad dostrzeenie nielegalnych wysypisk mieci czy wypalania rolinnoci (przykladowe efekty obecnoci turyst?w/rekreant?w) zglaszane s przez sluby park?w krajobrazowych do wlaciwych slub porzdkowych i organ?w (NIK 2012). Wynika to z zapis?w Ustawy o ochronie przyrody (2004), wedlug kt?rej zadaniem sluby parku krajobrazowego jest ,,wnioskowanie o podejmowanie dziala" w sytuacji zagroe, a nie ,,podejmowanie dziala" (art. 107.2.2).

W roczniku statystycznym Ochrona rodowiska (2014) nie ma aktualnych og?lnopolskich danych odnonie do turystycznego i rekreacyjnego uytkowania park?w krajobrazowych. Przedstawione poniej dostpne fragmentaryczne informacje wskazuj jednak, e ta forma ochrony przyrody spelnia pod tym wzgldem wan spoleczn rol. Wedlug Harabina i Wrony (1999) w kocu lat 90. XX wieku liczba krajowych turyst?w odwiedzajcych parki krajobrazowe wynosila ponad 21 mln os?b rocznie. Przedstawiono take wybrane dokladniejsze dane dla szczeg?lnie intensywnie odwiedzanych obiekt?w: 2?5 mln os?b/rok ? Park Krajobrazowy Beskidu lskiego i Popradzki, 1?2 mln os?b/rok ? Park Krajobrazowy Nadmorski i ywiecki, 1 mln os?b/rok ? Park Krajobrazowy Szczeciski.

rodowisko lene, zwlaszcza w granicach chronionych obszar?w, jest szczeg?lnie atrakcyjne dla turyst?w i rekreant?w, stanowic pierwotny produkt turystyczny (Mandziuk, Janeczko 2009). Dodatkowo rozw?j turystyki w chronionych lasach wzbogaca rynek pracy (Golos, Referowska-Chodak 2011). Std dua presja odwiedzajcych, jak r?wnie organizator?w wypoczynku na te tereny. Moe to pociga za sob szereg zagroe dla przyrody.

Gl?wnym celem niniejszego opracowania jest przedstawienie plan?w rozwoju infrastruktury oraz dzialalnoci turystycznej i rekreacyjnej w zasigu park?w krajobrazowych na gruntach administrowanych przez Lasy Pastwowe, zgloszonych przez dyrekcje park?w krajobrazowych w perspektywie do 2030 roku. Uwzgldnily one szerokie rozumienie turystyki, wlczajc w to turystyk edukacyjn. Jako cele szczeg?lowe mona wyodrbni przedstawienie plan?w dyrekcji w odniesieniu do: infrastruktury turystycznej i edukacyjnej, wydarze dedykowanych turystom i rekreantom, przekazu informacji dla odwiedzajcych, kontroli wplywu turystyki i rekreacji na przyrod. Informacje te maj due znaczenie dla lenik?w, ze wzgldu na pokrywanie si struktur park?w krajobrazowych ze strukturami nadlenictw i odpowiedzialno lenik?w za te tereny.

Material zebrano w kocu 2013 roku w ramach szerszych bada ankietowych. Ankiety zostaly wyslane tradycyjn poczt do dyrekcji wszystkich zespol?w park?w krajobrazowych, jak r?wnie dyrekcji park?w samodzielnych, niestanowicych czci zespolu. Respondenci mieli za zadanie okreli swoje plany wzgldem organizacji dzialalnoci turystycznej i rekreacyjnej w parku krajobrazowym. Pytanie sformulowano nastpujco: Jakie dzialania planuj Pastwo w odniesieniu do organizacji dzialalnoci turystycznej i rekreacyjnej w Parku Krajobrazowym (na obszarze zarzdzanym

E. Referowska-Chodak / Lene Prace Badawcze, 2015, Vol. 76 (4): 377?387

379

przez LP, w poszczeg?lnych nadlenictwach)? W praktyce o takich planowanych dzialaniach niekt?re dyrekcje park?w krajobrazowych poinformowaly te w odpowiedzi na pytanie: Czy planuj Pastwo wsp?ldzialanie w zakresie ochrony przyrody w Lasach Pastwowych z jednostkami organizacyjnymi oraz osobami prawnymi i fizycznymi? Na 122 parki uzyskano informacje w odniesieniu do 86 (70,5% obiekt?w). W roku 2014 zweryfikowano i uzupelniono ankiety poprzez korespondencj mailow i rozmowy telefoniczne. W przypadku, gdy zarzd nad parkiem krajobrazowym rozdzielony jest pomidzy zespoly park?w krajobrazowych ssiednich wojew?dztw, w wynikach zaznaczono pochodzenie danej propozycji poprzez podanie nazwy wojew?dztwa w nawiasie. Propozycje przedstawione przez dyrekcje park?w zostaly zakwalifikowane do utworzonych w tym celu og?lniejszych kategorii. Dodatkowo rozdzielono propozycje przewidziane do realizacji we wsp?lpracy z lokalnymi nadlenictwami od tych, kt?re takiej wsp?lpracy nie mialy bezporednio zadeklarowanej. Dla kadej kategorii okrelono udzial park?w krajobrazowych, w kt?rych planowana jest dana grupa dziala, odnoszc go do liczby park?w, z kt?rych otrzymano ankiety. Wyniki om?wiono na podstawie literatury przedmiotu.

2. Wyniki

Plany wzgldem organizacji dzialalnoci turystycznej i rekreacyjnej na terenach Las?w Pastwowych okreli-

li dyrektorzy 77 park?w krajobrazowych (89,5% park?w opisanych w ankietach). Pozostali ankietowani (10,5%) aktualnie nie przewiduj takich dziala. Dotyczylo to park?w krajobrazowych: Cisowsko-Orlowiskiego, Jeleniowskiego, Kozubowskiego, Nadmorskiego, Nadnidziaskiego, Sieradowickiego, Suchedniowsko-Oblgorskiego, Szanieckiego. Dyrekcja Nadgoplaskiego Parku Tysiclecia (woj. kujawsko-pomorskie) wpisala w ankiecie, e przewiduje dzialania zgodne z planem ochrony, jednak nie okrelila ich bardziej szczeg?lowo.

Przedstawione przez dyrektor?w park?w krajobrazowych propozycje i plany maj r?ny stopie szczeg?lowoci: od og?lnych, jak np. ,,przeprowadzanie wsp?lnych przedsiwzi z Nadlenictwem Chojn?w" (Chojnowski Park Krajobrazowy), po szczeg?lowe, jak np. ,,przygotowanie drewna na ognisko" (Park Krajobrazowy G?r Slonnych). W tabelach 1?5 zestawiono je po zaszeregowaniu do og?lniejszych kategorii, jak r?wnie okrelono udzial park?w krajobrazowych, kt?rych dana kategoria dotyczy. W tekcie zwr?cono uwag na wybrane propozycje ze wzgldu na ich szerszy geograficznie zasig bd deklarowan wsp?lprac z innymi, ni nadlenictwa, podmiotami (Referowska-Chodak et al. 2015).

Plany i propozycje odnonie do infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej zgloszono lcznie wzgldem 44 park?w krajobrazowych (51,2% park?w opisanych w ankietach). W czterech z nich (Krasnobrodzki, Puszczy Solskiej, Poludnioworoztoczaski, Szczebrzeszyski) rozbudowana infra-

Tabela 1. Plany i propozycje dyrekcji park?w krajobrazowych odnonie do infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej (nieopatrzone komentarzem o wsp?lpracy z nadlenictwem) Table 1. Plans and proposals from landscape park directorates related to tourism and recreational infrastructure (with no comment on cooperation with forest district)

Dzialanie Action

Renowacja i uzupelnienie element?w infrastruktury na istniejcych szlakach, w punktach widokowych Renovation and complementation of infrastructure, in existing routes and viewpoints Budowa infrastruktury turystycznej (kosze, lawy, stoly, wiaty, krgi ogniskowe, pola biwakowe, wiee widokowe, pomosty) Construction of tourist infrastructure (bins, benches, tables, shelters, campfire places, sightseeing towers, bridges)

Nowe szlaki turystyczne, cieki rowerowe, trasy turystyczne, tereny spacerowe, miejsca wypoczynku, parkingi oraz ich zagospodarowanie New tourist routes, bicycle paths, hiking trails, walking areas, parking lots along with their equipment

* (ew.) = ewentualnie * (ew.) = possibly

Park krajobrazowy (udzial % w grupie respondent?w) Landscape park (% share in the group of respondents)

Chcisko-Kielecki, Chelmy, Dolina Jezierzycy, Lasy nad G?rn Liswart, Rudawski, laski, Zaborski (8,1%)

Cedyski, Drawski, Gostynisko-Wloclawski, Iski, Beskidu Malego, Beskidu lskiego, Dolina Jezierzycy, Doliny Dolnej Odry, Lasy nad G?rn Liswart, Ujcie Warty, Popradzki, Rudawski, Szczeciski PK Puszcza Bukowa, Welski,

Zalczaski, ywiecki (18,6%)

Gryyski, Kazimierski (ew.)*, Kozlowiecki (ew.), Krasnobrodzki, Krzczonowski (ew.), Lagowsko-Sulciski, Lomyski PK Doliny Narwi, Nadwieprzaski (ew.),

Beskidu Malego, Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich, Dolina Baryczy, Dolina Bobru, Dolina Bystrzycy, Dolina Slupi, G?r Slonnych (ew.), Lasy nad G?rn Liswart, Orlich Gniazd (woj. lskie), Pojezierze Lczyskie (ew.), Puszczy Solskiej (woj. lubelskie), Stawki, Poludnioworoztoczaski (woj. lubelskie), Popradzki, Rudawski, Skierbieszowski, Sobiborski, Szczebrzeszyski,

laski (korekta przebiegu szlaku rowerowego), Wdzydzki, Welski, Wrzelowiecki (ew.), Zalczaski (36,0%)

380

E. Referowska-Chodak / Lene Prace Badawcze, 2015, Vol. 76 (4): 377?387

struktura mialaby stanowi zaplecze turystyczne dla wikszego obiektu ? Geoparku ,,Kamienny Las na Roztoczu".

W przypadku kolejnych szeciu park?w krajobrazowych (Wrzelowiecki, Kazimierski, Krzczonowski, Nadwieprzaski, Kozlowiecki, Pojezierze Lczyskie) podkrelono dotychczasow wsp?lprac z organizacjami pozarzdowymi (Og?lnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptak?w, Lubelskie Towarzystwo Ornitologiczne) przy tworzeniu cieek dydaktycznych.

Plany i propozycje odnonie do wydarze dedykowanych turystom i rekreantom zgloszono lcznie wzgldem 11 park?w krajobrazowych (12,8% park?w opisanych w ankietach). Podobnie, jak w przypadku tworzenia cieek dydaktycznych, take przy organizowaniu wystaw o tematyce ekologicznej parki krajobrazowe: Wrzelowiecki, Kazimierski, Krzczonowski, Nadwieprzaski, Kozlowiecki i Pojezierze Lczyskie korzystaly dotd ze wsparcia organizacji pozarzdowych: Og?lnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptak?w oraz Lubelskiego Towarzystwa Ornitologicznego.

Plany i propozycje zwizane z przekazem informacji dla turyst?w i rekreant?w zgloszono lcznie wzgldem 33

park?w krajobrazowych (38,4% park?w opisanych w ankietach). Dyrekcje niekt?rych park?w podkrelaly aktualn wsp?lprac na tym polu z organizacjami pozarzdowymi. Pracownicy Parku Krajobrazowego Dolina Slupi i Stowarzyszenie Proekologiczne ,,Slupia" wsp?lpracuj na przyklad w oznakowaniu cieek przyrodniczych. Zgloszono take wsp?ldzialanie w zakresie popularyzacji ochrony wartoci przyrodniczych pomidzy pracownikami Rudawskiego Parku Krajobrazowego a Lokaln Grup Dzialania (LGD) Partnerstwo Ducha G?r, Polskim Towarzystwem Przyjaci?l Przyrody pro Natura, PTTK (Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze) Sudety Zachodnie, PTTK Kamienna G?ra i urzdami gmin. Podobny przedmiot wsp?lpracy odnotowano w przypadku Parku Krajobrazowego Dolina Bobru oraz Stowarzyszenia Goduszyn, Stowarzyszenia Sudeckie Horyzonty, Towarzystwa Karkonoskiego i urzd?w gmin.

Plany i propozycje zwizane z kontrol wplywu turystyki i rekreacji na przyrod zgloszono lcznie wzgldem 16 park?w krajobrazowych (18,6% park?w opisanych w ankietach).

Tabela 2. Plany i propozycje dyrekcji park?w krajobrazowych odnonie do wydarze dedykowanych turystom i rekreantom (nieopatrzone komentarzem o wsp?lpracy z nadlenictwem) Table 2. Plans and proposals from landscape park directorates with regards to events dedicated to forest visitors (with no comment on cooperation with forest district)

Dzialanie Action

Organizacja rajd?w i wycieczek po szlakach parku Organization of rallies and tours on the park trails

Wystawy Exhibitions

Park krajobrazowy (udzial % w grupie respondent?w) Landscape park (% share in the group of respondents)

Chelmski, Kozienicki, Mierzeja Wilana, Poleski, Strzelecki (5,8%)

Kazimierski, Kozlowiecki, Krzczonowski, Nadwieprzaski, Pojezierze Lczyskie, Wrzelowiecki (7,0%)

Tabela 3. Plany i propozycje dyrekcji park?w krajobrazowych zwizane z przekazem informacji dla turyst?w i rekreant?w (nieopatrzone komentarzem o wsp?lpracy z nadlenictwem) Table 3. Plans and proposals from landscape park directorates related to transfer of information to forest visitors (with no comment on cooperation with forest district)

Dzialanie Action

Promocja/popularyzacja parku/przyrody/jej ochrony Promotion/information on park/nature/its protection

Wydawanie map, folder?w, przewodnik?w i innych publikacji Preparation of maps, brochures, guides and other publications

Monta tablic urzdowych i informacyjnych Mounting of official and information boards

Propagowanie turystyki zr?wnowaonej Promoting sustainable tourism Oznakowanie cieek i szlak?w Marking of paths and trails

Park krajobrazowy (udzial % w grupie respondent?w) Landscape park (% share in the group of respondents)

Barlinecko-Gorzowski, Chcisko-Kielecki, Gryyski, Krzesiski, Lagowsko-Sulciski, Dolina Jezierzycy, Luk Muakowa, Stawki, Ujcie

Warty, Pszczewski, laski (13,0%) Cedyski, Drawski, Gostynisko-Wloclawski, Iski, Krasnobrodzki, Dolina Slupi, Doliny Dolnej Odry, Puszczy Solskiej (woj. lubelskie), Ujcie Warty, Poludnioworoztoczaski (woj. lubelskie), Skierbieszowski, Szczebrzeszyski,

Szczeciski PK Puszcza Bukowa, Wdzydzki (17,4%) Cedyski, Drawski, Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich, Dolina Slupi, Doliny Dolnej Odry, Mierzeja Wilana, Orlich Gniazd (woj. lskie), Ujcie Warty, Szczeciski PK Puszcza Bukowa, Tr?jmiejski, Zaborski (12,8%)

Mazurski, Lasy nad G?rn Liswart, Zalczaski (3,5%)

Cedyski, Drawski, Iski, Dolina Slupi, Doliny Dolnej Odry, Ujcie Warty, Szczeciski PK Puszcza Bukowa, Tr?jmiejski, Welski, Zaborski (11,6%)

E. Referowska-Chodak / Lene Prace Badawcze, 2015, Vol. 76 (4): 377?387

381

Plany i propozycje dyrekcji park?w krajobrazowych, w kt?rych przewidziano wsp?lprac z nadlenictwami, zgloszono lcznie wzgldem 70 park?w krajobrazowych (81,4% park?w opisanych w ankietach). W tej grupie park?w w 51 obiektach (59,3% park?w opisanych w ankietach) zaplanowano dzialania zwizane z infrastruktur, w 19 obiektach (22,1%) ? z wydarzeniami, w 11 obiektach (12,8%) ? z przekazem informacji, a w 10 obiektach (11,6%) ? z kontrol wplywu turystyki i rekreacji na przyrod. Niekt?re parki krajobrazowe zglosily szersz wsp?lprac ? nie tylko z nadlenictwami, ale take z innymi podmiotami. Dotyczylo to: koncepcji zagospodarowania turystycznego (Park Krajobrazowy Dolina Baryczy + lokalne gminy; Park Krajobrazowy Dolina Bystrzycy + lokalne gminy), infrastruktury turystycznej (Park Krajobrazowy Dolina Bobru + PTTK Sudety Zachodnie; Park Krajobrazowy Chelmy + Wojew?dzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej we Wroclawiu oraz Regionalna Dyrekcja Las?w Pastwowych we Wroclawiu; Rudawski Park Krajobrazowy + PTTK Sudety Zachodnie i PTTK Kamienna G?ra), oznakowania szlak?w (Park Krajobrazowy Dolina Slupi + PTTK Slupsk oraz LGD Fundacja Partnerstwo Dorzecze Slupi), organizacji imprez

(Wdecki Park Krajobrazowy + Bractwo Czarnej Wody) oraz regeneracji rodowiska zniszczonego wskutek turystycznego uytkowania (dyrekcja Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego proponuje partycypacj finansow gmin).

3. Dyskusja wynik?w

Parki krajobrazowe powolane s przede wszystkim z myl o ochronie lokalnych walor?w krajobrazu przyrodniczego i kulturowego, a ich uytkowanie (w tym turystyczne) nie moe negatywnie wplywa na warto chronionych obiekt?w. Uwaa si, e przy udostpnianiu park?w krajobrazowych dla ruchu turystycznego naley wzi pod uwag idee ich tworzenia, ich cele i funkcje, formalno -prawne podstawy funkcjonowania, aktualny stan zasob?w przyrodniczych i krajobrazowych, uytkowania i zagospodarowania oraz szkodliwe oddzialywania na przyrod i krajobraz (Baranowska-Janota 2001). Ruch turystyczny/ rekreacyjny niesie bowiem za sob konkretne zagroenia dla rodowiska ? m.in. uszkodzenia rolinnoci zielnej na szlakach i ich obrzeach, rozdeptywanie/rozjedanie szla-

Tabela 4. Plany i propozycje dyrekcji park?w krajobrazowych zwizane z kontrol wplywu turystyki i rekreacji na przyrod (nieopatrzone komentarzem o wsp?lpracy z nadlenictwem) Table 4. Plans and proposals from landscape park directorates related to control of negative effects of recreation on natural environment (with no comment on cooperation with forest district)

Dzialanie Action

Obserwacja oddzialywania turystyki (w tym edukacyjnej) na rodowisko/ekosystemy Monitoring impact of tourism (including educational tourism) on environment/ecosystems

Okrelenie pojemnoci i chlonnoci las?w, miejsc cennych i szlak?w Analysing recreational capacity of forests, establishing places of special value and trails

Korekta istniejcych szlak?w Improvement of existing trails

Wylczenie zdegradowanych/wraliwych fragment?w lasu Exclusion of degraded/sensitive forest fragments

Modernizacja biwak?w dla potrzeb ochrony rodowiska Modernization of camping areas for the needs of environmental protection

Ograniczenia w lokalizacji infrastruktury turystycznej uciliwej dla przyrody Restrictions on the location of tourist infrastructure harmful for nature

Oznakowanie form ochrony przyrody, kontrola tego oznakowania Marking various forms of nature protection, monitoring of this marking

Park krajobrazowy (udzial % w grupie respondent?w) Landscape park (% share in the group of respondents)

Gryyski, Krasnobrodzki, Lagowsko-Sulciski, Lomyski PK Doliny Narwi, Puszczy Solskiej (woj. lubelskie), Poludnioworoztoczaski

(woj. lubelskie), Skierbieszowski, Szczebrzeszyski, laski (10,5%)

Gryyski, Lagowsko-Sulciski (2,3%)

Dolina Bobru, Dolina Jezierzycy (2,3%) Wdecki, Wdzydzki (2,3%)

Wdzydzki (1,2%)

Wdzydzki (1,2%)

Nadbuaski, Tr?jmiejski, Wdecki, Zaborski (4,7%)

382

E. Referowska-Chodak / Lene Prace Badawcze, 2015, Vol. 76 (4): 377?387

Tabela 5. Plany i propozycje dyrekcji park?w krajobrazowych, w kt?rych przewidziano wsp?lprac z nadlenictwami Table 5. Plans and proposals from landscape park directorates which foresee cooperation with forest districts

Dzialanie Action

Park krajobrazowy (udzial % w grupie respondent?w) Landscape park (% share in the group of respondents)

Wsp?lpraca z nadlenictwami przy utrzymaniu/ rewitalizacji/tworzeniu infrastruktury turystycznej Cooperation with forest districts in maintaining/ restoration/establishment of tourist infrastructure

Gryyski, Kozienicki, Lagowsko-Sulciski, Lasy nad G?rn Liswart, Suwalski, Tr?jmiejski, Welski, Zalczaski (9,3%)

Utrzymanie cieek edukacyjnych, ich remonty i modernizacja Maintenance of existing educational trails, their repair and modernization

Cikowicko-Ronowski, Ciniasko-Wetliski, Drawski, Jaliski, Kozienicki, Krzesiski, Lagowsko-Sulciski, Lomyski PK Doliny Narwi, Nadbuaski,

Dolina Slupi, Doliny Sanu, G?r Slonnych, Lasy Janowskie, Lasy nad G?rn Liswart, Pasma Brzanki, Pog?rza Przemyskiego, Strzelecki, WinickoLipnicki, Wdzydzki, Zaborski, Zalczaski (24,4%)

Nowe cieki edukacyjne New educational trails

Bielasko-Tyniecki, Cikowicko-Ronowski, Dlubniaski, Gryyski, Kazimierski (ew.), Kozienicki, Kozlowiecki (ew.), Krasnobrodzki,

Krzczonowski (ew.), Lagowsko-Sulciski, Nadwieprzaski (ew.), Beskidu Malego, Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich, Dolina Baryczy,

Dolinki Krakowskie, G?r Slonnych, Lasy nad G?rn Liswart, Mierzeja Wilana, Orlich Gniazd, Pasma Brzanki, Pog?rza Przemyskiego, Pojezierze

Lczyskie (ew.), Puszczy Solskiej, Poludnioworoztoczaski, Popradzki, Przemkowski, Rudawski, Rudniaski, Skierbieszowski, Sobiborski, Suwalski,

Szczebrzeszyski, Tenczyski, Winicko-Lipnicki, Wrzelowiecki (ew.), Zalczaski (41,9%)

Udostpnienie odwiedzajcym ciekawych fragment?w drzewostan?w (w porozumieniu z administracj LP) Providing access to interesting fragments of forest stands (in agreement with the SF administration)

Kazimierski, Kozlowiecki, Krzczonowski, Nadwieprzaski, Pojezierze Lczyskie, Wrzelowiecki (7,0%)

Wsp?lne z nadlenictwami przedsiwzicia turystyczne i rekreacyjne, np. organizacja wycieczek, rajd?w i/lub imprez, w tym edukacyjnych (np. Dzie Dziecka, Dzie Ziemi, Sprztanie wiata) Organization (together with forest districts) of tourism/ recreational and educational events (tours, rallies, Children's Day, Earth Day, Clean Up the World etc.)

Barlinecko-Gorzowski, Brudzeski, Chojnowski, Ciniasko-Wetliski, Czarnorzecko-Strzyowski, Jaliski, Kozienicki, Mazowiecki, Doliny Sanu, G?r Slonnych, Mierzeja Wilana, Pog?rza Przemyskiego, Puszczy Solskiej (woj. podkarpackie), Ujcie Warty, Poludnioworoztoczaski (woj.

podkarpackie), Pszczewski, Strzelecki, Wdecki, Zaborski (22,1%)

Nowe tablice informacyjno-edukacyjne New information and education boards

Beskidu lskiego, Mierzeja Wilana, Welski, ywiecki (4,7%)

Publikacje i/lub kampanie informacyjno-edukacyjne, promocja parku/przyrody Publications and/or informational and educational campaigns, promotion of the park/nature

Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich, GostyniskoWloclawski, Gryyski, Lagowsko-Sulciski, Luk Muakowa, Mierzeja

Wilana, Orlich Gniazd, Stawki (9,3%)

Konsultowanie/opiniowanie projekt?w plan?w rozwoju turystyki w nadlenictwach, wsp?lpraca przy takich inicjatywach ze strony parku Consultation/giving opinions on draft plans for tourism development in forest districts, cooperation in such initiatives on the part of a park

Barlinecko-Gorzowski, Gostynisko-Wloclawski, Kaszubski, Mazurski, Dolina Baryczy, Dolina Bystrzycy, Ujcie Warty, Pszczewski, Wdecki (10,5%)

Regeneracja zniszczonych przez turyst?w fragment?w las?w Restoration of forest fragments damaged by tourists

Wdzydzki (1,2%)

k?w (m.in. Sklodowski et al. 2009), zmiany w skladzie gatunkowym rolinnoci wzdlu szlak?w (Latowski 2000, Sikorski 2009), poary.

Ze wzgldu na fakt, e parki krajobrazowe i nadlenictwa Las?w Pastwowych s usytuowane na tym samym terenie, midzy nimi jest dua wzajemna zaleno i strefa wply-

E. Referowska-Chodak / Lene Prace Badawcze, 2015, Vol. 76 (4): 377?387

383

w?w. Jednym ze wsp?lnych temat?w jest wlanie rozw?j turystyki i rekreacji. Przedstawione wyniki bada ankietowych nakrelaj gl?wne kierunki rozwoju infrastruktury oraz dzialalnoci turystycznej i rekreacyjnej w zasigu park?w krajobrazowych na gruntach administrowanych przez Lasy Pastwowe, zgloszone przez dyrekcje 70,5% polskich park?w krajobrazowych w perspektywie do 2030 roku.

W ankietach najwicej uwagi powicono infrastrukturze turystycznej/rekreacyjnej, w tym infrastrukturze edukacyjnej. Dyrekcje 8,1% park?w krajobrazowych planuj dzialania podtrzymujce istnienie dotychczasowych szlak?w i punkt?w widokowych, w 18,6% park?w krajobrazowych proponuje si rozbudow malej infrastruktury turystycznej/ rekreacyjnej, a w 36,0% park?w ? budow nowych obiekt?w liniowych i powierzchniowych. Dyrekcje 9,3% park?w krajobrazowych planuj dzialania zwizane z infrastruktur turystyczn/rekreacyjn we wsp?lpracy z lokalnymi nadlenictwami, taka wsp?lpraca przewidziana jest take przy udostpnianiu odwiedzajcym ciekawych fragment?w drzewostan?w w 7,0% park?w (miejsca spacerowe).

Wymienione dzialania kanalizuj, porzdkuj ruch turystyczny, nie dopuszczajc do nadmiernej i chaotycznej penetracji calego parku. Wprawdzie uytkowanie park?w krajobrazowych nie wie si z takimi ograniczeniami, jak w parkach narodowych i rezerwatach przyrody (zakaz schodzenia ze szlak?w itp. ? Ustawa 2004 ? art. 15), ale ze wzgldu na czsto cenne i rzadkie walory przyrodnicze take wymagaj specjalnej troski i zabezpieczenia. Przedsiwzicia zwizane z utrzymaniem i rozwojem infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej pocigaj za sob koszty. Dyrekcje park?w krajobrazowych musz stara si w tym przypadku o rodki zewntrzne, natomiast Lasy Pastwowe mog skorzysta ze swoich bd te ubiega si o dofinansowanie z innych r?del. W ostatnich latach dostpne s na przyklad unijne rodki na budow infrastruktury turystycznej zabezpieczajcej walory przyrodnicze szczeg?lnie na obszarach Natura 2000, jednak jak dotd dyrekcje park?w krajobrazowych wykorzystuj je w malym stopniu (). Warto zaznaczy, e cz finansowanych z tego r?dla projekt?w LP realizowana jest jednoczenie w parkach krajobrazowych. Lokalizacja kolejnych parking?w, szlak?w rowerowych/pieszych/konnych, biwak?w wymaga cislej merytorycznej wsp?lpracy park?w krajobrazowych z lokalnymi nadlenictwami, administrujcymi danym terenem, a take z samorzdami gminnymi. Dyrekcje park?w krajobrazowych, kt?re zglosily wsp?lprac z lokalnymi nadlenictwami w rozwoju infrastruktury turystycznej, podkrelaly take wsp?ldzialanie z innymi podmiotami: organizacjami turystycznymi, wojew?dzkim funduszem ochrony rodowiska i gospodarki wodnej czy jednostk zwierzchni dla nadlenictw (regionalna dyrekcja Las?w Pastwowych).

O ile wymienione w ankietach propozycje rozwoju infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej tylko w okolo 16% byly opatrzone komentarzem o wsp?lpracy w tych kwestiach z lokalnymi nadlenictwami, o tyle taka wsp?lpraca byla bardziej podkrelona w przypadku planowanych cieek dydaktycznych. W 24,4% park?w krajobrazowych planuje si wsp?l-

prac w utrzymaniu cieek edukacyjnych, ich remontach i modernizacjach, a w 41,9% ? wsp?ldzialanie przy tworzeniu kolejnych takich obiekt?w.

cieki dydaktyczne, jak r?wnie inne obiekty edukacyjne, zwikszaj atrakcyjno pobytu na terenach park?w krajobrazowych. Jednoczenie stanowi lcznik pomidzy turystyk i rekreacj a ochron przyrody, kt?ra jest priorytetowym zadaniem w parku krajobrazowym. Z jednej strony kanalizuj ruch, ograniczajc penetracj cennych przyrodniczo teren?w, z drugiej strony podnosz poziom wiedzy i wiadomoci ekologicznej odbiorc?w ? lokalnych mieszkac?w i turyst?w. Nie ma og?lnopolskich statystyk okrelajcych liczb cieek dydaktycznych w parkach krajobrazowych, w tym powstalych ze rodk?w park?w. Sytuacja finansowa park?w krajobrazowych wymusza na tym polu wsp?lprac najczciej z Lasami Pastwowymi, kt?re w skali Polski utworzyly najwicej takich cieek ? 981 (Chrzanowski 2014). Pod wzgldem merytorycznym dyrekcje park?w korzystaj take ze wsparcia specjalistycznych organizacji pozarzdowych, np. ornitologicznych, co zostalo przedstawione w ankietach.

Drug grup plan?w i propozycji zgloszonych w ankietach przez dyrekcje park?w krajobrazowych s wydarzenia dedykowane turystom i rekreantom. Organizacj rajd?w i wycieczek po szlakach parku zglosily dyrekcje 5,8% chronionych obiekt?w, a organizacj wystaw ? kolejnych 7,0%. Liczby te dotycz wydarze, co do kt?rych dyrekcje nie zadeklarowaly wsp?lpracy z lokalnymi nadlenictwami. Natomiast wsp?ldzialanie z nadlenictwami przy organizacji przedsiwzi turystycznych i rekreacyjnych, w tym edukacyjnych (np. Dzie Dziecka, Dzie Ziemi, Sprztanie wiata) zaplanowano w 22,1% park?w krajobrazowych.

Tego typu dzialalno, w tym edukacyjna, uatrakcyjnia pobyt os?b przebywajcych na terenach las?w w parkach krajobrazowych, a jednoczenie ? w przypadku dzialalnoci edukacyjnej ? podnosi wiadomo ekologiczn spoleczestwa. Prowadzenie edukacji przyrodniczej naley do obowizk?w slub park?w krajobrazowych (Ustawa 2004 ? art. 107.2.6). Edukacja ekologiczna (lena) jest jednoczenie jednym z zada realizowanych na tym samym terenie przez pracownik?w Las?w Pastwowych. Realizacja dzialalnoci edukacyjnej generuje szerok kooperacj midzy r?nymi podmiotami, co uwidocznilo si take w ankietach wypelnionych przez dyrekcje park?w krajobrazowych. W 2013 roku jednostki Las?w Pastwowych zrealizowaly 265 wsp?lnych projekt?w edukacyjnych z parkami narodowymi i krajobrazowymi (Chrzanowski 2014), z tym, e tylko cz z nich dotyczyla wydarze, reszta wspomnianej wczeniej infrastruktury. Poza wsp?lprac park krajobrazowy ? nadlenictwo dyrektorzy park?w zwr?cili uwag na wsparcie ze strony organizacji pozarzdowych (profile dzialalnoci: ochrona ptak?w, turystyka, ochrona rodowiska przyrodniczego, lokalny rozw?j/promocja). W literaturze zaleca si, by ustanowi stanowiska lenych operator?w turystyki, kt?rzy z jednej strony zadbaj o atrakcyjno oferty dla turyst?w, z drugiej strony bd realizowali j w warunkach wysokiej odpowiedzialnoci za rodowisko (Sklodowski, Oga 2013).

384

E. Referowska-Chodak / Lene Prace Badawcze, 2015, Vol. 76 (4): 377?387

Trzeci grup plan?w i propozycji zgloszonych w ankietach przez dyrekcje park?w krajobrazowych s te zwizane z przekazem informacji dla turyst?w i rekreant?w. Z jednej strony ? w efekcie promocji parku ? mog wplyn na zwikszenie zainteresowania odbiorc?w danym obiektem (wicej odwiedzajcych, wiksze dochody z turystyki, wiksza presja na przyrod), z drugiej strony ? w efekcie edukacji ? mog poprawi jako korzystania z przyrody (wiksza odpowiedzialno). Promowanie wartoci przyrodniczych i turystycznych parku naley do obowizk?w slub park?w krajobrazowych (Ustawa 2004 ? art. 107.2.6). Dzialania promujce park, jego przyrod i/lub jej ochron przewidziane zostaly (bez wskazanej wsp?lpracy z nadlenictwami) w 13,0% park?w krajobrazowych, dzialalno wydawnicza (mapy, foldery, przewodniki itp.) ? w 17,4% park?w, monta tablic urzdowych i informacyjnych ? w 12,8% park?w, propagowanie turystyki zr?wnowaonej ? w 3,5% park?w, a oznakowanie cieek i szlak?w ? w 11,6%. Wsp?lpraca z lokalnymi nadlenictwami zostala stosunkowo rzadko wskazana przez dyrekcje park?w: w przypadku nowych tablic informacyjno -edukacyjnych w 4,7% chronionych obiekt?w, a w przypadku publikacji i/lub kampanii informacyjno-edukacyjnych, promocji parku/przyrody ? w 9,3% chronionych obiekt?w. Naley jednak pamita, e jednostki Las?w Pastwowych prowadzc na tym samym terenie dzialalno edukacyjn, przekazuj w rzeczywistoci informacje o wartoci przyrody parku, potrzebie i zasadach jej ochrony. W ankietach wymieniono take inne podmioty wsp?lpracujce aktualnie bd w planowanej przyszloci z administracj park?w krajobrazowych: organizacje pozarzdowe (profile dzialalnoci: turystyka, ochrona rodowiska przyrodniczego, lokalny rozw?j/ promocja) oraz urzdy gmin.

Na wiecie ? i coraz czciej w Polsce ? lansowane s bezpieczne dla przyrody modele turystyki. W literaturze spotyka si na przyklad termin turystyki edukacyjnej, kt?r mona ? pod ktem zakresu i przeslania ? utosami z pojciem niej opisanej ekoturystyki. Powinna ona by skierowana nie tylko do przyjezdnych, ale take do spolecznoci lokalnych oraz przedsibiorc?w turystycznych. Wymaga opracowania przyrodniczych przewodnik?w dydaktycznych, wytyczenia szlak?w i cieek przyrodniczych oraz wykonania interesujcych i wartociowych tablic informacyjnych (Tworek, Cierlik 2003; Symonides 2008), co jest w planach przedstawionych przez dyrektor?w park?w krajobrazowych.

Bezpiecznym dla przyrody jest take model ekoturystyki (turystyki przyrodniczej, ekologicznej), rozumianej jako wiadoma i aktywna turystyka zr?wnowaona, oparta na bliskim kontakcie z natur, zwracajca szczeg?ln uwag na zachowanie walor?w przyrodniczych i odpowiedzialne z nich korzystanie (poznawanie, podziwianie, czerpanie przyjemnoci z pikna krajobrazu, ciszy i spokoju). Skierowana gl?wnie do odbiorc?w indywidualnych bd niewielkich grup, przynosi mniejsze szkody ni turystyka masowa, szczeg?lnie e powinna by realizowana w malej skali, pod kontrol i z obslug przewodnik?w (Dudek, Kowalczyk 2003; Kasprzak 2005). Do uprawiania turystyki (i rekreacji) przyrodniczej

we wszystkich lasach (nie tylko w parkach krajobrazowych) zachcaj lenicy z Las?w Pastwowych (Marszalek 2010). Skuteczne wdraanie modelu ekoturystyki wymaga wsp?lpracy lokalnych samorzd?w, spolecznoci, zarzdc?w chronionych obiekt?w (w tym przypadku park?w krajobrazowych), gospodarzy terenu (w tym przypadku nadlenictw), podmiot?w gospodarki turystycznej, spolecznych organizacji ekologicznych i turyst?w, a take szerzej ? calego spoleczestwa, medi?w i wladz rzdowych (Baranowska-Janota 1995; Galzka 2009). Naley promowa turystyk bezpieczn dla przyrody (Harabin, Wrona 1999; Dudek, Kowalczyk 2003; Tworek, Cierlik 2003; Kasprzak 2005; Staniewska-Ztek 2007; Symonides 2008), a w popularyzowaniu turystyki przyrodniczej nie naley opiera si wylcznie na tradycyjnych mediach, ale te na nowoczesnych, jak Internet (Jaska, Krzyanowska 2009), zwracajc jednoczenie uwag na wan rol medi?w lokalnych (Rutkiewicz 2009).

Czwart grup plan?w i propozycji zgloszonych w ankietach przez dyrekcje park?w krajobrazowych s te zwizane z kontrol wplywu turystyki i rekreacji na przyrod. W 10,5% park?w krajobrazowych przewidziano prace nad planami/strategiami rozwoju turystyki, przy czym we wszystkich przypadkach zgloszono wsp?lprac na tym polu midzy administracj park?w i nadlenictw (konsultowanie/ opiniowanie projekt?w przygotowanych przez nadlenictwa lub wsp?lpraca przy takich inicjatywach ze strony parku). Jednoczenie wybrane dyrekcje park?w krajobrazowych deklarowaly dodatkowo wsp?lprac z lokalnymi samorzdami gmin. Jest to niezbdne ze wzgldu na fakt, e na poziomie gminy take opracowywane s strategie dotyczce turystyki. Przy braku wsp?lpracy, w granicach jednego parku krajobrazowego moe powsta kilka r?nicych si wizji rozwoju turystyki, czego efektem mog by niezalenie prowadzone sieci szlak?w turystycznych bd wyznaczenie r?nych funkcji dla tych samych odcink?w szlak?w (Cieszewska 2009). Przy formulowaniu koncepcji rozwoju turystyki w parkach krajobrazowych naley przestrzega kilku zasad: 1) rozw?j turystyki musi by zgodny z zasadami zr?wnowaonego rozwoju, aby zostaly trwale zachowane zasoby i walory park?w, 2) turystyczne uytkowanie i zagospodarowanie naley uj w ramy organizacyjne, 3) rozw?j turystyki wymaga odpowiedniego zagospodarowania parku i jego otuliny, 4) w obrbie park?w naley ksztaltowa nowe postawy i zachowania zar?wno turyst?w, jak i organizator?w ruchu turystycznego. Zasady te zostaly szerzej om?wione w opracowaniu Baranowskiej-Janoty (2001), po czci take w publikacji Staniewskiej-Ztek (2007).

Takie dzialania, jak: okrelenie pojemnoci i chlonnoci las?w, miejsc cennych i szlak?w, korekta istniejcych szlak?w (z uwagi na potrzeb ochrony przyrody), wylczenie zdegradowanych/wraliwych fragment?w lasu, modernizacja biwak?w dla potrzeb ochrony rodowiska czy ograniczenia w lokalizacji infrastruktury turystycznej uciliwej dla przyrody zostaly zgloszone w pojedynczych (1?2) parkach krajobrazowych, przy czym nie zgloszono w tych przypadkach wsp?lpracy z nadlenictwami. Okrelenie pojemnoci las?w

 ................
................

In order to avoid copyright disputes, this page is only a partial summary.

Google Online Preview   Download